הרב ש.א .טויבער :עס טוט וויי אבער איך לייד נישט ///הרב ש .הורוויץ :די קונץ פון אן עובד ה'
אלול תש״פ בס״ד • נומער #23
א גייסטרייכע פעדער פאר׳ן עם הספר
אדוהבעעםרמבשמווונרעעדעהאידהדוקש:ר 2׳טער טייל:
הגה״ק רבי
מרדכי
באנעט זצ"ל
א גאון בתורה
והלכה ,מקובל און
מדקדק ,תלמיד פון
חסיד'ישע רבי'ס
די תורה
ציט זיך קיין
באגדאד
אין דער סעריע
איבער די אמאליגע
ישיבות אין ָּב ֶבל
"אחת שאלתי":
א בחור וואס
מוטשעט זיך מיט
חברים
אטמאספערע פארוואס
טרעף איך מיך
פארלאשן? |
הרב שלמה
אשר טויבער
2׳טער טייל:
שניידן די
שאדנס
| הרב אהרן
פריעדמאן
2׳טער טייל:
פארוואס אזא
פאקוס אויף
לימוד התורה?
| הרב אברהם
אבא לעזער
"פאר א דרויסנדער האט זיך געקענט דאכטן אז דא איז א משוגעים הויז ח"ו; דער זיצט און שרייט,
יענעמ'ס קאפ ליגט א רויטער איינגעקורטשעט צווישן זיינע צוויי הענט ,דער דריטער שטייט אין א
ווינקל און שאקלט זיך מיט יאמערליכע געשרייען :ווי אזוי בין איך געווען אזא מערדערליכע אכזר
אויף מיין נפש און געגאנגען נאכ'ן יצר כסוס שוטף במלחמה!" | די אויסטערלישע אלול'דיגע
אטמאספער אין דער אלטער מיר ,נאווארדאק און סלאבאדקע .הרב שבתי הורוויץ
א | אפקלאנגען |
אסאך. 'סדר הדורות' אין דער Address:
עס איז דאך באקאנט פון חז"ל אז רב הונא אידישער שפראך 543 Bedford Ave. #207
האט געפאסט פערציג טעג צו פארגעסן דעם Brooklyn NY 11211
פלפול פון בבל און לערנען אויף דעם מהלך פון ישיבות אין בבל /לבלר 22 Telephone:
בני ארץ ישראל ,און ווען די תלמידים האבן זיך 718.928.3347
אויפגעשטעלט פון רב הונא'ס שיעור און האבן צום ערשט וויל איך זיך אויסדריקן מיט Fax:
אפגעקלאפט זייערע קליידער ,איז געווארן אזוי דברי שבח והערצה אויף דער געוואלדיגער 718.928.3348
שטויביג אז די שטויב האט טונקל געמאכט די לבלר אויסגאבע ,מלא וגדוש מיט הערליכע, Email:
וועלט אינמיטן טאג .און ווען די בני אר"י האבן ערליכע און אינהאלטסרייכע תוכן וואס טוען אזוי [email protected]
זיך געוואונדערט :פארוואס איז געווארן טונקל בארייכערן אונזערע ידיעות .און ספעציעל וויל
אינמיטן העלן טאג? האבן זיי אויסגעפונען :נע, איך אויסדריקן א יישר כח אויף צוויי מאמרים ______
גארנישט ,רב הונא האט געענדיגט זיין שיעור פאר וועלכע זענען ערשינען אינעם פארלאפענעם
General Inquiries:
די בני ישיבה אין בבל... לבלר פון וועלכע איך האב זייער גענאסן. [email protected]
אדער למשל דאס וואס ווערט געברענגט אין דער ערשטער ארטיקל איז דער רובריק
גמרא (גיטין נב ):אז רב הונא האט עולה געווען 'נקודה למחשבה' פון הרב שלמה אשר טויבער, 39Store Distribution:
כהן צום ספר תורה טראצדעם וואס ער איז נישט "ווער איז מיין דרייווער" ,ווי עס איז הערליך ARTEX (347) 352-2231
געווען קיין כהן און ווי די גמרא ברענגט דארט: אויסגעשמועסט געווארן א געוואלדיגע נקודה
"שאני רב הונא ,דאפילו רבי אמי ורבי אסי כהני למחשבה ,אנגעהויבן מיט'ן משל אז א פאליציאנט Lavlor
האט אפגעשטעלט אן אויטא וועלכע איז Journal
חשיבי דא"י מיכף הוו כייפי ליה". געפירט געווארן דורך דעם פרעזידענט ,און דער Phone:
יעדעס מאל וואס איך לערן פאר אין קלאס פאליציאנט האט זיך דערשראקן און אריינגערופן E71x8t..9#2180.73347
מימרות פון תנאים און אמוראים ,פרוביר איך צו צום הויפט אפיציר זאגנדיג אז ער ווייסט נישט Email:
דערציילן אפאר קורצע שטריכן איבער די בעלי פינקטליך ווער דער מענטש אינעווייניג אינעם [email protected]
השמועה ,כדי די קינדער זאלן כאפן אז רב הונא אויטא איז ,אבער איין זאך איז זיכער אז ער מוז
איז געווען א פיזישער אמורא ,נישט סתם עפעס אן זיין עפעס אן אויסטערליש וויכטיגער מענטש ______
וויבאלד דער פרעזידענט פון אמעריקע איז זיין
אור אלטע 'אמר רב הונא' ,אא"וו. דרייווער .און הרב טויבער פירט אויס אז יעדער ©Moment Magazine.
הלואי זאל לבלר ברענגען סיפורים און די איד איז א בן מלך און דער אויבערשטער איז דער Published by Moment Magazine Inc.
סדר הדורות פון די קורת תנאים ואמוראים ,כדי וואס פירט אונז ,און מיר זיצן אינעם הינטערשטן All rights reserved. Reproduction in
מ'זאל קענען וויסן וועלכער תנא עס איז געווען זיץ פונעם אויטא און מיר ווערן 'געדרייווט' דורכ'ן whole or in part in any form without
דער ערשטער דור ,דער צווייטער ,דער לעצטער, מלך מלכי המלכים ,און דאס ווייזט אויף אונזער prior written permission from the
ווער עס איז געווען א תלמיד פון וועמען ,ווער גרויס חשיבות אפילו אין יאר .2020די נקודה איז publisher is prohibited.
עס זענען געווען זיינע רבי'ס חברים ,זייער טאטע, The publisher reserves all right to
געוואלדיג. edit all articles for clarity, space and
זייער שווער און שוואגער ,וכדומה. צווייטנס בין איך שטארק נתפעל געווארן פון editorial sensitivities. Submissions
א יישר כח און פיל הצלחה אויף ווייטער. די סעריע ארטיקלען "ישיבות אין בבל" .סיי פונעם cannot be returned to sender.
עצם הערליכן ווערק און נאכמער פונעם געדאנק Moment Magazine is not responsible for
אשר הכהן פרידמאן ,בארא פארק צו באשרייבן אזעלכע שיינע היסטארישע ענינים the kashrus of any advertised product
וואס מיר דערמאנען יעדן טאג פון אונזער לעבן or service that appears in these pages.
אלס אידן און נישט צופיל זענען באקאנט מיט Moment Magazine assumes no
די ענינים וויבאלד דערווייל איז נאכנישט דא צו responsibility for the content of articles
צוליב אן איבערפלוס פון בריוו און מאנגל אין באקומען קיין "סדר הדורות" אין דער אידישער or advertisements in this publication,
פלאץ וועלן די איבעריגע בריוון געדרוקט ווערן nor for the content of books that are
שפראך... referred to or excerpted herein.
אין די קומענדיגע נומערן אי"ה. עס איז דא אסאך וואס צו באשרייבן אין די
אריינצושיקן בריוון צו דער רעדאקציע ביטע ראמען פון דעם רובריק ,און אויב מעגליך וואלט
שרייבט צו [email protected] געווען אינטערעסאנט צו באשרייבן איבער רב
אדער רופט 718-928-3347עקסטענשאן 107און הונא ,רב נחמן ,דער וועג וויאזוי די תלמידים
זענען געזעסן אויף דער ערד ,שבת של מי און נאך
לאזט א מעסעדזש.
אינהאלט
| לבלר | 23#אלול תש״פ |
08
כותבים ומשתתפים: | מועד במועדו | 16 | קולמוס |04
הרב יחיאל גאלדהאבער
הרב אהרן פריעדמאן במשנת כ״ק הגה״צ מיאזלאוויץ דעיובקדונהץ׳פון אן
הרב מרדכי גנוט הרב שבתי הורוויץ
הרב שלמה אשר טויבער | אחת שאלתי | 22 | א נקודה |06
הרב שבתי הורוויץ
הרב אברהם אבא לעזער הרב יעקב נפתלי ראזענבערג עאיסךטלוייטדונוייישאטבער
הרב שמעון שלמה זילבער הרב שלמה אשר טויבער
הרב משה יודלזאהן | איבעיא להו | 18
הרב ברוך לאבין | גדול מרבן שמו |24
הרב יעקב נ .ראזענבערג הרב שלמה אשר טויבער
הרב אהרן פריעדמאן בהגאנה"עקטר[׳]2מרדכי
להתקשר עם המערכת: הרב אברהם אבא לעזער הרב שמעון שלמה זילבער
718.928.3347 Ext. # 107 | אפקלאנגען |02
[email protected] ספרים שאפע | תנן התם |05
פארעפנטליכט 21
אייער תורה-ווערק!
| נייע ספרים אויפ׳ן מארק |
'לבלר' נעמט אן צו
פארעפנטליכן תורה׳דיגע
ארטיקלען איבער סיי
וואספארא תורה-נושאים
און ענינים .א דין-קדימה
וועט געגעבן ווערן פאר
גרייטע ארטיקלען ,מוגה
ומתוקן שנכתבו בשיפור
הלשון .בלויז ארטיקלען
געשריבן מיט א נאמען
ווערן אקצעּפטירט.
הרב שבתי הורוויץ | קולמוס |
די קונץ פון אן עובד ה'
ס איז דאך נישט אזא עוולה אז חודש אלול הייבט מען אןע
זיך שוין אנגעהויבן ביי זיין פאטער .דער יחוס בוים האט נישט היינט מיט א משל.
אנגעהויבן וואקסן .נו ,אז דער זיידע איז אן עובד ה' ,אז דער פאטער האט זיצט זיך אמאל א קופקע אידן אינדרויסן פון בית
זיך מוסר נפש געווען על קלה כבחמורה ,איז קיין וואונדער אז פון אזעלכע המדרש ,ווארום אינעם ביהמ"ד טאר מען דאך נישט
שמועסן ,און זיי דיסקוטירן דאס געוואלדיגע עשירות פון
עלטערן איז ארויסגעקומען אזא לעכטיג זון און עובד ה'.
"נאך מער ,דאס אלעס איז נישט געשען אין איין טאג .דעם רב קען איך יענקל דער ראש הקהל.
שוין פון קינדווייז אן ,ער האט שוין דאן געארבעט אויף זיך ,ער האט זיך ר' יענקל איז נישט קיין היינטיגער סארט גביר וואס ווייסט צו קוועטשן
געריסן מיט'ן יצר ,ער איז געגאנגען אין גאס מיט די אויגן אויף אראפ .פרעג קנעפלעך און מאנעוורירן אן אמאזאן געשעפט זיצנדיג אויפ'ן סאפע אין
זיך נאך ,ער איז געווען א יונגל אין חדר פונקט ווי דיר ,נאר ער האט נישט סאלאן .ר' יענקל איז נישט נתעשר געווארן פון איינגעבן עטליכע מאל
גערוט ,תמיד האט ער געדינט דעם אויבערשטן" ,בארואיגט ער ווייטער אנעמפלוימענט אויף די נעמען פון זיין גאנצע פאמיליע .ר' יענקל איז מלא
וגדוש מיט אוצרות זהב וכסף ,זיין גאנצע קעלער איז פול מיט גאלדענע
דעם באוואוסטזיין פון ר' אברהם.
"ניין! נישט אמת!" טענה'ט ר' אברהם" .ס'גייט נישט אזוי .ער איז דאך בלאקן ,ווי די אמאליגע עשירים אינעם פראווינץ.
א גשמיות'דיגער מענטש פונקט ווי מיר און דיר ,ער איז דאך דער זעלבער ווילן יעצט די יונגעלייטלעך פארשטיין און פינקטליך ארויסהאבן ווי
קרוץ מחומר ,א מענטש קען זיך נישט אן עצה געבן ָאן גשמיות ,ער מוז אזוי איז צו יענקל געקומען אזא עשירות צו פליען ,ווי אזוי און פארוואס
אמאל כאפן א געשמאקן שמועס מיט איינעם ,ער מוז אמאל עסן א פיינעם האבן זיך אסטראנאמישע סומעס געלט אזוי באפריינדעט מיט אים? אזויפיל
נאכטמאל ,ער מוז אמאל פארשלאפן .כ'גלייב נישט אז דער יצר האט פון
אים פארגעסן .איז מיין פראגע ,ווי אזוי מאכט ער דאס? ווי אזוי כאפט ער געלט צו פארדינען יעדן טאג לייגט זיך דאך נישט אויפ'ן שכל.
זיך אזוי שנעל צוריק ארויף אויפ'ן לייטער? ווי אזוי קומט ער נאכאמאל "חיים ,מיט א רואיגקייט" ,זאגט נפתלי" .קוק אהער ,פארשטיי אז געלט
קומט נישט צופיסנס און פון בוים פאלן נישט קיין באנקנאטן ,נאר וואס יא?
צוריק צו אזעלכע הויכע השגות"? אז מען האט שוין א בנינ'דל דא און א געביידעלע דארט פליסט אריין עפעס
גרינע וואסער יעדן חודש ,און געווענליך ,אז דער קוואל רינט שוין ווערט
דאס נישט אזוי גיך און לייכט פארטריקנט ,יעצט איז שוין כמעט ווי דער
מיט אט דעם משל טוען די ספרים ארויסברענגען די נקודה צו פארשטיין טבע אז ער זאל פארדינען אוצרות געלט יעדן פארבייגייענדן טאג".
ווי אזוי מיר דארפן מעסטן דעם עובד ה' און וואס עס איז דער קונץ צו "נפתלי ,ביז דמיונות!" שרייט געציל א צעהיצטער" .קום מיר נישט זאגן
אז ווען דער קוואל פליסט איז דאס א מעיין המתגבר ,און איך געדענק ווען
אויסשטייגן אן עובד ה'. אפאר יאר צוריק ,נאכ'ן קראך ,האט יענקל דער ראש הקהל געטראגן א
מענטשן זענען צומאל מקנא צדיקים און עובדי ה' .אנדערע פרובירן צו טיטל אן א מיטל .אין יענע יארן האב איך מיטגעהאלטן ווי ער איז געשטאנען
בארואיגן דאס געוויסן; 'דער איד? זיין טאטע איז דאך שוין געווען פון די יעדע נאכט ביים גמ"ח און זיך געבעטן פאר הלוואה'לעך .מיט דעם אלעם זע
איך היינט צוטאג ווי ער האט זיך אזוי שנעל אויפגעבויט און זיך געשטעלט
חשוב'ע אידן'.
ניין ,ס'גייט נישט אזוי .יעדער איד האט נפילות און ירידות ,גוטע צייטן אויף די אייגענע פיס".
און שוואכערע צייטן .די פראגע איז נאר צי ווען מען איז געשטראנדעט
געווארן איז מען געבליבן געשטראנדעט און נישט גערופן פאר הילף,
אדער צי איז מען גלייך געגאנגען זוכן הילף און ארויסגעקראכן פון דער
ר' אברהם שפאצירט אריין אין א בית המדרש'ל איין צופרי ,ער זוכט
קאטאסטראפע. א קאווע .אינמיטן צעהאקן א צוקער הערט ער בכיות נוראות .וואס איז?
"באהבתה תשגה תמיד" ,זאגט דער פסוק (משלי ה ,יט) .עס לאזט זיך דער רב פון ביהמ"ד האט זיך צעכליפעט' .אוי ,אלע מיינע גלידער ווארפן
זאגן א מליצה'לע ,אז דער כור המבחן צו מעסטן צי א איד פארמאגט די זיך .ווען וועל איך שוין איינמאל טועם זיין דעם געוואלדיגן זיסן טעם אין א
ריכטיגע אהבת ה' און איז דבוק אינעם בורא ,איז 'תשגה תמיד' ,לאמיר זען ברוך שאמר ווי דער רב? אזא השתפכות הנפש ,אזא מתיקות ,איי איי איי' .די
וואס עס פאסירט נאך וואס דער איד פאלט חלילה :צי הייבט ער זיך שנעל
צוריק אויף ,אדער בלייבט ער ליגן וואו ער איז געבליבן געשטראנדעט .אויב קאווע איז אריין אין מיסט פון גרויס אומעט און צעבראכנקייט.
"משה נחום!" רופט ר' אברהם צו דער אנדערער זייט גאס נאכ'ן
איז דא תשגה תמיד ,דעמאלט איז דא די אהבה. ארויסשפאצירן פון בית המדרש .ער דערציילט אים וואס ער האט נארוואס
נאך די ימי הרחמים והסליחות טרעפן מיר זיך אפט געשטראנדעט מיט
אנגעפילטע זעק פון אונזערע קבלות טובות .וואו זענען זיי שטעקן געבליבן? מיטגעהאלטן ,א ברוך שאמר ביים רב אינעם קליין בית מדרש'ל.
תמידיות .מיר דארפן זיך שטענדיג צוריק ארויפכאפן אויפ'ן סולם "אה ,וואס איז די פראגע? דער רב איז דאך אן אויסגערופענער עובד
ה'" ,ערקלערט משה נחום פאר ר' אברהם" .און נישט נאר דאס ,נאר ס'האט
העולה בית קל .מוצאי חודש תשרי פונקט ווי אנהייב חודש אלול .
אלול תש״פ 4
הרב ברוך לאבין | תנן התם |
בהיותי בערי הגדולה וינא ראיתי את מנקי הרחובות אומר לכם בוודאות ,שהבורא יעזור ,שאני יפגוש אתכם
עמלים קשות לאסוף כל טינופת בשווקים וברחובות אך בראש השנה ,תזכרו מה שאני אומר לכם ,הראש השנה
ברגע כמימרא נערם שנית פתולת בכל קרן זווית בגין הזה ,הוא האחרון שיהיה בלי משיח ,יכול להיות מאוד
ריבוי העוברים ושבים. שבעוד ראש השנה הזה המשיח יגיע.
שאלתי את אחד הפועלים על מה אתה כה עמל ,הלא אין
סיפוק בידך לייפות את הרחוב לחלוטין אפילו לשעה דער בארימטער משפיע און מחבר פון א רייע פאפולערע
אמונה ספרים הגאון רבי שלום ארוש שליט"א מיט א געהויבענע
קלה? בטחון און איבערצייגונג אז דער קומענדיגער ראש השנה איז
השיב לי הפועל כנים דבריך ,אבל אם לא אנקה כלל דער לעצטער ר"ה ָאן משיח צדקינו" .מי שמכיר אותי ,יותר
מארבעים שנים אני אומר שיעורים ,דיברתי פעם ממשיח? לא
יצטבר הלכלוך עד למעלה ראש... דיברתי ,אבל עכשיו כבר רואים אותו .לא יכולים להסביר ,אבל
מזה למדתי לקח שמוטב 'קערן און קערן' ואף אם
בבקשה ,אל תפסידו!"
מתלכלך שוב ,אבל לכה"פ הלכלוך אינו מצטבר.
רמז כי א' עם תש"ף הוא אותיות אשפת ,כי מאשפת ירום
א געדאנק אויף אלול פון הרה"ק בעל עטרת יהושע אביון ,אם הוא בתכלית ההשפלה בחי' אשפת אז ירום
מדזשיקוב זי"ע.
קרן לעמו...
תקשי לך למה נהגו העולם להכות העדים בשעת
קידושין? תירץ ...קיחה בגי' קטטה ,ואין קיחה בלא דער חתם סופר (בחוקתי) רעכנט אויס פארשידענע נישט
קטטה ,לכן אנו מכים העדים ,כדי שיכלה הקטטה בזה. אזעלכע גוטע גימטריאות אויף תש"פ ,וואס איז ליידער געווען
א שווערע יאר ,דערנאך טרייסט דער חת"ס מיט דער האפענונג
אין ספר קושיות (לא' מן הראשונים) ,אות י"א ,איבער אן
אלטן מנהג צו שלאגן די עדי קידושין אז מיט דעם זאל מען אויף תשפ"א ,תכלה שנה וקללותיה.
