คู่มือดูแลช่องปากผู้ป่วยมะเร็งศีรษะและลำคอที่ได้รับการฉายรังสีหรือร่วมกับยาเคมีบำบัด

จัดทำ โดย กลุ่มงานพัฒนาคุณภาพ หอผู้ป่วยว่องวานิช 5 คู่คู่คู่มืคู่มื มื อ มื อการดูดู ดู แ ดู แลช่ช่ ช่ อ ช่ องปาก สำสำสำสำหรัรั รั บ รั บผู้ผู้ผู้ป่ผู้ป่ป่ ว ป่ วยมะเร็ร็ ร็ ง ร็ ง ศีรษะและลำคอ ที่ได้รับการฉายรังสีหรือร่วมกับ การได้รับยาเคมีบำ บัด

มะเร็งที่เกิดขึ้นในเยื่อบุผิวทางเดินหายใจและทางเดินอาหารส่วนต้น โดยตำ แหน่งที่ สำ คัญในทางเดินอาหารและหายใจส่วนบนที่อาจเกิดเป็นมะเร็ง ได้แก่ ช่องปาก ช่องคอ โพรงรอบจมูก กล่องเสียง ต่อมธัยรอยด์ และต่อมน้ำ ลาย โดยทั่วไปเมื่อกล่าวถึงมะเร็งศีรษะ และลำ คอ จะหมายถึงเฉพาะมะเร็งในบริเวณช่องปาก ช่องคอ กล่องเสียง และบริเวณโพรง อากาศรอบจมูก หู ต่อมน้ำ ลาย การดูแลรักษาผู้ป่วยเหล่านี้ส่วนใหญ่จะใช้วิธีการรักษาด้วยการ ฉายแสงหรือร่วมกับยาเคมีบำ บัด โรคมะเร็งร็ศีรศีษะและลำ คอ โรคมะเร็งร็ศีรศีษะและลำ คอ โรคมะเร็งร็ศีรศีษะและลำ คอ คืคืคื อ คื ออะไร? คือออะะไไรร?? ผลข้างเคียง จากการรักษา ผิวแห้ง เยื่อบุช่องปากอักเสบ เบื่ออาหาร ผิวหนังอักเสบ ผมร่วง ติดเชื้อง่าย น้ำ ลายเหนียว คลื่นไส้ อาเจียน

ระดับความรุนแรง อาการที่เกิดขึ้นกับผู้ป่วย เกรด 0 เยื่อบุช่องปากปกติ เกรด 1 เยื่อบุช่องปากเริ่มมีสีแดง เริ่มมีอาการเจ็บในช่องปากล็กน้อย เกรด 2 เยื่อบุช่องปากเริ่มมีสีแดง มีแผลและปวด แต่ยังสามารถ รับประทานอาหารธรรมดาหรืออาหารอ่อนได้ เกรด 3 เยื่อบุช่องปากมีสีแดง บวม มีแผลและปวด ผู้ป่วยรับประทาน ได้เฉพาะอาหารเหลว เกรด 4 เยื่อบุช่องปากอักเสบรุนแรง ไม่สามารถทานอาหารหรือ น้ำ ได้ ต้องให้อาหารผ่านทางสายยางหรือผ่านทาง หลอดเลือดดำ หมายถึง อาการบวม แดง และการเกิดแผลที่เยื่อบุช่องปาก โดยระดับความรุนแรงจะขึ้นกับ ปริมาณรังสีหรือยาเคมีบำ บัดที่ได้รับ พบได้บ่อยใน 11 ตำ แหน่ง ได้แก่ บริเวณริมฝีปากด้าน บน ล่าง กระพุ้งแก้ม ข้างซ้าย ขวา ลิ้นด้านบน ล่าง ขอบลิ้นซ้ายและขวา พื้นปาก เพดานอ่อน และเพดานแข็ง ความรุนแรงของภาวะเยื่อบุช่องปากอักเสบ ภาวะเยื่ยื่ ยื่ยื่อบุบุบุบุ ช่ช่ ช่ช่ องปากอัอั อัอักเสบ คืคื คืคืออะไร ???

