די פאלעמיק איבער די אומצאליגע ספרי הרמב"ם ,צווישן זיי דער מורה נבוכים ///הרב שבתי הורוויץ :וויינען אדער זיך פלאגן?
אייר תשע"ט בס״ד • נומער #7 אאל"יפפוסזמןל ָרב'אבבדייייימלבגלורעוהעאנרא7לגיטךיע"#גצטו
א גייסטרייכע פעדער פאר׳ן עם הספר
רבי אדם בעל שם
די מיסטעריע פון דעם
רבי'ן פון מרן אור שבעת
הימים הבעל שם טוב הק'
א שווערד אדער
א פייל-און-בויגן?
נקודה למחשבה לאור
פטירתו של הגה"ח רבי
עזריאל טויבער ז"ל
גקעאןואןוייסבוועאתדוקסרןעראה אלס א איד וואס
ארבעט שווער
אהיןגאדוקלבלרתביה יתוהרוהששעמועכסהןמ,יהטעהרןגמאיורן פאר פרנסה,
וואס איז מיין
דעם סוד ההצלחה פונעם גאונ'ס
בקיאות און דער ריכטיגער וועג וויאזוי חלק אינעם יו"ט
שבועות?
יעדער קען ווערן א בקי בש"ס
| הרב עזריאל
טויבער
וויאזוי צו קוקן
אויף א שכן
וואס פירט זיך
אנדערש פון
אונז?
| הרב אהרן
פריעדמאן
וואס איז דער
מקור צו די
מנהגים פון
פסח שני?
| הרב מרדכי גנוט
וואס קען איך טון
צו פילן אן אמת'ע
טעם אין א שבת
אדער יו"ט? | הרב
אברהם אבא לעזער
א | אפקלאנגען |
עס זעט אויס ווי דער שרייבער האט עטוואס מקצר תלמידי רבי ליבער הגדול Address:
געווען איבער די מפרשים וועלכע האבן געשריבן 543 Bedford Ave. #207
רבי ליבער הגדול /לבלר 4 Brooklyn NY 11211
פירושים אויפן רמב"ם. Telephone:
א ליינער וועלכער האט שטארק הנאה פונעם איך האב זייער הנאה געהאט פונעם ארטיקל 718.928.3347
איבער דעם צדיק וקדוש רבי ליבער זיע"א באשריבן Fax:
תורה זשורנאל. אין אייער לבלר אויסגאבע .איך וויל מוסיף זיין א 718.928.3348
()- שיינע אנעקדאט איבער א תלמיד מובהק פון רבי Email:
[email protected]
ענטפער פון הרב שמעון שלמה זילבער: ליבער הגדול.
רבי ליבער האט געהאט א גרויסן תלמיד ,וואס ______
דער וויכטיגסטער ספר אויפ'ן רמב"ם איז געוויס איז אויך געווען פון די בארימטסטע תלמידי בעש"ט
דער "מגיד משנה" ,וואס איז פארפאסט געווארן און מעזריטשער מגיד ,דאס איז הרה"ק רבי ישעי' General Inquiries:
דורך רבינו וידאל די-טולוזא ,א חבר פונעם ר"ן, הלוי מדינאוויץ זי"ע ,אויך באקאנט אלס רבי ישעי' [email protected]
וואס האט זיך אפגעגעבן מיט'ן פארענטפערן שווערע מיאנוב .רבי ישעי' איז געווען א צדיק נשגב וואס האט
שטיקלעך משנה תורה ,מפרש זיין די כוונה און מקור גלייכצייטיג פארמאגט א גלענצנדער פעדער ,און ער 39Store Distribution:
פונעם פסק הלכה ,א.א.וו .ער ווערט באטיטלט איז דער וואס האט ארויסגעגעבן דעם בארימטן ספר ARTEX (347) 352-2231
דורך די שפעטערדיגע גדולים אלס "הרב המגיד", "צוואת הריב"ש" פון די ד"ת פונעם בעש"ט ,און אזוי
און זיינע ווערטער טראגן מן הסתם די שטערקסטע אויך האט ער ארויסגעגעבן דעם טיפן חסידישן ספר Lavlor
האפט צווישן די מפרשי הרמב"ם .עס איז אויך דער Journal
ערשטער קלאסישער ווערק אפגעשריבן אויפ'ן משנה "תורה אור" פון די ד"ת פונעם מעזריטשער מגיד. Phone:
תורה ,וואס האט שטארק געהאלפן אוועקשטעלן עס איז פארבליבן איין איינציגן בריוו פון הרה"ק E71x8t..9#2180.73347
דעם ספר אלס פאקטישער אויבנאן פון ספרי הפסק. רבי פנחס'ל קאריצער זי"ע ,און עס איז געוואנדן צו Email:
אין דער תקופה פון גירוש שפאניע ,זענען רבי ישעי' מדינאוויץ ,וועמען ער באטיטלט אלס [email protected]
געשריבן געווארן דריי געוואלדיגע פירושים אויפ'ן "איש אלקים קדוש הוא ,כל פעל ה' למענהו ,כבוד
משנה תורה ,און ווי וואונדערליך אז אלע דריי זענען אהובי ידיד ה' וידיד נפשי ,הרב המופלא והמופלג, ______
געשריבן געווארן דורך גדולי ישראל וואס זענען בוצינא קדישא ,דחילא ופרישא ,אור חוזר ומקיף,
זעלבסט פארטריבן געווארן פון שפאניע .זיי זענען חילו באורייתא תקיף ,כבוד קדושת שמו נודע ©Moment Magazine.
דער מהר"י קורקוס ,דער רדב"ז ,און דער בעל שו"ע בשערים" ,און ער גייט דארט אריין אין א לענגערע Published by Moment Magazine Inc.
מיט'ן בארימטן "כסף משנה" .דער מהר"י קורקוס שמועס מיט סתרי תורה ,דברים מכבשונו של עולם All rights reserved. Reproduction in
האט נאכגעמאכט די ארבעט פונעם מגיד משנה, whole or in part in any form without
בעיקר אין ערטער וואו עס איז נישטא זיין פירוש, (נדפס בספר חסד לאברהם לרבי אברהם המלאך). prior written permission from the
דאס זעלביגע איז מיט'ן "יקר תפארת" פונעם רדב"ז, אלנפאלס ,רבי ישעי' האט אויך באזיצן ביי זיך publisher is prohibited.
און דאס זעלביגע איז מיט'ן כסף משנה – טראצדעם כתבים על פי קבלה פון הגה"ק בעל מגלה עמוקות The publisher reserves all right to
וואס ער האט אפטמאל אסאך מאריך געווען און זי"ע ,פון הגה"ק רבי שמשון אסטראפאלער זי"ע, edit all articles for clarity, space and
און פון זייער אור-אייניקל ,ר' ישעי'ס רבי ,הגה"ק editorial sensitivities. Submissions
מפלפל געווען אין די ווערטער פונעם רמב"ם. רבי ליבער הגדול מבארדיטשוב זי"ע ,אבער ער cannot be returned to sender.
דאס האט אייגנטליך געגעבן דעם צייכן פאר האט זיך קיינמאל נישט געטרויט עס ארויסצוגעבן Moment Magazine is not responsible for
דער נייער עפאכע פון אחרונים וואס האבן זיך מורא האבנדיג צו אנטפלעקן אזעלכע הייליגע the kashrus of any advertised product
גענומען שרייבן וואונדערליכע ספרים אויפ'ן משנה פארבארגענע זאכן .עווענטועל איז דערפון געדרוקט or service that appears in these pages.
תורה ,פאראייביגנדיג דעם מייסטער-ווערק אלס אן געווארן דער סידור מגלה עמוקות ,אבער די כתבים Moment Magazine assumes no
אומערזעצבארע טייל פון שלשלת התורה שבעל פה. פון רבי ליבער זענען מער קיינמאל נישט ערשינען, responsibility for the content of articles
דער בארימטער פירוש "לחם משנה" פונעם גריכישן טראצדעם וואס רעשטלעך פון זיינע ד"ת זענען or advertisements in this publication,
גאון פון סאלאניקי ,רבי אברהם די בוטון ,האט פארבליבן אינעם ספר "צרור החיים" ,פון זיין אייניקל nor for the content of books that are
געעפנט דעם וועג פאר פילע אחרונים זיך מפלפל referred to or excerpted herein.
צו זיין מיט א טיפקייט אין דער כוונה פונעם רמב"ם, רבי חיים ליבערזאהן זצ"ל.
צי דער "משנה למלך" פון הגאון רבי יהודה רוזאניס, הק' שלמה ל.
וואס איז געווען גאר א גרויסער חריף ומפלפל ,ווי
באקאנט מיט זיין אנדערן חריפישן ספר "פרשת נאך מפרשים אויפ׳ן רמב"ם
דרכים" על התורה. עט סופר מהיר /לבלר 4
דערנאך זענען שוין נאכגעקומען די אומצאליגע
ריזן ווערק פון אנדערע אחרונים ,ווי דער "יד המלך", איך האב זייער הנאה געהאט פון דער
באשרייבונג איבער דעם משנה תורה להרמב"ם.
פארזעצונג אויף זייט >>> 19
אינהאלט
| לבלר | 7#אייר תשע״ט |
כותבים ומשתתפים: 08 | קולמוס |04
הרב עזריאל טויבער ז״ל
הרב סיני מלוביצקי | איבעיא להו | 16 זויויךינפעןלאאגןד?ער
הרב אהרן פריעדמאן הרב שבתי הורוויץ
הרב מרדכי גנוט הרב עזריאל טויבער
הרב שלמה אשר טויבער הרב אהרן פריעדמאן | א נקודה |06
הרב שבתי הורוויץ הרב מרדכי גנוט
הרב שמעון שלמה זילבער הרב אברהם אבא לעזער באאויפגשיןויו?לע-ראודן-אדער
הרב משה יודלזאהן הרב שלמה אשר טויבער
הרב ברוך לאבין ספרים שאפע
הרב אלימלך פריעדמאן | גדול מרבן שמו |34
22 רשבםי זאצד״םל בעל
להתקשר עם המערכת: הרב שמעון שלמה זילבער
718.928.3347 Ext. # 107 | "מורה נבוכים" להרמב"ם [| ]2 | כשרות |28
[email protected] מאכלי חלב
הרב שמעון שלמה זילבער הרב אלימלך םריעדמאן
לבלר איז א
חודש׳ליכע | ּפינטעלע איד |30
תורה-העפט
בייגעלייגט ׳בשבילי׳ נברא
צום ׳מ ָאמענט׳. הרב עזריאל טויבער
״לבלר | אפקלאנגען |02
- 8סיון״ | תנן התם |05
וועט אי״ה
ערשיינען
פר׳ בהעלותך.
הרב שבתי הורוויץ | קולמוס |
וויינען אדער זיך פלאגן?
ארהאן א באקאנטע מעשה וואס ווערט דערציילט אויףפ
מיט זיין געהארעוועטן אוצר.
וואס דארף אבער טון דער וואס האט באקומען דעם הון תועפות פון זיין איינעם פון די גאוני ליטא .געווען אמאל א למדן ,פון די
פאטער בירושה? ער דארף אינוועסטירן ערגעצוואו דאס געלט ,ער דארף תלמידים פונעם גר"א ,וואס האט זיך געמוטשעט צו
זיך פלאגן דערויף עס זאל ווייטער וואקסן און בליען ,אזוי אז זיין פארמעגן פארשטיין א שווערן תוספות און האט נישט געקענט דערגיין
וועט פארגרעסערט ווערן און ער וועט זעלבסט זיין א חלק דערפון ,וויבאלד איר אנטשיידונג .פונקט איז ער דעמאלט אנגעקומען צו א
ער האט אסאך געלייסטעט אז דאס פארמעגן זאל פארמערט ווערן ,און געוויסן ארט און האט געהערט אז אין דער זעלבער געגנט
דעמאלט וועט ער שוין זיין אויפמערקזאם מיט יעדן דאלאר און זיי נישט געפינט זיך א חשוב'ער גאון וגדול ,איז ער אריין צום גאון און האט אים
פארגעלייגט זיינע קושיות און ספיקות איבער דעם תוספות אויף וואס ער
סתם פארשווענדן.
להבדיל אלף אלפי הבדלות ,נאך וואס דער אויבערשטער האט מוטשעט זיך.
ארויסגענומען די אידן פון די מ"ט שערי טומאה און אריינגעברענגט צו די דער רב האט געבעטן ער זאל אים געבן עטליכע מינוט .דער רב איז
מ"ט שערי קדושה ביי יציאת מצרים ,האט דער אויבערשטער זיי באפוילן אריין אין זיין צימער און נאך עטליכע מינוט איז ער ארויסגעקומען מיט
"וספרתם לכם ממחרת השבת" ,דאס הייסט ,איר זאלט ציילן זיך זעלבסט, א וואונדערליכן ענטפער וואס האט הערליך מיישב געווען דעם הארבן
איר זאלט אינוועסטירן אין די אלע דרגות וועלכע ענק האבן מקבל געווען,
כדי דאס זאל איבערגעקערט ווערן צו "לכם" ,צו אייער פארמעגן ,איר וועט תוספות.
קונה זיין מיט יגיעה און השתדלות דאס אלעס וואס איר האט זוכה געווען דער תלמיד הגר"א איז זייער נתפעל געווארן פונעם ענטפער און ער
האט געפרעגט דעם רב :ווי אזוי האט דער גאון אנטדעקט אזא וואונדערליכן
דורכ'ן אתערותא דלעילא.
און ווי עס שרייבט דער שם משמואל (פרשת אמור ל"ג בעומר) "כידוע פשט?
מענין הספירה שהוא זמן בירור לכל אחד ואחד בפני עצמו כמ"ש ז"ל האט אים דער רב געענטפערט ,אז ער האט באמת נישט געהאט
(מנחות סה' ):וספרתם לכם' ,שתהא ספירה לכל אחד ואחד וכל אחד אינו געוואוסט דעם פשט ,אבער ער איז אריין אין זיין צימער און ער האט זיך
אויסגעוויינט צום אויבערשטן ער זאל אים ליכטיג מאכן און מגלה זיין דעם
יוצא בספירת חבירו". פשט ,ווען פלוצלינג האט ער געזען ווי דער בעל התוספות שטייט פאר אים
און בעצם זענען דאס אפענע רייד פונעם רמב"ן ,וועלכער שרייבט
(ויקרא כג ,טו) "וטעם וספרתם לכם כמו ולקחתם לכם (להלן פסוק מ), און ער אליין האט אים אנטדעקט דעם פשט אין תוספות.
שתהא ספירה ולקיחה לכל אחד ואחד שימנה בפיו ויזכיר חשבונו כאשר די אנוועזנדע דארטן זענען זיכער געווען אז דער תלמיד פונעם גר"א
קבלו רבותינו" .אין ליכט פון די ווערטער שרייבט טאקע דער בעל הכתב וועט ווערן אויסער זיך הערנדיג אט די שטוינענדע ווערטער ,צו זוכה זיין צו
והקבלה אז דאס איז גאר די כוונה פונעם וספרתם "לכם"" :מילת 'לכם' הוא אזא מדריגה אז דער בעל התוספות זעלבסט זאל זיך מגלה זיין און אנטשיידן
באמת עיקר המכוון במאמר זה ובא להורות שעיקר הספירה תהיה לבחינת
דעם תוספות?
איכות הנהגת האדם בכל פרטי עניניו ומעשיו". אבער דער תלמיד הגר"א איז נישט געווען אנטציקט ,נאר זיך אנגערופן:
צו וויינען אויף תורה קען איך אויך ,דא אויף דער וועלט איז דער תכלית זיך
צו פלאגן און מייגע זיין אויף תורה!
די ספרים הק' זאגן אז די ימי הספירה זענען געמאכט אז מיר זאלן
נעמען דעם קנין וואס מיר האבן קונה געווען אין די הייליגע פסח טעג און
דאס פארוואנדלען צו אן אייגענעם קנין און א קנין נצחי. דער אונטערשייד צווישן איינעם וואס האט געקריגן א גרויס פארמעגן
ווען עס קומט דער יו"ט שבועות טוט דער אויבערשטער יאר יערליך בירושה און איינעם וואס האט איינגעהאנדלט א גרויס פארמעגן צוליב זיין
פונדאסניי אריינלייכטן אין אונז די הארת מתן תורה ,כעין וואס ער האט
אייגענע מי און פלאג ,איז גאר א פשוט'ע און פארשטענדליכע.
משפיע געווען ביים מעמד מתן תורה זעלבסט. דער וואס האט באקומען א ירושה פון זיינע עלטערן ,ער האט נישט
די השפעה צו וועלכע מיר זענען זוכה אין די טעג פון שבועות איז געארבעט און זיך געמוטשעט דערפאר ,וועט אין רוב פעלער זיך פירן
אבער געוואנדן אין אונזער אינוועסטירונג ,ווי דערמאנט ,און טאקע מיט א נאכגעלאזטקייט און לייכטזיניגקייט אויף זיין פארמעגן וואס איז
דערפאר האט אונז דער אויבערשטער געשאנקען די ימי הספירה ,אז מיר אריינגעפאלן אין זיין טאש .ער וועט דאס גרינג פארשווענדן און דאס געלט
זאלן פארשטערקערן דעם "לכם" ,אונזערע אייגענע כוחות ,און זען ווי אזוי
מיר קענען אים דינען דורך אונזער יגיעה און עמל .און באותה מידה וועט וועט זיך שנעל ענדיגן.
זיין די הארה אינעם יו"ט שבועות ווען מיר וועלן זוכה זיין צו קבלת התורה ווידעראום ,א מענטש וואס האט אליין געארבעט און געשוויצט אויף
יעדן פיאסטער ,ער איז זיך משתדל צו געניסן פון זיין פארמעגן מיט חכמה
פונדאסניי . און דעת ,ער שפירט ווי זיין גאנצע כוח און ענערגיע ליגט אין אט דעם
פארמעגן ,דעריבער רעכנט ער און טראכט גוט איידער ער טוט זיך באניצן
אייר תשע״ט 4
הרב ברוך לאבין | תנן התם |
רבי שמעון אומר ,פסח וחג שאין עונת מלאכה ,עשה זה שצריכין לכל ילד להעמיד ּפאקין קודם רבע שנה שאם
שבעה וזה שמונה ,עצרת שהיא עונת מלאכה ,אינה אלא לא הוא כמו שופך דמים.
יום אחד בלבד ,מלמד שחסך הכתוב על ישראל. די ווארענונג פון הרה"ק רבי נחמן מברסלב זי"ע (חיי
מוהר"ן) אז מען דארף וואקסינירן די קינדער קעגן קיּ-פאקס
רבי שמעון בר יוחאי ערקלערט אז שבועות איז נאר איין — א פריערדיגער גלגול פון טשיקןּ-פאקס .זעט אויס אז עס
טאג צו שפארן אידיש געלט (ספרי דברים ק"מ) .דער תנא איז שוין אפילו דעמאלט געווען סיי וואקסין און סיי 'אנטי
האלקי האט פון איין זייט געשעצט ארבעט ,ווי מיר זעען (נדרים
מט ):רבי שמעון שקיל צנא על כתפיה ,אמר גדולה מלאכה וואקסינען'.
שמכבדת את בעליה .אבער רבי שמעון זאגט אויך (ברכות לה):
אפשר אדם חורש בשעת חרישה וזורע בשעת זריעה וקוצר ביום ל"ג בעומר בטל בית המדרש של המלמדים ,המלמד
בשעת קצירה ודש בשעת דישה וזורה בשעת הרוח תורה מה מחויב לחלק לתלמידיו ביציאתו בשחרית מבית הכנסת
תהא עליה ,אלא בזמן שישראל עושין רצונו של מקום מלאכתן יין שרף ועוגה ,מכיסו ולא מכיס התלמידים .כדין פורים
ט"ו שבט וט"ו באב ,וכמנהג קדמונים שנהגו בימים אלה.
נעשית ע"י אחרים ,וכו'.
דער מנהג אין ק"ק ווערמייזא אז דער מלמד דארף
אמר ליה ,גילית שמה וכשנשאה מחלון קרא לשמה רות. צושטעלן לעקיך און בראנפן פאר די תלמידים וואס האבן נישט
קיין חדר ,אבער אויסדריקליך נאר פון זיין אייגן טאש (ספר ר'
דער הייליגער תנא ר' יוסי איש סוכו איז מגלה דעם
גוי'אישן נאמען פון רות בעפאר'ן זיך מגייר זיין( .זוהר חדש יוזפא שמש).
רות צ"ו ע"ב)
מנהגינו לעשות מולייתא מחלב או בשר ,ודמות סולם עוד ראיתי בית הכנסת מרבי שמעון בר יוחאי זצ"ל וגם
מז' שליבות עליה ,זכר לז' רקיעים שקרע הקב"ה בשעת הוא בניין מאבנים גדולות אבל עתה הוא חרב ולא נשאר
ממנו רק כותל אחד ,ואומרים אנשי ספיטה (צפת) כי
מ״ת להראות שאין עוד מלבדו ,והוא מנהג טוב ויפה. מקובלים הם כי כאשר יפול הכותל ההוא יבוא משיחנו
במהרו בימינו .והוגד לי כי בשנת גירוש ספרד (רנ"ב)
אן אלטע מנהג פון שטאט פראנקפורט (יוסף אומץ תתנד) נפלה השאייטה בכותל ההוא והתחיל לנפול ,ואז עשו
צו עסן א געוויסע סארט 'סעווען לעיעיר קעיק' ספעציעל
לכבוד יו"ט שבועות .עס איז אויך אזוי געווען דער מנהג ביי אנשי ספיטה (צפת) יום משתה ושמחה.
די אידן אין אפריקע :חג השבועות בארצות המזרח הדוברות
אשפניולית מצטיין במאכל ידוע המכונה סיטי סיילוס -שבעה אן אור אלטע מסורה וואס ווערט געברענגט אין רישומי
רקיעים ,שהאמהות מכינות לבניהן לכבוד היום מין לחמניה מסעות פון א תלמיד פון הר' עובדיה מברטנורא זי"ע .די
איבערגעבליבענע שער פון די ביהמ"ד אין מירון האט שוין
עגולה עשויה שבע צפירות( ...קובץ למועד א' )99 געהאלטן ביים שוועל פון צוזאמפאלן פאר צענדליגער יארן
צוריק ,די ציוניסטישע רעגירונג האט דאן באפעסטיגט דעם
הגשמים שהם מפסח עד עצרת הם רפואה גדולה לכל
התחלואים ,שאין כמוהו בכל הרפואות .היינו לעמוד שער מיט אייזן און צעמענט ,זיי האבן וואס מורא צו האבן...
ראשו מגולה קצת על הגשם שיורד עליו ,גם לפתוח פיו
בל"ג בעומר האחרון אמרו לו אנשים שנוסעים למירון,
שירדו לתוכו. אמר להם שיתפללו עליו שיתנו לו ללמוד.
הרה"ק ר' פנחס'ל קאריצער זי"ע (אמרי פנחס מועדים הגאון הגדול ר' חיים קנייבסקי שליט"א האט נאר איין
ש"ה) איבער די שטארקע רפואה פון 'ספירה רעגן' .דער כח בקשה וואס ער וויל אידן זאלן מתפלל זיין פאר אים אין מירון,
הרפואה פון די טעג שטייט אויך אין בני יששכר (אייר א'): מען זאל אים אפלאזן ער זאל קענען לערנען במנוחה (דברי
חודש אייר הוא נבחן ומנוסה בחכמת הרפואה ,שהוא מסוגל
שי"ח).
לרפואה להריק האיצטומכא מן העיפושים וחולשת המרה.
אייר תשע״ט 5
| א נקודה |
אא פשיויולע-ראודן-אבדויעגרן?
דער סאלדאט ווערט מושטירט זיצנדיג מיט א שווערד? נאך אלעם איז דאס געווען דער עפינענדיג זיך ביים סוף פון די ימיג
אין א באקוועמע צימער .ער ווערט צום אלעם כלי זין וואס מיט דעם האט ער מכניע געווען די
ערשט געלערנט צו קענען "צילן" .ער וועט צוררי עם ישראל ,נישט דער קשת .דער קשת איז השלושים פון דער הסתלקות פון אבי
חדשים לאנג הארעווען ביז ער וועט קענען צילן סך הכל געווען עפעס וואס איז "נישט" געווען; מורי הרה"ג החסיד עזריאל בן אהרן
הלוי זצ"ל הכ"מ ,איז זייער שווער
אין פינטל. דער "חרב" איז יא געווען. זיך צו זעצען און נעמען די פילע
ער ווערט געלערנט אז ווי מער ער וועט ווען עס איז א זמן מלחמה באניצט מען זיך מחשבות און געפילן וואס ווירבלען
ציען דעם פייל צו זיך ,אלץ ווייטער וועט עס מיט די ביידע סארט כלי זין .אבער עס איז דא א אין מח און אין הארץ און דאס מצמצם זיין אין א
פליען .און מיט א גרעסערן כח .ער ווערט געוואלדיגע אונטערשיד צווישן א שווערד און א
געלערנט אויסצורעכענען ווי שטארק די ווינטן פייל און בויגן .די טרענירונג זיך צו באניצן מיט נקודה למחשבה.
בלאזן אז דער פייל זאל נישט פארקריכן פונעם עס וועט נאך דויערן יארן משיג צו זיין
אט די צוויי כלי זין איז אויך גאנץ אנדערש. די געוואלדיגע אבידה וואס כלל ישראל האט
פינטל .פונעם ציל. ווען א סאלדאט מושטירט זיך צו ניצן א פארלוירן מיט זיין הסתלקות .דער "אבל יחיד
און ווען ער גייט אויפ'ן פראנט מיט דעם פייל שווערד קעגן דעם שונא מוז ער פאר אלעמען עשי לך" באקומט יעדן טאג א נייע משמעת...
און בויגן צו שיסן אויפ'ן שונא ליגט ער ערגעץ מושטירן זיין גוף ...ער מוז קערפערליך זיין יעדן טאג קומען אפיר נאך מענטשן מארבע
גאנץ ווייט פונעם שונא .ער מוז ליגן גאנץ רואיג. זייער פעסט און אויפגעבויט .זיך קענען בייגן, כנפות הארץ און וויינען "איך האב פארלוירן
זיך נישט רירן .זיך קענען קאנצענטרירן מיט'ן לייגן ,אויפהייבן ,שפרינגען ,מיט א געוואלדיגער מיין טאטע" ...ווען נישט ער וואלט איך געווען...
גאנצן קאפ און מח צו קענען טרעפן דעם ציל. פלינקייט .ער ווערט שטארק פארשוויצט און אבער ,ווי ער פלעגט שטענדיג זאגן ,דאס
און רעכנט אויס גענוי ווי שטארק צו ציען דעם אפגעמוטשעט .פארוואס? ווייל מיט דעם לעבן גייט ווייטער ...פאסירט וואס פאסירט
פייל צו "זיך" כדי עס זאל געבן דעם ריכטיגן זעץ שווערד וועט ער שטיין פנים אל פנים מיט'ן אבער חלילה אז דאס זאל אפהאלטן פון טון
שונא! און כדי צו קענען געבן דעם שונא דעם וואס מען ברויך .וועלן מיר בעז"ה פרובירן
אויפ'ן שונא. זעץ מיט'ן שווערד איידער דער שונא דערלאנגט ארויסברענגען א נקודה וואס איז געווען שאיפת
די "כוחות הנפש" שפילן גאר א גרויסע און אים ,מוז ער זיין גרייט צו באשיצן זיין גוף מיט חייו וואס איז שטארק נוגע אין די יעצטיגע
באדייטנדע ראלע ביי דעם פייל און בויגן. אלע אופנים. ספירה טעג.
ווי אויך לערנט מען דעם סאלדאט צו
קענען האקן מיט די הענט מיט א געוואלדיגע
פעסטקייט .ווייל ווי שטערקער דער זעץ מיט'ן
דער הייליגער תנא אלקי רשב"י נאכ'ן זיך שווערד אויפ'ן שונא'ס גענאק ,אלץ גרעסער ביים הייליגן שיר פון בר יוחאי זינגען מיר
געפינען אין א מערה דרייצן יאר באגראבן אין "וחרב הוצאת מתערה ,שלפת נגד צורריך" .דער
זאמד ביז'ן האלז ,עסנדיג באקסער מיט וואסער, דער נצחון. הייליגער תנא אלוקי רבי שמעון בן יוחאי האט
איז זיין הייליגער גוף געקומען צו א מדריגה פון די "כוחות הגוף" שפילן גאר א גרויסע און זיך באניצט מיט א "שווערד" קעגן זיינע שונאים.
א מלאך .זיין גוף האט פשוט נישט עקזיסטירט. מיר אלע ווייסן דעם הייליגן מנהג ביי כלל
ער האט געקענט פארברענען מיט'ן בליק פון באדייטנדע ראלע ביי דעם שווערד. ישראל זיך צו באניצן ל"ג בעומר מיט א קשת,
זיינע הייליגע אויגן .ער איז געווארן אן אש מיט דעם פייל און בויגן איז די מושטירונג א פייל און בויגן ,אלס זכר אז בימי רשב"י לא
להבה .די גרעסטע מדריגה וואס א גוף אויף דער און דער גאנצער הלוך ילך גאנץ אנדערש .עס
איז גאר אן איידעלע זאך .מען באניצט זיך מיט נראתה הקשת.
