เกษตรอินทรีย์...วิถี "ปันบุญ"

เกษตรอนิ ทรยี .์ ..
วิถี ‘ปนั บุญ’

กวา่ จะเป็น...เกษตรอินทรียว์ ถิ ีปนั บุญ

การบริโภคอาหารปนเป้ือนสารเคมีและการทำ�นาทใี่ ช้สารเคมคี อื สาเหตุปญั หา
สขุ ภาพของชมุ ชนท่ี สจุ ารี ธนสิรธิ นากร ประธานวสิ าหกิจชุมชนปันบุญ
ได้จากการทำ�วจิ ยั ร่วมกบั ส�ำ นกั งานกองทุนสนบั สนุนการวจิ ัย (สกว.)
และเป็นจดุ เปลีย่ นส่กู ารท�ำ “เกษตรอินทรยี ์” ดว้ ยเชื่อมน่ั วา่ คอื ทางออก
ของปัญหา

“เรมิ่ แรกเลยเราท�ำ นาอนิ ทรยี ์ สจุ ารี ธนสิรธิ นากร
ซงึ่ ทำ�ยาก คนเฒา่ คนแก่

หลายคนก็ทอ้ ไดแ้ ตบ่ อกว่า
ใหท้ ำ�ตอ่ อดทน ท�ำ นาอนิ ทรีย์

มันยาก แตเ่ ราไดบ้ ุญ
ทำ�ผักอนิ ทรยี ์ ผกั ทีไ่ มม่ ยี า

มนั กไ็ ด้บุญ”

คอื ทีม่ าของชือ่ “สวนปนั บุญ” แหลง่ ผลติ ข้าวและผักอนิ ทรยี ท์ ี่
คนปลกู เชื่อม่ันว่าคอื สิ่งดีๆ ที่อยากแบง่ ปนั นบั แตก่ ่อต้งั กลุ่ม
“วสิ าหกจิ ชุมชนปนั บุญ” เมือ่ ปลายปี 2555 จนกลายเปน็
“ศนู ยเ์ รียนรู้เกษตรอินทรียป์ นั บุญ” ที่ผลผลิตทัง้ ขา้ ว
และผักได้การรบั รองมาตรฐานสนิ ค้าเกษตรอนิ ทรยี ์
(Organic Thailand) ตงั้ แตป่ ี 2558

การผลิตผกั อนิ ทรียข์ องกล่มุ ฯ ผลติ ได้เพียงฤดกู าลเดยี ว อกี ท้ัง
เจอปญั หาท้งั โรคและแมลงศัตรพู ืช ส่งผลต่อคณุ ภาพผลผลติ
จนเม่อื ปี 2560 สวนปันบุญ ไดร้ ับการถา่ ยทอดเทคโนโลยี
โรงเรือนพลาสติกเพอื่ การผลิตพืชผกั คุณภาพจากสำ�นกั งาน
พัฒนาวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ (สวทช.) รวมถึง
เทคโนโลยกี ารผลติ พืชผักอินทรีย์และการบริหารจดั การการผลติ
ทส่ี มาชิกกลุ่มฯ ได้เรียนรูแ้ ละน�ำ มาปรับประยกุ ต์ใชต้ ามบรบิ ท
ของพื้นทแ่ี ละภมู ิปญั ญาทอ้ งถน่ิ ไมเ่ พียงสามารถปลกู พืชผัก
ได้ตลอดท้ังปี หากยังไดผ้ ลผลิตคณุ ภาพ

2

ผักอินทรียค์ ณุ ภาพ

โรงเรือนพลาสติกเพือ่ การผลิตพชื ผักคณุ ภาพ
เทคโนโลยกี ารผลติ พชื ผักอินทรยี ์

ดิน

เพาะกล้า ปุ๋ย
การบริหารจดั การการผลติ
เมลด็ พันธ์ุ
ระบบนา้ํ วางแผนการผลิต

วนิ จิ ฉัย ป้องกนั
ก�ำ จัดโรคและแมลงศัตรูพชื

ภูมปิ ญั ญาทอ้ งถิน่
เช่น นํ้าหมกั ชีวภาพ

3

กลยทุ ธ.์ ..เกษตรอินทรยี ว์ ถิ ปี ันบญุ

5 มี = ผักอินทรยี ์คณุ ภาพ

ความตงั้ ใจ
ความรู้ ทุน
พื้นที่ นํา้

คณุ ภาพ = มาตรฐาน Organic Thailand
มาตรฐาน Q และมาตรฐาน PGS

ในปี 2561 ได้จดทะเบยี นเปน็ “สหกรณก์ ารเกษตรปันบญุ จ�ำ กดั ”
มสี มาชิก 71 ราย เพื่อรวบรวมผลผลิตผักส่งให้โรงพยาบาล
กาฬสินธุ์ และทอ็ ปส์ ชเู ปอร์มาร์เกต็ และเป็นตัวกลางหา
แหลง่ เงินทุนให้แก่สมาชกิ

ปัจจบุ ัน (ปี 2564) กลุ่มฯ มีสมาชกิ 67 ราย สมาชิกเพาะปลูก
ในพื้นทตี่ นเอง มศี ูนย์เรียนรู้เกษตรอนิ ทรีย์ปนั บุญ เป็นพื้นที่
กลางเพาะปลูกพืชผกั ของกลุ่มจำ�นวน 5 ไร่ และยงั เป็นจดุ
แลกเปล่ียนเรยี นรขู้ องสมาชกิ และเครือขา่ ยกลุ่มฯ วางแผน
การปลกู พืชผักให้สอดคลอ้ งกับความตอ้ งการของตลาด
และสภาพภูมอิ ากาศ