ผู้ป่วยควรประเมินช่องปากด้วยตนเองทุกวัน วันละ 1 ครั้ง สังเกตสี อาการบวมแดง และแผลบริเวณ เยื่อบุช่องปาก รักษาความสะอาดและเพิ่มความชุ่มชื้นในช่องปาก ดังนี้ ใช้แปรงสีฟันที่มีขนอ่อนนุ่มและยาสีฟันที่มีส่วนผสมของฟลูออไรด์ แปรงฟันอย่างน้อย วันละ 2 ครั้ง ครั้งละ 30-90 วินาที ผู้ป่วยที่ใส่ฟันปลอมให้ถอดฟันปลอมทุกครั้งก่อนการแปรงฟันและก่อนเข้านอนทำ ความสะอาด ฟันปลอม ด้วยการแปรงฟัน ล้างให้สะอาด แล้วแช่ในภาชนะที่บรรจุน้ำ เปล่า หลังรับประทานอาหารภายใน 30 นาที ทำ ความสะอาดช่องปากด้วยน้ำ เปล่าจนสะอาด จากนั้น ใช้น้ำ เกลืออมกลั้วปาก 2-3 รอบต่อครั้ง แล้วบ้วนทิ้งอย่างน้อยวันละ 4 เวลา ในปริมาณรอบละ 20 มล. นาน 30 วินาที ห้ามใช้น้ำ ยาบ้วนปากทางการค้าเพราะมีส่วนผสมของแอลกอฮอล์ ทำ ให้เกิดช่องปากแห้ง และทำ ให้ภาวะเยื่อบุช่องปากอักเสบเกิดความรุนแรงมากขึ้น ทาลิปมันเคลือบริมฝีปาก หลีกเลี่ยงผลิตภัณฑ์ที่ทำ มาจาก petroleum jelly เนื่องจากทำ ให้ คราบสกปรกติดแน่น ใช้ไหมขัดฟันได้วันละ 1 ครั้ง หลีกเลี่ยงเมื่อมีปัญหาเลือดออกง่าย ดื่มน้ำ อย่างน้อย 2-3 ลิตรต่อวัน และจิบน้ำ บ่อยๆ ในระหว่างวันเพื่อเพิ่มความชุ่มชื้นของช่องปาก หลีกเลี่ยงอาหารรสจัด อาหารที่มีลักษณะแห้งแข็ง แอลลกอฮอล์ คาเฟอีน หากมีอาการเจ็บปากเจ็บคอ ปวด มีเลือดออกในช่องปาก หรือมีไข้สูง หนาวสั่น ให้รีบแจ้งเจ้าหน้าที่ พยาบาล การดูแลเพื่อป้องกันภาวะเยื่อบุช่องปากอักเสบ การดูดูดูดูแลเพื่พื่พื่พื่พื่พื่อป้ป้ป้ป้ องกักักักัน และบรรเทาภาวะเยื่ยื่ยื่ยื่ยื่ยื่อบุบุบุบุช่ช่ ช่ อ ช่ องปากอัอัอัอักเสบ

เยื่อบุช่องปากอักเสบ เกรด 1 ใช้แปรงสีฟันที่มีขนอ่อนนุ่มและยาสีฟันที่มีส่วนผสมของฟลูออไรด์ แปรงฟันอย่างน้อย วันละ 2 ครั้ง ครั้งละ 30-90 วินาที หลังรับประทานอาหารภายใน 30 นาที ทำ ความสะอาดช่องปากด้วยน้ำ เปล่าจนสะอาด จากนั้นใช้น้ำ เกลืออมกลั้วปาก 2-3 รอบต่อครั้ง แล้วบ้วนทิ้งอย่างน้อยวันละ 4 เวลา ในปริมาณ รอบละ 20 มล.นาน 30 วินาที ยังสามารถใช้ไหมขัดฟันได้วันละ 1 ครั้ง ถ้าไม่มีข้อห้าม ใส่ฟันปลอมเฉพาะเวลารับประทานอาหารและถอดฟันปลอมก่อนการแปรงฟันทุกครั้ง แช่ฟันปลอมด้วยน้ำ ยาแช่ฟันปลอม ล้างให้สะอาดก่อนใช้ หลีกเลี่ยงอาหารรสจัด อาหารที่มีลักษณะแห้งแข็ง แอลกอฮอล์ คาเฟอีน ดื่มน้ำ วันละ 2-3 ลิตรต่อวัน และจิบน้ำ บ่อยๆ ในระหว่างวันเพื่อเพิ่มความชุ่มชื้นของช่องปาก ทาลิปมันเคลือบริมฝีปาก หลีกเลี่ยงผลิตภัณฑ์ที่ทำ มาจาก petroleum jelly เนื่องจากทำ ให้คราบสกปรกติดแน่น หากมีอาการปวดในช่องปาก ให้ใช้ยาแก้ปวดตามแผนการรักษาของแพทย์ การดูแลเพื่อบรรเทาภาวะเยื่อบุช่องปากอักเสบ

เยื่อบุช่องปากอักเสบเกรด 4 ใช้ไม้พันสำ ลีหรือผ้าก๊อซ ชุบน้ำ ยาบ้วนปากพันนิ้วมือขัดถูฟันเบาๆ ห้ามใช้ไหมขัดฟัน และงดใส่ฟันปลอม ใช้น้ำ เกลืออมกลั้วปากในปริมาณรอบละ 20 มล.นาน 30 วินาทีทุก 2 ชั่วโมง ทาลิปมันเคลือบริมฝีปาก ทุก 1-2 ชั่วโมง งดรับประทานอาหารทางปาก เปลี่ยนเป็นให้อาหารทางสายอาหารและให้อาหารทาง หลอดเลือดดำ กรณีมีเลือดออกกลั้วปากด้วยน้ำ เย็น หากเลือดไม่หยุดให้แจ้งพยาบาล แพทย์ ใช้ยาแก้ปวด ตามแผนการรักษาของแพทย์ กรณีติดเชื้อ ใช้ยาฆ่าเชื้อตามแผนการรักษาของแพทย์ Tips วิธีบ้วนปากอยู่หน้าที่ 8 เยื่อบุช่องปากอักเสบเกรด 2-3 แปรงฟันอย่างน้อยวันละ 2 ครั้ง ด้วยแปรงสีฟันขนอ่อนนุ่ม ถ้าแปรงฟันไม่ได้ให้ใช้ ไม้พันสำ ลีหรือผ้าก๊อซชุบน้ำ ยาบ้วนปากพันนิ้วมือขัดถูฟันเบาๆ ห้ามใช้ไหมขัดฟัน และงดใส่ฟันปลอม ใช้น้ำ เกลืออมกลั้วปากในปริมาณรอบละ 20 มล.นาน 30 วินาทีทุก 2 ชั่วโมง การดูแลริมฝีปาก ปฏิบัติเหมือนเมื่อเกิดเยื่อบุช่องปากอักเสบเกรด 1 หลีกเลี่ยงอาหารรสจัด อาหารที่มีลักษณะแห้งแข็ง แอลกอฮอล์ คาเฟอีน รับประทาน อาหารอ่อนที่มีพลังงานสูง ใช้ยาแก้ปวดตามแผนการรักษาของแพทย์

เป็นชนิดน้ำ เชื่อมแนะนำ ให้อมใน ปากอย่างน้อย 5 นาที แล้วค่อย ๆ กลืนช้า ๆ เพื่อให้ตัวยาเคลือบ บริเวณเยื่อบุผิว ผู้ป่วยจะรู้สึกชา ไม่เจ็บปาก เวลากลืนอาหาร Benzydamine มีทั้งแบบสเปรย์พ่น เม็ดอม หรือ ชนิดน้ำ ช่วยลดอาการอักเสบบริเวณ ช่องปาก แต่อาจมีอาการแสบปาก ในผู้ป่วยบางรายได้ มีฤทธิ์ช่วยให้ ปากชาเล็กน้อย แนะนำ ให้พ่นหรือ อมทุก 2-3 ช.ม. สำ หรับชนิดน้ำ ให้ กลั้วปากอย่างน้อย 5 นาที ห้ามกลืน พาราเซตามอล สามารถรัประทาน ได้ครั้งละ 1-2 เม็ด ทุก 4-6 ช.ม. หากมีอาการปวดมากขึ้นแพทย์มักจะ ให้ยาแก้ปวดที่แรงขึึ้น ผู้ป่วยบางรายที่เจ็บปากมากแพทย์ อาจสั่งมอร์ฟีนรูปแบบกิน หรือแปะ บริเวณผิวหนัง ผลข้างเคียงคือ คลื่นไส้ ง่วง ท้องผูก แต่สามารถช่วย ให้ผู้ป่วยสบายตัวมากขึ้น ยาชา ยาแก้อักเสบ ยาแก้ปวดพื้นฐาน ยาแก้ฤทธิ์แรง ยาบรรเทาอาการ เยื่ยื่ ยื่ยื่ยื่ อ ยื่ อบุบุ บุ ช่ บุ ช่อ ช่ อ ช่ งปากอัอั อั ก อั กเสบ!

