การพัฒนาหลักสูตรสิ่งแวดล้อมศึกษาเรื่อง กลองยาวศึกษา

การพัฒนาหลักสูตร
สิ่งแวดล้อมศึกษา
เรื่อง กลองยาวศึกษา

บ้านตลาด หมู่ 2 ตำบลบ้านหวาย อำเภอวาปีปทุม
จังหวัดมหาสารคาม



~ก~

คำนำ

รายงานฉบับนี้เป็นส่วนหนึ่งของรายวิชา การพัฒนา
หลักสูตรสิ่งแวดล้อมศึกษา (1707322) เพื่อศึกษาหาความรู้
ด้านภูมิปัญญาการทำกลองยาว อีกทั้งยังเป็นการศึกษาเพื่อ
สืบสานและถ่ายทอดภูมิปัญญาให้เกิดความตระหนักถึงคุณค่า
ของภูมิปัญญาและถ่ายทอดจาก
รุ่นสู่รุ่น

ผู้จัดทำหวังว่า รายงานฉบับนี้จะเป็นประโยชน์กับผู้อ่าน
นักศึกษา หรือผู้ใดก็ตามที่กำลังค้นคว้าหาข้อมูลในเรื่องนี้
หากมีข้อแนะนำหรือข้อผิดพลาดประการใด ผู้จัดทำขอน้อมรับ
ไว้และขออภัยมา ณ ที่นี้ด้วย

คณะผู้จัดทำ



~ข~ หน้า
ก
สารบัญ ข
1-3
เรื่อง 4-6
คำนำ
สารบัญ 7-12
หน่วยที่ 1 ประวัติชุมชน 13-14
หน่วยที่ 2 ภูมิปัญญา
หน่วยที่ 3 ขั้นตอนการผลิต 15
หน่วยที่ 4 ช่องทางการจำหน่าย
อ้างอิง

~1~

หน่วยที่ 1
ประวัติชุมชน

~2~

ประวัติชุมชน

บ้านตลาด หมู่ที่ 2 ตำบลบ้านหวาย อำเภอวาปีปทุม จังหวัด
มหาสารคาม โดยชื่อบ้านตลาด มาจากในอดีตบรรพบุรุษได้มีการ
ริเริ่มทำกลองยาวขึ้น ทำให้มีคนสนใจติดต่อซื้อขายกันเป็นจำนวน
มาก จึงเป็นที่มาของชื่อ “บ้านตลาด”ต่อมาในปี พ.ศ.2535 ชาว
บ้านตลาดได้รวมตัวกันจัดตั้ง “กลุ่มผลิตกลองยาว” ขึ้นหลังจาก
ว่างเว้นจากการทำนามาผลิตกลองยาวหารายได้เสริม โดยมี นาย
เที่ยง หินทะปะกัง เป็นผู้สืบทอดวิธีการผลิตแบบดั้งเดิม
ภูมิปัญญาพื้นบ้าน ต่อมากำลังการผลิตไม่ทันต่อความต้องการ
ของลูกค้าจึงได้ใช้เครื่องทุ่นแรงช่วยอีกทางหนึ่ง แต่ยังคงอนุรักษ์
การใช้ฝีมือช่างแบบดั้งเดิมไว้จนถึงปัจจุบัน หมู่บ้านนี้มีจำนวนครัว
เรือนทั้งหมด 74 ครัวเรือน จำนวนประชากรทั้งหมด 261 คน
แบ่งเป็นชาย 126 คน หญิง 135 คน ผู้ใหญ่บ้านชื่อ นายสมหมาย
ครองสิงห์

กลุ่มผลิตกลองยาว เป็นที่รู้จักของผู้คนมากมาย จนได้มีการ
จัดงานเทศกาลกลองยาวขึ้น ภายใต้ชื่อ “ออนซอนกลองยาวชาว
วาปี”จะมีกิจกรรมที่หลากหลาย อาทิ เช่น ขบวนแห่ และการแสดง
กลองยาวจากชาววาปีปทุมหลายร้อยชีวิต โดยการจัดงานในปี
พ.ศ.2560 ถือเป็นการจัดงานครั้งที่ 22 ได้มีการแสดงกลองยาว
ผ่านชุดการแสดงต่างๆ พร้อมแสงสีเสียง ในปีนั้นได้จัดการ
ประกวดการแสดงกลองยาวชิงถ้วยพระราชทานสมเด็จพระเทพ
รัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี การประกวดขวัญใจกลองยาว
การออกร้านแสดงนิทรรศการของดีของเทศบาล

~3~

องค์การบริหารส่วนตำบล และส่วนราชการต่างๆ การจำหน่าย
ผลิตภัณฑ์ชุมชน การประกวดผลผลิตทางการเกษตร ซึ่ง
กิจกรรมเหล่านี้ถือเป็นการส่งเสริม และอนุรักษ์ประเพณี
วัฒนธรรมการทำกลองยาวให้สืบทอดมาจนถึงปัจจุบัน