וועלט קען דערגרייכן. אסאך מח .מיט אסאך געפילן .עס איז גאר וואלט נישט געווען מער זכר צו דערמאנען
ממילא ווען עס איז געקומען זיך צו שלאגן דעם זכות פון רשב"י דורך זיך באניצן ל"ג בעומר
מיט דער טמא'נער קליפה פון די רומים ,איז סענסיטיוו.
אייר תשע״ט 6
הרב שלמה אשר טויבער
אבי אבי .הרב שלמה אשר טויבער ביי זיין הספד ביים ריזיגן מעמד הלוי׳ אחרי מיטתו של אביו הגה״ח רבי עזריאל זצ״ל ליל בדיקת החמץ אין היכל הגדול פון מכון להוראה.
און געגלייבט – ער האט עס געלעבט! מען האלטן דעם קאפ אויפ'ן פלאץ .מען לערנט רשב"י ארויסגעקומען מיט דעם שווערד .וחרב
ער האט געוואוסט פינקטליך ווי שטארק זיך אריינצוציען דעם פייל צו זיך ...ווייס ווער הוצאת מתערה .ער האט נישט מורא געהאט
אריינצוציען דעם פייל צו זיך ...ער האט דו ביסט .אנערקען דיינע געוואלדיגע כוחות .און זיי צו שלאגן א מכת חרב ואבדן פנים אל פנים.
געוואוסט די געוואלדיגע כוחות וואס יעדער ווי שטערקער דו וועסט דאס אנערקענען אלץ זיין הייליגער גוף איז געווען גרייט .שלפת נגד
איד האט ...און האט געוואוסט פינקטליך וואו
ווייטער און שטערקער וועט דער פייל פליען. צורריך!
צו צילן. מיין טאטע זצ"ל הכ"מ האט אויפגעטון מיר ,ווידעראום ,זענען נישט גרייט זיך צו
עס איז שטענדיג געווען שגור על לשונו גדולות ונצורות אין דער גאנצער וועלט אין שטעלן קעגן דעם שונא פנים אל פנים .אונזער
"ווייס ווער דו ביסט" ...אז מען איז קלאר מיט אלע געביטן פון תורה ועבודה וגמילת חסדים גוף איז נאך נישט דורך די שווערע מושטירונג.
דעם ,אז דער פייל איז ריכטיג אריינגעצויגן ,דאן בגוף ובנפש ובממון ...אבער מען קען זאגן אז מיר מוזן זיך נאך שיצן נישט צו פאלן צו זיי ח"ו.
די "נקודה האמצעית" וואס איז געווען דער ממילא נעמען מיר דעם "קשת" .מיר פרובירן
קומט מען אן גאר ווייט! "מאטאר" וואס האט געטריבן זיין גאנצע וועזן זיך צו לערנען די געוואלדיגע כוחות הנפש וואס
תורתו מגן לנו ,היא מאירת עינינו ,הוא אין מהות ,איז געווען "חייב אדם לומר בשבילי דער באשעפער האט אונז געגעבן .מיר לערנען
ימליץ טוב בעדינו ובעד כל תלמידיו וידידיו, נברא העולם" .ער האט דאס נישט נאר געזאגט זיך אז כדי צו קענען באזיגן דעם שונא דארף
ויקוצו וירננו שוכני עפר .
אייר תשע״ט 7
א"גאיויאעוסןדוועבראתקוקרסעןהן"
אייר תשע״ט 8
ויף יעדן מאמר חז"ל וואס ער האט געזאגט, דער נאמען פון דעם
האט ער געהאט אנצוגעבן צענדליגער מראי פלא'דיגן גאון וגדול רבי
מקומות ,און יעדער מראה מקום איז געווען יהושע כהן שליט"א
מיט'ן דף נומער ,מיט'ן לשון הגמרא ,די גענויע וועלכער קען ש"ס בעל
שורה ,און דער עולם איז געשטאנען און פה ישר והפוך ,שמ'ט
איבעראל .אבער וואס
געשטוינט.א איז דער סוד? צי קענען
מיר דאס אויך באווייזן?
"מענטשן מיינען אז מיין בקיאות קומט ווייל איך האב אין א שבועות'דיגן
א קאמפיוטער קאפ און דעריבער געדענק איך אלעס וואס שמועס מיט'ן גאון הערן
איך האב געלערנט ,אבער עס איז א טעות .איך וועל נישט מיר סודות פון זיינע
לייקענען און זאגן אז איך בין א שוואכער בעל כשרון .איך יונגע יארן ,ווען ער
האב ב"ה כשרונות .אבער דער סוד איז נישט די כשרונות, האט צום ערשטן מאל
מסיים געווען ש"ס,
עס איז די יגיעה און דער ריכטיגער דרך הלימוד". און פארוואס די וועלט
מאנגלט אין ריכטיגע
בקיאים בתורה | וואס
איז דער סוד ההצלחה
געווען איז דאס אין איינס פון די פארגאנגענע חול פונעם גאונ'ס בקיאות?
המועד טעג ,ווען צווישן מערערע מודעות האט מיינע פארוואס איז חשיבות
אויגן געצויגן צו א מעלדונג איבער א ספעציעלן שיעור אין תורה דער יסוד?
וואס וועט איבערגעגעבן ווערן דורך דעם גאון ובקי מיט וועלכן דרך הלימוד
בש"ס ובפוסקים רבי יהושע כהן שליט"א ,וואו עס וועט קען מען מקיים זיין
אויסגעשמועסט ווערן עצות ווי אזוי מען קען אויסשטייגן דעם ותלמודו בידו?
איז וויכטיג צו קענען
א גדול בתורה. דעם לשון הגמרא? דער
איך האב אויפ'ן ארט געפאסט א באשלוס אז יהיה מה וועגווייזער פאר יעדן
שיהיה ,איך מוז אפהאלטן א שמועס מיט דעם גרויסן גאון וואס וויל ווערן א בקי
און זיך באקענען פונדערנאנט מיט זיין לעבנסביאגראפיע בש"ס
און ,וויכטיגער פון אלעם ,דערגיין דעם סוד פון ווערן א הרב אלטר שמואל טאמבור,
תלמיד חכם מופלג און קענען מסכתות בעל פה ,אדער, ירושלים
ווער ווייסט ,אפשר גאר גאנץ ש"ס בעל פה.
בתוך עמי אני יושבת ,איך בין ליידער א טייל פון דער
וועלט און איך קען זיך זייער גוט ,און איך געדענק אויך
ווי אלס קינד בין איך געווען זיכער אז ווען איך וועל זיין
אזוי אלט ווי איך בין היינט וועל איך קענען לכל הפחות
חצי ש"ס אויפ'ן לשון.
אבער היינט שטיי איך ווי איך שטיי און דעם אויספיר
פארשטייט איר אליין...
נישט קיין מסכתות און נישט קיין מסכתא און איך
שעם זיך צו זאגן ווייטער ,און דא קומט א איד און זאגט אז
ער ווייסט וואס איז די סיבה און ער קען טוישן מיין לעבן,
ער קען מאכן מיין חלום א רעאליטעט.
צו אזא איינעם מוז איך רעדן .איך דארף הערן וואס
אייר תשע״ט 9
געציילטע טעג שפעטער איז מיין חלום געווארן א מציאות .ביים אריינגאנג צום גאון׳ס באשיידענע שטוב. ער שלאגט פאר און אולי וועל איך נאך זוכה זיין
צו וואקסן א רבי עקיבא; איך ביך נאכנישט אזוי
דער גוטער קאפ האט דא געשפילט די ראלע; עפעס אנדערש ווי תורה .דאס איז די העכסטע
עס איז די התמדה און דרך הלימוד ,וועלכע איז און חשוב'סטע זאך" ,הייבט אן דער גאון זיין אלט ווי ער איז געווען.
א דירעקטער המשך צו דעם דערמאנטן יסוד
פון אן אומבאגרעניצטער ערך און שעצונג פאר שילדערונג.
צו באקומען א ברייטערן בליק בעטן מיר
תורה. דער גאון ער זאל אונז שילדערן אביסל זיין יחוס געציילטע טעג שפעטער איז מיין חלום
און ווי אזוי האט אויסגעזען די שטוב פון זיינע געווארן א מציאות .אין א קליינער און ענגער
די צורה פון א עלטערן ,וואו אזא שיינענדער דיאמאנט האט זיך דירה'לע אין די רבי יוחנן הסנדלר גאס אין
תלמיד חכם שיינט ירושלים בין איך געזעסן פנים אל פנים קעגן
געהאדעוועט. דעם גאון עולם און געהערט פון אים וואס איז
דער גאון מאכט צו די אויגן .ער שווימט "מיר זענען כהנים מיוחסים .אונזער יחוס
צוריק צו יענער צייט ,צו דעם גליקליכן אמאל, ציט זיך צוריק דורות פריער און מיר זענען דער סוד און ווי אזוי הייבט מען אן.
ווען מען האט געלעבט און זיך געהאדעוועט אייניקלעך בן אחר בן פון דעם בארימטן גאון ר' א לענגערער צייט האבן מיר געשמועסט.
אין א שטוב וואו אויסער תורה האט גארנישט יצחק כ"ץ זצוק"ל ,דער איידעם פונעם מהר"ל, אונזער שמועס האט זיך איינגעטיילט אין
דער זיידע פון דעם סמיכת חכם רבי נפתלי כ"ץ צוויי חלקים .אין דעם ערשטן טייל האבן
פארנומען קיין ארט. מיר געשמועסט איבער דער פערזענליכער
"ביי מיינע עלטערן אין שטוב איז געווען א זצוק"ל. ביאגראפיע פונעם רב; א לעבנסגעשיכטע וואס,
דבר פשוט אז אויסער תורה איז גארנישט דא. "דער צדיק ר' יצחק כ"ץ שרייבט אז ביי זיי לויט ווי דער רב געט איבער ,איז עס א שטארקער
עס איז אריין אין די ביינער און איך געדענק אין משפחה איז געווען א יחוס בריוו מיט א יחוס פאקטאר אין דער הצלחה צו דער שטופע וואס
זיך נאך ביי די אכט יאר אלט אויפשטייענדיג ער האט דערגרייכט אין די היינטיגע טעג און
אינדערפרי און זאגנדיג פאר מיינע עלטערן :איך ביז צו פנחס בן אלעזר הכהן. אנדעם וואלט עס ווייט נישט געווען ווי עס איז
וויל וואקסן א תלמיד חכם ,ווייל די צורה פון א "עס איז אינטערעסאנט צו באטאנען אז אויך
דער תפארת שלמה האט געשטאמט פון דער היינט.
תלמיד חכם שיינט!" משפחה .מיר זענען טאקע קרובים צום תפארת דער צווייטער טייל פון שמועס איז געווען
דער גאון שמייכלט און לייגט צו" :ביי אונז שלמה ,אבער נישט קיין אייניקלעך .פון מיין איבער די סודות ווי אזוי מען קען ווערן א תלמיד
אין שטוב איז גארנישט געווען אויסער תורה .די מאמע'ס זייט שטאם איך פון דעם גאון רבי חיים חכם און פארוואס טאקע איז היינט דא א מאנגל
ארעמקייט ,די נויט איז געווען אומבאשרייבליך. אין עכטע תלמידי חכמים ,אין אידן וואס זענען
פאר א שטיק צייט האט מיין טאטע געדינט אלס וואלאזשינער זצ"ל".
מיר טראכטן הויך אז דער גוטער זכרון וואס בקיאים בש"ס ובפוסקים לאורכה ולרוחבה.
דער רב האט שטאמט מעגליך פון די זיידעס,
אבער ער שטעלט קלאר אז נישט ,ווייל נישט די ריכטיגע שעצונג
"דו פרעגסט פארוואס מענטשן אין דעם
היינטיגן דור וואקסן נישט אויס קיין תלמידי
חכמים און קענען ש"ס בעל פה?" הייבט אן דער
רב דעם שמועס נאכדעם וואס ער מאכט אונז
קלאר אז לעולם שטייט ער אוועק פון רעדן צו
צייטונגען ,עס איז ביטול זמן ,אבער ער טוט
עס טאקע צוליב דעם ווייל אפשר וועט דערפון
ארויסקומען א תועלת.
"עס זענען דא דערויף עטליכע תירוצים,
אבער לעצטנס אנערקען איך מער און מער אז
די סיבה איז ווייל עס פעלט די שעצונג צו תורה;
די תורה איז נישט אזוי חשוב אין מענטשנ'ס
אויגן ווי עס איז געווען אין די אמאליגע יארן,
ליידער".
דער גאון געט צו פארשטיין זיינע ווערטער,
אבער אז מיר זאלן גרינטליך ארויסהאבן דעם
יסוד שווימען מיר צוריק צו דער צייט ווען
דער גאון איז געווען א קליין קינד און האט יונק
געווען די חשיבות התורה פון זיין ארום.
"דער חינוך וואס איך האב באקומען איז
געווען אז עס איז נישט דא אין דער וועלט
אייר תשע״ט 10
״איך געדענק זיך נאך ראש הישיבה און פון צייט צו צייט האט ער
ביי די אכט יאר אלט באקומען געהאלט געלט פון ישיבה .געדענק איך
אויפשטייענדיג אינדערפרי אז איך ,אלס זיין בכור ,האט אים באגלייט אין
און זאגנדיג פאר מיינע גאס .ער האט גענומען דאס געלט און ארויס אין
עלטערן :איך וויל וואקסן א גאס און אין איין שפאציר איז גארנישט געבליבן.
תלמיד חכם ,ווייל די צורה מיט דעם געלט האט ער באצאלט פאר'ן ירקות
פון א תלמיד חכם שיינט!" געשעפט ,פאר'ן פלייש געשעפט ,פאר די פיש
געשעפט ,און דערמיט האט זיך דאס געהאלט
אייר תשע״ט 11 געענדיגט .און מיינט נישט אז דאס פלייש פון
וואס מיר רעדן איז געווען גאנצעטע פארציעס,
דאס פלייש וואס מיר האבן געגעסן איז פינגערס
פון דעם הינדל ,עפעס וואס מען קען שוין נישט
טרעפן היינט אין די געשעפטן.
"אין שטוב איז נישט געווען קיין הייצונג,
מען האט געקארגט אנצוצינדן א לעקטער .דער
טאטע איז געזעסן אין די קאלטע ירושלימ'ער
טעג מיט א דיקע אויסגעריבענע סוועטער.
אבער גארנישט איז אים אנגעגאנגען ,ער איז
געזעסן און געלערנט טאג און נאכט ,ווען מיר
האדעווען זיך מיט דעם געפיל אז די וועלט אין
וואס מיר לעבן איז א פרוזדור ,א דורכגאנג ,ווייל
אויסער תורה איז גארנישט דא.
"ווען מיר זענען געגאנגען שלאפן ביינאכט
איז דער טאטע געזעסן און געלערנט .ווען מיר
זענען אויפגעשטאנען צופרי איז ער שוין געזעסן
איבער דער גמרא .אלעס איז געווען תורה,
יעדער ריר ,און דאס איז אלעס אויסער וואס
מיר האבן געזען אין גאס ,דער גאנצער ארום,
די ירושלים של מעלה .מען האט זיך געפרעגלט
אין תורה.
"איך בין געווארן אויפגעהאדעוועט אין
דער זכרון משה געגנט און טאג טעגליך פלעגן
מיר דאווענען אין די זכרון משה שטיבלעך.
דארטן האבן זיך געדרייט תורה לייבן .די בענק
זענען געווען פול מיט אידן וואס זייער וועזן,
זייער אטעם איז געווען תורה .און אז מען האט
נישט געזען עפעס אנדערש ,איז דאס אריין אין
די ביינער ,עס איז געווארן די העכסטע און
חשוב'סטע זאך אין לעבן ,עפעס וואס איז ווערד
מער ווי אלעס אויף דער וועלט!
"מיט אזא חינוך ,מיט אזא סביבה איז די
חשיבות אריבער און שוין פון קינדווייז אן
האט זיך געפארעמט די חשיבות ,די תשוקה צו
תורה .ווען איך בין נאך געווען א קינד ,בין איך
שוין אויפגעשטאנען אין די פארטאגס שעה'ן
און געלערנט שעות בחברותא ,נאך איידער
מיר זענען געגאנגען אין חדר ,שטרעבנדיג
אויסצואוואקסן א תלמיד חכם".
דער רב ערקלערט די חשיבות צו תורה אין
שטוב ,אבער האט דאס א שייכות צו דעם כח פון
קענען געדענקען תורה?
מאל א סיום הש"ס ,און ער פלעגט צו באטאנען פיר ווי דערמאנט זענען מיר אייניקלעך פון רבי
אז די סיומים האט ער נאר געמאכט פון די אזייגער חיים וואלאזשינער זצ"ל און ער פלעגט זאגן אז
פארטאגס שעה'ן; ער פלעגט אנהייבן לערנען זענען א הצלחה אין תורה באקומט מען נאר אויב מען
צוויי אזייגער ביינאכט און דער לימוד האט זיך אלע בעלי אנערקענט און מען ווייסט די חשיבות התורה .אז
געצויגן ביז אכט אינדערפרי ,און אין דער צייט בתים א איד ווייסט אז אין הימל איז חשוב זיין תורה,
האט ער אנגעיאגט צו לערנען טאג טעגליך צוריק אז דאס איז זיין לעבן ,אז יעדעס ווארט איז
געווען אין הייליג און מאכט תיקונים בעולמות העליונים,
דרייסיג בלאט א טאג. שול און ווייסט ער אויך אויטאמאטיש אז עס איז ווערד
מיין זיידע האט מיר אמאל געגעבן א שמועס געלערנט זיך צו מייגע זיין אויף תורה .און יגיעה איז דער
וועגן די חשיבות אין תורה ,וואס א ווארט ברצופות
תורה האט געמיינט אין דער אלטער היים .עס ביז צען שליסל צו הצלחה אין תורה.
איז נישט שייך נאכצומאכן אבער ער האט מיר אזייגער און דאס פעלט היינטיגע צייטן אסאך .א
געגעבן א מושג וואס עס האט געהייסן א בעל- ביינאכט סוחר וואס האט א געשעפט ,לייגט אריין קאפ
און מח אין זיין געשעפט .ער קען צען מאל א טאג
הבית אין לאדזש. סארטירן די סחורה ,איבערלייגן ,איבערפאקן,
אן אמאליגער בעל הבית אינדערהיים איז ער אינטערעסירט זיך ,עס גייט אים אן ,אבער
געווען א גאון אין ש"ס ,מען האט געקענט רעדן ווען עס קומט צו תורה וויל מען אלעס לייכט,
מיט אים אומעטום אין ש"ס .און ווי אזוי איז דאס עס זאל אנקומען גרינג ,און אז עס קומט גרינג
געווארן? פלעגט דער זיידע דערציילן דעם סדר
– גייט עס גרינג.
היום פון אן אמאליגן לאדזשער איד. איך בין חלילה נישט מזלזל אין די אידן וואס
דער סדר היום פלעגט זיך אנהייבן פיר זענען עסוק על המחיה ועל הכלכלה .זייער תורה
אזייגער פארטאגס .פון פיר אזייגער איז מען פון זיי איז חשוב לאין ערך .דער רא"ש אין מסכת
געזעסן אין שול ביז צען פארמיטאג און געלערנט בבא בתרא דף ח' זאגט אז די בעלי בתים וואס
און געדאוונט ,און נאר נאך אפאר שעה תורה רייסן זיך אפ און לערנען א שעה א טאג ,איז
האט מען זיך ערלויבט ארויסצוגיין אויף מסחר, זייער תורה חשוב אין הימל אז זיי קענען זיין פון
און שפעטער ,גלייך נאכדעם וואס דער מסחר די נטורי קרתא – דאס מיינט אז אין זייער זכות
האט זיך געענדיגט ,איז מען צוריק געווען אין ווערט די שטאט באשיצט .אבער ווען מען רעדט
שול. פון אויסשטייגן דארף מען הארעווען.
פיר אזייגער זענען אלע בעלי בתים צוריק מיין ערפארונג זאגט אז עס ארבעט דריי-
געווען אין שול און געלערנט ברצופות ביז צען שטאפלדיג .אין דעם ערשטן שטאפל דארף מען
האבן די חשיבות ,מען דארף וויסן אז עס לוינט
אזייגער ביינאכט. צו לערנען ,אז יעדעס ווארט תורה איז חשוב אין
היינט איז דא קאמפיוטערס צו מאכן הימל .שפעטער אז מען ווייסט דאס ,ווערט מען
חשבונות .אמאל האט מען עס געמאכט מיט'ן א מתמיד .און דער דריטער שטאפל איז ,דאס
קאפ ,אז דער קאפ האט געקענט פלאצן פון
חשבונות ,אבער מיט דעם אלעם איז קיין איינעם שפירן דעם געשמאק אין תורה.
נישט איינגעפאלן אז נאך דער ארבעט גייט מען זייער אסאך בעלי בתים באקלאגן זיך אז זיי
אהיים זיך אפרוען; מען איז צוריקגעקומען אין שפירן נישט קיין געשמאק אין תורה ,עס ציט זיי
נישט ,אבער עס איז היינו הך ,עס דרייט זיך ווי
שול און געטראסקעט אין לערנען.
איר דערמאנט אז אייער זיידע האט יעדעס איין גרויסער רינגעלע.
יאר געמאכט פיר מאל א סיום הש"ס .אויב מיר איר האט געהאט זיידעס גאוני תורה?
מעגן פרעגן ,ווען האט דער רב געמאכט זיין יא ,איך האב געהאט א זיידע ,מיין טאטנ'ס
פאטער ,געהייסן האט ער הרה"ג ר' פישל כהן .ער
ערשטן סיום הש"ס? האט זוכה געווען צו זיין דער חברותא פון דעם
דער גאון קווענקלט א רגע .די שאלה איז בעל מאיר עיני חכמים ,דער אסטראווצער גאון.
אים נישט אנגענעם .ער איז נישט דא זיך צו דער זיידע האט געוואוינט אין שטאט לאדזש און
לויבן ,ער איז דא מיט א מעסעדזש .אבער ענדע ביי דער ערשטער וועלט קריג ווען דער מאיר
עיני חכמים איז אנטלאפן פון אסטראווצע ,איז
דעקט ער אונז אויף. ער געקומען וואוינען קיין לאדזש און געווען
"אלס בחור האב איך געלערנט אין א ישיבה
וואס מיין טאטע ז"ל איז געשטאנען בראשו .די דער חברותא פון זיידן.
ישיבה איז געווען דארט וואו עס איז היינט דער דער מאיר עיני חכמים פלעגט אים צו רופן
קרעטשניפער שול ,אין דער אבינועם ילין גאס
פון ירושלים ,און ביי די אכצן יאר האט מען 'מיין פישעלע'.
געמאכט צום ערשטן מאל א סיום ברבים – טראץ מיין זיידע האט יאר יערליך געמאכט פיר
וואס עס איז געווען דאס פיפטע מאל וואס איך
אייר תשע״ט 12
אין א קליינער און ענגער דירה'לע אין די רבי יוחנן הסנדלר גאס אין ירושלים בין איך
געזעסן פנים אל פנים קעגן דעם גאון עולם און געהערט פון אים וואס איז דער סוד
און ווי אזוי הייבט מען אן .ביי אונזער שמועס מיט׳ן גאון שליט״א פאר ׳לבלר׳.
ביי די געוויסן דרך הלימוד וואס אויב מען לערנט האב געענדיגט ש"ס.
אכצן יאר דאס ,קען מען געדענקען ש"ס ,און דערויף איז פארוואס האט איר נישט געמאכט א סיום
האט מען אויך געווידמעט דער ספר כרם יהושע .אויב עס
געמאכט איז שייך מיטצוטיילן וואס אזאנס איז דער דרך הש"ס די ערשטע פינף מאל?
די סיבה פארוואס איך האב זיך אפגעהאלטן
צום הלימוד. ביז דעמאלט איז געווען ווייל אזוי לאנג ווי איך
ערשטן דער דרך הלימוד גייט געבינדן מיט דעם האב נישט געשפירט אז איך קען גוט די גמרא,
מאל א יסוד אז די תורה איז חשוב און אז די וועלט
סיום שטייט דערויף ,ווי חז"ל זאגן שוין – אין זבחים האב איך נישט געוואלט מאכן א סיום הש"ס.
ברבים דף קטז; חגיגה דף יג; שבת דף פח; נדרים דף לט; וויפיל מאל ענדיגט מען ש"ס א יאר?
פסחים דף נד – אז די תורה איז געגעבן געווארן
אייר תשע״ט 13 פאר בריאת העולם ווייל דאס איז די מטרה פון דער גאון לאזט די פראגע ָאן א תשובה .ער
באטאנט אז היינט איז עס ווייניגער ווי אמאל,
דער וועלט. ווייל היינט דינט ער אלס ראש הכולל אין
איינמאל אז דער יסוד איז קלאר קומט צו
גיין דער צווייטער טייל פון לימוד התורה :ווי געוויסע ערטער.
אונזער שמועס פארציט זיך און דער גאון איז
אזוי מען זאל לערנען. מרמז אז מיר האבן שוין גערעדט צופיל שיחות
דער לימוד דארף זיין געבויט מיט א דגש צו חולין און עס איז צייט צו אריבערגיין רעדן
פארשטיין די שקליא וטריא פון וואס מען האט איבער דעם עיקר וואס ער וויל אונז איבערגעבן,
יעצט געלערנט .אסאך מאל לעבט דער מענטש און דאס איז איבער איין נקודה וואס איז שוין
מיט א רייץ צו ענדיגן ווי מער ,אניאגן מסכתות, דערמאנט געווארן ,נעמליך ,חשיבות התורה,
אריינכאפן נאך און נאך ,און זיכער אז דאס איז און אויך איבער דעם דרך הלימוד וואס ער האט
גוט ,אבער עס נישט דער שליסל צו קענען תורה
איינגעשטעלט און זוכט צו פארשפרייטן.
מיר ווייסן אז דער רב רעדט כסדר פון א
נישט ווייל איך האב א גוטן קאפ. ואם קובץ על יד ירבה" – אויב א מענטש מאכט אויף אויסנווייניג ,און איינער וואס לערנט אזוי
דער רב זעט א מעלה צו קענען בלעטער זיין תורה גראבע פעקלעך ,דאס הייסט ער קען שפירט געווענליך נישט קיין טעם אין תורה און
בעל פה אדער דפים ,וואו אין דף כא שטייט דאס אסאך אבער ער פארשטייט נישט וואס ער
לערנט ,וועט דער סוף זיין אז זיין תורה וועט פארגעסט זייער שנעל.
און דף כב יענץ? זיך מתמעט זיין ,אבער אויב וועט ער לערנען איך קען אסאך אידן וואס לערנען אסאך,
אלעס איז גוט אבער נאר נאכדעם וואס גרינטליך – קובץ על יד – ירבה ,וועט זיך עס אבער קענען גארנישט ...און די סיבה איז ,ווייל
מען קען די שקליא וטריא .איך געדענק אז עס עס איז נישט דא קיין דגש אויף די שקליא וטריא.
איז געקומען צו מיר א טאטע מיט א קינד פון מערן. לאמיר הערן מער בפרטיות ווי אזוי דער
קאנאדע און געזאגט אז דאס קינד קען 700בלאט דער געדאנק גייט ביינאזאם מיט דער פריער
בעל פה .איך האב אים אנגעהויבן פארהערן ,ער דערמאנטער געדאנק פון מחשיב זיין תורה אויף מהלך גייט.
האט טאקע געקענט אויפ'ן לשון ,אבער ער האט אן אמת .מיר קענען האבן א שעצונג צו איינעם לאמיר זאגן אז מען לערנט יעצט א גמרא,
וואס ענדיגט און דאס וויל מען היפש אסאך אין זאל מען נישט זוכן צו לערנען דעם גאנצן
נישט פארשטאנען גארנישט. דער היינטיגער וועלט ,אבער עס האט נישט עמוד ,נאר א שטיקל פון דעם עמוד ,און ווען
די שקליא וטריא איז דער אלף-בית און דער קיין קיום ,ווייל עס קומט אן לייכט און שנעל. ער ענדיגט צו לערנען זאל ער זיך אפשטעלן און
לשון העלפט פאר'ן זכרון .דאס זעלבע איז מיט די ריכטיגע תורה וואס גייט אריין און בלייבט, אנהייבן אויסשמועסן אויף זיין שפראך די שקליא
דפים .ווען איך האב געלערנט צום ערשטן מאל איז די תורה וואס קומט מיט יגיעה ,און יגיעה וטריא :וואס האב איך דא געלערנט ,וואס זאגט
האב איך נישט געקוקט אויף די דפים און נאך איז נאר דא אויב מען האט די ריכטיגע חשיבות, רבא ,וואס זאגט אביי ,פארוואס זאגט ער אזוי
ביז היינט קוק איך נישט ,איך נוץ די דפים נאר ווייל ווי שטערקער מען פלאגט זיך אלץ בעסער און איז נישט מסכים צו זאגן אזוי און ער אזוי,
און ,כמובן ,זיך נישט נארן ,נאר נישט זיך רירן
אלס סימנים. גייט עס אריין. א טריט ווייטער ביז ווען ער איז איבערצייגט אז
איך געדענק אז אלס בחור פלעג איך זיך דאס איז דער סוד בקיצור ,אבער עס איז דא ער פארשטייט אלעס גוט ,ריכטיג און גרינטליך,
פארמאכן די אויגן און חזר'ן די שקליא וטריא
און זיך אויסגע'משל'ט אז דאס איז דף ב' ,דף ג', באריכות אין ספר. ווייל דאס איז דער שליסל צו אלצדינג.