אפקומען. ובאמת ראוי שבני עמו יקראו עליו ,כמו שאנו קוראין
על רבנו משה בן מימון ,ממשה עד משה לא קם כמשה,
עוד ראיתי בין היהודים שם מנהג זר מאוד ,בראש השנה כך יאמרו עליו ,מפאולוש עד פאולוש לא קם כפאולוש.
ילכו כלם אל הנהר השוטף לרגלי ההר ,ויאמרו תפילת
התשליך ואחרי כן יקפוצו כלם אל המים וישחו כדגי אין הקדמת המחבר צו ספר התשבי פון ר' אליהו בחור,
וואס ער האט געדרוקט אינאיינעם מיט'ן גוי פאול פאגיוס,
הים. (מחסידי אומות העולם ,ער האט געהאלפן דרוקן אסאך
אידישע ספרים און איז פארברענט געווארן נאך זיין טויט דורך
א טשיקאווע בורות'דיגע מנהג וואס אידן אין קורדיסטאן עקסטרעמיסטישע קריסטן)" .ובכן הסכמנו להדפיסם יחד ונשים
האבן זיך געפירט אריינצוטאנצן אין וואסער נאך תשליך. עיונינו עליו בכל מאמצי כחנו ,הוא מצד אחד ואני מצד אחר
נאכדעם וואס דער באקאנטער נוסע 'בנימין השני' האט זיי
מעורר געווען אז עס איז שלא כהלכה האבן זיי אויפגעהערט ונקרא איש אל אלוקיו שנצלח את מלאכתנו".
דעם מנהג (מסעי ישראל לישראל בן יוסף בנימין)" .וכאשר
הוכחתי אולתם על פניהם בהיות הדבר נגד הדת הבטיחוני לבלי כי אם אין האדם משתנה בפגעו בו מדת הדין ,אין לה
קיום להקללה וחולפת ועוברת ממנו .אך ח"ו אם האדם
עשות כדבר ההוא".
מתפעל יותר מדאי בזה נוסף חיזוק וקיום להרע.
נאך א שטארקן אויסדרוק אין שפת אמת (ראה ,תרל"ה) פון
דעם כלל אין חסידות אז אלעס ווערט נמשך נאך דער מחשבה.
טראכט גוט וועט זיין גוט.
אלול תש״פ 5
| א נקודה |
עאיסךטלוייטדוונייישאטבער
יי יעדן מענטש פאסירן געוויסע זאכן אין די קינדערישעב
וואס גייט פאסירן אין די קומענדיגע וואכן .צו וויסן און גלייבן אז די ערשטע
זאך איז "אני לדודי" .איך בין דא פאר דעם רבוש"ע .דער באשעפער ווארט יארן וואס לאזן איבער א טיפן רושם אויפ'ן מענטש וואס
באגלייט אים זיין גאנץ לעבן.
אויף מיר .און ערשט נאכדעם ודודי לי ,איז דער רבוש"ע מיט מיר.
דער יסוד פון דער גאנצער עבודה אין חודשי אלול-תשרי איז "אמונה", ווען איך בין געווען א קינד פון אכט יאר אלט בין איך
צו גלייבן אין הייליגן באשעפער ,און גלייבן אין "זיך" .אז איך בין א חלק אמאל געווען אליינס אן מיינע עלטערן אויף א שבת אין א
געוויסן פלאץ .איך בין איינגעשטאנען ביי א משפחה .כדרך
אלו-ה ממעל ,אז איך בין נישט עפעס סתם א גארנישט. פון קינדער האב איך געזאגט עפעס א ווערטעל פאר א יונגל דארט אין שול
דער ראש המאמינים איז געווען אברהם אבינו ע"ה ,ער איז געווען דער וואס האט אים נישט געשמעקט .ער האט עס פארציילט פאר זיינע חברים,
ערשטער וואס האט אראפגעברענגט אמונה "שלימה" אויף דער וועלט .ער און זיינע חברים האבן עס ווייטער פארציילט פאר זייערע גרויסע ברידער.
האט געהאט אמונה אין באשעפער אינעם טאג טעגליכן לעבן אויף אלע בקיצור ,נאך שלש סעודות בין איך באגלייט געווארן פון א גאנצן עולם פון
מצבים ,ווי אויך האט ער געהאט אמונה אין זיך ,ער האט געוואוסט זיינע יונגלעך מיט קליינע און אפילו גרויסע בחורים .איך בין אנטלאפען פון דעם
כוחות ,ער האט געוואוסט אז זייענדיג א "איד" איז ער נישט סתם נאך א ביהמ"ד אין א בהלה מיט גרויס שרעק ,ציטערנדיג אז מען וועט מיך דא
מענטש אויף דער וועלט ,ער האט געוואוסט אז זיינע ווערטער מיינען גאר
באלד אנהאקן די ביינער.
אסאך .ער האט געמאכט עס זאל זיין "אמונה שלימה". אהיימקומענדיג מוצאי שבת האב איך פארציילט פאר מיין טאטע ז"ל
ווי הרה"ק ר' צדוק הכהן מלובלין זצ"ל זאגט אין צדקת הצדיק (אות (הרב ר' עזריאל זללה"ה) מיט א געוויין וואס האט דארט פאסירט .אז איך
קנ"ד) "כשם שצריך האדם להאמין בהשי"ת ,כך צריך האדם אח"כ להאמין האב ס"ה געזאגט עפעס א נארישקייט פאר איין יונגל און פון דעם איז
געווארן א גאנצע איבערקערעניש אזוי ווייט אז גרויסע בחורים האבן מיך
בעצמו שהוא חלק אלו-ה ממעל".
דער באשעפער האט צוגעזאגט פאר אברהם אבינו ביי די הונדערט יאר נאכגעשריגן.
אז ער גייט האבן א קינד ,און והאמין בה' ,ער האט פשוט געגלייבט באמונה האט מיין טאטע ז"ל מיר געזאגט :יא" ,וואס" דו האסט געזאגט איז
פשוטה ,עס איז ביי אים געווען א דבר פשוט ,אז דער באשעפער זאגט וועט טאקע א נארישקייט .עס איז טאקע גארנישט .אבער "ווער" עס האט עס
געזאגט איז זייער גרויס .דו ווייסט ווער דו ביסט? דו מיינסט דו ביסט
אזוי זיין. גארנישט? דיין ווארט מיינט זייער אסאך .ווען "דו" זאגסט עפעס איז עס
זיבן און דרייסיג יאר שפעטער האט דער באשעפער אים געזאגט צו נישט די זעלבע ווי עפעס סתם א נארישע יונגל זאגט עפעס ,דו מוזט מער
ברענגען יצחק פאר א קרבן ,האט ער עס ווידער געטון מיט דער זעלבער
אמונה פשוטה אז דאס איז די ריכטיגע זאך ,אז דאס איז די בעסטע פאר מיר, אכטונג געבן אויף וואס דו זאגסט.
ווייל ער האט געוואוסט ווער "ער" איז ,און איז בזריזות געלאפן מקיים זיין אודה ולא אבוש ,בשעת מעשה האב איך בכלל נישט פארשטאנען וואס
ער האט געמיינט מיט זיינע ווערטער .און יארן שפעטער האב איך אים
דעם רצון השם מיט דער גאנצער ריינער אמונה. אמאל געפרעגט אויב ער געדענקט די מעשה? און וואס ער האט געמיינט
דער באשעפער האט טאקע שטארק מכיר טובה געווען פאר אברהם מיט דעם? ער האט נישט געדענקט די מעשה ,אבער ער האט מיר מסביר
אבינו פאר זיין ריינע און פעסטע אמונה ,ווי מיר געפינען אין פסוק ,והאמין געווען אז בעצם יעדע קינד דארף דאס כסדר הערן פון זיינע עלטערן ,אז
בה' ויחשבה לו צדקה .עס איז געווען א מעשה צדקה פון אברהם אבינו ער איז נישט "סתם" א קינד ,נאר ער איז עפעס ספעציעל ,זיין ווארט מיינט
פאר'ן רבוש"ע ,ווייל ביז יעצט איז אמונה שלימה געווען קעגן די טבע
העולם ,ווייל אפילו די וואס האבן געגלייבט אז עס איז דא א באשעפער, עפעס.
האט זיי נאך געפעלט די אמונה אין זיך אליין; זיי האבן נישט געגלייבט אז
זייער ווארט מיינט עפעס ,אז זיי קענען האבן א השפעה אויף דער וועלט.
די שיינקייט פון א איד איז אז ער איז א "מאמין" .אז מיר גלייבן אין דעם שטייענדיג יעצט אין די ימי הרחמים והרצון ווי מיר גייען בעז"ה
בורא עולם ,אז מיר האבן אמונה פשוטה ,אז מיר גלייבן אין השגחה פרטית. נאכאמאל דורכגיין פאר'ן כסא הכבוד "כבני מרון" ווי מען גייט פארשרייבן
הגם מיר זענען באוואוסט אלס א "קלוגע" פאלק ,אבער דאס איז נישט אלע פרטים וואס עס גייט זיך מיט אונז אפשפילן דעם קומענדיגן יאר
עפעס וואס מיר שטאלצירן זיך מיט דעם – דאס איז וואס די גוים זאגן אויף תשפ"א הבעל"ט ,איז גאר וויכטיג זיך אפצושטעלן און זיך אביסעל באקענען
אונז .ווי דער פסוק זאגט (דברים ד .ו') "ואמרו רק עם חכם ונבון הגוי הגדול מיט זיך אליינס ,געוואויר צו ווערן אז איך בין נישט עפעס "סתם" א מענטש.
הזה" .ביי די גוים איז אונזער חשיבות אז מיר זענען "נאר" א קלוגע פאלק. אני לדודי ודודי לי איז ר"ת אלול .דאס איז דער יסוד היסודות פון אלעס
אבער ביי אונז איז אונזער גדלות "כי מי גוי גדול אשר לו אלוקים קרובים
אלול תש״פ 6
הרב שלמה אשר טויבער
ער אינגאנצען צעגאנגען ,ער ווערט ווי א רינענדיגע פליסיגקייט ,נאך א אליו" ,אז מיר גלייבען און ווייסן אז מיר זענען בנים למקום ,אז מיר זענען
שטיק צייט פאנגט אן צו וואקסען פליגלען מיט פיסלעך ,און ער ווערט א נאנט צום רבוש"ע ,און ממילא ווייסן מיר ווער מיר זענען ,אז אונזער ווארט
פליענדיגע פלאטערל (באטערפליי). מיינט גאר אסאך .מיט דעם שטאלצירן מיר.
ווען ער איז שוין א פערטיגע פלאטערל פאנגט ער אן אויפברעכן דאס ביי קריאת התורה ראש השנה ליינען מיר טאקע אט די צוויי פרשיות
זעקל אין וואס ער איז באהאלטן און מיט גרויסע שוועריגקייטן מוטשעט וואס ברענגען ארויס ווער א איד איז .דעם ערשטן טאג ליינט מען די פרשה
ער זיך ארויסצוקריכן פון דעם .ענדליך נאך אפאר טעג פון שווערע ארבעט ווי אברהם אבינו האט באקומען יצחק אבינו ,און דעם צווייטן טאג ליינט
קריכט ער ארויס אויף דער פריי ווי ער שפרייט אויס זיינע פליגלען און מען ווי אברהם אבינו האט כמעט פארלוירן יצחק אבינו ,און ביי ביידע מאל
האט עס אים נישט גערירט פון זיין פלאץ ,ווייל זיין אמונה איז געווען אייזן
פאנגט אן זיין נייע לעבן אלס א פליענדע באשעפעניש.
איימאל האט איינער באמערקט ווי דאס פלאטערל מוטשעט זיך נעבעך פעסט .דאס איז א איד!
מיט אלע כוחות ארויסצוקריכן פון דעם קליינעם שפאלט אין דעם זיידענעם ראש השנה און יום הקדוש שרייען מיר זעקס און זעכציג מאל "וכל
געוועבעכץ ,האט ער געוואלט זיין א גוטער און אים אביסל צוהעלפן ,האט מאמינים"! אז אין יעדן מצב ווי מען קען נאר אנקומען במשך פונעם יאר,
ער גענומען א שערל און אביסעל אריינגעשניטן אינעם זעקל גרעסער צו ווי מיר וועלן זען דעם יד ה' אין פארשידענע אופנים ,וואס מען פארשטייט
יא און וואס מען פארשטייט נישט ,וועט עס אונז נישט אוועקרירן פונעם
מאכן דעם שפאלט אז ער זאל גרינגער קענען ארויסקריכן.
דאס פלאטערל איז טאקע גרינג ארויסגעקראכן ,אבער צו זיין וואונדער מציאות אז "וכל מאמינים".
האט ער נאכדעם נישט געקענט פליען ,נאר איז געבליבען א קריכענדיגע עס איז נישט קיין ספק אז דאס פארגאנגענע יאר איז געווען א יאר
באשעפעניש זיין גאנצע לעבן .ווייל כדי די מוסקלען פון זיינע פליגלען ווי די אידישע מדה פון "אמונה שלימה" האט פארנומען גאר א שטארקע
זאלן האבן די כח אים אויפצוהייבן אין דער לופט און פליען מוז ער זיך פלאץ ,וואס ָאן דעם וואלטן מיר געווען אינגאנצן פארלוירן .נאר מיט דעם
קודם מוטשען און פלאגן ,און זיך ארויסגראבן פון דעם זעקל מיט זיינע כח האמונה האט כלל ישראל געהאט דעם כח דורכצוגיין אזעלכע שווערע
אייגענע כוחות ,נאר דעמאלס וועט ער קענען זיין א געזונטע פליענדיגע
מאמענטן.
באטערפליי. א מענטש קען זיין אין א מצב וואס בעצם גייט אים אלעס גאר גוט ,ער
דאס פלאטערל האט טאקע אסאך ווייטאג ,אבער ער ליידט נישט .ווייל האט ב"ה פרנסה ,ער איז פיזיש געזונט ,האט ב"ה א שטוב מיט קינדער,
אט די ווייטאג גייט אים מאכן א געזונטע פליענדיגע באטערפליי .און ָאן אבער ער איז אין א מצב ווי ער ליידט; יעדן טאג איז א פרישע גיהנום רח"ל.
פון דער צווייטער זייט קען זיין א מענטש וואס האט נישט קיין לחם
דעם ווייטאג וועט ער בלייבן א קריכענדיגע באשעפעניש. לאכול ,נעבעך נישט געזונט ,איז איינזאם אן קיין קינדער אדער רח"ל נישט
געזונטע קינדער ,און ער איז פריש און פרייליך .ער ליידט נישט.
דער חילוק צווישן אט די צוויי מענטשן איז די "אמונה" וואס געפינט זיך
מיט די ריכטיגע אמונה אינעם רבוש"ע ,און מיט די ריכטיגע אמונה אין זיי .דער ערשטער וואס שטענדיג ליידט ער ,גלייבט טאקע אין רבוש"ע
אין זיך אליינס ,אז מען ווייסט אז מיט יעדע שוועריגקייט ווערן אונזערע אבער ער גלייבט נישט אין זיינע כוחות ,ער גלייבט נישט אז ער קען עס
מוסקלען געשטארקט אז מיר זאלן קענען פליען ,אז מיר זאלן זיך קענען
הייבן ,און אז די אלע שוועריגקייטן זענען נאר דא פאר אונזער תועלת, פארנעמען ,ער גלייבט נישט אז דאס איז באמת א טובה פאר אים.
אפילו מיר זעען עס נישט גלייך ,דאס מאכט אז אפילו ווען עס איז שווער, דער צווייטער האט א פעסטע אמונה אין רבוש"ע אבער האט אויך די
אפילו ווען מען גייט אדורך געוויסע יסורים ,איז מען קיינמאל נישט אין ריכטיגע אמונה אין זיך ,ער ווייסט אז אלעס איז לטובתו ,ער ווייסט אז דער
א מצב פון "ליידן" ,איך בין נישט קיין "געליטענער" מענטש ,ווייל מיט באשעפער וועט אים נישט געבן א משהו שוועריגקייטן וואס ער קען נישט
שוועריגקייטן ווער איך פון א קריכעדיגער מענטש א פליענדיגער מענטש. פארנעמען ,ממילא אפילו עס איז אים גאר שווער ,אבער ער "ליידט נישט",
ער קען פארנעמען די שוועריגקייטן מיט א שלוות הנפש ,ער קען אנגיין מיט
איך ווייס ווער איך בין.
לאמיר אויסניצן די ענגשאפט און שוועריגקייטן פונעם פארגאנגענעם זיין סדר היום אומגעשטערט מיט א רואיגקייט.
יאר זיך מחזק צו זיין אין די אמונה טהורה אינעם רבוש"ע ווי אויך די אמונה ווי באוואוסט האט דער קריכענדיגער ווארעם וואס ווערט גערפן א
טהורה אין אונזערע כוחות ,צו וויסן ווער מיר זענען ,צו וויסן אז נאר מיט "קעטערּפילער" צוויי לעבנס .קודם איז ער א קריכנדיגער ווארעם ,ווען
די ענגשאפט וועלן מיר זיך קענען הייבן און קומען נענטער צום באשעפער. ער ווערט שוין גענוג גרויס הערט ער אויף צו עסן און וועבט זיך אויס
א קליינעם זיידענעם זעקל און ער קריכט אריין אין דעם ,דארט ווערט
מן המיצר קראתי קה!
אלול תש״פ 7
קודש 8
אלול!
אלול תש״פ
וין אנהייב חודש אב ווייסט א איד אז די אויסטערלישע אלול'דיגע
אט אט און חודש אלול דערגרייכט, אטמאספער אין דער
עס קומען שוין די ימי הרחמים והרצון.
דאס איז אין דער גאנצער אידישער אלטער מיר ,נאווארדאק
און סלאבאדקע | "פאר א
וועלט מקדמת דנא ,אבער ווי באקאנט,ש דרויסנדער האט זיך געקענט
דאכטן אז דא איז א משוגעים
טראגט אלול א ספעציעלער באדייט אין דער מוסר'דיגער הויז ח"ו; דער זיצט און שרייט,
און ליטווישער וועלט ,ווען דעמאלט הייבט זיך אן דער יענעמ'ס קאפ ליגט א רויטער
פרישער זמן הלימודים ,און אלעס קאכט זיך ארום "אלול". איינגעקורטשעט צווישן זיינע
וואס איז אבער דער אורזאך צו דעם אלול קאכעניש צוויי הענט ,דער דריטער שטייט
אין דער מוסר'דיגער און ליטווישער וועלט ספעציעל? אין א ווינקל און שאקלט זיך מיט
פארמאגט דארט דער "אלול" א צווייטער משמעות? יאמערליכע געשרייען :ווי אזוי בין
און וואו קומט צו אן אויבערפלאך די געוואלדיגע אלול איך געווען אזא מערדערליכער
אכזר אויף מיין נפש און געגאנגען
עבודות אין דער ליטווישער וועלט? נאכ'ן יצר כסוס שוטף במלחמה!"
אנדערש ווי אין דער חסידישער וועלט וואו עס זענען
דא צוויי הויפט זמנים אין די ישיבות ,ווינטער און זומער, הרב שבתי הורוויץ
ווערט אבער אין דער ישיבה וועלט אויך פאררעכנט חודש
אלול אלס א באזונדערער זמן" .זמן אלול" .דער אלול
זמן ווערט געצויגן אויף ניין און דרייסיג טאג ,אנגעהויבן
פונעם ערשטן טאג אין אלול ביז נאך יום כיפור.
בכמות איז דאס טאקע דער קורצסטער זמן פון צווישן
די דריי זמנים ,אבער אין איכות איז דאס אין געוויסן זין
אסאך מער ווי די אנדערע צוויי לענגערע זמנים .דער
אלול זמן איז א זמן פון ספעציעלע און שטארקע עבודות
אין בעפארברייטונג צו די ימים נוראים.
אויב איז יעדע רגע אין לעבן גאר טייער ,שפירט
מען דאס אבער חודש אלול אין דער לופטן ,און ווי הרב
דעסלער שרייבט אין מכתב מאליהו (כרך ב' ,עמ' :)54
"וואס איז אונזער מצב? ווער עס וויל זיך באמת דערקענען,
זאל אריינקוקן אין זיינע רגעים ,אין די רגעים וואס ווערן
נישט אויסגענוצט לתורה ולעבודה ,און אז מ'טרעפט נישט
אט די רגעים ,דאן איז דער מצב זייער נישט גוט"...
די לופט און אטמאספער אין די ישיבות איז אן
אלול'דיגע .די "סדרי מוסר" ווערן אסאך פארלענגערט,
מען לייגט צו שיעורים און נאך מוסר ספרים ,און מען איז
מקדיש אסאך צייט זיך צו פארטיפן אינעם נפש .די סדרי
מוסר קומען פאר סיי ביי די תלמידים בינם לבין עצמם
און אויך דורך די "משגיחים" וועלכע טוען אום אלול
פארלערנען לענגערע און טיפערע מוסר שיעורים.
"פארהאן תלמידים וועלכע וועלן אום גאנץ חודש
אלול נישט ארויסגיין אינדרויסן פונעם בנין הישיבה ,כדי
זיך צוריקצוהאלטן פון נשפע ווערן פון דער דרויסנדער
גאס; מען עסט ווייניג ,מען שלאפט ווייניגער" ,טייילט
אונז מיט א תלמיד פון דער מירער ישיבה.
"אויך איז שטארק איינגעפירט אין די ישיבות דער
'תענית דיבור' ,נישט צו רעדן קיין דיבורי חול אום חודש
אלול ,און דאס ברענגט אז מען זאל מער שוקד זיין על
דלתות התורה און נישט פארברענגען קיין איבריגע
מינוטן" ,הערן מיר פון איינעם פון די משגיחים דארט אין
דער מירער ישיבה.
"ס'איז א קורצע זמן אבער שטארק ערנסט ,בכל תוקף
ועוז .מען מאכט נישט חתונות אין דעם חודש ,עס איז
אלול תש״פ 9
און אויב איז ביי אונז דער אלול נישט אנדערש, "מוסר מתוך נישט קיין צייט פאר חתונות .מען עסט
מיינט טאקע אז מיר זענען נעבעך אנגעשטעקט התבוננות והתפעלות" שפעטער נאכטמאל צוליב די פארמערטע
סדרי מוסר .דער סדר הישיבה איז ביז יום
אין דעם קראנקייט". חודש אלול במשנתו פונעם כיפור .מען דאוונט ראש השנה אין ישיבה,
ענליך צו דעם שרייבט הרב דעסלער אין מייסד תנועת המוסר און אפגערעדט אז עשרת ימי תשובה איז
מכתב מאליהו (כרך ד' ,עמ' " ,)84מי שנגזר דינו אויסגעניצט ביז'ן קלימאקס" ,שילדערט
ליהרג למחר ,לא ינוח ולא יוכל להתענג היום אין דער ליטווישער וועלט איז איינס פון אונז א חברונ'ער תלמיד" .אפילו ראש
מפני דאגת מותו; רק ליוצא מדעתו יחשב זה די ערשטע אלול באגריפן דאס לערנען מוסר, השנה שלאפט מען אינעם דארמיטארי אין
אשר לא חש ולא מרגיש במותו הצפוי' לו מחר. ווי דערמאנט .און ווי רבי ישראל סאלאנטער ישיבה" ,לייגט צו א פאנאוויטשער בן תורה.
וכיוון שכן לפלא על כולנו ,שיודעים אנו שזמננו זצ"ל ,דער מייסד תנועת המוסר זעלבסט ,האט "ביי אונז אין לוצערן ,אוי האט דארט
געזאגט ,אז היינט צוטאג איז מען שוין געווארן דער אלול געדונערט" ,דערציילט אונז א
קצוב וימינו ספורים ואין אנו שמים על לב". צוגעוואוינט מיט'ן שופר בלאזן און אלול ,און תלמיד פון הרב קאפעלמאן" .געווען איז
יעצט קענען מיר שוין פארשטיין דאס עס איז שווער צוצוקומען צו התעוררות דורכ'ן אמאל אום אלול ווען די בחורים האבן
וואס רבי ישראל סאלאנטער שרייבט (אור הערן דעם קול שופר ,און דערפאר איז די עצה נישט געלערנט ווי ס'ברויך צו זיין ,און
ישראל ,פרק יד) אז אינ'אמת'ן אריין דארפן הראויה פאר אונז ,דאס לערנען "מוסר מתוך הרב קאפלמאן האט אויסגעקלאפט אויפ'ן
מיר אויפגעציטערט ווערן פונעם "קודש אלול", שטענדער' :רבותי ,ניצט אויס דעם אלול!'
שרייבט ער אלס ווערטער שפיל אויף "חודש התבוננות והתפעלות" (אור יחזקאל ,עמ' ה').
אלול"" ,מלפנים ,כאשר ידעתי כל איש אחזו אין לויף פונעם חודש אלול טוען די אוי איז דאס אריין אין די ביינער".
משגיחים אונטעראיילן די תלמידים צו צוריק צו די מוסר שיעורים הערן מיר
פלצות מקול הקורא" :קודש אלול!" פארמערן מיט'ן לערנען מוסר און זיך מתבונן פון אן אלטן תלמיד אין ישיבת מיר וועלכע
זיין מאכנדיג א חשבון הנפש לקראת די ימים טוט שוין באלד הייראטן די אייניקלעך,
"אלול" ,מאימתי? הנוראים .און דאס איז די אטמאספער וואס "נישט נאר אז מען לערנט מער מוסר פון
דרינגט אריין אין די תלמידים אין לויף פונעם א גאנצן יאר ,נאר דער וועג און צוגאנג ווי
דער פריער אנהויב פון חודש אזוי מען לערנט מוסר אום חודש אלול איז
אלול במשנתם פון די בעלי אלול זמן. עפעס אינגאנצן א העכערע ,מען לערנט
און ווי דער משגיח רבי יחזקאל לעווינשטיין אנדערש און מען דערהערט דאס אנדערש",
המוסר לדורותיהם האט אמאל געזאגט שארפע רייד" ,רחמנא
ליצלן ,דאס איז אונזער מצב ,מיר זענען פיזיש זאגט ער אונז מיט'ן ליטווישן אקצענט.
טראצדעם וואס דער חודש פון אלול איז א קראנק ,כל ראש לחלי ,און מיר זענען נישט סמוכין לדבריו טרעפן מיר אין 'אור
צייט אפשניט פון בלויז איין חודש ,זענען שוין מכיר בכלל אז מיר זענען קראנק .דער וואס יחזקאל' (עמ' פ"ג) ,ווי דער משגיח רבי
אבער די גדולי בעלי המוסר געווען שטארק מיינט אז חודש אלול איז א חודש פונקט ווי יחזקאל לעווינשטיין איז מעיד :ווען איך
פארנומען מיט דעם אלול התעוררות שוין פון א די אנדערע חדשים אין יאר ,דער איז קראנק, האב געלערנט אין דער לאמזשער ישיבה,
צייט פריער .שוין דעמאלט האבן זיי אנגעהויבן פלעגט מען זיך צוזאמקומען אין די אלול
טעג פאר תפילת מעריב אין א טונקעלן
רעש'ן מיט אלול. צימער ,און רבי דוד טעביל ,פון די תלמידי
"איך געדענק נאך אז ישיבת מיר ,גלייך רבי ישראל סאלאנט ,האט גערעדט
דברי התעוררות און מען האט געענדיגט
מיט תפילת "השיבנו" ,און אלע האבן
אויסגעבראכן אין א ביטערליכן געוויין
מפחד יום הדין".
זאגט אבער א תלמיד" ,היינט
צוטאגס איז דאס טאקע אפשר נישט אזוי
דראמאטיש ,אבער אין א געוויסן זין איז
די אטמאספערע די זעלבע .דער רוח פון
חודש אלול איז אן אטמאספער פון ערב א
משפט ,דער מצב איז אנגעצויגן ,דער עולם
איז ערנסט ,און ווען איינער זיצט ביים טיש
אין עס-צימער און עס דאכט זיך אים אז
ער האט א 'התחלה פון לשון הרע' ,הערט
זיך שוין באלד געשרייען פון :אלול ,אלול!
בכלל ,די צייטן וואס איז מיוחד פאר די
תלמידים צו עסן איז קורצער אינעם אלול
זמן".
א אידישע געסל אין קעלם ספר אור ישראל פון רבי ישראל סאלאנטער
אלול תש״פ 10
מיט אונז גארנישט ,ווארום ,אלול טוט זיך דאס טון אין די ימי סליחות ,אנשי מעשי זענען מקדים נאך תשעה באב ,האט מען שוין גערעדט פון
זייניגע ,ער רעכנט זיך נישט בכלל מיט אונזער שוין צו תשובה טון אום חודש אלול ,און איך חודש אלול און אלעמאל איז אלול געווען דער
מציאות צי מיר זענען גרייט דאס אויפצונעמען זאג ,אז מען דארף שוין אנהייבן מיט'ן עבודת געשפרעך .און אין חודש אלול זעלבסט זענען
אדער נישט .אלול איז א טבע און מציאות .און התשובה תיכף נאף נעילת יום הכיפורים"... נתרבה געווארן ספסלי הישיבה ,און עס פלעגן
פונקט ווי א טבע טוישט זיך נישט מיום בריאת קומען עלטערע רבנים און זייערע תלמידים,
העולם ביז'ן היינטיגן טאג ,די זעלבע איז מיט (תנועת המוסר). און בחורים פון אנדערע ערטער צו זיין אינעם
תלמידים דערציילן מיט התרגשות ווי זיי 'אוירא דאלול' ",פלעגט רבי מרדכי שוואב
דעם מציאות פון אלול"... געדענקען ווי דער חפץ חיים איז אויפגעציטערט
געווארן און אויסגעבראכן אין א ביטערליכן שילדערן מיט נאסטאלגיע.
ככתוב בדברי קדשך געוויין ווען דער משמש אין בית המדרש האט אויף אזוי ווייט האט מען במשכ'ן יאר
אויסגערופן" :ראש חודש אלול יהיה ביום --- געלעבט אמאל מיט'ן אלול ,אז אין דער
תורה אין חודש אלול ליטוישוער וועלט זאגט מען נאך א מימרא פון
הבא עלינו ועל כל ישראל לטובה". רבי ישראל סאלאנטער אז א מענטש דארף
אויסער דער גאנץ יעריגער שקידת התורה און אויף רבי ישראל סאלאנטער דערציילן אנקוקן און באטראכטן דעם גאנצן יאר ווי 'חודש
אין דער ליטווישער וועלט ,שווימט ארויף די תלמידים אז נאך וואס דער משמש האט אלול' ,און חודש אלול זעלבסט איז דאך "א-ל-
אויפ'ן אויבערפלאך די אויסטערלישע לימוד אויסגערופן אום שבת מברכין אלול ווען ראש
און התמדת התורה אין די ליטווישע ישיבות אין חודש וועט געפאלן ,האט מען מרגיש געווען ו-ל"!
חודש אלול .ווי דערמאנט פריער אין קורצן ,און א געוואלדיגע אונטערשייד צווישן דעם תפילת די זעלבע ווייסט מען אין די ישיבות צו זאגן,
נאכמער ,לויט די ווערטער פון די גדולי ליטא מוסף און דעם פארלאפענעם תפלת שחרית, אז אויב אלול איז דאך אזא מורא'דיגער זמן,
און די בעלי המוסר ,טוען מיר קענענלערנען ווייל דער יעצטיגער מוסף איז דאך שוין אן נו ,דעמאלט דארף מען דאך מאכן א הכנה צום
אז לימוד התורה איז פון די סאמע שטערקסטע חודש אלול זעלבסט ...און ווי עס האט געזאגט
אלול'דיגער מוסף!... דער משגיח רבי איצעלע מפעטערבורג וועלכער
הכנות אין בעפארברייטונג צום יום הדין. דער משגיח רבי יחזקאל האט אויסגערופן פלעגט יערליך אפרייזן קיין סלאבאדקע און
דאס איז שוין געווען שטארק איינגעפירט אין דער מירער ישיבה אום חודש אלול יאר דארט פראווען דעם חודש אלול" ,ווען מיר
נאך אין דער תקופה פון רבי ישראל סאלאנטער, תש"ו" ,מען בענטשט שוין חודש אלול ,אלול טראכטן אריין אין דעם אז חז"ל האבן באשטימט
און ווי רבי לייבל חסמן האט אמאל דערציילט היינט פארמאגט נישט דער זעלבער באדייט א גאנצן חודש אלס הכנה צום יום הדין ,וואלטן
(כנס אגודת המוסר תרצ"ג)" ,איך האב געהערט ווי די אמאליגע יארן ,אמאל האט דער אלול מיר זיך געדארפט שוין גרייטן צום אלול נאך פון
פון מיינע רבי'ס אז אום חודש אלול איז געווען דורכגענומען אלע ביינער ,און היינט ,שווער
ביי רבי ישראל סאלאנטער און זיינע תלמידים צו זאגן אז אלול איז גורם עפעס א חרדה אדער ראש חודש שבט!" (חבר מאמרים ,עמ' רי"ג).
חידוש העולם ממש ,און זיי האבן געהאט א סדר און אויב מיינט איר אז זיך אנהייבן גרייטן
לימוד התורה פון אכצן שעות אינעם מעל"ע", פחד". צום אלול פון ראש חודש שבט איז גאר פרי ,אט
און ער שרייבט" ,לא יעלה אף על דעתינו כהיום "מיר טארן נישט טראכטן אז דער ליינט וואס רבי ישראל סאלאנטער פלעגט אפט
אלול'דיגער התעוררות איז א באגריף וואס זאגן" ,דער עולם פירט זיך אנצוהייבן תשובה צו
וזה למעלה מהשגתינו". האט נאר באלאנגט צום אמאל און האט נישט
שרייבט ער ווייטער" ,ואני עוד ראיתי שהיו די נאווהארדעקער ישיבה און אירע תלמידים
לומדים מוסר שתים שלש שעות במעל"ע ,אבל
כעת מי ראה או שמע כן".
ווען מען רעדט פון מרבה זיין מיט לימוד
התורה אין דער ליטווישער וועלט ,באדייט דאס
נישט בלויז מרבה זיין אין לערנען ,נאר דאס
מיינט ,מרבה זיין אין 'עמל התורה' .און ווי עס
האט געזאגט דער משגיח הגרי"צ קרלנשטיין ,אז
וויבאלד דער עיקר תקות האדם צום יום הדין איז
צו זוכה זיין צו מידת הרחמים ,ווייל עפ"י דין איז
כמעט נישט מעגליך ארויסצוגיין זכאי בדין ,און
עס שטייט "מי יצדק לפניך כל דין" ,דערפאר,
דורכ'ן לערנען תורה מיט א גרינטליכקייט
וועלן מיר זוכה זיין צו מדת הרחמים און דער
אויבערשטער וועט זיך מרחם זיין אויף אונז.
נאכמער טרעפן מיר אין משנת רבי אהרן
פון הגר"א קאטלער ,אז אום חודש אלול איז דא
מער סייעתא דשמיא צו פארשטיין תורה ,ווייל
אין דעם חודש זענען מיר נענטער צו הקב"ה ,און
אלול תש״פ 11
"די פיש אין וואסער ציטערן"
דאס שפריכווארט איז אויך אן אלול'דיגע וואס ווערט נאכגעזאגט אין נאמען פון רבי ישראל
סאלאנט ,אז "חודש אלול ציטערן אפילו די פיש אין וואסער" ,אבער דאס האט לאו דוקא א
מוסר'דיגן מקור ווארום אויך אין דער חסידישער וועלט האט מען זיך באנוצט מיט דעם טערמין
צו באצייכענען דעם פחד פון חודש אלול.
לאמיר צוערשט כאפן א בליק ווי עס ווערט צום ערשטן מאל דערמאנט דער אויסשפראך.
אין לוח דבר בעתו ,ברענגט הגאון רבי מרדכי גנוט יאר יערליך אז רבי ישראל סאלאנטער
האט געזאגט אין זיינע עלטערע יארן אז ביז היינט קלינגט אים נאך אין די אויערן די ווערטער
מיט וועלכע זיין שוועסטער האט אים גערופן אין זיינע קינדערישע יארן ווען ער האט זיך אמאל
געשפילט אינדרויסן מיט זאמד און ער האט געשפעטיגט אהיימצוקומען" ,ישראל ,וואס שפילסטו,
עס איז דאך חודש אלול היינט ,און אפילו די פיש אין וואסער ציטערן!" אט די מעשה ווערט אין
דער ליטווישער וועלט נאכגעזאגט טאקע בשמו פון רבי ישראל.
אבער אויך אין די חסידישע ספרים טרעפן מיר די אימרא מער פון איין מאל ,א שטייגער ווי
עס ווערט געברענגט אין ספר אמרות משה (נ"א) שטארק ענליך צו דער פריערדיגער מעשה ,אז
הרה"ק רבי משה מקאברין זי"ע האט דערציילט אז ווען ער איז אלט געווען פינף יאר און ער האט
זיך געשפילט אינדרויסן אין הויף אינאיינעם מיט קינדער אין זיינע יארן אום חודש אלול ,איז זיין
שוועסטער אריבער און זי האט אים געזאגט :משה'לע ,חודש אלול איז דאך שוין אנגעקומען ,אוןן
דו ניצט אויס די צייט פאר שפילערייען?! ווערט דארט דערציילט ,אז ווען ער האט דאס געהערט
האט ער אנגעהויבן וויינען" ,און ביז היינט ווען איך דערמאן זיך פון אירע ווערטער כאפט מיר א
ציטער" .דאס זעלבע ווערט אויך פארציילט אויפ'ן נאמען פונעם הייליגן בני יששכר זי"ע.
מערקווירדיג דאס וואס ווערט געברענגט איבער דעם אין נאמען פון הרה"ק רבי נחום
מטשערנאביל זי"ע (געברענגט אין ליקוטי ש"י) ,אז "די וועלט זאגט אז ר"ח אלול ציטערן די פיש
אין ים מגודל פחד יום הדין ,אבער דאס איז נישט אמת ,ווייל נישט נאר די פיש אין וואסער ציטערן,
נאר אויך דער ים ציטערט שטארק פונעם יום הדין".
אין ספר קול מנחם (קאלוב) טרעפן מיר דאס ווארט נאך אין נאמען פונעם הייליגן בעש"ט זי"ע.
פארוואס דווקא די פיש אין וואסער?
אין ספרים וואס ברענגען דאס שפריכווארט טרעפן מיר עטליכע טעמים פארוואס דער צושטעל
צום פחד פונעם יום הדין קומט דווקא פון די פיש אין וואסער מער פון אנדערע בעלי חיים.
עס זענען דא וואס זאגן אז דאס איז לויט ווי עס ווערט געברענגט אין חז"ל אז די פיש
אין וואסער האבן נישט געזינדיגט און פוגם געווען ביים מבול.
ענליך צו דעם ווערט געברענגט אין ספר לב שמחה פון הרה"ק מגור א טעם איבער דעם
מימרא אז די פיש אין וואסער ציטערן ,וויבאלד די דגים האבן נישט מקלקל געווען ,ממילא האבן
זיי יראת שמים און זיי קענען ציטערן פון פחד ה' ,און ווי עס ווערט געברענגט אין זוהר אז ווער עס
האט נישט קיין חטאים האט יראת שמים.
אנדערע זאגן אז דאס איז צוליב דער אייגנארטיגער מעלה וואס פיש פארמאגן אז זיי
האבן נישט קיין אויגן דעקלעך ,און זייערע אויגן זענען אלעמאל אפן צו מפשפש זיין במעשים.
נאך צייכנט מען צו איבער דער מעלה פון דגים ,אז זיי זענען א דוגמא פאר 'שתיקה' ,ווי
דער אויסשפראך לויטעט 'שטיל ווי א פיש' ,און וויבאלד זיי האבן נישט דעם פגם הקול זענען זיי
יראים.
אויך זאגן ספרים אז פיש ציטערן שטענדיג ביים לעבן ,וויבאלד זיי האבן מורא אז זיי
וועלן אפגעריסן ווערן פון זייער מקור החיות ,דאס מיינט ,ארויסקומען פון וואסער.
אין ספרי המוסר ווערט געברענגט ,אז וויבאלד די פיש געפינען זיך אונטערן וואסער
און עס איז נישטא קיין חשש אז זיי האבן געזינדיגט ,מיט דעם אלעם ,פאר'ן יום הדין ציטערן זיי.
אלול תש״פ 12
האט אזוי ווייט משפיע געווען אפילו אויף די רוחניות'דיגן טעם פון 'אלול אין ישיבה' .אפילו קוב"ה ,אורייתא וישראל חד הוא.
ליידיגגייער אין שטעטל". די קבוצה וואס איז געפארן פון מיר קיין בריסק די הכנה צום יום הדין דורך לימוד און עמל
זיך משלים צו זיין אין סדר קדשים ,פלעגט התורה איז נישט בלויז אין לויף פון חודש אלול,
אט גייען מיר אריבער צו די ערב ימים ווי עס דערציילט דער סטייפלער גאון (אשכבתי'
נוראים זעלבסט ,לויט ווי עס האט געשילדערט צוריקקומען אלול אין ישיבה. דרבי) ,אז עס זענען געווען פלעצער וואו מען
א באזוכער אין דער דעמאלטיגער מירער ישיבה. "אינעם גרויסן היכל האבן זיך האט געלערנט עטליכע מינוט פאר תקיעת שופר
"חודש אלול אין ישיבת מיר .די 'גורודיי' באן אריינגעשטופט אזויפיל ווי זעקס הונדערט אינעם לומדישן ספר "קצות החושן" א.ד.ג.
סטאנציע ,די לעצטע פוילישע באן סטאנציע תלמידים ,אלע זענען איבערגענומען געווארן פון
פאר'ן רוסישן גרעניץ ,איז איבערגעפילט מיט די מוסר שמועסן פונעם משגיח וועלכער האט וויבאלד עמל התורה איז מעורר רחמים.
איידעלע אידן ,עלטערע זקנים ,בעלי בתים און געגעבן 'פיר שמועסן א טאג'! דאס איז געווען די איבער די פארמערטע סדרי מוסר אום
יונגע בחורים ,וועלכע שפרייזן מיט א רואיגקייט חודש אלול איז מערקווירדיג צו ברענגען די
אין ריכטונג פון א פארקירטן אלטן אויטאבוס. רוחניות'דיגע הכנה צו ראש השנה. נאסטאלגישע זכרונות וואס עס שרייבט דער
קיינער פון זיי שלעפט נישט קיין רוק-זעק אדער "און אז מ'רעדט שוין פון אלול איז מחבר ספר יחל ישראל (אינעם הקדמה) :אויסער
חפצים ,און מיט התרגשות אבער אן איילעניש אינטערעסאנט צו ברענגען וואס עס האט די סדרי מוסר אין ישיבה וואס עס האט מייסד
זעצט זיך יעדער אראפ אין דער באן ,אבער אנע דערציילט דער משגיח רבי שלמה וואלבע געווען רבי ישראל סאלאנטער ,האט מען אין
איבער דעם זמן וואס ער האט געלערנט אין מיר חודש אלול פארמערט מיט'ן לערנען מוסר.
געשרייען און קריגעריי. איך געדענק אין מיינע יונגע יארן ,ווען איך
"די שטאט גורודיי בלייבט כמעט (ער איז אנגעקומען קיין מיר אין יאר תרצ"ד). בין אריין לערנען אין ישיבת קול תורה ,בין
אויסגעליידיגט פון מענער וועלכע זיצן אין די "איינמאל ווען ער איז געגאנגען אין ישיבה, איך באקאנט געווארן מיט פארשידענע ספרי
צעבראכענע אויטאבוסן פאר א צייט אפשניט פון זענען אריבער צוויי בחורים וועלכע האבן זיך מוסר און מחשבה .אינעם ערשטן זמן איז דאס
א שעה צייט ,זיי נעמען אויף זיך די טלטולי דרך, ארומגעקריגט .ער איז געשטאנען אין דער לערנען געווען אין ספר 'חובת התלמידים' פונעם
זייט און געקוקט אויף זיי .אין יענע מינוטן אייז פיאסעצנער זצ"ל וואס האט אויפגעפלאמט מיין
32 הארץ און מיר מרגש געווען ביז טרערן .דאן
1 האב איך זוכה געווען צו לערנען בהתוועדות אין
ספר אורחות צדיקים ,שערי תשובה לרבינו יונה
גירונדי ,מסילת ישרים פונעם רמח"ל ,חובות
הלבבות לרבינו בחיי ,אמונות ודעות פון רב
סעדיה גאון ,ספר העיקרים פון ר' יוסף אלבו,
כוזרי פון ר' יהודה הלוי ,און אזוי ווייטער ביז
פארשידענע ספרי זמנינו ,א שטייגער ווי מכתב
מאליהו פונעם משגיח אין ישיבת פאנאוויטש
הרב אליהו אליעזר דעסלער זצ"ל און שיחות
מוסר פונעם מירער ראש ישיבה רבי חיים
שמואלביץ זצ"ל.
54 אלול אמאל
[ ]1רבי גרשון ליבמן ,דער מייסד און ראש מוסדות נאווהארדוק אין צרפת ]2[ .הרב אליהו אליעזר דעסלער בעל אלול אין מירער ישיבה
מכתב מאליהו ]3[ .דער משגיח רבי ירוחם ליבוביץ [ ]4דער משגיח רבי יחזקאל לעווינשטיין [ ]5דער אלטער פון פאר'ן קריג
נאווהארדוק רבי יוסף יוזל הורוויץ אין ספר 'האבא מסלובודקא' ,צווישן די
קאפיטלען וואו עס ווערט געשילדערט די
אויך דער שאפער איז א איד ,און די מיטרייזנדע אריבערגעגאנגען א פרוי ,פון די איינוואוינער אין ישיבות פון אמאל ,איז דער מחבר מקדיש
ווייסן צו שעצן אן אויטאבוס קעגן די פערד און שטאט ,און ווען זי האט באמערקט דעם געפעכט עטליכע קאפיטלען וואו ער שילדערט "אלול אין
וועגענער מיט וועלכע מען פלעגט ביז נישט צווישן די צוויי חברה ,האט זי אנגעהויבן שרייען:
ישיבה".
לאנג צוריק רייזן. א-ל-ו-ל!!! "איינס פון די חשוב'סטע זמנים פונעם יאר
"דער אויטאבוס קומט צו אן אפשטעל אינעם "ווען די חברה האבן דאס געהערט האבן זיי איז דער חודש אלול .תלמידים מובהקים לשעבר
הויפט גאס פון דער שטאט מיר ,די שטאט וואו געהויבן פיס און אנטלאפן פון גרויס פחד כאילו פונעם ישיבה ,אויסגעשטיגענע רבנים און אידן
עס געפינט זיך די מירער ישיבה און ָאן זיך שטופן וועלכע האבן פארמאגט ערנסטע פאזיציעס און
גייען אלע ארויס ,אנדערש ווי געווענליך ווען א די פאליציי איז אנגעקומען. אפילו בעלי בתים פלעגן קומען פון גאנץ פוילן
גאסט קומט אן אין שטאט וועט ער געווענליך "און דער משגיח הרב וואלבע האט אדער ווייס רוסלאנד ,כדי טועם צו זיין דעם
לויפן צום ערשטן האטעל און זיך איינקווארטירן צוגעלייגט :די גאנצע שטאט איז געווען
איינגעהילט אינעם אלול אנגעצויגנקייט וואס
אלול תש״פ 13
און ער איז 'נאכנישט אנגעקומען צו זיך'. ארט וואס ווען זיי לערנען טוען זיי געבן צו הערן אין א ריינעם צימער.
"פאר א דרויסנדער וואס האט בטעות פאר זייערע חברותות זייערע מחשבות. "דאס קליינע שטעטל אין וועלכע עס
אריינגעוואנדערט אינעם בית המוסר אום אלול וואוינען דריי הונדערט און פופציג אידישע
און אין די עשרת ימי תשובה ,האט זיך געקענט "אויף איין לאנגן באנק אויף וועלכע עס משפחות האט שוין אריינגעהויבן אין זיך אין
דאכטן אז ער געפינט זיך אין א משוגעים הויז זענען געזעסן א גאנץ יאר ניין בחורים ,זיצן לויף פונעם יאר פיר הונדערט בחורי ישיבה
ח"ו; די תלמידים זיצן שעות ארוכות מיט שערי יעצט דרייצן אדער פערצן מענטשן ,אויך זענען אין אירע ארעמע דירות ,אבער דער איידעלער
תשובה ספרים לרבינו יונה ,דער פאפולערסטער דא אין ישיבה אסאך פרישע בענק וואס זענען אידישער נאטור טוט פארגרינגערן דאס שאפן
ספר אום חודש אלול אינעם בית המוסר ,אוון יעצט צוגעלייגט געווארן אין ליכט פון די שנעלערהייט נאך צימערן פאר די הונדערטער
דער מקום קוקט אויס ווי א רוישיגער פאבריק, פארמערטע לומדים ,און פון די הבל פיהם פון די געסט וועלכע זענען געקומען צו דער ישיבה
דער זיצט און שרייט ,יענעמ'ס קאפ ליגט א לומדים וועלכע זיצן צעקוועטשט איינער נאנט
רויטער איינגעקורטשעט צווישן זיינע צוויי צום אנדערן הערשט א היץ אינעם היכל און די פאר דער תקופה פון אלול.
הענט ווען טרערן רינען פון זיינע אויגן ,דער "אסאך פון די וועלכע קומען יעצט אן
דריטער שטייט אין א ווינקל און שאקלט זיך באלאטעס אויף דער ערד זענען פייכט. זענען תלמידי הישיבה וועלכע קערן זיך יעצט
אהער און אהין מיט יאמערליכע געשרייען :ווי "טראצדעם וואס אינעם שטעטל מיר צוריק פונעם זומער אפרו .אנדערע אידן זענען
אזוי בין איך געווען אזא מערדערליכער אכזר געפינען זיך נאך דריי בתי כנסת נאנט צו דער אזעלכע וואס האבן געלערנט אינעם ישיבה צען,
אויף מיין נפש און געגאנגען נאכ'ן יצר כסוס ישיבה ,איז אבער די ישיבה געווען דאס וואס צוואנציג אדער דרייסיג יאר צוריק .אלע קומען
האט אויפגעטרייסלט דאס שטעטל צוליב די יעצט מקבל זיין אויף זיך עול לימוד תורה אינעם
שוטף במלחמה! מסגרת הישיבה ,זיי זענען גרייט צו ליידן דעם
"דער גרעסטער וואונדער איז אבער ,אז ווען אינטענסיווע לימוד התורה אינעווייניג". דחקות און ענגשאפט וואס זיי רעכענען אריין
מען ענדיגט לערנען אינעם בית המוסר ,הערט
מען ווי יעדער איינער רעדט מיט אזא רואיגקייט אלול אין נאווארדאק אלס טייל פון זייער הכנה צו די ימים נוראים.
און געלאסנקייט ,מיט א ישוב און שיקול "דער גרויסער היכל הישיבה איז
הדעת ,אזש נישט צום דערקענען מיט וועלכע צווישן די געהויבענע תלמידים פונעם אויסגעשטאט און צוגערישט אויפצונעמען די
געוואלדעס און שרייערייען דער בחור האט זיך 'אלטער פון נאווארדאק' ,ציילט זיך דער פילע געסט ,די צעבראכענע שטענדערס זענען
גאון רבי גרשון ליבמאן ,וועלכער האט אמאל פארראכטן ,און מ'האט פרובירט צו טוישן אלעס
אויפגעפירט די פארלאפענע שעות. געשילדערט די אלול אטמאספערע אינעם וואס פעלט זיך אויס אז תלמידים זאלן נישט
"חודש אלול אין נאווארדאק איז נישט מסיח דעת זיין פון לערנען ,ווארום דא איז דער
געווען אזא ערשיינונג אז א תלמיד זאל נישט זיין אמאליגן נאווארדאק פון פאר'ן קריג. ארט וואו דער איד וועט זיך טרעפן מיט זיך און
אין א 'תענית דיבור'; נישט נאר אין דער ישיבה, "חודש אלול פלעגן קומען קיין נאווארדאק
נאר אויך אינדרויסן .ווען א תלמיד האט געמוזט אסאך תלמידים פונעם וועלטליכן עולם זיך צוגרייטן צום יום הדין.
גיין אין אפטייק אדער א געשעפט ,פלעגט מען הישיבות .דאס רעכנט אריין תלמידים וואס "דער משגיח הישיבה וואס איז ווי דאס
זענען געקומען פון ישיבות ווי קאמעניץ ,מיר, הארץ פון דער ישיבה ,אזוי ווי דער ראש ישיבה
אלעס אראפשרייבן און נישט רעדן". קלעצק ,גרונדא ,לאמזשע און ראדין .זיי זענען וועלכער איז דער קאפ פון דער ישיבה ,געט
די תלמידים דערציילן אויף רבי גרשון, געקומען אויף גאנץ חודש אלול זיך אנווארעמען איבער פיר שמועסן יעדן טאג פון חודש אלול
אז אין אלע זיינע יארן פלעגט ער אנהאלטן אינעם ספעציעלן 'חדר המוסר' ,מיט א טיפקייט
דעם אריגינעלן נאווארדאקער מנהג פון 'יזכיר אינעם נאווארדאקער אלול אטמאספערע. ערקלערט ער די פראבלעמען וועלכע שטערן א
ליום המיתה' ,ווען יעדן ערב שבת ,פלעגט ער "אין דער תקופה זענען די עלטערע בחורים
באהאלטענערהייט זיך איינשפארן אין ישיבה געגאנגען אויף 'בדידות' פאר א וואך אדער צוויי, איד דינען דעם אויבערשטן.
און לערנען מוסר מיט'ן הרגש פון 'יזכיר לו און נאכ'ן ענדיגן התבודדות פלעגן זיי אפרעכטן "די פענסטער אינעם חדר המוסר זענען
יום המיתה' .ער האט גענומען צוויי ליכט ,זיי באדעקט מיט פירהענג ,וועלכע לאזן איבער א
אנגעצינדן און אראפגעלייגט אויף דער ערד. 'בירורי המצבים'. טונקלקייט אינעם צימער ,געאייגנט פאר די וואס
זיין קערפער האט ער אויך אראפגעלייגט "די מוסר סדרים פלעגן פארקומען אויף זוכן שטילקייט צו מרכז זיין זייערע מחשבות און
אויף דער ערד ,און זיך באדעקט מיט א ווייסן א געוואלדיגן געהויבענעם פארנעם אויף דער
ליילעך ,מיטלעבנדיג א באשיינפערליכן 'מיתה' נאווארדאקער מוסר שפראך" :צו קומען צו זיך". צו קענען מאכן דעם נויטיגן חשבון הנפש.
ספעקטאקל .אזוי איז ער געלעגן אויף דער ערד חודש אלול פלעגט מען אסאך זיצן אינעם בית "איך הער ווי דער משגיח פרעגט :איך
א לאנגע צייט מיט שברון לב און אריינגעדרינגען המוסר ,און עס איז געווען איינער וואס האט טראכט א מחשבה? ווער איז דער וואס טראכט?
געלערנט מוסר אין חודש אלול פאר צוויי וואכן איך טראכט אדער מיין תוכיות ברענגט ארויס א
אין זיך דעם מיאוס פון הבלי עולם הזה. אין א צי יעדן טאג פון ניין ביינאכט ביז איינס מחשבה? דאס איז א שיעור איבער הדרכה 'ווי
"קיינער האט קיינמאל נישט געוואוסט פארמיטאג .איז געקומען צו אים א בחור און
דערפון" ,שילדערט א תלמיד" ,ביז איינמאל געזאגט :לאמיר רעדן אביסל אין עניני מוסר. אזוי צו טראכטן'.
ווען רבי גרשון האט אמאל בטעות געלאזט האט אים יענער געענטפערט :איך קען נישט, "דערנאך גייען די תלמידים לערנען .דער
אפן די טיר הינטער זיך ,און א נאנטער תלמיד בית המדרש איז אויסטערליש ציכטיג און ריין,
איז געקומען צו זיין צימער עפעס מעלדן ,און ווייל איך בין נאכנישט אנגעקומען צו מיר. אבער איז איבערגעפילט מיט העכער פינף
אויפגעטרייסלט איז ער געווארן זעענדיג די "איר ווייסט וואס דאס מיינט? ער האט דאך הונדערט וויברירנדע מוחות וועלכע שטורמען
מחזה פארנט פון זיינע אויגן ,וואס איז דעמאלט געלערנט מוסר אזויפיל שעות ,זיין גאנצע טאג אין לערנען .אלעמאל לערנען זיי בקול ,ווייל
איז געווען פול מיט גדרים און סייגים נוראים זייער ריכוז אין לערנען הייבט זיך נישט אן דא,
געווארן דער געשפרעך פון טאג" . וואס ער האט מקבל געווען אויף זיך ,ער איז א עס האט זיך שוין אנגעהויבן נאך איידער זיי
גאנצן טאג געווען שקוע אין תורה אין עבודה, זענען אנגעקומען דא אין מיר ,נאר דא איז דער
אלול תש״פ 14
צום ערשטן מאל אין דער אידישער היסטאריע
ליינט מיט שפאנונג ,שערוריות און אויפדעקונגען
וועלכע ווערן צום ערשטן מאל פארעפנטליכט
אין דער אידישער שפראך
מכירה ראשית: בבדאיסק"נטוודועאמנזגעעיןטיטןעאיצןו
אידיש אוצרות
845.625.2973
| מועד במועדו |
באארבעט מתמצית משנתו של כ"ק הגה"צ רבי משה מאיר לעדערמאן שליט"א,
אב"ד ור"מ יאזלאוויץ אין ספר הנפלא מועדי ה׳
דאועםררעיאקשרהעשבנוהדה
ס איז באקאנט אז דער עיקרע
באהאלטן און נישט אלעמאל איז ניכר אז אין עוד יהיה בבית האסורים ,כיון שהגיע הקץ ופרעה
מלבדו. חולם ".ערקלערט דער בית הלוי ז"ל אז יעדע פון מצות תקיעת שופר איז די
זאך אין דער וועלט האט א 'סיבה' און א 'מסובב'. 'שמיעה' ,ווי מיר זעען פונעם
און דאס איז די עבודה פון תפילה ,צו לויט ווי א מענטש טראכט ,איז די סיבה וואס נוסח הברכה "לשמוע קול
אריינדרינגען פון אונז ביים דאווענען אז אלעס ברענגט ער זאל פארדינען אסאך געלט צוליב שופר" .אזוי שרייבט אויך דער
איז פונעם אויבערשטן .צב"ש ביי רפאנו ,וויסן דעם וואס אסאך מענטשן קויפן פון אים סחורה. רמב"ם (פ"א מהל' שופר ה"ג)
אז דער אויבערשטער איז דער וואס העלפט און אבער באמת איז דאס א טעות .נישט די סיבה איז אז די מצוה איז נאר בשמיעת הקול .ביי אנדערע
נישט די מעדיצינען ,און ביי ברך עלינו אז דער גורם די רווחים ,נאר מן השמים איז אפגעשריבן מצוות טרעפן מיר נישט אז דער עיקר זאל זיין די
אויבערשטער געט פרנסה און נישט די געשעפטן. פאר'ן מענטש וויפיל ער זאל פארדינען און שמיעה ,ווייל אדער איז די פעולה פונעם מצוה
דערפאר ווערט תפלה אנגערופן "עבודה שבלב", דערפאר ווערט צוגעפירט אז די קונדן זאלן דער עיקר ,א ביישפיל ווי שאקלען לולב ,אדער
ווייל עס איז א גרויסע עבודה אריינצודרינגען קויפן געוויסע סחורה .קומט אויס אז דער ריוח די מצוה בלב ,צום ביישפיל אהבת ה' .אבער
אין הארץ אז סיי די סיבה און סיי דער מסובב איז די 'סיבה' און דאס קויפן די סחורה איז דער
'מסובב' ,וויבאלד דורכדעם וועט ארויסקומען שמיעה אליינס געפינען מיר נישט.
איז פון השי"ת. ב) מען דארף פארשטיין פארוואס מען
אסאך עבירות קומען פון דעם וואס ס'איז דער גוטער תכלית. דערמאנט נישט קיין חטאים ר"ה און מען זאגט
נישט קלאר ביים מענטש אז השי"ת איז סיבת זאגט דער בית הלוי אז די זעלבע איז געווען נישט קיין ווידוי; ראש השנה איז דאך דער
הכל און אין עוד מלבדו ,און דערויף זאגן חז"ל ביי יוסף הצדיק אין תפיסה .לויט'ן שכל דאכט
אז עס ווערט גערעכנט ווי מ'דינט עבודה זרה, זיך אז דער חלום פון פרעה איז די סיבה וואס ערשטער טאג פון די עשרת ימי תשובה.
וויבאלד ס'פעלט אים בהירות אין אמונה ,א דערפון איז ארויס דער מסובב אז יוסף איז ארויס ג) ביי קידוש פון ראש השנה זאגט מען "זכר
שטייגער ווי כל הכועס כאילו עובד ע"ז און ווי פון תפיסה ,אבער דער אמת איז פארקערט ,אז ליציאת מצרים" .מ'דארף פארשטיין דער שייכות
דער תניא שרייבט (אגרת הקודש פכ"ה) אז דאס עס איז געקומען די צייט אז יוסף זאל ארויס פון יצי"מ מיט ראש השנה ,ווייל פסח און סוכות
קומט צוליב חסרון אמונה .די זעלבע ,גניבה פון תפיסה און פון דעם איז נסתובב געווארן אז פארשטייט מען אז דאס איז דער זמן פון יצי"מ
קומט פון א חסרון אמונה וויבאלד דער מענטש פרעה זאל חלומ'ען .דאס איז וואס שטייט 'ויהי און אויך שבועות איז זכר למתן תורה ,ווייל
איז נישט זיכער אז אלעס קומט פון השי"ת און מקץ שנתיים ימים' ,אז עס איז נשלם געווארן דאס איז דער תכלית פון יצי"מ ,אבער ר"ה האט
ס'איז נישט בידו צו באקומען מער אדער צו דער זמן פון יוסף אין תפיסה" ,ופרעה חולם",
דערלייגן .דערפאר זאגן אויך חז"ל כל המעלים דאס האט צוגעפירט אז פרעה זאל חלומ'ען. לכאורה נישט קיין שייכות מיט יציאת מצרים.
עיניו מן הצדקה כאילו עובד ע"ז ,ווייל דער דערפאר ברענגט דער מדרש דעם פסוק "קץ שם ד) די גמרא אין אנהויב תענית זאגט,
מענטש וויל צומאל נישט געבן צדקה קלערנדיג לחושך" ,אז ווי נאר עס איז אנגעקומען דער קץ איזה עבודה שבלב זו תפלה .פארוואס ווערט
אז ער וועט עפעס פארלירן דערביי ,אבער דער תפילה אנגערופן עבודה; וועלכע עבודה איז צו
האט פרעה גע'חלומ'ט. דאווענען און אינזין האבן פירוש המילות? עס
אמת איז אז אלעס קומט פון השי"ת. באמת איז דאס דער נסיון אינעם גאנצן זענען טאקע אן א שיעור דא דרגות אין תפלה,
ראש השנה איז דער עיקר זמן צו קובע זיין לעבן .ווען מען ווערט צעמישט און מען
אין הארץ אז אין עוד מלבדו ,וויבאלד דעמאלט פארלאזט זיך אויף א סיבה ,און מ'טראכט אז אבער פשטות התפלה איז נישט קיין עבודה.
איז מען מקבל מלכותו פונדאסניי .און דערפאר די מעדיצין וואס מ'נעמט היילט און דאס געלט ה) אויך דארף מען פארשטיין פארוואס די
איז ר"ה זכר ליציאת מצרים ,ווייל ביי יצי"מ האט וואס מ'אינוועסטירט ברענגט מ'זאל פארדינען. הפטורה פון ר"ה איז די הפטורה פון חנה .וואס
דער אויבערשטער געזאגט "משכו וקחו לכם", באמת דארף מען אבער וויסן און טראכטן אז
און חז"ל דרש'נען משכו מעבודה זרה .דער אויך די סיבה איז פונעם אויבערשטן נאר נישט איז דער שייכות?
עיקר זמן זיך צו רייניגן פון יעדן שמץ ע"ז אין אלעמאל באמערקט מען דאס ,און 'עולם' איז ו) אין חז"ל ווערט געברענגט (ר"ה יא).
הארץ איז ר"ה ,ווייל דעמאלט איז דער זמן צו מלשון 'העלם' ,אז זאכן זענען פארשוואונדן און אז אום ראש השנה איז יוסף הצדיק ארויס פון
אריינדרינגען אין אונז דעם "לבדך" עליון לכל
תפיסה .פארוואס דווקא אין דעם טאג?
עס ווערט געברענגט אין מדרש (ב"ר פ"ט א)
אויפ'ן פסוק קץ שם לחושך" :קץ שם ליוסף כמה
אלול תש״פ 16
אינ ופועאררטמירט אללעברלטסר ממלכות הארץ און דורכדעם וועט נתבטל ווערן די אלע
ווען ס׳איז עבירות וואס קומען מחמת חסרון אמונה.
דא א פרישע לבלר — די תורה׳דיגע זשורנאל
׳לבלר׳! פון ״מאָמענט״ — ערשיינט בעז״ה און וועגן דעם איז יוסף ארויס פון תפיסה אום ראש
השנה דייקא (ר"ה יא ,).ווייל ר"ה ווערט נתגלה די בחי' פון
טעל. יעדן חודש און איז בייגעלייגט "לבדך" ,און קץ שם לחושך ,ווייל דער טעם פארוואס יוסף
אלערט אינעם וועכנטליכן ״מאָמענט״. איז דעמאלט ארויס איז נישט צוליב די מעשה פונעם שר
המשקים ,נאר ווייל דעמאלט איז געווען אפגעשריבן אז יוסף
לאזט א מעסעדזש אויף: וו״יאללבנטיליראע״ירנועוורמישעיסירןנ וטופוען?ן
זאל ארויסגיין.
347.377.0795 סיינט זיך אויף צו באקומען יעצט קענען מיר שוין פארשטיין פארוואס ר"ה דערמאנט
אן ״אַלערט״ ,לויט אייער מען נישט קיין חטאים ,ווייל תשובה איז צוריקקומען צום
טעקסט באקוועמליכקייט. שורש ,און צוריקקומען צום שורש בקום ועשה איז דורך וידוי
אלערט און תשובה אויף די זינד ,און דאס איז די עבודה פון די אנדערע
טעג פון עשי"ת ,אבער ס'איז אויך מעגליך צוריקצוקומען צום
שיקט א טעקסט מעסעדזש צו: שורש דורך שב ואל תעשה ,דורך וואס מ'זיצט אויף איין
פלאץ און מען איז מקבל אויף זיך מלכותו יתברך דורכ'ן מכיר
347.377.0795
מיט דאס ווארטALERT : זיין אז אין עוד מלבדו .דאס איז די עבודה פון ר"ה.
דערמיט פארשטייט מען שוין דעם קשר צווישן די הפטרה
אימעיל פון חנה מיט ר"ה ,ווייל די גמ' אין ברכות זאגט אויפ'ן פסוק
אלערט "וחנה היא מדברת על לבה" ,דהיינו על עסקי לבה ,און זי
האט אויסגערעכנט אז אלעס וואס דער אויבערשטער האט
שיקט אן אימעיל צו: באשאפן אין א מענטש איז נישט לבטלה און ס'האט א סיבה;
[email protected] אויגן צו קענען זען ,אויערן צו הערן ,הענט צו ארבעטן אא"וו,
מיט א סאבדזשעקטALERT : אבער געב מיר א קינד איך זאל אים קענען שפייזן .און די
כוונת הדברים איז ווי דערמאנט ,אז די חסרון אין מלכות
איז אויב עס איז דא עפעס לבטלה ,וויבאלד אלעס איז פון
השי"ת און ס'איז נישט שייך צו זאגן אז דער אויבערשטער
האט חלילה עפעס באשאפן לבטלה .און אום ר"ה זענען מיר
מקבל אויף אונז מלכותו יתברך און זיין השגחה אויף יעדע
קלייניגקייט אומעטום.
דערפאר איז די מצוה פון שופר דווקא דורך שמיעה,
וויבאלד שמיעה איז מלשון קבלה; מ'טוט נישט גארנישט ,נאר
מ'הערט און מ'איז מקבל ,ווייל דאס איז די מצוה אום ר"ה צו
הערן און מקבל זיין אויף זיך עול מלכות ית' און גלייבן אז
אלעס איז פונעם אויבערשטן ,אויך די סיבה ,און דער מענטש
טוט נישט גארנישט ,און דורכ'ן מקבל זיין מציאות יתברך
קומט מען ממילא שוין צוריק צום שורש .
| איבעיא להו |
תורה .איז דא אויף די ווערטער דארט א מורא'דיגע ר"ן וואס שטעלט אונז | השקפה |
אוועק דעם יסוד אויף דער גאנצער נושא.
הרב שלמה אשר טויבער
פארוואס קומען ארויס פון בני עניים בני תורה? וויבאלד "שאין להם מנהל ארגון קש"ר
עסק אחר"! דער ארעמאן האט נישט קיין שום אנדערע געשעפטן וואס ציען
אוועק זיין קאפ און מח צו עפעס אנדערש ,ממילא זיין איינציגע "עסק" איז פראגע :וואס איך וויל פרעגן איז בעצם א דבר פשוט מאוד,
אבער טאקע ווייל עס איז אזוי פשוט ווייס איך נישט ווי אזוי עס
די תורה הק' ,וועט פון אים ארויסקומען א "בן תורה".
דער הייליגער ר"ן זאגט אונז דא דעם יסוד און דאס מציאות צו אנצוכאפן.
פארשטיין א מענטש .דער באשעפער האט אוועקגעשטעלט א מענטש אז עס קומט יעצט דער נייער זמן הבעל"ט ווי מען וועט האפנטליך
ער קען האבן חשק בעיקר צו איין יסוד .אויב האט א מענטש חשק און אנהייבן לערנען מיט חשק און מיט פרישקייט .אבער איך ווייס שוין
אז נאך א קורצער צייט וועל איך זיך טרעפן אויסגעלאשן .מיין
געשמאק אין עניני גשמיים וועט ער נישט האבן חשק צו עניני רוחניים. חשק וואס איז יעצט אזוי הייס און שטארק וועט אין קורצן ווערן
א מענטש וואס זיין גאנצע "געשמאק" ליגט אין וועלטליכע זאכן,
טעכנאלאגישע זאכן וואס ציען שטארק דעם חשק פון א מענטש ,דעמאלט קאלט און שוואך.
וועט ער נישט קענען אנהאלטן א חשק אין לערנען אדער דאווענען .די דאס איז א מציאות וואס שפילט זיך אפ מדי זמן בזמנו .אבער
"קאמפעטישן" איז צו גרויס .די הייליגע גמרא קען זיך נישט פארמעסטן פארוואס? איך וויל דאך לערנען און דאווענען? איך ווייס דאך ווי
פאר א פלאץ אינעם מח פון א מענטש ווען דער מח איז שוין באזעצט מיט גוט און וויכטיג עס איז פאר מיר .וואס קען איך טון אז איך זאל
אנדערע דברי חשק. נישט אזוי שנעל פארלירן מיין חשק?
די "בני עניים" האבן זיכער זאכן וואס שטערן זיי אין זייער טאג-טעגליכן המצפה לתשובה,
לעבן אסאך מער ווי די "בני עשירים" ,זיי האבן פיל מער דאגות ,זיי ווייסן
נישט פון וואנעט זיי גייען האבן ברויט אויף מארגן .אבער זייער מח איז פריי נפתלי ברוך ה.
פון אנדערע דברי חשק ,ווייל "אין להם עסק אחר" .ממילא מהן תצא תורה.
דער "בן עשיר" האט טאקע נישט קיין דאגות ,זיין גוף איז זייער רואיג, ואו איז דער מקור אז מען דארף זיין "שטארק"? דער ערשטער פלאץו
אבער זיין מח איז פול מיט אן "עסק אחר" וואס דארט געפינט ער זיין חשק,
און די חשק קען נישט גענוצט ווערן אויף צוויי פראנטן ,ממילא גייט עס אים איז די משנה אין מסכת אבות ,ר' יהודה בן תימא אומר וכו' "גבור
כארי" .אויך פאנגט אן דער הייליגער בית יוסף דעם שו"ע מיט דעם
שווער ביים לערנען. לשון" ,יתגבר כארי" לעמוד בבוקר לעבודת בוראו .ביידע זאגן אז
די עצה פשוטה וואס חז"ל געבן אונז אויף דער נושא איז ,אוועקצונעמען
יעדע זאך וואס וועט נעמען אונזער חשק און עס נוצן אויף עפעס וואס איז מען זאל זיין שטארק ווי א לייב.
א "קאנקורענט" צום לערנען .ווייל עס נישט דא קיין פלאץ אינעם מענטש לאמיר קלאר מאכן איין נקודה .עס איז ליידער דא א געוויסע סארט
מענטש וואס האט נישט קיין חשק צו גארנישט .א פארלאשענער מענטש
צו האבן חשק אויף זאכן וואס זענען זיך בעצם סותר איינער צום צווייטן. בכלליות .עס זעט אויס ווי די איינציגע חשק וואס ער האט ,איז נישט
ווי לאנג עס איז דא עפעס אינעם מענטש וואס געט אים מער הנאה ווי צו האבן קיין חשק .די סארט מענטשן האבן אן אנדערן פיל גרעסערן
לערנען וועט ער נישט אנהאלטן זיין חשק צום לערנען .עס איז קעגן דעם פראבלעם ,אבער דו זעסט נישט אויס צו זיין בכלל פון דעם סארט ,נאר דו
מוטשעסט זיך ווי פיל "נארמאלע" מענטשן וואס האבן בעצם חשק צו טון
מציאות! זאכן ,נאר די שוועריגקייט איז אז נישט אייביג איז די חשק אויף עפעס וואס
ווען מען איז מקבל אויף זיך אז במשך דעם זמן וועל איך נישט טון
עפעס וואס וועט מיר געבן מער הנאה ווי דאס לערנען ,דעמאלט ווערט מען איך וויל יעצט טון.
ווי דער "בן עני" וואס "אין לו עסק אחר" ,וועט מען בסד"ש זוכה זיין אז עס די גמרא זאגט אין מסכת נדרים (פא ).הזהרו מבני עניים שמהן תצא
זאל אנהאלטן און "מהן תצא תורה" .
____________________________
זיך צו פארבינדן מיט הרב ר' שלמה אשר אדער פאר סיי
וועלכע אנפראגעס און עצות ,שרייבט אין אימעיל צו:
[email protected]
איר קענט אריינשיקן פראגעס אין השקפה ,מחשבה ,חכמה ומדע ,פאר דעם ״איבעיא להו״ ּפאנעל, 18
און עס וועט בס"ד געענטפערט ווערן דורך די משיבים החשובים שליט״א
Fax: 718.928.3348 | Email: [email protected]
אלול תש״פ
אייגנארטיגער שאלות ותשובות ּפאנעל אין השקפה ,מחשבה ,תורה ומדע
איך בין אמאל אריין אין א געשעפט אין איינער פון די געגנטער | מחשבה |
אין ירושלים .דער פארקויפער האט זיך געוואנדן צו מיר :דו ביסט הרב
פריעדמאן? איך וויל דו זאלסט צוהערן א רעקארדירטע טעלעפאן הרב אהרן פריעדמאן
געשפרעך וואס איך האב געהאט מיט מיין זיבן יעריגן זון .עס האט זיך מחבר ספרי גם אתה יכול
ארויסגעשטעלט אז ער האלט נעבעך אינמיטן א שרעקליכע גט פראצעדור,
און די פרוי טוט אויפהעצן דאס קינד קעגן דעם טאטן און זי לאזט אים נישט צווייטער טייל פון דער תשובה אויף די פראגע:
זען זיין טאטן .דאס קינד האט געוויינט אויפ'ן טעלעפאן בדמעות שליש און עס מאכט זיך אסאך מאל וואס איך גיי אריבער א פראבלעם,
ער האט זיך ביטערליך באקלאגט אויף זיין מאמע אז זי ערלויבט אים נישט אפילו א קליינליכע ,צום ביישפיל אז עס איז נישט געגאנגען פונקט
אים צו זען .מיין הארץ איז צעבראכן געווארן צו הערן אזא קליין קינד מיט ווי איך האב געוואלט און זיך פארגעשטעלט ,אדער איינער האט
מיך אפגעטון מיט א קלייניגקייט .עס קען אריבערגיין טעג און
אזויפיל צער און ווייטאג.
עס איז שווער צו שילדערן די נפשיות'דיגע שאדנס פאר'ן גאנצן לעבן וואכן און איך וועל זיך נאכאלץ נישט בארואיגן.
וואס אזעלכע ראנגלענישן צווישן עלטערן ,אדער בכלל צווישן מענטשן, דאס שטערט מיך זייער .וואס קען איך טון זיך צו לאזן פירן
קענען צוברענגען פאר די קינדער .צומאל גרעניצט זיך דאס ממש מיט אפילו ווען עס גייט נישט גוט און נישט זיין אזוי אומרואיג ווען
רציחה .איך ווייס אז דער אויסדרוק איז א שארפע ,אבער איך האב געהערט עפעס איז נישט געגאנגען לויט די פלענער ווי אזוי איך האב זיך
די הגדרה פון דעם יונגן קינד וואס זיינע עלטערן האבן זיך גע'גט ,ער
האט מיר געזאגט" :אויב זעסטו אז א פארפאלק האלט זיך ביים גט'ן מיט פארגעשטעלט אז עס וועט זיין.
קריגערייען ,דאן שיק זיי צו מיר און איך וועל זיי בעטן אז צוערשט זאלן זיי יישר כח!
צעשניידן די קינדער אויף שטיקער ,וויבאלד ,אזוי צי אזוי ,דאס איז וואס זיי
מ.ג.א.
וועלן טון מיט'ן זיך גט'ן אויף א קריגערישן אופן!"
יענער יונגערמאן וואס איז געווען זייער אנגעווייטאגט ,האט גע'טענה'ט: ינעם פאריגן ׳לבלר׳ האבן מיר אויסגעשמועסט דאס אז אא
איך דארף שווייגן אויף אזא זאך? און ער האט אויסגעדריקט א שטארקע
רצון צו אונטערנעמען גאר שטארקע און שעדליכע שריט .און ער האט מענטש דארף קענען משלים זיין מיט וואס מ'האט אמאל
שאדן ,כדי מען זאל נישט שאדן האבן נאך מער .און נישט
געוואלט פון מיר א הסכמה איך זאל צושטימען צו זיינע שריט. ווי אסאך וועלכע זענען נישט גרייט צו משלים זיין מיט'ן
האב איך אים געזאגט :איך קען דיר נישט זאגן וואס צו טון ,וויבאלד קליינעם שאדן ,זיי עקשנ'ען זיך ,זיי טוען פארזעצן צו זיך
ב"ה בין איך נאכנישט אריבער אזעלכע זאכן ,און איך האב נישט קיין מושג
וואספארא ליידן דו גייסט אלץ אריבער ווען דו זעסט און דו שפירסט אז פארפלאנטערן אויך אויב די שאדנס ווערן גרעסער און מער.
מען פירט זיך מיט רשעות לשמה .אבער אויב האסטו באמת רחמנות אויף מיר האבן אויסגעשמועסט אפאר ביישפילן וועלכע טוען אפשפיגלען
דיר און אויף דיין קינד ,איז שטארק מעגליך אז ריכטיגער וואלט געווען אזעלכע פעלער ווען מענטשן זענען נישט מסכים צו שלום מאכן מיט
ווען דו ענדיגסט די פרשה ווי שנעלער ,מיט ווי ווייניגער אויסטוישונגען, קליינע שאדנס ,און דערפאר ליידן זיי שפעטער אסאך ,אסאך מער ווי ווען
דעבאטעס און ראנגלענישן .איך ווייס אז דאס איז נישט ממש גרינג צו טון, זיי וואלטן געליטן ווען זיי זענען גרייט צו שאדן האבן די קלייניגקייט אין
אבער געדענק אז אויך אויב עס וועט זיין שווערע שאדנס ,קומט דאס אבער
נישט צו צו די שאדנס וואס קענען און וועלן ווארשיינליך ארויסקומען פון אנהויב.
די ווייטערדיגע אמפערנישן .וועסט דיך פארשפארן אסאך מלחמות און איך האב אמאל געהערט א וואונדערליכן רעיון פון ידידי הרה"ג ר'
יהושע פינק שליט"א ,וועלכער האט געזאגט אויף דעם וואס מען ווינטשט
עגמת נפש .שוין אפגערעדט פאר דיין קינד. פאר חתן און כלה אז עס זאל זיין א "קשר של קיימא" ,פארוואס דווקא א
איך ווייס נישט וואס יענער האט אין ענדע באשלאסן ,און איך יעדן פאל קשר? נאר ,כדי צו מאכן א קשר דארף מען בייגן און ארומבינדן די שטריק
קום איך אים נישט דן זיין ,אבער איך זע צומאל ווי אזוי מענטשן פארלירן ווי עס פאסט ביז דער קניפ ווערט א גוטע און שטארקע קניפ .מיט צוויי
זייער געלט ,בעסער געזאגט ,זייער האב און גוטס ,זייער שלוות הנפש און שטעקענעס אדער הארטע מאטעריאלן איז נישטא קיין מעגליכקייט אויף
ווייטערדיגע תקופות פון זייער לעבן ,נאר וויבאלד זיי זענען נישט גרייט צו דער וועלט צו מאכן דערפון א קשר! נאר מיט א ווייכע און בויגזאמע זאך
האבן שאדנס און צוליב זייער פרינציפ נישט צו לאזן אז דער צווייטער זאל ווי א שטריק ,א שטיקל זיידן וואס מ'קען בייגן און דרייען ,קען מען מאכן א
ארויסגיין דער געזיגטער" .וואס הייסט? אז ער/זי זאל זיך נאך ארומדרייען קשר .די זעלבע איז מיט'ן לעבן .כדי מען זאל קענען לעבן באהבה ,באחוה,
בשלום ובריעות ,דארף זיך דאס פארפאלק לערנען אראפצובייגן דעם קאפ
און זאגן אז ער/זי האט געזיגט?! בשום פנים ואופן נישט!" און אונטערגעבן איינער פאר'ן צווייטן אזוי ווי א שטריק ,וואס נאר דעמאלט
דאס שפריכווארט וואס האבן מיר דערמאנט אינעם פארלאפענעם
לבלר ' 'Cut your lossesדארף פאר אונז באדייטן :שנייד ,דערלייד ,און קען מען מאכן קשר .דאס איז א וואונדערליך ווארט.
נעם אריין אין דיר דיינע שאדנס! די פראגע איז נאר ,פארוואס נאר אין דער
ענגלישער שפראך איז פארהאן דער אויסדרוק? ...מיר דארפן אויך האבן
די מענטאליטעט פון קענען משלים זיין מיט קליינע און קורצטערמיניגע
שאדנס אנשטאט שאדן האבן גאר אסאך!
אלול תש״פ 19
| איבעיא להו |
געמאכט גערודער און געשטערט דאס דאווענען .דער איד האט געשושקעט | עבודה |
און געזאגט "שא שא" אבער ס'האט נישט געהאלפן .מיטאמאל זעט ר' אהרן
מרדכי ווי יענער ווערט אויפגערעגט און הייבט אויף דעם שטענדער און הרב אברהם אבא לעזער
יו"ר מכון להעמיק
שלאגט מיט דעם איינעם פון די בחורים וואס האבן אים געשטערט.
ווי מיר האבן געשריבן אין פריערדיגן מאמר ,אויב דער מענטש לערנט צווייטער טייל פון דער תשובה אויף די פראגע :מ'איז
בלויז צו באקומען כבוד אדער געלט ,שלאגט זיך זיין רצון און תכלית געוואוינט צו זאגן אז תורה איז דער עיקר און תורה איז
פארוואס ער לערנט מיט דעם כח התורה וואס ער ברענגט אריין אין זיך און פועל אויף א מענטש און פירט א מענטש צו זיין א קומה
ממילא זעט מען נישט ווי די תורה ארבעט אים אויס .פון דער מעשה זעען שלימה .דאס אלעס זאגט זיך גוט ביז אין פראקטיק .אויב
מיר אז אויך ביים דאווענען אפילו מיט גרויסע כוונות פאסירט די זעלבע איך מעג רעדן אפן ,קען איך גענוג און נאך תלמידי חכמים
וואס עס קוקט מיר נישט אויס ווי די תורה איז פועל אויף
קאנפליקט און מען זעט נישט ביי דעם מענטש קיין העכערקייט. זיי .איך קען אויך מער ווי גענוג תלמידי חכמים וואס נוצן
איך האב אמאל געפרעגט א חב"ד'סקער ראש ישיבה ווי אזוי איז די תורה כקרדום לחפור בו ,רודפים אחר קנאה ותאווה
מעגליך אז בחורים וואס לערנען א האלבן טאג תניא און לקוטי תורה, וכבוד טראץ וואס זיי קענען גוט דרייען מיט'ן פינגער.
בחורים וואס זענען פארנומען און טראכטן פון אויבערשטן עכ"פ א האלבן טייל זענען וואוילע אידן אבער זענען מיט גארנישט
טאג ,ווי איז מעגליך אז זיי ווערן נישט בעלי מדרגה? פרעגט מיר דער בעסער אין מדות ווי וואוילע בעלי בתים און טאמער
ראש ישיבה צוריק "און ווי איז מעגליך אז בחורים וואס זיצן און לערנען א איינער וועט זיי אויפרעגן וועלן זיי קומען לכלל כעס.
גאנצן טאג גמרא מיט תוספות ווערן נישט בעלי מדרגה? די תורה איז דאך טאמער וועלן זיי האבן א נסיון אין עניני ממונות וועלן
פייער ,דעם אויבערשטנ'ס מחשבות כביכול? נאר וואס דען ,אז מען לערנט זיי זיך מורה היתר זיין ,וכו' וכו' .איך זע נישט זיי זאלן
אויסגעלאשענערהייט ,מצות אנשים מלומדה ,קען מען לערנען וואס מען זיין בעסערע און מער העכערע מענטשן ווייל זיי קענען
וויל און פארט נישט ווערן אויסגעארבעט". לערנען.
ערשט האב איך געטראכט אז דער ראש ישיבה האט מיר סתם דוחה אויב לייגט מען אזא פאקוס אויף לימוד התורה און
געווען בקש ,אבער שפעטער האב איך איינגעזען אז ער איז גערעכט .אפשר מ'פארלאנגט פון א איד אז רוב מנין ובנין פון זיין עבודת
טאקע די ערשטע שטיק צייט ווען מען הייבט ָאן לערנען העכערע ענינים ה' זאל זיין לימוד התורה ,איז מיין שאלה ,זו תורה וזו
ווערט מען מער נתעורר ,אבער נאך א שטיק צייט ווען עס הייבט אן ווערן שכרה? אפשר דארף מען מער דאווענען? אפשר דארף
שווער צו לערנען און די טרייב-קראפט דורכצושוויצן די שוועריגקייטן
איז בלויז כבוד ,צו ווערן גדול וכו' ,נישט ווייל ער וויל נאנט ווערן צום מען מער לערנען מוסר?
אויבערשטן ,געשעט דאס זעלבע ווי ביים לערנען גמרא וכו' .די פייער פון די שאלה באדערט מיך טאג און נאכט ווייל עס האט
גמרא הייליגט פונקט אזוי ווי לערנען אלקות ,נאר אז מען שלאגט זיך ארום פאקטישע השלכות אין לעבן .פארוואס זאל איך זיצן
און לערנען אין כולל און זיך מוטשען אויף לאנגע בית
מיט דעם כח ארבעט עס נישט בשלימות. יוספ'ס וואס זענען נישט נוגע לדינא אויב עס ברענגט
דער אמת איז אז די שאלה ווערט שוין געפרעגט הונדערטער יאר .אין נישט די אזוי געגארטע שלימות האדם? מה יתרון לאדם
ספה"ק מאור עינים (פרשת נצבים) פרעגט ער בזה הלשון" :יש כמה בני אדם
שלומדים וכשקם מלימודו עושה כל מה שהיצר הרע מיעצו ,והנה אמרו בעמלו של תורה אויב ער בלייבט א פרא אדם?
רז"ל אם פגע בך וכו' משכהו לבית המדרש ,אם אבן הוא נימוח?" [עס זענען אנטשולדיגט פאר מיין אפענע שפראך ,אבער "תורה
דא אסאך מענטשן וואס זיצן און לערנען אבער ווי נאר זיי ענדיגן לערנען
טוען זיי אלעס וואס דער יצה"ר זאגט זיי .לכאורה ,ווי אזוי קען דאס זיין, היא – וללמוד אני צריך!"
חז"ל זאגן אונז דאך אז די תוה"ק טוט צעלאזן דעם שווערסטן יצה"ר?] און
ער ענטפערט אז תורה ארבעט נאר אויב מען לערנט איר מיט אן אמת ,מיט ח.צ.מ ,.ברוקלין נ.י.
א כוונה צו זיך מדבק זיין מיט דער נשמה פון דער תורה ,דאן ווערט דער
מענטש אויסגעאיידלט .ממילא אויב זעען מיר א תלמיד חכם וואס ווערט גה״צ ר' אהרן מרדכי רוטנער שליט"א האט דערציילט אזה
נישט אויסגעאיידלט דאן וועלן מיר פארשטיין אז ער לערנט תורה ָאן קיין
חיות ,נאר ער לערנט צו באקומען כבוד אדער סתם מצות אנשים מלומדה אמאל איז ער געווען ביים כותל דאווענען ,און נעבן אים איז
געשטאנען א איד און געדאוונט מיט גרויס כוונה אריינקוקנדיג
ווייל אזוי איז אנגענומען אין זיין סביבה צו טון. אין א סידור הרש"ש און זייענדיג מכוון כוונת האריז"ל .עס
אבער ,אף על פי כן דארפן מיר לערנען און דאווענען וכדומה ,אפילו זענען אויך געווען דארטן א גרופע יונגע בחורים וואס האבן
מען לערנט נישט לשמה ,ווייל סוף כל סוף וועט עפעס געשען אין דעם
לערנער און ער וועט תשובה טון ,ווי חז"ל זאגן אונז (מדרש איכה) "הלואי
אותי עזבו ותורתי שמרו ,שהמאור שבה היה מחזירם" (ועיין עוד בשו"ע הרב
הלכות ת"ת פ"ד ה"ג).
פארזעצונג אויף זייט >>> 21
אלול תש״פ 20
| ספרים מארק |
נייע ספרים אויפ׳ן מארק /אלול תש״פ
עט סופר מהיר -אפהאנדלונגען די חסידישע היסטאריע -ביאגראפישע
וועגן פארשידענע ספרים וואס קאפיטלען איבער דער תולדות
האבן אויפגעשטורעמט די החסידות און די הייליגע צדיקים .י"ל
אידישע וועלט .באשריבן דורך ע"י מכון אידיש אוצרות 845.625.2973
הרב שמעון שלמה זילבער. זכרון יעקב -ח"ב .היסטאריע
פון א סעריע ארטיקלען וואס פון אידיש לעבן אין רוסלאנד
במשך די יארן תרט"ו -תרמ"א.
זענען ערשינען אין "לבלר", י"ל ע"י מכון אידיש אוצרות
דער חודש’ליכער תורה-
זשורנאל פון "מ ָאמענט". 845.625.2973
ארויסגעגעבן דורך :מכון
אידיש אוצרות.
גדול מרבן שמו -דאס לעבן און אינטערעסאנטע משלים -
שאפן פון גדולי ישראל וואס געקליבענע משלים פון חסידישע
פארשידענע איינצלהייטן פון
ספרים לימי הרחמים והרצון.
זייער לעבנס ביאגראפיע זענען י"ל ע"י מכון אידיש אוצרות
פארהוילן .באשריבן דורך
הרב שמעון שלמה זילבער. 845.625.2973
פון א סעריע ארטיקלען וואס <<< פארזעצונג פון זייט 20
זענען ערשינען אין "לבלר",
דער חודש’ליכער תורה- רבותי ,עס איז א ממש שאד! סיי ווי דארף מען זיצן און לערנען,
זשורנאל פון "מ ָאמענט". פארוואס זאל מען נישט צולייגן אביסעלע חיות און כוונה און זוכה זיין צו
ארויסגעגעבן דורך :מכון א גליקליך לעבן אויף דער וועלט און אויף יענער וועלט ,ווי הרב וואזנער
אידיש אוצרות. זצוק"ל פלעגט זאגן אז ער זעט נישט ווער עס האט א גליקליכן לעבן מער
ספרים ליסטינג ווי אים.
לבלר • 24תשרי הבעל״ט איך וויל צוענדיגן מיט נאך א נקודה וואס איז כדאי צו אנמערקן .אלס
קליין יונגל האב איך געהאט א חבר וואס איז געווען זייער הויך .מיר פלעגן
מחברי ספרים ומוציאים לאור :שטעלט אריין אייער זיך שפילן צוזאמען און זיך נאריש מאכן כדרכם פון קינדער .איך האב
נייעם ספר אינעם ספעציעלן ״ליסטינג״ פון לבלר׳ס באמערקט ווי כסדר שרייט מען אן מיין חבר פאר'ן זיך נאריש מאכן בשעת
פון מיר האבן אלע הנאה געהאט .מיין מאמע האט מיר מסביר געווען אז
״ספרים מארק״ אפטיילונג .פארבינדט זיך מיט היות ער איז זייער הויך און ער זעט אויס עלטער ווי ער איז ,ממילא שרייט
די רעדאקציע אויף די פאלגענדע וועגן: מען אים כסדר אן אז עס פאסט נישט זיך אויפצופירן אזוי פאר זיין עלטער,
LAVLOR Seforim listing בשעת ער איז נעבעך אומשולדיג.
Phone: 718.928.3347 Ext. 107 די זעלבע זאך קען אויך זיין גילטיג דא .ווען איינער לערנט איז ער
Email: [email protected] אין א העכערער מדרגה ,ממילא זעט זיך אן פיל שטערקער זיינע חסרונות,
בשעת וואס אויב מיר וואלטן געזען די זעלבע זאך ביי סתם א מענטש
וואלט עס אונז ניטאמאל געשטערט .די תורה ארבעט אויס אפילו מען
לערנט תורה שלא לשמה נאר אזוי ווי דאס איז נישט בשלימות און דער
מענטש זעט אויס עלטער און דערהויבענער ווי ער איז ,זעט זיך אן זיינע
חסרונות פיל שטערקער .
אלול תש״פ 21 ספרים שאפע
הרב יעקב נפתלי ראזענבערג | אחת שאלתי |
אז ער איז נישט עכט אינטערעסירט צו זיין ווי זיי ,אבער ...אזוי וואלט וואס קען טון א בחור
ער "געדארפט" זיין ,ניין? וויבאלד ער האט נישט דאס וואס יענער האט וואס מוטשעט זיך מיט
דעמאלט האט ער פלוצלינג נישט גענוג חברים .אפילו ער קען יא האבן
צוויי דריי נאנטע חברים דאך קוקט ער זיך אן ווי ער האט גארנישט .ער חברים?
איז נישט צופרידן מיט זיינע חברים וואס ער האט יא ,ווייל ער פארגלייכט ח.ש ,.ניו יארק
זיך צו יענעם. טייערער בחור,
די ערשטע זאך וואס מען דארף געדענקען איז אז יעדער מענטש איז חברים איז גאר א וויכטיגער חלק פון
א מענטש פאר זיך .קיינער איז נישט די זעלבע ווי א צווייטן .ווען יעדער א מענטשנ'ס לעבן .כדי א מענטש זאל
וואלט געוואלט די זעלבע און געטראכט די זעלבע ,וואלט געווען צרות זיך קענען אנטוויקלען אויף א געזונטן
אופן מוז ער האבן מענטשן מיט וועם
צרורות .נישט אלעמאל וואס איז גוט פאר יענעם איז גוט פאר דיר. צו רעדן ,פארברענגען א.א.וו .אבער
ווען א בחור קען אננעמען און אפרישיעטן ווער ער איז באמת און ס'איז טאקע דווקא אין די בחורישע
פארשטיין אז ער דארף נישט האבן וואס יענער האט ,דאן קען ער אנטוויקלען יארן – די צייט ווען א קינד וואקסט אויף
א געזונטע זעלבסט-זיכערקייט וואס ,בדרך אגב ,איז עפעס וואס מענטשן און צוביסלעך ווערט מער ערוואקסן און
גלייכן אסאך און וועט צוציען נאך חברים .ער וועט קענען בלייבן פארנומען אוועקגעשטעלט אלס א מענטש פאר זיך – וואס
און פארברענגען מיט די חברים וואס ער האט ָאן פילן ווי ער פארפאסט
עפעס און דורכדעם בויען געזונטע קשרים מיט די מענטשן ארום אים וואס אסאך מוטשען זיך מיט דעם ענין.
וויבאלד דו האסט נישט געשריבן מער פרטים איבער דיר און די
קענען אנהאלטן פאר לאנגע יארן.
אפילו א בחור וואס איז שעמעדיג ,ווי נאר ער קאנצענטרירט זיך נאר דעטאלן פון דיין מצב ,וועל איך רעדן מער בכלליות.
אויף די מענטשן ארום אים אנשטאט א גאנצע צייט זיך פארגלייכן צו יענעם, ווען א בחור מוטשעט זיך מיט חברים איז עס געווענליך אדער ווייל ער
וועט עס געווענליך מאכן אסאך גרינגער פאר אים זיך צו טרעפן זיין פלאץ איז פארנומען זיך צו פארגלייכן צו איינעם וואס האט מער חברים ווי אים
און ער מיינט אז ער דארף זיין ווי יענעם ,אדער ווייל ער איז בטבע מער
צווישן זיינע חברים.
ווען א בחור ווייסט ווער ער איז און איז באקוועם מיט זיך ,אפילו ער שעמעוודיג אדער שטיל צווישן מענטשן.
האט נאך נישט יעצט די חברים וואס ער האפט צו האבן ,דאן וועט ער מיט'ן א בחור וועט אסאך מאל זיך אומקוקן און באטראכטן זיין מצב אזוי:
אייבערשטנ'ס הילף טרעפן די מענטשן וואס ער דארף האבן ארום זיך לויט ער קוקט אויף די פאפולערע בחורים ,די בחורים וואס יעדער הערט אויס,
די בחורים וואס זענען כסדר ארומגענומען מיט א קופקע ,די בחורים וואס
ווי ס'איז גוט פאר אים אין אלע פלעצער און מצבים וואס ער געפינט זיך.
נאך א נקודה וואס איז וויכטיג צו געדענקען איז אז דער חבר וואס דו באקומען די מערסטע אטענשאן ...און ער פארגלייכט זיך צו זיי.
האסט יעצט מוז נישט זיין אז ער וועט זיין א חבר לעולם ועד .א מענטש אדער טראכט ער אז ער וואלט געוואלט זיין ווי זיי אבער ער זעט נישט
וואקסט און טוישט זיך מיט די יארן .אמאל וואקסט מען צוזאמען און טאקע וויאזוי ער קען אנקומען דערצו .אדער טראכט ער אז כאטש ער ווייסט
דעמאלט קען זיך א פריינטשאפט האלטן פאר לענגער אבער אמאל קען מען
"אויסוואקסן" א חבר .ס'קען זיין ווייל מ'גייט אביסל אין אנדערע דרכים,
אדער ווייל דו וואקסט און ער נישט .דאס מיינט נישט אז מ'דארף זיך
צעקריגן אדער דווקא אפהאקן מיט יענעם ,חוץ אויב יענער האט א נישט
גוטע השפעה אויף דיר ,וואס דאס איז א נושא פאר זיך ,נאר אזוי ווי זאכן
טוישן זיך וועלן ענק ביידע פאר זיך ענדערש טרעפן ענקער אייגענעם פלאץ
צווישן אנדערע מענטשן.
דער אייבערשטער זאל העלפן אז יעדער זאל קענען טרעפן זיין פלאץ
און זיין צופרידן מיט וואס ער האט .מיר זאלן אלע האבן אסאך סייעתא
דשמיא און אסאך הצלחה אין אלעם וואס מיר טוען.
הצלחה וברכה!
____________________________
זיך צו פארבינדן מיט הרב ראזענבערג אדער פאר סיי
וועלכע אנפראגעס און עצות ,שרייבט אין אימעיל צו:
[email protected]
אכטונג בחורי חמד :שיקט אריין אייערע פראגעס איבער סיי וועלכע הינזיכטן .לאזט א מעסעדזש אויף 718.928.3347עקסטענשאן 107
אלול תש״פ 22
זעלטענע געלעגנהייט
ניינצן מינוט א טאג
און זייט קונה ידיעות אין ש"ס
כאפט'ס אריין און הערט אויס א טעגליכע jcmteam.com
קורצע גמרא שיעור
לייכט געשמאק קלאר צו דער זאך
718.906.6422
#2 #1 #8
מסכתות יעצטיגע קורצע
הש“ס מסכתא גמרא
שיעור
#6 #5
#3
תרי“ג הילולא
מצוות דצדיקיא תלמוד
ירושלמי
הערט דעם 19מינוטיגע שיעור טעגליך
זייט קונה ידיעות אין ש"ס
געאייגנט פאר יעדן עלטער
| גדול מרבן שמו |
לשונות קעגן דעם ספר ,נאר ער טרעט ארויס הגה"ק רבי מרדכי
מיט אן אש להבה אן קיין חשבונות אויב ער וועט באנעט זצוק"ל
ליידן צוליב דעם. אבד"ק ניקלשבורג
.3ווי מיר האבן דארטן געשריבן ,איז רבי צבי
הירש לוין געווען א זון פונעם אמסטערדאמער רב []2
הגה"ק רבי אריה לייב זצוק"ל ,וואס האט דארטן
געדינט נאך זיין שווער דער הייליגער חכם צבי רא"ש ,מיט זיינע הערות "כסא דהרסנא". פארזעצונג פון פריערדיגן נומער
זצוק"ל .אצינד זעען מיר ,אז דער מהר"ם באנעט מיר האבן דארט דערציילט אז דער וואס
איז געווען זייער משפחה-קרוב ,וויבאלד זיין איז ארויסגעקומען די שטערקסטע און דאס פרק ד'
טאטע'ס טאטע איז דאך אויך געווען אן איידעם מערסטע שארף איז געווען נישט קיין צווייטער
ביים הייליגן חכם צבי ,ווי אויבנדערמאנט .דאס ווי דער מהר"ם באנעט .ווען מ'קלערט אריין "ומרדכי לא
באדייט ,אז ער האט געשיקט דעם שארפן בריוו דערינען זעט מען אז עס איז געווען אן יכרע ולא
צו זיין טאטנ'ס ערשטן-קוזין ,און דאך האט ער אומבאגרייפליכן מסירות נפש פון זיין זייט, ישתחוה" –
זיך נישט אפגעהאלטן דערפון וויבאלד עס האט זיין מערכה
זיך געהאנדלט פון כבוד שמים ,אפצושטעלן צוליב עטליכע אורזאכן: מיט די
.1ער איז נאך דאן געווען א יונגערמאן ,א
דעם אבן הנגע פון השכלה. קנאפע בן ארבעים לבינה ,און גלייכצייטיג אויך משכילים און
אגב איז אינטערעסאנט צוצולייגן ,אז אין קוים דריי יאר אויף זיין שטול אלס ניקלשבורגער רעפארמער
יאר תק"פ האט איינער געוואלט איבערדרוקן רב .עס האט זיך אויסגעפעלט גאר אסאך קוראזש
דעם "בשמים ראש" ,אבער דער מהר"ם באנעט און מסי"נ ארויסצוקומען מיט א בריוו צום אלטן אין יענע צייטן איז דער אייראפעאישער
האט זיך פערזענליך אריינגעלייגט דערינען אנערקענטן גדול הדור ,דער בערלינער רב ,צו אידנטום געווען פארלוירן און צעמישט,
און האט באוויזן אז מ'זאל עס נישט דרוקן ,און שטייענדיג אין גורל'דיגע צייטן ווען די משכילים
זינט רבי שאול'ס אייגענעם דרוקן דעם ספר באוואשן דעם ספר פון זיין זון. האבן געשניטן שטיקער פונעם ערליכן כלל וואס
איז עס נישט איבערגעדרוקט געווארן פאר די .2מיר האבן ציטירט געוויסע ציטאטן פונעם האט צומאל נישט באגריפן די שטארקע סכנה
שארפן בריוו ,פון וואס מ'זעט אז ער האט זיך וואס די השכלה ברענגט מיט זיך .דער מהר"ם
ספר נישט באנוצט מיט געקונצלטע דיפלאמאטישע באנעט איז געווען פון די גרעסטע לייבן זיך
ארויסצושטעלן קעגן זיי ,אפילו ווען דאס האט
מצפה יקתאל צורת קדשו פון הגה''ק רבי צבי הירש באדייט אז ער זאל דארפן זיין פארמישט אין
זצוק''ל ,אבד''ק בערלין פאלעמיקס וואס זענען געווען שלא לפי כבודו.
השגות ע hספר מיר האבן אקארשט באשריבן באריכות
אינעם "לבלר" ,אינעם קאלום "עט סופר מהיר",
תורת יק ו תי א ל דעם טרויעריגן קאפיטל געשיכטע וואס איז
פארלאפן מיט'ן גאון רבי שאול בערלין ז"ל,
נוהרב מוהירר אבד"ק פראנקפורט-ד'אדער ,א זון פון הגה"ק
רבי צבי הירש לוין זצוק"ל ,אבד"ק בערלין ,וואס
ה כ הן רפאל האט צוערשט געשריבן דעם חוצפה'דיגן קונטרס
"מצפה יקתאל" קעגן דעם ספר "תורת יקותיאל"
אבד רשלש קהלות אה״ו יעיא פון הגה"ק רבי רפאל הכהן זצוק"ל ,אבד"ק
אה"ו (=א'לטונא ,ה'אמבורג ,ו'ואנדזבעק) ,און
הספר חזה מלא סברות ישרות בתלמוד ערוך ׳ צהלו לקראתו כיעמיקי העיון <וע*ר קשתנ1 דערנאך ארויסגעגעבן דעם היפש-מזויפ'דיגן
ספר "בשמים ראש" ,אנגעבליך פארפאסט דורכ'ן
במלחמה של תורה דרוך • בו תמצאו חשק נפשכם להפריד הישר מן המעוקש ׳ והברור
נזן המנומנם אשר בו סבוך וסרוך ־ ולקשור האמת •^ם הבינה כבן אחר אמו כרוך -
ממנו תראו להשריש אחרי השקר וצוד רמיה h2יהי הרנך
חברו
הרבני הדיין המצויין כמהו״רר
עובדי׳ בהרב מוה״רר ברוך
׳ ;סרב ־מוב הצפון ינחילהו ׳■ לום מבלו ארוך 'גייאהי ח ו־חל מהו ׳ שזב /ששחוח בזה
ברלין
בדפוס חברת חנוך נערים •
הנגי נשפ^ אותך
הועתק והוכנס לאינטרנט
www.hebrewbooks.org
ע”י חיים תשע״א
שער-בלאט פונעם קונטרס 'מצפה יקתאל',
וואס רייסט אראפ גאר שארף דעם 'תורת
יקתואל' פון הגה''ק רבי רפאל הכהן ,אבד''ק
אה''ו
אלול תש״פ 24
הרב שמעון שלמה זילבער
אנגענומען פאר חארינער ,נישט באגרייפנדיג און דאס איז געווען דער מהר"ם באנעט. קומענדיגע הונדערט יאר.
די פארבארגענע צילן וואס ער האט נאך דאן חארינער איז אויפגענומען געווארן אלס
באהאלטן ,אבער דער מהר"ם באנעט האט עס רב אין אראד אין יאר תקמ"ט ,דעם זעלבן יאר
וואס דער מהר"ם באנעט איז אויפגענומען
דערשפירט. געווארן אלס רב אין ניקלשבורג .אינעם זעלבן א גרעסערע און לענגערע מלחמה האט ער
דאס איז טאקע קלארער געווארן עטליכע יאר האט ער מתיר געווען צו עסן געוויסע פיש געפירט קעגן דעם טרויעריג-בארימטן אראדער
יאר שפעטער ,אום תקס"ג ,ווען חארינער האט מיט די נעמען "שטירל" און "טיק" ,וואס איז רב ,אהרן חארינער ,וועלכער איז צווישן אנדערן
ארויסגעגעבן א ספר "עמק השוה" ,וואו ער געווען אנגענומען לאיסור .ווען דער פאקשער געווען א תלמיד פונעם הייליגן נודע ביהודה
שרייבט ארויס עטליכע לינקע השקפות וואס רב הגאון רבי יצחק גריסהאבער זצ"ל האט פון פראג וואס האט אים אויך געגעבן סמיכה,
האבן שוין יא אויפגערעגט די מאסן .דער מהר"ם געהערט דערפון ,האט ער אפגעשריבן א בריוו אבער איז עווענטועל נחמץ געווארן און האט זיך
באנעט איז ווידער געשטאנען אין שפיץ פון דער צום אראדער רב זאגנדיג אז עס איז אנגענומען
מערכה קעגן אים ,און ער האט געזאגט אז דער לאיסור און ער זאל צוריקציען פון זיין היתר. דערקייקלט ביז'ן ווערן א רעפארמער.
ספר אנטהאלט דברי כפירה און מ'דארף עס חארינער האט געשריבן אז זיין רבי ,דער נודע חארינער ,אדער ווי דער הייליגער חתם סופר
פארברענען ,און ער האט זיך געוואנדן צו די ביהודה ,האט עס מתיר געווען ,און אנדערע באטיטלט אים "סיטרא חורינא" און "אח"ר" –
דארטיגע ראשי-קהילה שרייבנדיג אז זיי זאלן האבן געהאלטן אז ער האט צוריקגעצויגן מרמז צו זיין אז ער איז ווי אלישע בן אבוה וואס
זען אפצוזאגן חארינער פונעם רבנות איידער ער (דאס איז א לענגערע פרשה וואס פארדינט אן איז צוערשט געווען א תנא אבער איז געווארן
לייגט צוגרונד די שטאט .עווענטועל האט מען א רשע און מ'האט אים גערופן אחר – איז נישט
דאס געברענגט צו א דין תורה פאר'ן מהר"ם מינץ אפהאנדלונג פאר זיך). געווארן א פולשטענדיגער רעפארמער אין איין
אין אויבן-ישן (=אלט-בודא ,איינע פון די דריי אלנפאלס ,דער מהר"ם באנעט האט זיך טאג .עס איז געווען א פאמעליכע צוגאנג פון
שטעט וואס האבן עווענטועל צאמגעשטעלט דאס מערסטע ארויסגעשטעלט קעגן אים ,און יארן לאנג ,וואס אסאך גדולי ישראל האבן נישט
דעם אונגארישן הויפטשטאט "בודאפעסט") ,און עס זעט זיך קלאר אן אז ער האט באטראכט פאראויסגעזען און האבן זיך אפילו אנגענומען
חארינער פאר א משכיל און איינער וואס זוכט פאר אים ביי פארשידענע פאלעמיקס .איינער
ער האט באפוילן גונז צו זיין דעם ספר. אריינצוברענגען קולות און לינקען ווינטן האט אבער ארויסגעשטארצט פון אלע אנדערע
פאר די קומענדיגע פאר יאר האט זיך ביים ציבור .געוויסע חשוב'ע רבנים האבן זיך גדולי ישראל ,פארמאגנדיג א ספעציעלן שמעק
חארינער געהאלטן שטיל ווען עס איז געקומען צו דערשנאפן וואס עס ליגט באהאלטן אין אים,
■ • ■ י״‘יד•:,-', ; J VYן■■; ■f - rלן '
שמעו הרים ריב ה' ׳ , .
ספד :מהאיתנים מוסדי ארץ וביצחק יקרא
עסה השוה -מ קל נועם
p V nרא^צ{^ חוא דעטתיקחכהמישכיזסמיניסנובמד7ד»גגותהגי״'וי״אלי!שטטימראלי וסהנקהרסא
הוא שוהלאלפפזו ,ני הו אנ1לל שלאה מאמיים • מאמרראזז אמנה♦ מ א מר מ מ ה חיהי• *• ffffm >’אכאמדנ1עסיהנ7פ pבני p3 p^pnw03 0 :>3p0״ pעראג *
דירת אהרן • והיה נל מנקש ד3רי אגדה ומליצה /או ויכוח דגר הלנה ישלח ידו נפריי וישוה לו געו״ה piיכולתי להדר תשובת חכמי הזמן לפי כבודם כי לב הוא ״
עס האדונים ההליחה ססדרתיס לסדר ימי כתיבתן* ולא רציתי
וטעם קראתי כשמות נל מאמר ומאמר איש מלשמו ,מל מקומו ינוא נשלוס • ויעזרני השי^ת להוציא ה7פיה פגפולא 7אורייתא סל חכמי הזמן יחיו* מל73ש7בר זה
כל מהוד* אף גס למעט הוצאות ה7פום* גס אולי ניחא להו
לאור יתר המאמריס אמר במן מסלו •״ת אשר ח גני ,ניגימה יכה נ תנ תוס נחנתיס וצרפתי^ למצ^ חן צרף פלפולם לבארי קי7ופיהס ולהוציאס לאור* p!p^)p1ססכמי
׳ ■*׳ נעיגי אלקיסואדס 1 פלפולי כבד יש ת״יכלהגאוגיס והרבכיסומופלגיתורההנקוניס
;שמותם ^לpמן • גס צא העתקתי מאילת פלוס הרבניס תלי '■׳.י
נדפס פ ה פראג ה׳ק^טג לפ׳הן
והתחלת דבריהם״ פלא יאמרו לכבוד עצמי אני זודש :
הועתק והוכנס לאינטרנט ■' 4;.ר־— נ 1ס פה וויגא שנת תקנט״ל
www.hebrewbooks.org ■'t׳ י■
ע"י חיים תשע״א ^ :וונחי מ ה רק לחוות דעת ולא להחליט איסור
'על כלל ישראל :
Synagogus ini Arad JP. Aaron Cbarin in hoc opuCculo,
iCui titnlum ex Genesi C. XIV. v. g. Emek Hafcb-Scbavel id 5Kcinung fcineSwcgS f a6ec a(3 >23er
eft ; Vailis Sebave prxfixit, tribus orationibus de rebus
^otiiEmum metaphyficis diflerit. Accedit ejusdem difTcr- . botf^ feorgetragcn. .
tatio alia fuper traftatam Talmudicum Seraim di£Ium. • ' •‘ .
|l i s a me leftis nihil obftare judico, quin typis committi
חדזת אדרמגו הק^סר ההטיד פראנ׳׳ץ השני יר״ה : ן
• ־ . P « g . , 3• M ^ i, . 8 3־p o ffi., . ו ו י ז ד י ר ר ^ 1ז א ג « ו ו ^ ן »
C*r. Regius Ceiiibr., Reviior <3c Translator ^,גדלוקט ב״ח ^ V Wה ר א ^ אנ צ ק ^ א ק״ק ר״טס חופו
•ill Hebraicis
.1עבלחעיפעף in.iבוכדלוקד חול בוכהעכד}ערי חי!־^י4״^עק ח״גנ
י.וי:ע חק סיסען קיכ^חלקט ,חיק פחל^ח)יג ^Pגענ ח ¥יי
בילפט! ו׳עגען חיבל פטע^ע) ^ חחטע רעל
in ter e(fenwangerfc^e» ®ud^^’rueferep, 1803.
? ij ^ t' be n11,(t&greu^(C^ ufr(nt^n'fb>et ? &3 0 fcp ,ע Gn?fא<graf t, t>eurfcj> t im t bebt-atfcfceA
buctbm ibler, in feinem *etijeneri ■^oui'e om niren J^ten
^ a rfte, ttn^P fogenoniiten oiren ©tempef ^ 5Nmre ter
־' 5fir0. J2J9, 3m 5'o^ire I?9S-
שער-בלאט פונעם ''ספר'' עמק השוה פון ■■■jי■י־ל■"■'.׳■•.י
אהרן חארינער ,וואס האט ענדליך געברענגט
די ערליכע רבנים אים אויסצושפייען פונעם * -״*;;.ך■■ ■i
ערליכן ציבור שער-בלאט פונעם ספר מקל נועם ,וואס דער שער-בלאט פונעם ספר ''שו''ת בשמים ראש''
פאקשער רב האט ארויסגעגעבן קעגן אהרן מיט'ן פירוש ''כסא דהרסנא'' פון הגאון רבי
חארינער'ס היתר צו עסן די שטירל פיש שאול בערלין
אלול תש״פ 25
| גדול מרבן שמו |
טיילווייזע פאנאראמע פון דער שטאט אראד ,וואו אהרן חארינער האט געדינט אלס רב צום אלוועלטליכן אידנטום ,אבער ביי זיך
צורת קדשו פון הגה''ק בעל חתם סופר מפרעשבורג זצוק''ל ,וואס האט געפירט די מערכה קעגן אין שטאט האט ער איינגעפירט עטליכע
טוישונגען אין שול ,ארויסנעמענדיג פיוטים
די משכילים אינאיינעם מיט'ן מהר''ם באנעט פונעם דאווענען ,אראפנעמענדיג די "טראפן"
פון קריאת-התורה ,דאס דרייען מיט'ן גראגער
ביים זאגן "המן" ,און ענליכס .די אלע זאכן
האבן צעטיילט אראד אין צווייען ,ווען טייל
שטאטסלייט ווילן נישט קענען זייער רב ,דערצו
ווען ער איז שוין געווען אויסגעשפיגן פון רוב
ערליכע רבנים אין אונגארן .אין איין פאל האט
ער געוואלט אננעמען א גרעסערן רבנות פאסטן,
אבער דער חתם סופר האט עס אפגעשטעלט
באצייטנס.
שפעטער ,אין יאר תקע"א ,האט ער געוואלט
ווערן דער רב אין וויען – וואו עס האט זיך דאן
אנטוויקלט א מער-מאדערנע קהילה און זיי
האבן געזוכט איינעם פון די "פארגעשריטענע"
רבנים ,אבער דער מהר"ם באנעט האט עס
צעשטערט זייענדיג דער אנערקענטער רב
הכולל ,און האט אנשטאט דעם אריינגעשטעלט
א צווייטן (אויך א מאדערנער ,אבער פארט נישט
קיין רעפארמער).
עס האט געדויערט נאך אכט יאר ,אז
חארינער זאל אנטפלעקן פינקטליך וואספארא
פארשוין ער איז .אין יאר תקע"ט איז ערשינען
די רעפארמיסטישע ספר "נוגה צדק" וואס האט
אגיטירט ארויסצונעמען גאנצע שטיקער פונעם
סידור ,א שטייגער ווי די תפילות וואס רעדן פון
זיך אומקערן קיין ארץ ישראל און ביאת משיח,
און צו דאווענען אויף דער אלגעמיינער שפראך,
צו שפילן שבת אויף אן ארגעל – דורך א גוי און
אויף דער גוי'אישער שפראך ,ארויסצונעמען די
הפטורה פונעם שבת'דיגן דאווענען ,א.א.וו .אט
דער שמוציגער בוך האט געקריגן די "הסכמה"
פון חארינער וואס שרייבט א תשובה מתיר צו
זיין די אלע זאכן.
דער הייליגער חתם סופר איז ארויסגעקומען
מיט שארפע אטאקעס קעגן אים (שו"ת חת"ס
סי' פ"ד-צ"ו) ,דערמאנענדיג צווישן אנדערן די
פריערדיגע מערכות ,און ווי ער דערמאנט דעם
מהר"ם באנעט (סי' צ')" :כבר בשנים קדמוניות...
ויעש באושים ,חלץ חושים ,נגד מופלא באנשים,
הגאב"ד דמדינות מעהרי"ן".
ווידעראמאל האט דער מהר"ם באנעט
אנגעפירט די מערכה קעגן אים ,אבער אצינד
האבן שוין אלע איינגעזען זיינע ווייטגרייכנדע
אויגן ,און פון אלע זייטן האבן רבנים געשריבן
שארפע בריוון און חארינער איז געווארן
אלול תש״פ 26
הרב שמעון שלמה זילבער
צו אפיוינךעאםוידפרןוקטיש
ז .ברמן תספורת וגילוח אוצרות החיד"א
סערווירט אייך און האופנים השונים עה"ת וההפטרות
המותרים לפי ההלכה ו’ כרכים
אלע היימישע
געגענטער מכון המאור
Z. Berman Books warehouse ארכיאולוגיה פתחי תשובות
תנ”כית
1554 63rd St הלכות ועניני ביקור
Brooklyn, NY 11219 הרב זמיר כהן חולים ואבילות
718 871 5316 ext 3 חלק ה
Salesman 917 400 0395 מאת אדני החושן
[email protected] עין יעקב
המבואר יסודות מספר קצות החושן
Z. Berman Boro Park
על ירושלמי
4602 17th Ave מכון המאור ב"כ
Brooklyn, NY 11204
718 871 5316 ext 2 בין הזמנים
Seforim Warehouse Sale
Z. Berman Flatbush
פאלגט נאך אין די
1586 Coney Island Ave קומענדיגע מודעות די
Brooklyn, NY 11230 דעטאלן איבער דער
718 258 1955 יערליכער גרויסארטיגער
Z. Berman Passaic ספרים יריד!
119 Main Ave 1554-63rd Street Brooklyn NY
Passaic, NJ 07055
October 12th tillאסרו חג From
973 471 1765 October 19th
Z. Berman Cedarhurst
408 Central Ave
Cedarhurst, NY 11516
516 569 4577
Z. Berman Lakewood – Chateau plaza
916 River Ave
Lakewood, NJ 08701
732 367 6000
Z. Berman Lakewood – Westgate
118 Hillside Blvd
Lakewood, NJ 08701
732 367 6000
Z. Berman Lakewood – Squankum
219 Squankum Rd
Lakewood, NJ 08701
732 367 6000
| גדול מרבן שמו |
האט ער אויפגעהערט מיט די סיגופים אויפ'ן וויסן סיי וואס איבער אידישע אנגעלעגנהייטן, גענצליך מוקצה מחמת מיאוס ,א זאך וואס
דירעקטן באפעל פונעם הייליגן רבי'ן רבי זושא פון תורה ביז ,להבדיל ,קולטור ,האבן זיי זיך האט זיך נאר שטערקער ארויסגעשטעלט מיט
פון אניפאלי זי"ע ,וואס ווי באקאנט האט מען געוואנדן צו אים וויסנדיג אז ער האט א קלארע די יארן ווען ער האט געהאלטן אז מ'קען טוישן
ביי חסידים נישט געהאלטן פון זיך מסגף זיין און דייטליכע ערקלערונג איבער יעדער זאך. דעם שבת אויף זונטאג (עפ"ל) ,און נאך ריכטיג-
צופיל ,און ער האט אים שארף געטאדלט פאר'ן דער מהר"ם באנעט האט אויך שטארק געשעצט רעפארמיסטישע אנשויאונגען וואס ער האט גוט
זיך פייניגן צו שטארק ,און זינט דאן האט ער נאר דעם קייזער ,און האט אפילו געשריבן תפילות פארדעקט אין די פריערדיגע יארן .אדאנק די
לכבודו און ער פלעגט דרש'ענען אין שול אז מערכה פונעם מהר"ם באנעט ,האט ער אבער
פארמינערט מיט זיין עסן. נישט געהאט קיין שטארקע השפעה אויפ'ן
אין זיין סידור השל"ה ,אין וועלכן ער פלעגט מ'דארף זיין געווארנט בשלומה של מלכות. אונגארישן אידנטום ,סיידן אראד זעלבסט ,וואס
שטענדיג מתפלל זיין ,האט ער אריינגעשריבן איז טאקע ליידער היפש אונטערגעגאנגען אין
דעם פאלגנדן שארפן נדר" :הריני נודר לה' פרק ה' זיינע צייטן .אגב ,די אייניקלעך פון חארינער
אלקי צבאות ,לבלתי אהנה מהנאות עוה"ז זולת האבן זיך ליידער געטויפט צום קריסטנטום,
מה שהוא לצורך גדול ולתועלת בריאת גופי"! צדקות,
ווען דער הייליגער חתם סופר האט געהערט חסידות בבחינת "שם רשעים ירקב" דורך זיי אליינס.
דערפון ,האט ער זיך אויסגעדריקט דערוועגן אז ופרישות
אזא שארפע "נדר" קען נאר מאכן א בעל רוח- פונעם
הקודש ,וואס ווייסט פינקטליך וויפיל עס איז מהר"ם
באנעט ווען די רעפארמער האבן אנגעהויבן
דער מאס פון "לצורך גדול" פאר זיין לעבן . אויסצושפרייטן זייערע פליגל אין בערלין (און
פארזעצונג אין קומענדיגן נומער אי"ה אויסער זיין גדלות בתורה ,זיין כח ההנהגה, שפעטער אין האמבורג ,שוין נאך דער הסתלקות
זיין מלחמה קעגן די רעפארמער ,און זיין פון מהר"ם באנעט) ,איז דער מהר"ם באנעט
די מצבה פון הגה''ק בעל חתם סופר בארימטע ישיבה ,איז דער מהר"ם באנעט אויך ווייטער געשטאנען אין שפיץ פונעם אנטווארט,
מפרעשבורג זצוק''ל ,וואס האט צוזאמען געווען א צדיק נשגב ,חסיד ופרוש אין זיין אינאיינעם מיט'ן הייליגן חתם סופר ,שרייבנדיג
מיטן מהר''ם באנעט געפירט אלע מערכות פערזענליכן לעבן .ווי זיין עלטסטער זון רבי שארפע בריוון און פסקים אויסצושליסן די
יעקב אבריל איז מעיד ,האט זיין פאטער גלייך דאזיגע פארשוינען פונעם ציבור .ער האט
קעגן די מתחדשים נאך דער חתונה זיך שוין געפירט בפרישות און זיך באנוצט מיט'ן טערמין "חוקות הגוי" כדי
מיט תעניתים ,פאסטנדיג משבת לשבת מיט א אויסצוקרויזן סיי וואספארא קעגנערשאפט צום
איסור זיך צו באנוצן מיט אן ארגעל אין שול ,און
תענית הפסקה צוויי מאל א וואך. ער האט נישט צוגעלאזט סיי וואספארא שינויים
נאך אלס בחור ,איינשטייענדיג אין פראג וואס די רעפארמיסטן האבן געוויס צוגעזען ביי
ביים גביר ר' מאיר קארפעלעס אין שטוב,
וואס האט אים אויסגעהאלטן מיט אלע זיינע די קריסטליכע קירכעס.
באדערפענישן ,האט ער גארנישט געפלעגט צו אזוי אויך איז ער געשטאנען פעלזן-פעסט
עסן ביז שפעטער נאכמיטאג ,און דאס געלט אפצושלאגן סיי וואספארא אטאקעס פון די
וואס מ'האט אים געגעבן צו קויפן פרישטאג משכילים און רעפארמער קעגן דער ערליכער
מסורה .איין ביישפיל וועלן מיר אראפברענגען,
פלעגט ער אויסטיילן פאר ארעמעלייט. אז ווען געוויסע משכילים האבן באוויזן
ער איז אויך געווען א מתנהג בפרישות אויסצו'פועל'ן ביים עסטרייכישן קעניג פראנץ
יתירה ,און פון די פופציג יאר ביז צו זיין דער ערשטער ,אז ער זאל פארבאטן צו דרוקן
הסתלקות איז ער געווען גענצליך אפגעשיידט דעם תלמוד צוליב פארלוימדונגען קעגן קריסטן
קודש לה' ,מיט דער הסכמה פון זיין רעביצין אד"ג ,איז דער מהר"ם באנעט געווען דער וואס
וואס האט שוין צוגעזען זיין הייליגע התנהגות האט פארענטפערט זייערע קשיות און האט
ביז דאן ,ווען געוויסע תקופות איז ער געווען
גענצליך אוועקגעגעבן פאר תורה והתעלות אן צוריק געקריגן רשות צו דרוקן דעם תלמוד.
עס דארף אנגעמערקט ווערן ,אז צוליב זיין
קיין שום גשמיות'דיגע פארבינדונגען. גרויס חכמה און באקאנטשאפט אין וועלטליכע
זיינע פילע תעניתים און סיגופים האבן זאכן ,איז ער געווען זייער באליבט ביים קייזער
פארט נישט צוגעטרעטן צו זיין געזונט ,זייענדיג פראנץ דער ערשטער ,און ער איז עטליכע מאל
פיזיש גאר שטארק געבויט און געזונט אן קיין אויפגענומען געווארן דורכ'ן קייזער וואו זיי
קראנקהייטן .אבער ווי עס ווערט דערציילט
האבן ארומגערעדט איבער אידישע זאכן.
דאס האט אויך פארשטארקט זיין כח ,און
יעדעס מאל וואס די רעגירונג האט געוואלט
אלול תש״פ 28
הרב שמעון שלמה זילבער
קאסט נאר איין טעלעפאן!!!
718-704-0028
ווארט נישט אויף די לעצטע מינוט!!!
די לעצטע טאג וואס מען קען זיך איינשרייבן איז ז’ תשרי
נאכ'ן טויט פון אבו בקר האט זיין די ביזאנטישע ,פערסישע ,און כאליפאיטשע יצישייטבווויתילסיוגרעאפאואןרפשולמיבסודינגתאפון
נאכפאלגער אומאר פארגעזעצט מיט די מאסיווע אימפעריעס ,איידער די איסלאמישע אינוואזיע.
אינוואזיעס .אומאר האט באוויזן גענצליך צו די רואיגע תורה עפאכע אין בבל אונטער
באזיגן די ביזאנטן און דערנאך די פערסישע עס באלד נאכ'ן טויט פונעם איסלאמישן נביא דעם איינפלוס פון די הייליגע ישיבות סורא
אימפעריע .עס האט נישט גענומען לאנג ביז מוכאמעד ,ווען זיין נאכפאלגער אבו בקר האט און פומבדיתא האט אנגעהאלטן פאר לאנגע
גאנץ מעסאפאטאמיע און דער מיטל מזרח זענען אנגעהויבן מיט א מעכטיגער מיליטערישער יארן .מיט דעפ אונטערגאנג פון דער מעכטיגער
אינוואזיע אויף די ביזאנטישע און פערסישע רוימישער אימפעריע און דער אויפגאנג פון די
געווען אונטער איסלאמישער הערשאפט. אימפעריעס .דער ציל פון אבו בקר איז געווען ביזאנטישע אימפעריע ,האט זיך די סיטואציע
אונטער דער נייער איסלאמישער צו פארשפרייטן דאס איסלאמישע גלויבן איבער דראסטיש געענדערט פאר די אידן אין בבל .די
הערשאפט ,האבן די אידן אין בבל געהאט דער גאנצער וועלט .די ביזאנטישע אימפעריע, ביזאנטינער זענען געווען גלויביגע קריסטן ,און
א פארהעלטנמעסיג רואיג לעבן .די אידישע וועלכע איז שוין אזוי אויך געווען שטארק זיי האבן געזוכט ארויפצוצווינגען די קריסטליכע
אויטאנאמיע אין בבל וועלכע איז גענצליך אפגעשוואכט פון די נאכאנאנדע מלחמות מיט די רעליגיע אויף אלע זייערע אונטערטאנען.
דערשטיקט געווארן אונטער די ביזאנטישע פערסישע אימפעריע ,איז געכאפט געווארן אין און דאס האט זעלבסטפארשטענדליך
און פערסישע הערשאפטן ,איז ווידעראמאל טאטאלער איבעראשונג פון דער איסלאמישער געהאט א נעגאטיווע אויסווירקונג אויף די
איינגעשטעלט געווארן ווי אין דער גלאררייכער אינוואזיע .נעמליך ,זיי זענען געווען געוואוינט שטאנדהאפטיגע אידישע תורה לעבן אין די
אמאל .דער אמט פון ריש גלותא ,וואס איז צו איבערפעלער פון פרימיטיווע אראבער פון
געקומען צו אן ענדע מיט'ן טראגישן טויט פונעם צייט צו צייט ,אבער דאס מאל זענען זיי שאקירט מעסאפאטאמישע פעלאכען.
ריש גלותא מר זוטרא דורכ'ן ברוטאלן סאסנישן געווארן זעענדיג ווי פון מדבר מארשירן ארויס די נאכאנאנדע שטרייטן צווישן די ביזאנטן
הערשער ,איז צוריק באנייט געווארן דורכ'ן שווערע טויזנטער געניטע און ארגאניזירטע אין די סאסנישע הערשער פון דער פערסישער
אראבישן כאליף ,מיט'ן באשטימען זיינס אן אימפעריע האבן געפירט צו דער פארשליסונג
אייניקל ,בוסתנאי ,אלס דער נייער ריש גלותא. אראבישע קעמפער. פון די מעכטיגע תורה פעסטונגען סורא און
פומבדיתא .די מעכטיגע קול תורה וואס האט
ראש ישיבה גאון יעקב ארויסגעהילכט פון צווישן די ווענט פון די
הייליגע ישיבות אין בבל איז צום באדויערן
מיט עטליכע יאר פריער ,אין יאר ד''א פארשטילט געווארן .א קנאפע פופציג יאר זענען
שמ''ט ,האט דער ערשטער גאון ,חנן מאישקיא,
אויסגענוצט די כאאטישע סיטואציע אין בבל ,און די ישיבות געווען הערמעטיש פארשלאסן.
ער האט צוריק באנייט די ישיבה אין פומבדיתא. אין יענער צייט האט די געאגראפיע פון
מיט צוויי יאר שפעטער ,אין יאר ד''א שנ''א, דער וועלט ,הויפטזעכליך דער מיטל-מזרח,
האט דער גאון מר בר רב הונא צוריק באנייט די זיך דראסטיש געענדערט .אנגעהויבן האט זיך
ישיבה אין סורא .אבער די ישיבות האבן זיך נאך
יואל הלוי מ. דיישיבותאיןָּב ֶבל
ארסטיעקרילעען ד
אלול תש״פ 30
די ספר שאילתות פון רב אחאי משבחא. געווארן דורך די תלמידים פון רב יהודאי בן נחמן אלץ געוואקלט .עס האט גענומען ביז אין יאר
גאון .יהודאי גאון איז ל''ע געווען בלינד ,צוליב ד''א שצ''ז ,דאס יאר וואס דער איסלאמישער
א בליק אויף די היינטיגע שטאט באגדאד ,און דער דעם האבן די תלמידים אראפגעשריבן וואס ער הערשער עלי איבן אבי טאליב האט ענדליך
בריק וואס ציעט זיך איבער דעם חדקל. האט פארגעלערנט אויף אויסנווייניג .אריגינעל באוויזן גענצליך איינצונעמען בבל ,אז די
איז ער געווען פון די חכמים פון פומבדיתא, ישיבות זאלן זיך צוריק באפעסטיגן .די הייליגע
און אויפגעגעבן זייער לאנד ,אין ליכט פון אבער דער ריש גלותא שלמה בן חסדאי האט לימודים און די הערליכע ירחי כלה האבן זיך
דער עקאנאמישער אויפוואכונג ,האבן געלט- אים אריבערגעפירט צו דער ישיבה אין סורא, ווידער באנייט מיט דער גאנצער שטארקייט ווי
פארבארגער פארלוירן זייער פארזיכערונג ווייל מ'האט נישט געקענט טרעפן אין גאנץ בבל
צוריקצובאקומען זייער געלט .זענען געגאנגען אין דער ליכטיגער פארגאנגענהייט.
די גאונים רב ביבוי הלוי גאון פון סורא ,און די אזא גרויסער גאון און צדיק ווי אים. די ליכטיגע עפאכע פון די גאונים האט זיך
גאונים רב הונא מר הלוי גאון און רב מנשה בן אנגעהויבן אנטוויקלען .דאס ווארט 'גאון' איז
יוסף גאון פון פומבדיתא ,און געמאכט א תקנה דקיייןתובראהגצדיאטדזיך אריבער בלויז איין ווארט פונעם גאנצן טיטל; דער פולער
אז געלט-פארבארגער און ווייבער זאלן אויך טיטל איז געווען 'ראש ישיבה גאון יעקב' באזירט
קענען איינקאסירן פון מטלטלין .דאס איז אין יאר ד''א תר''ן זענען די אבאסידישע אויפ'ן פסוק אין תהילים 'גאון יעקב אשר אהב
געווען אן היסטארישער תקנות הגאונים וואס כאליפאטן געקומען צו דער מאכט .די הויפט סלה' – די 'שטארקייט' פון יעקב וואס דו ליבסט
האט דראסטיש געטוישט די לעבנסשטייגער שטאט פון דער איסלאמישער הערשאפט האט
פון די אידן איבער דער גאנצער וועלט ביז צום זיך דאן אריבערגעצויגן פון דמשק צו באגדאד. שטענדיג.
די אבאסידישע כאליפאט האבן גאר שטארק
היינטיגן טאג. אנטוויקלט די לענדער אונטער זייער הערשאפט, דפיוןעדרי גשאטועניסםפרים
אין רעזולטאט פון די מאסן-ארויסוואנדערונג סיי עקאנאמיש און סיי קולטוריש .זיי האבן
פון די קליינע דערפער צו דער שטאט באגדאד, אויפגעשטעלט שולעס און אוניווערזיטעטן דער ערשטער ספר וואס איז ערשינען נאך
האבן די גאונים באשלאסן אויפצולעזן די ישיבות וואו מ'האט שטודירט מעדיצין ,אסטראנאמיע, דער פארפולקאמונג פון דער גמרא דורך רב
אין פומבדיתא און סורא און זיי איבערפלאנצן ארכיטעקטור ,און נאך .אונטער זייער הערשאפט אשי און רבינא האחרון ,איז געווען דער ספר
אין דער עקאנאמיש-בליענדער שטאט באגדאד, איז באגדאד פארוואנדלט געווארן אלס דער השאילתות פון רב אחאי פון דער שטאט ַש ָבּ ָחא.
וואו זיי האבן ווייטער געדינט אלס א לייכט הויפט צענטער פון אינטערנאציאנעלן האנדל, רב אחאי איז געווען פון די תלמידים פון דער
זייענדיג אין דער פאסיגער געגנט צווישן די ישיבה אין פומבדיתא ,אבער ער האט קיינמאל
טורעם פאר'ן בבל'ישן אידנטום . נישט געדינט אפיציעל אלס גאון .רב שרירא
פארזעצונג קומט אי"ה צוויי גרויסע טייכן פרת און חדקל. גאון פארציילט אונז אין זיין וואונדערליכן בריוו,
אין רעזולטאט פון דער עקאנאמישער אז רב אחאי איז אייגנטליך געווען א קאנדידאט
אויפוואכונג ,האבן אידן אין די דערפער פאר גאון אין פומבדיתא ,אבער דער ריש גלותא
ביסלעכווייז אנגעהויבן איבערצולאזן שלמה בן חסדאי האט אנשטאט אים געשטעלט
זייערע פעלדער און פעלד ארבעט ,און זיך זיין תלמיד רב נטרוי כהנא אלס גאון .אין
אריבערגעצויגן קיין באגדאד וואו זיי האבן זיך רעזולטאט האט רב אחאי פארלאזט בבל אויף
פארנומען מיט האנדל .דאס האט פונדאמענטאל שטענדיג ,און ער האט זיך געצויגן קיין ארץ
אפעקטירט דעם טעגליכן אידישן לעבנסשטייגער ישראל וואו ער איז נפטר געווארן אין עלטער
אין פארשידענע אספעקטן. פון בערך 70יאר.
מיר וועלן בלויז אנכאפן איין ביישפיל: דער ספר השאילתות איז מער ווייניגער
די גמרא זאגט אין יבמות :רבי אלעזר זאגט, צוזאמגעשטעלט פון די וואונדערליכע דרשות
א מענטש וואס באזיצט נישט קיין לאנד איז נישט וואס רב אחאי האט געהאלטן שבת פירקא.
קיין מענטש .דער שטייגער ביי אידן איז אלעמאל עס איז געשריבן אויף אראמיש ,די שפראך
געווען ,אז אויב א מענטש איז געשטארבן און וואס די אידן אין בבל האבן דאן גערעדט.
ער איז שולדיג געווען געלט פאר א צווייטן, עס איז אויסגעשטעלט לויט די פרשת פון די
אדער א פרוי וואס האט זיך אפגעשיידט פון תורה .עס הייבט זיך אן מיט א שאלה אויף א
איר מאן ,האט מען געקענט איינקאסירן דעם מצוה אין דער וועכנטליכער סדרה ,דאן ווערט
חוב אדער די כתובה געלט ,מיט די לאנד וואס דאס פארענטפערט מיט א קורצער תשובה,
דער מענטש האט איבערגעלאזט .דאס באזיצן נאכגעפאלגט מיט מוסר און מידות ארום
לאנד האט געדינט אלס א פארזיכערונג אז דער דער מצוה .צוליב דעם ווערט עס אנגערופן
געלט-פארבארגער אדער די ווייב זאלן זיך פילן
פארזיכערט אז זיי וועלן צוריקבאקומען דאס 'שאילתות'.
געלט וואס קומט זיך זיי .אצינד ווען די אידן דער ערשטער ספר וואס איז פארפאסט
אין בבל האבן זיך אוועקגעצויגן פון די דערפער געווארן אויף אויסשליסליך הלכה ,איז דער ספר
הלכות פסוקות .די הלכות פסוקות איז געשריבן
אלול תש״פ 31
בס״ד
אינדערהיים חדשים 3
10וואכן זומער
באלד קומט שוין די ימים טובים
וועט מיין
קינד קענען
ליינען?
חלק א די ״תורת פיך״קריאה
ארבעט 10מינוט א טאג
קינדערגארטן העפטן
חזרה אויף די אותיות מיט געשמאקע עקטיוועטיס
איבער די זומער
חלק ב וועט פארזיכערן אז אייער קינד בע״ה
וועט ווייטער שטייגן בלימוד הקריאה
Pre-1-A
חזרה אויף אותיות,
נקודות ,הברות און ווערטער
אן קיין שווא
חלק ג
כיתה א׳ -ב׳
חזרה אויף הברות ,ווערטער,
כללים און תהלים
Page by page
training available
צו באקומען
אין די געשעפטן
Free shipping available
for phone orders call:
929-333-3392
ספעציעלע פרייזן
פאר חדרים און
Day Camps
כל הזכויות שמורות ל״מכון תורת פיך״
© 2020 Scholastic Success Inc. POB 718 Monsey NY 10952
Tel: 845.538.4168 Fax: 845.538.4169 Email: [email protected]
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Lavlor #23 - Elul 5780
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Lavlor #23 - Elul 5780
- 1 - 32
Pages:
