Zamonaviy ustoz_17-son

2021-YIL – YOSHLARNI QO‘LLAB-QUVVATLASH VA AHOLI SALOMATLIGINI MUSTAHKAMLASH YILI

Haftalik ilmiy-ma`rifiy gazeta e-mail: zamonaviyustoz@mail.ru

№ 17 (17)-son, 2021-yil 22-iyul, payshanba, obuna indeksi: 425 zamonaviy_ustoz_gazetasi

MA‘NAVIYATNI
OTA-ONADAN

8-9 BOSHLASH KERAK

2 Zamonaviy ustoz Yurtimizda № 17 (17)-son, 22.07.2021-y.

MOLIYAVIY SAVODXONLIK
BO‘YICHA RESPUBLIKA

OLIMPIADASI BOSHLANDI

Mazkur olimpiada yosh avlod

orasida iqtisodiy tafakkur va asosli

fikrlashni rivojlantirish, iqtisodiy

ma’lumotlarni tanqidiy anglash,

tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ul­

lanishga ko‘mak berish maqsadida

XALQ TA’LIMI VAZIRLIGIDA YUNESKO BOSH o‘tkazilmoqda. Bunda ro‘yxatdan
DIREKTORINING O‘RINBOSARI BILAN TA’LIMGA OID o‘tgan umumta’lim muassasalari­
ning 9-11-sinf o‘quvchilari qatna­
HAMKORLIK MASALALARI MUHOKAMA QILINDI shishlari mumkin.

Xalq ta’limi vaziri Sherzod Sher­ mada­niyat, fan va texnologiyalarni Olimpiada 2 bosqichda bo‘lib o‘tadi:

matov YUNESKO Bosh direktorining takomillash­tirishda YUNЕSKOning roli 1-bosqich (jamoaviy) 17-18-iyul
o‘rinbosari Stefaniya Jannini bilan alohida qayd etildi.
uchrashdi. Vazir hamkorlikning mumkin bo‘lgan kuni Keys (case) chempionat shak-
lida o‘tkaziladi, unda 3 tadan g‘olib
Toshkentda bo‘lib o‘tgan “Markaziy yangi yo‘nalishlari, birgalikda amalga jamoalar tanlab olinadi.
va Janubiy Osiyo: mintaqaviy bog‘liqlik. o­ shiriladigan ba’zi loyihalarni ishlab
Tahdidlar va imkoniyatlar” mavzusidagi c­ hiqish va moslashtirish to‘g‘risida 2-bosqich (yakka) 23-24-iyul kuni
oliy darajali xalqaro konferensiya doirasi- ma’lumot berdi. bo‘lib o‘tadi. Unda g‘olib jamoalardagi
da mehmonlar O‘zbekiston ta’lim sohasi- o‘quvchilar individual shaklda ishtirok
da amalga oshirilayotgan islohotlar va Uchrashuv natijasida har ikki tomon etadi va yakunda 1-3-o‘rin egalari
rivojlanish istiqbollari bilan tanishtirildi. ham munosabatlarni rivojlantirish va aniqlanadi.
yangi qo‘shma loyihalarni boshlash
G‘olib o‘quvchilar 9 ta plan­shet,
Jumladan, O‘zbekistonda ta’lim- masalalarini ko‘rib chiqishga qiziqish

ga oid loyihalarni amalga oshirishda, bildirdilar. 5 ta zamonaviy smartfon bilan,

­shuningdek qimmatba-

IXTISOSLASHGAN MAKTABLARDA O‘QISH UCHUN 106 MINGDAN ho sovg‘alar hamda ser­
ORTIQ TALABGOR-O‘QUVCHILAR RO‘YXATDAN O‘TDI tifikat bilan taqdirlanadi.
G‘oliblar akademiya­ning

Joriy yil 10-iyul kuni ixti­ 4,4 ta talabgor ro‘yxatdan Saralash tanlovlari Davlat ­bakalavriat bosqichi-
soslashtirilgan maktablarga o‘tgan. test markazi tomonidan joriy
hujjat topshirish yakunlan­ yilning 30-iyuliga qadar katta ga imtihonlarsiz qabul
di. Bir oy davom etgan qa­ Ixtisoslashgan muassasa­ hajmdagi auditoriya(pavilon)lar-
bul jarayonida 735 ta ixtisos­ lar orasidan esa eng yuqori da o‘tkazilishi rejalashtirilgan. qilinadi.
lashtirilgan maktablarga 106 ko‘rsatkich Shovot tumani- Ta s h k i l o t c h i l a r :
mingdan ortiq talabgorlar dagi Al-Xorazmiy nomidagi Saralash tanlovi natijalari­
saralash tanlovida ishtirok Xalqaro fizika-matematika ga ko‘ra, 34 050 nafar iqti- O‘zbekiston Respublikasi
etish uchun my.maktab.uz maktabi matematika yo‘na­ dorli o‘quvchilar tanlab olina- Bank-moliya akademiya-
sayti elektron platformasi lishida bir o‘ringa 29 ta, Buxo­ di. 2021-yilda fizika, chet tili, si, Xalq ta’limi vazirligi,
orqali ro‘yxatdan o‘tdi. ro viloyati Qorako‘l tumanidagi matematika, kimyo-biologiya, O‘zbekiston Respub-
Xalqaro matematika maktabi informatika va axborot tex- likasi Markaziy banki,
Tashqi Iqtisodiy faoliyat
Milliy banki, O‘zbekis-

Eng ko‘p hujjat topshirilgan matematika-­fizika yo‘nalishida nologiyalari yo‘nalishida 421 ton Respublikasi Oliy
hududlar orasida Surxondaryo bir o‘ringa 15 ta talabgor ro‘y­ ta ixtisoslashgan maktablar va o‘rta-maxsus ta’lim
vazirligi, Yoshlar ishlari
viloyatida bir o‘ringa o‘rtacha xatdan o‘tgan. tashkil etiladi.
agentligi.

XALQARO FIZIKA OLIMPIADASI(IPhO)GA 4. Umidjon Muhammedov – Navoiy
START BERILADI viloyati, NDPI akademik litseyi 2-bosqich
o‘quvchisi;
17-iyul kuni boshlangan Terma jamoa tarkibi bilan tanishing:
xalqaro olimpiada 1. Rail Xashayev – Toshkent sh. 71-mak- 5. Ruslan Aliqulov – Qashqadaryo viloyati
tashkilotchisi Litva tab, 11-sinf o‘quvchisi; 68-IMI 10-sinf o‘quvchisi.
2. Madina Xasanjonova – Toshkent sh.
davlati bo‘lib, ushbu S.Sirojiddinov nomidagi akademik litsey Jamoa rahbari:
musobaqada O‘zbekiston 1-bosqich o‘quvchisi; Doniyor Babajanov – Toshkent shahri
3. Mahbuba Shayxnazarova – Prezident maktabi fizika fani o‘qituvchisi.
terma jamoasi ham Toshkent sh. S.Sirojiddinov nomidagi aka- Olimpiada natijalari 24-iyul kuni e’lon
ishtirok etmoqda. demik litsey 2-bosqich o‘quvchisi; qilinadi.

Dilshod IBODULLAYEV tayyorladi.

№ 17 (17)-son, 22.07.2021-y. Dunyo ta’lim yangiliklari Zamonaviy ustoz 3

Ummon Sultonligida Oliy ta’limni Janubiy Tunisda Avstraliyalik o‘qituvchilar federal va shtat
bolalar jazirama issiq hukumatlaridan ishga yangi qabul qilingan
bo‘lishiga qaramay, o‘qituvchilarni ham sifatli emlashni talab
fransuz tilini astoydil qilmoqda. Avstraliya Ta’lim Ittifoqi ham
o‘rganishmoqda. federal hukumatdan o‘qituvchilarni emlashni
Tunisning janubidagi ustuvor vazifaga aylantirishni so‘ragan. Boisi
rivojlanmagan mamlakatda iyul oyining oxiriga o‘qituvchi
hududlarda istiqomat va o‘quvchilarning maktablarga qaytishi
qiluvchi qashshoq rejalashtirilmoqda.
mahalliy uyushmalar

qabul qilish markazi (HEAC) birlashib, aholiga

oliy o‘quv yurtlariga ro‘yxatdan ta’lim olishda yordam

o‘tish jarayonlari 2 oy deganda taklif qildi. Bu fransuz

yakunladi. So‘nggi ma’lumotlarga tilida gaplasha olsa-

ko‘ra, 44,779 nafar talabgorlar da, o‘qish va yozishni

ro‘yxatdan o‘tgan, shundan 23 040 bilmaydigan bolalar

nafarini erkaklar va 21 739 nafarini uchun savodli bo‘lish

esa ayollar tashkil qiladi. imkonini beradi. Singapurda Markaziy

provayder jamg‘armasi

2009-yil aprel oyida Yaponiyada (CPF) Guangyang o‘rta

o‘qituvchilarning bilim saviyasini maktab o‘quvchilari uchun

oshirish uchun 10 yillik yangilanish mobil o‘yin dasturini

qoidalari joriy qilingan edi. Qoidalarga taqdim etmoqda. “O‘z

ko‘ra, litsenziyalarini yangilamoqchi kelajagingizni CPF

bo‘lgan o‘qituvchilar hukumatning bilan boshlang” deb

ta’lim siyosatidan xabardor bo‘lishlari, nomlangan ushbu

buning uchun esa ikki yil davomida dastur o‘rta maktab

kamida 30 soat ma’ruzalarda o‘quvchilariga asosan

qatnashishlari kerak edi. Biroq qo‘yilgan moliyaviy savodxonlik

talablar o‘qituvchilarning noroziligiga tushunchalarini o‘rgatadi.

sabab bo‘ldi. Shu bois Ta’lim vazirligi Bu orqali katta hayotga

o‘qitish litsenziyalarini har 10 yilda yangilab turish talabini bekor qilishni ko‘rib qadam qo‘yganda muhim

chiqmoqda. Litsenziyani yangilash qoidalarini bekor qilish evaziga o‘qituvchilar qarorlarni qabul qila

uchun yangi o‘quv dasturini joriy etish mo‘ljallangan. olish qobiliyati ham

singdiriladi.

Kembrij universiteti Birlashgan Janubiy Koreya
Arab Amirligi (BAA) bilan qiymati 400 professor-
million funt sterlingga teng hamkorlikni o‘qituvchilari
rejalashtirmoqda. Hozirda loyihani orasida o‘tkazilgan
yaratish bo‘yicha islom san’ati, innovatsiya, tadqiqotlar
muhandislik va qayta tiklanadigan natijalari
energetikaga o‘tish sohasida ta’limni e’lon qilindi.
rivojlantirishga qaratilgan muzokaralar Hisobot natijasi
olib borilmoqda. Bu universitet tarixidagi respondentlarning
eng yirik bitim bo‘ladi. Unda BAA-Kembrij 40 foizga yaqini
innovatsion institutini tashkil etish ham tadqiqotning
ko‘zda tutilgan. buzilishi nima ekanligini yaxshi bilmasligini ko‘rsatdi.
Ma’lumotlarga ko‘ra, 2020-yilda professor-o‘qituvchilar qilgan
ilmiy ishlarning 110 tasi noto‘g‘ri tadqiqot deb topilgan. 2019-yilda
bu ko‘rsatkich 91 ta edi.

Shuningdek, so‘nggi yillarda tadqiqotlarning noto‘g‘ri
o‘tkazilganligi to‘g‘risidagi hisobotlar soni ham ortib bormoqda.
2017-yilda bu ko‘rsatkich atigi 58 ta bo‘lgan bo‘lsa, 2020-yilga
kelib 391 tani tashkil etgan.

Noila SAHOBIDDIN qizi tayyorladi.

4 Zamonaviy ustoz Intervyu № 17 (17)-son, 22.07.2021-y.

EMOTSIONAL YONISHNI

QANDAY O‘CHIRISH MUMKIN?

O‘qituvchilik kasbi egalari jamiyatdagi eng ko‘p
hurmatga, e’zozga loyiq bo‘lgan insonlar desak
mubolag‘a bo‘lmaydi. Asabiylashish ular orasida
boshqa kasb vakillariga qaraganda tez-tez kuzatiladi.
O‘qituvchilarni qiynayotgan muammolar, buning
sabablari va asabiylikdan xalos bo‘lish uchun nimalarga
amal qilish kerakligi haqida parapsixolog, energet
Shahnoza DAVRONOVA hamda Xalq ta’limi vazirligining
O‘quvchi va yoshlar tashkilotlari bilan ishlash
boshqarmasi bo‘lim boshlig‘i, psixolog-trener Akobir
ABDULLAYEV bilan suhbatlashdik.

Ichki agressiyani yengish, o‘quvchining
ota-onasi bilan to‘g‘ri munosabatni

yo‘lga qo‘yish, hozirgi ta’lim sharoitidagi
psixologik vaziyat haqidagi savollar bilan

Sh.Davronovaga yuzlandik.

– Maktablarda ladi va u qo‘ygan t­alab va kelmaslik uchun kirishiladi. Har bir oilaning
o‘qituv­chilarning vazifalarni ham jon-u dili bi- u qanday ruhiy hayotiy taj­ribasini hurmat
aksariyati asabiy lan ado etadi. Buning uchun tayyorgarlik ko‘rishi qilish kerak, ularga tarbiya
bo‘lishadi. O‘qituvchi esa inson a­ vvalambor o‘zini zarur? borasida aql o‘rgatish ham
o‘z ichidagi sevishi lozim! Har xil ruhiyatli o‘quvchi- to‘g‘ri emas. Faqatgina tu­
agressiyani qanday lar bor, shuningdek, har xil shunib, mulo­yimlik bilan
qilib yenga olishi – O‘qituvchi fe’l-atvorli ota-onalar ham, munosabat qilinsa, natijasi
mumkin? bevosita va bilvosita avvalambor, shuni hisob- ham xayrli bo‘ladi.
– To‘g‘ri, bu kasbda o‘quvchisining ota- ga olish kerak. O‘quvchi­
asabiy bo‘lish ham tabiiy, onasi bilan ham aloqa ning fe’l-atvoridan uyidagi – O‘qituvchi ma’lum
shuncha o‘quvchi bilan o‘rnatadi. Ular bilan muhitni bilib olsa bo‘ladi. bir ma’noda har bir
ishlashning o‘zi bo‘lmaydi. muomala qilishida So‘ng shunga ko‘ra, uning o‘quvchisining hayoti,
Agressiyani yengish uchun muammolarga duch ota-onasi bilan muomalaga oilaviy vaziyati,
kasbiga bo‘lgan munosa­ muammolari bilan
batini biroz o‘zgartirishi tanishadi. Bu uning
lozim. Talab va shartlarni psixologiyasiga
biroz kamaytirib, mehr-mu- og‘irlik qilib, salbiy
habbatga o‘tishni tavsiya ta’sir ko‘rsatishi
qilaman, ya’ni qattiqqo‘l mumkinmi?
yoki qoidalarga haddan – Albatta, ta’sir ko‘rsatadi.
tashqari amal qiladigan Oddiy misol, birovning dar-
o‘qituvchi bo‘lgandan ko‘ra, dini eshitsangiz qanchalik
mehr-­muhabbatli o‘qituvchi “og‘irlashganingizni” seza-
bo‘lgan yaxshi. Shunda siz, o‘qituvchilar ham shu
hamma o‘quv­chi unga inti- chigal vaziyatning ichida qo-

№ 17 (17)-son, 22.07.2021-y. Intervyu Zamonaviy ustoz 5

vurilishadi. O‘z uyidagi muammo- O‘qituvchilarda o‘z kasbidan qoniqish hissi
lari yetmagandek, o‘quvchilarining qay darajada ekanligi, pedagoglarni eng ko‘p
ham muammolarini yechish uning qiynaydigan muammolar va ularning kelib
zimmasida… chiqish sabablari haqidagi savollar bilan
A.Abdullayevga yuzlandik.
– Bugungi o‘zbek
o‘qituvchilarining – Sizga o‘qituvchi-pedagoglar – bu yaxlit mexanizm. Shunga ko‘ra,
psixologik holatini birdan ham murojaat qilib turadimi, ular­ sohadagi bir qism o‘qituvchilarning
beshgacha bo‘lgan da q­ anday psixologik muammolar ruhiy holati yaxshi bo‘lmasa, o‘zini
shkalada baholash lozim ko‘p uchraydi? yomon his etsa, motivatsiya topa ol-
bo‘lsa, qanday baholagan masa, shijoati sustlashsa biz ta’limda
bo‘lar edingiz? Umuman, – Ha, o‘qituvchilar murojaat qilib to‘laqonli natijaga erisha olmaymiz.
ta’limdagi bugungi turadi. Ushbu kasb “odam-odam tipi”­ Agar 50 kishidan iborat pedagogik
psixologik vaziyatning dagi kasb bo‘lganligi sababli, ­avvalo, jamoa misolida olsak, o‘zini yomon
ijobiy va salbiy omillari emotsional yonish holati ko‘p uchraydi. his qilgan bitta pedagog kamida 15%
qaysilar, deb o‘ylaysiz? Chunki, insonlararo faoliyat yurituv­ o‘quvchiga dars o‘tadi, 20-30% ham-
Va unga qanday yechimlar chi soha egalari emotsiyalarni ko‘p kasblari, rahbarlari bilan muloqotga
berasiz? ishlatishlariga to‘g‘ri keladi va ­buning kirishadi. Bu yerda psixologiyadagi
– Psixologik holati deganda, natijasida ular charchoq holatiga “Kayfiyat yuqumli” degan qonuniyat
sabr­ini, chidamlilik darajasini ol- kelib qoladi. Emotsional yonish na- ishlay boshlaydi. Tabiiyki, undagi
sak, “5”ga baholayman. Shaxsan faqat toliqish, balki ikkinchi muammo, stress, depressiya, frusturatsiya ho-
o‘zim maktabda o‘qituvchi bo‘lsam, stresslarning davomli bo‘lishiga sabab lati, shuningdek psixologik muammosi
bir hafta ham ishlay olmasdim. bo‘ladi. Pedagoglardagi kasbiy stress boshqalarga yuqumli bo‘lishi mumkin.
Ular imkonlari boricha harakat va emotsional yonish boshqa mua- Bu esa ta’limdagi muhitga ta’sir etib
qilishmoqda. mmolarni ham paydo qiladi. Emotsio­ umumiy samaradorlikning tushishi-
Ta’limdagi ijobiylik: rivojla­ nal yonish, stress holatidagi pedagog ga olib keladi. Shu sababli maqbul
nishdamiz, kundan-kunga yan- nizoga moyil bo‘ladi hamda ongsiz psixol­ogik muhitni yaratish zarur. Ped-
giliklar bo‘lmoqda, farzandlari­ tarzda nizoli vaziyatlarga tushib qoladi. agogik jamoada psixologik muhitni
mizning dunyoqarashi keng, ular Aytish mumkinki, ushbu jihat hozirgi yaxshilashg­ a yordam beradigan bosh-
o‘z oldiga b­ iznikidan-da yuqori­ vaqtda o‘qituvchi-pedagoglarda ko‘p qa omillar qatorida:
roq maqsadlarni qo‘yishmoqda. uchraydigan muammodir.
Hammamiz birgalikda yoshlarni ● maktabda pedagoglarni rivojlanti-
qo‘llab-quvvatlasak, ularning ke- – Bugungi maktab ta’limi sama­ rishga, qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan
lajagini yorqinlashtirgan bo‘lam­ iz. rali kechishi uchun qanday psixo­ ma’muriy boshqaruv uslubi bo‘lishi;
Ta’limdagi salbiy omillar esa… logik muhit, sharoitlar yaratilishi
Maktab darslarining, bilimlarining zarur? ● pedagogik jamoa a’zolarining
eski sxema bo‘yicha uzoq yillar ijtimoiy-psixologik, kasbiy bilim-
davomida o‘tilishi deb bilaman. Ho- – O‘rganishlar shuni ko‘rsatmoq- ko‘nik­mal­ari, shaxsiy qadriyatlar,
zirgi davr tezlikni, sifatni talab qil­ daki, moddiy-texnik jihatdan ­kerakli ular to‘g‘risidagi tushunchalari to‘g‘ri
moqda, umrni behuda sarflamaslik shart-sharoitlar yaratilayotgan shakllangan bo‘lishi;
lozim. Har bir inson kichkinaligidan bo‘lsa-da, o‘qituvchilarda sifatli va
o‘zi qiziqqan, o‘zi xohlagan sohada samarali ta’lim berish uchun foydali yuqori psixologik madaniyat bo‘lishi
ketsa, ertangi kunini o‘zi yarata ijtimoiy-psixologik muhitni yaratish shart.
oladi. Xohish bo‘lsa, yechim bor, muammosi saqlanib qolyapti. Foy-
albatta. dali psixologik muhitni yaratishda bir Dilshod IBODULLAYEV
Davlatimiz o‘qituvchilarga yana- qancha omillarga e’tibor qaratish, tayyorladi.
da ko‘proq e’tibor qaratishini xohlar ularni inobatga olish zarur. Jumladan,
edim. O‘qituvchilik bizning davlat- o‘qituvchilarda o‘z mehnatidan qo-
da eng oliy kasb darajasiga olib niqish shakllangan bo‘lish zarur. Biz
chiqilsa, ta’limda sezilarli daraja- bu jihatni anonim tarzda maxsus test
da siljish bo‘ladi. O‘qituvchilarga o‘tkazish yo‘li bilan o‘rgandik. Bunda
esa maslahatim: ko‘proq medi- ixtiyoriy tarzda 1200 nafarga yaqin
tatsiyalar bajaring, har narsaga Xalq ta’limi tizimi pedagog-xodimlari
asabiylashavermang, asablarin- qatnashishdi.
gizni asrang, barcha kasalliklar
asabiylashishdan kelib chiqadi, Natijalar o‘z mehnatidan qoniqish
o‘zingizni sevishdan to‘xtamang! 74% yuqori darajada, 21% o‘rta da-
rajada, 5% past darajada ekanligini
ko‘rsatdi. 74% – bu yaxshi ko‘rsat-
kich. Biroq soha yoki maktab jamoasi