อาหารอ่อน เช่น โจ๊ก ข้าวต้ม ก๋วยเตี๋ยว เกี๊ยวน้ำ ไข่ตุ๋น อาหารที่มีโปรตีนสูง ย่อยง่าย เช่น ปลา ไข่ ไก่ เต้าหู้ นม ถั่วเหลือง อาหารเสริมทางการแพทย์ ไอศกรีม มิลค์เชค ผักต้ม มันฝรั่งต้มสุกและบดผสมนม ผลไม้ปั่นแบบไม่แยกกาก ควรดื่มวันละ 1 แก้วเพื่อให้ได้รับวิตามินและมีเส้นใยอาหาร ป้องกันภาวะท้องผูก ผลไม้ที่ไม่หวานจัด หั่นเป็นคำ ชิ้นเล็กๆ เช่น มะละกอ แตงโม ฝรั่ง แอปเปิ้ล การฉายรังสีบริเวณช่องปากและลำ คอ อาจทำ ให้มีอาการเจ็บช่องปาก ช่องปากแห้ง น้ำ ลาย เหนียวข้น กลืนเจ็บ ร่วมกับการรับรสชาติอาหารเปลี่ยนไป ทำ ให้ความอยากอาหารลดลง ทำ ให้ผู้ป่วยไม่สามารถทานอาหารได้เพียงพอกับความต้องการของร่างกาย ดังนั้นการใส่ใจดูแลด้านโภชนาการเป็นอีกปัจจัยที่ช่วยส่งเสริมให้ผู้ป่วยได้รับการรักษาที่ ดีที่สุด โดยอาหารที่เหมาะสำ หรับผู้ที่มีอาการช่องปากอักเสบควรรับประทาน ดังนี้ อาหารแนะนำ สำ หรับผู้ป่วยที่มี เยื่อ ยื่บุช่อ ช่ งปากอักเสบ! เยื่อ ยื่บุช่อ ช่ งปากอักเสบ!

Ballooning Sucking การผสมน้ำ เกลือบ้วนปาก วิวิวิธีวิธีวิธีวิบ้ ธี บ้ ธี บ้ ธีว บ้ ว บ้ ว บ้นนปปาากก Ballooning&Sucking (วันทกานต์, 2565) น้ำ สะอาด 1,000 ซีซี เกลือแกง 1 ช้อนชา ผงฟู 1 ช้อนชา ที่บ้าน 0.9% Normal Saline 1000 ซีซี Sodium bicarbonate 1 ช้อนชา ที่โรงพยาบาล กลั้วน้ำ เกลือสลับไปมาทั้งทางด้านซ้ายและขวาของกระพุ้งแก้ม และดูดแก้มเพื่อให้ มีแรงเคลื่อนของน้ำ เกลือระหว่างฟัน ระยะเวลา 30 วินาที แล้วบ้วนท้ิง

โรคประจำ ตัว..................................................... ประวัติการแพ้ยาและอาหาร.............................. การฉายรังสี - ตำ แหน่งที่ฉายรังสี ........................... - จำ นวนครั้งของการฉายรังสี................... - วันที่เริ่มฉายรังสี............................... การได้รับยาเคมีบำ บัด - สูตรยาเคมีบำ บัด.............................. - จำ นวนครั้งที่ให้ยาเคมีบำ บัด ครั้งที่ 1 ...................................... ครั้งที่ 2 ...................................... ครั้งที่ 3 ...................................... ครั้งที่ 4 ...................................... ครั้งที่ 5 ...................................... ครั้งที่ 6 ...................................... บันทึกภาวะสุขภาพ

การประเมิน1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ครั้งของการฉายรังสี ระดับเยื่อบุช่องปาก อักเสบ **ระบุตำแหน่ง คะแนนความปวด (1-10คะแนน) การรับประทานอาหาร แบบประเมินตนเองในระหว่างได้รับการฉายรังสี หรือร่วมกับรับยาเคมีบำบัด

ก า ร ป ร ะเมิ น11 1 2 1 3 1 4 1 5 1 6 1 7 1 8 1 9 2 0 ค รั้งข องก า ร ฉ า ย รังสี ร ะ ดั บเยื่ อ บุ ช่ องป า ก อั กเส บ * * ร ะ บุ ตำ แ ห น่ง ค ะ แ น น ค ว า ม ป ว ด ( 1 - 1 0 ค ะ แ น น ) ก า ร รั บ ป ร ะ ท า น อ า ห า ร

ก า ร ป ร ะเมิ น 2 1 2 2 2 3 2 4 2 5 2 6 2 7 2 8 2 9 3 0 ค รั้งข องก า ร ฉ า ย รังสี ร ะ ดั บเยื่ อ บุ ช่ องป า ก อั กเส บ * * ร ะ บุ ตำ แ ห น่ง ค ะ แ น น ค ว า ม ป ว ด ( 1 - 1 0 ค ะ แ น น ) ก า ร รั บ ป ร ะ ท า น อ า ห า ร

ชวลิต เลิศบุษยานุกูล และสาริน กิจพาณิชย์. (2563). 100 เรื่อง รู้จัก รู้รักษา โรคมะเร็ง หู คอ จมูก (พิมพ์ครั้งที่ 1). บริษัท ไอดี ออล ดิจิตอล พริ้นท์ จำ กัด. ลักษณา มะรังกา, ศิริพร พันธ์พริ้ม, อรทัย จำ นงศิลป์, กิ่งทิพย์ แต้มทอง, อัจฉรา วงศ์คณิต, พรภินันท์ ศีรอารยรัตน์ และนฤพร ค้าโค. (2564). แนวปฏิบัติการพยาบาลทาง คลินิก(Clinical Nursing Practice Guidelines) เรื่องการป้องกันและจัดการภาวะเยื่อบุ ช่องปากอักเสบในผู้ป่วยมะเร็งผู้ใหญ่ที่ได้รับการฉายรังสี หรือผู้ป่วยมะเร็งอื่นที่ได้รับ การรักษาด้วยยาเคมีบำ บัด. กลุ่มงานรังสีรักษาและมะเร็งวิทยา ฝ่ายการพยาบาล โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย. วันทกานต์ ราชวงศ์. (2565). การพยาบาลผู้ป่วยมะเร็งหลังโพรงจมูกที่ได้รับการฉายรังสี. ใน ศิริอร สินธุ (บ.ก.), การพยาบาลผู้ป่วยมะเร็งที่ได้รับยาเคมีบำ บัดและรังสีรักษา (พิมพ์ครั้งที่ 1). (น.19-69). วัฒนาการพิมพ์. Peng, T. R., Tsai, F. P., & Wu, T. W. (2022). Effects of various treatments for preventing oral mucositis in cancer patients: A network meta-analysis. Plos one, 17(12), 1-18. เอกสารอ้างอิง

จัดทำ โดย 1.พว.ธิดาพรรณ สุวรรณรัตน์ 2.พว.พิมพ์กานต์ สุขเสถียร 3.พว.เบญจวรรณ บัวลี กลุ่มงานพัฒนาคุณภาพ หอผู้ป่วยว่องวานิช 5 กลุ่มงานรังสีรักษาและมะเร็งวิทยา ฝ่ายการพยาบาล โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย โทรศัพท์ 02-2564395