~4~

หน่วยที่ 2
ภูมิปัญญา

~5~

ภูมิปัญญา

กลอง เป็นเครื่องมือตีทำด้วยไม้เป็นต้น มีลักษณะกลม
กลวงขึงด้วยหนัง มีหลายชนิด ถ้าทำด้วยหนัง หน้าเดียว มีรูป
ยาวมากใช้สะพายในเวลาตี เรียกว่า กลองยาวหรือเถิดเทิง ถ้า
ขึงด้วยหนังหน้าเดียว มีรูปกลมแบนและตื้น เรียกว่า กลอง
รำมะนา ถ้าขึงหนัง 2 หน้า ร้อยโยงด้วยสายหนัง เรียกว่า
กลองมาลายู ถ้าร้อยโยงด้วยหวาย เรียกว่า กลองแขก กลอง
ชนะ กลองยาวของอำเภอวาปีปทุม จังหวัดมหาสารคาม เป็น
กลองหน้าเดียว รูปร่างทรงยาว ด้านล่างกลึงเป็นรูปคล้าย
ปากแตร ส่วนบนป่องเล็กน้อยปิดด้วยหนังวัว ขึงด้วยเชือกให้
ตึง กลองยาวมีหลาย ขนาดขึ้นอยู่กับความเหมาะสมของผู้เล่น
ตกแต่งด้วยผ้าสีสวยงาม มีสายสะพายคล้องบ่าเพื่อสะดวกใน
การเดินตี
ผู้เล่นกลองยาวจะใช้มือตีทั้งสองมือบางครั้งตีแบบโลดโผนเพื่อ
ความสนุกสนาน ใช้กำปั้ น ศอก เข่า ศีรษะ หรือต่อตัวในการตี
กลอง ซึ่งต้องใช้ทักษะและความชำนาญในการตี

การทำกลองยาว เป็นความรู้ ความคิดจากชาวบ้าน เป็น
ภูมิปัญญาท้องถิ่นอย่างแท้จริง มีการสืบทอดมาจากบรรพบุรุษ
สืบต่อกันมาจนถึงปัจจุบัน การทำกลองยาวจึงนับได้ว่าเป็นการ
อนุรักษ์ รักษางานช่างฝีมือพื้นบ้าน ที่บ่งบอกถึงความประณีต
สวยงาม อันทรงคุณค่าด้วยฝีมือคนไทยในท้องถิ่น การทำกลอง
ยาว ของช่างบ้านมะกอก ตำบลขามเรียง อำเภอกันทรวิชัย
จังหวัดมหาสารคาม เป็นงานช่างฝีมือ ใช้วัตถุดิบ คือ ต้นขนุน
ซึ่งไม่ใช่ไม้ป่า หรือไม้หวงห้าม

~6~

การทำกลองยาวงานช่างฝีมือกลุ่มนี้ได้สืบทอดมาจาก
บรรพบุรุษ คือ นายหวด ถ่ายทอดการทำกลองยาว และ
การตีเพื่อให้เป็นจังหวะ กลุ่มงานช่างฝีมือส่วนใหญ่ คือ
สมาชิกคนในชุมชนท้องถิ่น เพื่อปลูกฝังให้ ชุมชนมีความ
สามัคคี และสืบทอดอนุรักษ์รักษาการทำกลองยาวต่อไป
ต่อมาได้จัดตั้งกลุ่มผลิตกลองยาว พ.ศ. 2535 มี
วัตถุประสงค์ คือ เพื่ออนุรักษ์การทำกลองยาวไม่ให้
สูญหาย เพื่อให้กลุ่มชุมชนในท้องถิ่นมีความรู้ในการทำ
กลองยาว เพื่อถ่ายทอดความรู้ให้คนรุ่นหลังต่อไป และ
นอกจากนี้การทำกลองยาวยังทำให้ชาวบ้านมีรายได้เข้าสู่
หมู่บ้านคนในชุมชมมีอาชีพเสริมหาเลี้ยงครอบครัว

ดังนั้นการศึกษาข้อมูลภูมิปัญญาการทำกลองยาวของ
ชุมชนบ้านตลาด เพื่อให้เยาวชนรุ่นต่อไปเห็นคุณค่า
สามารถที่จะสืบสานวัฒนธรรมและภูมิปัญญานี้ต่อไป

~7~

หน่วยที่ 3
ขั้นตอนการผลิต

~8~

วัตถุดิบและอุปกรณ์

ไม้ขนุน,เลื่อย หนังวัว
เชือก เครื่ องเจาะเนื้ อไม้

ค้อน,ตะขอ กระดาษทราย
(สำหรับขูดเลือดขูดเนื้อไม้)