6 Zamonaviy ustoz Dolzarb mavzu № 17 (17)-son, 22.07.2021-y.

USTOQZILNGINAGNIANYITQGILAMNIAN(IMQIIL?,)

B undan ancha yillar oldin, 5-sinfda o‘qigan paytim tarix fanini juda yaxshi
ko‘rardim. Darslikning har bir sahifasi men uchun yangi dunyo kashf
qilishdek tuyular, berilgan mavzularning har bir satrini so‘zma-so‘z yod
olardim. Tarix fani ustozimiz va sinfdoshlarim bergan savollarga tezlik bilan
javob berishim ularni hayron qoldirardi. O‘shanda katta bo‘lsam, tarix
o‘qituvchisi bo‘lsam kerak deb o‘ylardim. Biroq unday bo‘lmadi.
O‘shanda ustozning tab o‘qituvchisi o‘quvchilar etika talablari bormi o‘zi? madaniyatini rivojlantirishga
ko‘pincha darsga kelmasli- bilan spirtli ichimlik ichayot- – Mazkur holatlarni tartib- xizmat qiladi. Mazkur buyruq
gi, ba’zan mast holatda ke- gani aks etgan video tarqal­ bilan tasdiqlangan “Umumiy
lib nima deyayotganini o‘zi di. O‘spirin o‘quvchilarni bu ga solish bo‘yicha Xalq ta’limi o‘rta ta’lim muassasasining
bilmasligi, nuqul iljayib, ni- yo‘ldan qaytarish o‘rniga o‘zi vazirining “Umumiy o‘rta ichki tartib va odob-axloq
malarnidir g‘o‘ng‘illashi fanga “namuna” ko‘rsatayotgan us- ta’lim muassasasining ichki qoidalari”ning 11-bandiga
bo‘lgan mehrimizni so‘ndir- toz haqida nima deyish mum- tartib va odob-axloq qoida­ muvofiq, o‘qituvchilarga
di. Mastlikdan oyoqda bazo‘r kin? Bu tasvirlarda o‘qituvchi- larini tasdiqlash to‘g‘risida” ta’lim muassasasi hududi va
turgan ustoz nafaqat menda, si bilan “otamlashayotgan” 2020-yil 28-maydagi 131- binosida spirtli ichimliklar va
balki sinfdagi barcha o‘quv­ o‘quvc­ hilar qilayotgan ishi- son buyrug‘i amaliyotga tatbiq tamaki mahsulotlarni iste’mol
chilarda o‘qishga bo‘lgan dan mamnun. Ular-ku hali etilgan, – deydi Xalq ta’limi qilish taqiqlangan. Shu bilan
ishtiyoqning, o‘ziga bo‘lgan bola, biroq ularga bosh bo‘lib vazirligi Ma’naviy-axloqiy birga, umumta’lim muassa-
hurmatimizning yo‘qolishiga ichkilikbozlikka o‘rgatayotgan tarbiya boshqarmasi bosh- sasining jamoasi tomonidan,
sababchi bo‘lgandi. ustoz nahot o‘z kasbiy vazi- lig‘i Akbar TAGAYEV. – Bu ta’lim muassasasining ichki
fasini unutib qo‘ygan bo‘lsa? umumta’lim muassasalari tartib va odob-axloq qoida-
Afsuski, ba’zan maktab- Taassufki, bu birgina misol, o‘qituvchi, o‘quvchi hamda lariga rioya etilmaslik holat-
da ayrim ustozlar odob-axloq xolos. unga tashrif buyuruvchilar lari bo‘yicha tegishli intizomiy
normalariga rioya qilishmay- o‘rtasida o‘zaro do‘stona choralar ko‘rilishi belgilangan.
di. Yaqinda ijtimoiy tarmoq­ Shu o‘rinda haqli bir savol muhitni yaratish, ta’lim va tar-
larda Samarqand viloyati tug‘iladi: o‘qituvchilar uchun biyaning uyg‘unligini ta’min- Bundan tashqari, Xalq
Ishtixon tumanidagi 41-mak- rioya qilinishi kerak bo‘lgan lash, odob-axloq va muloqot ta’limi vazirining “Umumiy

№ 17 (17)-son, 22.07.2021-y. Dolzarb mavzu Zamonaviy ustoz 7

QOIDADA BERILGAN magan va kiyinish odobiga O‘QITUVCHI IMIJIGA
VA BERILMAGAN rioya qilmagan holda kelish; QO‘YILGAN TALABLAR
GAPLAR
● ta’lim muassasasi hudu- Shuningdek, kiyinish
o‘rta ta’lim muassasasi­ Ba’zan semizlikdan ­yugura di va binosida spirtli ichim- madaniyatiga rioya qilish
ning ma’naviy-ma’rifiy ishlar olmaydigan ustozlar o‘quvchi- lik va tamaki mahsulotlarini bo‘yicha ham bir qancha
bo‘yicha direktor o‘rinbosari larga jismoniy tarbiya fani- iste’mol qilish. qoidalar mavjud:
va sinf rahbarlari faoliyati sa- dan dars beradi. Ma’lumki,
maradorligini oshirish haqida” jismoniy tarbiya yoshlarni Ammo ko‘pincha maktab ► kiyim o‘ta tor yoki o‘ta
2020-yil 30-iyuldagi 180-son- sog‘lom turmush tarziga rioya hududida pedagoglar tama- keng bichimda bo‘lmasligi;
li buyrug‘i mavjud. Mazkur qilish, chiniqish, sport bilan ki chekishi tabiiy holatga
buyruq asosida, umum- aylangan. Ba’zan tanaffus- ► xodim turli din va kon-
ta’lim maktablarida davlat da, ba’zan darsning orasida fessiyalar hamda turli sub-
madaniyatlarga mansublikni
va nodavlat tashkilotlar, ota-­ shug‘ullanishga o‘rgatuvchi chiqib, “xumori tutsa” chekib aks ettiruvchi kiyimlarda
onalarning o‘zaro hamkorligi- fan. Bularni o‘rgatadigan us- keladigan o‘qituvchilar mav- bo‘lmasligi;
da har haftaning dushanba tozning o‘zi, avvalo, o‘rnak judligini tan olmay ilojimiz
kuni “Ertalabki saflanish”, ko‘rsata olishi lozim. Bu bora- yo‘q. ► erkaklarning soqoli
juma kuni “Ma’naviyat kuni” da odob-axloq qoidalarining o­ lingan bo‘lishi;
va birinchi soatda “Sinf soati”, 2-bob 8-bandida jismoniy Ma’lumot uchun: O‘zbekis­
har oyda muhim sanalarga tarbiya o‘qituvchilari sport ton Respublikasining “Alko­ ► ayollar quloq va barmoq­
bag‘ishlangan “Ma’naviyat kiyimid­ a bo‘lishi lozimligi gol va tamaki mahsulotla- dan tashqari, tananing turli
haftaligi”, pedagog xodim- aytilgan, xolos. Biroq bugun rining tarqatilishi hamda qismlariga zirak yoki metall
lar uchun har oyning oxirgi biz bot-bot tilga olayotgan iste’mol qilinishini cheklash buyumlar taqib yurmasligi;
juma kuni “Ma’naviyat soati” sog‘lom turmush tarziga to‘g‘risida” 2011-yil 5-ok-
tadbirlarini o‘tkazish yo‘lga ­rioya qilish va ortiqcha vaz- tabrdagi O‘RQ-302-sonli ► ayollar yuzini ko‘zga
qo‘yilgan. ndan voz kechish haqida so‘z Qonunining 19-moddasi- tashlanadigan darajada par-
ketmagan. Yurtboshimiz hatto ga ko‘ra, “Ish joylarida, doz qilmasligi, tirnoqlarini
Shuningdek, Xalq ta’limi amaldorlardan vazn nazorati- sog‘liqni saqlash, ta’lim, uzun qilib o‘stirmasligi, ko‘rini-
vazirining “O‘zbekiston ni talab qilayotgan bir vaqtda sport-sog‘lomlashtirish muas- shi oddiy bo‘lgan sirg‘a taqishi
Res­publikasi Xalq ta’limi yoshlarga o‘rnak bo‘ladigan sasalarida, yong‘in chiqish lozim.
vazirligi tizimida odob-axloq ta’lim muassasalarida ham xavfi bo‘lgan joylarda, shu
qoidalariga rioya etilishini bunga e’tibor qaratsak, ayni jumladan, avtomobillarga Shu o‘rinda yana bir ach-
takomillash­tirish chora-tad- muddao bo‘lardi. yonilg‘i quyish shoxobcha- chiq haqiqat, qishloqlarda
birlari to‘g‘risida” 2019-yil larida va boshqa jamoat ayollar shusiz ham tirnoq
31-oktabrdagi 349-son Yana shu qoidalarning joylarida, tamaki mahsuloti- o‘stirmaydi. Uy yumushi,
buyrug‘i qabul qilingan. Maz- 2-bob 11-bandiga yuzlan­ ni iste’mol qilish uchun max- dala ishlaridan ortib darsga
kur buyruq bilan xalq ta’limi sak. Unda o‘qituvchiga sus ajratilgan joylar va (yoki) keladi, ketadi. Biroq shahar
tizimi xodimlarining egallab quyidagilar taqiqlanadi: xonalar bundan mustasno, maktablarida tirnoq o‘stirgan,
turgan lavozimidan qat’i shuningdek, jamoat trans- sochlarini maxsus “prichos-
nazar, kasbiy odob-axloqi ● ta’lim muassasasiga va portining barcha turlarida ka” qilib olgan ustozlar bor.
umumiy prinsiplari va xizmat- dars mashg‘ulotlariga spirtli tamaki mahsulotini iste’mol Bo‘yinga tilla zanjir taqishga
dagi xulq-atvorining asosiy ichimliklar iste`mol qilgan, qilishga yo‘l qo‘yilmasligi” esa oddiy holatdek qaraladi.
qoidalari tartibga ­solingan. soch-soqolini tartibga keltir­ belgilangan.
Bu qanchalik to‘g‘ri? Aslida
odob-axloq qoidalari bo‘yicha
maktab o‘quvchilariga ham
bir qancha talablar qo‘yilgan.
Mumkin bo‘lgan va bo‘lmagan
narsalar belgilangan. Qonun
va qoidalar ham y­ ozilgan,
ammo negadir uning nazorati
hamma joyda birdek emas.
Odob-axloq masalasi har
doim dolzarb, e’tibor qara­
tish talab etiladigan masala.
Shunday ekan har bir ta’lim
muassasasi ma’muriyati
bu borada nazoratni yo‘lga
qo‘yishi va mas’uliyatni
­oshirishi lozim.

Noilaxon AHADOVA
tayyorladi.

8 Zamonaviy ustoz Mushohada № 17 (17)-son, 22.07.2021-y.

Viloyatlarning biridan MA‘NAVIYATNI
tanish bir kirakash yigit
bilan yo‘lga chiqdim. Yo‘l OTA-ONADAN
uzoq, o‘zaro suhbatlashdik.
Men davlatimiz rahbari
ijtimoiy, ma‘naviy-ma‘rifiy
sohalardagi ishlarni
yangi tizim asosida yo‘lga
qo‘yish bo‘yicha 5 ta
muhim tashabbusni ilgari
surganini xursand bo‘lib
aytdim. U dastlab biroz
ajabsindi, keyin tilga kirib
shunday dedi:

– Aka, shaxsan men, musiqa, kimligini belgilaydigan asosiy mezon his etgandek boʻlib jimib qolishdi. Bir
rassomlik, adabiyot, teatr va sanʼat hisoblanadi. Soddaroq qilib aytganda, muddat oraga sovuq sukut choʻmdi.
degan narsani tushunmayman. maʼnaviyat bevosita jamiyatda insonni Shundan soʻng yoshi ulugʻ ijodkor
Kutubxonalar yarim kechagachami, shaxs sifatida shakllanishiga xizmat yotigʻi bilan ulardan nima maqsadda
ertalabgachami ochiq turmaydimi! qiladi. Odatda, maʼnaviyati sust bu yerga kelganligini soʻradi. Qiz sheʼr
Baribir kirmayman, baribir kitob kishilargina biror bir qabihlikka yoki yozishini bayon qilgach, birma-bir
oʻqimayman. Qiziqmaydigan jinoyatga qoʻl uradi. uning qoʻlyozmalariga koʻz yugurtirdik.
odamni majburan qiziqtira olmaysiz, Uning yozganlari juda sayoz, uni sheʼr
oʻqimaydigan odam baribir oʻqimaydi- Gazetada ishlaydigan ijodkor deb ham boʻlmas edi.
da, toʻgʻrimi? Lekin sportga ozgina tanishim hikoya qiladi: “Bir kuni gazeta
qiziqish bor, ammo unga vaqt qani, pul qoshidagi toʻgaragimizga yuqori Shunday boʻlsa-da, yoshi ulugʻ
qani? Hozir pul toparni zamoni, aka! sinfda oʻqiydigan maktab oʻquvchisi ijodkor unga soʻz berib, sahna
keldi. U qiz shu darajada ochiq-sochiq toʻriga chiqardi. Uning sheʼr deya
Gapimiz shu nuqtada uzildi. Ikkimiz kiyinganki, u uchun beixtiyor oʻzing oʻqiyotganlari “oʻlim”, “ayriliq” va
ham tushundik – bahslashishning xijolat tortasan kishi. Tagʻin bir oʻzi “yolgʻizlik” maʼnosini anglatuvchi
foydasi yoʻq, u boshqa dunyo, men emas, yonida bilaklariga tatuirovka toʻmtoq bir uyum gap ekanligini deyarli
boshqa dunyo odami edik. chizdirib olgan barzangi bir yigit ham barcha sezib turar edi. Keksa ijodkor
bor. Hamma bir tomon-u ular bir uning sheʼrlarini tinglab, ehtiyotkorlik
Oʻyga choʻmib, muammoning tomon boʻldi. Bir-biriga suykalishib, bilan kamchiliklarini koʻrsatdi. Toʻgarak
ildizini qidira ketdim. Bu bola maktab koʻpchilikning gʻashiga tegar, baʼzi tugagandan soʻng koʻpchiligimiz savol
chogʻlarida ham darsdan qochib, yoshlarning xayolini ham boʻlar nazari bilan ustozga qaradik. U, bu
bezorilik qilib yurar, baʼzida darslarga edi. Bir muddat ishtiyoq bilan sheʼr qizni sheʼr yozishga ishtiyoqi yoʻqligi,
ham otasi olib bergan mashinada kelar oʻqiyotgan qiz ham tutilib, soʻng shunchaki uni qandaydir muammolari
edi. Otasini ham eslayman, barvasta- toʻxtab qoldi. Beixtiyor hamma ularga borligi, bu dardini qaysidir yoʻl bilan
basavlat odam. Uyi qasrmonand, yuzlandi. Ular ham oʻzlariga qadalgan boʻlishgisi kelganini izohladi.
qoʻsha-qoʻsha mashinasi bor. shuncha nigohdan biroz noqulaylik
Oradan ancha suvlar oqib oʻtdi.
Mana sizga muammoning ildizi –
“qush uyasida koʻrganini qiladi”, – deb
bekorga aytishmagan. Ota shunday
tarbiya koʻrgan, bola ham buni hayot
haqiqati deb biladi. Yoʻqsa oliy oʻquv
yurtini tamomlab, kirakashlik qilib
yurmagan boʻlarmidi?

Maʼlumki, maʼnaviyatning inson va
jamiyat hayotidagi oʻrni, uning ruhiyat,
madaniyat, axloq kabi hodisalarga
nisbati, inson ruhidagi borliq haqiqati
bilan uygʻunlik darajalari, jumladan,
Vatan, shaxs, millat, adolat, haqiqat
kabi tushunchalar bilan mushtarakligi
demakdir.

Imon, ilm, masʼuliyat, mehr
tuygʻularini oʻzida mujassam etgan
– maʼnaviyat har bir insonning

№ 17 (17)-son, 22.07.2021-y. Mushohada Zamonaviy ustoz 9

“Qush uyasida
ko‘rganini qiladi.”

