แผนการจัดการเรียนรู้ที่ 104 การทำงานของระบบประสาทสั่งการ

แผนการจดั การเรยี นรู้ที่ 4
รหัสวิชา ว 33241 วชิ าชีววิทยา 5 ชนั้ มัธยมศกึ ษาปีที่ 6
หน่วยการเรยี นรทู้ ่ี 1 ระบบประสาท เร่อื ง การทำงานของระบบประสาทสั่งการ เวลา 2 ช่วั โมง
ผูส้ อน นางสาวชดิ ชญา จนั ทร์โสภา

สาระชวี วิทยา
ข้อ 4 เขา้ ใจการย่อยอาหารของสัตวแ์ ละมนุษย์ การหายใจและการแลกเปลี่ยนแกส๊ การลำเลยี งสาร

และการหมุนเวยี นเลือด ภมู คิ ุ้มกนั ของรา่ งกาย การขับถ่าย การรบั รูแ้ ละการตอบสนอง การเคลอ่ื นที่ การ
สืบพันธแุ์ ละการเจริญเติบโต ฮอร์โมนกบั การรักษาดุลยภาพ และพฤติกรรมของสัตว์ รวมทง้ั นำความรู้ไปใช้
ประโยชน์

1. ผลการเรยี นรู้
สืบค้นข้อมูล อธิบาย เปรียบเทียบ และยกตัวอย่างการทำงานของระบบประสาทโซมาติกและระบบ

ประสาท
อตั โนวัติ

1.1 ดา้ นความรู้
1.ระบบประสารทโซมาติก
2.ระบบประสาทอัตโนวตั ิ

1.2 ด้านทกั ษะกระบวนการ
1. ทักษะการคดิ อย่างมีวจิ ารณญาณ
2. ทักษะการคดิ แกป้ ัญหา
3. ทกั ษะการใชเ้ ทคโนโลยสี ารสนเทศ
4. ทักษะการสือ่ สาร
5. ทกั ษะการทำงานร่วมกันเป็นทีมและความเขา้ ใจความแตกตา่ งของวฒั นธรรม

1.3 ด้านคุณลกั ษณะอนั พงึ ประสงค์
1. ใฝเ่ รยี นรู้: ความตง้ั ใจในการสืบค้นข้อมลู และการร่วมกิจกรรม
2. มุ่งมั่นในการทำงาน: ความต้ังใจในการทำงานให้เสร็จในเวลาท่ีกำหนดและมีคุณภาพตาม
เป้าหมาย
3. ซอื่ สตั ย์สจุ ริต: การทำงานดว้ ยความสามารถของตนเองและเปน็ ความจรงิ

2. สาระสำคญั
ระบบประสาทของสัตวม์ ีกระดกู สันหลงั มี 2 ส่วน คือ ระบบประสาทส่วนกลางทปี่ ระกอบด้วยสมองและ

ไขสันหลัง อีกส่วนคือ ระบบประสาทรอบนอกท่ีแบ่งตามการทำงานของเส้นประสาทมี 2 ส่วน คือ ส่วนท่ีรับ
ความรู้สึกและสง่ั การ ระบบประสาทรอบนอกสว่ นทีส่ ง่ั การจำแนกออกเปน็ 2 ส่วน คอื

ระบบประสาทโซมาตกิ เปน็ การทำงานโดยการส่งั การเกิดขนึ้ กบั หนว่ ยปฏิบัติงานท่บี ังคับได้
ระบบประสาทอัตโนวัติเป็นการทำงานโดยการสั่งการเกิดข้ึนกับหน่วยปฏิบัติงานท่ีบังคับไม่ได้ จำแนก
ออกเป็น 2 ระบบย่อย คอื ระบบซมิ พาเทตกิ และระบบพาราซิมพาเทติก
3. เนือ้ หา
ขนั้ นำ (30 นาที)

1. ครใู หน้ กั เรียนดูแผนภาพการทำงานของระบบประสาทในสัตวม์ กี ระดูกสันหลงั และนำเข้าสู่เรอ่ื งการ
ทำงานของระบบประสาท