แลคเกอร์

~9~

ขั้นตอนการผลิต

ขั้นเตรียมการ
1.ตัดต้นขนุนที่ต้นแก่ ๆ อายุประมาณ 20 ปี กำลังดี
2.ตัดต้นขนุนเป็นท่อน ๆ ท่อนละ 90 เซนติเมตร
3.เลื่อยเปลือก หรือถากเปลือกออกให้รอบทุกท่อน

ขั้นตอนการผลิต
1. ขั้นตอนการทำเอวกลองและฐานกลองด้านล่าง
1.1 นำท่อนขนุนที่ถากเปลือกนอกออกแล้ว วัดตั้งแต่ขอบหน้า
กลองลงไปประมาณ 1 ฟุต ใช้ดินสอขีดเส้นรอบไว้ ตั้งแต่ส่วนนี้
เรียกว่า เอวกลอง
1.2 เริ่มถากตั้งแต่เอวงลงไปถึงปลายฐานด้านล่าง โดยใช้ขวาน
โยนถาก ช่วงปลายฐานด้านล่างถากบานออกเพื่อให้กลองวาง
ได้ ความกว้างของหน้ากลองกับฐานกลองเท่ากัน
2. ขั้นตอนการขุดโพรงกลองยาว
2.1 เมื่อถากได้เอวกลองและฐานกลองเสร็จ แล้ว วางไม้กลอง
ตั้งขึ้น เพื่อวัดจุดศูนย์กลางของหน้ากลอง และวัดขอบกลอง
โดยใช้ไม้แบน วางบนหน้ากลองตอกตะปู 1 ตัว ตรงกลาง และ
ขอบริมหน้ากลอง 2 ตัว ตะปู 2 ตัว ที่ขอบห่างกันประมาณ 2
นิ้ว (ตอกตะปู ให้ปลายตะปูโผล่ติดไม้หน้ากลอง)
2.2 หมุนไม้วัดให้รอบหน้ากลอง ปลายตะปูจะขีดหน้ากลองเป็น
รอยเส้น ลึกพอประมาณ รอยเส้นจะมีที่ขอบ 2 เส้น และจุด
กลาง 1 จุด

~10~

2.3 นำสิ่ว และค้อน ขุดเนื้อตรงกลางหน้ากลองออก ขุดไป
เรื่อยๆ จนถึงเส้นขอบ ที่วัดไว้ และขุดให้ลึกจนกระทั่งทะลุ สิ่ว
ใช้ตัวเล็ก ไล่ไปตัวกลาง และตัวใหญ่สุด เพราะต้องขุดให้เป็นรู
ทะลุลงไปถึงฐานล่าง
2.4 เมื่อขุดทะลุแล้ว ส่วนนี้เรียกว่า โพรงกลองยาว ภายใน
ต้องใช้เหล็กตะขอคมขูดให้เรียบ และสม่ำเสมอทุกส่วนจากด้าน
บน และจากด้านล่าง
2.5 เมื่อขูดในโพรงกลองเสร็จแล้ว ตกแต่งภายนอกโดยใช้กบ
ไสให้ได้รูปทรงที่สวยงาม ขัดกระดาษทราย ขัดให้ผิวเรียบ
2.6 เมื่อขัดเสร็จแล้ว เจาะตรงขอบเอวกลอง ให้มีความห่าง
ประมาณ 1 นิ้ว แต่ละช่อง โดยใช้สิ่วเจาะให้ลึกพอประมาณ
เพื่อสำหรับไว้ร้อยเชือก ขัดกระดาษทรายละเอียดทาแลคเกอร์
1 ถึง 2 ครั้ง ทาเฉพาะผิวไม้ด้านนอก แต่งขอบฐานกลองใช้อลู
มิเนียมรัดเป็นวงกลมเพื่อไม่ให้ฐานกลองแตกร้าว
3. ขั้นตอนการใส่หน้ากลองยาว
3.1 หนังวัวตากแดดให้แห้งสนิท นำหนังวัว วัดเส้นผ่าศูนย์กลาง
ประมาณ ๑๕ นิ้ว ตัดเป็นวงกลม โดยให้เหลือขอบ
3.2 เจาะรูหนังวัวตามขอบที่เส้นขีดไว้ โดยใช้เหล็กเจาะตอกด้วย
ค้อนตะปู เจาะให้เป็นรูจนรอบวงกลม แต่ละรูห่างกันประมาณ 1
นิ้ว เจาะรู 2 แถว
3.3 เมื่อเจาะรูเสร็จแล้ว นาเชือกมาร้อย โดยใส่ลวดเส้นเล็ก
ระหว่างรูที่เจาะไว้ห่างกันประมาณ 1 นิ้ว ลวดสำหรับยึดให้แข็ง
แรง

~11~

3.4 เมื่อเจาะรูเสร็จแล้ว นาเชือกมาร้อย โดยใส่ลวดเส้นเล็ก
ระหว่างรูที่เจาะไว้ห่างกันประมาณ 1 นิ้ว ลวดใส่ระหว่างของรูที่
ร้อยเชือกสำหรับยึดให้แข็งแรง
3.5 นำลวดทำเป็นวงกลม ใส่รัดไว้ที่เอวกลอง จะมีบ่าไม้เพื่อไม้ให้
ลวดเลื่อนหลุดใส่ลวดรอบเอวกลองเพื่อสำหรับร้อยเชือกดึงยึด
หน้ากลองให้ตึง
3.6 เมื่อใส่ลวดเอวกลองเสร็จแล้ว นาหน้ากลองที่สานเชือกขอบ
ไว้เสร็จแล้ว วางไว้บนปากหน้ากลอง เพื่อร้อยเชือกดึงยึดหน้า
กลองให้ตึง
3.7 เมื่อร้อยเชือกจนรอบกลองแล้ว นำกระดาษทรายละเอียดขัด
หน้ากลอง ให้เรียบและสะอาด
4​ . ขั้นตอนการทำให้กลองยาวมีเสียงดังที่ได้มาตรฐาน
เมื่อขัดหน้ากลองเสร็จแล้ว นำข้าวเหนียวมาแปะหน้ากลอง และ
ทดลองตีเพื่อฟังเสียง
5. ขั้นตอนการแต่งตัวให้กลองยาว
การแต่งตัวให้กลองยาว เพื่อเพิ่มความสวยงาม โดยใส่เสื้อให้
ส่วนใหญ่จะเป็นแบบลวดลายเดียวกันทั้ง 7 ลูก และใส่สายสะพาย
ตามที่ต้องการ เพื่อสาหรับไว้สะพายเวลาเดิน ตีกลองยาว
ขั้นตอนหลังการผลิต
1.ตรวจความละเอียดของชิ้นงานแต่ละชิ้นที่เสร็จสมบูรณ์
2.พร้อมนำไปใช้งาน

~12~

ภาพขั้นตอนการผลิต

ขั้นตอนการวัดขนาดไม้

ขั้นตอนการทำลายกลอง

ขั้นตอนการร้อยเชือก

~13~

หน่วยที่ 4
ช่องทางการจำหน่าย

~14~

ช่องทางการจำหน่าย

นอกจากจะมีประโยชน์ด้านการสืบสานวัฒนธรรมแล้ว กลอง
ยาวยังสามารถสร้างรายได้ให้กับชุมชนอีกด้วย โดยราคาของ
กลองยาว ปัจจุบันนี้เริ่มต้นที่ใบละ 1,200 ไปจนถึง 2,500 บาท
ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับขนาดของกลองแต่ละใบ ซึ่งช่องทางในการ
จำหน่ายก็จะมีทั้งขายเองโดยตรงจากผู้ผลิต และมีคนกลางมา
รับซื้อไปขายต่อ
***จากการสัมภาษณ์ นายสมใจ ปัดตะชารี รองประธานกลุ่ม
ผลิตกลองยาว ได้เล่าว่าคณะกลองยาวจากทั่วภูมิภาค โดย
เฉพาะในแถบภาคอีสานนี้ ล้วนมา
ซื้อขายกลองยาวจากกลุ่ม
ผลิตกลองยาวบ้านตลาดทั้งนั้น ซึ่งนี่ก็คืออีกหนึ่งความภูมิใจที่
ได้ถ่ายทอด สืบสานวัฒนธรรมประเพณีให้เป็นที่รู้จัก และยัง
สามารถสร้างรายได้ให้กับคนในชุมชนอีกด้วย

~15~

อ้างอิง

- ประวัติหมู่บ้านตลาด ได้ข้อมูลจากการสัมภาษณ์ นายสมหมาย
ครองสิงห์ (ผู้ใหญ่บ้าน)
- ภูมิปัญญาการทำกลองยาว https://www.m-
culture.go.th/mahasarakham/ewt_news.php?
nid=2256&filename=index
- วัสดุอุปกรณ์ ขั้นตอน และวิธีการทำกลองยาว http://xn--
e3ca4anygl0jlp7c8h.blogspot.com/2013/01/blog-
post.html
- ประโยชน์จากการทำกลองยาว ได้ข้อมูลจากการสัมภาษณ์
นายสมใจ ปัดตะชารี (รองประธานกลุ่มผลิตกลองยาว



การพัฒนาหลักสูตรสิ่ง
แวดล้อมศึกษา

เรื่อง กลองยาวศึกษา

บ้านตลาด หมู่ 2 ตำบลบ้านหวาย อำเภอวาปีปทุม
จังหวัดมหาสารคาม