O‘zbek xalq maqoli.

BOSHLASH KERAK

U qiz boshqa toʻgaragimizga qadam qizning onasi chet eldan kiyim-kechak etilib, xonadonlardagi ijtimoiy-maʼnaviy
bosmadi. Bu voqea xotiramizdan keltirib sotadigan ayol ekanligi, oylab holati tizimli oʻrganilmoqda.
ham oʻchib ketgandek edi, ammo oʻz uyidan yiroqlarga ketishi, ichkilikka
bir mudhish xabar u haqdagi ruju qoʻygan otasi farzandlarining Biroq, nazarimizda, buning oʻzi
xotiralarimizni yangiladi. Ikki sinfdosh tarbiyasini butunlay tashlab qoʻyganini yetarli emas. Fikrimiz indallosiga
qiz temiryoʻlga noqonuniy ravishda bot-bot takrorlar, aslida ularning ota- kelsak, kirakash yigitni bunday
toʻsiqlardan oshib tushgan va oʻzlarini onasini jazolash kerakligini aytardi. xulosa qilishiga, onani boylik axtarib
poyezd ostiga tashlashgan. Bu voqea oʻzga yurtlarga ketishiga, moddiylikni
sodir boʻlgunicha bir necha kun Fuqarolarning oʻzini oʻzi boshqarish maʼnaviyatdan ustun qoʻyilishiga nima
tayyorgarlik koʻrishgan. Koʻpchilik organlari faoliyatini muvofiqlashtirish sabab boʻlmoqda? Havoyi-nafsmi yoki
yaqinlari bilan xayrlashgan. Yurish- boʻyicha respublika kengashi farovon yashashga boʻlgan urinishmi,
turishini tuzatishini soʻrab koʻp tomonidan Xotin-qizlar qoʻmitasi, yoki boshqa bir sababmi? Aslida
tanbeh beradigan oʻqituvchisidan vazirlik va idoralar mutaxassislari bilan moddiyat va maʼnaviyat qushning
oʻzlaricha qasd olmoqchi boʻlishgan. birgalikda mahallalarda yoshlarni taʼlim ikki qanotiga oʻxshaydi. Qush bir
Oʻqituvchisini obdon asabini bilan toʻlaqonli qamrab olish, mehnat qanot bilan ucha olmagani kabi,
egovlab, soʻng telefoniga tasvirga bandligi, salomatligini asrash, huquqiy maʼnaviyatsiz moddiyati yuksalgan
tushirishgan. (Oqibatda shu voqea madaniyatini yuksaltirish boʻyicha jamiyat ham halokatga mahkumdir.
sabab sinf rahbari va maktab direktori tizimli ishlar amalga oshirilmoqda.
javobgarlikka tortildi.) Fuqarolar yigʻinlarining diniy va Tasavvur qiling, maʼnaviyatsizlik
maʼnaviy-axloqiy tarbiya masalalari nimaga olib keladi? Odamlar bir-
Biroq gazetada ishlaydigan keksa boʻyicha maslahatchilarining aholi biriga yolgʻon aytishdan choʻchimay
ayol har gal bu nohaqlik boʻlgani, bilan muloqot qilish madaniyati tahlil qoʻyishadi. Hayosizlik urfga
kiradi. Xotirjamlik-tinchlikka putur
yetadi. Oʻz foydasi uchun tuhmat
qilishdan, qasd qilishdan, odam
oʻldirishdan huzurlanishadi. Pul va
hokimiyat uchun kurash boshlandi.
Ommaviy urushlar avj oladi. Va bu
kabi salbiy illatlarnin oxiri bo‘lmaydi.
Shu oʻrinda haqli savol tugʻiladi – turli
tadbirlar bilan yoshlarni maʼnaviyatli
qilib boʻlarmikan? Buning oʻzi
yetarlimikan? Yoshlarni, farzandlarni
maʼnaviyatli qilishdan avval balki,
ularning ota-onasini maʼnaviy
tarbiyalash kerakdir? Siz nima deysiz?

Abdulla XOLBUTA o‘g‘li
tayyorladi.

10 Zamonaviy ustoz Yurist maslahati № 17 (17)-son, 22.07.2021-y.

– Hozirgi kunda COVID-19 bilan bog‘liq vaziyatda ixtiyoriy emlash ishlari amalga
oshirilmoqda. Shu bilan birga, ko‘pgina tashkilotlarda xodimlarni vaksina olishga
majburlash holatlari haqida ham eshitib qolyapmiz. Umuman, vaksina olmagan
shaxsni davlat tashkiloti binosiga kiritmaslikka kadrlar bo‘limining haqqi bormi?

Gulmira TURAYEVA, Farg‘ona viloyati.

– Avvalo, dunyoning ko‘plab mamlakat- dimdan uning mehnat vazifalari doirasiga
larida ushbu infeksiyaga qarshi vaksina kirmaydigan ishlarni bajarishni, qonunga
bilan emlash pullidir. O‘zbekistonda esa xilof yoki xodim va boshqa shaxslarning
hayoti va sog‘lig‘i uchun xavf tug‘diruvchi,
aholining ko‘plab toifalariga bepul vak- ularning sha’ni va qadr-qimmatini kamsituv­
sina olish imkoniyati yaratilgan. chi harakatlar qilishni talab etishga haqli
Aslini olganda, ushbu vaksina emasligi ham belgilangan.
olish ixtiyoriylik asosida amalga
oshiriladi. Biroq vaksinani olishda Ko‘rinib turibdiki, ish beruvchi siz-
ga mehnat vazifangizdan boshqa ishni
amalga oshirilayotgan tashviqot no- b­ uyurishi qonunan taqiqlanadi.
to‘g‘ri deb aytish mumkin. Ya’ni siz keltir-
gan vaziyatdagi kabi majburiylikka undash Bunday vaziyatlarda ish beruvchiga nis-
noto‘g‘ri. Infeksiyaga qarshi vaksina olish batan Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi ko-
fuqarolar uchun ixtiyoriydir. Ushbu qoida deksning 49-moddasi bilan (ya’ni mansab-
davlat va nodavlat tashkilotlarida ishlovchi dor shaxs tomonidan mehnat va mehnatni
muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonun hujjat­
barcha xodimlar uchun tatbiq larini buzish) bazaviy hisoblash miqdorining
etiladi. Uni vaksina olishga 5 baravaridan 10 baravarigacha miqdorda
majburlash esa noqonu­ jarima solishga sabab bo‘ladi.
niydir.
Mehnat kodeksining Shundan kelib chiqib, korxonada yoki
177-moddasida ish be- undan tashqarida xodimni o‘z mehnat
ruvchining burchlari bel- m­ ajburiyatlariga kirmaydigan ishlarni ba-
jarishga majburlash mumkin emas.
gilangan. Ular orasida ish beruvchi xo-

– Davlat muassasasida ishlaymiz, ishxonamizda sovitish tizimi
o‘rnatilmagan. Ayni kunlarda havoning keskin isib ketishi kuzatilyapti. Issiq
haroratli ob-havo sharoitlarida korxonalarda ishlayotgan xodimlar va ish
beruvchilarning ishlash tartibi qanday belgilangan?

Alimardon G‘ANIYEV, Samarqand viloyati

– Korxonalarda yilning is- diqlangan) talablari asosida

siq davrida ishlab chiqarish bo‘lishi zarur.

xonalari, sexlar, bo‘limlar va Yengil I kategoriyali
boshqa yopiq bino hamda joy- ishlar(ish jarayoni o‘tirgan
larda mikroiqlimning me’yor- holda amalga oshiriladi, jis-
lari “Sanitariya qoidalari va moniy og‘irlik talab etilmaydi)
me’yorlari” (SanQvaM 0324- da havo harorati 24-27 da-
16, 01.02.2016-yilda tas- raja, havoning nisbiy namli-
gi 40-60% va havo harakati
tezligi 0,1-0,2 m/sdan osh-

Q masligi, o‘rta og‘irlikdagi II
UYOS kategoriyali ishlar(ish jaray-

HDA oni o‘tirgan va qisman yurgan
QOP N TO‘S IB TURUVCHI holatda amalga oshiriladi, 1

kg. dan 10 kg. gacha bo‘lgan

LA buyumlarni ko‘taradi)da havo
MALARNING TASHQI HARORATI harorati 22-25 daraja, havo­

ning nisbiy namligi 40-60%
va havo harakati tezligi 0,3

+4 m/s dan oshmasligi, og‘ir
5 DARAJADAN OSHMASLIGI KERAK III kateg­ oriyali ishlar(ish

­jarayoni doimiy harakatda
amalga oshiriladi, 10 kg.dan
yuqori bo‘lgan yuklarni
ko‘taradi)da havo harora-

ti 21-23 daraja, havoning

№ 17 (17)-son, 22.07.2021-y. Yurist maslahati 11Zamonaviy ustoz

nisbiy Respublikasi Qonunining dan havoning yuqori haro- vofiq bo‘ladi.
namligi 40- 23-moddasida barcha korxo- r a t i ­v a q t i d a b i n o l a r d a Agar xodim ochiq may-
60% va havo harakati nalarda xavfsizlik va gigiyena miqroiqlim sharoitini yaxshi­
tezligi 0,4 m/sdan oshmasli- talablariga javob beradigan laydigan uskunalarning donda (qurilish maydon-
gi kerak. mehnat sharoitlari yaratilgan (k­ ondi­t­­sioner, ventilyatsiya, larda, dalalarda) faoliyatini
Ish joyida mikroiqlim­ bo‘lishi kerakligi belgilangan. ishlab chiqar­ish maydonlar- amalga oshirayotgan bo‘lsa,
ning me’yoriy miqdorlarini Bunday sharoitlarni yara­ ga o‘rnatilgan quruq havoni ish beruv­chi tomonidan mav-
o‘rnatish bilan bog‘liq ishlab tib berish ish beruvchining namlantirish uskunalari sumga mos bo‘lgan himoya
chiqarish jarayonidagi tex- majburiyatiga kiradi. va boshqalar) f­aoliyatini vositalari ajratilishi, ish reji-
nologik talablar, agar ularni ta’minlash va nazorat qi­ mining o‘zgartirilishi (dam
ta’minlash texnologik jihat- O‘zbekiston Respublikasi lish, texnik jihatdan bunday o­ lish vaqtlarini uzaytirish yoki
dan imkonsiz bo‘lsa yoki Adliya vazirligidan 14-avgust uskunalarni o‘rnatish va ishlash soatlarini o‘zgartirishi,
maqsadga muvofiq emasligi 1996-yilda 273-son bilan ishlatish imkoni bo‘lmagan ish vaqtning qisqartirilishi),
iqtisodiy asoslangan bo‘lsa, ro‘yxatdan o‘tgan “Mehnat taqdirda xo­dimlarning ish shuningdek, xodimlar bepul
ishlab chiqarish xonalarida muhofazasi bo‘yicha ishlar- rejimini o‘zgartirish va dam toza ichimlik (mineral) suvi
ishlovchilarni ehtimoliy qizib ni tashkil etish to‘g‘risida”gi olish v­ aqtlarini ko‘paytirish bilan ta’minlanishi lozim.
ketishdan himoyalash uchun namunaviy nizomiga ko‘ra, yoki ish vaqtini qisqartirish
tadbirlar: havoni mahalliy ish beruvchi xodimlarning hamda xodimlarni bepul toza Korxonadagi bunday
sovitish, havo dushlari, dam mehnat sharoiti xavfsizligini ichimlik (minerallangan) suvi ishlarning ro‘yxati va ular-
olish xonalari, yuqori haro- ta’minlash bo‘yicha quyidagi bilan ta’minlash choralari ni bajarishda ish vaqtining
ratdan himoyalash uchun vazifalarni: ko‘rilishi lozim. muayyan muddati tarmoq
maxsus kiyimlar, shaxsiy hi- (tarif) kelishuvlarida, jamoa
moya vositalari, ish va dam 1. Mehnatning sanitariya-­ Mehnat sharoitlari bo‘yicha shartnomalarida belgilab
olish vaqtini reglamentlash gigiyena sharoitlarini me’yor- yilning issiq davrida ochiq qo‘yiladi. Agar ular tuzilmagan
kabilar ko‘zda tutilishi lozim. lashtirishni; maydonlarda bajariladigan bo‘lsa, ish beruvchi tomoni-
Issiq urishining oldini olish ishlar ish kategoriyasiga dan kasaba uyushmasi qo‘mi-
maqsadida to‘sib turuvchi 2. Sexlar va ishlab chiqa­ (­Ia-III) ko‘ra, havo harorati tasi yoki xodimlarning boshqa
qoplamalarning tashqi rish binolarida sanitariya-­ 34,2-36 darajadan yuqori vakillik organi bilan kelishgan
harorati 45 darajadan oshib gigiyena talablariga javob be- bo‘lganda inson sog‘lig‘i holda amalga ­oshiriladi.
ketmasligi kerak. radigan zarur issiqlik-namlik uchun o‘ta xavfli hisoblan­ ib
O‘zbekiston Respub- rejimini yaratishni; (0141-03-son SanQvaM, Shuni alohida ta’kidlash
likasi Mehnat kodeksi­ 06.10.2003-yilda tasdiqlan- kerakki, Mehnat kodeksi­
ning 211-moddasi hamda 3. Mazkur texnologik gan), mazkur holatda ish re- ning 219-moddasiga muvofiq,
“Mehnatni muhofaza qilish jarayong­ a qo‘yiladigan jimini o‘zgartirgan holda, ya’ni xodim ish jarayonida o‘zining
to‘g‘risida”gi O‘zbekiston talablarga mos ravishda ish vaqtini kunning salqin hayoti yoki sog‘lig‘iga tahdid
shamollatish qurilmalari, vaqtlariga ko‘chirgan holda soluvchi holatlar yuzaga ke-
konditsionerlar tizimlariga ega tashkil etish maqsadga mu- lib qolganligi to‘g‘risida ish
bo‘lish hamda undan foydala- beruvc­ higa darhol xabar qili-
nishni ta’minlashi lozim. shi, mehnatni muhofaza qilish
qoidalariga rioya etilishini tek-
Ish beruvchi tomoni- shirib borishi va nazorat qilish
bilan shug‘ullanuvchi organlar
ushbu holatlarni tasdiqlagan
taqdirda, ish beruvchi bu ho-
latlarni bartaraf etish chora­
larini ko‘rishi lozim. Agar zarur
choralar ko‘rilmasa, xodim
o‘zining hayoti yoki sog‘lig‘iga
tahdid soluvchi holatlar bar-
taraf etilgunga qadar tegishli
ishni bajarishni rad etishga
haqlidir.

Bu davr mobayni-
da Mehnat kodeksining
159-moddasiga muvofiq,
xodimning o‘rtacha ish haqi
saqlab qolinadi.

Savollarga yuridik fanlari

nomzodi, dotsent

Jahongir IBODULLAYEV
javob berdi.

12 Zamonaviy ustoz Qahramon ustozlar № 17 (17)-son, 22.07.2021-y.

O‘ZBEKISTON XALQ O‘QITUVCHISI
TO‘XTAMUROD JUMAYEV

Mamlakatimizda xalq ta’limi va
o‘rta maxsus ta’lim tizimi rivojiga

munosib hissa qo‘shgan mohir
pedagog, fidoyi va tashkilotchi rahbar
To‘xtamurod Jumayev shu yil 14-iyul

kuni 76 yoshida vafot etdi.

Bu inson 55 yillik sharafli pedagogik
faoliyati davomida o‘z sohasi bo‘yicha
salmoqli yutuqlarga erishdi.
1967-yili Buxoro davlat pedagogika
instituti(hozirgi Buxoro davlat
universiteti)ni tamomladi.

Mehnat faoliyatini 1961-yilda namoyon qildi. Ana shunday ulkan natijalari
maktabda yoshlar yetakchisi inobatga olinib, ushbu ta’lim maskani
sifatida boshlab, bir qancha Xalqaro matematika maktabiga aylantirildi.
maktablarda o‘qituvchi,
direktor o‘rinbosari, T.Jumayev matematika fanini o‘qitishning
direktor vazifalarida sidqidildan mehnat ilg‘or usullarini amaliyotga joriy etish
qildi. Ayniqsa, Qorako‘l tumanidagi bilan birga, bu yo‘nalishda bir nechta
1-ixtisoslashtirilgan iqtidorli bolalar maktab- o‘quv qo‘llanmalari ham yaratdi. Bunday
internati hamda Buxoro davlat universiteti izlanishlari uchun u 1999-yilda O‘zbekiston
qoshidagi 3-son Qorako‘l akademik litseyida matematiklar jamiyati a’zoligiga qabul
rahbarlik qilgan yillarida juda ko‘plab xayrli qilindi.
ishlarni amalga oshirdi.
Butun hayotini yoshlarga ma’rifat
T.Jumayev ta’lim-tarbiya sohasini ulashishga bag‘ishlagan To‘xtamurod
zamon talablari asosida rivojlantirish, Jumayev davlatimiz tomonidan “O‘zbekiston
chekka hududlarda yashayotgan iqtidorli Respublikasi xalq o‘qituvchisi” faxriy unvoni,
yoshlarga zamonaviy ta’lim berishning “El-yurt hurmati” va “Buyuk xizmatlari
“Qorako‘l maktabi”ni yaratishga erishdi. uchun” ordenlari bilan ham mukofotlangan
Har yili litsey bitiruvchilarining 90-95 foizi edi.
turli oliy o‘quv yurtlariga o‘qishga qabul
qilinib, 3 ming 200 nafarga yaqin o‘quvchi Mehribon ustoz, samimiy va kamtarin
respublikamiz va xorijdagi nufuzli oliy inson To‘xtamurod Jumayevning yorqin
o‘quv yurtlarining talabasiga aylangani xotirasi o‘qituvchi va murabbiylar hamda
ham buning isbotidir. shogirdlarining qalbida umrbod saqlanib
qoladi.
Shu paytgacha uning 30 nafarga yaqin
shogirdlari matematika fani bo‘yicha xalqaro A.TOSHQULOV,
olimpiadalarda yuqori o‘rinlarni qo‘lga kiritib, O‘zbekiston Respublikasi oliy va o‘rta
yurtimizda Beruniy, al-Xorazmiy kabi buyuk
allomalarning munosib avlodlari yetishib maxsus ta’lim vaziri,
kelayotganini butun dunyoga yana bir bor
Sh.SHERMATOV,
O‘zbekiston Respublikasi

xalq ta’limi vaziri.

№ 17 (17)-son, 22.07.2021-y. O‘quvchi salomatligi 13Zamonaviy ustoz

MUZQAYMOQ
VA SALQIN
ICHIMLIKLARNING
BOLALAR
SALOMATLIGIGA
TA’SIRI QANDAY?

YOZ FASLIDA HARORATNING
ORTIB KETISHI TUFAYLI
ORGANIZM O‘Z-O‘ZIDAN ISSIQ
NARSALARDAN VOZ KECHIB,
SALQIN MAHSULOTLARGA
EHTIYOJ SEZA BOSHLAYDI.