4

ส�ำ นกั งานพฒั นาวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยแี หง่ ชาติ (สวทช.) โดยสถาบนั
การจัดการเทคโนโลยีและนวัตกรรมเกษตร (สท.) ร่วมดำ�เนินงานกับ
กลุ่มวิสาหกิจชุมชนปันบุญเม่ือปี 2560 ผ่านการเชื่อมโยงเครือข่ายจาก
วิสาหกิจชุมชนเกษตรอินทรียโ์ นนกลาง จ.อบุ ลราชธานี โดยทำ�งานรว่ มกับ
กรมวชิ าการเกษตร ศนู ยว์ จิ ยั และพฒั นาการเกษตรกาฬสนิ ธ์ุ (ศวพ.กาฬสนิ ธ)ุ์
มหาวิทยาลัยกาฬสนิ ธ์ุ มหาวิทยาลยั อบุ ลราชธานี มหาวิทยาลัยเทคโนโลยี
พระจอมเกลา้ ธนบรุ ี ราชบรุ ี และบริษทั กลุ่มเซ็นทรัล จำ�กดั เตมิ เตม็ ความรู้
ด้านวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยีและนวัตกรรมท่ีตอบโจทย์การผลิตพืชผัก
อนิ ทรยี ข์ องกลมุ่ ฯ ไมว่ า่ จะเปน็ การเพาะกลา้ การผลติ ปยุ๋ หมกั ไมพ่ ลกิ กลบั
กอง ปยุ๋ ไสเ้ ดอื นดนิ สารชวี ภณั ฑ์ การวนิ จิ ฉยั โรคและแมลงศตั รพู ชื การเลยี้ ง
ผ้ึงและชันโรง ระบบน้ำ�และโรงเรือนปลูกพืช รวมถึงการวางแผนการผลิต
และการตลาด ซ่ึงกลุ่มฯ ได้เรียนรู้และพัฒนาการทำ�เกษตรอินทรีย์อย่าง
มุ่งมั่น ไม่เพียงสร้างความม่ันคงด้านอาหารและสุขภาพที่ดีให้ครอบครัว
หากยงั ส่งตอ่ ผลผลติ คณุ ภาพสผู่ ู้อ่ืน

5

โรงเรือนปลูกพชื

โรงเรือนปลูกพืช เปน็ เครอ่ื งมือทช่ี ่วยให้
สมาชกิ กลุ่มฯ สามารถปลูกพชื ผกั ได้
ตลอดทัง้ ปี และเมื่อผสานกบั ความรู้
การปลูกพืชที่ถกู ต้อง

ทำ�ใหป้ ลกู ผักได้ 8 รอบ/ปี เฉลีย่ รอบละ 40 วัน*
(รวมเวลาพกั แปลงประมาณ 7 วัน) มีรายไดเ้ ฉลี่ย
15,000 บาท/รอบ/หลัง หรอื 120,000 บาท/ป/ี หลัง*

*ตวั เลขเฉล่ียจากชนิดพืชและขนาดพนื้ ท่ปี ลกู

นอกจาก “โรงเรือนพลาสตกิ เพ่อื การผลติ พชื ผกั คณุ ภาพของ สวทช.” แล้ว
สมาชิกกลมุ่ ฯ ได้สรา้ งโรงเรอื นปลกู พชื ของตนเองโดยปรับประยกุ ต์ตามงบ
ประมาณและบริบทพนื้ ทีข่ องตน
โรงเรอื นพลาสติกเพ่ือการผลิตพชื ผกั
คณุ ภาพของ สวทช. หลังคา 2 ช้นั ขนาด
6x24x4.8 เมตร ตน้ ทุน 100,000 บาท/หลงั
โรงเรอื นอัจฉรยิ ะของ สวทช. ขนาด 6x20x5.6 เมตร
โรงเรือนหลังคาโค้งแบบ ก.ไก่ ขนาด 6x24x3.8 เมตร
ตน้ ทุน 65,000 บาท/หลัง
โรงเรอื นรูปแบบอ่นื ๆ ขนาดตามพื้นที่ ต้นทุน 30,000 บาท/หลัง
ชนดิ พืชผักท่ปี ลูก เช่น ผกั ตระกูลสลัด กวางตุง้ คะนา้
ผกั กาดขาว ฮอ่ งเตน้ อ้ ย

6

เปรียบเทียบตวั อย่างผกั ทีป่ ลูก
ในโรงเรือนและนอกโรงเรือน

ผกั กวางตุ้ง

ปลกู ในโรงเรือน 350 200 ปลกู นอกโรงเรือน
ต้นใหญ่ กรัม กรมั นาํ้ หนกั เฉล่ีย
200 กรัม/ตน้
น้าํ หนกั เฉล่ีย
350 กรัม/ตน้

อายเุ ก็บเกี่ยว ผกั ฮอ่ งเต้น้อย อายุเก็บเกย่ี ว
ในโรงเรือน นอกโรงเรอื น

25-30 30-35
วนั วนั

1 1
กก. กก.

ปลูกในโรงเรอื น ปลูกนอกโรงเรอื น
ตน้ ใหญ่ เฉลย่ี 8-10 ต้น/กก.

เฉลยี่ 6-7 ต้น/กก. อายเุ กบ็ เกี่ยว 7
อายเุ ก็บเกยี่ ว นอกโรงเรือน
ในโรงเรอื น
30-35
25-30 วนั
วนั

ปฏทิ ินการปลูก (ขอ้ มลู การผลติ ผกั ในปี 2563) ฤดูฝน
ฤดูร้อน
ก.ค. ส.ค.
ม.ี ค. เม.ย. พ.ค. ม.ิ ย.

ฤดูหนาว

ก.ย. ต.ค. พ.ย. ธ.ค. ม.ค. ก.พ.