אבער קיינמאל האב איך עס נישט גענוצט ביים מיר בעטן דער רב זאל אונז מיטטיילן פון ווי בעסער און שטערקער די הבנה ,אלץ
זיין פריוואטער פראקטיק צי ער זעלבסט האט שטערקער גייט אריין אין קאפ די גמרא .ווען ער
לערנען. איז קלאר איבערצייגט אז ער פארשטייט באמת,
אזוי געלערנט. באמת ,זאל ער נישט ווייטער גיין נאר חזר'ן
הערכה דעם דרך הלימוד האבן מיר מקבל געווען עטליכע מאל און יעדע חזרה זאל זיין כאילו ער
פון גדולי ישראל פון מיין טאטן ,וואס ער האט עס מקבל געווען
פון דעם חזון איש ,און אלס בחור פלעג איך האט נאך קיינמאל נישט געלערנט די סוגיא.
וויסנדיג אז דער רב געניסט פון אן טאקע אריינהארעווען דערינען .דער דאזיגער נאר נאך אפאר מאל חזר'ן מיט דער
אומבאגרעניצטער שעצונג ביי גדולי ישראל יסוד ,אינאיינעם מיט דעם יסוד פון חשיבות ריכטיגער רואיגקייט און אמת'ע הבנה לויט זיין
פון אלע שיכטן און קרייזן ,פרעגן מיר דעם גאון פשוט'ער פארשטאנד ,קען מען גיין ווייטער,
דערוועגן .מיר האבן אנגעהויבן מיט די גדולי התורה ,איז געווען מיין וועגווייזער. אבער אויך זיך נישט געזעגענען פון דער גמרא,
ישראל מדור הקודם און געפרעגט צי דער גאון עס האט מיך געקרענקט ביז ווען איך האב נאר סוף וואך מאכן א פרישע חזרה און עס חזר'ן,
פארשטאנען א גמרא .איך פלעג פארמאכן ווען יעדע חזרה זאל גיין איינמאל און נאכאמאל
איז אמאל געווען ביים סטייפלער גאון. די אויגן און איבערטראכטן די שקליא וטריא
"את חטאי אני מזכיר ,ווי אלס בחור בין איך איינמאל און נאכאמאל ,ביז ווען איך האב עס צו קענען גוט און ריכטיג די שקליא וטריא.
געזעסן רצוף פון פיר פארטאגס ביז צען ביינאכט גוט געקענט ,און שפעטער פלעג איך לויט די ווער עס לערנט אזוי ,וועט סיי געדענקען
העכער די גמרא ,אזוי אז איך האב פארפעלט און סיי שפירן א טעם אין תורה ,ווייל אמת'ע
צו קענען אסאך אמאליגע גדולי ישראל ,נאר שקליא וטריא מסדר זיין בלעטער אין קאפ.
וואו מיין טאטע האט מיך געשלעפט בין איך איך זאג אלעמאל אז איך האב נישט אזא הבנה ברענגט א טעם אין תורה.
גוטן זכרון ווי דאס אז איך האב מיט אלע כוחות אסאך מענטשן ווילן היינט ענדיגן מסכתות,
געגאנגען. געוואלט נוצן דעם זכרון .עס איז דא מענטשן און דער דערמאנטער דרך פארלאנגזאמט דעם
"איך געדענק אז אלס קינד האט מיר מיין וואס האבן א גוטן זכרון אבער זיי נוצן עס נישט;
טאטע גענומען מצה באקן ביים בריסקער רב. די חכמה איז עס צו נוצן און וועלן געדענקען און מהלך?
איך בין נאך געווען א קינד ,אבער איך געדענק ערשטנס ,איינמאל מען געוואוינט זיך צו
אז די אנגעצויגנקייט איז געווען אויפ'ן העכסטן נישט זיין רואיג ביז ווען מען געדענקט. דערצו ווערט עס גרינגער .און צווייטנס ,איך
שטאפל .דער בריסקער האט געהייסן מען זאל מען הייבט זיך אויף פון א טאג לערנען ווייס פון אייער טענה ,אבער זאל זיך דער
באדעקן די פענסטער מיט דיקע ליילעכער עס און מען וויל געדענקען וואס האב איך היינט מענטש מאכן א חשבון וויפיל ער געדענקט פון
זאל נישט אריינקומען א חשש חמץ און עס האט געלערנט ,מען ענדיגט א וואך און מען טראכט
געהערשט א יראה ,א פחד פון א חשש חמץ. און טראכט וואס האב איך די וואך געלערנט. וואס ער האט געלערנט במשך די אלע יארן...
אז מען וויל געדענקען ,אז מען ווייסט אז יעדע וויפיל מענטשן דרייען זיך ארום נאך יארן
אבער שפעטער געדענק איך אים שוין נישט. ווארט תורה איז אזוי חשוב אז מען מעג עס נישט לערנען און געדענקען נישט קיין מסכתות אדער
ביי הגאון רבי חיים קנייבסקי שליט"א איז דפים בעל פה .דער דערמאנטער מהלך האט
פארגעסן – געדענקט מען. אויך א מקור אין דער גמרא ,עבודה זרה דף יט
שוין דער רב געווען? עס האט מיר וויי געטון אז איך געדענק נישט ע"א" ,אמר רבא אמר רב סחורה אמר רב הונא,
יא ,איינמאל מיט 25יאר צוריק ווען איך א גמרא ,און דאס האט מיר געמאכט נוצן דעם מאי דכתיב הון מהבל ימעט וקובץ על יד ירבה,
זכרון און דורך דעם פארגעס איך עס נישט – אם עושה אדם תורתו חבילות חבילות מתמעט,
אייר תשע״ט 14
"איך בין אנגעקומען און מיר האבן ווי בעסער בין געגאנגען נעמען א הסכמה פאר מיין ספר
אנגעהויבן רעדן ,און למעשה האט דער שמועס און 'כרם יהושע ודרך הלימוד' .דעמאלט האבן מיר
זיך געצויגן איבער צוויי און א האלב שעה .ווען
איך האב זיך אויפגעהויבן ארויסצוגיין האט דער שטערקער געשמועסט א לענגערער צייט אין לערנען.
רב זיך אנגערופן צו מיר :ווען דו קומסט אמאל די הבנה,
אויף ירושלים זאלסטו אריינקומען צו מיר אויף דער מנחת יצחק
א באזוך .ער האט מיר אנגעווארנט אז ווען איך אלץ עפנט די טיר
קום קיין ירושלים זאל איך נישט נעכטיגן דארט שטערקער
ָאן אריינקומען צו מיר' ,אפילו ווען עס וועט גייט אריין צווישן די גדולי ישראל ביי וועמען דער גאון
שטיין אויפ'ן טיר א צעטל אז מען קען נישט אין קאפ האט גענאסן א זעלטענע הערכה איז געווען דער
יעצט אריינקומען ,זאלסטו קלאפן אויפן טיר און די גמרא בעל מנחת יצחק זצ"ל ,הגאון הגדול ר' פנחס
הירשפרונג זצ"ל ,און כ״ק אדמ״ר הגה״ק בעל
אריינקומען'.
"און וואונדערליך ,איך בין אנגעקומען ברך משה מסאטמאר זצ"ל.
איינמאל קיין ירושלים ,און ווי דער רב האט מיר יארן לאנג ,ווען דער גאון האט געוואוינט אין
געהייסן ,בין איך געגאנגען צו אים אויף א באזוך. מאנסי ,פלעגט ער האבן א קביעות צו געבן א
איך קום אן צום טיר ,און אויפ'ן טיר שטייט א דרשה אין דער סאטמארער שול אין ראדני .די
צעטל" :ביטע נישט שטערן ,דער רב שפירט זיך שיעורים זענען שפעטער געווען דער יסוד צו די
נישט גוט". ספרים אין דרך הלימוד.
"וואס טוט מען? דא האט מיר דער רב "איך געדענק אז ווען איך האב געברענגט
אנגעזאגט אז איך מוז קומען צו אים ,און למעשה מיין ספר צום ברך משה בעטנדיג א הסכמה,
שטייט אזא צעטל .איך האב זיך דאן דערמאנט אז האט ער געבלעטערט אין די הסכמות און
דער רב האט מיר אנגעזאגט אז אפילו עס שטייט אריבערגעשפרינגען אלע ביז ווען ער איז
אנגעקומען צו דער הסכמה פון הרב הירשפרונג.
אויפ'ן צעטל אז נישט זאל איך אריינקומען. די הסכמה האט ער דורכגעליינט און שפעטער
"איך האב אנגעקלאפט אויפ'ן טיר ,און דעם
רב'ס זון האט געעפנט .ער האט מיר געפרעגט האט ער געשריבן זיין הסכמה".
מיט וואונדער ,האסט נישט געזען דעם צעטל דער גאון דערמאנט זיך פון דער
אויפ'ן טיר? איך האב אים געענטפערט אז דער באזונדערער קירבה וואס ער האט גענאסן ביי
רב האט מיר געהאט אנגעזאגט אז אפילו עס
הרב הירשפרונג.
שטייט א צעטל זאל איך קלאפן. "מיר האבן אסאך פארברענגט אין לערנען.
"דער זון איז אריין פרעגן דעם רב ,און ווי לויט מיין חשבון רעדט זיך עס פון א זיבעציג
נאר דער רב האט געהערט ווער עס איז ביים טיר, שעה תורה וואס מיר האבן פארבראכט
איז ער געקומען צו גיין און מיך איינגעלאדנט,
און זיך באדאנקט פאר'ן קומען .מיר האבן אינאיינעם".
דאן פארברענגט א לאנגע צייט אינאיינעם און אויך ביים מנחת יצחק האט דער גאון
געהאט א שטארקע תורה שמועס ,דערנאך האט זוכה געווען צו א שטארקער קירבה .דער גאון
ער מיך ארויסבאגלייט. דערציילט וויאזוי עס האט זיך אנגעפאנגען.
"בשעתו האב איך אויך געבעטן אז דער "געווען איז עס אין מיינע יונגע יארן ,ווען
מנחת יצחק זאל מיר געבן היתר הוראה ,אבער דער גאון איז געווען אין מאנטשעסטער אויף א
אזוי ווי איך בין געווען א בחור ,האט ער מיר באזוך ,פונקט דאן בין איך געווען דארט .איך
האב זיך זייער געפרייט ,און געטראכט אז עס
נישט געוואלט געבן. איז פאר מיר א גוטע געלעגנהייט אריבערצוגיין
"וועלנדיג מיר איבערצייגן אז ער געט דאס און כאפן א שמועס מיט'ן גרויסן גאון .אבער ווען
נישט פאר קיין איין בחור ,האט מיר דער מנחת איך האב אריינגעטראכט האב איך זיך בארעכנט
יצחק ברוב ענוותנותו דערציילט אז ער האלט זיך אז מן הסתם האט דער רב אן איבערגעפילטן
שטארק צו זיין פרינציפ און אויך פאר געוויסע סדר היום און ער וועט נישט האבן קיין צייט
רבי'שע קינדער ,וואס זענען געווען קרובים,
האט ער נישט געגעבן צוליב דעם פרינציפ פון פאר מיר.
"צומארגנס איז געווארן אין מאנטשעסטער
נישט געבן הוראה פאר בחורים. א שווערע וועטער ,מנהג ענגלאנד ,און עס האט
"שפעטער האב איך באקומען א יורה יורה געגאסן .איך האב געטראכט אז אין אזא שווערע
ידין ידין פון דעם גאון ר' פנחס שרייבער זצ"ל, וועטער איז מן הסתם ליידיג ,און יעצט איז
געוויס א גוטע געלעגנהייט אריבערצוגיין אין
דער באיאנער ראש הישיבה".
עליונים ששו ותחתונים עלזו . שטוב.
אייר תשע״ט 15
| איבעיא להו |
מ׳קען אריינשיקן פראגעס פאר דעם ״איבעיא להו״ ּפאנעל
וואס וועט בס"ד געענטפערט ווערן דורך די לבלר משיבים
| אבל יחיד עשי לך! |
פארגאנגענעם דאנערשטאג בדיקת–חמץ ,א טאג בעפאר ערב חג הפסח איז כבוד הרבני החסיד המרומם רבי עזריאל טויבער
זכרונו לברכה מרבני ׳לבלר׳ און משיב פונעם דאזיגן ״איבעיא להו״ פאנעל ,נסתלק געווארן לשמי מרומים לאזנדיג א חלל ביי
די פילע ליינער וואס פלעגן מאנאטליך געניסן פון זיינע פערל ווערטער .אין די קומענדיגע עטליכע נומערן וועלן מיר בס"ד
אריינשטעלן די פראגעס וואס זענען אין דער לעצטער תקופה געווארן אריינגעשיקט און געענטפערט דורך כבוד הרב זצ"ל.
קבלת התורה ווערט געזען און אויסגעדריקט אויף יעדן ווינקל ,אין | השקפה |
יעדער סיטואציע ,און אין יעדער רגע אין לעבן .דעריבער ווערט די תורה
גערופן "חיים" ,ווייל מיר טרעפן זיך אן מיט איר א גאנץ לעבן ,וואו אימער הרב עזריאל טויבער זצ״ל
מיר געפינען זיך נאר ,אין יעדן מצב און זמן .אנגעהויבן פון די שווערסטע מחבר ספרי פרקי מחשבה
און הארבסטע הלכות פונעם כהן גדול ביי דעם סדר העבודה אין קודש
הקדשים ,און געענדיגט ביים קאכן מאכלים לויט די כללים אין כשרות, פראגע :איך בין א איד וואס ארבעט שווער פאר פרנסה,
אנגרייטן דעם שבת טיש לויט הלכות בורר ,און האנדלען על פי תורה ,און און איך בין זיך משתדל צו טון דעם רצון ה' .יעדעס יאר
ווען עס קומט יו"ט שבועות ,שפיר איך א געוויסן קלאפ אין
אזוי ווייטער און ווייטער אן א שיעור מיט דוגמאות. הארץ מיט א געפיל כאילו דער יו"ט שבועות איז ספעציעל
יעדן אינדערפרי זאגן מיר ביי ברכות התורה "אשר קדשנו במצוותיו געווידמעט און געאייגנט פאר די לומדי תורה און כולל
לעסוק בדברי תורה" .ביי אונז איז עוסק זיין אין פרנסה ממש די זעלבע ווי יונגעלייט .איך שפיר מיך אינדרויסן פון די אלע ענינים,
לערנען תורה .מען זאגט נאך פון בעש"ט הק' זי"ע ,אז פונקט אזוי ווי ווער
עס לערנט 'המחליף פרה בחמור' לערנט תורה ,על אחת כמה וכמה ווער כאילו דער יו"ט האט נישט עכט מיט מיר קיין שייכות.
עס איז "בפועל" מחליף דעם פרה מיט'ן חמור על פי הדרכות התורה – איז "אמר רב יוסף ,אי לאו האי יומא דקא גרים כמה יוסף
דאס תורה ממש .דעריבער זאגן מיר יעדן טאג די ברכה אויף 'עסק התורה' איכא בשוקא" .האט ער אויך מיר געמיינט? ...איך בין דאך
וויבאלד אונזער גאנצע התעסקות ,אלע אונזערע געשעפטן און וואס מיר דער וואס געפינט זיך אין גאס ביי דער ארבעט .אויב אזוי,
וואס איז מיין חלק אינעם יו"ט שבועות? מיין געפיל איז
טוען פאר פרנסה ,אלעס איז תורה בפועל. אז איך בין אביסל אינדרויסן פון דער גאנצער שמחה און
קומט אויס ,ווען א מענטש ארבעט פאר פרנסה ,און דער תכלית און
מטרה פון זיין ארבעט איז על פי תורה ,איז ער דערמיט מקיים די ברכה פייערונג.
י.נ.ג ,.ברוקלין
"לעסוק בדברי תורה".
דאס האבן מיר מקבל געווען אין יו"ט שבועות ווען מיר האבן געזאגט ביי ס איז פארהאן דא א יסודות'דיגער טעות .צו זאגן אזע
מתן תורה "כל אשר דיבר ה' 'נעשה' ",אלעס וואס מיר טוען איז התעסקות
בתורה .און דאס האט רבי יוסף אינזין געהאט ווען ער האט געזאגט "אי קבלת התורה איז קבלת "לימוד" התורה ,איז געלערנט
לאו האי יומא" ,אויב וואלטן מיר נישט פארמאגט די תורה ,דאן וואלט איך אויבערפלעכליך .חז"ל זאגן (יבמות קט“ ):כל האומר אין לי
געווען ווי סתם מענטשן פון דער וועלט וואס גייען ארבעטן און קערן זיך אלא תורה אפילו תורה אין לו” .קבלת התורה איז דער קבלת
צוריק אהיים ,אבער א קשר און שייכות צו תורה ,דאס פארמאגן זיי נישט. "דרך" התורה ,וואס דאס מיינט אז מיר האבן מקבל געווען א
אבער דורך דעם הייליגן טאג אין וואס מיר האבן מקבל געווען די תורה,
איז מיין גאנצע עסק און אלע מיינע געשעפטן געווארן תורה – און דאס איז דרך ווי אזוי צו לעבן לויטן רצון ה'.
אונזער גרויסע שמחה אין דעם טאג .סיי יששכר און סיי זבולון ,דער לומד
תורה און אויך דער וואס איז עוסק בתורה דורכ'ן ארבעטן און זיין פארנומען
מיט פרנסה ,ביידע פארמאגן א גרויסן חלק אין חג מתן תורתינו .
אייר תשע״ט 16
אייגנארטיגער שאלות ותשובות ּפאנעל אין השקפה ,מחשבה ,תורה ומדע
ווי מיר האבן שוין ערקלערט אין דער פארגאנגענהייט ,פאר קינדער איז | מחשבה |
נישט אזוי שווער אויפצופאסן און פארשטיין אז עס זענען פארהאן אזעלכע
און פארהאן אזעלכע .און אויב וועלן מיר זיי געבן גענוג ווארעמקייט און הרב אהרן פריעדמאן
ליבשאפט ,איז מעט מן האור דוחה הרבה מן החושך ,און די קינדער וועלכע מחבר ספרי גם אתה יכול
ווערן ערצויגן ביי אונז אינדערהיים וועלן זיין פול מיט גאווה דקדושה און
פראגע :נישט לאנג צוריק האט איר געשריבן אין ׳לבלר׳
פארזעצן אונזערע וועגן מיט שטאלץ. ווי אזוי זיך אומצוגיין און ספראווען ווען מיר וואוינען צווישן
צום ביישפיל ,לאמיר נעמען דעם ענין פון כשרות אויף עסנווארג .עס גוים אדער פרייע אידן .איך האב אן אנדערע פראגע .וואס
טרעפט זיך זייער אפט ,אפילו אין דער זעלבער פאמיליע ,אז עס זענען קענען מיר טון ,סיי לגבי אונז זעלבסט און סיי לגבי אונזערע
פארהאן אזעלכע וואס זענען מקפיד אויף א געוויסער הכשר ,און זיי קינדער ,ווען מיר קומען אין בית המדרש און אין אנדערע
ברענגען נישט אריין אין שטוב פראדוקטן וואס אנדערע פירן זיך יא צו עסן. ערטער און מיר טרעפן זיך מיט אזעלכע וועלכע לעבן אן
וואס זאגן מיר דעמאלט פאר אונזערע קינדער? אז די וועלכע זענען אנדערע סארט לעבן ,עטוואס אנדערש אדער נידריגער אין
נישש מקפיד פונקט ווי אונז זענען 'קלי הדעת' און 'פורקי עול'? אויב וועט רוחניות; זייער אויסזען ,לבוש און אויסשפראך איז אנדערש
דאס זיין ווי אזוי מיר וועלן רעאגירן צו אונזערע קינדער ,דאן וועט אפט ווי עס איז ביי אונז אנגענומען אדער טוען פארשידענע זאכן
נישט נעמען לאנג ביז זיי וועלן זען זייערע קרובים און נאנטע פריינט דאס
וואס אין רוח חכמים נוחה מהם.
יא עסן און עס קען פאסירן אומגעוואונטשענע רעזולטאטן. וואס ענטפערן מיר פאר אונז זעלבסט? און וואס ענטפערן
און אפגערעדט ווען א שכן וואס וואוינט נעבן אייך איז גאר א חשוב'ער מיר פאר אונזערע קינדער ווען זיי פרעגן :ער דאוונט דאך אין
דיין ,ת"ח ,מגי"ש וואס עסט יא פון יענעם הכשר וואס ביי אייך ברענגט מען אונזער בית המדרש? וואס איז שלעכט מיט אים? פארוואס
נישט אריין אינדערהיים ,און אויב וועט אונזער רעקאציע זיין אז זיי זענען
"נישט אין ארעדנונג" ,קענען אונזערע קינדער חלילה בועט זיין אין דעם מעג ער יא און מיר נישט?
וועג וואס מיר פרובירן זיי צו מחנך זיין. מ.מ.א .מאנסי
אלזא ,וואס איז ריכטיג צו טון? לכאורה ווי ערווענט ,פשוט ערקלערן
אז ביי אונז איז מען מקפיד אויף יענעם און יענעם הכשר ,און פארטיג .אין ט די האקעלע פראגע טוט אונטערשטרייכן אז למעשה איזא
אונזער שטוב איז מען קובע די געזעצן און מנהגים ,נישט דוקא וויבאלד מיר
זענען בעסער און מער קלוגער פון אנדערע ,נאר פשוט ,כך דרכו של עולם. נישט עכט פארהאן קיין מעגליכקייט צו באהאלטן פון אונז
יעדער איינער איז קובע אין זיין שטוב ווי אזוי דער לעבנסשטייגער זאל זיין און פון אונזערע קינדער נישט צו זען און מיטהאלטן וואס
עס שפילט זיך אפ אין דער ארומיגער סביבה .צי איז דאס
און מיר האבן איינגעזען אז אזוי איז ריכטיג און פאסיג מיר זאלן זיך פירן. אין דער געגנט ,קהילה ,און אפילו אין דער משפחה .פארהאן
וועלכע זענען מער מקפיד ,און פארהאן וועלכע זענען ווייניגער מקפיד ,עס
ווערט אבער געפרעגט די פראגע ,און מיט רעכט :וואס געבן מיר איבער
עס זענען דא מענטשן וואס ווען מען זעט אנדערע פירן זיך אנדערש דערוועגן פאר אונזערע קינדער?
ווי אונז ,און זיי האבן אפילו איבערגעטרעטן די "רויטע ליניע" ,וועט צום ערשט איז וויכטיג קלארצושטעלן ,אז עס איז קיין ספק אז וואס
אונזער רעקאציע במחשבה ,בדיבור אדער גאר במעשה ,זיין :נע ,זיי זענען מער עס איז מעגליך צו דערווייטערן אונזערע קינדער און זיך זעלבסט
אראפ פון וועג .און אזוי פרובירט מען צו בארואיגן דאס געוויסן דורך פון פרעמדע חברים וואס זענען ווייט פון אונזער לעבנסשטייגער ,איז דאס
אראפרייסן יענעמ'ס באנעמונג און הלך ילך וואס ווערט אראפגעמאלן מיט זייער ראטזאם ,כדי מען זאל זיך פון זיי נישט אפלערנען .אבער אינאיינעם
מיט דעם ,די עיקר מעסעדזש וואס מען געט איבער דארף זיין געבויט אויף
אן אומ'בכבוד'יגן וועג. "ביי אונז איז מען יא מקפיד אויף דאס און דאס"; "מיר ,אלס עלטערן ,האבן
די טענה קען מעגליך זיין א גערעכטע ,וויבאלד אין ענדע האבן זיי טאקע דאס איבערגעקלערט ,אונטערזוכט און באשלאסן אז אזוי זאלן מיר זיך
איבערגעטרעטן אונזערע גרעניצן .אבער ,אין ענדע ,אין יעדע שיכט און פירן"; "מיר זענען מיטגלידער אין א קהילה וואס אונזער רבי האט קובע
קרייז ,בלי יוצא מן הכלל ,זענען פארהאן מער בעסערע און ערנסטערע און געווען ווי אזוי זיך צו פירן ,און וואס ער זאגט ,איז ביי אונז מקובל ָאן קיין
פארהאן אזעלכע וואס זענען ווייניגער ערנסט .די וועלט איז נישט קאלירט פקפוק" .דאס אז אנדערע פירן זיך אנדערש ווי אונז ,איז נישט אונזער ענין.
מיט איין קאליר פארב ,און דער וועטער שפילט נישט אלעמאל די זעלבע
איבעראל .אזוי איז אלעמאל געווען און אזוי וועט זיין עד ביאת הגואל .און
עס איז נישט ראטזאם ארויפצוברענגען די אויבנדערמאנטע פארענטפערונג
אויף יעדע מינדעסטע פעולה וואס א צווייטער טוט אנדערש ווי מיר זענען
געוואוינט (און דאס איז אויך געפארפול ווען מען קען קיינמאל וויסן ווי
אזוי מיר אדער אונזערע קינדער וועלן אמאל זיך פירן ,זאל גא-ט באהיטן).
וואונדערליכע ווערטער איבער אט דעם ענין געפינען מיר אין "ספר
אייר תשע״ט 17
| איבעיא להו |
ראוי הדבר וכשר שלא נקל בכבודו ,וגם שלא לקללו אפילו שלא בפניו ,וכל החינוך" ,און עס איז ראוי דא נאכצוברענגען לשונו הזהב:
שכן בפני עדים ,כדי שלא נבוא מתוך כך לחלוק עמו ,לפי שההרגל הרע "מצוה ע"א :שלא לקלל את הנשיא ,שנאמר 'ונשיא בעמך לא תאור'...
שאדם מרגיל עצמו בינו לבין עצמו הוא סוף מעשהו ,והמחלוקת עליו כבר (שמות כב ,כז) .משרשי המצוה ,לפי שאי אפשר לישוב בני אדם מבלי
שיעשו אחד מביניהם ראש על האחרים לעשות מצותו ולקיים גזרותיו ,מפני
אמרנו ההפסד הנמצא בשבילו". שדעות בני אדם חלוקין זה מזה ולא יסכימו כולם לעולם לדעת אחת לעשות
זעען מיר דא די חשיבות און דער ריכטיגער וועג ווי אזוי זיך צו פירן מיט דבר מכל הדברים ,ומתוך כך יצא מביניהם הביטול והאסיפה בפעולות ,ועל
אנדערע און ווי אזוי עס זאל זיין אונזער רעאקציע ווען מיר זעען אנדערע כן צריכין לקבל דעת אחד מהם אם טוב ואם רע ,למען יצלחו ויעסקו בעסקו
וועלכע פירן זיך אנדערש ווי אונז ,אויך ווען עס קוקט צומאל אויס אז יענער של עולם ,פעם ימצא בעצתו וחפצו תועלת רב ופעם ההיפך ,וכל זה טוב מן
"איז נישט גערעכט" ,אפגערעדט ווען דאס איז נאך פאר'ן זיך דורכרעדן מיט
המחלוקת שגורם ביטול גמור.
א רב און מיר ווייסן נישט יענעמ'ס מצב און אינערליכע איינצלהייטן. "ומאחר שהממונה לראש ,סיבה אל התועלת שאמרנו ,הן שהוא גדול
עס זענען דא נאך וויכטיגע נקודות צו אויסשמועסן איבער דער טעמע, להדריכנו בדרכי הדת ,או גדול במלכות לשמור איש מרעהו שתקיף ממנו,
אין א קומענדיגער געלעגנהייט בעזהשי"ת .
אט איז א שטיקל כראנאלאגישער סדר פון די טעג טעג פון פסח שני און | תורה ומדע |
ארום .אנגעהויבן פון תפלת מנחה יום י"ג באייר.
הרב מרדכי גנוט
מנחת י"ג באייר :אין די סידורים שטייט געשריבן אז מ'זאגט "תחנון" מחבר לוח דבר בעתו ועוד
(אדער "צדקתך" ווען ס'געפאלט אום שבת ,ווי היי יאר) .און פארהאן וועלכע
געבן אן די סיבה דערצו ,וויבאלד מען האט מקריב געווען דעם קרבן פסח פראגע :אום פסח שני זעען מיר ווי אין פארשידענע חסידות'ער
וואס ווערט געגעסן ביינאכט ,אור לט"ו ,און יעצט איז דאך "לפני שלפני". פראוועט מען דעם יו"ט אויף א גרויסן פארנעם ,פארהאן וואס עסן
אבער אין סידור חמדת ישראל (לרבי שמואל וויטאל) ,שטייט אז מען מצה און אנדערע פראווען גאר א סדר .וואס איז דער מקור צו די
זאל נישט זאגן ,און אזוי פירן זיך די ספרדים (כתר שם טוב ,גאגין) ,און אזוי
אויך איז דער מנהג אין בעלזא ,און אזוי האט זיך געפירט מו"ר הגאון בעל מנהגים אין דעם טאג?