“ระบบประสาทของสัตว์มีกระดูกสันหลังมี 2 ส่วน คือ ระบบประสาทส่วนกลาง ซึ่งประกอบด้วย
สมองและไขสันหลัง อีกส่วนคือ ระบบประสาทรอบนอก ซ่ึงจำแนกออกตามการทำงานของเส้นประสาทมี 2
ส่วน คือ ส่วนท่ีรับความรู้สึก (sensory division) และส่วนที่ส่ังการ (motor division) ระบบประสาทรอบ
นอกส่วนท่ีสั่งการจำแนกออกเป็น 2 ส่วน คือ ระบบประสาทโซมาติก (somatic nervous system : SNS)
และระบบประสาทอัตโนวตั ิ (autonomic nervous system : ANS)”

2. ครถู ามนกั เรียน
คำถาม
- การเคล่อื นไหวของรา่ งกาย การเดนิ การทรงตวั เปน็ การสั่งการจากส่วนใดของรา่ งกาย (สมอง)
- นกั เรียนสามารถควบคมุ การเคล่อื นไหวของร่างกายได้หรือไม่ (ได้)
- การกระตกุ เข่าเมื่อเคาะหัวเข่าเบา ๆ เป็นการสั่งการจากสว่ นใดของร่างกาย (ไขสันหลัง)

ข้นั สอน(1 ชวั่ โมง)
1. ครเู กรน่ิ นำ
“ระบบประสาทโซมาติกมีการทำงานอยู่ภายใต้อำนาจจิตใจ กล่าวคือ การส่ังการเกิดข้ึนกับหน่วย

ปฏิบตั งิ านทีส่ ามารถบังคบั ได้”

2. ครใู หน้ ักเรียนศึกษาระบบประสาทโซมาตกิ ในหนังสือเรยี นชีววิทยา ม.6 เล่ม 1 หน้า 24-26 และสุ่ม
นกั เรียนตอบคำถาม