ปรมิ าณผลผลิตและรายได้จากการปลูกพืชผักในโรงเรอื นพลาสตกิ
เพื่อการผลติ พชื ผักคุณภาพของ สวทช. (1 โรงเรือน)

อายุการเจริญเตบิ โต (วัน)

พืช ระยะกล้า ต้ังแต่ย้ายกล้า-เกบ็ เกย่ี ว นา้ํ หนกั
(ระยะปลกู ผลผลิต
20x25 ซม.) (กก./ตร.ม)

ผักกาดขาว 15 45 8

ฮ่องเตน้ อ้ ย 15 30 5

บตั เตอร์เฮด 15 28 4

เรดโอ๊ค 15 25 4

กรีนคอส 15 25 4

เบบีค้ อส 15 30 5

ผักกาดแก้ว 15 30 3.6

รายได้เฉลี่ย/ตร.ม./ปี
รายได้เฉลย่ี /โรงเรือน/ปี

(1 โรงเรือน แบ่งพื้นที่ปลูกเปน็ 4 แปลง ขนาด 1.2x24 ตร.ม. พืน้ ทท่ี ั้งหมด 115.20 ตร.ม.)

ราคา รายไดต้ ่อรอบ รายได้ตอ่ ปี
จ�ำ หน่าย (บาท/ตร.ม./รอบ) จ�ำ นวนรอบ/ปี (บาท/ตร.ม./ปี)
(บาท/กก.)

30 240 7 1,680

40 200 8 1,600

80 320 8 2,560

80 320 8 2,560

70 280 8 2,240

80 400 8 3,200

80 288 8 2,304

2,300

285,000

ต้นทนุ และรายได้สทุ ธิจากการปลูกผักในโรงเรือนพลาสตกิ
เพื่อการผลิตพืชผกั คุณภาพของ สวทช. (1 โรงเรอื น)

รายการ ตอ่ เดอื น ต่อปี

ค่าแรง* 1,500 18,000
ค่าน�ำ้ ค่าไฟ 200 2,400
คา่ เมล็ดพันธ์ุ คา่ ปุ๋ย คา่ สารชีวภัณฑ์ นำ�้ หมกั จลุ ินทรยี ์ 2,000 24,000
ค่าขนส่ง 24,000
คา่ บรรจภุ ัณฑ์ 10,000
รวมตน้ ทุน 78,400
รายได้เฉลย่ี ตอ่ ปี 250,000
171,600
รายได้สทุ ธิ

*ใชเ้ วลาเฉล่ีย 1 ชม./วนั ค่าแรงเฉล่ยี 400 บาท/วนั หรือ 50 บาท/ชม.

บรหิ ารจดั การ...แปลงปลูกในโรงเรือนพลาสตกิ
เพอ่ื การผลิตพชื ผกั คุณภาพของ สวทช.

แบง่ พน้ื ทแ่ี ปลงเป็น 4 แปลง แปลงผักกอ่ ด้วยบลอ็ ค
ขนาด 1.2x24 ตร.ม. ขนาด 39x19x6.5 ซม.
ได้พ้นื ทีท่ ัง้ หมด 115.20 ตร.ม.

15 ซม. 1.20 ม. 30 ซม. 1.20 ม. 30 ซม. 1.20 ม. 30ซม. 1.20 ม. 15 ซม.

ระบบน�้ำ ติดตัง้ ระบบน�้ำ แบบหัวสเปรย์ หลังการเกบ็ เกย่ี ว พักแปลงประมาณ
ในโรงเรือนและเทปน้ำ�พุ่งแปลงเปดิ 7-10 วัน โดยพรวนดิน ตากดิน เพ่ือ
นอกจากนไี้ ดต้ ดิ ตัง้ ระบบรดน�ำ้ ตดั วงจรโรคและแมลงศตั รพู ชื
ทส่ี ่ังการผ่านโทรศัพท์มอื ถือได้ แล้วใสป่ ุ๋ยหมัก ไตรโคเดอร์มา
ทั้งแบบต้ังเวลาหรือผ้ใู ช้งาน รดด้วยนำ้�หมกั เพื่อบำ�รงุ ดิน
ส่ังงานเอง ส�ำ หรับรอบการปลกู ใหม ่

12

ข้อมูลเพิม่ เตมิ บรหิ ารจัดการ...ปจั จยั การผลติ
ป๋ยุ หมกั
แบบไม่พลกิ ปุ๋ย
กลับกอง

ป๋ยุ หมกั แบบไมพ่ ลิกกลบั กอง วัสดุ
ใชป้ รับปรงุ โครงสรา้ งดนิ ให้ธาตุอาหาร ฟางข้าว 4 ส่วน : ขี้หมู 1 ส่วน
และเพิ่มจุลินทรีย์ในดนิ
หรือ
วธิ ที ำ�

1 ใบไม้ 3 ส่วน : ข้หี มู 1 สว่ น
4
ขึ้นกองปุ๋ยเปน็ วางฟางขา้ วหนา 2
รปู สามเหลย่ี ม 10 ซม. สลับกบั โรย 3 กองปยุ๋ มีอายคุ รบ 60 วัน
กว้าง 2.5 เมตร มูลสัตว์ทีเ่ กลี่ยให้ น�ำ ปุ๋ยมาแผก่ ระจายหนา
ความยาวไม่ ท่ัว รดน�ำ้ ทกุ ชนั้ ขนึ้ รดน�ำ้ ภายนอกกอง 20-30 ซม. เพื่อให้แห้ง
จ�ำ กัด กองปุ๋ยจนมคี วามสูง ป๋ยุ วนั ละคร้งั และ ก่อนนำ�ไปใช้
ประมาณ 1.5 เมตร ทุก 10 วัน ใชไ้ ม้แทง
กองปุย๋ เป็นรลู ึกถึง
ด้านล่าง กรอกน้ำ�
ลงไป แลว้ ปิดรู

ปุ๋ยมลู ไสเ้ ดอื นดิน ดิน 4 ส่วน

ใชป้ รับโครงสร้างดนิ เพิม่ จลุ ินทรีย์ วสั ดุ
ในดนิ เพม่ิ ฮอรโ์ มนใหพ้ ชื ช่วยใหผ้ กั กรอบ

วธิ ีท�ำ ขอ้ มูลเพิ่มเตมิ

: ข้ีวัว 1 ส่วน เศษพืชผกั ปยุ๋ มูลไส้เดือนดนิ
และผลไม้

1 4
ผสมดนิ กบั ขีว้ วั ให้เขา้ กันใน
บอ่ วงซีเมนต์ เกลีย่ ให้เสมอ 2 อาหารและดินบางส่วนจะถกู ย่อย
กันหนา 3 นว้ิ รดน�ำ้ ให้มี สลายภายในลำ�ไส้ของไส้เดอื น
ความชื้นประมาณ 70-80% ปล่อยไส้เดือนดนิ 3 แล้วถา่ ยเป็นมูล ลกั ษณะเป็นเมด็
(กำ�ดินแล้วมีน�้ำ ซึมออกมา) สีดำ�ปนนำ้�ตาล ตกั ปยุ๋ บนผวิ หน้า
หมักท้งิ ไว้ 7 วัน พน้ื ท่ี 1 ตารางเมตร ใช้เศษพืชผัก ดนิ ไปตากแหง้ รอ่ นใหแ้ ตกและ
ใชไ้ สเ้ ดอื นประมาณ เป็นอาหารเล้ียง เม็ดเท่าๆ กนั กอ่ นน�ำ ไปใช้งาน 13
1 กโิ ลกรมั ไสเ้ ดือน

ดนิ ปลกู

วสั ดุ
แกลบดบิ 3 กระสอบ ดินร่วน 1 กระสอบ แกลบดำ� 3 กระสอบ

รำ� 1 กระสอบ มลู สัตว์ 3 กระสอบ เช้อื ไตรโคเดอรม์ า
(ขีว้ วั /ขี้หม)ู 1 ถุง
กากน�ำ้ ตาล 3 ลติ ร
EM 1 ลติ ร

วิธที ำ�

3
2 หมกั ท้งิ ไว้

1 เดอื น

1 กากน�ำ้ ตาลและ EM คนใหเ้ ขา้ กนั
นำ�แกลบดบิ ดินรว่ น ผสมน�ำ้ รดในกองวตั ถดุ ิบ
แกลบด�ำ รำ� มูลสตั ว์ ใหม้ ีความช้นื ประมาณ 70-80%
คลุกเคล้าใหเ้ ขา้ กนั (กำ�ดินแลว้ มนี ำ้�ซีมออกมา)

4

กอ่ นนำ�ไปใช้ ใส่ไตรโคเดอร์มา
คลกุ เคลา้ ใหเ้ ขา้ กัน แลว้ รดด้วย
น้ำ�หมกั ถ่ัวเหลือง

การน�ำ ไปใช้
ดินปลูก 1 กระสอบตอ่ พืน้ ที่ 5 ตารางเมตร

14

แหนแดง

แหนแดงเป็นพชื มหัศจรรย์ เป็นพืชทต่ี ้องการแสง
มไี นโตรเจนสูง ใช้ผสมใน ประมาณ 50% หรอื
ปุย๋ หมกั และวสั ดปุ ลกู แดดร่มรำ�ไร

แหนแดง สามารถเล้ยี งในบ่อดนิ ทม่ี ีนำ้�ขงั
ลกึ อยา่ งนอ้ ย 5 ซม. แต่ไม่ควรลกึ เกนิ 1 ม.
เพราะแหนแดงจะใช้ธาตไุ นโตรเจนจากใน
อากาศโดยอาศัยสาหรา่ ยสเี ขยี วแกมน�้ำ เงนิ
ในโพรงใบ

ในสภาพท่ีเหมาะสม (คา่ pH 6-7 อณุ หภมู ิ 25-32 OC
แสง 50%) แหนแดงสามารถเพม่ิ ปรมิ าณเป็นสองเทา่
ในระยะเวลาภายใน 2-6 วนั เชน่ บ่อขนาด 5 ตาราง
เมตร ใชพ้ ันธุแ์ หนแดง 500 กรมั ใหป้ ุย๋ คอก 1 กิโลกรมั
ใช้เวลาประมาณ 10-15 วนั แหนแดงจะเจรญิ เติบโต
เต็มบ่อ ไดน้ ้ำ�หนักสดประมาณ 10 กโิ ลกรัม

ควรปล่อยแหนแดงลงบ่อกอ่ นฤดฝู น ถา้ ปลอ่ ยใน
หน้าแลง้ ความชน้ื ในอากาศนอ้ ย อาจใช้เวลานาน
ถึง 3 สปั ดาห์ แหนแดงจงึ จะเต็มบ่อ

การนำ�ไปใช้

เล้ียงขยายแหนแดงในนาขา้ วท่ีมีน�ำ้ แหนแดงมโี ปรตีนสงู เหมาะ
เพอ่ื เพมิ่ ปรมิ าณอนิ ทรยี วัตถใุ นดิน และ กบั การใชเ้ ล้ียงสตั ว์ เชน่
หากปล่อยในระยะทเี่ หมาะสมสามารถ เลย้ี งไก่ ไดไ้ ข่ไกแ่ ดงสวย ใชเ้ ป็นสว่ นผสม
ใชค้ วบคมุ วัชพชื ได้ (ในนาข้าว 1 ไร่ และเกบ็ รักษาได้นาน วสั ดเุ พาะกล้า