"שבט הלוי" זצ"ל (כרשום ב"הליכות שבט הלוי" ,סדר היום טו ,ו) ועיין עוד נחמן ד ,.ברוקלין
בשער יששכר. וי באקאנט פון חז"ל איז דער יו"ט פון פסח שני איינגעפירט געווארןו
(מערקווירדיג ,אין יאר תשנ"ה ווען איך בין אין געווען א משיב אין
ישיבה פונעם בעל שבט הלוי ,געדענק איך אז ער האט מיר געזאגט ,אז בזמן שבית המקדש היה קיים ,פאר די וועלכע האבן נישט געהאט
טראצדעם וואס ער זאגט טאקע תחנון פסח שני ,שפירט ער אבער אן די מעגליכקייט צו מקריב זיין דעם קרבן פסח אין חודש ניסן ,האט
אינערליכער דראנג נישט צו זאגן ,סיי וויבאלד ער געדענקט אז ער האט מען זיי געגעבן די מעגליכקייט אין י"ד באייר צו מקריב זיין דעם
אמאל געזען ערגעצוואו אז מ'זאגט נישט תחנון אין דעם טאג ,און אויך קרבן .דערפאר ווערט דער טאג גערופן "פסח שני" ,אדער "פסח
וויבאלד ער שפירט אין הארצן אז מ'זאל נישט זאגן .אבער ער האט נישט קטן" (כלשון המשנה בר"ה א ,ג) .די וואס זענען מקריב דעם קרבן אין דעם
געוואלט מאכן קיין אייגענע החלטות אין דעם ענין ,וויבאלד ער האט נישט טאג זענען טאקע נישט בודק חמץ ,אבער דאס איז פאר זיי נאכאלץ א יו"ט.
געדענקט פינקטליך וואו ער האט דאס געזען שטיין .אבער ווען איך האב אין בית המקדש איז דער טאג געווען פונקט ווי די אנדערע ימים טובים ,ווי
אים געוויזן דעם חמדת ישראל האט ער אויפגעהערט זאגן תחנון אום פסח
מיר לערנען אין די משנה (ערכין ב ,ג).
שני). טראצדעם וואס דער יו"ט איז טאקע לכאורה נאר א יו"ט פאר די
ערבית אור לי"ד/שחרית :אן ָאבל מעג צוגיין צום עמוד. וועלכע האבן נישט מקריב געווען דעם קרבן ביי דער ערשטער געלעגנהייט
יום י"ד -שחרית :טראצדעם וואס ווי אויבנדערמאנט איז דער טאג א און נישט פאר גאנץ כלל ישראל ,ווערט אבער געברענגט אין מגילת תענית
"יום שמחה" ,ווערט אבער דער טאג נישט אויסגערעכנט צווישן די טעג
אין וועלכע מ'זאגט נישט קיין תחנון .קוקט אויס דאס איז צוליב די הלכה אז דער טאג איז ווי א יו"ט וואס מען איז נישט מספיד און מ'פאסט נישט.
אז נאכ'ן חורבן ביהמ"ק איז "בטלה מגילת תענית" ,און אזוי פסקנ'ט אויך
דער פרי מגדים ,און אזוי האבן זיך געפירט דער חתם סופר און דער חזון
איש זצ"ל.
אבער די ספרדי'שע פוסקים ,און רוב פוסקים האשכנזים הקדמונים
דערמאנען אז מען זאגט נישט תחנון אין דעם טאג ,און אויך נישט "תפלה
אייר תשע״ט 18
אייגנארטיגער שאלות ותשובות ּפאנעל אין השקפה ,מחשבה ,תורה ומדע
די ד' כוסות און אויך זינגט מען די זמירות פון פסח אויפדערנאכט. לדוד" ,פונקט ווי אין די אנדערע טעג וואס ווערן דערמאנט אין מגילת
אין די ליטווישע קהילות טוט מען אין דעם טאג גארנישט פראווען, תענית .און אזוי פירט מען זיך אין פארשידענע קהילות קדושות ווי גור,
וויבאלד מען האט דאך שוין מקיים געווען די מנהגי פסח אין איר ריכטיגער סקווירא ,נדבורנא ,צאנז און ליסקא ,נישט נאר היינט ,נאר אין דער גאנצער
צייט ,חודש ניסן. וואך פון "הוד" (יד-כ באייר).
א מערקווירדיגער אנעקדאט .מיט בערך צען יאר צוריק ווען די דריי מען זאגט "למנצח ...יענך" (אויסער אין חב"ד) וויבאלד דאס איז נישט
בחורים זענען געווען ארעסטירט אין יאפאן ,האט דעמאלט מיר געזאגט קיין יום טוב ("אך מכל-מקום ירבה בשמחה ,כי קדוש היום [לאדונינו[.
דער גאון רבי חיים קנייבסקי שליט"א ,אז דאס איז א ריכטיגער ביישפיל החיד"א) .און מען מעג טון מלאכות (צל"ח לפסחים נ .).אבער מען איז נישט
פון אזעלכע וועלכע האבן א "חוב" צו פייערן "פסח שני",
וויבאלד זיי האבן נישט געפייערט דעם "פסח מספיד אין דעם טאג .ווי אויך זאגט מען נישט אין דעם טאג
ראשון" ,וויבאלד עס איז געווען פאר זיי קיין צדוק הדין ,און מ'שטעלט נישט קיין מצבות
פארבאטן זיך צו פירן מיט די מנהגי פסח (שו"ת מנח"י ג ,נא).
אין טורמע .ווידעראום ,אונז ,וואס פארשידענע אדמורי"ם פראווען
מיר האבן געפראוועט דעם פסח אין דער נאכט פארשידענע מנהגי
ראשון כהלכתו ,איז דא א חשש פסח לכבוד היום .אין נדבורנא און
קאמארנא פראוועט מען א 'טיש'
פון "מוסיף על המצוות". (אור לט"ו) ,מיט מצה ,מרור
הגע בעצמך! האט דער גאון און ארבע כוסות ,און שירות
פארגעזעצט און מיר געזאגט: ותשבחות .אין חצר "שומר
אויך בזמן שבית המקדש היה אמונים" זינגט מען אויך טייל
קיים האבן די 'טהורים' וועלכע פון די זמירות אין די הגדה (אדיר
האבן געפייערט פסח דעם יו"ט הוא ,אדיר במלוכה) ווי אויך דעם
ראשון ,נישט נאכאמאל געפייערט פיוט "ברח דודי" (לשבת חוה"מ
אין פסח שני מיט'ן עסן בשר ומצות פסח).
על מרורים ...כאטש זיי האבן זיך אויך אור לט"ו -סעודת הלילה ,אכילת
מיטגעפרייט מיט זייערע ברידער וואס האבן מצה :פארהאן וועלכע עסן מצה אין יום י"ד
געפראוועט אום פסח שני אז זיי האבן א "תיקון" (זע נאכמיטאג ,אלס זכר צום הקרבת קרבן פסח שני וואס
ספר החינוך ,מצוה ש"פ). איז געווען נאכמיטאג (מנהגי מהרי"צ הלוי ,מנהגי פסח שני),
ט"ו באייר -שחרית/מנחה :אין טייל קהילות (א שטייגער ווי בעלזא) און פארהאן וועלכע וואונדערן זיך דערויף וויבאלד דעם קרבן פסח און
זאגט מען נישט תחנון ביי שחרית און מנחה אלס ספיקא דיומא (עכ"פ אין די מצה און מרור האט מען געגעסן ערשט ביינאכט אור לט"ו (רמב"ם ק"פ
חו"ל) ,און אזוי איז אויך דער מנהג אין ארץ ישראל אז מען זאגט נישט קיין ח ,ג) .אויך לאזט זיך פרעגן ,פארוואס זאל מען פונקט אזוי נישט שחט'ן א
תחנון (מחזיק ברכה) .און א בן חו"ל וואס קומט פון א קהילה אין וועלכע קרבן אין דעם טאג אלס זכר (אויב נישט א בהמה דקה ,כאטש א תרנגול)?
מ'זאגט נישט אין דעם טאג תחנון ,און ער געפינט זיך היינט אין ארץ ישראל, דערפאר זענען דא וואס פירן זיך ,אור לט"ו ,צו מאכן א סעודה ,מיט'ן
עסן מצה און פלייש .אויך זענען פארהאן וועלכע פירן זיך צו עסן ביצה און
אז ער זאל זאגן תחנון מיט זיי (הגהות ל"שלמי ציבור"). חזרת ,און אזוי האב איך געזען ביי מו"ר הגה"צ מוהרי"ה מדזשיקוב זצ"ל ,און
צום שלוס ,א לייכטער סימן צו געדענקען :פסח שני געפאלט אלעמאל פארהאן וועלכע טרינקען ד' כוסות .דער מנהג נדברונא איז אז אז מ'טרינקט
אויס אינעם זעלבן טאג ווי דער צווייטער טאג פסח .
| אפקלאנגען |
הלימוד צוזאמען מיט א געוואלדיגער הערצה און דקדוק הלשון אינעם <<< פארזעצונג פון זייט 2
משנה תורה .זיין "חידושי הגר"ח" איז היפש געבויט אויפ'ן רמב"ם ,און
דערנאך האט זיין זון געשריבן זיינע "חידושי הגרי"ז" ,און אזוי זענען "שער המלך"" ,מרכבת המשנה"" ,אור שמח"" ,צפנת פענח"" ,אבן
האזל" ,ביז די היינטיגע גדולים און ליטווישע ראשי ישיבות וואס געבן
אלע בריסקער גדולים געגאנגען ווייטער מיט דעם מהלך. רעגלמעסיג ארויס זייערע חיבורים אויפ'ן רמב"ם .דאס האט באקומען
פארהאן נאך אסאך מאריך צו זיין אין דעם ענין .עס איז כמעט אן אפיציעלע אנערקענונג ביים סמעטענע פונעם עולם הישיבות" ,רבי
אוממעגליך אז אין די ראמען פון א מאנאטליכער קאלום זאל אריינגיין חיים בריסקער" ,וואס האט איינגעפעדימט זיין אייגנארטיגער מהלך
די פולע אינפארמאציע איבער די גדולי עליון .
אייר תשע״ט 19
| איבעיא להו |
הונדערט טויזנט און איין'. | עבודה |
'איך קען נישט גלייבן .וואס?! דו ווילסט נישט גיין צו דער לויה?! דאס
איז אונזער לייבי קלעצקי ,איך מיין גאנץ כלל ישראל'ס! יעדער פילט דעם הרב אברהם אבא לעזער
צער טיף אין הארץ ,די שכינה הק' בוכה'ט ,איך קען זיך נישט איינהאלטן יו"ר מכון להעמיק
פון וויינען'... פראגע :איך פיל נישט קיין אמת'ע טעם אין א שבת אדער
'אברהם אבא ,רואיג! דו ביסט זייער אן עמאשענעל מענטש' .כלל יו"ט ,כאטש וואס איך האב פרובירט מאכן א גוטע הכנה .וואס
ישראל ,שכינה ,וויינען' ,איך ווייס נישט ,איך פיל גארנישט ,וואס קען איך
קען איך טון?
טון .דאס איז מיין נאטור'.
'אקעי ,פיין יודל ,איך וועל גיין מיט איינעם אנדערש .בשורות טובות'. ייער א גוטע שאלה! אסאך בחורים און יונגעלייט פרובירן פאר שבתז
עס איז זייער קלאר וואס דא איז פארגעקומען .יודל איז א בעל שכל,
א פראקטישער מענטש ,קוקט מיט שכל זען וואס זענען די פאקטן .א קינד אדער פאר א יו"ט זיך צוגרייטן ,מען לערנט חסידישע ספרים ,מען
איז גע'הרג'עט געווארן ,א ריזיגע לויה ,עס איז זייער הייס אינדרויסן ,איין טוט אדורך די סוגיות אין הלכות פון יו"ט ,מען גייט אין מקוה ,מען
מענטש מאכט נישט אויס .פארוואס זאל איך גיין? פון דער אנדערער זייט, גרייט צו די ליכט ,מען האט אינזין ביים דאווענען פירוש המילות,
אברהם אבא איז א בעל רגש ,א מענטש מיט אסאך געפילן ,ער לייגט צו מען זינגט לכבוד שבת און יו"ט ,און מיט דעם אלעם איז דאס הארץ
נאך אנדערע געדאנקען צו די טריקענע פאקטן .ער זעט די עלטערן קלאגן, פארשלאסן ,מען פילט נישט באמת קיין שמחת יו"ט אדער א שטארקע
וויינען ,צעבראכן אויף פיצלעך ,קענען נישט קומען צו זיך ,ער טייטשט אפ ליבשאפט צום אויבערשטן .אסאך מאל טראכט מען צו זיך ,זעט אויס איך
דעם פאקט אז גאנץ כלל ישראל פילט מיט ,מיינט דאס אז כלל ישראל פילט טויג עפעס נישט; עפעס חטאים בלאקירן די ליכטיגקייט פון שבת און יו"ט
זיך יעצט ווי איין משפחה ,ממש אזא נאנטשאפט צווישען אידן ,מיר זענען
אלע ברידער ,מיר שטאמען פון איין שורש ,דער אויבערשטער איז אונזער זאלן אריינשיינען אין מיר.
טאטע ,אב אחד לכלנו ,חלק אלוק ממש .נאך לייגט ער צו דאס וואס שטייט כדי זיך אויסצולערנען ווי אזוי מען צינדט ָאן אין הארץ געפילן ,ווי
אין חז"ל (סנהדרין מו ,א) אז ווען א איד מאכט מיט יסורים שרייט די שכינה שפירן די געוואלדיגע זיסע ליכטיגקייט וואס קומט אראפ יעדן שבת און
הק' קלני מראשי קלני מזרועי ,אלעס טוט מיר וויי .דאס געפיל שרייט ,מען יו"ט ,אדער אויפוועקן אין זיך א נאנטשאפט און ליבשאפט צום אויבערשטן,
מוז גיין קלאגן מיט אלע אונזערע באליבטע ברידער וואס האבן פארלוירן זיך פרייען מיט'ן אויבערשטן מיט די תורה און מצוות ,דארפן מיר צום
ערשט פארשטיין ווי אזוי געפילן ארבעטן ,ווי אזוי שאפן זיך געפילן,
דאס זיסע בא'חנ'טע יונגעלע לייבי קלעצקי .ת.נ.צ.ב.ה. נאכדעם וועלן מיר זיך קענען בס"ד אויסלערנען די כללים ווי אזוי זיך צו
איך וויל אייך פרעגן ,וואס האלט איר ,וועלכע וועג איז דער ריכטיגער
עפענען דאס הארץ סיי ווען מיר ווילן.
צוגאנג? לאמיר אנהויבן מיט א מעשה וואס האט פאסירט קנאפע אכט יאר
פאר איך וועל ענטפערן דערויף וויל איך אייך פארציילן נאך א מעשה צוריק ,חודש תמוז שנת תשע"א .גאנץ כלל ישראל איז איינגעהילט אין גרויס
וואס איך האב געהאט מיט מיין חבר יודל .יודל נעמט מיך אהיים פון פון ווייטאג ,נאכדעם וואס עס איז אנגעקומען די שרעקליכע בשורה אז דאס
א שמחה ,ער פארקירט דעם קאר און מיטאמאל הערן מיר קולות :רשע! ניין יעריג קינד לייבי קלעצקי איז פארכאפט געווארן אין די גאסן פון בארא
פארפוילטע נשמה! קענסט נישט ּפארקן אז איך זאל אויך האבן פלאץ!' מיין פארק אויפ'ן וועג אהיים פון חדר ,א רוצח האט אים ליידער פארכאפט און
הארץ טרייסלט ,וואס שרייסטו! זעסט נישט עס איז נישט דא קיין פלאץ. ליידער אומגעברענגט .עס גייט זיין א ריזיגע לויה ,טויזנטער אידן ,רבנים
ווער ווייסט וואס נאך דער באנדיט קען טון ,די סארט מענטשן זענען עלול און ראשי ישיבות פון גאנץ ניו יארק קומען צו פארן קיין בארא פארק .איך
אויפ'ן ערגסטן .איך האב מורא פון אים ,מען מוז שנעל פארקירן ערגעץ וויל וויינען אויפ'ן קול ,פון מיינע אויגן רינען טרערן ,מיין הארץ רייסט .איך
אנדערש .יודל ,אבער ,האלט זיך רואיג ,ער רוקט זיך נישט פון ארט ,אלעס זע פאר מיינע אויגן ווי אינדערפרי קושט די מאמע לייבי'ן און מיט א שמייכל
איז מסודר :וואס איז געשען ,איינער שרייט ,איז וואס? מן הסתם האט אים זאגט לייבי 'מאמי ,א גוטן טאג'' .אסאך הצלחה ,לייבי .געדענק אהיימקומען
אין צייט ,מיר גייען גיין קויפן נייע גלעזער' ,און יעצט ...נעבעך! ווי אזוי
זיין ווייב פריער אויפגערעגט .ער מיינט נישט מיך. האלטן דאס זיינע עלטערן אויס .זייער איינציגסטער טייערער זון .ווי אזוי
וואס זאגט איר יעצט ,וועלכע וועג איז דער ריכטיגער צוגאנג? האט דאס געקענט געשען אין הארץ פון בארא פארק .ווער ווייסט צי איך
דער אמת איז אז ביידע וועגן זענען ריכטיג נאר עס ווענדט זיך ווען ,און
פארדעם האט דער אויבערשטער באשאפן אלע סארט נאטורן אז יעדער זאל מעג לאזן מיינע קינדער גיין אין חדר אליין...
זיך קענען אויסלערנען איינער פון דעם אנדערן זיינע גוטע סקילס ווי אזוי מיט א וויינענדיגן קול רוף איך אן מיין חבר יודל' .יודל ,ווילסט קומען
זיך צו האלטן רואיג אדער מעורר זיין אין זיך א טעם און געפיל אין א שבת מיט מיר צו דער לויה?'' .ניין! עס איז זייער הייס אינדרויסן .עס גייען קומען
טויזנטער מענטשן ,א בהלה א שטופעריי ,איך האב נישט קיין כח .סייווי
אדער אין א יו"ט ,מעורר זיין אין זיך אהבת ה' און אהבת ישראל. מאכט נישט אויס אויב עס וועט זיין דארט הונדערט טויזנט מענטשן אדער
ממילא ,צוריק צו אונזער שאלה ,ווי אזוי קען איך פילן א געשמאק אין א
שבת אדער א יו"ט ,לאמיר צולייגן נאך מחשבות און נאך געדאנקען חוץ פון
די פאקטן וואס דאס גשמיות'דיגע אויג זעט .ווען? וואס? וויאזוי? מיר זענען
אויסגעלאפן פון פלאץ ,וועלן מיר דאס בס"ד אויסשמועסן אין קומענדיגן
מאמר ,אין קומענדיגן ׳לבלר׳ לחודש סיון הבעל״ט .
אייר תשע״ט 20
אכטונג! בס״ד
אייגנארטיגער שאלות ותשובות ּפאנעל אין השקפה ,מחשבה ,תורה ומדעאלע אפטיילונגען פוןמדפיסי ספרים
ומוציאים לאור! סערווירט אונטער איין דאך!
הגה״ה מיר האבן א הגה״ה אונזערע שנעלע און טייפן
תיקונים געקליבענע שטאב ערפארענע טייפער׳ס
השוואות וועלן אפטייפן פאר אייך
לעצטע הגה״ה געניטע מגיהים
(מיט ווייניג טעותים):
מיט פיל עקספיריענס
שיפור הלשון אין יעדע געביט כתב יד
מראי מקומות שווערע כתבי ידות
וואס ספעציליזירן זיך:
הערות אלטע ספרים
טעיפס
לשה״ק /יודיש
אונזערע ספעשעליסטן וועלן גראפיק ספרי קודש /ספרי הלכה / מיר האבן בס״ד א עריכה
צו שטעלן אויף דעם בעסטן ספרי חסידות /ושאר ספרים באזונדערע שטאב פון
ערפארענע
און רייכסטן פארנעם: עריכת הלשון /סגנון
הלשון לויט אייער געשמאק / תלמידי חכמים
גראפיק מופלגים
שערים איבערזעצן לשה״ק-אידיש,
שולי הספר אידיש-לשה״ק /הוספות / וואס ספעציליזירן זיך
הסכמות והנצחות סדר ענינים /מפתחות / יעדער אין זיין געביט:
כריכה ּפרעס/קאלער הקדמות /תולדות המחבר
שווארץ אלע סארטן דרוק, הדפסה מיר וועלן אויסשטעלן אייער ספר, סידור
קאלירט פון קליינע קונטרסים לויט אייער באגער:
כריכה עבה ביז גרויסע ספרים הערות שוליים ,הערות צד
כריכה רכה עטליכע טעקסט
אויך קלענערע אויף א בלאט
קוואנטומס
קאמפלאצירטע בלעטער
מיר ספעציעליזירן זיך (צורת הדף)
אין קאמפלעצירטע דעקלעך
טעקסט מיט בילדער
מיר וועלן אייך באגלייטן פונעם כתב יד ביז נאכן דרוק ,מיט
איבערגעגעבענע סערוויס ,צופרידנהייט גאראנטירט בעז״ה!
איבערצייגט אייך אליין!
קומט אריבער צו אונז ,צו זעהן די פילע סארט ספרים
ארויסגעגעבן דורך די ערפארענע שטאב פון ״חד וחלק״!
האלט איר ביים ארויס געבן א ספר? געבט דאס איבער אין די ריכטיגע הענט!
טייפן הגהה עריכה עימוד עיצוב הדפסה T. 845-371-6166 F. 845-746-9846
Email [email protected]
| עט סופר מהיר |
געבורט :ד' אלפים תתצ"ח (י"א :תתצ"ה) ,קארדאווע ,שפאניע "מו סרפהר
הסתלקות :ד' אלפים תתקס"ה ,פוסטאט (אלט-קאהיר), נבוכים"
עגיפטן
להרמב"ם {ב}
ספרים :פירוש המשניות ,משנה תורה ,מורה נבוכים ,אגרות
הרמב"ם ,תשובות הרמב"ם ,שו"ת פאר הדור ,הלכות הירושלמי,
מילות ההגיון ,מאמר העיבור ,און אזוי אויך עטליכע חיבורים
אויף מסכתות הש"ס און עטליכע חיבורים אויף חכמת הרפואה
ואל רבינו משה אבן מיימון ,שדיברתי והעוויתי אינעם פריערדיגן קאפיטל האבן מיר געשילדערט ,ווי דער "מורה נבוכים" איז פארשפרייט געווארן
נגד ספריו" ,און זינט דאן האט ער זיך שטענדיג איבער'ן אשכנזישן טייל פון אייראפע ,וואס האט פאראורזאכט אז געוויסע אשכנזישע גדולי ישראל
אנגענומען פאר'ן רמב"ם אין הלכה .דאס אלעס זענען ארויס שארף קעגן פילאזאפיע בכלל ,און קעגן דעם מורה נבוכים בפרט .די התנגדות צום מורה
ציטירט ר' הלל פון ווירונה פונעם מויל פון רבינו נבוכים האט זיך נישט אפגעשטעלט ביים ארויסקומען מיט אן איסור עס צו לערנען ,נאר איז געגאנגען
יונה זעלבסט .מיר זעען טאקע אז שפעטער אזוי ווייט ווי מסירה צום אינקוויזיציע ,וואס האט געהייסן פארברענען דעם "מורה נבוכים" צוזאמען
ווען עס האבן פריש אויפגעפלאקערט מערכות מיטן ספר "המדע" – דער ערשטער טייל פונעם "משנה תורה" להרמב"ם ,וויבאלד אין זיי ביידע געפינען
איבער די ספרי הרמב"ם ,האט רבינו יונה נישט
זיך מכלומר'שט "אפיקורסישע זאכן".
אריינגערעדט דערינען. דער פאלעמיק האט זיך אבער נישט געענדיגט נאכדעם ,ווען די אידן האבן זיך געכאפט אז די
דאס האט עווענטועל צוגעברענגט אז דער מערכה איז שוין געגאנגען אביסל צו ווייט ,נאר פאקטיש זענען נאך עטליכע מאל אויפגעשטאנען
נאמען פונעם רמב"ם איז נאר מער פארהייליגט פרישע גדולים וואס האבן געוואלט אסר'ן דעם ספר און מחרים זיין ווער עס לערנט דערינען ,אבער די
געווארן ,אזש ווען א געציילטע צענדליג יארן
שפעטער האט ווידעראמאל אויפגעפלאקערט א שפעטערדיגע מערכות האבן שוין געהאט אנדערע נאכפאלגן ,ווי ערווענט אין דעם ארטיקל.
מערכה איבער'ן "מורה נבוכים" ,האט עס שוין די מערכה איבער'ן מורה נבוכים האט זיך אויך עווענטועל געטוישט צו א מערכה איבער ספרי
פילאזאפיע .דער רמב"ם איז געווען צו גרויס און הייליג ,אז מ'זאל זיך וואגן צו פארטשעפען מיט זיינע
געהאט גאר אנדערע נאכפאלגן. ספרים ,אבער די שפעטערדיגע גדולי ישראל וואס האבן געזען א פראבלעם מיט פילאזאפיע ,זענען
ארויסגעקומען קעגן אנדערע ספרים ,און נאר "כולל געווען" דעם מורה נבוכים צווישן די פילאזאפישע
ספרים.
מיר האבן שוין דערמאנט איבער'ן "עליית איבער'ן דאזיגן פאלעמיק — וואס האט זיך פארצויגן איבער הונדערט יאר נאך דער פטירה פונעם
בעלי התוספות" קיין ארץ ישראל ,אין שפיץ פון רמב"ם — וועט איר ליינען אין פאלגנדן ארטיקל ,און אזוי אויך געוואויר ווערן וויאזוי דער "מורה
רבינו שמשון משאנץ .דאס ארויפקומען קיין
ארץ ישראל איז פארגעזעצט געווארן עטליכע נבוכים" איז עווענטועל באטראכט געווארן דורך גדולי הדורות ביז'ן היינטיגן טאג.
יאר שפעטער דורך רבינו יחיאל מפאריז ,וואס
האט זיך באזעצט אין עכו און דארט געעפנט הרמב"ם. 1
זיין ישיבה פאר הונדערטער תלמידים .דאס רבי הלל איז געווען א תלמיד פונעם רבינו
האט געמאכט די שטאט עכו אלס פעסטונג פאר יונה ,וואס איז זעלבסט געווען פון די שארפע מש"ה שפיר קאמרת!
אשכנזישע אידן וואס האבן זיך באזעצט אין ארץ מתנגדים צום מורה נבוכים ,און דערפאר זענען
ישראל .אומגעפער צוואנציג יאר שפעטער, זיינע פאלגנדע ווערטער גאר אינטערעסאנט .ער אינעם פריערדיגן קאפיטל האבן מיר
איז איינע פון די גרויסע אשכנזישע רבנים אין דערציילט ,אז ווען רבינו יונה האט געזען וואס געברענגט דעם עדות'שאפט פון רבי הלל
עכו געווען רבינו שלמה ב"ר שמואל הצרפתי, זיין התנגדות צום מורה נבוכים האט געברענגט, פון ווירונה ,בעל "תגמולי הנפש" ,אז נאכ'ן
וועמען מ'האט גערופן רבי שלמה פטיט [פטיט האט ער חרטה געהאט אויף זיין מערכה ,און איז זען וויאזוי די שריפת כתבי הרמב"ם האבן
באדייט "הקטן" ,אין ענגליש באדייט דאס נאך גאר געפארן קיין טבריה צום ציון הרמב"ם ,וואו צוגעברענגט צום שריפת ספרי התלמוד ,האבן
ער האט אים מיט א גרויס געוויין איבערגעבעטן די אידן געזען אן אפענעם יד ה' זיך אנצונעמען
ביז היינט עפעס קליינטשיג]. פארנט פון א מנין אידן במשך זיבן טעג נאכאנאנד פאר'ן בזיון הרמב"ם ,און עס האט אנגעהויבן צו
רבי שלמה פטיט איז געווען א מקובל און פון פאר'ן ארויסטרעטן קעגן זיין ספר .אויך האט ער ברענגען אן ערוואכונג ביים עולם פאר'ן כבוד
די מתנגדים צו תורת הפילאזאפיע און צום ספר אויסגערופן אין שול "חטאתי לאלקי ישראל
מורה נבוכים ,און אין יאר ה' אלפים שנת מ' האט
ספרים שאפע אייר תשע״ט 22
הרב שמעון שלמה זילבער
מדרש דוד
פירוש על התורה
הועתק והוכנס לאינטרנט
WWW.hebrewb 0oks.org
ע״י חיים תשס״ט מאת
רבינו דוד הנגיד זצלה״ה
בן רבינו א ב ר ה ם זצלה״ה
בן רבינו הגדול ה ר מ ב ״ ם זצלה״ה
ספר בראשית-פרשת בראשית
מתורגם בפעם הראשונה
מלשון ערבי לשפת קדשינו
בילד פונעם חידושי הרשב''א אויף מסכת ברכות ,געדרוקט מיטן באקאנטן היסטארישן 'באמבערג' דרוק יוצא לאור
בהוצאת בן ציון קרינפים
בעיה״ק י ר ו ש ל י ם תובב״א
בשנת ושמרו בני ישראל את ה ש ב ת לדרתם ברית עולם
כתובת חמויל :בן ציון קרינפים ירושלים רהוב זכרון משה ,פינת רח׳ ישעיה
Address: Ben Zion KrynFiss Jerusalem Zichron Moshe St. Corn Yeshavaשער-בלאט פון ספר מדרש דוד לרבינו דוד הנגיד
קעגן דעם רמב"ם וועט זיין אין חרם .און דאס פון דמשק פונעם ארטיגן "ראש הגולה" ,רבי ער ארויסגעגעבן אן איסור צו לערנען דערינען.