คำถาม
- ระบบประสาทโซมาติกควบคุมการทำงานของกล้ามเน้ือใด (กล้ามเนื้อยึดกระดูกหรือกล้ามเนื้อ
ลาย)
- ระบบประสาทโซมาติกอาศยั สมองสว่ นใดเปน็ ศูนย์กลางควบคมุ การทำงาน (เซรีบรมั )
- รีเฟล็กซ์คืออะไร (การตอบสนองอย่างอัตโนมัติของหน่วยปฏิบัติงานท่ีมีต่อสิ่งเร้า โดยอาศัยการ
ส่ังการของไขสันหลัง จงึ ทำให้เกดิ การตอบสนองของหนว่ ยปฏบิ ัติงานอย่างรวดเรว็ โดยไมไ่ ด้มีการคิดล่วงหน้าไว้
กอ่ น)
- รีเฟล็กซ์แอกชันคืออะไร (กิริยาอาการที่แสดงออกเม่ือมีสิ่งเร้ามากระตุ้นซึ่งเกิดข้ึนในระยะเวลา
อันส้ัน)
- รเี ฟล็กซ์อาร์กคืออะไร (วงจรการทำงานของระบบประสาท ประกอบด้วยหน่วยรับความรู้สึกคือ
อวัยวะรับสัมผัสต่าง ๆ ได้รับการกระตุ้นจากส่ิงเร้า แล้วเปล่ียนเป็นกระแสประสาทเพ่ือส่งไปยังเซลล์ประสาท
รบั ความรู้สึกที่มีตัวเซลล์อยู่ในปมประสาทรากบน ผ่านเซลล์ประสาทประสานงานในไขสันหลังหรือสมอง และ
ผ่านไปยังเซลล์ประสาทสั่งการ จากน้ันเซลล์ประสาทสั่งการจะนำคำส่ังออกจากไขสันหลังทางรากล่างไปยัง
หน่วยปฏบิ ัตงิ านเพื่อตอบสนองต่อสงิ่ เรา้ )
3. ครแู ละนกั เรียนรว่ มกันสรุปเรอื่ งระบบประสาทโซมาติกดังน้ี
“ระบบประสาทโซมาติกเป็นระบบประสาทท่ีควบคุมการทำงานของกล้ามเนื้อยึดกระดูกและ
กล้ามเนื้อลาย เมื่อหน่วยรับความรู้สกึ ได้รับการกระตุน้ จากสิง่ เร้า จะส่งกระแสประสาทเขา้ สู่เส้นประสานไขสัน
หลังและเส้นประสาทสมองแล้วส่งไปยังไปไขสันหลังหรือสมอง จากน้ันสมองจะส่งกระแสประสาทคำส่ังผ่าน
เส้นประสาทสมองหรือเส้นประสาทไขสันหลังไปยังกล้ามเนื้อยึดกระดูกหรือกล้ามเนื้อลายซ่ึงเป็นหน่วย
ปฏิบัตงิ าน ระบบประสาทโซมาติกเป็นระบบประสาทท่ีทำงานอยู่ภายใต้อำนาจจิตใจ โดยมีสมองส่วนเซรีบรัม
เปน็ ศนู ย์กลางควบคุมการทำงาน
การทำงานของระบบประสาทโซมาติกที่มีการตอบสนองอย่างอัตโนมัติ โดยอาศัยการส่ังการจากไข
สันหลัง จึงทำให้เกิดการตอบสนองอย่างรวดเร็ว เรียกว่า รีเฟล็กซ์ (reflex) ส่วนกริ ิยาอาการท่ีแสดงออกเม่ือมี
ส่งิ เร้ามากระตุน้ ซงึ่ เกิดในระยะเวลาอนั สั้น เรยี กวา่ รีเฟลก็ ซแ์ อกชนั (reflex action)
วงจรการทำงานของระบบประสาท ประกอบด้วยหน่วยรับความรู้สึกคือ อวัยวะรับสัมผัสต่าง ๆ
ได้รับการกระตุ้นจากส่ิงเร้า แล้วเปลี่ยนเป็นกระแสประสาทเพ่ือสง่ ไปยังเซลลป์ ระสาทรับความรูส้ ึกทีม่ ีตัวเซลล์
อยู่ในปมประสาทรากบน ผ่านเซลล์ประสาทประสานงานในไขสันหลังหรือสมอง และผ่านไปยังเซลล์ประสาท
สั่งการ จากนั้นเซลล์ประสาทส่ังการจะนำคำส่ังออกจากไขสันหลังทางรากล่างไปยังหน่วยปฏิบัติงานเพื่อ
ตอบสนองตอ่ ส่ิงเร้า เรยี กวา่ รเี ฟลก็ อารก์ (reflex arc)”
4. ครูเกริน่ นำ
“ระบบประสาทอัตโนวัติ (autonomic nervous system : ANS) เป็นการทำงานที่อยู่นอกอำนาจ
จิตใจ การสั่งการเกิดข้ึนกับหน่วยปฏิบัติงานท่ีไม่สามารถบังคับได้ จำแนกออกเป็น 2 ระบบย่อย คือ ระบบ
ป ระ ส าท ซิ ม พ าเท ติ ก (sympathetic nervous system) แ ล ะระ บ บ ป ระ ส าท พ าราซิ ม พ าเท ติ ก
(parasympathetic nervous system)”
5. ครูให้นักเรียนศึกษาระบบประสาทอัตโนวัติ ในหนังสือเรียนชีววิทยา ม.6 เล่ม 1 หน้า 26-28 และ

สุ่มนกั เรียนตอบคำถาม

คำถาม
- ระบบประสาทอัตโนวัติควบคุมการทำงานของอวัยวะใด (กล้ามเนื้อเรียบ กล้ามเนื้อหัวใจ และ
ต่อมตา่ ง ๆ)
- เซลล์ประสาทที่ทำงานในระบบประสาทอัตโนวัติประกอบด้วยอะไรบ้าง (เซลล์ประสาทรับ
ความรู้สึกและเซลล์ประสาทสั่งการ ซ่ึงเซลล์ประสาทสั่งการแบ่งออกเป็น 2 ชนิด คือ เซลล์ประสาทก่อน
ไซแนปสแ์ ละเซลล์ประสาทหลังไซแนปส์)
- ศูนย์การสั่งงานของระบบประสาทซิมพาเทติกและระบบประสาทพาราซิมพาเทติกอยู่บริเวณใด
(ระบบประสาทซิมพาเทติกอยู่ท่ีไขสันหลังบริเวณอกและเอว ส่วนระบบประสาทพาราซิมพาเทติกอยู่ท่ีสมอง
ส่วนเมดัลลาออบลองกาตาและไขสันหลงั บรเิ วณกระเบนเหนบ็ )
- เซลล์ประสาทก่อนไซแนปส์และเซลล์ประสาทหลังไซแนปส์ของระบบประสาทซิมพาเทติกและ
ระบบประสาทพาราซิมพาเทติกอยู่บริเวณใด (ระบบประสาทซิมพาเทติก มีเส้นประสาทที่มาจากไขสันหลัง
เซลล์ประสาทก่อนไซแนปส์มีตัวเซลล์อยู่ในไขสันหลัง ส่วนเซลล์ประสาทหลังไซแนปส์มีตัวเซลล์อยู่ท่ีปม
ประสาท ระบบประสาทพาราซิมพาเทติก มีเส้นประสาททม่ี าจากสมองและไขสนั หลัง สว่ นที่มาจากสมองเซลล์
ประสาทก่อนไซแนปสม์ ีตวั เซลล์อย่ใู นสมอง ส่วนท่มี าจากไขสันหลงั เซลล์ประสาทกอ่ นไซแนปส์มีตวั เซลลอ์ ยูใ่ น
ไขสันหลงั ส่วนเซลลป์ ระสาทหลังไซแนปสม์ ีตัวเซลล์อยู่ใกล้อวัยวะหรอื อยู่ในอวยั วะท่ีถกู ควบคมุ )
- การทำงานของระบบประสาทอัตโนวัติเกิดขึ้นได้อย่างไร (เซลล์ประสาทรับความรู้สึกรับกระแส
ประสาทจากหน่วยรับความรู้สึก ส่งไปยังรากบนของเส้นประสาทไขสันหลังเข้าสู่ไขสันหลัง จากน้ันไขสันหลัง
จะส่งกระแสประสาทส่ังการผ่านเซลล์ประสาทก่อนไซแนปส์และเซลล์ประสาทหลังไซแนปส์ไปยังกล้ามเน้ือ
เรยี บ กล้ามเน้อื หวั ใจ และต่อมต่าง ๆ ของร่างกาย ซึ่งเป็นหน่วยปฏบิ ัติงาน)
- สารสื่อประสาทของระบบประสาทซิมพาเทติกและระบบประสาทพาราซิมพาเทติกต่างกัน
อย่างไร (ระบบประสาทซมิ พาเทติกมีสารแอซีติลโคลีนเปน็ สารส่ือประสาทระหว่างเซลล์ประสาทก่อนไซแนปส์
และเซลล์ประสาทหลังไซแนปส์ และมีนอร์เอพิเนฟรินเป็นสารส่ือประสาทบริเวณหน่วยปฏิบัติงาน ระบบ
ประสาทพาราซิมพาเทตกิ มสี ารแอซตี ิลโคลีนเปน็ สารสอ่ื ประสาทท้ังระหว่างตัวเซลล์ประสาทกอ่ นไซแนปส์และ
เซลลป์ ระสาทหลังไซแนปส์ รวมทงั้ บรเิ วณหนว่ ยปฏิบตั ิงาน)
6. ครูและนักเรียนรว่ มกันสรปุ เรอื่ งระบบประสาทอัตโนวัตดิ งั นี้
“ระบบประสาทอัตโนวัติเป็นระบบประสาทท่ีควบคุมการทำงานของอวัยวะท่ีอยู่นอกอำนาจจิตใจ
ประกอบด้วยกล้ามเน้ือเรียบ กล้ามเนื้อหัวใจ และต่อมต่าง ๆ โดยมีศูนย์ควบคุมอยู่ที่สมองส่วนเมดัลลา-
ออบลองกาตาและไขสันหลัง นอกจากนี้ยังมีสมองส่วนไฮโพทาลามัสทำหน้าที่ในการประสานการทำงานของ
เซลล์ประสาทส่ังการในระบบประสาทน้ีด้วย ระบบประสาทอัตโนวัติจำแนกออกเป็น 2 ระบบ คือ ระบบ
ประสาทซิมพาเทติกและระบบประสาทพาราซิมพาเทติก ซึ่งจะควบคุมการทำงานของอวัยวะภายในให้ทำงาน
ตรงกันข้าม โดยทั่วไประบบประสาทซิมพาเทติกจะเพิ่มการใช้พลังงานเพ่ือทำให้ร่างกายตื่นตัว ส่วนระบบ
ประสาทพาราซมิ พาเทตกิ จะชว่ ยเพิ่มการทำงานของอวัยวะเพ่ือให้ได้พลงั งานและเกบ็ รักษาพลงั งานไว้”
ขั้นสรปุ (30 นาที)
1. ครแู ละนักเรียนรว่ มกันสรปุ องคค์ วามร้ดู งั น้ี
“ระบบประสาทรอบนอกส่วนที่สัง่ การจำแนกออกเป็น 2 สว่ น คือ ระบบประสาทโซมาติกเป็นระบบ
ประสาทท่ีควบคุมการทำงานของกล้ามเน้ือยึดกระดูกและกล้ามเน้ือลาย มีการทำงานอยู่ภายใต้อำนาจจิตใจ
และระบบประสาทพาราซมิ พาเทติกเป็นระบบประสาททคี่ วบคุมการทำงานของกล้ามเนอ้ื เรียบ กล้ามเน้อื หวั ใจ

และต่อมต่าง ๆ มีการทำงานอยู่นอกเหนืออำนาจจิตใจ และจำแนกออกเป็น 2 ระบบย่อย คือ ระบบประสาท
ซิมพาเทติกและระบบประสาทพาราซิมพาเทตกิ ”

2. ครูให้นกั เรยี นทำใบงานที่ 1.6 การทำงานของระบบประสาทส่ังการ
3. ครใู หน้ กั เรียนทำกิจกรรมตรวจสอบการเรยี นร้ทู ่ี 1.4
4. ชน้ิ งาน/ภาระงาน
4.1 ใบงานท่ี 1.6

5. สื่อการเรียนรู้และแหลง่ การเรยี นรู้
5.1 ส่อื การเรียนรู้
1. หนังสือเรียนรายวิชาเพ่ิมเติมวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ชีววิทยา ช้ันมัธยมศึกษาปีท่ี 6เล่ม

1ของบรษิ ัท แมค็ เอ็ดดเู คช่ัน จำกัด
2. MAC iLinkของบริษทั แม็คเอ็ดดูเคชน่ั จำกัด

5.2 แหลง่ การเรยี นรู้
1. หอ้ งสมุดของโรงเรียน
2. ห้องสมดุ กลมุ่ สาระการเรยี นร้วู ทิ ยาศาสตร์
3. อนิ เทอร์เนต็ จากเวบ็ ไซตต์ ่างๆ

6.การวดั และประเมนิ ผลการเรียนรู้
6.1 การตอบคำถามใบงานที่ 1.6

6.2 การตอบคำถามกจิ กรรมตรวจสอบการเรยี นรู้ 1.3

6.3 แบบประเมินผลการเรียนรู้ด้วยตนเอง(นักเรียนประเมินผลที่ได้จากการสะท้อนตนเองจากการ

เรียนรลู้ งในแบบประเมนิ ข้อ 11 ซง่ึ ครเู ปน็ ผจู้ ัดทำให)้

6.4 แบบประเมินพฤติกรรมการเรียนรู้

6.5 แบบประเมนิ ทกั ษะท่จี ำเป็นในศตวรรษท่ี 21

6.6 แบบประเมินคณุ ลกั ษณะอันพงึ ประสงค์