Ayniqsa, bolalarda muzqaymoq xarxashasi moq va yaxna ichimliklar berishga
boshlanadi. Ko‘chada o‘ynab yurib, kelishi cheklov qo‘yishadi. Bola ulg‘ayib,
bilan sizdan muzqaymoq uchun pul so‘ragan salqin biror narsa yegudek bo‘lsa, dar­
farzandingizga yo‘q deya olmaysiz. Hatto bu bir rov tomog‘i og‘rib qoladi. Ota-onaning
kunda bir necha marotaba takrorlansa ham. Aslida, bunday yo‘l tutishi to‘g‘rimi?
muzqaymoqning kundalik me’yori haqida bilasizmi?
Mavzuga oid savollarga vrach-pediatr, bolalar kardiologi – Aynan shu jarayonda, farzandin-
va revmatologi Umida MUSAYEVAdan javob oldik. gizda qanday surunkali yoki o‘tkir ka-
salliklar borligi ma’lum bo‘ladi va shu
– Muzqaymoq iste’mol qilishning Ikkinchi holatda esa immun tanqislik, dard hamda holat bilan bola kurashadi.
bir kunlik me’yori qancha? og‘iz bo‘shlig‘ida yoki umuman organizm- Undan forig‘ bo‘lish yo‘llari haqidagi to‘liq
da, ma’lum bir surunkali jarayonlar bilan ma’lumotlar aynan shifokorlar tomonidan
– Tabiiyki, issiq harorat, odam orga- kurashish bilan band organizm ikkinchi nazoratga olinadi va davolanadi. Ba’zida
nizmining “komfort” faoliyat yuritishiga zarbaga yetarlicha samarali javob qay- bu jarayonga onajonlarimiz yengil-yelpi
xalal beradi. Shuning uchun havo harorati tarolmaydi va yallig‘lanish boshlanadi. qarashadi va kasallik o‘tkir bosqichga
yuqorilagan sari salqin ichimliklarga talab Bu jarayon angina, faringit, laringit, otit, o’tgandan keyin farzandlarini shifokor
orta boshlaydi. Bu nafaqat salqin ichim- sinusitlar ko‘rinishida namoyon bo‘lib, ko‘rigiga olib kelishadi. Bu mavzu pe-
liklar, balki muzqaymoqlarga ham tegishli. zanjir reaksiyasining boshlang‘ich turi diatriyada dolzarbligini hech qachon
Lekin birdaniga qizib turgan organizmga hisoblanadi. Immun tanqisligi, kamqonlik, yo‘qotmaydi.
harorati 10-15°C dan past mahsulotning surunkali yallig‘lanish o‘choqlari odam
ta’sirini organizm “stressor” ta’sir sifatida organizmini zaiflantiruvchi mexanizmlar – Qanday surunkali kasalligi mav­
qabul qiladi. Bu jarayonning oqibati esa asosida yotadi. jud bo‘lgan bolalarga salqin narsalarni
ikkiga bo‘linadi. Birinchisi, organizm im- iste’mol qilish taqiqlanadi?
mun holati turg‘un va mustahkamligi bois – Ba’zi bir ota-onalar farzandlarini
chuqur o‘zgarishlarga duchor bo‘lmas- hali go‘daklik paytidanoq haddan tash­ – Surunkali kasalliklari mavjud bo‘lgan
dan, vaziyatdan beziyon chiqish. qari avaylab katta qilishadi. Muzqay­ bolalarga umuman muzqaymoq iste’mol
qilish taqiqlanadi. Bularga otit, laringit,
rinit, sinusitlar, surunkali stomatit va
hokazolar kiradi. Uning o‘rniga sutli
kokteyllar tavsiya etiladi.

Dilrabo ZOHID qizi yozib oldi.

14 Zamonaviy ustoz Ota-onalar maktabi № 17 (17)-son, 22.07.2021-y.

QfaoNrnIzlMaiAnod‘yBliEnaRrlaiAmrDiIzg?a Ustachilik bilan shug‘ullana­
Bugun otishmalarga, portlash va turli ur-yiqitlarga digan Laziz (ism o‘zgartirildi)
boy o‘yinlar ayrim bolalarning sevimli mashg‘ulotiga ismli yurtdoshimiz bir yil oldin
aylangan. Ayrim o‘quvchilar esa darsdan keyin internet o‘rtoqlarining xatti-harakat-
kafelariga yo‘l olishni odat qilishgan. Ular bu manzilda ikki lariga qiziqib, internetdan
guruhga bo‘linishadi. Ya’ni yaqin kishisiday bo‘lib qolgan mobil o‘yin yuklab oldi. Kun-
“qahramon”larining g‘olibligi uchun musobaqalashadigan lar o‘tib, qo‘li ancha kelishib
va og‘zi shaloq, ichkilikka moyil, bezori personajlardan qoldi. Qiziqishi tobora ortib,
iborat o‘yinlarni o‘ynaydilar. Bir qarashda oddiy tuyilgan ko‘pchilik ichida birinchi bo‘lish
bu o‘yinlar aslida qonun posbonlariga bo‘ysunmaslik, istagi tug‘ildi. Avvaliga 1-2
qoidabuzarliklardan iborat bo‘lib, yutqazib qo‘ygan o‘yinchi soatda tugaydigan o‘yin, 5-6
alamiga chiday olmay, to‘polon ko‘taradi. Shovqin-suron, soat davom etadigan bo‘ldi.
baqir-chaqirlar, so‘kinishlar avjiga chiqadi. U yerdagi Ishdan bo‘sh bo‘ldi deguncha,
havoning iflosligi, texnikalar tarqatayotgan ko‘rinmas telefonga yopishadigan odat
to‘lqinlar bolaning asab tizimiga katta shikast yetkazadi. chiqardi. Kunlarning birida
o‘yinning yangi talqini chiqqan­
Psixologlarning e’tirof etishicha, bun- O‘yinlar orqali vazifa bajarishga o‘rgangan ligini eshitib, uni yuklab oldi,
day bolalar­ning qo‘li titrab, boshi yoshlarda hayotga, jamiyatga moslashish ammo unga kirolmadi. Shun-
tez-tez og‘riydi. Ovqat hazm qilish qiyin kechadi. Ekranda uddalay olgan vazi- da Lazizning asablari tarang
tizimi buziladi. Ulg‘aygani sayin odamovi, falarni hayotda bajara olmaydi. Bolani mu- bo‘lib, shok holatiga tushdi va
asabiy, qo‘pol, qahri qattiq bo‘lib boradi. Vir- loqot, suhbat, qo‘li bilan ushlash, his etish, qo‘lidagi telefonni otib yubordi.
tual olamda sodir bo‘layotgan shafqatsiz- e­ shitish, ko‘rish kabi tuyg‘ular rivojlantiradi.
liklar bolani hech narsadan tap tortmaydigan, Ekranga tikilib o‘tirishga odatlangan yoshlar – Tabiatan sho‘x, hazilkash
sovuqqon, beshafqat insonga aylantiradi. qattiq charchaydi-yu, lekin ekrandan o‘zini
– O‘quvchini kompyuter o‘yinlari rivoj­ olib qocholmaydi. Asabiylik, zardalanish, inson edim, ammo keyinchalik
lantirmaydi, – deydi Toshkent shahridagi g‘ijinish, tajovuzkorlik rivojlanadi. Bir-biriga
330- maktabning boshlang‘ich sinf o‘qituv­ tan jarohati yet­kazish, hattoki qotillikka qo‘l sal gapga jahlim chiqadigan,
chisi Nozima XODJAYEVA. – Gadjet­lar urish kabi ko‘ngilsiz holatlarni keltirib chiqa-
yordamida miyasini charxlamoqchi bo‘lgan- rayotgan o‘smirlar kompyuter o‘yinlaridagi e’tiborsiz, qo‘rs odamga aylan-
lar aslida xato qilayotganini ang­lashi kerak. “o‘ldir-o‘ldir”larning mevasi emasmikan?
gandim, – deydi Laziz. – O‘yin

vaqtida bo‘layotgan qo‘ng‘iroq­

larga javob bermasdim. Har

kuni uyqusirab yurar, ishim-

da kamchiliklar ko‘payardi.

Avvallari aytilgan gapni tez

ilg‘ardim, hozir ikki-uch mar-

ta takrorlanmasa, ongimga

yetib bormaydi. O‘zimdagi

salbiy o‘zgarishlarni sana-

sam tugamaydi. Bir yil ichida

shu o‘yinga berilib, botqoqqa

botganimdan nafratlanib keta-

man. Kimgadir aql o‘rgatmoq­

chi emasman, faqat sarhisob

qilib ko‘rishni taklif qilmoqchi-

man. Telefon o‘ynashga bir

kunda necha soat vaqtingiz

ketyapti? O‘sha soatni kun-

larga, kunlarni oylarga ko‘pay-

tiring. Shunchaki hisob-kitob

emas bu...
Mutaxassislarning fikri-

cha, bugun bolalar ko‘chada
chopqillab o‘ynashdan ko‘ra,
ekranga soatlab termilib o‘tir-
ishni afzal ko‘rmoqda. Natijada,
modda almashinuvi tizimi ish-
dan chiqib, semizlik va bosh-
qa turli xil kasalliklarga duchor
bo‘lishmoqda. Bunday salbiy
illatlardan boxabar bo‘lish va
ularga qarshi choralar ko‘rish
har qaysi ota-ona uchun burch-
dir. Xulosa esa o‘zingizdan.

Anvar QOBILOV
tayyorladi.

№ 17 (17)-son, 22.07.2021-y. Metod ko‘mak 15Zamonaviy ustoz

INGLIZ TILI DARSLARI
SAMARADORLIGINI OSHIRISH USULLARI

Bugungi kunda o‘quvchilarimizning ingliz tilini samarali o‘rganishlari uchun ularning asosan gapirish, tinglab tushunish,
o‘qish va yozish kabi nutq faoliyati turlarini egallashlariga katta e’tibor qaratilmoqda. Bu to‘rt nutq faoliyati turlarini
rivojlantirish uchun o‘qituvchi, avvalo, o‘quvchilarning juftlik va guruhlarda ishlashini to‘g‘ri yo‘lga qo‘yishi, sinfda
o‘quvchilarning erkin muloqot qila olishlari uchun do‘stona, ishonchli va ijodiy muhitni yaratishi, ularni doim qo‘llab,
rag‘batlantirib turishi zarur. Ingliz tili darsi samaradorligini oshirishda quyidagi usullar yordam beradi:

Yangi so‘zni hosil
qil o‘yini

1. Yangi o‘tilgan Mazkur o‘yin orqali o‘quv­
so‘zlarni o‘rgatish­ mavzuga moslab tanlash, chilarning so‘z boyligi oshiriladi
da tana harakatlaridan unda tana harakatlarini va xotirasi yaxshilanadi. Mashq gu-
foydala­nish. Ana shunda o‘quv­ i­foda etish ham foydali, ham ruhlarda tashkil etiladi. Har bir guruh
chilar so‘zning mazmuni, aniq nimani qiziqarli bo‘ladi. Qolaversa, uchun doskaga alohida so‘z yoziladi
ifodalashda ishlatilishini oson tushu­ bu yozishdan charchagan va guruhning har bir a’zosi navbat bilan
nishadi. Masalan: run–yugurmoq, bolalar uchun qisqa tanaffus doskaga chiqib, berilgan so‘z va harflar-
jump–sakramoq, dance–raqsga vazifasini ham o‘taydi. dan yangi so‘zlar hosil qiladi. Masalan:
tushmoq, climp–tirmashib chiqmoq,
play hockey–xokkey o‘ynamoq, 3. Turli xil o‘yinlardan Interesting dangerous comfortable
skate–konki uchmoq, ski–chang‘i foydalanish. Bu darsni qizi­ in on come
uchmoq, read–o‘qimoq, write–yoz- qarli mashg‘ulotga aylantiradi. rest dog for
moq va shu kabilar. O‘qituvchi til o‘yinlardan foy- our table
O‘quvchilar tana harakatlari dalanganida o‘quvchilarning sting us able
orqali o‘rgatilgan so‘zlarni tez qobiliyatlarini hisobga olishi interest
o‘zlashtirib oladi va yodidan va doimiy ravishda o‘yin turini
chiqarmaydi. o‘zgartirib turishi lozim. Ayniqsa, Xotira mashqi
2. Inglizcha qo‘shiqlar rolli o‘yinlardan foydalanish o‘quv­
o‘rgatish. Bu o‘quvchi- chilarni erkin gapirishiga, o‘zida Xotira mashqida o‘qituvchi o‘tilgan
larga huzur bag‘ishlash bor bo‘lgan bilimlardan foydala­ mavzular yuzasidan 10 ta so‘z o‘qib
bilan bir qatorda tilni nishga imkon beradi. O‘quvchilar­ beradi. O‘quvchilar esa so‘zlarni
samarali egallashga ning talaffuzini yaxshilashda esa tinglaydilar va bir daqiqadan so‘ng
o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. tez aytishlar samaralidir.
Ayniqsa, qo‘shiqni doskaga chiqib, xotiradan so‘zlarni
Shuningdek, darslar davomida yozib beradilar. Eng ko‘p va xato-
quyidagi o‘yin turlaridan ham foy-
dalanish mumkin. siz so‘z yozgan o‘quvchi g‘olib
­hisoblanadi.
Qorbo‘ron o‘yini
So‘zni top mashqi
Doskaga 5-6 nafar o‘quvchi taklif qilinadi. Ularga
mavzu beriladi va birinchi o‘quvchi mavzuga oid bitta O‘qituvchi o‘quvchilarga bit-
so‘z aytadi. Ikkinchi o‘quvchi birinchi o‘quvchining so‘zi- tadan so‘z tarqatadi. O‘quvchilar
u so‘zni ko‘rsatmasdan ta’riflay-
ni aytib, o‘zi ham bitta so‘z aytadi. Uchinchi o‘quvchi dilar, o‘rtoqlari esa keltirilgan
avval birinchi va ikkinchi o‘quvchining so‘zini aytadi, ta’rif asosida o‘sha so‘zni topishi
so‘ng o‘zi ham so‘z qo‘shadi. O‘yin shu tarzda davom k­ erak. Masalan:
etadi. Masalan, “School things” mavzusi bo‘lsa:
1. We use it to write. What is
Pupil 1: a pen. it? (a pen)
Pupil 2: a pen, a book.
Pupil 3: a pen, a book, a ruler. 2. We use this room to take
Bu o‘yinni yana davom ettirib, o‘quvchilarga guests. (a living room)
aytgan so‘zlari bilan gap tuzish topshirig‘ini berish
ham mumkin. 3. It is domestic animal. It
gives milk. (a cow)

Shoira BOZOROVA,
Buxoro viloyat Romitan
tumanidagi 1-umumta`lim
maktabining ingliz tili fani

o‘qituvchisi.

16 Zamonaviy ustoz Metod-ko‘mak № 17 (17)-son, 22.07.2021-y.

KIMYO FANIDAN
TEST VA MASALALAR YECHISH USULLARI
Mloilatiszykeoyu‘qrvuasvakhyaiusfbra-tdhiaguganikamirrauk’lovuclmlheoiljtallararrfidooay‘qdnuamlvaacknhtiislahabrl, aia,rkiamdeummikkin.

Masala yechish kimyoni o‘rganishda muhim o‘rin egal­ chiqadi. Rux eriganda ajralib chiqqan vodorodning mollar
laydi. Ta’lim jarayonida masalalar didaktikaning quyidagi miqdorini х orqali, kremniy eriganida ajralib chiqqan vodorod-
prinsiplarini amalga oshiradi: ning miqdorini esa (0,28 - х) orqali belgilasak, х mol vodorod
х mol yoki 65 х gramm rux eriganda, (0,28 - х) mol vodorod
1) O‘quvchilarning mustaqilligi va faolligini ta’minlash; esa (0,28 – х)/2 mol yoki 14(0,28 – х) gramm kremniy eriga­
2) Bilimlar va ko‘nikmalarning mustahkamligiga erishish; nida ajralib chiqadi.
3) Ta’lim bilan hayotning bog‘liqligiga erishish.
Bundan tashqari, kimyodan masalalar yechishni bilish 65х +14(0,28 – х) = 8
predmetni ijodiy o‘zlashtirishning asosiy mezoni hisoblanadi. 65х +3,92 – 14х = 8
O‘quvchilar kimyoviy masalalarni butun kursni o‘rganish davo-
mida ma’lum tartibda (sekin-asta murakkablashib boradigan 51х=4,08
sistemada) yechib borgan taqdirdagina o‘quvchilarda kimyoviy х=0,08 mol
masalalar yecha bilish malakalarini hosil qilish mumkin. Demak, 8 gramm qotishmada 0,08 mol yoki 0,08*65 = 5,2
gramm (5,2*100)/8=65% rux va 35% kremniy bo‘lgan.
Hisoblash masalalari shartli ravishda uch turga bo‘lina­ Ikkinchi usul: Qotishmadagi ruxning massasini x gramm
di: orqali, rux eriganda ajralib chiqadigan vodorodning hajmini
esa y litr orqali belgilasak, qotishmada kremniy (8 – x) gramm,
1. Moddaning kimyoviy formulasini ishlatish yoki formulani kremniy eriganda ajralib chiqadigan vodorodning hajmi esa
tuzish bo‘yicha masalalar. (6,272 – у) l bo‘ladi. Reaksiyalar tenglamalaridan foydalanib,
ikkita proporsiya tuzamiz, ulardan ikki noma’lumli ikkita teng­
2. Kimyo reaksiyalar tenglamalarini ishlatib yechiladigan lama sistemasi hosil bo‘ladi:
masalalar.
65 g Zn eriganida 22,4 l Н2 ajralib chiqadi.
3. Moddalar eritmalariga bog‘liq masalalar. х g Zn eriganida у ajralib chiqadi.
65у =22,4 х
Aralashmalarga doir
masalalar yechish 28 g Si eriganida 44,8 l Н2 ajralib chiqadi.
(8 – х) g Si eriganida (6,272- у) l Н2 ajralib chiqadi.
Masala: Kremniy bilan ruxning 8 g qotishmasi ishqorning
suvdagi eritmasida eritilganda 6,272 l (n.sh.) vodorod ­ajralib 28(6,272-у) = 44,8 (8 – х)
chiqqan, qotishmaning foiz bilan ifodalanadigan tarkibini у = 22,4 х / 65
aniqlang.
28(6,272-22,4 х / 65) = 44,8 (8 – х)
Kremniy va rux ishqor eritmasida quyidagi tenglamalarga 28(0,28 - х / 65) = 2(8 – х)
muvofiq eriydi. 28(18,2 - х) = 130 (8 – х)
509,6 – 28 х = 1040 – 130 х
Birinchi usul: Masalaning shartiga ko‘ra, 8 g qotishma 102 х = 530,4
6.272 х = 5,2 gramm kremniy
eriganda 6,272 l yoki 22.4 = 0.28 m o l vodorod ajralib
chiqqan. Demak, 8 gramm qotishmada 5,2 g Zn va 65 %, yoki 2,8
g va 35 % Si bo‘lgan.
Reaksiyalarning tenglamalaridan ko‘rinib turibdiki, 1 mol
Kvadrat tenglamalar yordamida
Zn eriganda 1 mol Н2, 1 mol Si eriganda esa 2 mol Н2 ajralib kimyoviy masalalarni yechish

“Kimyoviy reaksiyalarning tezligi. Kimyoviy muvozanat”
mavzusi qiyin o‘zlashtiriladigan mavzu hisoblanadi. “Kimyoviy
muvozanat” mavzusiga doir testlarni yechish kvadrat teng­
lamalar yordamida bajariladi. Shunday usullarda kimyoviy
masalalarni yechish o‘quvchilarda mustaqil fikrlashni tako-
millashtiradi.

№ 17 (17)-son, 22.07.2021-y. Metod-ko‘mak 17Zamonaviy ustoz

1-masala (DTM “Axborotnoma” 2002, №6, 52-savol). Yechish: Н2 ning reaksiyaga kirishgan modda miqdori
Ushbu A + B  2С reaksiyadagi А va В moddalarning “x” mol;
dastlabki konsentratsiyalari 0,5 va 0,7 mol/l ga, ularning mu-
vozanat konstantasi esa 50 ga teng bo‘lsa, ularning muvozanat Muvozanatdagi miqdori (8-x) mol, хСmОo2 lning muvozanat
holatidagi konsentratsiyalarini aniqlang. miqdori (1-x) mol, СО – x mol, Н2О –
А) 0,44; 0,86
В) 0,06; 0,26 4-masala (DTM “Axborotnoma” 2003, №8, 28-savol).
D) 0,12; 0,88 Sirka kislotaning etanol bilan eterifikatsiya reaksiyasi 1:1
E) 0,16; 0,26 nisbatda olib borildi. Etanolning 70 foizi murakkab efir ho-
F) 0,3; 0,5 sil qilish uchun sarf bo‘ldi. Ushbu reaksiyaning muvozanat
Yechish: А moddaning muvozanat konsentratsiyasi X В konstantasini va muvozanatda turgan sistemaga 10 mol/l
moddaning muvozanat konsentratsiyasi 0,7-(0,5-х)=0,2+х; etanol qo‘shilgandan keyingi sirka kislota konsentratsiyasini
С uchun 2·(0,5-х); hisoblang.
A + B � 2С reaksiya uchun muvozanat konstantasi: А) 5,44 va 0,02 В) 5,8 va 0,2 D) 6 va 1 Е) 5 va 1 F)
4,44 va 0,03
; kasrdan ozod bo‘lib Yechish:
“Eterifikatsiya reaksiyasi” tenglamasi:

Demak, А moddaning muvozanat konsentratsiyasi 0,06 Agar sirka kislotasi va etil spirti 1 moldan olinsa, spirtning
mol/l, V moddaning muvozanat konsentratsiyasi 0,26 mol/l. 70 foizi 0,7 molni tashkil etadi. Demak, qolgan qismi 0,3 mol/l,
Javob: В kislotaning miqdori 0,3 mol/l, efir 0,7 mol/l, suv 0,7 mol/l ni
tashkil etadi. Muvozanat konstantasi
2-masala (DTM “Axborotnoma” 2002, №9, 38-savol).
Quyidagi A + B  С+D reaksiyada A va V moddalarning Muvozanatda turgan sistemaga 10 mol/l etanol qo‘shilgan-
boshlang‘ich konsentratsiyalari mos ravishda 5 va 8 mol/l ga dan keyingi sirka kislota konsentratsiyasini hisoblash uchun
teng. Muvozanat konstantasi 1 ga teng bo‘lgan hol uchun A uning reaksiyaga kirishgan qismini x mol/l deb belgilaymiz.
moddaning qancha miqdori reaksiyaga kirishgan? U holda muvozanat holatida:
A) 1,0 В) 2,56 D) 3,08 Е ) 4,16 F) 5,00
Yechish: A moddaning reaksiyaga kirishgan miqdori X
mol/l, muvozanatdagi konsentratsiyasi (5-x) mol/l; В niki (8-x)
mol/l, С niki х mol/l, D niki х mol/l.

Muvozanat konstantasi

kvadrat tenglamaga ega bo‘lamiz:

3-masala (DTM “Axborotnoma” 2002, №9, 43-savol). Sirka kislotaning konsentratsiyasi
Quyidagi reaksiyaning СО2 + Н2 � СО + Н2О 0,3 - 0,28 = 0,02 mol/l Javob: A.
Muvozanat konstantasi 11000K da 1 ga teng. Agar 1 mol
Dilshod BEGLIYEV,
СО2 bilan 8 mol Н2 o‘zaro aralashtirilgan bo‘lsa, necha mol Paxtakor tumani xalq ta`limi bo‘limiga
Н2 reaksiyaga kirishgan? qarashli 4-umumiy o‘rta ta’lim maktabining

А) 0,11 В) 0,69 D) 0,89 Е) 7,11 F) 7,89 kimyo fani o‘qituvchisi.

18 Zamonaviy ustoz Ochiq dars № 17 (17)-son, 22.07.2021-y.

ONLAYN DARS JARAYONIDA Sinfimizning shiori:
1-SINF O‘QISH FANIDAN “NON ISI”
MAVZUSIDA TAYYORLANGAN Kamol topib, halol o‘sib zo‘r
1 SOATLIK DARS ISHLANMASI bo‘lamiz,

Ushbu dars ishlanmasi boshlang‘ich sinf Bilim olib, xalq yo‘liga nur bo‘lamiz.
o‘qituvchilari uchun mo‘ljallangan bo‘lib 1-sinfda Maqsad sari intilamiz, adashmay-
o‘qish fanidan “Non isi” mavzusini o‘tishda ijodiy miz,
foydalanish uchun tavsiya etiladi. Yurt deganning yuragiga qo‘r
bo‘lamiz.
Fan: O‘qish. Rivojlantiruvchi maqsad: O‘quv­ Bizlar – yaxshi bolamiz,
Darsning mavzusi: Non isi chilarning og‘zaki nutqini takomillash­ Ochilgan gul – lolamiz.
(­Rivoyat). tirish, mantiqiy fikrlash malakalarini Ota-ona izmidan,
Darsning maqsadlari: rivojlantirish. Ustozlarning so‘zidan,
Ta’limiy maqsad: O‘quvchilarda Bizlar aslo chiqmaymiz.
to‘g‘ri va ifodali o‘qish malakalarini Darsning turi: Yangi tushuncha va Sinfdagi barchamiz,
bilimlarni shakllantiruvchi. Darsga shay gulg‘unchamiz.
shakllantirish, o‘quvchilarni matn ustida
Darsning uslubi: Tushuntirish, suh- O‘qituvchi: Sinfda bugun kim
ishlashga o‘rgatish, non turlari haqida bat, “Zanjir”, rolli ijro, “Bir haqiqat, uch navbatchi?
yolg‘on o‘yini”.
ma’lumot berish. Navbatchi:
Darsning jihozi: Darslik, didaktik Menman bugun navbatchi,
Tarbiyaviy maqsad: Nonni isrof tarqatma materiallar, mavzuga oid Sinfni tozalovchi.
qilmaslikni, kattalarning mehnatini ko‘rgazmalar, videolavhalar. O‘quvchilar haqida
Ma’lumotlar beruvchi.
q­ adrlashni o‘rgatish. 1-“B” sinfimiz,
31 o‘quvchimiz.
Darsning blok sxemasi Qiz bolalar – 18 ta,
O‘g‘illar-chi – 13 ta.
№ Darsning borishi Vaqti Barchalari kelishgan,
1 Tashkiliy qism 6 daqiqa Darsga tayyor bo‘lishgan.
2 O‘tgan mavzuni takrorlash va mustahkamlash 10 daqiqa
3 Yangi mavzu bayoni 10 daqiqa Sinf uch guruhga
4 Yangi mavzuni mustahkamlash 15 daqiqa bo‘linadi.
5 O‘quvchilarni baholash 2 daqiqa
6 Uyga vazifa berish 2 daqiqa 1

Darsning borishi: 2

Tashkiliy qism: 3
● O‘quvchilar bilan salomlashish, davomatni aniqlash.
● O‘quvchilarning darsga hozirligini tekshirish. 1-guruh: Alisher Navoiy
2-guruh: Mirzo Ulug‘bek
O‘qituvchi: Bugun darsimiz? 3-guruh: Amir Temur
O‘quvchilar: O‘qish! O‘quvchilardan sana, hafta kuni,
oy va fasl haqida so‘raladi.
O‘qish – bu odob ilmi, Qisqa savol-javob:
Berar bizga hayotdan saboq. – 2016-yilga Prezidentimiz to-
U bordirki, hayot sururli, monidan qanday nom berildi?
U bordirki, kelajak porloq. – “Sog‘lom ona va bola yili”

№ 17 (17)-son, 22.07.2021-y. Ochiq dars 19Zamonaviy ustoz

O‘til­ qa- O‘quvchilar
gan mavzuni ragan- A.Navoiyning
mustahkamlash: da tarixga hikmatli so‘zlaridan
O‘quvchilar uyga beril- yanada yaqin namunalar aytadilar
gan vazifa – “Alisherning bo‘lib, ular ham
yoshligi” hikoyasining maz- xalq ijodidir. Ertakni O‘quvchilarga “Siz nonning
munini “Zanjir” usulida navbat ertakchi, dostonlarni bax- qanday turlarini bilasiz?” savoli
bilan so‘zlab beradilar. Savollarga shilar ijro etganlari holda, beriladi. Ular javob berganlari­
javob beriladi. afsona va rivoyat istalgan kishi dan keyin non turlari haqida
– Kiyikni Alisherga kim olib kelgan tomonidan aytilishi mumkin. batafsil ma’lumot beriladi.
edi? Lug‘at ishi:
– Alisherning do‘sti kim bo‘lishni orzu (Matnda uchragan notanish so‘zlar Yangi mavzuni
qildi? yuzasidan lug‘at ishi o‘tkaziladi.) mustahkamlash:
isi – hidi
Yangi mavzu bayoni: xushbo‘y – yoqimli hid Darslik bilan ishlash.
“Non isi” rivoyati ekran orqali namo­ boshlari qotibdi – javob “Non isi” rivoyati o‘quvchilarga
yish etiladi. Rivoyat o‘qituvchi tomoni- b­ erishga qiynalibdilar o‘qitiladi.
dan o‘qib beriladi. So‘ng rivoyat haqida murojaat qilish – yuzla­ Rivoyat asosida o‘quvchilar
o‘quvchilarga ma’lumot beriladi: nish, so‘rash sahna ko‘rinishi namoyish etishadi.
istayotgan edim “Bir haqiqat, uch yolg‘on” mash-
Rivoyat xalqning tarixiy o‘tmishi – xohlayotgan qi. Ekranda namoyish etiladi.
haqidagi badiiy yodnomalar. Biz edim.

rivoyatlar va afsonalar tufayli aj-
dodlarimiz ko‘rsatgan buyuk
qahramonliklar haqidagi
tarixni bilib olamiz. Ri-
voyatlar afsona­
larga

Hikoya mazmuni tushuntirib beriladi. So‘z mulkining 1. Husayn Boyqaro nima kel­
sultoni Alisher Navoiy haqida so‘zlanadi. tirishni buyurdi? (chiroyli narsani,
antiqa narsani, xushbo‘y narsani,
Tarixni bezamish ne ulug‘ zotlar, bebaho narsani)
Ular ta’rifida ojiz ming baytlar.
Lekin bir shoir bor buyukdan-buyuk, 2. Vazirlar kimga murojaat
Barchaga manzur-u, barchaga suyuk. ­qilishdi? (Amir Temurga, A.Navoiy­
ga, M.Ulug‘bekka, Ibn Sinoga)

3. Navoiy qanday maslahat
berdi? (gul olib borishni, kitob olib
borishni, sehrli sandiqcha olib
b­ orishni, non olib borishni)

Ming to‘rt yuz qirq birinchi yil, O‘quvchilarni baholash.
Olamni titratgan dog‘uli bir she’r. Guruhlarning ballari hisoblanib,
Nazm gulshanida o‘chmas sham bo‘lib, o‘quvchilar darsdagi ishtiroki va
Dunyoga keldi-ku hazrat Alisher. faolligiga ko‘ra baholanadi.

Tug‘ilib dunyoga keng nigoh tashlab, Uyga vazifa.
Barchani ma’rifat yo‘liga boshlab. “Non isi” rivoyatini ifodali o‘qib,
Go‘daklik chog‘idan ilmni ushlab, so‘zlab berish va non turlaridan bir
Dunyoga keldi-ku hazrat Alisher. nechtasining rasmini chizish.

Shohsanam ERGASHEVA,
Namangan viloyati Namangan shahri 35-sonli umumiy o‘rta

ta’lim maktabi boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi.

20 Zamonaviy ustoz Buyuklarning ustozlari № 17 (17)-son, 22.07.2021-y.

ALEKSANDR MAKEDONSKIY

va ARASTU

Buyuk jangchi va shoh Aleksandr
Makedonskiy Yunonistondan Misr, hozirgi
Turkiya, Eron, Pokistongacha bo‘lgan
hududlarni zabt etgan antik davrning eng zo‘r
qo‘mondoni edi hamda 13 yillik hukmronligi
davrida Sharq va G‘arbni nafaqat olov va
qilich bilan, balki madaniy almashinuv orqali
ham birlashtirishga harakat qildi.

O‘z-o‘zidan ma’lumki, Iskandarning tabiatan o‘jarligini, ach- tarbiya topgan bilimlardan barcha odamlar
Iskandarning chiqlangan paytda esa har qanaqa azob- bahra oladigan bo‘lsa, bizning ulardan
barkamol bo‘lib ga ham bo‘yin bermasligini va aksincha, nima farqimiz qoladi? Men boshqalardan
yaxshi gap bilan to‘g‘ri qaror qabul qilishga kuch-qudratim ila ajralib turishni qancha-
ulg‘ayishi uchun son- yetaklash mumkinligini sezgan Filipp shoh lik istagan bo‘lsam, oliy teran narsalar
sanoqsiz o‘qituvchilar, o‘g‘lini buyruq emas, maslahat b­ erish yo‘li haqidagi bilimim bilan ajralib turishni
bilan tarbiyalashni afzal ko‘rardi. O‘g‘lini undan-da kuchliroq istaganman. Omon
tarbiyachilar umumiy ta’lim doirasiga kiruvchi musiqa bo‘l!” Arastu Iskandarning poymol bo‘lgan
va murabbiylar va boshqa fanlar o‘qituvchilariga butunlay g‘ururiga malham surgandek, sirli bilimlar
shug‘ullanardi. Rim topshirib qo‘yishdan ham istihola qilardi. oshkor etilgan taqdirda ham sirliligicha
tarixchisi Plutarxning Chunki u farzandining tarbiyasi ancha qolaverishini, tabiat haqidagi chuqur bilim-
ta’kidlashicha, murakkabligini tushunardi. Shuning uchun lar eng sara va eng o‘qimishli odamlarga
ularning boshlig‘i o‘g‘lining tarbiyasiga yunon faylasuflari­ mo‘ljallanganligini, ularni oddiy odamlar-
Olimpiada(Aleksandrning ning eng mashhuri – Arastuni jalb qildi. ga o‘rgatish yoki mustaqil o‘qib o‘rganish
onasi)ning qarindoshi “Uning murabbiylik haqini chindan ham mumkin emasligini ta’kidlab javob xati
Leonid edi. Leonid mard, go‘zal va shohona qilib to‘ladi: yer bilan yozadi.
qattiqqo‘l kishi sifatida yakson qilgan, Arastuning ona shahri
shuhrat qozongan. O‘z bo‘lmish ­Stagirani qayta tikladi, har y­ oqqa Iskandarda tabiblikka muhabbat pay-
davrida zamondoshlari qochib yoki qul bo‘lib tarqalib ketgan bar- do bo‘lishida ham boshqalardan ko‘ra
Leonidni “Iskandarning cha aholini o‘z shahriga qaytarib kel­tirdi”, A­ rastuning xizmati katta bo‘lgan. U yozgan
rahbari” va “ustozi”, deb – deydi Plutarx o‘zining yunon-rim sar­ xatlar shundan darak beradiki, u bu ilm­
atashlari Aleksandrning kardalari haqidagi asarida. Filipp Arastu ning faqat nazariy tomonigagina qiziqma-
ustoziga nisbatan hurmati bilan Iskandarning mashg‘ulot va suhbatlari gan, balki xastalangan do‘stlariga qanday
va umuman olganda uchun nimfalarga (qadimgi yunon xudolari) usulda davolanish haqida lo‘nda-lo‘nda
o‘sha davrda ham ustozga bag‘ishlangan Mieza (Gretsiyadagi shahar) maslahatlar ham bergan.
nisbatan hurmat va yaqinidagi bog‘ni ajratib bergan. Arastu u
e’tibor anchagina yuqori yerlarda hozirgacha saqlanib qolgan tosh- Iskandar ustozini juda qattiq hurmat qil-
bo‘lganidan dalolat dan yasalgan o‘rindiqlarda o‘tirib, o‘quvchi- gan. Bunga Plutarxning yunon-rim sarkar­
si bilan soya-salqinda sayr etib yurgan. dalari haqidagi asarida: “Filipp meni dunyo­
beradi. ga keltirdi, Arastu esa to‘g‘ri yashashni
Chamasi, Iskandar nafaqat axloq va o‘rgatdi”, – deya ta’kidlangani orqali ham
davlat haqidagi ta’limotlarni o‘zlashtirgan, ishonch hosil qilishimiz mumkin.
balki faylasuflar “og‘zaki” hamda “yashirin”
deb nomlaydigan va keng omma uchun Xulosa shuki, Iskandardek buyuk hukm­
oshkor qilinmaydigan sirli ta’limotlarni dorning buyuk ishlarida, erishgan yutuq
ham o‘rgangan. Buni Iskandar Osiyoni va muvaffaqiyatlarida ustozlarining his-
zabt etgan vaqtda, Arastuning mana shu sasi beqiyos edi. Buni biz hukmdorning
x­ ufiyona ta’limotlardan ba’zilarini kitoblari- iqrori­dan ham bilsak bo‘ladi. Haqiqatdan
da yoritgani haqida bilgach, unga jahl bilan ham buyuk sarkarda Aleksanr Makedons­
yozgan xatidan ham bilish mumkin. Xat- kiy aytganidek, ustoz bizga bu hayotda
da shunday so‘zlar yozilgan: “Iskandar y­ ashashni, yanada aniqroq qilib aytadi-
Arastuga omadlar tilaydi! Faqat og‘zaki gan bo‘lsak, to‘g‘ri yashashni o‘rgatadigan
o‘gitga taalluqli bo‘lgan bilimlarni omma- muhtaram zotdir.
ga oshkor etib, noto‘g‘ri ish qilibsan. Biz
Alibek ALLABERGANOV,
Urganch davlat universiteti,

tadqiqotchisi.

№ 17 (17)-son, 22.07.2021-y. Bolalikni eslab 21Zamonaviy ustoz

Bahoni
ustozlarim
bersin

Raqs bu insonning – Ota-onam san’at vakillari bo‘lishgan va men Raqs balki qonimda bo‘lganligidanmi, yurgan
his-tuyg‘ulari, ichki onamning raqsini ko‘rib ulg‘ayganman, – deydi yo‘limda o‘ynab yurardim. Hatto uy ishlarini ham
Iroda Ismoilova suhbat avvalida. – Raqsdagi o‘ynab qilardim. Ilk ustozim – onam meni qo‘lim-
kechinmalarining nozik harakatlar meni o‘ziga maftun etganidan, dan tutib, raqs san’atiga olib kirgan. Sahnaga
nozik harakatlari bilan o‘zim ham beixtiyor raqsga mehr qo‘ya boshladim. chiqdim, raqslar ijro eta boshladim. Iroda bo‘lib
Onamga qarab, qo‘l harakatlarini qaytarardim. elga tanildim. Shogird ham oldim.
musiqaga hamohang
ijro etish mahoratidir. Raqs orqali so‘zlayman Farzandlarim
Hayotning go‘zalligini raqqosa bo‘lishini
o‘zida mujassam etgan – Qaysi raqsingiz ijrosi sizning ichki olamingizni ko‘rsa­
ta olgan? istamayman...
o‘zbek raqs san’ati
haqida gap ketganda – Meni Iroda deb xalqqa tanitgan “Tovus” raqsidir. “Tovus”
Mukarrama Turg‘unboyeva,
Tamaraxonim singari – bu oddiy harakatlar emas, u qalb raqsi. Umrimni, hayotga – Shogirdlaringizga raqqosa­
ustoz-raqqosalarimizni bo‘lgan qarashlarimni, hissiyotlarimni mujassam etgan betak- likka mehr berishni o‘rgatasiz.
hamda shu kasbning ror ijod namunasidir. Ilk bor ijro etganimda 18 yoshda edim. Farzandlaringizga-chi?
O‘shanda ustozim “yurakdan ijro et, tabiiy bo‘lsin, tovusni
fidoyi insonlarini his qil”, degan edilar. Keyin hayvonot bog‘iga borib, jilokor – Farzandlarim izimdan b­ orishiga
eslamaslikning iloji yo‘q. qarshiman. Yillar davomida bu
qushning harakatlarini kuzatib, unga taqlid qilishga urindim. san’at qanchalik mashaqqatli
Ular o‘zidan nafaqat
nodir raqs turlarini, Yillar davomida bu raqs men bilan birga shakllandi, o‘zgardi va ekanini ko‘rdim, uning og‘ir toshini
balki shogirdlarini ham yelkamda ko‘tardim. Past-balandi,
izdosh qilib qoldirishgan. hayotimning bir bo‘lagiga aylandi. Orzu-istaklarim, o‘y-xayol- yaxshi va yomon tomonlarining gu-
Bugun ana shunday larimga yo‘g‘rilgan raqsda ba’zan mahzunlik, sokinlik, ba’zan vohi bo‘ldim. Shu sababli bu og‘ir
izdosh san’atkorlardan esa to‘lqinlanish, kuchli emotsiya aks etgan. va sinovli yo‘lni bolalarimga ravo

biri, “Tovus” raqsi ko‘rmayman. Biroq shogirdlarim
ijrochisi, “Nihol”
Ustozimga tenglasholmayman mening va bu kasbning davomchilari.
mukofoti sovrindori, Ularga mana shu qiyinchiliklarni yengish-
mahoratli raqqosa
– Raqs san’ati rivojida nimalar to‘siq bo‘lmoqda da motivatsiya berishga urinaman.
Iroda ISMOILOVAning
bolalik xotiralari haqida deb o‘ylaysiz?

suhbatlashamiz. – Raqs san’atining mavqei oshishida Xorazm Bo‘lg‘usi raqqosalarga
“Lazgi” raqsining YUNESCO Insoniyatning nomoddiy maslahatim
madaniy merosi reprezentativ ro‘yxatiga O‘zbekis-

ton madaniy merosining elementi sifatida kiritilgani – Yosh raqqosalarga ustozlik
ham alohida o‘rin tutadi. Ammo tan olish kerakki, nasihatingiz.

soha rivojiga to‘siq bo‘layotgan kamchiliklar – Raqqosa bo‘lish uchun uzoq

ham bisyor. Biroq bunday muammolar haqi- yillik mehnat, harakat talab qilinadi.
da so‘z yuritishim noto‘g‘ri. Sababi baho Qanchalik erta tayyorgarlikni boshla-

b­ erish, mavjud muammo va kamchiliklarni sa, shunchalik sahnadagi umri uzoq

aytish darajasida yetarli tajriba va uzoq bo‘ladi. Chindan ham, raqqosaning
yillik kareraga ega emasman. Bunday sahnadagi umri ko‘pincha qisqa vaqtda
yakun topishiga ham aynan ustozlari­
omillar haqida Karima Uzoqova, Zamira dan yetarlicha sir-asrorlarini o‘rgan-
Madrahimova singari ustozlarimiz gapirsa maganligi, tajriba orttirmaganligidan.
yarashadi. Boisi ular uzoq yillik faoliyati Bu yo‘ldan ketaman degan yoshlar,
davomida kuzatuvlar olib borishgan. Tajri- avvalo, ruhan tayyor bo‘lishlari, o‘zi-
balari asosida kamchiliklarni tahlil qilib, biz ga bo‘lgan ishonchni so‘ndirmasliklari
kabi shogirlarining xatolarini to‘g‘irlashda zarur. Ana shunda o‘z raqs uslublarini
yo‘l ko‘rsatmoqda. Mening ham shogird­ yarata olishadi.
larim bor, lekin ustozlarim singari mavqe

va maqomga erishishimga hali erta. Noilaxon AHADOVA yozib oldi.

22 Zamonaviy ustoz Imkoniyat qutblari № 17 (17)-son, 22.07.2021-y.

ixtirolarDAUN SINDROMI SABAB BO‘LGAN
O‘n yetti yoshli qiz o‘z joniga qasd qildi, o‘n sakkiz yoshli qiz bedarak
yo‘qoldi. Molxonada ikki nafar qiz osilgan holatda topildi kabi xabarlarni sindromi bilan tug‘ilgan bolaga maxsus
bugun matbuotda tez-tez o‘qib turibmiz. Bu xabarlarni eshitgan insonning jismoniy va aqliy muolajalar o‘tkazib,
rivojlanishini yaxshilash, jamiyatda o‘z
vujudini titroq bosadi. Aslida xotin-qizlar hayotida o‘zgarishlar ko‘p. o‘rnini topishi uchun imkoniyat yaratib
Xususan, Oliy Majlis Qonunchilik palatasiga saylangan 150 nafar berish mumkin.”

deputatning 48 nafari(yoki 32 foizi)ni xotin-qizlar tashkil qiladi. Senatda esa Har yili BMT qizlar uchun yirik xalqa-
bu ko‘rsatkich qariyb 25 foizga yetgan. ro texnologik tanlov e’lon qiladi, ulardan
biri “Technovation Girls Challenge”dir.
Bugungi kunda ayollarga bo‘lgan bilan ishlashga qaratilgan loyihalarini O‘tgan yili ushbu tanlovda o‘zbekiston-
munosabat jamiyatning rivojlanish da- xorijliklar bilan bo‘lishdi. lik opa-singillar Daun sindromi bo‘lgan
rajasini belgilaydi. Yevropa Ittifoqi to- bolalar uchun ishlab chiqilgan “Sun
monidan 12 ming yevro grandni qo‘lga “Imkoniyati cheklangan bolalarni ij- Child”, ya’ni “Quyoshbola” mobil ilo-
kiritgan yigirma uch yoshli Hilola To‘xta- timoiy hayotga moslashtirish kerakligi vasi bilan ishtirok etgani e’lon qilingan
murodova qiyinc­ hiliklarga bo‘yin egma- haqida ko‘p gapiriladi. Ammo jamiyat ular edi. Bunday ilova ishlab chiqishlariga
gan va aniq maqsadlar bilan harakat bilan muloqotga qanchalik tayyor? Ular sabab esa, ularning oilasida ham Daun
qilayotgan, namuna qilib ko‘rsatishga hech qachon yolg‘on gapirishmaydi, ham- sindromi bo‘lgan bola dunyoga kelgani
arzirli qizlardandir. U Daun sindromi bor mani birdek yaxshi ko‘rishadi. O‘z olam- bo‘lgan. Chaqaloq tug‘ilganida bu diag-
bo‘lgan bolalarning hunar o‘rganishlari­ larida yashashadi, – deydi Hilola. – Daun noz haqida yetarlicha ma’lumotga ega
ga ko‘maklashuvchi “Dunyo sen bilan” sindromi bilan tug‘ilgan bolalarda boshqa bo‘lmagan ota-onasi esa shok holatiga
nomli ijtimoiy loyiha muallifi. bolalarga nisbatan aqliy va jismoniy ortda tushgan. Ularning tushkunlikni yengib
qolish kuzatiladi. Ularning yuz tuzilishi o‘tishlari juda qiyin kechadi. Shundan
“Dunyo sen bilan” ijtimoiy loyihasi­ boshqa odamlarnikidan ajralib turadi. so‘ng opa-singillar “Quyoshbola” mobil
ning asosiy maqsadi daun sindromi bor Kasallikni davolab bo‘lmasa-d­ a, Daun ilovasini ishlab chiqishgan.
bolalarga hunar o‘rgatish. Loyiha joriy
yilda Toshkent shahrida yashaydigan “Quyoshbola” mobil ilovasi iste’dodli
43 nafar bolaga rasm chizish, to‘qish va Daun bolalarini topishga ko‘maklashuv­
tikish, zargarlik hunarini o‘rgatish, ularni chi animatsion testlar to‘plangan plat-
jamiyatg­ a moslashuviga ko‘mak berish forma bo‘lib, bolalar testni bajarish
orqali o‘z natijasiga erishdi. Daun bolala­ jarayonida o‘z qiziqishlarini topishadi.
rining ijodiy ishlari to‘planib, ko‘rgazma- Ushbu mobil ilova ota-onalarga bolala-
lari tashkil etilib, ularning ijodiy ishlari rining qiziqishlarini qo‘llab-quvvatlab,
auksionga qo‘yildi. Loyiha o‘z ishini rivojlantirishlari uchun kun davomida
xorijiy grantlar tomonidan ajratilayot- ma’lum v­ aqtni ajratishlari kerakligini es-
gan mablag‘lar asosida tizimli ravishda latib turadi. Shu bilan birga, platforma
davom ettirib kelmoqda. offline holatda ham bolalar uchun foy-
dali bo‘lgan videolarni ko‘rish imkonini
Hilola joriy yilning 20-23-mart kunlari beradi.
Qirg‘ziston Respublikasining Bishkek
shahrida tashkil etilgan xalqaro yoshlar Ana shunday qizlarimiz bugun o‘z
festivalida Daun sindromi bor bolalar mehrini nafaqat yurtimizdagi, balki
butun dunyodagi Daun sindromi bor
bolalarga berish niyatida ularga umid
bag‘ishlash, jamiyatning bir bo‘lagi
ekanliklarini his qildirish uchun in-
tilmoqdalar. Bu odat shoir aytganidek
“Bag‘rikeng o‘zbekning o‘chmas iymo­
ni”dir.

Marjona JO‘RAQULOVA,
Respublika “Kamalak” bolalar

tashkiloti mas’ul xodimi.

№ 17 (17)-son, 22.07.2021-y. IT-pedagog 23Zamonaviy ustoz

O‘QITUVCHIGA AKT NEGA KERAK? Pandemiya davrida masofadan
o‘qitishga o‘tildi, onlayn ta’lim
platformasi shakllandi va o‘qituvchilar
raqamli texnologiyalar bilan
hamqadam bo‘lishiga to‘g‘ri keldi.
Ko‘plab o‘qituvchilar darslarni samarali
o‘tish uchun video va slaydlardan
foydalanadi. Bunday o‘qitish usullari
o‘qituvchilardan tasvirni tahrirlash,
taqdimot dasturlari va umumiy
multimedia vositalaridan foydalana
olish mahoratini talab qiladi.

O‘qituvchilar noutbuk, 5 Internet-navigatsiya qobiliyati.
kompyuter, planshet va
smartfonlardan foydalana Ta’lim berish sifatini yanada oshirish
olishlari, buning uchun esa, uchun internetdan oqilona foydalana olish,
avvalo, ana shunday texnika ma’lumotlar, manbalar, multimedia vosi-
vositalariga ega bo‘lishlari talarini topish va ulardan foydalana olish
kerak. Shuningdek, axborot lozim. Mavzuga oid qo‘shimcha adabiyotlar
kommunikatsion texnologiyalari va hatto kasbiy mahoratni oshirish saboqla-
bo‘yicha bilimlarini muntazam rini ham internetdan to‘g‘ri foydalana olish
orqali o‘rganish mumkin.
oshirishlari lozim.
6 Elektron pochta orqali
Quyida har bir o‘qituvchi uchun boshqarish qobiliyatlari.
kompyuterda o‘rganishi lozim bo‘lgan
Yozma aloqa vositasi sifatida elektron
muhim narsalarni sanab o‘tamiz: pochtadan butun dunyoda keng foydalaniladi.
O‘qituvchi elektron pochta xabarlarini yuborish va
1 Matnni qayta ishlash. qabul qilishda mohir bo‘lishi kerak. Shuningdek,
turli xil elektron pochta dasturlaridan foydalanishni
Matn protsessorlari kompyuter ixtiro qilinganidan beri o‘qituvchi- bilishi, kezi kelganda o‘quvchilariga ham o‘rgatishi
lar orasida eng ko‘zga ko‘ringan vosita bo‘lib kelgan. Shu boisdan lozim.
pedagog matn protsessor dasturlaridan mohirona foydalanishni
bilishi zarur. So‘zlarni qayta ishlash ko‘nikmasini oshirish orqali Kompyuter va boshqa elektron qurilmalardan
o‘qituvchi hujjatlarni yozishi, jadvallar tuzishi, matnning imlosini ta’lim jarayonida ham foydalanish zamon talabi-
tekshirishi mumkin. ga aylanib ulgurdi. Shu boisdan har bir o‘qituv-
chi kompyuter savodxonligiga ega bo‘lishi, AKT
2 Elektron jadval 3 Ma’lumotlar bo‘yicha bilimlarini oshirishi lozim. Shuningdek,
bilan ishlash. bazasini boshqarish. mustaqil shug‘ullanishi yoki onlayn kurslarga
qatnab bo‘lsa-da, zaruriy bilimlarga ega bo‘lishi
Elektron jadvallardan Ma’lumotlar bazasini bosh- maqsadga muvofiqdir. Buning uchun ozroq vaqt
foydalan­ ish bebaho dasturiy qarish mahoratini egallash va quntni ayamasak bo‘lgani.
ta’minotni o‘rganish, demak. orqali pedagog ma’lumotlar
Bu o‘qituvchiga ortiqcha bazasi jadvall­arini yaratish va Noilaxon AHADOVA tayyorladi.
mehnat qilib, ter to‘kmasdan ushbu jadvallardan ma’lumot­
o‘quvchilarning baholarini larni o­ lishni o‘rganishi mumkin.
t­uzish imkonini beradi.

4 Taqdimot qobiliyati.

Talaba va o‘quvchilarni darsga yanada qiziqtira olishda prezen-

tatsiyalardan foydalanib dars o‘tish qo‘l keladi. Bunda pedagogdan

taqdimot uchun nutq yozish, slaydlar, rasmlar tanlash, effekt berish

va boshqa ko‘plab mahoratlar talab qilinadi.

24 Zamonaviy ustoz Satira № 17 (17)-son, 22.07.2021-y.

JKOMBЕPRYIUNTGЕLRAIRMNIrkbkianokokevogeqdhaklylIoaariadl‘lokDialbioaaad.it‘qysiskr‘am,.‘llikilMHtlataaakmtrgiRsJ“iknnloekvsmMirrtaaieeukegiic.lelnkaeh1damtrcyiiahnaeqloEoitnuri0yaiyrsdMoahidkcyhliiaomlidnlariajna-nvndahOam.ryhignpasarqoitOlkrkeggsaiTiyaaaqtoeiaeami:sodqos,tndaryto”Nizrid-m‘lttki“qa‘rhoin‘,essfzionoitn‘euldnEsadn.iibt.gemriaani.h–giloOsnztiynmsaniHzai‘gnzrBimndlrV,rihahaainitibidilkdgdajibniiaddtuaaammael.-nkurhoaime‘saimsiaoqeeagyii,rzmcJnyra,kpnigiaghbrqysorzveoziu‘msdihgqyssisyiiuaeadartos‘qla‘rkkeeaho.lmaaaeairohainyanapromhnttettryrbeh,cntsknUousoiiaian‘oann,riydnttkmeoyh.adskiiqrlqiiansndmieiiibmqomnduhdiidsnaauNhgszliiaRhrehxjrtszitiraibaubnmahitibihdaianjaqksmha5aasesuk“roegriugeytquhtbMirbi.ng-uyatestresrtaqznrora6rmmaooznaioOrdaiilmqgondntkeaabsbaailmairg5xolasailbvigNdnsdihodttnarno.utidlsiq-giicilahi,asimnoma‘aiqgssOsdbtkaaMltaiikhksaini,iflmaitahz.b”cazrigndnogqah”s.mbqoyeoyMmrs,imbieh,aa‘fineiaeermoldnyzih,qaimf–aimi–rtaeammneasmjnk.‘oleisuooealynasimdhtsdaiiTasamriknkaommlsdhydtttiimzydeaa’hdankadahiyddlaliiikdtkaulosy:a.ru,tsn.gaaadaaaiahaheaeiasymqbteAkhmdr“.gasByangarlbaotmkeqbskaBoanMiirisi“oy,aloigrgsthaoksouirlrakc9agholuaZtakleulamatsachylhse-qanorgrktijyadnrhagahoasesrhug,ttqaeiarluroeoalilnoiibinblaoa’onaijbsamantnaynilinutmlzcgkgdi-dighrnoatigy,m-bfbirtbnhndgaiib,k-aikdykaoaizodtiiaa,kniabioea.r,bnni.,ilgimnkioadzsaaun‘mihpyalyMt-nqnkadio8Bnobydtsneyiiqifakrb0lrivamoeodzohbd“joyuzi1akakgsmoo0Mui–‘ssynaoiBiezhls5.iehsonhtkzm‘q,ha.igsliraiuaSmamurdlhek‘a-bizqiiMpjkuhan‘ngadUamrlsujagyrh:mnirauimeiimiimaaacyhasrygelnhuuagal“drinynngsphadbohoMa.haninnrgaovg,qlara,igulinmaiit.daiRlnnaeqlvaonrnkaa.lhsmdbazb.ianlimhiarnKaisilaieKidl.a”mtiosranemsiJkru.rtdimcqbmssblKeshtaienbytieurairkekBuighguothi.skonoiiye:tio,ryaboonkbescaaskizalant8ooyg“,amakeigfornidt‘hahdyMcqtlioa0naz.ananblannlrshia.-eihiraiikgt0l.agi.kbknniebnarobaidmg”a”kki.nssaaeodSriasu,arslrhiamzi.iolxptmianiinUt‘ssmmqrm–ylhakbzqsisngaquDmnua,abkdib””aliarain,aai,dzdyblsomvvglg,o.abiamreq,aoagidsr.n–nnreaimiiior.g‘–bqnonlznuov,vunlneibiraqieaqnadeiugbohasakpa‘nyrrzkebs.zhdaedgdkiysoraeyulhak‘xmuborhdibvooahdgihitcfunnttebua.n.kho‘iotaa‘‘aqsiriatdihotlci.mrDv,aada‘rMiekatsetyemgiilnssooghqmDissiQeyromtddrirbhaaouidr.surqaaiaaoelaiot..iieaodniirbemamr.rohb.imy,zkrrstnlbe,axkdsmNldagakineagsRlsginhgaoeknittoiZmand,mhiroai.aabobrgjstalnnogrzi‘uainogouenrlxynaaooimizagyainnnezdarttnnnsagqsm‘‘rsvOaanni“lle.daassmadsajdma,iqyZliy,n.AUoensinaoiNaianienrmmkzayi.bqMnoanf”rlnzmyknggiix.Oockmz,MiuabainM,sgolesojiirUbh,elll–uaamznmdihdolaomayhhannUaobrrana,ngusinnnkbgaaadn,nr‘irpAlrdnh‘baadeashgmsoa.egiytmxahoLamlptkieakl‘.duhizkilgaurnk.sL-aaalng1itna-aeifa.retzmrIdaa0i…sm-M-r:i-h,.

Yozgi№ 17 (17)-son, 22.07.2021-y. Ta’tilda 25Zamonaviy ustoz
ta’til
ATILT’ ●Ijodkorlik
bolalar
uchun ●Diqqat Hech qanday kitob bolani o‘rmonning
qanchalik o‘zi kabi o‘rmonda yurishni o‘rgatmaydi.
muhim? Tabiiy muhit bolalarga ijobiy ta’sir Sayohat ham shunday. Sayohat bolalar-
ko‘rsatadigan qo‘shimcha omil hisoblana- ga “ramka”lar va stereotiplardan xalos
Yozgi ta’til – bu ota-ona bilan di. Illinoys universiteti olimlari tomonidan bo‘lishni o‘rgatadi.
vaqt o‘tkazish va maktab olib borilgan tadqiqotlar, ochiq havoda
atigi 20 daqiqadan so‘ng hushyorlik va Sayohat paytida bolalar ko‘pincha
darslaridan bir muddat dam diqqat yaxshilanganligini ko‘rsatdi. Bun- o‘zlarining kundalik muhitlarida uchrat-
olish uchun eng yaxshi vaqt. dan tashqari, tabiatda bo‘lish qon bosimi masliklari mumkin bo‘lgan yangi vaziyat­
va stressni kamaytirishga yordam beradi. larga duch kelishadi. Atrof-muhitdagi
Quyida ta’tilning bolalarga o‘zgarishlar, yangi aloqalar, yangi tajriba­
qay darajada ta’sir qilishi lar – bolalarning ijodiy qobiliyatiga ijo-
haqida o‘qiysiz. biy ta’sir ko‘rsatib, narsalarni turli nuqtai
nazardan ko‘rishga imkon beradi.
●Aqlni charxlaydi
●Baxt
Yozgi ta’til bolalarga miyaning ikki
tizimini birdaniga ishlatish imkonini Olimlar yozgi ta’til sayohatini rejalash­
yaratadi. Bu vaqt maktabda o‘rganil- tirish jarayoni va uni kutish bolalarga baxt
gan bilimlarni amaliyotga joriy qilishda: keltirishini ta’kidlashgan. Muntazam
barcha turdagi qo‘l mehnatlari, “eks- ­ravishda ta’tilga chiqadigan va yozgi
perimentlar” va boshqalar uchun eng ta’tilini yangi joyda o‘tkazadigan bolalar
maqbul! Bolalar bu paytda turli jamoa­ o‘zlaridan ko‘proq qoniqadi va o‘z xohish-­
lar orasida bo‘lishadi va o‘zlarining istaklarini yaxshiroq tushunishadi.
muloqot, ijtimoiylashuv qobiliyatlarini
oshiradilar. Masalan, maktabda birorta ●Oilaviy aloqalar
do‘sti yo‘q bo‘lgan bola lagerda do‘st
orttirishi mumkin. Hayotning tez sur’atlari, kundalik
ishlar, maktab, ish ota-onalar va ular­
Yozgi ta’til paytida atrof-muhit va ning farzandlari o‘rtasidagi munosabatni
manzaralarning o‘zgarishi nafaqat jis- uzoqlashtiradi. Dam olish – oilaviy mu-
moniy, balki ruhiy salomatligini ham nosabatlarni yaxshilash va ularni yangi
yaxshilaydi, bu ularning IQ darajasini darajadagi ishonch darajasiga ko‘tarish
oshirishga foydali ta’sir ko‘rsatadi. uchun juda yaxshi imkoniyat.

●Tavsiyalar

Ta’tilning eng yoqimli qismi –
­rejalashtirish va kutish. Quyidagilarni
bajarish ota-onalarga ideal darajadagi
ta’til yaratishda ko‘maklashadi:

► birgalikda sayohat rejasini
tayyorlang;

► bolalarga yangi mamlakat haqida
qiziqarli hikoyalar aytib bering;

► belgilangan joy haqidagi ma’lumot­
larni birgalikda o‘rganing;

► bolalar bilan mahalliy tilda bir nech-
ta iboralarni o‘rganing.

●Statistika

Afsuski, hamma bolalarda ham
sayohatg­ a chiqish, ta’tilni yetarlicha o‘tka-
zish imkoni yo‘q. Ularning aksariyati yoz
davomida uyda o‘tirishadi. Umumross­ iya
jamoatchilik fikrini o‘rganish markazi to-
monidan 2016-yilda o‘tkazilgan so‘rov
natijalariga ko‘ra, bolalarning 33 foizi
hech qayerga bormasdan ta`tilni uyda
o‘tkazishgan.

Dilrabo TOLIBOVA tayyorladi.

26 Zamonaviy ustoz Русскозычная планета № 17 (17)-son, 22.07.2021-y.

ЧАСЫ И ВРЕМЯ/SOAT VA VAQT

Rus tilida 12 soatlik (ko‘proq og‘zaki nutqda tarqalgan)
va 24 soatlik umumiy soat tizimi mavjud.

Qoidaga ko‘ra, sutkalik vaqtlar (kun, yarim kun, oqshom,
tun) so‘zlashuvda ko‘rsatilmaydi va uni mazmundan tushunish
mumkin. Undan gapdagi aniq iboraning ma’nosini kuchaytirish
uchun foydalanish mumkin.

11.10 или 23.10 – десять минут двенадцатого
08.15 или 20.15 – пятнадцать минут девятого
Премьера фильма начнётся после рекламы, в десять минут
восьмого (19.10).
Наш урок русского языка заканчивается в пятнадцать минут
первого (12.15).

Vaqtni so‘rash 2. Soatning katta ko‘rsatkichi 31 daqiqadan 59 daqiqagacha
(soat raqamida 6 dan 12 gacha) bo‘lgan vaqtda “без” ko‘makchisi
– Не подскажите, который сейчас час? bilan ishlatiladi.

– Скажите, пожалуйста, сколько сейчас времени? Ko‘pincha, “без” ko‘makchisi qoidaga ko‘ra, keyingi soatga
20 daqiqa qolganda ishlatiladi.
– Вы знаете, сколько сейчас времени?
07.45 или 19.45 – без пятнадцати (минут) восемь
– Мои часы отстают (спешат, забыл дома, сломались). 01.50 или 13.50 – без десяти (минут) два
Сколько времени ваши часы показывают? Shunday qilib, “35 daqiqa”ni so‘zlashuvda “без” ko‘makchisisiz
eshitishingiz mumkin.
Diqqat! Vaqtni ifodalashda miqdor sonlardan foydalaniladi. 05.35 или 17.35 – тридцать пять (минут) шестого
Qulaylik uchun qavs ichidagi (минут) so‘zini ishlatmaslik ham
Аniq vaqt mumkin. Bu xato hisoblanmaydi.
Без десяти восемь (19.50) приедет мой брат с семьей, и мы
00.00 или 12.00 – Двадцать четыре часа (полночь) или поедем на вокзал на поезд до Санкт-Петербурга.
двенадцать часов (полдень) Время выступления Аннет на конференции запланировано
на без пятнадцати шесть (17.45).
01.00 или 13.00 – Один час или тринадцать часов
04.00 или 16.00 – Четыре часа или шестнадцать часов Vaqtni yana qanday aytish mumkin?
05.00 или 17.00 – Пять часов или семнадцать часов
08.00 или 20.00 – Восемь часов или двадцать часов Shuningdek, so‘zlashuvda soat va daqiqani ifodalashda yanada
09.00 – 21.00 – Девять часов или двадцать один час soddalashgan muqobillikdan foydalanish mumkin. Masalan:
10.00 или 22.00 – Десять часов или двадцать два часа
11.00 или 23.00 – Одиннадцать часов или двадцать три 13.45 – Тринадцать сорок пять
часа 16.07 – Шестнадцать ноль семь
В двенадцать сорок (12.40) начнётся вторая часть пред-
Vaqt bilan bog‘liq ishlatiladigan so‘zlar ставления в цирке.
Уже четырнадцать пятьдесят (14.50). Пора возвращаться
Сейчас – Hozir на работу после отдыха.
– Сейчас пять вечера.
Dilshod IBODULLAYEV tayyorladi.
Ровно – To‘g‘ri
– Ровно в полдень у нас рейс в Сочи.

Почти – Deyarli
– Мы прождали его почти 20 минут.

Скоро – Tez orada
– Скоро три часа, и мы будем обедать.

Примерно – Taxminan
– Точно не знаю, но сейчас примерно одиннадцать часов
утра.

Минуты – daqiqalar

1. Rus tilida “после” ko‘makchisi bir daqiqadan o‘ttiz
daqiqagacha (soat raqamida 12 dan 6 gacha) bo‘lgan oraliqda
kirib kelgan vaqtdan keyingi ilk o‘tgan o‘ttiz daqiqasini
anglatsa-da ishlatilmaydi.

Zamonaviy rus tilidagi vaqt ifodasida “четверть”, ya’ni “chorak”
so‘zidan foydalanish kam uchraydi. Uning o‘rnida “15 минут”
ishlatiladi.

№ 17 (17)-son, 22.07.2021-y. The English language world 27Zamonaviy ustoz

PREPOSITIONS OF PLACE

(O‘RIN-JOY PREDLOGLARI) Behind – ob`yekt biror
kishi yoki narsa, binoning
O‘rin-joy predloglari odam yoki narsaning boshqa shaxs orqasidaligini ifodalaydi.
yoki narsaga nisbatan pozitsiyasini tavsiflaydi. Quyida
ularning ayrimlarini qanday holatlarda ishlatilishi haqida
ma’lumot beramiz.

In – ob`yekt biror Exercise 1.
narsaning ichidaligini

ifodalaydi.

On – ob`yekt biror Berilgan
narsaning ustidaligini rasmlarga
ifodalaydi. qarang. Ob`yekt

Under – ob`yekt ­biror qayerda
narsaning ostidaligini joylashganligini
i­ fodalaydi.
o‘rin-joy
Above – ob`yekt ­biror predloglaridan
narsaning ustidaligini
­ifodalaydi. to‘g‘ri
foydalangan
holda yozing.

Exercise 2.

Rasmga qarang. Narsalarning joylashuv o‘rni
gaplarda to‘g‘ri (true) yoki noto‘g‘ri (false)
berilganligini toping va yozing.

Next to/ beside –
ob`yekt biror narsaning,
joy yoki shaxsning yonida,
yaqinidaligini ifodalaydi.

Between – 1. The radio is in the table. TRUE/FALSE
ob`yektn­ ing joy­ 2. The telephone is behind the plant. TRUE/FALSE
lashuv o‘rni ikki 3. The lamp is under the sofa. TRUE/FALSE
narsa yoki shaxsning 4. The book is on the table. TRUE/FALSE
o‘rtasidaligini ifoda­ 5. The TV is in front of the sofa. TRUE/FALSE
laydi.

In front of – ob`yekt Uyga vazifa
biror narsa yoki shaxs­
ning oldidaligini ifoda­ O‘z xonangizdagi buyumlar qayerda va qanday joy-
laydi. lashganligini tasvirlab, matn yozing. Gaplarda o‘rin-joy
predloglaridan foydalaning.

Noilaxon AHADOVA tayyorladi.

28 Zamonaviy ustoz Obuna – 2021 № 17 (17)-son, 22.07.2021-y.

Diqqat! Diqqat!

2021-yil uchun “Zamonaviy ustoz” 2021-yil
gazetasiga obuna davom etmoqda. uchun
Bizni tanlang, aslo adashmaysiz! “Zamonaviy ustoz”
gazetasiga obuna
3 OYGA – 98 437,5 so‘m. (QQSsiz) OBUNA INDEKSI: – 425
5 OYGA – 164 062,5 so‘m. (QQSsiz) davom etmoqda.

Siz gazetaga “O‘zbekiston pochtasi” AJ “Matbuot tarqatish” filiallarining quyidagi telefon Har doim biz bilan qoling!
raqamlariga murojaat etish orqali istalgan hududiy bo‘limdan obuna bo‘lishingiz mumkin!
Bizni tanlang,
Toshkent shahar Buxoro viloyati aslo adashmaysiz!
(0371) 233-73-56 (0365) 228-48-93
3 OYGA – 98 437,5 so‘m. (QQSsiz)
Toshkent viloyati Xorazm viloyati 5 OYGA – 164 062,5 so‘m. (QQSsiz)
(0371) 208-57-67 (0362) 228-51-71
Murojaat uchun telefon:
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Surxondaryo viloyati (71) 209-93-39.
(0361) 222-14-43 (0576) 223-14-49
Obuna indeksi: – 425
Andijon viloyati Samarqand viloyati
(0374) 223-26-24 (0366) 229-49-27, 229-51-16 Siz o‘z hududingizdagi istalgan
“Matbuot tarqatuvchi” AJ bo‘limi orqali
Qashqadaryo viloyati Farg‘ona viloyati gazetamizga obuna bo‘lishingiz mumkin!
(0375) 221-04-62 (0373) 244-47-79
Toshkent viloyati
Jizzax viloyati Sirdaryo viloyati (0371) 233-13-04
(0372) 226-38-60 (0595) 510-01-94 Qoraqalpog‘iston Respublikasi
(0361) 222-88-68
Namangan viloyati Navoiy viloyati Andijon viloyati
(0369) 233-03-67 (0579) 223-09-38 (0374) 223-82-12
Qashqadaryo viloyati
Namuna (0375) 225-46-05
Jizzax viloyati
ABONEMENT (0372) 222-40-01
Namangan viloyati
Zamonaviy ustoz 1 425 (0369) 239-14-49
(Nashr nomi) Komplekt (Nashr Buxoro viloyati
indeksi) (0365) 221-56-90
soni Xorazm viloyati
(0362) 227-48-55
2021-yil uchun (oylar bo‘yicha) Surxondaryo viloyati
(0376) 223-60-98
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Samarqand viloyati
(0366) 234-22-53
МТ-1 ХXXXXXX Farg‘ona viloyati
(0373) 244-50-77
Qayerga: Indeks: (Manzil) Sirdaryo viloyati
Toshkent 100000 M.Ulug‘bek tumani, (0367) 225-11-44
shahri. Rashidov ko‘chasi, 77-Uy. Navoiy viloyati
(0436) 223-17-55
Kimga: Xudayberdiyev D. K.

(Familiyasi, ismi, sharifi)

P.V Joyi ELTUV KARTOCHKASI

425
(Nashr indeksi)

Zamonaviy ustoz
Gazeta

Obuna manzili (Nashr nomi) Kompl­ ekt 1
o‘zgartirish So‘m soni

bahosi
So‘m

2021-yil uchun (oylar bo‘yicha)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

XXXXXX X

Qayerga: 100000 M.Ulug‘bek tumani,
Toshkent shahri. (pochta indeksi) Rashidov ko‘chasi, 77-Uy.

(Manzil)
Kimga: (Familiyasi, ismi, sharifi) – Xudayberdiyev D. K.

№ 17 (17)-son, 22.07.2021-y. Obuna – 2021 29Zamonaviy ustoz

OMMAVIY OFERTA

1. “TA’LIM MUASSASASI” MCHJ bundan keyin “Tahririyat” bo‘yicha yetkazib berish ta’minlanmagan taqdirda, “Obunachi”
ushbu taklifda O‘zbekiston Respublikasida turgan (yashaydigan), 10 kalendar kunidan kechiktirmasdan bu haqda “Tahririyat”
quyida keltirilgan shartlarni to‘liq va e’tirozlarsiz qabul qilishi manziliga yozma xabarnoma yuborgan holda “Tahririyatga”
haqida ma’lum qilgan shaxs (keyingi o‘rinlarda – “Obunachi”) xabar berishi lozim.
bilan mazkur ommaviy oferta shartlariga muvofiq, 2021-yil uchun
obuna shartnomasi (keyingi o‘rinlarda – “Shartnoma”)ni tuzishga Nashrni yangi manzil bo‘yicha yetkazib berish “Tahririyat”
tayyor ekanligini bildiradi. tomonidan xabarnoma olinganidan so‘ng amalga oshiriladi.

“Tahririyat” va “Obunachi” bundan keyin birgalikda “Taraflar” 12. Shartnoma shartlari bajarilmaganligi yoki talab etiladigan
deb nomlanadi. darajada bajarilmaganligi uchun “Taraflar” Fuqarolik kodeksi
qoidalariga, O‘zbekiston Respublikasining “Xo‘jalik yurituvchi
2. “Obunachi” ushbu Shartnoma shartlarini qabul qilgan subyektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi to‘g‘risi-
holda Shartnomaning ajralmas qismi hisoblangan ilovasiga da”gi Qonuni va boshqa amaldagi normativ-huquqiy hujjatlarga
ko‘ra shakl bo‘yicha to‘ldirilgan aktsept-buyurtma (keyingi muvofiq javobgar bo‘ladi.
o‘rinlarda – “Aktsept”)ni yuborish orqali “Tahririyat”ga maz-
kur ommaviy oferta shartlariga muvofiq obuna bo‘lishga 13. “Obunachi” tomonidan “Aktsept”da manzil ishonchsiz yoki
o‘z roziligini bildiradi. “Aktsept”ning barcha ustunlari to‘liq, qisman ko‘rsatilgan taqdirda, “Tahririyat” “Obunachi”ning oldida
qisqartmalarsiz, aniq, bosma harflar bilan to‘ldirilgan bo‘li- shartnoma shartlarini bajarilmaganligi uchun javobgar bo‘lmaydi.
shi kerak. “Aktsept” ­“Tahririyat”ning quyidagi ­elektron poch-
ta manzili (zamonaviy.ustoz@mail.ru) orqali yuboriladi: 14. Agar Shartnoma shartlari bajarilmaganligi yoki kerakli
Pochta indeksi: 100000, Toshkent shahar Mirzo Ulug‘bek tumani, darajada bajarilmaganligi holatlari Shartnoma imzolangani-
Shastri ko‘chasi, 19A uy. Faksimil yozishuv yuridik kuchga ega. dan keyin vujudga kelgan, “Taraflar” oldindan ko‘ra bilish yoki
oqilona choralar bilan oldini olishning imkoni bo‘lmagan, yengib
3. “Tahririyat”, “Aktsept”da sanab o‘tilgan nashr nusxasi soniga bo‘lmaydigan kuch (fors-major) sharoiti oqibatida ro‘y bergan
(“Obunachi”ning tanloviga ko‘ra) 2021-yilning yillik obunasini bo‘lsa, “Taraflar” Shartnoma shartlari bajarilmaganligi yoki kerakli
amalga oshirish, “Obunachi” esa “Aktsept”ni rasmiylashtirish darajada bajarilmaganligi uchun javobgar bo‘lmaydi.
va to‘lash majburiyatini oladi.
15. Fors-major holati yuzaga kelgani haqida “Taraflar” bir-birini
4. Mazkur Shartnoma “Tahririyat” tomonidan “Aktsept” olingan ular yuzaga kelgan paytdan boshlab 5 (besh) kun mobaynida
paytdan e’tiboran kuchga kiradi va “Taraflar” uning shartlarini xabardor etishi shart.
bajargan paytgacha amal qiladi.
16. Mazkur Shartnoma shartlarini bajarish vaqtida yuzaga
5. “Obunachi” mazkur Shartnoma shartlariga ko‘ra, obuna kelishi mumkin bo‘lgan barcha bahs va nizolarni “Taraflar” mu-
qiy­matini to‘lashi shart. zokara va kelishuv tartibi orqali hal etishadi.

6. Obuna qiymatini to‘lash shartlari: “Obunachi” tomoni- Kelishuvga erishilmagan taqdirda nizo O‘zbekiston Respub-
dan “Tahririyat”ning hisob raqamiga yillik obuna pul mablag‘i likasining amaldagi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda sudga
(“Aktsept”ga muvofiq aniqlanadigan to‘lovning umumiy summasi) ko‘rib chiqish uchun topshiriladi.
ni o‘tkazish yo‘li bilan oldindan yuz foizli to‘lov amalga oshiriladi.
To‘lov bank kassalari orqali “Tahririyat”ning hisob raqamiga plastik 17. Mazkur Ommaviy ofertada aytib o‘tilmagan shartlar
karta yoki naqd pulda amalga oshirilishi mumkin. O‘zbekist­on Respublikasining amaldagi qonunchiligiga muvofiq
aniqlab olinadi.
7. “Tahririyat” uning hisob raqamiga pul mablag‘lari kelib
tushganidan so‘ng, mazkur Shartnomaning 6-bandi shartlari 18. Mazkur Ommaviy ofertaning amal qilish muddati –
bo‘yicha ko‘zda tutilgan tartibda, “Tahririyat”da “Obunachi”ning 2021-yil dekabr oyiga qadar.
“Aktsepti” mavjudligi shartida, mazkur Shartnoma bo‘yicha o‘z
majburiyatlarini bajarishga kirishadi. TAHRIRIYAT REKVIZITLARI

8. “Obunachi” nashrni “Obunachi” ko‘rsatib o‘tgan manzil Tashkilot nomi: “TA’LIM MUASSASASI” MCHJ
bo‘yicha yetkazib berish mazkur oferta predmeti hisoblanmasligi- 100000, Toshkent shahar Mirzo
ga va pochta aloqasi yoki nashrni yetkazib berishni ta’minlovchi Obuna bo‘limi manzili: Ulug‘bek tumani, Shastri ko‘chasi,
boshqa tashkilot funksiyasi hisoblanishiga rozilik bildiradi. Bunda
“Tahririyat” nashrni “Obunachiga” yetkazib berish haqini to‘lash Telefonlar: 19A uy.
majburiyatini o‘z zimmasiga oladi. h/r (hisob-raqam) 71-209-93-39

9. “Tahririyat”da chiqqan gazetaning har soni “Obunachi”ga 20208000705314430001
pochta (kuryerlik) xizmati orqali mazkur Shartnomaning 3-bandida
keltirilgan “Aktsept” manzili bo‘yicha yetkazib beradi. Xizmat ko‘rsatuvchi bank: “KAPITALBANK”
aksiyadorlik tijorat banki
10. Nashrlar o‘z vaqtida yetkazib berilmagan yoki umuman
yetkazib berilmagan taqdirda, “Obunachi” tegishli pochta (kur­ Bank kodi: (MFO) 00974
yerlik) xizmatiga murojaat etishi shart. Pochta aloqa bo‘limlari
yoki kuryerlik xizmati tomonidan nashrlarni o‘z vaqtida va to‘liq STIR: 307978344
yetkazib berish ta’minlanmagan taqdirda, “Obunachi” 10 kalendar
kuni mobaynida bu haqda “Tahririyat”ga xabar beradi. IFUT: 18110

11. Pochta aloqa bo‘limlari tomonidan nashrlarni yangi manzil Elektron pochta manzili: zamonaviy.ustoz@mail.ru

Telegram bot manzili: @zamonaviy_ustoz_bot

Direktor: A.L.Mirumyan

30 Zamonaviy ustoz Obuna – 2021 № 17 (17)-son, 22.07.2021-y.

“TA’LIM MUASSASASI” MChJ
ommaviy ofertasiga ilova

AKTSEPT-BUYURTMA “____”_____________ 2021-y.

1._____________________________________________________________________________________________
(obunachining to‘liq nomi, tashkiliy-huquqiy shaklini ko‘rsatgan holda) nomidan

asosida faoliyat yurituvchi __________________________________________________________________________,
(obunachining vakolatli vakili F.I.SH. (to‘liq), uning lavozimi)

______________________________________________________________________________________________,
(hujjat (ta’sis shartnomasi, ustav, nizom va boshqalar), ishonchnoma)

ommaviy oferta shartlarini to‘liq va e’tirozsiz qabul qilishini bildiradi va quyidagilarga obuna bo‘ladi:

Obuna Nashr nomi Tili Bank rekvizitlari Obuna Obuna narxi Ummumiy
indeksi muddati (1 oy uchun) summa

(QQSsiz) (QQSsiz)

425 “Zamonaviy ustoz” O‘zbek h/r 20208000705314430001 5 ой 32 812,5 164 062,5
gazetasi (lotin yozuvi) “KAPITALBANK” ATB Bank kodi: 00974

426 “Наставник” gazetasi Rus tili х/р 20208000705314430001 5 ой 32 812,5 164 062,5
ОПЕРУ АКБ «Капиталбанк» МФО: 00974

2. To‘lanadigan umumiy summa____________________________________________________________________,
so‘mni QQSsiz tashkil etadi. (raqamlar bilan va yozma tarzda ko‘rsatilsin.)

3. Yetkazib berish manzili (bosma harflarda, aniq):

pochta indeksi

Viloyat/shahar, __________________________________________________________________________________

tuman, ____________________________________________________________________________________________
(ko‘cha, daha, mavze, uy, xonadon)

Mo‘ljal: ________________________________________________________________________________________

4. Bog‘lanish telefoni:_____________________________________________________________________________

5. Bog‘lanuvchi:__________________________________________________________________________________
(F.I.SH.)

6. Elektron pochta manzili: _________________________________________________________________________

Obunachi rekvizitlari:
STIR________________________________________
IFUT _______________________________________
Pochta manzili:________________________________
Telefon: _____________________________________
Faks: ________________________________________
Hisob raqami №_______________________________
Xizmat ko‘rsatuvchi bank ________________________
Bank kodi ___________________________________
_________________________/_________________/

(vakolatli shaxsning imzosi) (F.I.SH.)

M.O‘.

№ 17 (17)-son, 22.07.2021-y. Bilasizmi? 31Zamonaviy ustoz

SMHAIMKTAOBLLIAYRIK12OFRAKETYDAA 10 Hatto hikoyaning uzviyligiga
1 7 ta’sir etsa ham mumtoz
4 adabiyotdagi mamlakat
Boshlang‘ich sinflarda Agar ota yoki ona davlat targ‘ibotiga zid parchalar
871 akademik soat davomida 2014-yildan buyon har oldida aybdor deb topilsa, darhol olib tashlanadi.
Kim Chen Inning bolalik qanday bilim olishga qodir farzand mehnat lageriga Ba’zi tarixiy dalillar “qayta
va o‘smirlik yillari, siyosiy bo‘lgan yosh yigitlar sochlarini yuboriladi va u yerda og‘ir ishlanadi”. Masalan, KXDR
yutuqlari o‘rgatiladi. xuddi davlat yetakchisinikidek mehnat qilishga majburlanadi. telekanallaridan biri mamlakat
O‘quvchilar o‘rganadigan turmaklab yurishlari shart qilib Bunday bolalar keyinchalik terma jamoasining 2014-yilda
ma’lumotlar orasida hatto qo‘yilgan. maktabga qabul qilinmaydi. Braziliyada bo‘lib o‘tgan Jahon
Kimning 9 yoshida yaxtalar chempionatida muvaffaqiyat
poygasida g‘olib chiqqanligi 5 8 qozonganligi haqida so‘z
ham mavjud. yuritib: “Shimoliy Koreya
Bolalarga juda yoshligidan O‘quvchilarga she’rlar, guruhdagi uchta o‘yinda ham
2 Amerikadan nafratlanishni rahbarlarning bayonotlari, g‘alaba qozongan va darhol
o‘rgatishadi, shu bois har bir qoidalar, turli tashkilotlarga finalga chiqqan. Portugaliyaga
Maktabda 300 dan ortiq o‘spirin Amerikani Shimoliy a’zo bo‘lish uchun qarshi o‘ynashi kutilmoqda”,
darslar sobiq prezidentlarning Koreyaning ashaddiy qasamyodlar yodlattiriladi. – deya xabar bergan.
hayotini o‘rganishga dushmani sifatida taniydi. O‘qituvchiga o‘qiganlari Xabarga ko‘ra, guruhda
bag‘ishlanadi va shu tarzda haqida savol berishlari va biror koreyslar Yaponiyani 7:0,
o‘quvchi ongida bolaligidanoq 6 mavzu bo‘yicha o‘z fikrini AQShni 4:0 hisobida, Xitoyni
hukmron partiyaga nisbatan bildirishlari mumkin emas. Shu esa 2:0 hisobida mag‘lub
muhabbat va muhtaram 5 yoshidan boshlab har sababli ham hozirgi kunda etishgan. Aslida, o‘shanda
rahbar uchun jonini berishga bir koreys o‘z mamlakatiga tamoman boshqa dunyoda Shimoliy Koreya terma
tayyorlik hissi shakllantiriladi. ishchi qarzini to‘lashi shart. yashayotgan qochoqlar jamoasi saralash bosqichidan
Shu asosda 5 yashar bolalar shaxsiy fikrlarini ifoda etishda ham o‘ta olmagan edi.
3 dalalarga va polizlarga qiynalishadi.
ishlashga jo‘natiladi. 11
Kim Chen In oilasining, 9
ya’ni o‘zining, dadasi Kim Yangi ma’lumotlar jamlangan
Chen Ir va bobosi Kim Bolalar bog‘chasidagi ilk zamonaviy darsliklardan
Ir Senlarning portretlari kundan boshlab bolalarga foydalanish mumkin emas.
muqaddas hisoblanadi. Agar davlat rahbarlari suv ustida Aks holda, bolalar juda
portretlar yong‘in, to‘fon yuradigan, granata yasaydigan ko‘p “ortiqcha” narsalarni
yoki boshqa ofatlar paytida va bitta tosh bilan kemalarni o‘rganishlari mumkin.
yo‘qolsa, aybdor shaxs darhol cho‘ktirib yuboradigan
hibsga olinadi. Ammo bironta milliy qahramonlar va yarim 12
jinoyatchi portretlarni saqlab afsonaviy personajlar sifatida
qolsa, u millat qahramoniga namoyish etiladi. O‘n ikki yoshidan
aylanadi va hatto davlat boshlab ular ommaviy
mukofotiga sazovor bo‘lishi qatllar(otishmalar)ni tomosha
ham mumkin. qilishga majburlanadi.
Shunday vaziyatlarda
maktablarda darslar bekor
qilinadi.

Dilshod IBODULLAYEV tayyorladi.

32 Zamonaviy ustoz Mantiqiy mozaika № 17 (17)-son, 22.07.2021-y.

OSHIBIRNOUTVLCEAHLLILAOE‘RYKIUNTLCNAHIRUN so‘zlarni aytadi (daryo, maktab, oyna)
va bola ikkinchi so‘z (ko‘prik, stol, lab
“Kuladi-kulmaydi” o‘yini – “Men beshta nomni bilaman” – bo‘yog‘i)ni aytishi kerak. Asta-sekin so‘z
epchillik, fikrlash va xotirani juftligini ko‘paytirish va unchalik aniq
jamoada ishlash qobiliyatini bo‘lmagan juft so‘zlarni yaratish orqali
rivojlantiruvchi o‘yin. vazifani murakkablashtirish mumkin. Al­
rivojlantiruvchi o‘yin. batta, kattalar bunday o‘yinga oldindan
Bolalarning vazifasi navbat bilan to‘pni tayyorgarlik ko‘rishi tavsiya etiladi.
Ushbu o‘yin katta gu­ yuqoriga uloqtirish yoki yerga urish bo‘lib,
ruh bolalariga mos keladi. ushbu jarayonga qo‘shimcha ravishda quyidagi “Plastilin dunyosi” –
Ishtirokchilarni 2 jamoaga so‘zlarni aytadi: “Men besh nafar qizlar(o‘g‘il fantaziya, xayolot, ijodkorlikni
bo‘lish kerak – biri “kulmay­ bolalar)ning ismini, shaharlar, gullar, hayvonlar,
di”, ikkinchisi esa “kuladi”. qushlarning nomlarini bilaman ...”. To‘pni har bir rivojlantiruvchi o‘yin.
Kuladiganlarning vazifasi – tepish yoki uloqtirishda bola bitta nom yoki
kulmaydiganlarning yuziga ismni aytishi kerak: “Murod – bir, Mahmud – Maktabgacha yoshdagi bolalar
tabassum bag‘ishlash. Buni ikki, Xurshid…” kabi. Agar qatnashuvchi xato yoki kichik maktab o‘quvchilarining
qanday amalga oshirishlari qilsa, to‘pni ushlamasa yoki uzoq vaqt o‘ylasa, ijodiy o‘yinlari orasida modellash­
– birgalikda yoki individual u o‘yindan chiqarib yuboriladi. Birorta xato tirish alohida o‘rin tutadi. Plastilin
ravishda, kelishuv asosida qilmagan va o‘yin oxirigacha yetib borgan bola bilan mashg‘ulotlar – bu art-tera­
yoki mustaqil strategiyani g‘olib hisoblanadi. piyaning bir turi bo‘lib, bu jarayonda
tanlashlariga bog‘liq. Ammo bola stress va salbiy his-tuyg‘ulardan
kattalar kichik o‘quvchilarni “Juft so‘zlar” – bu yetti yosh va undan xalos bo‘ladi. Ishtirokchilar plas­
jamoa bilan ishlashni o‘rgatib katta yoshdagi bolalar uchun ta’limiy tilindan har qanday narsa-buyumni
turishlari mumkin. o‘yin bo‘lib, xotirani yaxshilaydi hamda yasashlari mumkin (hayvonlar yoki
so‘z boyligini oshiradi. odamlar, maktab hayotidagi voqealar
Kulib qo‘ygan har bir kishi yoki ertaklar dunyosi). Ota-onalar
kuladiganlar tomoniga o‘tib Kattalarning vazifasi – bolaga bir-biri bilan farzandi bilan ko‘p muloqot qilish­
ketadi. Agar belgilangan bog‘liq bo‘lgan bir nechta juft so‘zlarni aytib lari, undan nima yasayotganini, nimani
­vaqtda “kuladiganlar” barcha ­berishdan iborat. Masalan, bunga ushbu so‘zlar mi­ his qilayotganini so‘rashi kerak. Bun­
“kulmaydigan”larni kuldira sol bo‘la oladi: daryo-ko‘prik, maktab-stol, ko‘zgu- day muloqot bolaning hissiy holatini
olishsa, g‘alaba qozonishadi. lab bo‘yog‘i va boshqalar. O‘yin boshl­anishidan avval t­ ushunishga imkon beradi.
Birinchi turdan so‘ng bolalar­ 5-6 juft so‘zlarni o‘ylab topish lozim.
dan rollarni almashtirishni O‘TGAN SONDA BERILGAN MANTIQIY
va boshqa o‘yin o‘ynashlarini Bolaning vazifasi – bu so‘zlarni eslab qolish. Ke­ MOZAIKA JAVOBLARI:
taklif qilish mumkin. yin kattalar har bir juft so‘zlardan faqat ­birinchi
1. Ertaga.
2. Va’da.
3. Yong‘in.
4. Sir.
5. Zinapoyalar.
6. Yoshi.
7. Erkakning bo‘yi past bo‘lganligi
uchun uning qo‘li faqat liftdagi 50-qa-
vat tugmachasiga yetadi. Yomg‘irli
kunlarda u soyabon dastagidan foy-
dalanadi.
8. C.
9. a) 9; b) 20 marta.
10. Ho‘l bo‘lib.
11. Bitta. Davlat bayrog‘idagi rang­
lar soni.

Dilrabo tayyorladi.

Muassis: Manzilimiz: 100000, Toshkent shahri, Mirzo Ulug‘bek tumani, Topshirildi – 11:00 19.07.2021. Buyurtma – 56, hajmi 4 bosma
“Ta’lim muassasasi” MChJ Shastri ko‘chasi, 19A-uy. Telefon: (+998) 71-209-93-39. taboq. Ofset usulida bosilgan. Qog‘oz bichimi A-4.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Bosh muharrir: Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy 6000 nusxada bosildi. Nashr indeksi – 425. ISSN № 2181-2004
Abdulla CHIMIRZAYEV kommunikatsiyalar agentligi tomonidan 2021-yil
16-martda 1159-raqami bilan ro‘yxatga olingan. Tahririyatga kelgan qo‘lyozmalar taqriz qilinmaydi va
Bosh muharrir o‘rinbosari: muallifga qaytarilmaydi. Gazetada chop etilgan reklama va
Javlon YAXSHIBOYEV Dizayner: Marks YUSUPOV e’lonlar uchun tahririyat javobgar emas. Gazetaning yetkazib
berilishi uchun obunani rasmiylashtirgan tashkilot javobgar.

Gazeta “SANO-STANDART” MCHJ bosmaxonasida chop etildi. Bosmaxona manzili: Toshkent sh. Olmazor t. “Shiroq” ko‘chasi, 100.
Gazetaning poligrafik jihatdan sifatli chop etilishiga “SANO-STANDART” MCHJ bosmaxonasi mas’ul. Bosmaxona telefoni: (71) 228-07-94.