זעלביגע האט זיך איבערגעשפילט אום תשרי ישי בן חזקיה הנשיא ,אונטערגעשריבן דורכ'ן דאס האט פאראורזאכט א פרישע פאלעמיק ,וואס
שנת מ"ט ,ווען רבינו שמואל הכהן ראש ישיבת ארטיגן בי"ד פון צוועלף רבנים ,אז דער וואס איז נאר פארשארפט געווארן אין יאר מ"ה ,ווען
בבל איז ארויסגעקומען מיט א שארפן בריוו וואגט זיך צו רעדן א ווארט קעגן דעם רמב"ם דער בארימטער אייניקל פונעם רמב"ם ,רבינו
זיך אנצונעמען פאר'ן כבוד פונעם רמב"ם ,זיך וועט זיין מוחרם ומנודה ,און דער וואס האט א דוד הנגיד ב"ר אברהם ,וואס איז געשטאנען אין
באנוצנדיג מיט'ן זעלבן כח החרם אויף דעם וואס בריוו בגנות הרמב"ם דארף עס איבערגעבן פאר שפיץ פון יהדות מצרים ,איז ארויפגעקומען קיין
וועט מזלזל זיין אינעם רמב"ם אדער אין זיינע רבי דוד הנגיד .דער דאזיגער בריוו איז אויך ארץ ישראל און האט זיך באזעצט אין עכו .דאס
אונטערגעשריבן דורך די דעמאלטיגע חכמי האט געפירט צו א דירעקטע צוזאמענשטויס
ספרים. צפת ,וואס זענען ארויף צום קבר הרמב"ם און צווישן רבי שלמה פטיט און רבינו דוד הנגיד,
דער גדול הדור אין יענע צייטן איז געווען דארטן פארגעליינט דעם נוסח החרם ,צוזאמען
דער הייליגער רשב"א ,וואס האט גראדע וואס האט זיך אנגענומען פאר'ן זיידנ'ס כבוד.
פערזענליך שטארק נישט ליב געהאט דעם מיט א טייל פון חכמי עכו. כדי צו פארשטערקערן זיין חוות דעת
געדאנק פון פילאזאפיע (זע שפעטער דערוועגן), פון בארצעלאנע ,שפאניע ,איז איבער'ן מורה נבוכים ,האט זיך רבי שלמה
אבער איז פארט געווען אנגענומען ביי אלע ארויסגעקומען א בריוו פונעם ארטיגן ראש פטיט ארויסגעלאזט קיין אייראפע ,וואו ער האט
שיכטן און קרייזן פון כלל ישראל ,און דעריבער, הקהילות ,רבי אברהם און זיין ברודער רבי אפגעשטאט באזוכן אין פראנקרייך ,איטאליע,
ווען עס האט אויסגעבראכן די נייע מחלוקת יהודה הלוי בני חסדאי הנשיא ,וואס זיי האבן א.א.וו ,.און האט צאמגעקליבן בריוון פון אסאך
איבער'ן מורה נבוכים האט מען געשיקט בריוון געשיקט צו די אנדערע קהילות אין שפאניע, ארטיגע רבנים אנטקעגן דעם מורה נבוכים.
צום רשב"א ,אים צו פרעגן זיין חוות דעת זיך אנצונעמען פאר'ן פארשוועכטן כבוד פונעם ווען רבי שלמה האט זיך אומגעקערט קיין
דערויף .דער רשב"א האט אבער אויך מסכים ארץ ישראל מיט די חתימות הרבנים ,איז ער
געווען אז מ'טאר נישט ארויסטרעטן קעגן דעם רמב"ם. ארויסגעקומען מיט א חרם קעגן דאס לערנען
רמב"ם ,וואס איז שוין דאן געווען אנגענומען אין יאר מ"ח איז ארויסגעקומען א פרישע
בריוו פון דמשק ,פון רבי דוד ב"ר דניאל ראש אין ספר מורה נבוכים.
איבער אלע שיכטן און קרייזן אלס גדול הדור. הגולה פון אשור ,אונטערגעשריבן דורך צען דאס האט פאראורזאכט אן אויפרייס איבער
אזוי ארום איז איינגעשלאפן די לעצטע רבנים ,וואו זיי שרייבן גאר שארף פערזענליך דער אידישער וועלט ,ווען ס'זענען געקומען
מערכה קעגן דעם רמב"ם און זיינע פילאזאפישע קעגן רבי שלמה פטיט און האבן אים גאר צו פליען שארפע בריוון פון אומצאליגע גדולי
ספרים ,און טראצדעם וואס מאנכע יחידים געלייגט אין חרם ,און זיי האבן צוגעלייגט אז ישראל און אידישע אויטאריטעטן ,אנטקעגן דעם
האבן נאך יא אמאל געשריבן שארף דערקעגן סיי ווער ס'וועט זיך וואגן צו רעדן א ווארט חרם .אין יאר מ"ו איז געקומען א שארפע בריוו
אייר תשע״ט 23 ספרים שאפע
| עט סופר מהיר |
דער רלב"ג (משלי פ"ו ופ"ח) ,און שפעטער דער פון אידישקייט ,אבער די מקורבים למלכות (ווי געשילדערט שפעטער) ,איז עס אבער מער
בעל עקידה (בראשית ב ,יז) ,און דער חוות יאיר מעגן דאס לערנען וויבאלד ס'פעלט אויס פאר קיינמאל נישט געווארן א פאלעמיק וואס האט
(סי' ר"י) ,האבן זיך אויסגעדריקט גאר שטארק זיי דאס צו וויסן .ער לייגט צו די פאלגנדע אויפגעשאקלט דעם גאנצן אידנטום ,וויבאלד
איבער דער חשיבות פון פילאזאפיע ,און אז דער אינטערעסאנטע ווערטער" :ואף החכמים דער רמב"ם איז שוין דאן געווען נערץ ונקדש
וועג צו ריכטיגע אמונה בה' איז דורך חכמת השלמים שכבר מלאו כרסם בשר ויין ,רצ"ל
התורה ותלמודה וסודות מצוותיה ,אין לך בפי כל.
הפילאזאפיע. קרובים למלכות יותר מהם ,והרי נאמר (משלי
פון דער אנדערער זייט האבן אזעלכע לייבן ח ,טו)' :בי מלכים ימלוכו' ,ומותר להם ללמדה 2
ווי דער רבינו תם (ספר הישר שער ו' מדה י') ,דער כדי להשיב עליהם ולחזק עניני הדת במסמרים
רמב"ן (ויקרא טז ,ח) ,דער רא"ש (בתשובותיו דער פאלעמיק
כלל ל"א סי' ט') ,דער ריב"ש (בתשובותיו סי' לא ימוט". איבער ספרי
מ"ה) ,זיך אויסגעדריקט ספעציעל שארף קעגן די דאזיגע ערקלערונג איז טאקע געגעבן פילאזאפיע
חכמת פילאזאפיע ,ווען געוויסע פון זיי טענה'ן געווארן אויפן רמב"ם זעלבסט ,וואס פסק'נט
אז עס פירט צו כפירה (ועי' שו"ת ב"ח הישנות (הל' ע"ז פ"ב ה"ב) אז מ'טאר נישט לערנען די אנדערש איז אבער געווען דער גורל פון
סי' ה') ,אדער איז גאר פאררעכנט ווי עבודה זרה געזעצן אד"ג פון עבודה זרה'ס ,און פון דער ספרי פילאזאפיע אלס א כלל (וואס דער "מורה
אנדערער זייט דערציילט ער אין א בריוו (אגרות נבוכים" האט יא געקענט נכלל ווערן צווישן
און איז ביהרג ואל יעבור! הרמב"ם ח"ב ,עמ' תפ"ח) אז ער האט זעלבסט זיי) ,וואס האט יא געצויגן א שטארקע התנגדות
די דאזיגע שארפע פונדאמענטאלע דורכגעטון אלע ספרי עבודה זרה! און דער הסבר דורכאויס די קומענדיגע יארן ,און אין א געוויסן
צווישנשייד צווישן די וואס האבן געהאלטן איז ,אז דער רמב"ם האט עס דורכגעטון כדי צו
פון פילאזאפיע און די וואס האבן געהאלטן וויסן וויאזוי זיך צו באפאסן דערמיט און נישט הינזיכט – ביז'ן היינטיגן טאג.
אז עס טויג נישט ,האט צוגעברענגט אז ווען סתם צו לערנען לשם קענען די ע"ז געדאנקען כדי צו פארשטיין איבער וואס עס האט
אימער עס האט אויסגעבראכן א פאלעמיק אין אויפגעקאכט דער פאלעמיק ,פעלט זיך אויס
וואס פילאזאפיע איז געווען פארמישט ,האט (שו"ת אגרות משה יו"ד ח"ב סי' קי"א). א שטיקל הקדמה איבער דער היסטאריע פון
עס געצויגן גאר שארפע רעאקציעס פון ביידע
פילאזאפיע אין כלל ישראל.
ריכטונגען. די גמרא זאגט (ברכות כח ,):אז רבי אליעזר
אבער פאקטיש זעען מיר אז די דאזיגע צוויי האט אנגעזאגט פאר זיינע תלמידים" :מנעו
צוגאנגען צו פילאזאפיע גייט שוין צוריק אזש צו בניכם מן ההגיון" .רש"י ערקלערט (וכ"כ
תקופת הגאונים .עס איז פארבליבן א געדרוקטע הרשב"ץ במגן אבות ,ב ,יט) ,אז עס באדייט אז
אצינד לאמיר זיך אומקערן צו דער תשובת הגאונים (שערי תשובה סי' ה') ,וואו עס מ'זאל נישט לערנען צופיל מקרא וויבאלד עס
פארשפרייטונג פון תורת פילאזאפיע נאך דער שטייט שארפע רייד קעגן פילאזאפיע און תורת ציט שטארק און וועט קומען אויפ'ן חשבון פון
ערשיינונג פונעם מורה נבוכים ,וואס איז דאן אריסטו ,צווישן אנדערן שטייט דאס פאלגנדע: משנה וגמרא ,אדער עס באדייט אז מ'זאל נישט
היפש איינגעפירט געווארן אין פרובינצא, "ומה לכם תדכאו עמו ,ופני עניים בתורה רעדן קיין דברים בטלים .דער חוות יאיר שרייבט
פראנקרייך .די דאזיגע חכמים האבן גענומען תטחנו בשמעם את דבריכם וניב לשונכם בדרכי (סי' קכ"ד) ,אז עס באדייט דאס לערנען חכמת
פילאזאפיע א שטאפל ווייטער ,און האבן אריסטו וחבריו ,ודנים תורתו ית' באותו הדרך, הדקדוק ,וואס האט ווייניג תועלת און פארנעמט
אפגעלערנט די פסוקים היפש ווייט פונעם מי שמע כזאת מי ראה כאלה ...כי כרחוק מזרח אסאך צייט .לויט די דאזיגע פשטים האט עס
פשוט'ן פשט ,און האבן אלעס אנגעהאנגען ממערב כך הרחיק המקום ית' דעתו שהיא דעת
התורה הקדושה מדעות בני אדם ,זכרו זאת נישט קיין פארבינדונג מיט פילאזאפיע.
אינעם געדאנקענגאנג פונעם מורה נבוכים. והתאוששו ,ומאותו הדרך התבוששו" .פון דער אבער אנדערע האבן פארשטאנען אז דאס
איינע פון די חכמים וואס האבן דארט אנדערער זייט האט רב סעדיה גאון אפגעשריבן באדייט חכמת הפילאזאפיע ,און ווי דער יעב"ץ
געוואוינט ,אינעם בארימטן מונטפלייר געגנט, זיין ספר "אמונות ודעות" באזירט אויף תורת שרייבט קלאר אין זיינע תשובות (שאילת
איז געווען רבי אבא מרי ב"ר משה הירחי ,וועמען הפילאזאפיע ,ווי ער שרייבט זעלבסט אין זיין יעב"ץ ח"א סי' מ"א) .דער יעב"ץ לייגט טאקע
מ'האט אויך גערופן "דון אסטרוק" .רבי אבא מרי צו ,אז דער רמב"ם האט יא געמעגט לערנען
איז געווען א גרויסער יחסן ,שטאמענדיג פון הקדמה. פילאזאפיע ,אבער סתם מענטשן טארן דאס
איינעם פון די חשוב'סטע רבנישע פאמיליעס אין דאס האט פארגעזעצט אין די צייטן פון
זיינע צייטן .זיין טאטע רבי משה איז געווען א די ראשונים ,ווען אזעלכע לייבן ווי רבי שלמה נישט לערנען.
זון פון רבי יוסף ,א זון פון רבינו משולם בן יעקב אבן גבירול (בספרו תיקון מדות הנפש ,ועי' דער מאירי שרייבט (בית הבחירה ב"ק פ"ב
מש"כ במבחר הפנינים א' שער החכמה) ,דער ע"א) ,אז סתם מענטשן טארן נישט לערנען
הכהן מלוניל ,בעל ספר "איסור משהו". רמב"ם (בכל כתביו ,ובפרט במו"נ ח"א פל"ג), קיין חכמה יוונית ,וויבאלד עס שלעפט דעם
רבינו משולם האט געהאט פינף בארימטע מענטש און עס צעשטערט געוויסע ווינקלען
זין גדולי ישראל ,און דער באקאנטסטער צווישן
ספרים שאפע אייר תשע״ט 24
הרב שמעון שלמה זילבער
דין ,פאר א צייט-אפשניט פון די קומענדיגע חייי ״ ם א ר חו ת
פופציג יאר..." :וגזרנו וקיבלנו עלינו ועל זרענו
ועל הנלווים עלינו ,בכח החרם לבל ילמוד איש להרא״ש זצ״ל
מבני קהלינו בספרי היוונים אשר חיברו בחכמת
הטבע וחכמת האלוהות ...עד היותו בן חמש דברים המלהיבים הלב ליראת ה׳ טהורה
ועשרים שנה ...פן ימשכו החכמות ההם אחריהם,
ויסירו אותו מאחרי תורת ישראל שהיא למעלה עם ביאור
מן החכמות האלה ."...דאס האט עווענטועל המבאר בפשוטו כל הלכה והלכה
נאכגעפאלגט מיט נאך איסורים און חרמות ,אן
קיין באשטימטע צייט (עי' שו"ת הרשב"א ח"א, מאת
הרב משה שטרנכוד
סי' תי"ד-תי"ח). מח״ס ״מועדים וזמנים״ ״תשובות והנהגות״ ועוד
טראצדעם וואס אסאך חכמי פרובינצה
האבן פרובירט אפצורעדן דעם רשב"א דערפון, סגן נשיא העדה החרדית
אריינגערעכנט רבי ידעיה הפניני בעל "בחינת
עולם" ועוד ,איז דאס זיי נישט געלונגען .פון די הספר נתחבר למען ילמדו בו כל בית ישראל
אנדערע זייט ,האבן די פראווינציאלע חכמים וחולק על ידי רבינו התוי״ט לימי השבוע
אפטמאל ווייטער פארגעזעצט צו לערנען ותיקן והנהיג שתלמדנה בו גם נשים
פילאזאפיע ,און עס איז זיי זאגאר געלונגען ותרגמו לצורך זה לשפת אשכנז
צו רודפ'ן רבי אבא מרי אזש ער האט געמוזט
אנטלויפן פון ארט .צווישן די ארטיגע חכמים פליג מאד בגודל התועלת היוצאת מן הלימוד הזה
וואס האבן געשריבן שארף קעגן רבי אבא מרי
ציילן זיך דער בארימטער ראשון דער "מאירי", יום היאהרצייט לרבנית
און דער בארימטער אסטראנאם און מתרגם רבי
יעקב בן מכיר ,אן אייניקל פון רבי שמואל אבן הועתק והוכנס לאינטרנט עיה״ק ירושלים
תיבון – דער מתרגם פונעם ספר "מורה נבוכים". www.1he1brew1bo1oks.org י״ט טבת תשנ״ו
עטוואס שפעטער האט רבי אבא מרי
פאראייביגט די מערכה אינעם ספר "מנחת ע״י חיים תשע״ב
קנאות" ,וואו ער האט אראפגעברענגט
צענדליגער דעטאלירטע בריוו פון אלע שער-בלאט פון ספר מנחות קנאות פון רבי אבא מרי שער-בלאט פונעם מוסר ספר ארחות חיים להרא''ש
דעמאלטיגע גדולי ישראל וואס זענען געווען הירחי ,איבערן פולמוס המורה נבוכים
פארמישט אינעם פאלעמיק פון לערנען ספרי
פילאזאפיע ,און אדאנק דעם ספר קענען מיר און זען אויב מ'דארף ארויסקומען מיט א חרם זיי – רבי אשר – איז בארימט אלס דער רא"ש
געפינען ביז'ן היינטיגן טאג פאראייביגט די דעת קעגן תורת פילאזאפיע ,אבער דער בריוו מלוניל .אן אנדערן זון איז געווען רבי אהרן ,וואס
האט נאר פאראורזאכט אז די ארטיגע גדולים האט זיך אנגענומען פאר'ן כבוד פונעם רמב"ם
תורה פון די דעמאלטיגע תורה-ריזן. האבן פארפלייצט דעם רשב"א מיט בריוון ווען דער בעל יד רמ"ה האט געשיקט א בריוו
ארויסברענגענדיג די מעלה פון פילאזאפיע ,און צו די ארטיגע חכמים איבער "פראבלעמאטישע"
3 אז עס איז נישטא קיין שום חששות ווי רבי אבא שטיקלעך אינעם משנה תורה (ווי געשילדערט
אין די פריערדיגע ארטיקלען) .רבינו משולמ'ס
דער "מורה" במשך מרי האט געשריבן. איידעם איז געווען רבי משה ,דער פאטער פון
הדורות /בעיני ווען רבי אבא מרי האט געזען אז דער רשב"א רבינו משולם מבדרש ( ,)Béziersבעל "ספר
גדולי החסידות טוט גארנישט קעגן תורת פילאזאפיע ,איז ער ההשלמה" אויפן רי"ף ,וואס האט זיך אויך
אויפגעקומען מיט א געניאלן איינפאל :דער שטארק אנגענומען פאר'ן רמב"ם ביי דער
אין די שפעטערדיגע דורות געפינען מיר אז רא"ש איז פונקט אין יענע צייטן אנטלאפן פון שפעטערדיגער מערכה איבער'ן מורה נבוכים,
דער מורה נבוכים איז גאר שטארק פארשפרייט דייטשלאנד קיין שפאניע ,און האט פארמאגט א אין די צייטן פון רבי שלמה מן-ההר ,און איז
געווארן איבער דער גארער וועלט ,און דאס געוואלדיגן איינפלוס איבער'ן ארטיגן אידנטום גאר געווען שארף אויסגעשפראכן קעגן תורת
גאנצע אידנטום האט געלערנט אינעם ספר ,און און איז געווען שטארק געשעצט אין די אויגן
פונעם רשב"א ,און וויבאלד דער רא"ש איז הקבלה.
געווען בארימט אלס שארפער מתנגד צו תורת אלנפאלס ,פונקט פון אזא משפחה וואס
פילאזאפיע ,האט רבי אבא מרי אים אפגעשריבן האט אזוי שטארק געהאלטן פונעם רמב"ם
א בריוו מיט זיינע טענות דערקעגן ,און דאס בכלל און פון זיין "מורה נבוכים" בפרט ,איז
האט טאקע באוויזן צו פועל'ן ביים רשב"א ארויסגעקומען דער שארפער לוחם קעגן תורת
ארויסצוקומען מיט א נוסח החרם קעגן תורת פילאזאפיע – רבי אבא מרי .ער האט געהאלטן
אז די ארטיגע פילאזאפן גייען שוין צו ווייט ,און
פילאזאפיע. האט אפגעשיקט א בריוו צום דעמאלטיגן גדול
אין יאר ה' אלפים ס"ה ,פונקטליך הונדערט הדור דער רשב"א ,מיט טענות דערקעגן .אין
יאר נאכן פטירה פונעם רמב"ם ,האט דער יאר ה' אלפים ס"ד ,האט דער רשב"א געשיקט א
רשב"א מיט זיין בי"ד -די חכמי בארצעלאנא בריוו קיין פראנקרייך זיך נאכצופרעגן דערויף,
אין שפאניע -ארויסגעגעבן דעם פאלגענדן פסק
אייר תשע״ט 25 ספרים שאפע
| עט סופר מהיר |
שער-בלאט פון ספר תהלה לדוד ,להגאון רבי אנגעבליכער בילד פונעם בארימטן שפאנישן עס זענען אפילו פארפאסט געווארן צענדליגער
דוד מסיר-ליאון מגדולי רבני איטאליע גדול ,דון יצחק אברבנאל זצ''ל פירושים אויפ'ן ספר ,אריינגערעכנט דורך די
פון ליובאוויטש ,און דער מהר"ש האט אויך פארפאסט דעם "ספר האמונות" דערוועגן ,און גרעסטע תורה-ריזן אין זייער צייט.
געהאט אן עמטליכן שיעור מיט זיין זון דער אויף וואס דער בארימטער גאון רבי משה אלשקר צווישן די בארימטע מפרשים אויפ'ן
מהרש"ב אינעם "מורה נבוכים" (ספר השיחות – אויך ממגורשי שפאניע – האט אפגעשריבן א מורה נבוכים ציילן זיך די פאלגנדע ראשונים:
למהריי"צ ,שנת ת"ש עמ' מ"ז ועוד ,ואגרות לענגערן און שארפן קונטרס השגות ,אפצופרעגן דער רלב"ג ,רבי אשר אבן קרשקש ,דער
קודש למהריי"צ ח"ד עמ' תק"ד) ,פארט איז דער די טענות פונעם ספר האמונות (עי' שו"ת מהר"ם מערקווירדיגער מקובל רבי אברהם אבולעפיה
בליק אויף תורת הפילאזאפיע געווארן פיל מער – וואס אין זיין פירוש "באור סודות המורה" האט
נעגאטיוו ,איבערהויפט נאך דער פארשפרייטונג אלשקר סי' קי"ז). ער גאר ערקלערט דעם ספר מורה נבוכים על פי
פון תורת הקבלה ,וואס האט איבערגענומען דעם ווידער זיינע צוויי זין ,רבי יצחק און רבי קבלה (זע שפעטער מער איבער דער ערשיינונג),
אויבנאן פון א "טיפערע אידישקייט" ,פון תורת יוסף זענען יא געווען חסידים פון פילאזאפיע דער בארימטער פילאזאף רבי שם טוב פלקיירא
הפילאזאפיע ,און ווי מיר זעען אין די ווערטער (רבי יצחק האט אויך געשריבן א פירוש אויפ'ן – וואס האט געשריבן א גאנצע ספר "מורה
פונעם הייליגן רמח"ל (בהקדמה למאמר הויכוח מורה נבוכים) ,און דער אייניקל רבי שם טוב המורה" צו ערקלערן געוויסע אויסדערוועלטע
שלו)" :כי הפלוסופיא נעשית צרה לחכמה האט גאר פארפאסט דעם בארימטן פירוש אויפ'ן שטיקלעך פונעם מורה נבוכים ,דער תימנ'ער
הגדולה הזאת ,שפחה חצופה החושבת לירש מורה נבוכים – וואס איז אריינגעדרוקט אין רוב גאון און פילאזאף רבי זכריה הרופא בעל "מדרש
גבירתה ,היא נגע צרעת אשר פשטה ממש מהדורות – שרייבנדיג אין דער הקדמה אזא חפץ" ,און נאך .אזוי אויך האט דער בארימטער
שארפע הגדרה ווי" :והיודע זה הספר ומשמרו משורר און פייטן ,רבי יהודה אלחריזי,
בעונותינו הרבים בישראל". בטהרה ,הוא אהוב למעלה ונחמד למטה והוא איבערגעזעצט דעם מורה נבוכים פון אראביש
אזוי ארום טרעפן מיר אפטמאל געמישטע
רעזולטאטן איבער דער פילאזאפיע פונעם מובטח שהוא בן העולם הבא"! צו לשון הקודש.
רמב"ם ,ווען פון איין זייט קען דער הייליגער אין די צייטן פון גירוש שפאניע געפינען
אריז"ל עדות זאגן אויף זיך זעלבסט אז "חכמת מיר פירושים פון צוויי מגורשי שפאניע:
הרמב"ם הצילתו" (שם הגדולים להחיד"א ,חלק דער בארימטער שפאנישער גדול -דון יצחק
גדולים מערכת מ' אות ק"נ) ,און דער מהרש"ב טראצדעם וואס דער "מורה נבוכים" איז פיל אברבנאל ,און רבינו שם טוב (השני) אבן שם
פון ליובאוויטש האט זיך אויסגעדריקט אז דער מער אנגענומען געווארן במשך הדורות ,אזש טוב .און אזוי אויך דער פירוש "עין הקורא" פון
רמב"ם איז דער ראש מתיבתא אינעם "מתיבתא דער הייליגער בעל התניא האט עס געלערנט נאך א גדול בישראל פון יענער תקופה ,הגאון
דרקיעא" – וואו מ'לערנט פשט רמז דרוש און בחברותא מיט זיין באליבטן אייניקל דער "צמח רבי דוד מסיר-ליאון בעל "תהלה לדוד" – פון
צדק" פון ליובאוויטש ,און דער צמח צדק האט די גרעסטע רבנים אין איטאליע אין זיינע צייטן.
עס געלערנט בחברותא מיט זיין זון דער מהר"ש אויך שפעטער האבן פארשידענע אחרונים
געשריבן פירושים אויפ'ן מורה ,אריינגערעכנט
דער הייליגער "לבוש" ,וואס האט פארפאסט
דעם ספר "לבוש פינת יקרת" אויפ'ן מורה
נבוכים .אזוי אויך האבן מיר שוין געשריבן אינעם
פריערדיגן ארטיקל ,אז דער גאון בעל "קרבן
העדה" אויפן ירושלמי ,איז זעלבסט געווען
פארמישט מיט'ן איבערדרוקן א פרישע מהדורה
פונעם "מורה נבוכים".
עס איז אויך אינטערעסאנט אנצומערקן,
אז דער אויבנדערמאנטער פירוש אויפ'ן מורה
נבוכים לרבינו שם טוב השני איז גאר איראניש,
ווען מיר ווייסן אז זיין טאטע רבי יוסף איז געווען
א זון פון רבינו שם טוב (הראשון) ,וואס איז
געווען א מקובל און גאר א שארפער מתנגד צו
פילאזאפיע און צום מורה נבוכים ,און האט גאר
ספרים שאפע אייר תשע״ט 26
הרב שמעון שלמה זילבער
הארץ" פון הרה"ק רבי מנחם מענדל מוויטעפסק (ווי דערמאנט אינעם פריערדיגן קאפיטל). ו הו א כו ל ל ש ל ש ה ל בו שי ם ה א ה רו ט ם מ ע ש ר ה ל בו ^ צי § fW
(פ' לך לך ,ופ' ויגש)" ,ישמח משה" (פ' בראשית, עס איז געגאנגען אזוי ווייט ,אז אין די # ... .
פקודי ,נשא ,ובתפלה למשה על תהלים ט ,כד), לעצטיגע דורות איז מער פארשפרייט געווארן ה מ ל כי ת ש ח פ ר ה ר ב ה מו ב ה ר! ה ח כ ם ה ש ל ם ה א לו ף ו הג און
און עטליכע מאל דורכ'ן "תולדות יעקב יוסף", דער געדאנק אז דער רמב"ם האט גאר געשריבן
דעם מורה נבוכים אויסגעארבעט על פי תורת כ מ הו ר״ “ מ ר ד כי זצ״ל נ ה ר א י פ ה ׳
און די איזשביצא-ראדזינער אדמורי"ם. הקבלה ,נאר ער האט דאס בדווקא געשריבן
ברמז כדי מ'זאל אננעמען זיינע ווערטער מיט ftM t אשל כונס ■:קלאיס נשס יקר והס לבוש יקרה הוא מפכיכיס שהוא ספר ה ר ס א נ ט י עס ניאורו
א פילאזאפישן בליק ,וויבאלד דאס איז געווען לבוש א ב ן י ל ר ה ולבוש א ה ״ ה י ל ,ר ולנום פ נ ת י ל ו ל ת • וקראם כולס נשם יקר
שטארק איינגעגעסן אין זיינע צייטן .צווישן די
ווען מיר פארענדיגן די סעריע פון פיר אדמורי"ם וואס האבן זיך אזוי אויסגעדריקט, ה^שיק ל י ה ו ד ׳ ם ד ,י ,ת ה א ו ר ה ו ש מ ח ה ו ש ש ו ן ו י ר ד
מאמרים איבער די כתבי הרמב"ם ,זיינע פסקים ציילן זיך דער מהר"ש מליובאוויטש (ספר
און בריוון ,זיין ספר משנה תורה ,און זיין השיחות למהריי"צ שם) ,הרה"ק רבי אייזיקל נדפם פעם יאשון בהי׳ המחבר בק״ק לובלין ביענת שנ״ה לפ״ק .ויען שזת זמן רב כשאש מאות שנים לא
ספר מורה נבוכים ,איז נישט מער ווי פאסיג קאמארנער (נתיב התורה שביל א' [מהדו' הרב נהה״ש עור ברפום הראיעוניס ספו המו ולא נמצא אפילו אחר בעיר ורבו המתאוים בנפש יפה ליהנות
אראפצוברענגען די פלאמפייערדיגע רייד פונעם שלום סאפרין] עמ' קל"ז) ,די אדמורי"ם לבית
הייליגן בעל התניא זי"ע ,וואס האט געשריבן א איזשביצא-ראדזין ,און נאך ,וואס האבן פרובירט ־קיי^ ד ד ״ ם ר ב א ^ ט ״ י עם באורו הטוב ן י ג £ך . T״
בריוו צו זיינע חסידים אין ווילנא ,וואס זענען צו טרעפן ראיות און אויסדרוקן פונעם רמב"ם
אויסגעשטאנען ביטערע רדיפות פון די מתנגדים. אין אלע זיינע כתבים ,וואס זאלן צייגן אויף שייי‘‘ ח י י י ל י ^ ל ב הכהן בר׳ יהודא רוב ז״ל הובא מהרש לבית הדפום ע״י הרב הגויהלא
דער בעל התניא שרייבט באריכות איבער זיין באקאנטשאפט מיט תורת הקבלה (ראה
די רדיפות קעגן די חסידים ,און ברענגט אראפ "הרמב"ם והזהר" בקובץ סיני כרכים ל"ב-ל"ד, מע-״ק צפת ת״ו .ושוהפיו היבני המופלא מי*׳ ש מ ו א /מ ר ל כ י שעהנהויז מה־דאק
די היסטאריע פון די רדיפות קעגן די כתבי
הרמב"ם ,און דער פאקט אז למעשה איז דער לרבי ראובן מרגליות). והאכיך ה־ק־ מוה' ך?ייו 2בר' ישראל דוב מעה״ק צפת ת״ו .
רמב"ם געבליבן פארהייליגט צוזאמען מיט זיינע דאס איז טראצדעם וואס עס זענען דא
ספרים ,און דאס זעלביגע וועט אויך זיין מיט די פילע ראיות דערקעגן ,און אפילו דער הייליגער ספר שמות וימרא במדבר דפרים
אריז"ל שרייבט קלאר (שער הגלגולים הקדמה
גע'רודפ'טע חסידים. ל"ו) אז דער רמב"ם האט נישט משיג געווען נרפה בהולאות והסעקקות והנה״ה נכונה ומיושרת ברוב יופי ומפארת
לאמיר ציטירן זיין הייליגע שפראך (אגרות תורת הקבלה ,און ער ערקלערט אפילו דער
ע״׳י־^׳י אליעזר מרגאשית.
קודש אדה"ז ,עמ' פ"ט): אורזאך דערצו ע"פ קבלה.
"זכרו ימות עולם ,כי מי לנו גדול ממשה אזוי צי אזוי ,טרעפן מיר דעם "מורה נבוכים" לבוב
בדורו -הרי הוא הרמב"ם ז"ל -אשר בארצו אויפ'ן טיש פון די סאמע גרעסטע גדולי ישראל,
בספרד גדל בשם טוב הלוך וגדול מאוד ,עד אריינגערעכנט גרויסע מקובלים .דער בית ש:מ תרט-א לפיק
שבחייו היו אומרים בנוסח הקדיש 'בחייכון יוסף ברענגט אים אפילו אראפ להלכה (או"ח
וביומיכון ובחיי מרנא ורבנא משה ובחיי דכל סי' קי"ג) ,דער מהרש"ם מברעזאן ברענגט אים ^■
בית ישראל וכו" ,מפני שראו כבודו וקדושתו אראפ אין זיינע תשובות (ח"ו סי' י') ,און אפילו
דער מקובל בעל "בן איש חי" ציטירט אים אין שער-בלאט פון איינע פון די פילע בענדער
וחסידותו. זיינע תשובות (רב פעלים ח"א או"ח ס"א) ,און פונעם הייליגן לבוש
אך בארצות הרחוקות אשר לא שמעו ולא אזוי אויך ווערט ער געברענגט אין די תשובות
ראו את כבודו ,החזיקוהו למין וכופר בתורה פון הרה"ק מצאנז-קלויזנבורג זי"ע (שו"ת דברי "סוד" (ספר השיחות למהריי"צ הנ"ל) ,און פון
הקדושה ושרפו את ספריו ...ברחובות קריה ,על דער אנדערער זייט האט זיך דער הייליגער גר"א
פי חכמים גדולים בעיניהם שקראו מה שכתב יציב יו"ד סי' קכ"א). געקענט אויסדרוקן אזוי שארף ווי" :הפילוסופיה
הרמב"ם בהלכות תשובה ולא עלתה על דעתם באזונדער אינטערעסאנט איז טאקע אט הארורה הטתו ברוב ליקחה" [ויש גורסים:
לתלות בקוצר ידיעתם והבנתם בדברי קודשו, דאס ,וויפיל חסידישע רבי'ס ברענגען אראפ "הטעתו"] (הגהות הגר"א לשו"ע יו"ד סי' קע"ט
כאשר נתבאר לבסוף על ידי הרמב"ן והרד"ק ז"ל. פונעם "מורה נבוכים" אין זייערע ספרים .צווישן סקי"ג) .ווידער הרה"ק רבי נחמן מברסלב
אך כאשר חלפו ועברו ימים רבים וכו' זיי ציילן זיך אזעלכע בארימטע ספרים ווי "מאור זי"ע ,וואס איז געווען אויסגעשפראכן קעגן סיי
וגם שנאתם וכו' ותצמח אמת מארץ ,וידעו כל עינים" (ריש פ' בא)" ,ליקוטי תורה" פונעם בעל וואספארא תורת החקירה ופילאזאפיע ,שרייבט
ישראל כי משה אמת ותורתו אמת .וכה יהיה לנו התניא וואס ברענגט אים עטליכע מאל" ,פרי אויך אויסנאם שארף קעגן לערנען דעם מורה
במהרה בימינו אמן" . נבוכים (חיי מוהר"ן סימנים ת"ז-תי"א).
דאס האט אויך געברענגט אינטערעסאנטע
געדאנקען איבער'ן מורה נבוכים ,א שטייגער
ווי דאס וואס דער הייליגער חיד"א שרייבט
אין שם הגדולים ,אז דער רמב"ם האט עס נאר
געשריבן כדי אז די דעמאלטיגע פילאזאפן זאלן
זען אז ער איז א גרויסער פילאזאף ,און דורכדעם
וועלן זיי לערנען אויך זיין ריזן ווערק – דער
"משנה תורה" .ווידער דער הייליגער יעב"ץ
האט אויפגעברענגט א טענה (מטפחת ספרים
פ"א ,עמ' ,)3אז עס איז אוממעגליך אז דער
רמב"ם האט געשריבן דעם ספר מורה נבוכים,
נאר א צווייטער האט עס געשריבן! היינט זענען
פארהאן געפינענע בריוון פונעם רמב"ם זעלבסט
וואו ער שרייבט איבער'ן פארשפרייטן דעם ספר
אייר תשע״ט 27 ספרים שאפע
| כשרות |
קעז פראדוקציע []2
פאר ער גייט אוועק פאר'חתמ'ט ער אלעס, זענען במשך הזמן אויפגעקומען מיט כמה וכמה כבוד דעם בעפארשטייענדן יום-ל
און דער משגיח פונעם נעקסטן טאג קוקט מהלכים וואס צו טון מיט די "וועי" עס זאל
איבער אלע חותמות זיכער צו מאכן אז קיינער נישט גיין לטמיון .דער עלטסטער וועג איז אז טוב שבועות הממשמש ובא ווען
האט חלילה גארנישט גערירט און צוגעלייגט. מען מאכט פון די וועי אויך טשיז ,היות נישט די עס איז דער מנהג ישראל מרבה
דערנאך ווענדט זיך וואספארא מין טשיז דאס גאנצע פעט פון די מילך איז געווארן טשיז נאר א צו זיין באכילת מאכלי חלב וועלן
איז .געוויסע מינים לייגט מען אריין אין זאלץ חלק איז נאך איבערגעבליבן אין די מילך ,על כן מיר ממשיך זיין ווייטער בעזר שמו
וואסער איבערנאכט אז עס זאל באקומען א נעמט מען די "וועי" און מען איז עס נאכאמאל יתברך צו שרייבן איבער'ן אופן הּפראדוקציע פון
שטארקן טעם ,א חלק קאכט מען דערנאך אין מעמיד אבער נישט מיט רענעט – דהיינו א דבר
א ספעציעלע "טשיז קאקער" וואס דאס איז המעמיד ,נאר מען לייגט אריין עסיג ,וויניגער, קעז.
אן עקסטערע עבודת הפרך צו כשר'ן ,דערנאך דהיינו א דבר המחמיץ ,וואס דאס קען נישט ווען מיר האבן מסיים געווען אין ״לבלר״
זענען דא טייערע סארט טשיז וואס מען לאזט מאכן קיין הארטע קעז ,נאר ווייכע .בעיקר מאכט נומער ,3בחודש שבט העעל״ט ,האבן מיר
זיך עלטערן; טייל לאזט מען 6חדשים ,טייל 9 מען אויף דעם מהלך ריקאטע ( )ricottaטשיז. געהאלטן דארט ווי די טשיז ליגט שוין אינעם
נאך א זאך וואס מען מאכט פון די וועי איז "וועט" און מען האט שוין אריינגעלייגט די
חדשים ,און פארהאן אפי' לענגער. ",)WPC" (whey protein concentrate "רענעט" און עס האט זיך שוין פארמירט שטיקער
דהיינו מילך האט אין זיך פראטעין וואס דאס טשיז( .פאר די חשוב'ע ליינער וואס האבן נישט
ווערט נישט פארלוירן אינעם פראצעדור פון מיטגעהאלטן די ארטיקלען איבער די קעז
מאכן טשיז ,ממילא נעמט מען די "וועי" און אויף פראדוקציע ,לאמיר איבערלויפן בקצרה וואס די
אלעס וואס מיר האבן געשריבן איז דער חלק ספעציעלע אופנים קאנצענטרירט מען דאס און סדר הדברים איז .די מילך קומט אן אין א גרויסן
פראצעדור וואס מען מאכט מיט הארטע קעז. דאס נוצט מען אין אסאך געבאקענע זאכן ,ווי טאנקער טראק ,און עס ווערט אריינגעפאמפט
יעצט וועלן מיר פרובירן אין קורצן איבערצוגיין אויך אין געוויסע "שעיקס" וואס איז געמאכט צו אין א גרויסע טאנק וואו מען האלט די מילך.
דער טאנק ווערט גערופן א "ה ָאלדינג טענק".
די פראצעדור פון ווייכע קעז. געבן כח פאר'ן מענטש. פון דארט ווערט עס אריינגעפירט אין א מאשין
עס איז דא עטליכע מינים מיט פארשידענע נאך וואס מען האט שוין געמאכט פון די וואס ווערט גערופן "ּפעסטערייזער" ,ווי די מילך
חילוקים צווישן זיי ,מיר וועלן פרובירן צו "וועי" טשיז ,בלייבט נאך אלץ איבער א גרויס ווערט אנגעהיצט צו א הויכע טעמפעראטור און
חלק דערפון ,אבער דאס קוקט שוין נישט אויס דערנאך אפגעקילט .דאס ווערט געטון כדי צו
שרייבן באופן כללי. ווי מילך ,עס קוקט שוין מער אויס ווי שמוציגע פארניכטן אלע באצילן און באקטעריע וואס
די ערשטע פאר פאזעס איז פונקט די זעלבע וואסער ,און אפילו דאס גייט נישט לאיבוד .דאס קען ליגן אין די מילך .פון דארט ווערט עס
ווי ביי די הארטע קעז .די מילך קומט אין א וואסער האט נאך מינעראלן אין זיך ווי למשל אריינגעפירט אין א גרויסע טאנק וואס ווערט
טאנקער טראק .מען לייגט עס אריין אין דעם קאלציום און נאך ,ממילא פירט מען דורך גערופן א "טשיז וועט" .עס איז דא עטליכע
"ה ָאלדינג טאנק" ,דערנאך לייגט מען עס אריין דאס וואסער דורך א ספעציעלע פילטער וואס מינים ,אפענע און צוגעמאכטע ,הצד השוה
אין גרויסע "דאבל דזעקעט" טעפ ,דהיינו דער דאס נעמט ארויס די מינעראלן און דערנאך אז דארט ווערט געמאכט די עצם טשיז .ווען
טאפ האט צוויי ווענט ,אזוי ווי צוויי מאנטלען, די מילך איז שוין דארט גיסט מען אריין די
און צווישן זיי לויפט סטים ,דארט לייגט מען פארקויפט מען דאס. "רענעט" ,דאס איז די דבר המעמיד וואס דאס
אריין דעם דבר המחמיץ ,ווי וויניגער (אדער צוריק צו ווי מיר האבן געהאלטן מיט די מאכט פון די מילך טשיז .עד כאן איז בקצרה
אין געוויסע פעלער סיטריק עסיד ,אדער ווי טשיז .נאכ'ן ארויסלאזן די גאנצע וואסער-וועי דאס מציאות הדברים אן אריינגיין אין די שאלות
באקאנט אין די ריטעיל וועלט אלס SOUR פונעם "וועט" ,גייט ארויף די אלע שטיקלעך וואס קענען זיך מאכן און אזוי אויך די לעזונגען
,)SALTאזוי אויך לייגט מען אריין אין דעם טשיז אויף א גרויסן טיש וואס דארט איז דא וואס מען טוט דערצו .דאס אלעס און נאך זענען
"קאלטשערס" ,דאס הייסט באקטעריע וואס א ספעציעלע מאשין וואס קוועטשט ארויס די שוין אויסגעשמועסט געווארן בארוכה אין לבלר
זייער כח איז צו פארמירן די טשיז און עס געבן איינגעזאפטע פליסיגקייט פון די טשיז .דערנאך
א טעם .אויך אין יאגורט לייגט מען אריין פון לייגט מען אריין די טשיז אין ספעציעלע נומער 2 ,1און ,3ומשם תדרשנו לטובה).
די קאלטשערס .די קאלטשערס זענען אזוי פארעמס ווי די שטיקלעך טשיז שטעלן זיך ווי ערווענט ,ווערט בלויז 10פראצענט פון
קליין אז אין דעם קליין פלעשל וואס מען גיסט צאם – נאטירליך – און פארמירן צוזאמען איין די מילך טשיז ,די איבריגע 90פראצענט בלייבט
אריין אין די מילך ליגן אזויפיל ווי "ביליאנען" גרויסע שטיק .דערנאך לאזט מען עס אזוי שטיין איבער און דאס ווערט גערופן "וועי" (.)whey
קאלטשערס ,און ווי נאר מען גיסט דאס אריין איבער נאכט .פארשטייט זיך אז דער משגיח עס קוקט נאך אלץ אויס בערך ווי מילך נאר
אביסל בלאסער און וואסעריגער .די קאמפאניס
האלט זיך דאס אין איין פארמערן.
אייר תשע״ט 28
הרב אלימלך פריעדמאן
משגיח בוועד הכשרות טארטיקוב בראשות הרה"ג יחיאל באב"ד שליט"א
און נאך ,ווערן אלץ געמאכט מיט ענזיימס ,וואס מען קען דאך ארויסנעמען די באקטעריע אדער עס איז אוממעגליך אריינצוגיין אין די ראמען
איז א תולדה פון די באקטעריע .עס איז קיין ענזיים און דאס אויפהאדעווען און פארמערן פון איין ארטיקל אין דער קאמפליצירטער נושא
ספק אז אונזערע עסן פאליצעס אין גראסערי אזוי אז ווען מען דארף עסיג זאל מען נישט פון קאלטשערס ,באקטעריע ,ענזיימס .אזוי אויך
וואלטן היפש אנדערש אויסגעקוקט ווען נישט דארפן ווארטן ביז די באקטעריע זאל פון זיך רירט עס אן אלע מיני שאלות ווי טריפות ,חלב
די אויפטוען פון די חכמי הטבע (חכמה בגוים אליינס זיך פארמערן אין די וויין ,ווייל דאס עכו"ם ,חמץ בפסח ,און אזוי ווייטער .אבער
נעמט דאך אסאך צייט ,נאר מען נעמט ארויס אין קורצן איז די מציאות הדברים ,אז די חכמי
תאמין)... באקטעריע פון עסיג און מען האדעוועט דאס הטבע זענען במשך השנים אויפגעקומען אז
דערנאך קאכט מען עס אויף (אין א חלק אויף אין ספעציעלע אומשטענדן ,און ווען מען געוויסע זאכן וואס מען האט אייביג געוואוסט
פלעצער טוט מען פארקערט ,אז קודם קאכט דארף האבן עסיג נעמט מען פון די באקטעריע אז עס פאסירט און אז די געוויסע פעולה איז
מען עס אויף און דערנאך לייגט מען צו די דבר און מען לייגט עס אריין און מען האט פארטיגע גורם דער תוצאה ,ווי למשל אריינלייגן א מאגן
המחמיץ און די קאלטשערס און זיי זענען מקפיד עסיג .אזוי האט מען זיך געשפארט אסאך צייט. פון א בהמה אין מילך איז גורם אז די מילך זאל
עס זאל אנקומען צו א געוויסע טעמפעראטור מיט דער צייט זענען די פארשער פארוואנדלט ווערן אין קעז ,אדער דאס לאזן
[בערך .]190-180און דאס איז במקום אויפגעקומען מיט מער און מער באקטעריע און וויין אפן פאר א שטיק צייט איז גורם אז עס זאל
"פעסטערעזעישן" .דערנאך שעפט מען ארויס די ענזיימס .א חלק קומען פון געוויקסן ,א חלק פון ווערן עסיג ,און אזוי ווייטער ,איז נישט פשט אז
טשיז און דאס וואס בלייבט איבער גייט בדרך געוויסע ערד ,און יעדע איינס האט אן אנדערע דער מאגן איז דער גורם אויף די מילך ,אדער די
כלל אין מיסט ,און אין געוויסע פעלער ווערט זאך צו וואס עס איז געאייגנט .די פאפיר איז צו צייט איז גורם אויף די וויין ,נאר אין דעם מאגן
דאס פארקויפט פאר אזעלכע קאמפאניס וואס קורץ אויסצורעכענען א ליסטע פון אלע זאכן געפינט זיך א באקטעריע – א באקטעריע איז
ארבעטן דאס אויס ארויסצונעמען די מינעראלן, וואס מען מאכט מיט דעם .אין עפל דזשוס לייגט א באשעפעניש וואס מען קען נישט זען מיט'ן
מען אריין אן ענזיים צו מאכן אז די זאפט זאל גוט נאקעטן אויג; נישט נאר איינס קען מען נישט זען
ווי אויבן דערמאנט. ארויסקומען פון די עפל; אין גרעיפ דזשוס לייגט נאר אפילו הונדערטער קען מען אויך נישט זען
מיט דעם האבן מיר געענדיגט די סעריע מען אריין אן ענזיים אז די קאליר און די טעם זאל נאר מיט ספעציעלע מיקראסקאפן – אבער די
ארטיקלען בנוגע מילכיגע פראדוקטן ,און יעצט אראפקומען פון די שאלעכץ אריין אין די גרעיפ קליינטשיגע באשעפענישן זיי זענען די גורמים
ווען איר זעצט זיך צו צו א געשמאקע מילכיגע דזשוס .אזעלכע רויע מאטריאל ווי דעקסטראז, אויף די פעולות וואס די ספעציפישע זאכן טוען.
סעודה זאלט איר געדענקען וויפיל כח און יגיעה מאלטאדעקסטרין ,פאכראז ,סיטריק עסיד ,וואס זענען די חוקרים אויפגעקומען און געזאגט ,וואס
עס איז אריינגעגאנגען אין דעם אז אלעס זאל זיין קומען אריין אין צענדליגער פראדוקטן ,און נאך דארף מען ווארטן ביז די זאכן פאסירן נאטירליך,
על צד היותר טוב.
א לעכטיגן יום טוב .
אייר תשע״ט 29
| דאס ּפינטעלע איד |
חסד יבנה" .די וועלט איז באשאפן געווארן כדי בפרשקביג׳ל:י נברא העולם
עס זאל אנטפלעקט ווערן את מדת טובו ומידת
זיין דעם תכלית הבריאה ,און דעריבער איז ער ער ענטפער פאר די אלעד
חסדו פונעם בורא יתברך. אן עולם שלם פאר זיך ,און פאר אים איז די
"מדרך הטוב להיטיב ,ולא תתגלה מידת טובו אויבנדערמאנטע פראגעס ווערט
של הטוב עד שיטיב בפועל" .דעריבער ,האט וועלט באשאפן געווארן! פארענטפערט אין איין זאץ .א זאץ פון
דער אויבערשטער באשאפן נבראים וואס זאלן די ווערטער שטייען טאקע קלאר די ווערטער אין די משנה (סנהדרין
זיין חסרים ונעדרים מן הטובה ,און דורכדעם ארויסגעשריבן אין דער אויבנדערמאנטער פרק ד')" :חייב אדם לומר בשבילי נברא
וואס ער טוט מיט זיי גוטס ווערט אנטפלעקט משנה" :לפיכך נברא אדם יחידי ,ללמדך ,שכל העולם" .די גאנצע וועלט ,די הימל און ערד,
המאבד נפש אחת מישראל ,מעלה עליו הכתוב אלע מענטשן ,די חיות ,די בהמות ,די שרצים,
מדת טובו ,וואס האט נישט קיין גבול און עק. כאילו איבד עולם מלא ,וכל המקיים נפש אחת די רמשים ,די ביימער ,אלעס וואס איז אויף דער
וויבאלד דער "טוב הגמור" איז נאר דער מישראל ,מעלה עליו הכתוב כאלו קיים עולם יבשה און אינעם ים און אלע וועלטן ,עליונים
אויבערשטער זעלבסט ,ווייל עס איז נישט מלא" .אדם הראשון איז באשאפן געווארן ותחתונים ,מלאכים און שרפים ,אלע דורות וואס
פארהאן א זאך אין גאנצן באשאף וואס זאל איינער אליין ,און דורך אים אליין וואלט געקענט האבן געלעבט אויף דער וועלט און אלע דורות
זיין "כולו טוב" פון אלע זייטן ,אויסער הקב"ה, אויסגעפירט און ערפילט ווערן דער גאנצער וואס וועלן לעבן אויף דער וועלט ביז ביאת
קומט אויס אז דער תכלית גוטס צו טון פאר די תכלית הבריאה .דער אויבערשטער האט נישט המשיח ,אלעס איז באשאפן געווארן פאר מיר.
נבראים ,איז וויבאלד זיי זענען דבוק אינעם טוב באשאפן מער פון איין מענטש ,אונז צו לערנען,
הגמור ,אינעם אויבערשטן .דאס איז דער תכלית. אז מיט איין מענטש איז גענוג אז דער תכלית פאר יעדן יחיד ויחיד באזונדער!
אבער ,דער נברא וואס וועט זוכה זיין זיך מדבק לויט דעם יסוד וועלן מיר פארשטיין
צו זיין אינעם טוב הגמור ,אט דער מענטש איז הבריאה זאל אויסגעפירט ווערן. פארוואס 'אין דוחין נפש מפני נפש' .יעדער
דער "נזר הבריאה" ,דער קרוין פונעם באשאף, איינער פאר זיך באזונדער איז אן עולם מלא,
און ווי דער רמח"ל שרייבט אין מסילת ישרים תכלית הבריאה אויך אויב ער איז חלילה אין א מצב פון א
פרק א'" :שהאדם לא נברא אלא להתענג על "וועדזשטעבל" און ער טוט נישט גארנישט ,די
ה' וליהנות מזיו שכינתו ,שזהו התענוג האמיתי לאמיר פרובירן גיין א טריט פאראויס .וואס גאנצע וועלט איז באשאפן געווארן צוליב אים.
והעידון הגדול בכל העידונים שיכולים להמצא". איז די תכלית הבריאה? ווי אזוי קען דער תכלית די גאנצע וועלט וועט חלילה פארלוירן ווערן,
וואס איז דער באדייט פון אט דעם דביקות? הבריאה ערפילט און אויסגעפירט ווערן דורך אלעס לוינט כדי מיר זאלן נישט פארלירן יענעם
'דביקות אינעם טוב הגמור' איז צו זיין ממש איינעם מענטשן ,ווייל די גאנצע וועלט איז דאך
ווי אים ,ענליך צו אים די מערסטע וואס נאר יעדן יחיד ויחיד? פאר אים באשאפן געווארן ,ער איז אן עולם שלם.
מעגליך .דעריבער ,האט דער אויבערשטער עס איז נישט קיין ספק אז מיט אונזער לאמיר זיך עטוואס מער פארטיפן אין די
באשאפן דעם מענטש כצלמו וכדמותו ,כדי ער קורצער און ארעמער פארשטאנד זענען מיר אויבנדערמאנטע ווערטער :ווי אזוי קענען מיר
זאל האבן די מעגליכקייטן צו זיין ענליך און נישט מסוגל צו באגרייפן די ווערטער על דאס פארשטיין לויט אונזער ערך אז יעדער איד
גלייך צו כביכול זיין בורא ,זיין באשאפער ,און אמיתתם ,אבער רבותינו אדירי התורה ,וואס איז אן עולם מלא ,און די אלע הימלען און שמי
וויפיל ער וועט פארמערן און זיך צוגלייכן צו רוח הקודש הופיע בבית מדרשם ,דער אר"י השמים ,הארץ וכל אשר בה ,אלעס איז געווען
זיין בורא מער און מער ,אלץ מער וועט ער זיך הקדוש (אין אנהויב ספה"ק עץ חיים און נאך), כדאי צו באשאפן ווערן צוליב איין איד? פאר
מדבק זיין אין זיין בורא ,און אזוי וועט ער זוכה דער רמח"ל (דרך ה' ח"א פ"ב און נאך) ,עפענען דעם דארפן מיר וויסן פארוואס די וועלט איז
אונזערע אויגן און אויערן ,אנטפלעקן און באשאפן געווארן .וואס איז די מטרה פון דער
זיין צום טוב הגמור. שענקען אונז א ניצוץ של תשובה .דער יסוד בריאה? וואס האט דער אויבערשטער דערמיט
ווי אזוי? לפי השגת שכלנו הקט ,ווייסן מיר בריאת העולם איז הרצון להטיב ,דער רצון צו געוואלט עררייכן און משיג זיין כביכול? פון די
אז דער בורא איז טוב בתכלית און איז משפיע טון גוטס ,און אויף דעם ווערט געזאגט" :עולם ווערטער פון חז"ל פארשטייען מיר אז עס איז
פאר דער גאנצער וועלט .ער געט .נאר דער מעגליך אז איין איינציגער מענטש קען מקיים
אויבערשטער איז דער 'נותן מוחלט' .ער איז
נישט מקבל און ער נעמט נישט פון קיין אנדערן
גארנישט .אלע זענען אנגעוויזן אויף אים און
דארפן אים אבער ער דארף גארנישט צוקומען
צו זיי.
יעצט ,וויבאלד דער אויבערשטער האט
אייר תשע״ט 30
הרב עזריאל טויבער
אידישע איבערזעצונג פון ספר "מהותו של יהודי" געברענגט דורך :ארגון שלהבת
דאס פאראורזאכט אן אומאנגענעמע געפיל אנדערע באשעפענישן .אלע זענען מקבל וואס געוואלט אז דער מענטש ,דער נזר הבריאה,
און צומאל צו דערנידערונג .א מענטש קען זיי האבן פונעם אויבערשטן ,זייער נאטירליכע זאל זיין בצלמו כדמותו ,און ער זאל זיין דומה
פיל ענדערש באשטיין צו באקומען א געהאלט רצון איז צו נעמען אלעמאל .סתם א מענטש, צו אים ,האט דער אויבערשטער געגעבן אויך
ווי באקומען צדקה .דעריבער האט דער וועלכער איז דער פערטער מדריגה אין דער פאר'ן מענטש די מעגליכקייט צו זיין א "נותן".
אויבערשטער באשאפן די וועלט אויף אן אופן בריאה פון דומם ,צומח ,חי ,מדבר ,איז זיין פאר וועם וועט ער געבן? פאר השם יתברך.
אז עס זאל פאדערן פונעם מענטש "הקרבה" ,ער הויפט באשעפטיגונג א גאנצן לעבן צו נעמען דער אויבערשטער ,כביכול ,האט געמאכט
זאל מקריב זיין און אוועקגעבן פון זיך ,עס זאל זיך זעלבסט ווי א מקבל ,כאילו ער דארף אז
ליגן אויף אים מוותר צו זיין אויף גלוסטענישן נאך און נאך פון דער וועלט. דער מענטש זאל אים עפעס געבן ,דעם "היום
און אייגענע באקוועמליכקייטן ,און צו געבן פאר דאקעגן ,א איד ,וואס איז דער צלם אלקים לעשותם" ,דעם שמירת התורה והמצוות .און
הקב"ה .ווען עס וועט קומען זיין טאג וועט ער וואס עס איז אריינגעבלאזן אין אים א נשמה אנשטאט דעם וועט ער באקומען דעם "מחר
אין אויסטויש פאר זיי באקומען זיין שכר .אט וואס איז א חלק אלוק ממעל ,האט א תכונה
דאס איז גורם ,כביכול ,הנאה ושעשוע פאר'ן לקבל שכרם" ,דעם שכר והטובה הנצחית.
בורא עולם .אזוי קען ער ארויסגעבן זיין מידת אלוקית צו זיין א "נותן". דער אויבערשטער איז דער כל יכול ,און
טובו אל הפועל און דאס איז די תכלית פון דער דער רמב"ן אין ספר בראשית (פ"א כ"ו) דעריבער ,קען ער זיין אויך א "מקבל" ,כאילו
אין פרשת בריאת אדם הראשון ,ערקלערט אז ער איז באגרעניצט ,כאילו ער דארף צוקומען
וועלט. צוויי פארשידנארטיגע יצירות זענען געווען ביי צו זיינע בריאים .הגרש"ד פינקוס זצ"ל פלעגט
ווען א איד לעבט לויט די כללים ,בויט ער בריאת האדם .די ערשטע ,יצירת האדם הגשמי. אפט דאס ארויסברענגען מיט דעם פאלגנדן
אויף זיין צלם אלוקים וואס איז אין אים ,ער די יצירה איז זיך מצטרף צו די אנדערע ברואים, משל :עוג מלך הבשן מיט זיינע שטארקייטן און
האדעוועט און אנטוויקלט דעם תכונת האלוקית און זי ווערט גערעכנט ווי דער פערטער מין אין אויסנאמליכע מעגליכקייטן ,איז ער נישט געווען
וואס ליגט אין אים ,און ער ווערט מער און מער דער בריאה – דומם ,צומח ,חי ,און דער מענטש מסוגל אריינצוגיין און זיך מצמצם זיין אין א
ענליך צו זיין בורא און ער ווערט דבוק צו אים. וואס איז א 'מדבר' .ער איז טאקע דער מבחר פושקע שוועבלעך .ער האט טאקע געקענט
קיום המצוות מיט די ריכטיגע כוונה ,איז היצורים ,אבער אין ענדע איז ער א גשמיות'דיגע אויסרייסן בערג און צעברעכן פעלזן שטיינער,
דער באדייט צו טון די מצוה כדי איך זאל זיין בריאה מיט א נפש הבהמית ,וואס איז שואף צו אבער זיך מצמצם זיין און קליין מאכן איז ער
א כלי וואס איז ראוי צו מקבל זיין דעם ברכת נישט געווען מסוגל .להבדיל אלף אלפי הבדלות,
ה' .מיט דעם איז בפועל צושטאנד געקומען נעמען און מקבל זיין שטענדיג. דער אויבערשטער וואלט יא געקענט באשאפן
דער רצון פון השי"ת ,און די מידת טובו פון ווידעראום ,די צווייטע יצירה איז געווען אזא מציאות זיך צו ברענגען אין א מצב וואס
השי"ת קען זיך מגלה זיין מיט דער פולסטער דאס באשאף פונעם מענטש אין וועמען עס איז ער ,כביכול ,זאל דארפן צוקומען צו מענטשן,
אריינגעבלאזן געווארן א נשמה אלוקית ,חלק אז ער זאל זיין כאילו א "מקבל" .דאס איז דער
שטארקייט און קראפט. אלוק ממעל .די יצירה איז אן אנדערער מין און געוואלדיגער כוח וואס ליגט באהאלטן אין זיינע
און דאס איז פשט פון די ווערטער פון חז"ל סארט בריאה ,און זי ווערט גערופן "ישראל עובד
"שכר מצוה מצוה" ,אז דער עיקר מצוה איז ה'" .ער איז בעצם דער תכלית הבריאה ,און אויף אומבאגרעניצטע מעגליכקייטן.
נישט די מצוה זעלבסט ,נאר די שכר פון דער אים ווערט געזאגט "ויברא ה' אלוקים את האדם אליבא דאמת ,איז דאס אז דער אויבערשטער
מצוה ,וואס דורך איר ,כביכול ,ווערט געגעבן בצלמו" .עס איז אים געגעבן געווארן א כוח צו איז מקבל ,א נתינה .ווייל איר תכלית איז כדי ער
די מעגליכקייט פאר'ן אויבערשטן אונז צו געבן זאל קענען געבן און גוטס טון .קומט אויס אז
שכר דערויף .דאס איז דער עיקר מצוה און אויך זיין דומה צום בורא עולם.
אין זיינע הענט איז די בחירה זיך צו בייגן דאס עצם 'קבלה' איז א 'נתינה'.
דער עיקר נתינה אונזערע פאר'ן בורא עולם. און גיין נאך זיין נפש הבהמית ,און צו זיין א פון אנהויב פון זיין באשאף איז א מענטש
נאכמער ,א איד אן עובד ה' נעמט פון עולם "נעמער" (נוטל) נאך און נאך פון דער וועלט, באשאפן געווארן אלס מקבל ,און מעגליך
הזה נאר ווען ער ווייסט אז דער אויבערשטער אדער טאמער ישכיל ויצליח צו גיין נאך זיין נפש דער גרעסטער מקבל אין דער גאנצער בריאה.
האט הנאה פון דאס וואס ער האט גענומען .אן האלקית וואס אין איר איז דא א תכונה אלוקית, למעשה ,איז נישט פארהאן א שוואכערער און
עובד ה' איז נישט פאראינטערעסירט צו נעמען צו זיין א "נותן" פאר'ן בורא עולם .ער געט פאר'ן אומבאהאלפענער באשעפעניש ווי דער מענטש
בלויז 'לשם נטילה' .ער נעמט 'לשם נתינה' ,צו אין טאג פון געבורט .בטבע איז ער פארנומען
קענען געבן ,צו גורם זיין א שעשוע און תענוג בורא עולם די יכולת ,כביכול ,אים צו געבן. טאג און נאכט מיט דער מטרה צו מקבל זיין און
אויבן .דעריבער ,יעדע נטילה וואס שאפט נישט אלזא ,יעדער מענטש וואס איז אמאל נעמען נאך און נאך פון דער וועלט .דאס איז
פאר'ן אויבערשטן תענוג און נחת רוח ,נעמט ער געפרואווט געווארן מיט'ן מקבל זיין א טובה דער אינערליכער שטופ וואס איז איינגעפלאנצט
פון א חברָ ,אן האבן די מעגליכקייט אים אין אים ענליך צו די חיות און בהמות און אלע
נישט. צוריקצוגעבן ,ווייסט דאס געפיל פון באקומען
א טובה וואס מ'קען נישט דערפאר באצאלן.
אייר תשע״ט 31
| דאס ּפינטעלע איד |
זיי פעלן גוטס ,און דער אויבערשטער זאל אט אדם ,כמאמר המשורר (תהלים ח' ז')" :כל שתה מיט אזא צוגאנג דינט דער מענטש דעם
די גוטס זיי ערפילן ברוב טובו .די אמת'ע גוטס תחת רגליו". אויבערשטן פיר-און-צוואנציג שעות א טאג,
איז דאס דביקות אינעם אויבערשטן .אט דער אויך ווען ער שלאפט ,נעמט ער דעמאלט פון
גוטסקייט וועט מען נישט משיג זיין בשלימות פשט איז ,די גאנצע וועלט ווערט מושפע דער וועלט דעם הנאת שינה ,מתוך כוונה אז
אויב דאס וועט געגעבן ווערן בחינם ,דעריבער, לטובה ווען איינער טוט א גוטע מעשה .יעדע כביכול דער בורא עולם האט דערפון הנאה .די
דארף מען דאס באקומען אלס "שכר" און אלס זעלבע איז מיט'ן עסן ,טרינקען און אלע זיינע
פערזענליכער קנין פונעם מענטש .דערפאר גוטע פעולה איז משפיע לטובה. גשמיות'דיגע געברויכן .און דערויף ווערט
האבן מיר באקומען די תרי"ג מצוות עשה און לא
תעשה .און אויב טאקע וועלן מיר ביישטיין דעם שותפות אמת געזאגט" :בכל דרכיך דעהו".
נסיון און מיר וועלן מקיים זיין בשלימות דאס כללו של דבר ,לויט וויפיל א איד טוט
וואס ליגט אויף אונז ,דאן וועלן מיר באקומען די ווערטער פון חז"ל איז נישט קיין מליצה. געבן ,אנשטאט נעמען ,טוט ער דערמיט
די גוטסקייט על פי דין ,און דעמאלט וועט דער ווען חז"ל זאגן "שותף" איז די כוונה א "שותף פארשטערקערן דעם דמיון הצורה ליוצרה,
אויבערשטער אונז קענען גוטס טון ָאן א גבול, ממש" .א שותף וואס האט א גלייכער חלק אין צווישן אונז און דעם בורא עולם ,און דורכדעם
און ווי עס איז געווען זיין רצון ווען ער האט דער פירמע אדער שותפות'דיגע פארמעגן. ווערן מיר מער דבוק אין אים .דאס איז דער
יעדע פעולה זיינע לגבי דעם שותפות'דיגן עסק תכלית הבריאה ,אז עס זאל נתגלה ווערן מדת
באשאפן די בריאה. איז באדייטנדפול ,ווי עס ווערט גע'פסק'נט טובו יתברך ,די גוטסקייט פונעם אויבערשטן
אויב אזוי קומט אויס ,אז מיט יעדע מחשבה, אין שו"ע חושן משפט (סי' קע"ו)" :שותף ,מה אויף אונז מיט'ן גרעסטן שלימות וואס נאר
דיבור און מעשה ,סיי אין סור מרע און סיי אין שעשוי רשוי" ,א מענטש נעמט א שותף כדי ער
עשה טוב ,איז דער מענטש א פאקטישער שותף זאל קענען ערפילן און אויספירן זיינע מאטיוון מעגליך.
אין מעשה בראשית ,ווייל נאר דורך זיינע מעשים און רצונות און פארשידענע פעולות וואס ער
ווערט מתקיים דעם אויבערשטנ'ס רצון אונז קען נישט טון איינער אליין .אזוי ,להבדיל ,האט "כל שתה תחת
גוטס צו טון .ווען דער איד וואלט נישט געטון דער אויבערשטער באשאפן זיין וועלט ,און ער רגליו"
די מעשים ,וואלט דער אויבערשטער ,כביכול, האט דארט באשאפן קנעכט ,וואס זיי זענען א
נישט געקענט גוטס טון מיט אונז א הטבה חלק פון דער מענטשהייט אויף דער וועלט .זיי חז"ל לערנען אונז אין מסכת שבת (דף
שלימהָ .אן אונז ,כביכול ,קען דער אויבערשטער האלטן די וועלט ,ווי ארבעטער וועלכע פירן קיט :):אמר רב המנונא ,כל המתפלל בערב שבת
נישט אויספירן אל הפועל דעם תכלית הבריאה. אויס זייער אויפגאבע אין א פירמע ,זיי טוען ואומר "ויכולו" ,מעלה עליו הכתוב כאילו נעשה
דאס איז דער מורא'דיגער כח און וואונדערליכע דאס דורכ'ן מקיים זיין שבע מצוות בני נח ,אבער
מתנה וואס דער אויבערשטער האט אונז שותף להקדוש ברוך הוא במעשה בראשית.
געגעבן ,ער האט מפקיד געווען אין אונזערע זייער מעמד איז נישט ווי שותפים. אזוי אויך זאגן חז"ל (שם י :).כל הדן דין אמת
הענט דעם גאנצן תכלית הבריאה .ער האט אונז "די שותפים" – דאס זענען עם ישראל, לאמיתו נעשה שותף להקב"ה במעשה בראשית.
אויך געווארנט" :תן דעתך שלא תקלקל ותחריב וואס איז משלים די בריאה דורך קיום התורה קלאר און זיכער אז ווען חז"ל דערמאנען דעם
והמצוות .אין זייער זכות שטייט די וועלט .דער שותפות דוקא אין די ענינים ,איז דער באדייט
את עולמי". אויבערשטער האט באשאפן די וועלט אויף אן אז עס איז פארהאן עפעס ספעציעל אין די
פון דעם מאמר חז"ל לערנען מיר אז דער אופן אז עס איז פארהאן זאכן וואס ,כביכול, אויבנדערמאנטע ווערטער ,וואס אין זיי ווערט
מענטש האט די מעגליכקייט ח"ו מחריב צו זיין דער בורא עולם קען זיי נישט טון ָאן אונז .די שטארק אויסגעדריקט דער חלק האדם אין
דער וועלט .כדי חרוב צו מאכן די וועלט פעלט ווערטער זענען שווער ,ווי אזוי איז מעגליך צו מעשה בראשית ,אבער אליבא דאמת ,דורך יעדע
נישט אויס אן אויפרייס פון אן אטאם אדער מיט זאגן אז דער אויבערשטער קען נישט ,ער איז פעולה פון רצון ה' וואס א מענטש טוט ,ווערט
אנדערע שרעקליכע פעולות; אויך היסח הדעת דאך א כל יכול? שפעטער וועלן די ווערטער
איז מסוגל מחריב צו זיי .ווען עס איז נישטא דער מענטש א שותף אין מעשה בראשית.
דער "תן דעתך" ,ווערט די וועלט ח"ו חרוב .ווען ערקלערט ווערן באריכות. און אזוי לערנט אונז רבי יהונתן אייבשיץ אין
א איד לייגט נישט צו קאפ אויף זיין טייל און זיין ספר יערות דבש (חלק ראשון דרוש א') וז"ל:
שותפות אין מעשה בראשית ,מיט דעם אליין "וכמה מעלות טובות לעושי רצון הבורא ,וממש
געשעט א שרעקליכער חורבן .ווייל דער תכלית במעשהו נעשה שותף להקב"ה במעשה בראשית,
הבריאה ווערט נישט מקויים און ערפילט .ווען ווי אזוי ארבעט אזא שותפות? ווי אויבן בונה עולמות בטובתו ומחריבן ברעתו ,כי כך
א איד טראכט נישט איבערדעם און ער ווייסט דערמאנט ,דער תכלית הבריאה איז להיטיב. חקק בורא עולם ,שיהיה הכל נידון לפי מעשה
דער אויבערשטער האט באשאפן זיין וועלט אויף
אן אופן אז עס זאלן זיין נבראים ,און עס זאל פון
אייר תשע״ט 32
הרב עזריאל טויבער
אידישע איבערזעצונג פון ספר "מהותו של יהודי" געברענגט דורך :ארגון שלהבת
אים געבן די מעגליכקייט ער זאל אונז קענען קיום דאס נישט ,איז גענוג מיט דעם מחריב צו זיין
גוטס טון .אויב ח"ו וועלן מיר אים נישט געבן המצוות די וועלט" .בשבילי נברא העולם" ,און דעריבער
אט דער מעגליכקייט ,דאן וועט ער נישט קענען מיט די אויב טו איך נישט אנערקענען אין די שעצונג
גוטס טון מיט אונז און עס ווערט ח"ו נתבטל ריכטיגע און ווערד פון דער מורא'דיגער מתנה און דעם
כוונה, מורא'דיגן כח וואס ליגט אין מיינע הענט ,דאן
דער כוונת הבריאה. איז דער קען איך צוברענגען אז אלעס זאל ווערן חרוב
באדייט
שותפות של צו טון און צעווארפן.
אהבה די מצוה און אזוי טאקע זאגן חז"ל (קידושין דף מ:):
כדי איך "לפי שהעולם נידון אחר רובו והיחיד נידון אחר
עס איז וויכטיג צו מדגיש זיין אז אט זאל זיין א רובו ,עשה מצוה אחת אשריו ,שהכריע את עצמו
דער שותפות איז גאר אסאך טיפער פון דער כלי וואס ואת כל העולם לכף זכות; עבר עבירה אחת,
אנגענומענער שותפות צווישן מענטשן ,ווייל כדי איז ראוי אוי לו שהכריע את עצמו ואת כל העולם לכף
ער זאל אונז קענען גוטס טון אן הטבה שלימה צו מקבל חובה" .דער באדייט פון די ווערטער איז אז
וגמורה בתכלית ,האט אונז דער אויבערשטער זיין דעם דער קיום העולם און איר שטאנד איז געוואנדן
צוגעבינדן ,כביכול ,מיט עבותות אהבה ,וואס מיר ברכת ה' אין אונז יעדע איינציגע רגע .פונקט ווי דער
האבן ניטאמאל קיין השגה אין זייער שטארקער אויבערשטער האט געבעטן פון אדם הראשון:
קראפט .עס איז בכלל נישט גלייך סתם א נתינה "תן דעתך שלא תקלקל ותחריב את עולמי"
צו א נתינה וואס קומט ממערכת של אהבה .ווען (קהלת רבה ,ז ,יט) ,אזוי אויך בעט ער פון אונז
צוויי ליבע פריינט געבן איינער פאר'ן צווייטן, "תנו דעתכם שלא תחריבו את עולמי" .אלעס איז
טוט יעדע נתינה מוסיף זיין אהבה ,און די אהבה
טוט פארשטערקערן דעם רצון צו געבן מער, געוואנדן אין אייך!
יעדער איינער טוט מוסיף זיין אויף זיין פריינט
כל העולמות
ביז די נתינה און אהבה זענען ָאן קיין גרעניצן. עולם עומדים
אט די אהבה קומט נישט נאר פון השם
יתברך .הקב"ה האט אונז ליב און מיר טוען רק על ידינו
אים צוריקווייזן גילויי אהבה .אין אט דער צייט
ווערט פארשטערקערט ,כביכול ,די אהבה פונעם אזוי לערנט אונז דער גאון רבי חיים פון
אויבערשטן צו אונז ,און אזוי קען ער ,כביכול, וואלאזשין אין זיין ספר נפש החיים (ש"א פט"ז):
דער אויבערשטער משפיע זיין אויף אונז גוטס ָאן דער גאנצער חיות און קיום פון אלע וועלטן ,איז
קיין גרעניץ .ווי דערמאנט ,איז נישט ענליך דער נאר דורך די תורה הקדושה ,און אז די אידן זענען
וואס איז משפיע מתוך אהבה צו דעם וואס איז עוסק אין איר ,וואס דאס מאכט לעכטיג אלע
סתם אזוי משפיע .אהבה מקלקלת את השורה, וועלטן און איז די נשמה און חיות פון אלעם .און
און עס קומט אויס אז וויפיל מיר טוען פארמערן אויב וואלט די וועלט פון איין עק ביז'ן צווייטן
אהבה כלפי דעם אויבערשטן ,איז ער משפיע געווען ליידיג אפילו איין רגע פון עוסק זיין און
אויף אונז מער און מער .וויבאלד אין ליכט פון התבוננות אין די תורה הקדושה ,דאן וואלטן
דעם וואס מיר ווייזן ארויס אהבה פאר השי"ת, אלע וועלטן זיך אומגעקערט צו תוהו און בוהו.
ווערט זיין אהבה ,כביכול ,פארשטערקערט מער זעען מיר אז כדי אונז גוטס צו טון א הטבה
גמורה ,האט דער אויבערשטער באשאפן א
און מער ,וחוזר חלילה ,עד אין סוף. סיסטעם פון שותפות צווישן אונז און אים .דאס
איז א שותפות גמורה ,ווייל ָאן אונז וואלט דאך
פארזעצונג קומט אי"ה נישט מקויים געווארן דער תכלית הבריאה.
דעריבער ,שטייט השי"ת און ווארט אז מיר זאלן
אייר תשע״ט 33
| גדול מרבן שמו |
אוהל הבעל שם טוב הקדוש זי״ע אין מעזיבוש
דער יר האלטן דא אין די "שלושיםמ
געהיימ-
ניספולער יום קודם החג" ,איידער דער
בעל שם: יום טוב שבועות ווען עס איז
דער יומא דהילולא פונעם
הרבגבהע"ילקאשדםם מייסד תנועת החסידות ,רבינו
ישראל בעל שם טוב .די לעבנסביאגראפיע
זי"ע פונעם בעל שם טוב איז שוין זייער אסאך מאל
אויסגעקלארט געווארן דאס מערסטע מעגליך,
פרק א' אבער דער רבי פונעם בעל שם טוב איז באדעקט
דער רבי פונעם מייסד מיט א גענצליכן שלייער פון געהיימניס.
תנועת החסידות "רבי אדם בעל שם" ,וואס ווערט
אראפגעברענגט אינעם ספר "שבחי הבעש"ט"
רבי אדם בעל שם האט זוכה געווען צו צוויי גענצליך קעגנגעזעצטע שטריכן: אלס דער מיסטעריעזער צדיק און מקובל וואס
ער איז גאר שטארק באקאנט צוליב דעם וואס ער איז געווען דער רבי פונעם דער בעש"ט האט געלערנט זיינע הייליגע
הייליגן בעש"ט ,דורך זיינע כתבים אין תורת הנסתר ,אבער ער איז גאר שטארק כתבים ,איז גלייכצייטיג אזוי פארבארגן און
אומבאקאנט אין זיין פערזענליכן לעבן ,און אוודאי און אוודאי אלעס ארום אים, אומבאקאנט אזויווי זיין אינטערעסאנטן נאמען,
וואס מיר געפינען נישט קיין איין גדול בישראל
א שטייגער ווי פון וואנעט ער שטאמט א.א.וו.
אינעם ספר "שבחי הבעש"ט" ווערן אראפגעברענגט פארשידענע גאר וואס האט געטראגן אט דעם נאמען "אדם".
אינטערעסאנטע ערציילונגען אויף אים ,וואס ברענגען עטוואס ארויס זיין לכבוד חג השבועות וועלן מיר פרובירן
הימלישע כח וואס ער האט באזיצן .ער איז געווען באליבט ביים קייזער וואס האט דורכצוגיין אלע סארטן השערות איבער דער
אנערקענט זיינע ספעציעלע כוחות ,ער האט אמאל אריבערגעברענגט צו זיך אין אידענטיטעט פון רבי אדם בעל שם ,טראצדעם
שטוב א גאנצע פאלאץ פונעם קייזער כדי אים צו קענען אויפנעמען בכבוד הראוי וואס זיין אויספירליכע לעבנסביאגראפיע וועט
אין א "קעניגליכן פאלאץ" ,ער האט געקענט באשאפן מעבל און קליידונג א.א.וו.
מער פרטים איבער זיין פערזענליכן לעבן זענען אומבאוואוסט ,נאר דאס ווארשיינליך פארבלייבן א מיסטעריע.
אז ער האט געהאט הייליגע כתבים איבער תורת הקבלה וקבלה מעשית ,און אין
שבחי הבעש"ט שטייט אז איידער זיין הסתלקות האט מען אים געזאגט אז ער זאל
שיקן די כתבים צו רבי ישראל בן אליעזר פון שטאט אקופ ,און ער האט טאקע
אנגעזאגט פאר זיין זון ,אז ער זאל נישט לערנען אליינס אינעם ספר ,נאר ער
זאל גיין צום שטאט אקופ וואו ער וועט טרעפן א בחור'ל מיטן נאמען ישראל בן
אליעזר ,און מיט אים קען ער לערנען זיינע כתבים.
עס שטייט דארט אויך ,אז רבי אדם בעל שם איז אנגעבליך נסתלק געווארן
ווען דער בעש"ט איז געווען קנאפע פערצן יאר אלט .דאס איז אבער זיכער ,אז
אייר תשע״ט 34
הרב שמעון שלמה זילבער
בית היחס מטשרבוביל מנחם רבי אדם בעל שם האט זיך פערזענליך קיינמאל
נישט באגעגנט מיט רבי ישראל בעש"ט (ליקוטי
הי׳ נוסעים אצלו חסידים גמורים ולהביא שובע ב ע ו ל ם ולהשבית
שיחות חלק כ"ג עמ' .)333
בני צלי והי׳ מתגוררים תחת הספסלים :מלחמות ולחדש בעולם שמחת אהבת די מסורה איז אז דער בעש"ט איז געבוירן
געווארן אין יאר נח"ת ,און לויט דעם קומט אויס
)הז ךן ף ךן ״ ק התנהג את ביתו בעוני זיווגים ולגדל צמחים ולהמשיך מיני אז די יאר פון רבי אדם בעל שמ'ס פטירה איז
אומגעפער אין יאר תע"ב [ממש איין יאר איידער
ו י ס ת פ ק ב מ ע ט ברכות ולבטל גזירות ולהכניס חכמה רבי יואל בעל שם (הראשון) פון אוסטראה איז
נסתלק געווארן ,אין יאר תע"ג] .לויט געוויסע
ולדרוש כ מ ע י ן ובצימצם ,וכאשי מ י ה )ה( מ נ ח ם מקורות ,האט רבי אדם בעל שמ'ס זון געהייסן
רבי מן (הקדמה לספר כוכבי יצחק ,ברוקלין
המתגבר וכללו מטשרנוביל נ ו ל ד שנת ה' נ ו ד ע ונתפרסם
של דבר הכל ביד שמו הגדול והק׳ תשכ"ט).
הצדיק ב ס ו ד אלפים ת״צ לבריאת עולם בעיר בעולם ונתקבל צווישן די וואס זענען זיך מתייחס צו זיין
צדיק מושל דגו׳ג גארינסק )פלו ייאהליז()י( הוא היה בפעם ר א ש ו ן אייניקלעך פון רבי אדם בעל שם ,זענען אלע
לרב ומגיד בק״ק טשערנאבילער אייניקלעך ,דורך הרה"ק רבי
הה״צ י׳ בן להרה״ק ר׳ צבי בר׳ נחום )י( טשרנוביל וכאשר מנחם נחום מטשערנאביל זי"ע בעל מאור עינים,
גאוןזצ״ל .אשתו הצדיקת של שמע הרב ר׳ און אזוי אויך די אייניקלעך פון הגה"ק רבי משה
נחום הה״ק ר׳ נחום )״( מטשרנוביל נחום רוזנבוים אבד"ק וואשאן זצוק"ל [פאטער
היה פון הגה"ק רבי עמרם חסידא זי"ע].
ברוך ז״ל ממעזיבעז מהכבוד הגדול גאון שהיה זקינו של ר״נ מטשרנוביל
שעושים לו אפר אם לעוברי רצונו ז״ל היה לו ג׳ בנים ד!צ׳ הראשון
כך לעושי רצונו על אהת כמה וכמה ,ר' ארי׳ ליב אוסטרזעציר ז״ל אשר
והינף פירש להם דבריו לפי שהקב״ה למד צם הבעש״ט את הכתבים מר׳
אדם בע״ש ,והשני ר׳ צבי אביו רוצה שיהיה כבוד גדול לצדיקים
והם בורחים מהכבוד ועוברים רצונו
של הרה״ק ר״ג ,והג׳ ר׳ נחום כך ,לעושי רצונו בוודאי ראוי להם
שאסטיק אשר נולד אחר פטירת
עוד כבוד גדול יותר :
אביו ז״ל : )י( ךןך;״ק מרגלא בכרמי׳ ה?
)ח( ף ,ףן ק ״ ק נסע פעם אהת להה״צ שאמר ופתח לה פת'יח״יה
' ר׳ ברוך ז״ל ממעזי- הלא אני כמין רוכל ואבקת רוכל
בעז ובא למעזיבעז בלילה ,נסע לי יש בידי מחמין ושפילקעם
אל האכסניא ולבש את בגדיו לילך רשפיסליך גם יש בידי מיני בשמים
להרר״ב והודיעו להרב הנ״ל שהרב לרוב למי שצריך מיני בשמים ישיג
ר״נ הולך ובא אליו וקם הרר״ב אצלי ולמי שצריך מחטין יש בידי
מכסאו והלך עד הפתח חררי לקראת לעוקצו גם יכול אני להיות מרפא
ר״ג ]וזה היה כבוד גדול אצל חולים ופיקד עקרות ולהשיב נפשות
הרר״ב שילך לקראתו עד הפתח, ולעורר מלחסות ולעקור ממלכות
הרר״ג פתח הדלת לכנוס והרר״ב
עמד
גזע טשערנאביל שטאמט רבי משה נחום רוזנבוים ,פאטער פון רבי
פון רבי אדם בעל שם עמרם חסידא ,מיוחס צו רבי אדם בעל שם
איז וויבאלד ער איז געווען אזוי הייליג אז ער געטוישט כלל ישראל אויף אייביג ,איז נישטא פרק ב'
האט זיך דערהויבן ווי אדם הראשון איידער'ן קיין אנדערע מקורות איבער רבי אדם בעל שם.
חטא עץ הדעת! לויט דעם ווערט ווייטער א עס זענען געווען חוקרים למיניהם ,וואס ווער איז
וואונדער ,וואס איז געווען זיין עכטע נאמען און האבן טאקע געוואלט אננעמען אז "רבי אדם בעל געווען "רבי
שם לא היה ולא נברא ,משל היה ,"...אבער דאס אדם בעל
אידענטיטעט? איז קיין קונץ צו טון .אוודאי און אוודאי דארפן
צוליב אט די אלע פראגעס ,האבן די מיר פארשטיין פון וואו עס נעמט זיך א מסורה שם"?