จะใหผ้ ลผลิตแหนแดงสดถึง 3 ตัน *สามารถรับแหนแดงได้ฟรีทีศ่ นู ยว์ จิ ัยของกรมวิชาการเกษตร
= ธาตุไนโตรเจน 6-7.5 กโิ ลกรมั ) ในพ้ืนท่แี ตล่ ะจังหวดั

ขอ้ ควรระวัง
แหนแดงเป็นพืชท่มี ีไนโตรเจนสงู จงึ มโี ปรตีนคอ่ นขา้ งสงู
ท�ำ ใหเ้ ป็นทชี่ นื่ ชอบของแมลง (หนอน บัว่ ร้ินน้�ำ ) ถ้าเลีย้ ง
ในปริมาณมากจะทำ�ใหม้ ีแมลงดังกล่าวมากในพน้ื ที่

15

นํ้าหมกั ชวี ภาพ วัตถุ 3 กากนำ�้ ตาล 4 EM 1 ลิตร
ดิบ 5 กก.
นาํ้ หมักถั่วเหลือง 2

1
สบั ปะรด
5 กก.
หั่นเปน็ ช้ินๆ
ท้ังเปลอื ก

ถว่ั เหลอื ง 5 กก. 5
แชน่ ้�ำ 1 คืน น�ำ้
40 ลติ ร
วิธีท�ำ
1

ใส่กากน�ำ้ ตาล 3
และน้ำ�สะอาด ป่ันถว่ั เหลอื งท่ีแช่ไว้
ในถัง คนใหท้ ่ัว 1 คนื แล้วใส่ในถัง
คนใหท้ ว่ั
2
ปนั่ สับปะรด 4
แลว้ ใสใ่ นถงั
คนใหท้ ัว่

ปิดฝาใหส้ นทิ 5
หมักไว้ 1 เดือน เปดิ ฝา
คนนำ้�หมัก
การน�ำ ไปใช้ ทกุ ๆ เช้า

ใช้น�้ำ หมักถว่ั เหลอื ง 1 ลิตร ใช้น้ำ�หมกั ถัว่ เหลือง 2-3 ชอ้ นโตะ๊ ตอ่ น้ำ�
ตอ่ น�้ำ 20 ลิตร เพือ่ ฆ่าเช้อื โรค 20 ลติ ร เพ่อื บำ�รงุ ล�ำ ตน้
ในแปลงก่อนขน้ึ แปลงใหม่ และใบ ควรฉดี พน่
หลังย้ายกล้าลงแปลงแลว้ 7 วนั
16 และฉีดพน่ 5 วนั /คร้ัง

นา้ํ หมกั หน่อกลว้ ย

หนอ่ กล้วย* 3 กก. สูตรหัวเช้ือตงั้ ตน้ 5
หนั่ เปน็ ชน้ิ เล็กๆ 2 กรองเอาแตน่ ้�ำ ไปใช้
น�ำ้ ตาลทรายแดง
1 *ใชห้ นอ่ กล้วยความสงู ไม่เกิน 1 เมตร
3 3 ขดี 45
4
น�้ำ เปล่า
1 ลิตร หมักไว้
2 อาทติ ย์
ปดิ ฝาใหส้ นทิ

สูตรขยาย
3

1 2 นำ้� แป้งขา้ วหมาก หวั เช้ือตงั้ ตน้
กลว้ ยสาว 60 กก. น้�ำ ตาลทรายแดง 100 ลิตร 1 ลูก
หน่ั เปน็ ชน้ิ เลก็ ๆ วิธีท�ำ
4 กก.

6

นมเปรย้ี ว 1 ขวด

นำ�ส่วนผสมทง้ั หมดใส่ถังหมัก
คลุกเคลา้ ให้เข้ากัน ปดิ ฝาให้
สนทิ หมกั ไว้ 1 เดอื น
จึงนำ�ไปใช้ได้

การนำ�ไปใช้
ใช้น้ําหมักหนอ่ กล้วย
2-3 ชอ้ นโต๊ะ ตอ่ น้�ำ 20 ลติ ร
เพอื่ บำ�รงุ ล�ำ ตน้ และใบ

17

นํ้าหมักปลา วตั ถุ
ดิบ

1 ปลาชิ้นเลก็ 4
3 กก. จลุ ินทรยี ห์ น่อกลว้ ย
(สตู รขยาย) 250 ซีซี
2 สบั ปะรดสบั ชนิ้ เล็ก 3
1 กก. น้ำ�ตาลทรายแดง 0.5 กก. 5
หรอื กากน้�ำ ตาล 3 กก. น�ำ้ สะอาด
5 ลิตร
1 วิธีท�ำ
นำ�นำ�้ สะอาดใส่ลงถงั หมัก 2
จากน้นั ใส่น�ำ้ ตาลทรายแดง 7 วนั แรกต้องคนทกุ วนั
หรือกากนำ้�ตาล ตามดว้ ย
จลุ ินทรียห์ น่อกล้วย (สตู รขยาย) หมักไว้ 1 เดอื น
คนให้น้�ำ ตาลละลายแล้วจงึ จึงนำ�ไปใชไ้ ด้
ใสป่ ลาและสบั ปะรดลงไป
คนใหเ้ ขา้ กนั ปดิ ฝา

การนำ�ไปใช้ ประโยชน์
ใชน้ ำ้�หมักปลา ชว่ ยเรง่ การเจริญเตบิ โตของพชื
2-3 ชอ้ นโต๊ะตอ่ นำ้� ผกั มรี สชาติหวาน กรอบ
20 ลติ ร ฉดี พ่นทางใบ
กอ่ นพระอาทติ ย์ข้ึน
ทุกๆ 3-5 วัน

18

น้าํ หมักผลไม้

วัตถุ
2 ดิบ

3

1 น้�ำ ตาลทรายแดง จุลินทรยี ์หนอ่ กลว้ ย 4
กลว้ ย มะละกอ สบั ปะรด 3 ขดี (สูตรขยาย) 250 ซซี ี น�ำ้ สะอาด 5 ลิตร
หรือผลไมท้ ่ีมรี สหวาน

รวมกนั 3 กก.

วธิ ีทำ�

1 2
น�ำ นำ�้ สะอาดใสถ่ ังหมัก 7 วันแรกตอ้ งคนทกุ วัน
ใส่นำ�้ ตาลทรายแดง หมักไว้ 1 เดอื น จงึ นำ�ไปใช้ได้
หรอื กากน�้ำ ตาล
ตามด้วยจุลินทรยี ์
หน่อกล้วย (สตู รขยาย)
คนใหน้ �้ำ ตาลละลาย
แลว้ ใส่ผลไม้ทหี่ ่ันแล้ว
ลงไป คนใหเ้ ข้ากัน
ปิดฝา

การนำ�ไปใช้ ประโยชน์
ใชน้ ้�ำ หมักผลไม้ 2-3 ชอ้ นโตะ๊ ตอ่ น้�ำ 20 ลติ ร ผักมรี สชาติหวาน กรอบ
ฉีดพน่ ทางใบ ก่อนพระอาทติ ยข์ ึ้น
ทกุ ๆ 3-5 วัน

19

น้ําหมักจาวปลวก วตั ถุ 34
ดิบ
12

ข้าวสุก 1 กก. จาวปลวกป่น 1 กก. รำ�ละเอียด 1 กก. น้�ำ สะอาด
วิธีท�ำ 2

1 หลงั จากน้ัน ใหใ้ ส่นำ้�พอท่วม
นำ�ส่วนผสมทัง้ หมด หมกั ต่ออีก 7 วนั
คลุกเคล้าให้เขา้ กนั ปดิ ด้วยผา้ ขาวบาง
พรมนำ�้ นิดหน่อย
ปดิ ฝาไม่ต้องแน่น 3
ให้มอี ากาศเลก็ นอ้ ย
ครบ 3 วัน จากนั้น
เตมิ น�้ำ 20 ลิตร
หมักตอ่ อกี 7 วัน

จึงนำ�ไปใชไ้ ด้

การนำ�ไปใช้ ประโยชน์
ใชน้ ำ้�หมักจาวปลวก 4 ช้อนโต๊ะ รดช่วงเชา้ ท�ำ ใหผ้ ลดก ผกั มีรสชาติ
ตอ่ น้�ำ 20 ลิตร ฉีดพน่ ทางใบ หวาน กรอบ สรา้ งยอดใหม่
ฉดี พ่นกอ่ นพระอาทติ ย์ขน้ึ ปรบั ปรงุ ดิน ฆ่าไข่แมลงในดนิ
ทกุ ๆ 3-5 วัน หรือฉีดตอนเย็น รดช่วงเยน็ ชว่ ยไลแ่ มลง

20

12 นาํ้ หมักจลุ นิ ทรยี ์สงั เคราะหแ์ สง

วัตถุ
ดิบ

ไขไ่ ก่ 3 4 ขวดขนาด 600 มล.
1 ฟอง น้ำ�ปลา 5 ขวด
1 ชอ้ นโต๊ะ
ผงชรู ส 5
1 ช้อนโต๊ะ น�ำ้ สะอาด

1 วธิ ที �ำ 3 ตักสว่ นผสมลงในขวด
2 1 ชอ้ นโต๊ะ ปดิ ฝาใหส้ นิท

เทน�้ำ ลงขวด เขย่า
¾ ขวด ใหเ้ ข้ากนั
4 วางตากแดด
ตอกไข่ใส่ถว้ ย ตีไขใ่ หแ้ ตก ไว้ 1 เดือน
ใส่ผงชรู สและน้ำ�ปลา
ตผี สมใหเ้ ข้ากนั

การนำ�ไปใช้ ประโยชน์
ใช้น�ำ้ หมักจลุ นิ ทรยี ส์ งั เคราะหแ์ สง รดชว่ งเชา้ ชว่ ยใหร้ ากพชื แขง็ แรง
3-4 ชอ้ นโต๊ะต่อนำ้� 20 ลิตร ติดผลดก ผกั กรอบ
ฉีดพ่นทางใบกอ่ นพระอาทติ ย์ขน้ึ รดชว่ งเยน็ ช่วยไล่แมลง
ทกุ ๆ 3-5 วัน หรือฉีดตอนเยน็
21

บรหิ ารจดั การ...เพาะกลา้

ป๋ยุ หมัก
ดิน แหนแดงแห้งบด

ขุยมะพรา้ ว แกลบดำ�* รอ่ นส่วนผสมทัง้ หมด
ใช้ถาดเพาะกล้าขนาด 105 หลุม ให้ละเอียด แล้ว
หยอดเมลด็ ลงหลุม ใชด้ นิ กลบ คลกุ เคล้าให้เขา้ กนั
รดน�้ำ ให้ชมุ่ รดดว้ ยจลุ ินทรีย์
สังเคราะหแ์ สง

อย่างละ 1 ส่วน

เมล็ดใช้เวลางอกประมาณ 3 วัน
หลงั จากนั้นรดน้�ำ ทกุ วนั

เมื่อครบ 15 วนั จงึ ยา้ ยกลา้ ลงแปลงปลกู

คลิปวดิ ีโอ * กรณีใช้ขุยมะพรา้ วใหม่ ควรล้างขุยมะพรา้ ว
เพาะกลา้ ดี และแกลบด�ำ ดว้ ยน้ำ� เพอื่ ลา้ งความเปน็ กรดและ
มีชยั ไปกวา่ ครงึ่ สารแทนนินในขยุ มะพร้าว และความเป็นด่างใน

22 แกลบด�ำ

บรหิ ารจัดการ...โรคและแมลงศตั รูพชื
“การท�ำ เกษตรอนิ ทรยี ์

เนน้ การปอ้ งกนั ไมใ่ ช่แกไ้ ข”
สวนปันบุญจึงใหค้ วามส�ำ คัญกบั การปอ้ งกนั โรค

และแมลงศตั รูพชื ตง้ั แตก่ ารเตรียมแปลงปลกู
การปรงุ ดินและหมกั ดนิ ใหส้ มบรู ณ์

การเพาะกลา้ ให้แขง็ แรง โดยใชส้ ารชีวภณั ฑ์
สารชวี ภาพ และการจัดการแบบผสมผสาน

ไตรโคเดอร์มา เป็นราเขยี ว
ปอ้ งกนั โรครากเนา่ โคนเน่า ใบเน่า ใบจดุ
บีที เป็นแบคทเี รยี ป้องกัน/ก�ำ จัดหนอนตา่ งๆ
ไส้เดือนฝอย (ตัวดี) ก�ำ จัดแมลงหลายชนดิ
เช่น หนอนใยผัก ปลวก ดว้ งกหุ ลาบ
เห็ดเรอื งแสง ป้องกันไสเ้ ดอื นฝอย
(ตวั รา้ ย) และแมลงในดิน นาํ้ หมักไลแ่ มลง
ใบสะเดา ใบสาบเสอื
ใบยคู าลิปตสั กากน้ำ�ตาล
แอลกอฮอล์ อยา่ งละ 1 สว่ น
หมักไว้ 1 เดอื น
ฉดี พน่ ก่อนเก็บเก่ยี ว 7 วัน
ควรฉดี ช่วงเย็น

ใช้ปนู ขาวโรย
กรณเี กดิ โรคทางดิน

(เช้อื รา)

23

บรหิ ารจัดการ...
โรคและแมลงศตั รูพชื
กบั ดักกาวเหนยี ว

ใชถ้ ุงพลาสติกสีเหลอื งหรอื
ฟวิ เจอรบ์ อรด์ สีเหลืองสวมดว้ ยถงุ ใส
ทาดว้ ยกาวดักแมลง ปักไวท้ า้ ยแปลง
และหวั แปลง

ขวดน้ําดักแมลง

ขวดพลาสติกขนุ่ * ไม้ปกั
ใสก่ ากน้�ำ ตาลผสมน้�ำ ปกั ไว้หัวแปลงและทา้ ยแปลง
*สะทอ้ นแสงตอนกลางคืน ชว่ ยดกั หนอนผีเสอื้
ท่ีได้กล่นิ กากน�ำ้ ตาล หนอนจะตกลงขวด

ขอ้ มูลเพ่มิ เตมิ
รหู้ ลกั จัดการโรค
และแมลงในพชื ผัก
24

การตลาด เครอื ขา่ ยการผลติ

“วางแผนการผลิตให้สอดคล้อง แม็คโคร
กบั ความตอ้ งการตลาด ท�ำ ให้มคี ุณภาพ (กาฬสินธ์)ุ

มปี ริมาณทเ่ี พียงพอและต่อเนอื่ ง”

ทอ็ ปส์ ซปุ เปอรม์ ารเ์ กต็ โรงพยาบาล
(ขอนแก่น) กาฬสนิ ธ์ุ

ช่องทางการตลาด

รา้ นอาหารในพน้ื ทแี่ ละตลาดออนไลน์

Line: @suanpunboon​
F acebook: สเกวษนตปรนั อ​บนิ ุญท​รยี ์​
วิถีส​ ขุ ภาพ​

5 กลมุ่ เกษตรกรใน 6 อ�ำ เภอ หนา้ สวนปนั บญ
ของจังหวัดกาฬสนิ ธุ์ ไดแ้ ก่

• วิสาหกิจชุมชนแสนบญุ
ต.แซงบาดาล อ.สมเดจ็

• ไร่บอ่ บญุ ต.เนนิ ยาง อ.ค�ำ ม่วง
• กลมุ่ ปลูกผักสวนปันมา

ต.กดุ สิมคุม้ เกา่ อ.เขาวง
• วสิ าหกจิ ชมุ ชนมบี ญุ

ต.หนองตอก อ.ยางตลาด
• สวนทรพั ยอ์ ินทรีย์

ต.ขมน้ิ อ.เมือง 

25

ร้จู ักสมาชกิ ปนั บุญ

นางสจุ ารี ธนสริ ิธนากร
เช่ียวชาญการวางแผนการผลิต
เชื่อมโยงตลาดและเครอื ขา่ ย

น.ส.ณชิ นนั ทร์ ภมู ผิ กั แว่น
เชย่ี วชาญการแปรรปู
เพิ่มมูลค่า
(สลดั โรล น�ำ้ สลดั )

นางจิราภา พมิ พแ์ สง นางดวงจนั ทร์ ชูศรีโฉม
เชยี่ วชาญการเลี้ยงผ้ึง เช่ยี วชาญการปลูกผัก
ตระกูลสลดั ผักกาดขาว
นางอทุ ยั อนิ ทวรรณ กวางตงุ้ ฮอ่ งเต้
เชี่ยวชาญการทำ�
น�้ำ หมักถ่วั เหลือง ท�ำ ปุ๋ยหมกั เตรียมดินปลกู

26

น.ส.รอง หนองภกั ดี นางสปุ ัน กุดแถลง
เชย่ี วชาญการปลูกผักกวางตุ้ง เช่ยี วชาญการปลูกข้นึ ฉา่ ย
ผกั ชี ต้นหอม เพาะกล้า
กะหล่ำ�ปลี ผักตระกูลสลัด
ผลติ ชีวภัณฑ์ ได้แก่ ทำ�นำ�้ หมกั ไล่แมลง

ไตรโคเดอรม์ า ไสเ้ ดือนฝอย
บวิ เวอเรีย เห็ดเรอื งแสง

นายนิรนั ดร วิชาชยั น.ส.จันทร์ หนองภักดี
ระบบน้ำ� ท�ำ ปุ๋ยหมัก เพาะกล้า ตัดแตง่ ผกั
และบรรจจุ ำ�หน่าย
ทำ�น้ำ�หมกั

น.ส.ลำ�จวน หนองภกั ด ี
เชย่ี วชาญการเลี้ยง
ไสเ้ ดือนดนิ

ขยายผลผลติ ผักอนิ ทรีย์
กบั นักเรยี น

27

แบง่ ปนั ความรู้ อบรมเชิงปฏิบัติการ การปลกู ผกั อนิ ทรยี ์วิถีปันบุญ

แหลง่ ท่องเที่ยวเชงิ เกษตร แหลง่ ผลิตผักอนิ ทรียค์ ณุ ภาพ

28

29

แผนผัง
ฐานเรียนรู้

แปลงเปิด

อาคารฝกึ อบรม ประชุม รา้ นกาแฟ อ�ำ เภอฆอ้ งชัย

ลาน ฐา4นที่ รา้ นค้า
ฐา5นท่ี

ห้องนํา้ ห้องน้ํา ครัว 6x20 เมตร 6x24 เมตร 6x24 เมตร 6x24 เมตร
ห้องนํ้า ระบบนํ้า
ถนนภายในสวน
ตู้อบ โรงเรือนอัจฉรยิ ะ

หมายเหตุ อาคาร โรงเรือนปลกู ผกั
ฐานเรยี นรทู้ ่ี 1 เก็บของ
การทำ�นา้ํ หมัก
แปรรูปข้าว

ฐานเรยี นรูท้ ่ี 2 โรงเพาะกล้า ออฟฟิศ โรงเรอื นปลูกผกั ป๊ัมน้ํา
การทำ�ปุ๋ยหมัก/ดนิ ปลกู โรงเพาะกล้า ฐา3นที่
ฐานที่ 6
ฐานเรียนรู้ท่ี 3 พ้ืนท่ีกอ่ สรา้ ง
การเพาะกลา้ โรงล้าง โรงแพค็ ผัก โรงเรอื นปลูกผกั

ฐานเรยี นรทู้ ่ี 4 แปลงเปิด ถังเก็บนํา้ ปุย๋ หมัก นา้ํ หมกั
การผลิตสารชีวภัณฑ์ ฐา2นที่
ถนนภายในสวน
ฐานเรียนรู้ที่ 5 ฐา1นท่ี
การแปรรปู

ฐานเรยี นรู้ที่ 6

การทำ�แปลงปลกู ,
ระบบน้าํ

30

ศูนยก์ ารเรียนรเู้ กษตรอนิ ทรียว์ ิถีสขุ ภาพ
98 หมู่ 2 ต.ฆอ้ งชัยพัฒนา
อ.ฆ้องชยั จ.กาฬสินธ์ุ 46130
โทรศัพท์ 092 563 5946
e-mail: [email protected]

Facebook: สวนปนั บุญเ​กษตร​อนิ ทรยี ​์วถิ ส​ี ขุ ภาพ​
Line: @suanpunboon​

จ.ขอนแกน่

จ.มหาสารคาม อ.ยางตลาด จ.กาฬสนิ ธุ์
อ.กมลาไสย
พระธาตุยาคู

สีแ่ ยกหนองแปน บ.เสมา บ.น้าํ จนั

บ.เหลา่ แดง บ.หนองแปน

จ.มหาสารคาม บ.สงเปลอื ย บ.บ่อ
บ.โนนทนั สแ่ี ยกบา้ นบ่อ อ.โพนทอง

อ.ฆอ้ งชยั บ.กระเดา บ.แก
บ.นอ้ ยสามเชยี ง
บ.โนนเขวา
เทศบาลฆ้องชัยพฒั นา
บ้านกุดฆอ้ ง สวนปนั บญุ บ.ตูม

บ.ดอนแคน รร.เหล่ากลาง

บ.หัวหนอง

บ.เหล่าใหญ่ บ.หวั โนนเปลือย

เส้นทางไปสวนปนั บุญ จ.ร้อยเอด็
บ้านดอนแคน

31

เกษตรอนิ ทรยี ์... วิถี ‘ปันบุญ’

ISBN : 978-616-8261-92-7
พมิ พ์ครงั้ ท่ี 1 (มีนาคม 2564) จ�ำ นวน 1,000 เล่ม
ขอ้ มลู
สจุ ารี ธนสิรธิ นากร
เลอทชี า เมืองมศี รี
เรียบเรยี ง
ปยิ พร เศรษฐศริ ไิ พบูลย์
ออกแบบรูปเล่ม ภาพประกอบ
Littleblackoz Studio

ผลติ โดย
สถาบันการจัดการเทคโนโลยแี ละนวตั กรรมเกษตร (สท.)
ส�ำ นักงานพัฒนาวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยแี ห่งชาติ (สวทช.)
111 อุทยานวิทยาศาสตรป์ ระเทศไทย ถ.พหลโยธนิ
ต.คลองหน่ึง อ.คลองหลวง จ.ปทมุ ธานี 12120
โทรศพั ท์ 0 2564 7000
www.nstda.or.th/agritec

32