היסטאריע פארשער און גריבלער פרובירט אין די טשערנאבילער גזע ,און אזוי אויך אין
אויפצוקומען מיט פארשידענע השערות די רבנישע משפחה "גרינוואלד" [נאך פון רבי ווען מיר קוקן ארויס פונעם ספר "שבחי
איבערן אמת'ן אידענטיטעט פון רבי אדם בעל עמרם חסידא'ס פאטער] ,אז זיי זענען זעלבסט בעש"ט" ,דערזעען מיר זיך אן קיין שום מקורות
שם ,און מיר וועלן זיי דא אראפברענגען .ווי אייניקלעך פון דעם פארבארגענעם "רבי אדם וואס זאלן אנצייגן אדער כאטש אנדייטן איבער
פארשטענדליך ,זענען אלע פון זיי ווערד א דער אידענטיטעט פונעם רבי'ן פון רבי ישראל
לענגערע אפהאנדלונג ,אבער וויבאלד דאס בעל שם". בעש"ט – רבי אדם בעל שם .אלע מסורות און
פלאץ איז געענגט וועלן מיר זיי אראפברענגען באזונדער שטעלט זיך א פראגע אויפ'ן לעגענדעס איבער זיין פערזענליכקייט ,שטאמען
נאמען "רבי אדם" :האט איר שוין אמאל געהערט פון די שפעטערדיגע חסידישע קרייזן ,און עס
גאר בקיצור. פון אזא מאדנעם נאמען? זינט אדם הראשון, איז נישטא קיין שום פריערדיגע מקור איבער
וואו נאך האבן מיר באגעגנט א באקאנטע רבי אדם בעל שם ,און ניטאמאל קיין מקור צו
א' – הגה"ק פערזענליכקייט מיט דעם אייגנארטיגן נאמען?
רבי אברהם קען דען זיין אז פונקט דער אזוי-אויך- באשטעטיגן זיין עצם עקזיסטענץ.
אומבאקאנטע פערזענליכקייט פון רבי אדם בעל דאס איז גאר אן אינטערעסאנטע ערשיינונג,
דוד משה שם ,זאל טאקע טראגן אויך אזא אומבאקאנטע ווען מיר זעען אז אלע אנדערע "בעלי שם" וואס
זצוק"ל, האבן אויסגעאיבט א דירעקטע השפעה אויף
אבד"ק אומבאנוצטע נאמען ווי "אדם"? זייער דור ,און אוודאי אויב זייער השפעה איז
רוהאטין עס ווערט נאכגעזאגט אין נאמען פון הרה"ק געגאנגען ווייטער פון זייער דור ,איז זייער נאמען
רבי ישראל מרוזשין זי"ע ,אז זינט אדם הראשון געווען היבש באוואוסט ,מיט פילע מקורות פון
א' – רבי אדם איז א ראשי תיבות פון דעם איז נאכנישט געווען קיין מענטש מיטן נאמען אנדערע ערטער וואס זאלן דאס באשטעטיגן.
נאמען "אברהם דוד משה" ,און די כוונה איז אויף "אדם" ,און רבי אדם בעל שם האט אויך נישט אבער דא ,פונקט דא ,ווען מיר רעדן איבער'ן
געהייסן "אדם" נאר ער האט געהאט אן אנדערן רבי פונעם מייסד תנועת החסידות וואס האט
נאמען ,און דאס וואס מ'האט אים גערופן "אדם"
אייר תשע״ט 35
| גדול מרבן שמו |
ספ1 הגה"ק רבי אברהם דוד משה אבד"ק רוהאטין
זצוק"ל ,בעל "מרכבת המשנה" (אויפן מכילתא
שבחי הבעש״ט דרבי ישמעאל .נישט פארמישן מיטן "מרכבת
המשנה" אויפן רמב"ם) ובעל "תפארת אדם",
פקסימיל מכתב־היד היחידי הנודע לנר וואס מ'פלעגט אים טאקע רופן אין זיין צייט:
ושינויי נוסחיו לעומת נוסח הדפוס "רבי אד"ם" [אזויווי דער נאמען פון זיין ספר
תפארת אד"ם ,וואס אנטהאלט די ר"ת פון זיין
בצירוף מבוא ונספחים; ד נאמען] .ער איז אויך געווען א בעל רוח הקודש
מפורסם ,ווי דער עדות פונעם גאון און פוסק
א נוסח קדום של אגרת ״עליית הנשמה״ )מכת״י( הדור דער בעל "שואל ומשיב" פון לעמבערג (זע
ב על הבעש״ט בתורת חב״ד די הקדמה פונעם "מביא לידי הדפוס" צום ספר
ג סיפורים על הבעש״ט בתורת החסידות הכללית "מרכבת המשנה").
סיפורים שנוספו במהדורה היידית של ׳שבחי הבעש״ט׳ די דאזיגע טעאריע ,ארויפגעברענגט דורך
הגאון העילוי והחוקר רבי ראובן מרגליות
מאת ("במישור" ,י"ב אייר תשי"א) ,איז אויך באזירט
יהושע מונדשיין אויפן פאקט אז עס ווערט אראפגעברענגט א
חסידישע מסורה ,אז דער בעש"ט האט שטארק
הועתק והוכנס לאינטרנט געהאלטן פונעם רב פון רוהאטין ,אזוי ווייט אז
WWW. hebrewbooks. org איידער זיין פטירה איז דער בעש"ט ספעציעל
געפארן קיין רוהאטין כדי צו קענען משמש זיין
ע״י חיים תשס״ט דעם רב ,און מקיים זיין מצות שימוש תלמידי
חכמים! דער בעש"ט איז אויך געווען פופציג
ירושלים יאר אלט ווען דער רוהאטינער רב איז נסתלק
שנת חמשת אלפים שבע מאות ארבעים ושתים לבריאה געווארן ,אזוי אז עס קען טעכניש שטימען מיט
די יארן אז דער בעש"ט זאל האבן געלערנט פון
א בלאט פונעם ''ספר הצורף'' ,בכתב ידו
פונעם מחבר רבי יהושע העשיל צורף זיינע כתבים.
זיין טעאריע איז טאקע א שיינע ,אבער
– און אוודאי האט ער זיך נישט קעגנגעשטעלט הסכמות והקדמה צום ספר מרכבת המשנה עס פעלן גאר אסאך פרטים וואס זאלן
צום געדאנק פון האבן א פרעסטיזשפולער נאמען להגה''ק מרוהאטין זצוק''ל ,וואו עס ווערט פארפולקאמען דאס בילד .עס איז נישט באקאנט
אין גאס – האט שלום שטענדיג געמאכט ריזיגע דערציילט איבער זיין אנגעזעענקייט אין די אז דער רוהאטינער רב זאל זיין אזא ריז אין
"אויפדעקונגען" אז יעדער דריטער מקובל איז קבלה ,און אפילו אויב יא איז אוודאי נישט
געווען א שבתי-צבי'ניק ...דער שגעון האט אים אויגן פונעם בעש''ט באוואוסט אז ער זאל טון אין קבלה מעשית – ווי
ביטער אפגעקאסט אין די שפעטערדיגע יארן, געשילדערט אין שבחי בעש"ט אויף די כתבים
ווען די קומענדיגע דור פון פארשער האבן ב' – המקובל פון רבי אדם בעל שם .וויבאלד דער רוהאטינער
צונישט געמאכט פארשידענע "יסודות" וואס הפלאי רב איז יא געווען א באקאנטער פערזענליכקייט,
ער האט אראפגעשטעלט אין פעלד פון קבלה- איז כמעט אוממעגליך אז אזעלכע וויכטיגע
רבי יהושע פונקטן אין זיין לעבנסשטייגער זאלן זיין אזוי
פארשונגען. העשיל
אלנפאלס ,אין די כתבים פון רבי העשיל גענצליך פארהוילן פון אלעמען.
צורף זענען דא געוויסע רמזים וואס קענען ווען צורף זצ"ל נאכמער פון דעם ,לויט די חסידישע מסורה
מעגליך זיין פראבלעמאטיש ,און עס זענען דא האט דער בעש"ט געלערנט אין זיינע כתבים אלס
וואס זענען חושד דעם באקאנטן משכיל יוסף ב' – רבי אדם בעל שם איז גאר געווען דער בחור ,און איז גאר געשטיגן אין זיינע מדריגות
פערל שר"י ,אז ער האט געפאטשקעט אין די באקאנטער מקובל רבי העשיל צורף זצ"ל, אזש צום ווערן דער "בעל שם טוב" אדאנק זיינע
כתבים פון רבי העשיל צורף ,וויבאלד עס איז און דער בעל שבחי בעש"ט האט דאס בכוונה כתבים ,און עס איז נישט מעגליך אז דאס האט
באוואוסט אז די כתבים זענען אריינגעפאלן אין פאהוילן אינעם ספר ,וויבאלד מ'האט זיך פאסירט מיט כתבים פונעם רוהאטינער רב.
זיינע הענט ,און פון די אנדערע זייט האט ער געשעמט און אפשר אפילו מורא געהאט צו באזונדער וואלט ער דאס געקענט לערנען מיט'ן
שרעקליך שטארק פיינט געהאט די באוועגונג דערציילן אז דער בעש"ט האט געלערנט פון די רב זעלבסט ,וויבאלד דער בעש"ט איז געווען
פון חסידות .וויסנדיג אז אין די חסידישע קרייזן כתבים פון רבי העשיל צורף .פארוואס טאקע?
האט מען שטארק געהאלטן פון רבי העשיל ווייל רבי העשיל צורף איז – לויט אט די ווערסיע פופציג יאר אלט ביי זיין פטירה.
צורף ,זענען דא שטארקע חשדות אז ער האט
דווקא אריינגערוקט שבתאי'שע שטיקלעך אין – גאר געווען א שבתאי...
די כתבים פון רבי העשיל צורף ,כדי צו קענען די דאזיגע טעאריע ,ארויפגעברענגט דורך
גרשום שלום ("ציון" מספר ,7עמ' ,)89-93א
באשמוצן מיט דעם די חסידים. פרייער איד און א גרויסער פארשער אין תחום
עס איז אויך א גרויסע ספק ,אויב די שטיקלעך פון תורת הקבלה און מקובלים – איז באזירט אויף
זענען אפילו רמזים אויף שבתאות ,אדער איז עס הרהורי הלב ...זייענדיג א סענזאציע ליבהאבער
אייר תשע״ט 36
דער פראפעסאר און פארשער). פשוט איבערגעטריבענע היסטעריע ,וואס אין
איינציגער יענע צייטן האט מען געציטערט פון יעדן מקובל
ג' – הגה"ק אויב זיי זענען באהאלטענע שבתאים .פאקטיש
אדרעס רבי נחום האט מען נישט געטראפן קיין נארמאלע מקורות
וואס א אז רבי העשיל צורף זאל ח"ו האבן געווען א
מחבר גאון שבתאי ,און עס זענען דא איבער גענוג מקורות
דארף [שוסטאק] אז ער איז געווען גאר געשעצט אין זיינע צייטן,
וויסן. מנארינסק א שטייגער ווי אינעם בארימטן מוסר ספר קב
הישר (פרק האחרון) ,וואו ער ווערט באטיטל
עריכת הספר מהחל ועד כלה זצוק"ל אלס "פה קדוש ,האיש האלקי מוהר"ר העשיל
718.873.5058 ג' – רבי אדם בעל שם איז דער זיידע פון צורף ז"ל".
הרה"ק רבי מנחם נחום מטשערנאביל זי"ע ,דער וואס דער חוקר האט פארפאסט צו זען ,איז
113 Rutledge St. Brooklyn NY 11249 בעל מאור עינים און תלמיד הבעש"ט .די גירסא דער טריקענער פאקט אז דער זעלבער "שבחי
F: 718.514.9498 איז באקאנט אין דער טשערנאבילער גזע ,אז בעש"ט" רעדט גאר שארף אנטקעגן דעם ספר
דער טאטע פון מאור עינים ,הגאון רבי צבי ,איז "חמדת הימים" ,וואס איז לויט געוויסע דעות א
E: [email protected] געווען א זון פון הגה"ק רבי נחום שוסטאק זי"ע ספר וואס איז פארפאסט געווארן דורך א שבתי
צבי'ניק (די פולמוס ארום דעם ספר איז ווערד א
וואס ער איז געווען "רבי אדם בעל שם". באשרייבונג פאר זיך ,אין א צוקונפטיגן ארטיקל
די טעאריע ,בעיקר ארויפגעברענגט דורך אינעם "עט סופר מהיר" סעריע) .אין שבחי
הרב החוקר רבי בצלאל לאנדא (הבעש"ט ובני בעש"ט ווערט דערציילט ווי דער בעש"ט האט
היכלו ,תשכ"א ,עמ' של"ח-שמ"ב) ,איז באזירט מבזה געווען דעם ספר ,און זיך אויסגעדריקט
אויפן טשערנאבילער מסורה אז דער מאור עינים שארף דערקעגן .באזונדער איז באוואוסט דער
האט דערציילט אויף זיך אז ער איז אן אייניקל פאקט ,אז דער בעש"ט האט אנטיילגענומען אין
פון רבי אדם בעל שם .דער מאור עינימ'ס דעם וויכוח צווישן די רבנים און די פראנקיסטן
פאטער ,רבי צבי ,איז געווען א זון פון "רבי נחום ימ"ש – די נאכפאלגער פון די אריגינעלע
גאון" .עס ווערט אראפגעברענגט א געוויסע
מעשה'לע ,וואס האט אנגעבליך פאסירט מיט שבתאים.
רבי אדם בעל שם ,און דער זעלבער לעגענדע אט דאס אלעס וואלט געדארפט זיין
ווערט דערציילט אויף רבי נחום שוסטאק .אויב גענוג צו ווייזן ווי אוממעגליך עס איז ,אז דער
אזוי ,איז דאך פשוט אז רבי נחום גאון איז רבי בעש"ט זאל האבן "גענאשט" שטילערהייט
נחום שוסטאק ,און ער איז טאקע רבי אדם בעל פון די שבתאים ,אבער דער געערטער "חוקר"
שם וואס איז געווען דער זיידע פונעם בעל מאור שאלאם האט דאס פארזען ,ביודעין אדער בלא
יודעין (פאר א לענגערע אפהאנדלונג דערוועגן,
עינים. זע די אויבנדערמאנטע שטיקל פון הרב ראובן
אט די טעאריע איז אויך אפגעפרעגט פון מרגליות ,און אזוי אויך די הקדמה צום שבחי
אלע ריכטונגען .קודם כל ,שטייט זיין ראיה אויף בעש"ט דורך החוקר הרב יהושע מונדשיין ז"ל,
הינער-פיס ,ווייל גענוג מאל ווערן דערציילט
ענליכע מעשיות אויף אנדערע גדולי ישראל ,און ירושלים תשמ"ב).
באזירט אויף דעם שטעלט מען נאכנישט צאם (אין אמת'ן אריין ,וואלטן מיר זיך בכלל
צוויי מענטשן אינאיינעם .אבער אויסער דעם נישט געדארפט מתייחס זיין צו אים און צו
קען דאס נישט זיין ,ווייל רבי נחום שוסטאק איז זיינע שאנדפולע רייד ,הגם עס זענען דא נאך
גאר געווען א זון פון רבי נחום גאון .אה ,איר פילע פירכות אויף זיינע הבלים ,אבער וויבאלד
וואונדערט זיך אויפן "יעמוד רבינו נחום בן רבינו זיין השערה איז אביסל באקאנט ,און מענטשן
נחום"? דער ענטפער איז ,אז רבי נחום גאון האט קענען נאך קלערן אז אפשר טראגט עס עפעס
געהאט דריי זין :רבי אריה לייב אסטרעזעציר, האפט ,האבן מיר געוואלט ווייזן די לעכער אין
רבי צבי (דער פאטער פונעם בעל מאור עינים), זיין השערה .און זאל מען טאקע איינמאל פאר
און רבי נחום שוסטאק וואס איז געבוירן אינעם אלעמאל זען ווי ווייניג מיר דארפן אננעמען
אדער זיך קימערן פון א מאמר וואס טראגט אן
זעלבן יאר פון זיין טאטנ'ס פטירה! אפיציעלער "שטעמפל" פון א הויכגעשעצטן
נאכמער ,אויב עפעס האט דער עלטסטער זון
| גדול מרבן שמו |
זיך געצויגן צו רבי יואל בעל שם פון אוסטראה, געווען א תלמיד פון רבי יואל בעל שם ,און האט פון רבי נחום גאון ,רבי אריה לייב אסטרעזעציר,
און ווייטער פארגעזעצט ביי רבי אדם בעל שם זעלבסט געפירט די חבורת צדיקים נסתרים ביי גאר געלערנט מיט'ן בעש"ט די כתבים פון רבי
פון ראפשיץ ,און דערנאך פארוואנדלט געוווארן זיך אין שטאט ,און ער איז אויך געווען א תלמיד אדם בעל שם (זע "בית מנחם" אות ז') .באזונדער
אין א באוועגונג דורך רבי ישראל בעל שם פון רבי אדם בעל שם ,דער גרעסטער תלמיד פון שטימט דאס נישט ,ווייל אין שבחי בעש"ט
פון מעזיבוזש .דאס איז אבער זייער וואקלדיג שטייט אז רבי אדם בעל שם האט געהאט איין
און מלא קשיות כרימון ,פון א היסטארישער זייער רבי'ן רבי יואל. בן יחיד ,און רבי נחום גאון האט געהאט דריי זין.
פערספעקטיוו ,אין וואס עס איז יעצט נישט דער אין די בארימטע חערסאנע גניזה ,האט מען דער היינטיגער טשערנאבילער רבי שליט"א
געטראפן בריוון פון אט דעם רבי אדם בעל שם האט טאקע געזאגט ,אז אין די משפחה איז נישטא
פלאץ אריינצוגיין דערינען. וואס ער שיקט צו רבי ישראל בעש"ט ,צווישן אזא מסורה ,און ער האט אויך אנגעמערקט
די יארן תפ"ח-תצ"ד ,בעטנדיג פונעם בעש"ט אז אויף אנדערע אומקראנטע נקודות אינעם ספר
ה' – הגה"ק ער זאל זיך אנטפלעקן פאר דער וועלט ,אבער פון הרב לאנדא (זע "בעלי שם" ,ר' משה הלל,
רבי אדם דער בעש"ט האט נישט געוואלט מסכים זיין
בעל שם פון ביזן גורל'דיגן טאג פון ח"י אלול תצ"ד ווען דער ירושלים תשנ"ג ,עמ' .)317
פראג זי"ע פארט זענען דא וואס ווילן טענה'ן ,אז רבי
הייליגער בעש"ט האט זיך אנטפלעקט. נחום גאון איז געווען א רעכטער אייניקל פון רבי
ה' – רבי אדם בעל שם האט געלעבט א גוטע ווי פארשטענדליך ,קלעבט נישט קיין איין אדם בעל שם ,זייענדיג א זון פון רבי מן וואס איז
הונדערט און פופציג יאר איידער רבי ישראל פונקט פונעם גאנצן קוגל .די גאנצע חערסאנע
בעש"ט! עס הערט זיך אומגלויבליך ,אבער גניזה איז א צווייפלהאפטיגע מעשה ,מיט גאר געווען א זון פון רבי אדם.
אסאך פראבלעמען און קשיות דערוועגן ,און
לאמיר גיין צוביסלעך. היסטאריש גערעדט האבן רוב אנגענומען אז ד' – רבי אדם
פאר לאנגע יארן האט מען נישט געהאט קיין עס איז אומקראנט .אבער פאר די וואס האלטן בעל שם פון
שום פריערדיגע מקור צום פארשוין מיט'ן נאמען יא אז עס טראגט עפעס ווערד ,איז עס גענצליך
"רבי אדם בעל שם" ,אבער עטליכע צענדליג אפגעפרעגט פון אלעס וואס שטייט אין ספר ראפשיץ
יארן צוריק האט מען געפונען אינעם אקספארד "שבחי בעש"ט" ,אז ער איז נסתלק געווארן
מוזעאום צוויי אלטע געדרוקטע ביכלעך איבער ווען דער בעש"ט איז געווען א צוועלף יעריג ד' – אין ליובאוויטש איז דא א גירסא ,באזירט
"רבי אדם בעל שם" ,מיט'ן נאמען "איין מעכטיג קינד ,וואס דאס איז צענדליגער יארן איידער די אויפ'ן ספר פונעם מהריי"צ (ספר הזכרונות
שין מעשה" .איינס איז געדרוקט געווארן אין אנגעבליכע בריוון פון רבי אדם בעל שם צו רבי פרק ע"ה) ,אז רבי אדם בעל שם שטאמט גאר
פראג ,און דאס צווייטע אין אמסטערדאם. פונעם גאליציאנער שטאט ראפשיץ ,וואו ער
ביידע זענען אין לענדער וואו תורת החסידות ישראל בעש"ט. איז געבוירן געווארן און געלעבט אויך אין די
האט נישט געהאט קיין שום השפעה ,און ביידע באזונדער שטימט נישט דער פאקט אז רבי
זענען טאקע געדרוקט געווארן צענדליגער יארן יואל בעל שם זאל האבן געווען דער רבי פון רבי שפעטערדיגע יארן.
אדם בעל שם ,פשוט צוליב דעם פאקט אז רבי לויט אט דער לעגענדע ,האט ער קודם
איידער דער בעש"ט איז געבוירן. אדם בעל שם איז נסתלק געווארן א יאר איידער געלערנט אינעם פלאצקער ישיבה ,און פון
אייגנטליך ,לויט די ערציילונגען אין יענע רבי יואל בעל שם ,און ער האט גאר געשיקט זיינע דארט געפארן קיין זאמושטש צו לערנען ביי
ביכלעך ,האט דער דאזיגער בעל שם געלעבט כתבי קודש צום בעש"ט .נאכמער איז מאדנע ,אז זיין רבי'ן רבי יואל בעל שם (א מערקווירדיגער
א שטיק צייט איידער די תקופה פונעם מהר"ל רבי אדם בעל שם זאל האבן געווען א תלמיד גאון ומקובל ,וואס איז ווערד א באשרייבונג
פון פראג .ער איז אנגעבליך געבוירן געווארן אין פון רבי יואל בעל שם וואס איז געווען גאר א פאר זיך) ,וואס האט אויך געפירט דעם חבריא
שטאט בינגען נעבן פראנקפורט ,אין דייטשלאנד, בארימטער גאון ורב בקהילות ,און איז געווען קדישא פון פארבארגענע צדיקים ,און רבי אדם
און דארט איז ער אויך באגראבן געווארן לויט פון די עומדים בראש פונעם וועד ארבע ארצות, איז דארט אויסגעשטיגן צו זיין דער גרעסטער
זיין צוואה ,אבער זיינע עיקר טעטיגקייטן זענען און זיין גרעסטער תלמיד איז גענצליך פארהוילן תלמיד מובהק פון זיין רבי'ן ,און טאקע נאך דער
פארגעקומען אין שטאט פראג וואו ער האט זיך פטירה פון רבי יואל בעל שם האט ער זעלבסט
פון סיי וועלכע היסטארישע דאקומענטאציע. איבערגענומען די הנהגה פון די "חבורת צדיקים
באזעצט דורכאויס זיין לעבן. איבעריגס ,איז באקאנט ,אז די נסתרים" ,און געווארן בארימט אלס רבי אדם
ער איז אויך געווארן נאנט מיט'ן ליובאוויטשער מסורה צילט צאמצושטעלן א
קייזער מאקסימיליאן ,און מיט אים איז בילד פון א לענגערע שושלת פון בעלי שם און בעל שם.
אויך פארגעקומען די זעלבע מעשה מיט'ן חבורות צדיקים נסתרים ,וואס זענען אנגעגאנגען אויסער דעם וואס ער איז געווען דער רבי
אריבערשלעפן דעם גאנצן קעניגליכן פאלאץ אסאך דורות נאכאנאנד ביז רבי ישראל בעש"ט, פון רבי ישראל בעש"ט דורך זיינע כתבים ,איז
צו זיך אין שטוב ,אין פראג .אויך עטליכע פון וואס האט אנטפלעקט די געדאנקען פון תורת ער אויך געווען דער רבי פון רבי ברוך מפוזנא,
די אנדערע לעגענדעס וואס ווערן דערציילט החסידות פאר דער גאנצע וועלט .דערפאר האט וואס זיין טאכטער רחל האט חתונה געהאט מיט
אינעם "שבחי הבעש"ט" אויף רבי אדם בעל מען געמאכט א שושלת וואס האט זיך אנגעהויבן רבי שניאור זלמן ,דער פאטער פון רבי ישראל
ביי רבי אליהו לואנץ בעל שם פון ווירמייזא ,און ברוך אבי הגה"ק רבי שניאור זלמן מליאדי זי"ע,
דער בעל התניא .רבי ברוך מפוזנא איז שוין
אייר תשע״ט 38
הרב שמעון שלמה זילבער
שער בלאט פונעם ביכל "ווינדערליכע מעשיות "איין מעכטיג שין מעשה" -מהדורת פראג,
פון רבי אדם בעל שם טוב" אויף רבי אדם בעל שם (הקדמון)
ערשינען פילע יארן איידער רבי ישראל בעש"ט מיט'ן אלטן זשארגאן ,ווי פאלגנד" :זעלכי זאכין שם ,ווערן דערציילט אין יענע ביכלעך אויף
איז בכלל געבוירן געווארן). זענען פיל גישעהן דארך דען רבי אדם ,ער איז יענעם רבי אדם בעל שם .נאכמער ,יענע מעשה
גישטארבן פאר עטליכי יארן .סליק סליק סליק"), מיט'ן קייזער מאקסימיליאן וואס האט באזוכט
וואס עס איז יא מעגליך צו זאגן איז ,אז און דאס איז פארט צענדליגער ,צענדליגער יארן רבי אדם בעל שם ,שטימט אפילו עטוואס פון
רבי אדם בעל שם האט טאקע איבערגעלאזט איידער רבי ישראל בעש"ט איז געבוירן געווארן. א היסטארישער פערספעקטיוו ,וויבאלד אינעם
כתבים און זיי זענען אנגעקומען צו רבי ישראל לויט דעם איז אוממעגליך אז דער דאזיגער בארימטן היסטאריע בוך "צמח דוד" פון רבי דוד
בעש"ט ,אבער נישט ממש דורך זיין זון אליינס, רבי אדם בעל שם זאל האבן איבערגעגעבן זיינע גאנז ,תלמיד המהר"ל מפראג ,שרייבט ער (אויף
און מעגליך אז עס זענען ארומגעפארן שמועות כתבים צו זיין זון ,און ער האט דאס געלערנט שנת של"א) אז דער קייזער מאקסימיליאן דער
איבער די כתבים פון רבי אדם בעל שם וואס מיט רבי ישראל בעש"ט ,נאכדעם וואס דער זון צווייטער האט באזוכט אינעם אידישן קווארטל
זענען אנגעקומען צו רבי ישראל בעש"ט ,און פון רבי אדם בעל שם האט חתונה געהאט אין פון פראג ,און אזוי אויך איז דער קייזער געווען
דער שרייבער פונעם "שבחי הבעש"ט" האט אקופ ,אין די צייטן וואס רבי ישראל בעש"ט האט אן "איש חסיד צדיק וישר חכם ועניו וירא
געהערט עטוואס איבער רבי אדם בעל שם דארט געוואוינט אלס יונגער מענטש [און דאס
און זיינע כתבים ,און נישט וויסנדיג פינקטליך מיינט אויך ,אז דער זון פון רבי אדם בעל שם אלקים" (שם שנת של"ו).
ווען ער האט געלעבט האט ער געמיינט אז איז געווען א יונגערמאן וואס האט דארט חתונה דער קייזער מאקסימיליאן איז געווען דער
עס איז אנגעקומען דורך זיין זון זעלבסט ,און געהאט] .ווידער קען נישט זיין אז מ'רעדט פון פאטער פונעם קייזער רודאלף דער צווייטער,
מעגליך אז אזעלכע אומבאגרינדעטע שמועות צוויי אנדערע אידן מיטן נאמען רבי אדם בעל מיט וועם דער מהר"ל פון פראג האט זיך
האבן קורסירט .אבער דערווייל זעט דאס אויס שם ,וויבאלד די זעלבע מעשיות וואס ווערן אנגעבליך געטראפן ,מעגליך אפילו עטליכע
דער איינציגסטער וועג וויאזוי צו ערקלערן די אראפגעברענגט אין שבחי הבעש"ט אויף רבי מאל .און דאס מיינט אז מיר גייען דא צוריק צו
מיסטעריע (לויט דעם קען טאקע אויך זיין אז אדם רבו של רבי ישראל בעש"ט ,ווערן שוין א צייט אפשניט פון באלד פיר הונדערט פופציג
רבי אדם בעל שם איז געווען א זיידע פונעם בעל אראפגעברענגט אין די פריערדיגע ביכלעך אויף יאר צוריק ,און עטליכע צענדליג יארן שפעטער
מאור עינים מטשערנאביל און פון רבי עמרם רבי אדם בעל שם (וואס יענע ביכלעך זענען זענען געדרוקט געווארן די לעגענדעס אויף
דעם רבי אדם בעל שם (יענע ביכל ענדיגט זיך
חסידא) .
אייר תשע״ט 39
געבט איר ארויס א ספר?
מיר וועלן טוהן פאר אייך די ארבעט
פון די הגה ביז די ספר קומט אן צו אייער טיר
תיקונים והגהות מראה מקומות העתקה מכת"י
הדפסה וכריכה מפתחות עריכה
גראפיק סידור ועימוד שיפור לשון
TEL 845.210.6668 EMAIL [email protected]
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Lavlor #7 - Iyar 5779
- 1 - 40
Pages: