The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by Moment Magazine, 2018-03-30 12:35:00

Yudati Journal #1

Yudati Journal #1

‫בס״ד‪ ,‬נומער ‪ ,#1‬חג הּפסח תשע״ח‬ ‫אינּאמפיעזעעם״גי״בק ָיאדימע‪-‬גָעדאּעפזתמלסיישיע״חגנטט״‬ ‫דאס שטורמישע‬
‫לעבן און שאפן‬

‫פון הגה"צ‬
‫רבי שמשון‬
‫דוד פינקוס‬

‫זצוק"ל‬

‫אידישקייט מיט׳ן גאנצן קנ ַאק — בכל לבבך ובכל נפשך‬ ‫דמעהר נחכשםתנפוהן‬

‫דער טיפערער באדייט פון די פיר‬
‫סארטן פראגעס וואס מיר שטעלן‬
‫אויף תורת ה' און שמירת המצוות‬

‫אבבהימדגאשדעטנוררגת"ועמדיופדיולרןנלדטהעעגרדההזע"״צםוצוועקראג״בסלילדהעמרדב״רדו״ר‬ ‫אמוצכהליזום עשלאנושום מה‬
‫א קאפיטל היסטאריע‪ :‬דער מצרי'שער‬
‫ערפינדונג פון זויערטייג‬

‫המאמאוונרה‬

‫ערב יום טוב'דיגער שמועס מיט׳ן גדול מפורסם‪ ,‬העמיד תלמידים‬
‫לאלפים‪ ,‬הגאון האדיר רבי מאיר הייזלער‪ ,‬ראש ישיבת‬
‫עמק התלמוד‪ ,‬וועמענ׳ס געוואלדיגע גאונות אין אלע חלקי‬
‫התורה און צענדליגער יארן פון הרבצת התורה פאר טויזנטער‬
‫תלמידים‪ ,‬גייען באגלייט האנט ביי האנט מיט׳ן פייערדיגן זייל‬
‫פון אמונה וואס מאנט און דערמאנט אז ה' הוא האלוקים‬

‫למען תדע‪ :‬תורה'דיגער שמועס מיט הרה"ג רבי שלמה פערל ‪ ///‬ושמחת בחגך‪ :‬וויאזוי קען א מענטש שפירן א ריכטיגע שמחת החיים און זעלבסט צופרידנהייט?‬

‫דע את אלוקי אביך • צווישן אמונה פון רגש‪ ,‬פראגמאטישקייט‪ ,‬און זוכן דעם אמת‬

‫ | ניסן תשע״ח‬1#‫נומער‬ Yudati

70 ‫זכר צדיק לברכה‬ Tel: 347.881.3070
Fax: 718.480.0674
‫הגאון הצדיק רבי שמשון דוד פינקוס זצוק"ל וואס האט‬ E: [email protected]
‫ מיט א‬,'‫געטראגן דעם פאקל פון אמונה און דביקות בה‬
Published in
'‫שמחה של מצוה און א פרישקייט אין עבודת ה‬ collaboration with:

‫הרב שלמה מישקאווסקי‬ Address:
543 Bedford Ave. #207
62 ‫ולקחתי אתכם לעם‬ Brooklyn NY 11211
‫דער תפקיד פונעם יחיד אלס טייל פונעם רבים‬ Phone:
‫הרב יעקב שפיץ‬ 718.928.3347
Fax: 718.928.3348
56 ‫דער ״דור המדבר״‬ Email:
‫דער "דור דעה" וואס האט געדינט דעם עגל‬ [email protected]
‫במשנתו פון הגה״צ רבי אביגדור מיללער זצוק״ל‬
______
‫הרב שמעון יודעלאוויטש‬
General Inquiris:
24 ?‫ היכי‬-‫שמחת החיים‬ [email protected]
,‫א לעבן פון אנערקענען דעם אייבערשטן‬
‫ און דעם יענעם‬,‫דעם זיך‬ Store Distribution:
ARTEX (347) 352-2231
.‫הרב אליהו יואל ג‬
______

©Moment Magazine.
Published by Moment Magazine Inc.
All rights reserved. Reproduction in
whole or in part in any form without
prior written permission from the
publisher is prohibited.
The publisher reserves all right to
edit all articles for clarity, space and
editorial sensitivities. Submissions
cannot be returned to sender.
Moment Magazine is not responsible for
the kashrus of any advertised product
or service that appears in these pages.
Moment Magazine assumes no
responsibility for the content of articles
or advertisements in this publication,
nor for the content of books that are
referred to or excerpted herein.

‫דע את‬
‫אלוקי אביך‬

‫צווישן אמונה פון רגש‪,‬‬
‫פראגמאטישקייט‪ ,‬און זוכן דעם אמת‬

‫הרב לייבוש ראזען‬

‫‪20‬‬
‫ליל האמונה‬
‫הרב יצחק דוד שטערנהעל‬ ‫מאור האמונה‬

‫‪18‬‬ ‫הגאון הגדול רבי מאיר הייזלער שליט"א ראש ישיבת עמק‬
‫התלמוד‪ :‬דער עולם הישיבות‪ ,‬חינוך הבנים‪ ,‬אמונה בה'‪,‬‬
‫משגיח מן‬ ‫‪28‬‬ ‫און א קאך פאר אידישקייט היינטיגע צייטן‬
‫החלונות‬
‫הרב אריה זונענבוים‬ ‫הרב דוד הירש מאיער‬
‫‪49‬‬
‫מצרישע ערפינדונג‬
‫מצות לא תחי׳‬ ‫‪14‬‬ ‫פון זויערטייג‬
‫כל נשמה‬
‫‪50‬‬ ‫יקותיאל רוטשטיין‬ ‫מצה זו שאנו אוכלים על שום מה — א קאפיטל היסטאריע‬
‫הרב שלמה גורארי‬

‫עם הספר‬ ‫‪8‬‬ ‫כנגד ארבעה בנים‬
‫הרב משה שלאמאוויטש‬ ‫דברה תורה‬

‫‪18‬‬ ‫די יסודות פון עבודת ה' פאר יעדן איד אין יעדער סיטואציע‬
‫הרב שמעון יודעלאוויטש‬

‫| פתיחה |‬

‫וואס טראצדעם וואס מיר ווייסן אז די די תורה קומט באגלייט מיט‬ ‫יר שטייען אין די טעג פון ימי הפסח‪ ,‬וואס ווערטמ‬
‫אן ״עול התורה והמצוות״‪ ,‬איז אבער קלאר אז דורכן זיין דבוק בה'‬ ‫אנגערופן ״זמן חירותינו״‪.‬‬
‫שפירט מען די גרעסטע פרייהייט‪ ,‬און טאקע דערפאר בעטן מיר‬ ‫אונזערע מאורי הדור‪ ,‬אין שפיץ פונעם הייליגן‬
‫מהר״ל‪ ,‬ברענגען ארויס דעם פונקט אז אונזער‬
‫יעדן טאג ביים דאווענען‪ :‬״והכן לבבם אליך״!‬ ‫חירות דרוקט זיך נישט אויס אין פרייהייט פון די‬
‫אין די ימי הפסח שטארצט דאס ארויס פיל מער‪ ,‬ווי עס שטייט‬ ‫גוף‪ ,‬נאר אין פרייהייט פון דער נשמה‪ .‬ווען מיר זענען‬
‫אין פסוק (תהלים פא‪ ,‬יא)‪ :‬״ ָאנֹ ִכי ה' ֱאֹל ֶקיָך ַה ַּמ ַע ְלָך ֵמ ֶא ֶרץ ִמ ְצ ָר ִים‬ ‫ארויס פון מצרים‪ ,‬האבן מיר טאקע זוכה געווען צו‬
‫ַה ְר ֶחב ִּפיָך ַו ֲא ַמ ְל ֵאהּו״‪ ,‬וואס חז״ל דרשנ'ען דערויף (ברכות נ' ע״א)‬ ‫א טאפלטע פרייהייט‪ ,‬ווערנדיג פטור פון פיזישע‬
‫אז דאס וואס דער באשעפער זאגט אז ער וועט אנפילן אונזער מויל‪,‬‬ ‫קנעכטשאפט ווי פון גייסטישע אונטערטעניגקייט‬
‫״ההוא בדברי תורה כתיב״‪ ,‬אז וואס אימער מיר בעטן אין רוחניות‬ ‫אונטער די מצריים‪ ,‬אבער די שמחה וואס באגלייט‬
‫וועט דער באשעפער אונז געבן‪ ,‬און ווי דער מהרש״א ערקלערט‬
‫אויפ'ן ארט אז דאס לערנט מען ארויס פון יציאת מצרים‪ ,‬וואס פון‬ ‫אונז לדורות עולם איז בעיקר אויף דער גייסטישער פרייהייט‪.‬‬
‫דעם זעען מיר די שטארקייט פונעם באשעפער אז ער קען אונז טון‬ ‫דאס שטייט שוין מרומז אין גמרא (מגילה י״ד ע״א)‪ :‬״הללו‬
‫אלצדינג‪ .‬פון דעם פארשטייען מיר‪ ,‬אז דורכן זיין אנגעבינדן אינעם‬ ‫עבדי ה' ‪ -‬ולא עבדי פרעה״‪ .‬טראצדעם וואס מיר זענען ווידער‬
‫באשעפער‪ ,‬קענען מיר זוכה זיין צו אלעס גוטס‪ ,‬און צו א ריכטיגע‬ ‫פארקנעכטעט אין גלות‪ ,‬זענען מיר שוין אבער נישט קיין ״עבדי‬
‫פרעה״‪ ,‬וואס דאס איז געווען פיל ערגער צוליב אונזער גייסטישער‬
‫חירות וואס קומט פון זיין אן עבד ה'‪.‬‬ ‫קנעכטשאפט‪ .‬דערפאר אין די טעג פון פסח‪ ,‬דארפן מיר זיך אריינטון‬
‫אין די געדאנק פון ״חירות״‪ ,‬וואס עס באדייט א ריכטיגע פרייהייט‪,‬‬
‫אנערקענענדיג אז ״עבדות״ ה' איז די ריכטיגע חירות‪ ,‬ווי חז״ל זאגן‬
‫(אבות פ״ו מ״ב)‪ :‬״אין לך בן חורין אלא מי שעוסק בתלמוד תורה״‪,‬‬

‫חג הּפסח תשע״ח‬ ‫‪4‬‬

‫א טייל פון ״כלל ישראל״‪ ,‬טראצדעם וואס יעדע יחיד האט זיך זיין‬ ‫י ערשיינונג פונעם ערשטן ״ידעּתי״ תורה‪-‬זשורנאל‪,‬‬
‫ספעציפישער עבודה אויף דער וועלט‪.‬‬ ‫וואס איז מיטגעלייגט אינעם ּפסח׳דיגן ּפעקעדזש‬
‫פון ״מ ָאמענט״‪ ,‬וועט באקענען דעם לייענער מיט‬
‫איר וועט לייענען דאס שטורמישע לעבנסביאגראפיע פונעם‬ ‫א זעלטן רייכער תורה'דיגער אויסגאבע לכבוד חג‬
‫פייערדיגן בעל דרשן‪ ,‬משפיע און בעל השקפה‪ ,‬הגה״צ רבי שמשון‬ ‫הפסח‪ ,‬וואס וועט געוויס פארשאפן פארן לייענער‬
‫פינקוס זצ״ל‪ .‬איר וועט הערן פון א ר״מ בישיבה וויאזוי צו רעדן פון‬ ‫א ריכטיגע געפיל פון ״זמן חירותינו״‪ .‬א בליק אין‬
‫אמונה בה' צו בחורים‪ .‬און ווי פארשטענדליך‪ ,‬דער גולת הכותרת‬ ‫״ידעּתי״ וועט געוויס באלד צייגן וואס אונזער ציל‬
‫און הויפט‪-‬ארטיקל פונעם ערשטן נומער פונעם ״ידעּתי״ דזשורנאל‪,‬‬ ‫איז און דער רייכער שלחן עורך וואס מיר זוכן צו‬
‫א לענגערע תורה שמועס און אינטערוויו וואס חשוב'ע מרביצי תורה‬
‫האבן אפגעהאלטן מיט הגאון הגדול רבי מאיר הייזלער שליט״א‪,‬‬ ‫סערווירן די גייסטער‪.‬ד‬
‫ראש ישיבת ״עמק התלמוד״ בירושלים עיה״ק‪ ,‬וואו ער זאגט דעם‬
‫דבר ה' ברמה איבער א שלל נושאים וואס זענען נוגע פאר אונזערע‬ ‫די מאמרים און ארטיקלען‪ ,‬נעמען אריין אלערליי‬
‫סארטן מושגים אין אידישקייט‪ ,‬פון השקפת התורה ביז שמחת‬
‫צייטן‪ ,‬פאר אונזערע דורות און פאר אונז אלע‪.‬‬ ‫החיים‪ ,‬פון קשיות און תירוצים ביז אונזער געזעלשאפט‪ ,‬פון‬
‫היסטארישע אפהאנדלונגען ביז ביאגראפיעס אויף גרויסע אידן‪.‬‬
‫יר האפן אז אונזער רייכער תורה'דיגער זשורנאל‬ ‫אונזער ציל בלייבט שטענדיג דאס זעלביגע‪ :‬אריינגעבן א געשמאק‬
‫וועט העלפן צוברענגען א ריכטיגער ״זמן‬ ‫אין אידישקייט פון אלע סארטן ריכטונגען‪ ,‬פאר אלע סארטן מענטשן‪.‬‬
‫חירותינו״‪ ,‬און וועט העלפן ברענגען אידישע‬ ‫איר וועט דא לייענען איבער דער היסטאריע פון זויערטייג‪ ,‬און‬
‫קינדער נאנטער צום טאטן אין הימל‪ ,‬טאקע אין‬ ‫וויאזוי דאס דרוקט זיך אויס אין אונזער זמן חירותינו‪ .‬איר וועט זיך‬
‫די טעג ווען כלל ישראל האט מקבל געווען עול‬ ‫דערהייבן אינעם ליל התקדש חג‪ ,‬ביים ארויסהאבן די געדאנק‬
‫מלכות שמים ביים איבערלאזן דאס לאנד מצרים‬ ‫אונטערן ״חג האמונה״‪ ,‬וואס איז ממש בבחינת ״בימים ההם – בזמן‬
‫אויף שטענדיג‪ ,‬וחפץ ה' בידינו יצליח אויף ווייטער‬ ‫הזה״‪ .‬און ביים דערמאנען די ״ארבעה בנים״ אינמיטן די הגדה‪,‬‬
‫אויך‪ ,‬צו קענען ברענגען אידן זיך צו דערהייבן אין‬ ‫וועט איר כאפן די כוונה אז דאס מיינט מען די ארבעה בנים שבכל‬

‫שפירן א ריכטיגע געשמאקע טעם אין אידישקייט‪.‬מ‬ ‫אחד ואחד‪.‬‬
‫בכבוד רב ובברכת ״חג כשר ושמח״‪,‬‬ ‫איר וועט ענדליך פארשטיין וואס איז דאס געווען דער ״דור‬
‫ערב חג האמונה‪ ,‬זמן חירותינו תשע״ח לפ״קידעתי שטאב‬ ‫המדבר״‪ ,‬וואס האט יעצט אנגעהויבן איר פערציג יעריגער רייזע אין‬
‫די בארימטע רייזנדע ״ישיבה״ תחת הנהגת משה רבינו‪ .‬איר וועט‬
‫שפירן דעם ״אתה בחרתנו מכל העמים״‪ ,‬פארשטייענדיג די טיפקייט‬
‫פון געוויסע מצוות וואס וואלטן געקענט זיין אומפארשטענדליך‬
‫פאר מאנכע‪ .‬איר וועט זען וויאזוי דריי באזונדערע מהלכים אין‬
‫עבודת ה' דיקטירן מענטשהייט‪ ,‬און אלע פון זיי זענען טייער און‬
‫חשוב פארן אייבערשטן‪ .‬מיר וועלן ווירקליך שפירן א שמחה צו זיין‬

‫מיר האפן אי״ה צו ערשיינען מיט׳ן צווייטן נומער פון ״ידעתי״ בחודש סיון הבעל״ט‪ ,‬לכבוד חג השבועות‪.‬‬
‫אויב איר שפירט אז איר האט זעלבסט א לשון לימודים און א פעדער אין האנט צו שרייבן א תורה'דיגן מאמר‬
‫אדער אינטערעסאנטער אידישער ארטיקל‪ ,‬קענט איר זיך פארבינדן דורך בליץ‪-‬פאסט מיט דער רעדאקציע‬
‫(‪ .)[email protected]‬אזוי אויך קענט איר זיך פארבינדן מיט דער רעדאקציע פאר סיי וועלכע אנמערקונגען‬

‫אויף דעם אויבנדערמאנטן אימעיל אדרעס‪.‬‬

‫הגליון הזה מכיל בתוכו דברי תורה‪ .‬נא לשמור על קדושת הגליון‪.‬‬

‫חג הּפסח תשע״ח ‪5‬‬

‫ציל און מיסיע פון "ידעתי"‬

‫" ִּכי ְי ַד ְע ִּתיו ְל ַמ ַען ֲא ֶׁשר ְי ַצ ֶּוה ֶאת ָּב ָניו ְו ֶאת ֵּביתוֹ ַא ֲח ָריו‪ְ ,‬ו ָׁש ְמר ּו ֶּד ֶר ְך ה'‪"...‬‬

‫ווער רעדט נאך פון די מאס חסד וואס הערשט אין דער אידישער‬ ‫ברוך ה' שהחיינו וקיימנו‬
‫גאס‪ ,‬וואס אזאנס איז נאך ווארשיינליך קיינמאל נישט געווען אין דער‬ ‫והגיענו לזמן הזה‬
‫היסטאריע‪ ,‬אז אזויפיל אידן העלפן ארויס אנדערע בגוף ובממון‪ ,‬און עס‬
‫איז א וועלט פון געבן און געבן פאר אומצאליגע צוועקן‪ ,‬פון מוסדות התורה‬ ‫מיט א ציטערדיגע האנט נעמען מיר די פעדער‪ ,‬און מיר שרייבן אפ‬
‫אפאר שורות‪ .‬אביסל הארציגע און רויע געפילן‪ ,‬אן אפס קצהו פון דער‬
‫ביז אלערליי צדקה ארגאניזאציעס‪.‬‬
‫מיר קענען און מיר דארפן ווירקליך זיין שטאלץ מיט אונזער דור‪ ,‬וואס‬ ‫פרייד וואס נעמט ארום אונזער וועזן‪.‬‬
‫שיינט ארויס מיט אירע געוואלדיגע גוטע מעשים בבין אדם לחבירו ובבין‬ ‫צום ערשט‪ ,‬הייבן מיר אויף די אויגן צום הימל מיט א דאנק צום‬
‫אדם למקום‪ ,‬און אין פיל הינזיכן קענען מיר אויסרופן מיט א זיכערקייט‪:‬‬ ‫באשעפער‪ ,‬וואס האט אונז ארויסגעהאלפן אויסצופירן אונזער געדאנק‬
‫מן הכח אל הפועל‪ .‬נאר מיט סייעתא דשמיא זענען מיר בייגעקומען אלע‬
‫"אכשר דרא"!‬ ‫סארטן שוועריגקייטן ביז מיר האבן ב"ה זוכה געווען אהערצושטעלן די‬
‫תוכנ'פולע אויסגאבע‪ ,‬וואס איז מלא וגדוש מיט תורה וחכמה‪ ,‬השקפה‬
‫לא רעב ללחם‬ ‫והסברה‪ ,‬היסטאריע און ביאגראפיע‪ ,‬און נאך פארשידענע מאמרים צו‬
‫ולא צמא למים‬
‫זעטיגן אונזער אידישן גייסט‪.‬‬
‫אבער גלייכצייטיג הערשט היינט אן אומזיכערע צושטאנד‪ ,‬אזא מיט‬ ‫דער געדאנק האט זיך שוין געוועבט א שטיק צייט‪ ,‬און ענדליך זעען‬
‫וואס די היימישע גאס האט זיך נאך ביז יעצט נישט געדארפט אן עצה‬ ‫מיר די ערשטע פירות פון אונזער פלאג‪ ,‬מיט דער ערשיינונג פונעם‬
‫געבן‪ .‬דאס איז א געוויסע ליידיגקייט און טריקנקייט וואס טייל מענטשן‬ ‫ערשטן "ידעתי" אויסגאבע‪ ,‬וואס איז נאר דער ערשטער שטאפל וואס‬
‫שפירן איבער אלץ וואס איז פארבינדן מיט אידישקייט און א מאנגל אין‬ ‫מיר ווילן אויפטון און דערגרייכן בעז"ה דורך דער ניי‪-‬געגרינדעטער‬

‫ווארעמקייט פאר שמירת התורה והמצוות‪.‬‬ ‫קערפערשאפט‪.‬‬
‫עס הערשט א ריכטיגע הרגשה פון "מצות אנשים מלומדה"‪ ,‬און אסאך‬ ‫מיר רעדן דא פון אונזער הייליגער ארגאניזאציע "ידעתי"‪.‬‬
‫וואקסן ליידער אויף אן די מינדעסטע אינערליכע חשק פאר עבודת ה' און‬
‫עול מלכות שמים‪ .‬עס גייט אזוי ווייט‪ ,‬אז א געוויסע צאל דרייען זיך ארום‬ ‫אשרי הדור שככה לו!‬
‫שפירנדיג אז זיי זענען נעבעך "אריינגעפאלן" ביי אידישע עלטערן‪ ,‬וואס‬
‫דערפאר "מוזן זיי" היטן תורה ומצוות‪ ,‬צו וואס זיי שפירן נישט קיין שום‬ ‫מיר לעבן היינט אין א דור‪ ,‬וואס אין געוויסע הינזיכטן שטייט זי פיל‬
‫קשר און אין וואס זיי שפירן נישט קיין שום טעם‪ .‬דאס ברענגט אויך צום‬ ‫העכער ווי אסאך פריערדיגע דורות‪ .‬די מאס תורה וואס איז דא אין דער‬
‫פראבלעם פון יונגע נשמות וואס פאלן ארויס פונעם היימישן געזעלשאפט‬ ‫וועלט היינטיגע צייטן‪ ,‬איז בפשטות שוין נישט געווען פאר הונדערטער‬
‫אדער גאר טויזנטער יארן‪ .‬עס איז א דור וואס פארמאגט כמעט נישט קיין‬
‫– אפטמאל זיך דערקייקלנדיג צום אפגרונד‪ ,‬בגשמיות וברוחניות ה"י‪.‬‬ ‫עמי‪-‬הארצים‪ ,‬ווי עס פלעגן זיין ביז'ן צווייטן וועלטס קריג‪ .‬יעדעס יונגל און‬
‫דאס קומט געווענליך נישט פון קיין שלעכטס‪ .‬מאנכע קלערן אפשר‬ ‫בחור'ל קען חומש רש"י און כאטש אביסל גמרא‪ ,‬אפגעזען צי מ'האט א‬
‫אז היינטיגע צייטן זוכן מענטשן פשוט א פריקת עול‪ ,‬אבער עס איז נישט‬ ‫גוטן קאפ צי נישט‪ .‬די סארט דארפישע אידן וואס האבן נישט געקענט קיין‬
‫ממש אזוי‪ .‬עס הערשט גראדע א גרויסע דארשט פאר וויסנשאפט‪ :‬וויסן‬ ‫שטיקל עברי‪ ,‬און האבן נישט געקענט ליינען א סידור פון אינעווייניג‪ ,‬דאס‬
‫וואס דער אויבערשטער וויל און פאדערט‪ ,‬פארשטיין פארוואס די תורה‬
‫האט אונז געגעבן אזא גרויסע צאל געזעצן‪ ,‬ארויסהאבן די באדייט פון‬ ‫איז היינט ב"ה טייל פון "היסטאריע"‪.‬‬
‫יעדע געבאט און געזעץ‪ ,‬שפירן א קירבת אלוקים און וויאזוי מיר קענען‬ ‫די צאל כוללים וואס זענען דא פאר יונגעלייט‪ ,‬און די צאל אידן וואס‬
‫הארעווען על התורה ועל העבודה פאר יארן נאכאנאנד‪ ,‬איז אויך עפעס‬
‫שטייגן על דרך המלך‪ .‬אונזער דור איז א ריכטיגער דור פון "מבקשים"‪.‬‬ ‫וואס די וועלט האט נישט געזען אין די פריערדיגע דורות‪ .‬און פונקט ווי ביי‬
‫פונקט אין אונזערע צייטן‪ ,‬וואס מענטשן זענען אזוי פארנומען‬ ‫תורה אזוי איז אויך מיט נאך אסאך זאכן‪ :‬מיר זענען היינט זוכה מקיים צו‬
‫צו באקלאגן און באוויינען‪ ,‬זענען דא אזויפיל "משפיעים" וואס זייער‬ ‫זיין יעדע סארט מצוה מיט געוואלדיגע הידורים‪ ,‬וואס איז אמאל פשוט‬
‫איינציגסטער תפקיד איז אריינצוגעבן א פרישקייט און קלארקייט אין‬ ‫נישט געווען מעגליך‪ .‬פון דער וועלט פון כשר'ע עסנווארג ביז די וועלט פון‬
‫עבודת ה'‪ ,‬פאר אומצאליגע אידן וואס זייער נשמה לעכצט און דארשט‬ ‫מהודר'דיגע ציצית תפילין ומזוזות‪ ,‬און פון די שענסטע אתרוגים אין דער‬
‫דערצו‪ .‬מיר זעען אין דעם א קלארן צייכן פון הימל איבער די ימות המשיח‪,‬‬ ‫היסטאריע ביז די מערסט‪-‬מהודר'דיגע מצות‪ .‬אזוי אויך בכלל‪ ,‬לעבן מיר‬
‫וואס דער פסוק זאגט דערויף (עמוס ח‪ ,‬יא)‪ִ " :‬ה ֵּנה ָי ִמים ָּב ִאים ‪ְ -‬נ ֻאם ה'‬ ‫אין א וועלט פון חומרות און שיינע מנהגים‪ ,‬וואס אידישע קינדער האבן ליב‬
‫אלקים ‪ְ -‬ו ִה ְׁש ַל ְח ִּתי ָר ָעב ָּב ָא ֶרץ‪ ,‬לֹא ָר ָעב ַל ֶּל ֶחם ְולֹא ָצ ָמא ַל ַּמִים‪ִּ ,‬כי ִאם‬
‫צו טון ווי מער‪.‬‬
‫ִל ְׁשמֹ ַע ֵאת ִּד ְב ֵרי ה'"‪.‬‬

‫חג הּפסח תשע״ח‬ ‫‪6‬‬

‫התורה והמצוות‪ .‬דאס טרעפט זיך ביי אלע שיכטן פון פאלק‪ ,‬סיי יונגעלייט‪,‬‬ ‫אבער אויב מ'לערנט נישט דעם סארט "דבר ה'" אין אונזער חינוך‬
‫סיי ארבעטער‪ ,‬און סיי בחורים אין ישיבה‪.‬‬ ‫סיסטעם‪ ,‬און אויב די עלטערן זעלבסט זענען אויך נישט באזונדער‬
‫באהאוונט דערין‪ ,‬קען זיך ארויסשטעלן אז די קינדער זאלן אויסוואקסן‬
‫שפירנדיג אן אחריות און אינערליכער פליכט‪ ,‬האבן זיי מחליט‬ ‫גרויסע תלמידי חכמים אין גמרא‪ ,‬אבער היפשע עמי‪-‬הארצים אין‬
‫געווען אז ווען עס ברענט א פייער איז "לא עת לחשות"‪ .‬אזויפיל אידישע‬ ‫"אידישקייט"‪ .‬אויב זיי פארשטייען נישט פארוואס זיי דארפן דאווענען‪ ,‬דאס‬
‫הערצער לעכצן און קוקן ארויס צו שפירן די זיסקייט און ליכטיגקייט פון‬ ‫חשיבות פון לערנען תורה‪ ,‬דאס ספעציעלקייט פון זיין טייל פונעם אידישן‬
‫דער הייליגער תורה‪ .‬פאר אט דעם צוועק האבן זיי געגרינדעט דעם‬ ‫פאלק – דער "עם הנבחר"‪ ,‬א‪.‬א‪.‬וו‪ .‬קען דאס עווענטועל ברענגען צו א‬
‫ארגיניזאציע "ידעתי"‪ ,‬וואס צילט אריינצוגעבן א טעם‪ ,‬געשמאק און‬
‫שוואכקייט אדער אומווילן אין קיום המצוות‪.‬‬
‫טיפערן באדייט אין אידישקייט‪.‬‬ ‫דער חרדישער געזעלשאפט בכלל‪ ,‬און דער חסידישער געזעלשאפט‬
‫מיר זאגן יעדן טאג ביי שחרית אין תפילת "ובא לציון" דעם פאלגנדן‬ ‫בפרט‪ ,‬האט זיך אויך אויפגעבויט שטארקע חומות פונאנדערצוטיילן‬
‫פסוק (דברי הימים‪-‬א' כט‪ ,‬יח)‪" :‬ה' ֱאלֹ ֵקי ַא ְב ָר ָהם ִי ְצ ָחק ְוִי ְשָׂר ֵאל ֲאבֹ ֵתינּו‪,‬‬ ‫צווישן די גוי'אישע גאס און דאס היימישע אידישע לעבן‪ .‬גלייך נאכ׳ן קריג‬
‫ֳׁש ְמ ָרה ּזֹאת ְלעוֹ ָלם; ְלֵי ֶצר ַמ ְח ְׁשבוֹת ְל ַבב ַע ֶּמ ָך‪ְ ,‬ו ָה ֵכן ְל ָב ָבם ֵא ֶלי ָך"‪ .‬מיר‬ ‫האבן די מנהיגי הדור זצ"ל פארשטאנען‪ ,‬אז ווען עס הערשט א "מבול"‬
‫בעטן פונעם באשעפער‪ ,‬אז ער זאל שטענדיג געדענקען אונזערע גוטע‬ ‫אויף דער וועלט – דארף מען בויען א "תיבת נח"‪ ,‬און דאס האט אונז ב"ה‬
‫טאטן און אפילו אונזערע מחשבות צו טון גוטס‪ ,‬און וואס ווילן מיר אז ער‬ ‫געהאלטן שטארק און פעסט‪ ,‬זיך נישט לאזנדיג פון אלע סארטן "מים‬
‫זאל טון דערמיט? מיר בעטן נישט אז ער זאל אונז שענקען א געשמאק‬
‫לעבן‪ ,‬און מיר בעטן ניטאמאל קיין שכר לעתיד לבוא‪ .‬מיר בעטן נאר איין‬ ‫הזידונים" וואס האבן אונז באדראעט צו דערטרענקען‪.‬‬
‫זאך‪ְ " :‬לֵי ֶצר ַמ ְח ְׁשבוֹת ְל ַבב ַע ֶּמ ָך‪ְ ,‬ו ָה ֵכן ְל ָב ָבם ֵא ֶלי ָך"‪ ,‬דאס מיינט אז השי"ת‬ ‫די היינטיגע וועלט ווידער‪ ,‬וואקסט אויף מיט אן אומגעהויערער מאס‬
‫זאל אונז העלפן ווייטער אויך‪ ,‬אז אונזערע רצונות און געפילן זאלן זיין ריין‬ ‫אינפארמאציע אויף יעדע נארישע נושא וואס קען נאר פאראינטערעסירן‬
‫א מענטש‪ ,‬און מטבע הדברים קומט אויס אז אין דער היימישער גאס‬
‫און הייליג‪ ,‬צו וועלן ווייטער דינען דעם אייבערשטן (עי' מלבי"ם שם)‪.‬‬ ‫זענען אויך פארהאן די וואס קוקן ארויס צו הערן ענטפערס איבער אלע‬
‫דאס איז וויבאלד ווען א מענטש שפירט אן אמת'ער קירבת אלוקים‪,‬‬ ‫סארטן פראגעס איבער אידישקייט והמסתעף‪ .‬עס איז נישט ווי אמאל‪,‬‬
‫דארף ער גארנישט מער אויף דער וועלט‪ .‬עס גיט אים דאס מערסטע‬ ‫ווען פאר סיי וואספארא אינפארמאציע האט מען געמוזט גיין צום אידישן‬
‫סיפוק החיים ווי סיי וואס אנדערש‪ .‬דערפאר בעטן מיר השי"ת‪" :‬והכן לבבם‬ ‫אוצר הספרים אדער להבדיל צום גוי'אישן ביבליאטעק צו קריגן אן‬
‫אליך"‪ ,‬די גרעסטע שכר וואס מיר קענען האבן אויף דער וועלט‪ ,‬איז צו‬ ‫ענטפער‪ ,‬נאר מיט איין דרוק מיט א קנעפל האט מען אינפארמאציע אויף‬
‫קענען האבן א ריינע הארץ‪ ,‬א הארץ פון בענקעניש און גרייטקייט דיר צו‬ ‫סיי וואס – און אפטמאל איז דער איבערפלוס פון אינפארמאציע גאר א‬
‫פאקטאר צו צעמישן דעם מענטש און אים גאר דערווייטערן פון אונזער‬
‫דינען און שפירן אן אמת'ע קשר צו דיר‪.‬‬
‫אט דאס איז דער ציל פון "ידעתי"‪ .‬דאס איז אן ארגאניזאציע וואס‬ ‫מסורה'דיגן דרך רח"ל‪.‬‬
‫איז אין קאמף קעגן "מצות אנשים מלומדה"‪ ,‬און טון מצוות נאר ווייל‬ ‫דעריבער‪ ,‬אין אונזערע צייטן איז זייער שווער‪ ,‬אויב בכלל מעגליך‪,‬‬
‫"מען מוז" און ווייל מ'איז געבוירן געווארן אלס איד‪ .‬ידעתי'ס מיסיע איז‬ ‫צו זאגן פאר א מענטש אז ער זאל נישט טראכטן און נישט פרעגן‪ ,‬ווייל‬
‫אריינצוברענגען א פרישקייט און עמקות אין עבודת ה'‪ ,‬קיום התורה‬ ‫מען איז אויסגעשטעלט צו אינפארמאציע וואס קומט אן גאר גרינג‪ ,‬און אין‬
‫והמצוות‪ ,‬און לעבן ווי א איד‪ .‬אדער בקיצור‪ :‬אידישקייט מיט'ן גאנצן קנאק‬ ‫אזא פאל דארף מען קענען געבן גוטע ענטפערס וואס זאלן אויסקלארן‬
‫סיי וועלכן ספק און פראגע עס גריבלט א מענטש אין קאפ‪ ,‬כדי ער זאל‬
‫– "בכל לבבך ובכל נפשך"‪.‬‬ ‫אנהאלטן דעם גחלת ישראל און נישט חלילה פארלירן זיין אידישע נשמה‪,‬‬
‫"ידעתי" ארבעט שוין פאר א לענגערע צייט אויף פארשידענע גרויסע‬
‫פלענער‪ ,‬פאר כלל ישראל בכלל און פאר די עולם הישיבות בפרט‪ ,‬און‬ ‫שכל און געפיל‪.‬‬
‫אלעס ווערט דורכגעשמועסט און דורכגעטון בכובד ראש מיט עטליכע‬
‫רבנים און ראשי ישיבות‪ ,‬מיט וועמען מיר שטייען כסדר אין נאנטער‬ ‫רבון העולמים ‪-‬‬
‫פארבינדונג‪ .‬מיר האפן בקרוב צו קענען דורכפירן א רעוואלוציע אינעם‬ ‫"ידעתי!"‬
‫געביט פון ברענגען ווארעמקייט און פרישקייט‪ ,‬וויסנשאפט און קלארקייט‪,‬‬
‫דורכאויס די לעצטיגע יארן האבן אסאך רבנים און חשוב'ע יונגעלייט‬
‫אין עבודת ה' ושמירת מצוותיו‪.‬‬ ‫זיך ארומגעדרייט מיט דער מחשבה‪ ,‬קלערנדיג וויאזוי זיי קענען‬
‫ארויסהעלפן דעם היינטיגן מצב‪ ,‬וואס פאדערט גאר אסאך אחריות און‬
‫מיר האפן אז איר וועט הנאה האבן פון דעם תורה‪-‬זשורנאל "ידעתי"‬ ‫באהאוונטקייט‪ ,‬און נאכמער קלארקייט‪ ,‬צו קענען דינען אלס ריכטיגן‬
‫וואס מיר ברענגען אייך לכבוד יום טוב‪ ,‬אין צוזאמענארבעט מיט די‬
‫"מ ָאמענט" רעדאקציע‪ .‬די "ידעתי" דזשורנאל וועט האפנטליך זיין א‬ ‫אדרעס פאר דורשים ומבקשים את ה'‪.‬‬
‫וועגווייזער איבער אונזער ציל און מיסיע‪ ,‬לקרב לבם של ישראל לאביהם‬ ‫א שטיק צייט צוריק איז געגרינדעט געווארן די ארגאניזאציע "ידעתי"‬
‫שבשמים‪ ,‬און עס וועט בס"ד זיין א גרונדשטיין אויף אונזערע ווייטערדיגע‬ ‫דורך אן ענגע צאל חשוב'ע בעלי בתים – בהתייעצות פון רבנים און ראשי‬
‫פלענער אריינצוברענגען א קלארקייט אין אמונה בה' און א ווארעמקייט‬ ‫ישיבות – וואס האבן געזען און געווייטאגט אויף דעם היינטיגן מצב אז‬
‫אסאך מענטשן שפירן ליידער נישט קיין געשמאק אין אידישקייט‪ ,‬און‬
‫אין שמירת התורה והמצוות‪.‬‬ ‫זענען ליידער היפש פארפרעמדעט פון די עומק וואס ליגט אין שמירת‬

‫חג הּפסח תשע״ח ‪7‬‬

‫אברדכבננגברידהעםה‬

‫די יסודות פון עבודת ה' פאר‬
‫יעדן איד אין יעדער סיטואציע‬

‫חג הּפסח תשע״ח‬ ‫‪8‬‬

‫הרב שמעון יודעלעוויטש‬

‫הגדה אזוי שארף‪ ,‬ווען די פסוק ענטפערט אזוי איידל?‬ ‫ווען מיר קוקן אריין אין די פרשיות התורה‪ ,‬זעען מיר פיר‬
‫כדי צו פארשטיין וואס דא טוט זיך‪ ,‬דארפן מיר עטוואס‬ ‫באזונדערע פרשיות וואס באציען זיך צו דער פראגע פון "חובת‬
‫אריינקריכן אין די שאלה פון "מה העבודה הזאת לכם"‪ .‬טראצדעם‬ ‫האדם בעולמו"‪ .‬אין די פרשיות געפינען מיר ענטפערס צו די‬
‫וואס אויבנאויף קען עס אויסזען ווי א רייצנדיגע פראגע‪ ,‬ווי‬ ‫שאלות אין עבודת ה'‪ ,‬וואס איר באדייט איז‪ ,‬פארוואס מיר‬
‫צו זאגן "פארוואס פארדרייט איר זיך א קאפ"‪ ,‬איז דאס אבער‬ ‫דארפן דינען דעם אויבערשטן‪ ,‬און פארוואס דווקא די אידן האבן‬
‫נישט דער ריכטיגער באדייט פון דער פראגע‪ .‬דער שואל פרעגט‬
‫נישט אפ די "עבודה"‪ ,‬ער לאכט נישט אפ דערפון‪ ,‬נאר ער וויל‬ ‫א ספעציעלע תורה צו היטן‪.‬‬
‫די פרשיות באשטייען פון אנדערע סארטן ענטפערס‪ ,‬און‬
‫פארשטיין פארוואס דווקא מיר דארפן דאס טון‪.‬‬ ‫זענען געווידמעט פאר אלע סארטן עלעמענטן אין כלל ישראל‪,‬‬
‫דער חכם ווי דער רשע‪ ,‬און אפטמאל דארף דער זעלבער מענטש‬
‫"הזמאהתה–עבלוכדםה"?‬ ‫זיך מחזק זיין איינמאל מיט איין סארט ענטפער און א צווייט מאל‬

‫אפטמאל באגעגענען מיר זיך מיט דעם רשע שבהגדה‪ ,‬און‬ ‫מיט א צווייטן סארט ענטפער‪.‬‬
‫אפטמאל ליגט ער באגראבן אין די טיפענישן פון אונזער הארץ‪.‬‬ ‫הצד השוה שבהם‪ ,‬אז אין אלע פון זיי שיינט ארויס דער‬
‫צומאל‪ ,‬ווען מיר זענען פארשווארצט און דער גוי לעבט א גוטן‬ ‫אויספירליכער געדאנק פון עבודת ה'‪ ,‬וואס צוזאמען באקומען‬
‫טאג‪ ,‬קען זיך אריינ'גנב'ען אין מענטש א מחשבה‪ :‬פארוואס דווקא‬ ‫מיר א פולקאמער בילד און ענטפער וואס זאל באפרידיגן אונזער‬
‫מיר דארפן היטן די תורה און זיין דעם באשעפער'ס געטרייע‬
‫זעלנער‪ .‬וואלט נישט געווען גרינגער מיט די פאר יסודות'דיגע‬ ‫געוויסן‪.‬‬
‫שבע מצוות בני נח און שוין? פארוואס עפעס פונקט איך דארף‬ ‫לאמיר זיך אביסל פארטיפן אין די לשונות הפסוקים‪ ,‬און אזוי‬
‫האבן די תרי"ג מצוות און אומצאליגע הלכות וגזירות דרבנן‪,‬‬ ‫ארום ארויסנעמען די יסודות וואס איז אונז אזוי וויכטיג קונה צו‬
‫זיין‪ ,‬איבערהויפט אין די פסח טעג ווען מיר זענען געווארן קנעכט‬
‫פונקט איך דארף טון די דאזיגע עבודה?‬ ‫פון השי"ת‪ ,‬און ווי די גמרא זאגט (מגילה יד‪" :).‬הללו עבדי ה' –‬
‫דער ענטפער צו אים איז אז זייענדיג א איד האט ער נישט‬
‫קיין צוויי ברירות‪ .‬ער איז באפרייט געווארן פון שעבוד מצרים‬ ‫ולא עבדי פרעה"!‬
‫נאר וויבאלד ער האט מסכים געווען און אנגענומען שעבוד התורה‬
‫והמצוות‪ .‬אויב וואלט ער נישט מסכים געווען דערצו‪ ,‬וואלט ער‬ ‫"פאאדסיעחלורה"והויאאהלמשהר'ם"ת?לםאזבהיחה נגאל"‬
‫קיינמאל נישט אויסגעלייזט געווארן‪ ,‬ווי עס האט טאקע פאסירט‬
‫מיט אלע אידן וואס האבן נישט געהאלטן ביים זיך צושטעלן צו‬ ‫ווען מיר זאגן די הגדה און מיר שטויסן זיך אן אין די שאלה‬
‫א נייעם לעבן פון עול השי"ת און עול התורה והמצוות‪ ,‬וואס זיי‬ ‫פונעם רשע‪" :‬מה העבודה הזאת לכם"? זעט עס אויס ווי מיר‬
‫זענען געשטארבן אין די שלושת ימי אפילה (עי' רש"י על שמות‬ ‫ענטפערן אים אפ שארף‪" :‬בעבור זה עשה ה' לי‪ ,‬לי ולא לו‪ ,‬אילו‬
‫היה שם לא היה נגאל"‪ ,‬מיר זאגן אים אז נאר אונז האט דער‬
‫י‪ ,‬כב)‪.‬‬ ‫אייבערשטער אויסגעלייזט פון מצרים‪ ,‬אבער ער וואלט דארט‬
‫דערפאר באנוצן מיר זיך מיטן פסוק "בעבור זה עשה ה' לי"‬ ‫געבליבן שטעקן‪ .‬אויסערליך זעט אויס ווי מ'ענטפערט אים נישט‬
‫אפצוענטפערן דעם רשע אינעם הגדה‪ ,‬וואס רש"י ערקלערט‬ ‫אויף זיין פראגע‪ ,‬נאר מ'גיט אים א ווארף צוריק זיין חוצפה'דיגע‬
‫אויפן ארט דער פשט פון די ווערטער‪" :‬בעבור זה – שנקיים‬
‫מצוותיו‪ ,‬כגון פסח מצה ומרור הללו"‪ .‬דאס מיינט צו זאגן‪ ,‬אז דער‬ ‫פראגע אין פנים‪.‬‬
‫אייבערשטער האט אונז נאר ארויסגענומען פון מצרים כדי מיר‬ ‫אבער ווען מיר כאפן א בליק אין די תורה‪ ,‬זעען מיר פלוצים‬
‫זאלן ווערן עבדי ה' און מקיים זיין אלע זיינע באפעלן‪ ,‬אבער אויב‬ ‫גענצליך אן אנדערן ענטפער אויף דער פראגע "מה העבודה הזאת‬
‫איינער האלט נישט דערביי קומט זיך אים נישט אויסגעלייזט צו‬ ‫לכם"‪ .‬דער פסוק זאגט‪ ,‬אז אויף דער דאזיגער פראגע זאלן מיר‬

‫ווערן פון מצרים‪.‬‬ ‫ענטפערן א נארמאלן ענטפער (שמות יב‪ ,‬כו‪-‬כז)‪:‬‬
‫דאס איז וואס מיר זאגן צו אים‪" :‬בעבור זה עשה ה' לי ‪-‬‬ ‫"ְו ָהָיה ִּכי יֹא ְמרּו ֲא ֵליֶכם ְּבֵניֶכם‪ָ :‬מה ָה ֲעבָֹדה ַהּזֹאת ָלֶכם‪:‬‬
‫לי ולא לא‪ ,‬אילו היה שם לא היה נגאל"‪ .‬עס איז א דירעקטער‬ ‫ַו ֲא ַמ ְר ֶּתם‪ֶ :‬ז ַבח ֶּפ ַסח הּוא ַלה'‪ֲ ,‬א ֶׁשר ָּפ ַסח ַעל ָּב ֵּתי ְבֵני ִי ְשָׂר ֵאל‬
‫ענטפער צו זיין פראגע‪ ,‬פארוואס עפעס פונקט מיר דארפן היטן‬
‫די תורה‪ .‬דער ענטפער איז‪ ,‬אז נאר וויבאלד מיר האבן מסכים‬ ‫ְּב ִמ ְצ ַרִים ‪ְּ -‬בָנ ְגּפֹו ֶאת ִמ ְצ ַרִים‪ְ ,‬ו ֶאת ָּב ֵּתינּו ִה ִּציל"‪.‬‬
‫געווען צו היטן די תורה‪ ,‬זענען מיר געראטעוועט געווארן פון‬ ‫נישט נאר די פראגע איז לעגיטים‪ ,‬נאר אויך דער ענטפער איז‬
‫אזוי איידל און צום זאך‪ ,‬און די שאלה שטעלט זיך פון זיך אליינס‪:‬‬
‫וויאזוי דארפן מיר אים ענטפערן? און פארוואס זאגט דער בעל‬

‫חג הּפסח תשע״ח ‪9‬‬

‫| כנגד ארבעה בנים דיברה תורה |‬

‫אויסגעלייזט פון מצרים‪.‬‬ ‫הגדה ענטפערט דאס זעלביגע ווי די לשון‬ ‫מצרים‪ ,‬און אויב מיר זענען נישט גרייט פאר די‬
‫עס איז וויכטיג ארויסצוברענגען‪ ,‬אז‬ ‫הפסוק‪ ,‬טראצדעם וואס זיי קאנצענטרירן זיך‬ ‫עול פון עבודת ה' דאן באלאנגען מיר ווידער צו‬
‫דאס וואס מיר זעען ליידער היינטיגע צייטן‬ ‫אויף אנדערע אספעקטן‪ .‬ווען איינער פרעגט‬ ‫זיין עובדי פרעה‪ ,‬און דערפאר ‪" -‬לא היה נגאל"‪.‬‬
‫אז מענטשן שפירן א קאלטקייט אין לערנען‪,‬‬ ‫"מה העבודה הזאת לכם"‪ ,‬פארוואס דארפן‬
‫עבודת התפילה‪ ,‬און א כלליות'דיגע שוואכקייט‬ ‫פונקט מיר דינען דעם אייבערשטן מיט א‬ ‫"עאמכביאשדררלייץםה‪,‬ובמנציעצאיברידתשייםר"האאוםל‪,‬תם‬
‫און אומווילן צו מקיים זיין תורה ומצוות‪ ,‬איז‬ ‫פולשטענדיגער עבדות ה'‪ ,‬איז דער ענטפער‬
‫געווענליך נישט צוליב א מאנגל אין כוחות זיך‬ ‫"זבח פסח הוא לה'"‪ ,‬מיר זענען אויסגעלייזט‬ ‫זייענדיג אין מצרים האט דער באשעפער‬
‫צו שטארקן אויפן יצר‪ ,‬און על פי רוב איז עס‬ ‫געווארן נאר אדאנק דעם וואס מיר האבן‬ ‫אונז נישט געגעבן די תורה‪ ,‬אבער ער האט‬
‫אויך נישט צוליב די שוועריגקייט פון די מצוות‬ ‫אנגענומען עול מלכות שמים וואס האט זיך‬ ‫יא פארלאנגט א גענצליכער קבלת עול מלכות‬
‫מיט וואס מיר זענען באפוילן געווארן‪ ,‬און‬ ‫אויסגעדרוקט מיטן מקריב זיין דעם קרבן פסח‪.‬‬ ‫שמים‪ ,‬מיט א גרייטקייט צו פאלגן וואס אימער‬
‫דאס איז זיכער נישט דער הויפט אורזאך וואס‬ ‫ווידער דער וואס האלט נישט ביים ווערן‬ ‫ער וועט אונז הייסן צו טון‪ .‬דאס האט זיך‬
‫ברענגט צו צו קאלטקייט אין עבודת ה'‪ .‬נאר‬ ‫א גענצליכער עבד ה'‪ ,‬זאל ער וויסן אז‪" :‬בעבור‬ ‫ארויסגעוויזן מיט די "ברית דמים" וואס דער‬
‫ענדערש וויבאלד דער יסוד און שורש פארוואס‬ ‫זה" ‪ -‬נאר צוליב דעם קבלת עול מלכות שמים‪,‬‬ ‫באשעפער האט אונז באפוילן‪" :‬דם פסח" און‬
‫מיר דארפן טון דעם רצון ה' איז ביי אים אזוי‬ ‫"עשה ה' לי" ‪ -‬זענען מיר באפרייט געווארן פון‬ ‫"דם מילה"‪ .‬אויב מיר וואלטן נישט מקריב‬
‫אומקלאר און נישט שטאנדהאפטיג‪ ,‬און דער‬ ‫מצרים‪ ,‬אבער אויב איינער וויל נישט זיין קיין‬ ‫געווען דעם קרבן פסח אין מצרים‪ ,‬וואלטן מיר‬
‫קנעכט פונעם אייבערשטן‪ ,‬איז עס נאר‪" :‬לי ולא‬ ‫נישט אויסגעלייזט געווארן נאר אומגעקומען‬
‫רגש פון זיין איד איז ביי אים פארלאשן‪.‬‬ ‫לו‪ ,‬אילו היה שם לא היה נגאל"‪ ,‬וויבאלד דער‬ ‫(עי' במדב"ר פי"א ס"ג‪ ,‬מכילתא פרשה י"ב סי'‬
‫א מענטש וואס לעבט נישט מיטן זכרון פון‬ ‫וואס האט נישט אנגענומען דעם עול מלכות‬
‫"בעבור זה עשה ה' לי"‪ ,‬ער געדענקט נישט דעם‬ ‫שמים‪ ,‬איז קיינמאל נישט אויסגעלייזט געווארן‬ ‫כ"ז)‪.‬‬
‫"זבח פסח הוא לה'"‪ ,‬און ער שפירט נישט דאס‬ ‫דערפאר‪ ,‬ווען דער שואל פרעגט אין די‬
‫וואס דער אייבערשטער האט געזאגט‪" :‬כי לי‬ ‫פון מצרים‪.‬‬ ‫תורה "מה העבודה הזאת לכם"? ענטפערן מיר‬
‫בני ישראל עבדים‪ ...‬אשר הוצאתי אותם מארץ‬ ‫אים פארוואס טאקע מיר דינען דעם באשעפער‪:‬‬
‫מצרים"‪ ,‬אזא איינער איז טאקע א גרויסע‬ ‫זזיייך זקלעלאברסמיט!ט‬ ‫"ואמרתם זבח פסח הוא לה'"‪ ,‬מיר האבן‬
‫רחמנות‪ .‬ער שפירט א ווידערווילן און א צוואנג‬ ‫אנגענומען דעם עבדות צו דינען דעם אייבערשטן‬
‫צו טון עפעס וואס ווערט נישט פארבינדן מיט‬ ‫די דאזיגע פרשה איז גאר וויכטיג אז א‬ ‫נאך זייענדיג אין מצרים‪ ,‬מיטן שחט'ן דעם קרבן‬
‫אים דירעקט‪ ,‬און טאקע דערפאר דארפן מיר‬ ‫מענטש זאל דאס איינקריצן ביי זיך אין הארץ‪,‬‬ ‫פסח פאר'ן באשעפער‪ ,‬און מיר האבן נישט‬
‫כסדר חזר'ן און געדענקען דעם "עבדים היינו‬ ‫און עס זאל אים זיין קלאר און פארשטענדליך‪.‬‬ ‫געהאט קיין אנדערע מעגליכקייט געראטעוועט‬
‫לפרעה במצרים‪ ,‬ויוציאנו ה' אלקינו משם"‪ ,‬מיט‬ ‫דא ליגט איינע פון די הויפט גרונדן פאר יעדן‬ ‫צו ווערן "בנגפו את מצרים"‪ ,‬נאר דורכדעם וואס‬
‫איד‪ ,‬און מיר דארפן דאס וויסן אזוי קלאר און‬
‫אלעס וואס דאס קומט באגלייט‪.‬‬ ‫גוט אז עס זאל ווערן ווי א טייל פון אונזער‬ ‫מיר האבן אנגענומען דעם עול מלכות שמים‪.‬‬
‫איינמאל א מענטש געדענקט דאס גוט‪ ,‬וועט‬ ‫אידענטיטעט‪ .‬מיר דארפן שטענדיג האלטן פאר‬ ‫אט דאס זאגט אונז די תורה עטליכע מאל‪,‬‬
‫ער גרינגער קענען מקיים זיין דעם רצון ה'‪ .‬די‬ ‫די אויגן אז דער אייבערשטער זעלבסט האט זיך‬ ‫אז אונזער גאנצע אויסלייזונג פון מצרים איז נאר‬
‫מצוות זענען נישט אזוי שווער מקיים צו זיין‪ ,‬און‬ ‫אפגעגעבן מיט אונז‪ ,‬ער האט כורת ברית געווען‬ ‫געקומען כדי מיר זאלן ווערן עבדי ה'‪ ,‬ווי עס‬
‫די עבירות זענען נישט אזוי זיס‪ .‬יא‪ ,‬עס מאכט‬ ‫מיט אונז‪ ,‬ער האט אויסגעלייזט פון מצרים‪ ,‬און‬ ‫שטייט קלאר אין פסוק (ויקרא כה‪ ,‬נה)‪ִּ " :‬כי ִלי‬
‫זיך אמאל א שוועריגקייט‪ ,‬אבער עס איז דא אן‬ ‫מיר זענען אריין אונטער זיינע פליגלען‪ ,‬אים צו‬ ‫ְבֵני ִי ְשָׂר ֵאל ֲע ָב ִדים‪ֲ ,‬ע ָב ַדי ֵהם‪ֲ ,‬א ֶׁשר הֹו ֵצא ִתי אֹו ָתם‬
‫"אורחות החיים"‪ ,‬א געוויסע לעבנסשטייגער‬ ‫דינען און טון זיין ווילן‪ .‬עס איז נישט גענוג אז‬ ‫ֵמ ֶא ֶרץ ִמ ְצ ָרִים‪ ,"...‬און אזוי איז אויך רש"י מסביר‬
‫וואס איז געבויט אויף א ריכטיגער אנערקענונג‬ ‫מיר זאלן האבן די וויסנשאפט דערפון‪ ,‬נאר מיר‬ ‫אין עטליכע ערטער וואו די תורה דערמאנט‬
‫איבער זיין ציל אויף דער וועלט‪ :‬צו זיין אן עבד‬ ‫דארפן דאס שטענדיג שפירן אין אונזער הארץ‪.‬‬ ‫יציאת מצרים‪ ,‬אז "על מנת כן הוצאתיך" ‪ -‬כדי‬
‫ה' און טון זיין רצון‪ ,‬און ווי חז"ל זאגן (מגילה י"ד‬ ‫און אויב א מענטש שפירט דאס נישט‪,‬‬ ‫צו דינען דעם אייבערשטן‪ ,‬און עס ווערט שוין‬
‫אזוי ווי עס קען זיך ליידער אפט טרעפן‬ ‫אראפגעברענגט אין מדרש (שמו"ר פכ"ט ס"ג)‬
‫ע"א)‪" :‬הללו עבדי ה' ‪ -‬ולא עבדי פרעה"‪.‬‬ ‫היינט צוטאגס‪ ,‬און דערפאר איז טאקע דא א‬ ‫אויפן ערשטן דיבור פון די "עשרת הדיברות"‬
‫שוואכקייט און קאלטקייט צו עבודת ה'‪ ,‬דאן‬ ‫(שמות כ‪ ,‬ב)‪ָ" :‬אנֹ ִכי ה' ֱאֹל ֶקיָך ֲא ֶׁשר הֹו ֵצא ִתיָך‬
‫חשצאילתתש"וחבכהם"‬ ‫דארף מען איבער'חזר'ן און ווידערהאלן דעם‬ ‫ֵמ ֶא ֶרץ ִמ ְצ ַרִים ִמ ֵּבית ֲע ָב ִדים‪ ,"...‬אז‪" :‬על מנת כן‬
‫הויפט יסוד וואס ליגט אין דעם דאזיגן פרשה‪.‬‬ ‫הוצאתיך מארץ מצרים‪ ,‬שתקבל אלקותי עליך"‪.‬‬
‫איינמאל מיר האבן ארויס דעם יסוד‬ ‫"רשע מה הוא אומר – מה העבודה הזאת‬ ‫אצינד פארשטייען מיר שוין‪ ,‬אז דער בעל‬
‫פארוואס מיר דארפן זיין עבדי ה'‪ ,‬קענען‬ ‫לכם"‪ ,‬אבער פארפאלן‪ ,‬אויב ער וויל זיך נישט‬
‫מיר זיך אפשטעלן ביים שאלה פונעם חכם‪,‬‬ ‫אנשליסן דערינען דאן פארדינט ער נישט צו זיין‬
‫און מיר וועלן זען ווי עס שיילט זיך ארויס א‬
‫הויפט דיפערענץ צווישן אים און דער רשע‪.‬‬

‫חג הּפסח תשע״ח‬ ‫‪10‬‬

‫אין מצרים איז געווען נאר כדי גוטס צו טון פאר‬ ‫ַוּיֹו ִצי ֵאנּו ה' ִמ ִּמ ְצ ַרִים ְּבָיד ֲחָז ָקה‪:‬‬ ‫דער חכם פרעגט נישט אויפן עצם מציאות‬
‫די אידן‪ ,‬אזוי אויך – און טאקע פונקט אזוי ממש‬ ‫ַוִּי ֵּתן ה' אֹותֹת ּומֹ ְפ ִתים ְּגדֹ ִלים ְו ָר ִעים ְּב ִמ ְצ ַרִים‪,‬‬ ‫אז מיר דארפן דינען דעם אייבערשטן‪ .‬ער איז‬
‫– האט ער אונז געגעבן די אלע מצוות נאר כדי‬ ‫דאך א "חכם" וואס ביי אים איז דאס גענוג‬
‫ְּב ַפ ְרעֹה ּו ְב ָכל ֵּביתֹו‪ְ ,‬ל ֵעיֵנינּו‪:‬‬ ‫פארשטענדליך‪ .‬אים באדערט עפעס אנדערש‪:‬‬
‫גוטס צו טון פאר די אידן‪.‬‬ ‫ְואֹו ָתנּו הֹו ִציא ִמ ָּׁשם‪ְ ,‬ל ַמ ַען ָה ִביא אֹ ָתנּו‪ָ ,‬ל ֶתת‬ ‫"מה העדות והחוקים והמשפטים אשר צוה ה'‬
‫אלקינו אתכם"? ער פארשטייט נישט דער ציל‬
‫"ררצוצנונךי"נו לעשות‬ ‫ָלנּו ֶאת ָהָא ֶרץ ֲא ֶׁשר ִנ ְׁש ַּבע ַל ֲאבֹ ֵתינּו‪:‬‬ ‫פון אלע מצוות‪ ,‬לכל פרטיה ודקדוקיה‪ .‬וואס איז‬
‫ַוְי ַצֵּונּו ה' ַל ֲעׂשֹות ֶאת ָּכל ַה ֻח ִּקים ָה ֵא ֶּלה‪,‬‬ ‫דער תכלית פון געבן א דעטאלירטע תורה מיט‬
‫ווען מיר רעדן פון א חכם‪ ,‬רעדן מיר געוויס‬ ‫ְלִי ְרָאה ֶאת ה' ֱאֹל ֵקינּו‪ְ ,‬לטֹוב ָלנּו ָּכל ַהָּי ִמים‪,‬‬ ‫אזויפיל ערליי מצוות? וואס איז דער געדאנק‪,‬‬
‫פון איינער וואס האט גענוג פארשטאנד צו‬ ‫די יסוד‪ ,‬און די מטרה פון יעדן מצוה און חיוב?‬
‫אנערקענען אז אויב איינער לייזט אים אויס און‬ ‫ְל ַחּיֹ ֵתנּו ְּכ ַהּיֹום ַהֶּזה‪:‬‬ ‫וואס וויל דער אייבערשטער מיטן באפעלן צו‬
‫מיינט זיין גוטס‪ ,‬דאן וועלן זיינע ווייטערדיגע‬ ‫ּו ְצ ָד ָקה ִּת ְהֶיה ָּלנּו‪ִּ ,‬כי ִנ ְׁשמֹר ַל ֲעׂשֹות ֶאת ָּכל‬
‫אנווייזונגען אויך נאר מיינען גוטס‪ .‬ער האט‬ ‫טון די ספעציפישע מצוה?‬
‫פולשטענדיגע צוטרוי אינעם "כח עליון" וואס‬ ‫ַה ִּמ ְצָוה ַהּזֹאת ִל ְפֵני ה' ֱאֹל ֵקינּו‪ַּ ,‬כ ֲא ֶׁשר ִצָּונּו"‪.‬‬ ‫אזא סארט פראגע געהערט נאר צום‬
‫האט אים ארויסגעהאלפן ביז אהער‪ ,‬אז דער‬ ‫דער ענטפער איז קליפ און קלאר‪ .‬די‬ ‫חכם‪ .‬ער באמערקט דאך אויך אז די תורה איז‬
‫וועט אים נאר פרובירן צו העלפן און זיין גוט צו‬ ‫ערשטע צוויי פסוקים דערמאנען ווידער דעם‬ ‫נישט געמאכט נאר פון איין סארט באפעל‪ .‬די‬
‫אים אויך שפעטער‪ .‬איינמאל דער חכם האט די‬ ‫אלטן יסוד‪ ,‬אז מיר זענען אויסגעלייזט געווארן‬ ‫תורה פארמאגט אין זיך "עדות"‪" ,‬חוקים" און‬
‫מעגליכקייט דאס צו פארשטיין‪ ,‬קען די תורה‬ ‫פון מצרים דורך השי"ת‪ ,‬וואס מיר פארשטייען‬ ‫"משפטים"‪ .‬נאר אט דאס וויל ער פארשטיין‪,‬‬
‫אים ערקלערן אז די אלע פארשידענע מצוות‬ ‫שוין פשט דערפון אז מיר זענען געווארן עבדי‬ ‫פארוואס טאקע זענען דא אזויפיל אנדערע‬
‫זענען נאר דא אים ארויסצוהעלפן‪" ,‬לחיותינו"‪,‬‬ ‫ה'‪ .‬אבער די פרשה זעצט פאר מיטן ערקלערן‪,‬‬ ‫סארטן באפעלן‪ ,‬און וואס איז דער ציל פון‬
‫אז דער אורזאך פארוואס דער אייבערשטער‬ ‫יעדעס איינע פון זיי‪ .‬ווען מיר ענטפערן פארן‬
‫"לטוב לנו"‪.‬‬ ‫האט אונז באפוילן צו טון אלערליי מצוות‪ ,‬איז‬ ‫חכם‪ ,‬איז אונז קלאר אז מ'רעדט דא פון א‬
‫איינמאל דער חכם נעמט דאס אריין אין‬ ‫פאר אונזער אייגענער בענעפיט‪ ,‬פאר אונזער‬ ‫מענטש וואס קען פארשטיין די מעלה און דאס‬
‫קאפ‪ ,‬פארשטייט ער ווי נאריש עס איז צו דינען‬ ‫גוטס און פאר אונזער וואוילזיין‪" ,‬לטוב לנו כל‬ ‫חשיבות פון גוטס‪ ,‬און דערפאר באקומט ער א‬
‫דעם אייבערשטן באצווינגענערהייט‪ .‬אמת‪,‬‬ ‫הימים"‪" ,‬לחיותינו כהיום הזה"‪ ,‬און "וצדקה‬
‫ער האט טאקע נישט קיין צוויי ברירות‪ ,‬ער‬ ‫דעטאלירטער ענטפער‪.‬‬
‫איז מחויב און משועבד צום עול מלכות שמים‬ ‫תהיה לנו כי נשמור לעשות‪"...‬‬ ‫ווען די תורה ברענגט אראפ דעם חכם‬
‫און עול התורה והמצוות‪ ,‬און אויב ער האלט‬ ‫דערפאר הייבט די תורה אן מיטן דערציילן‬ ‫וואס פרעגט "מה העדות והחוקים‪ ,"...‬איז דער‬
‫נישט דערביי – איז ער ווי דער רשע שבהגדה‬ ‫אז דער אייבערשטער האט אונז ארויסגענומען‬ ‫ענטפער גאר לאנג‪ ,‬און ציט זיך אויף גאנצע פינף‬
‫וואס באלאנגט נאך בעצם צו זיין פארשטעקט‬ ‫פון מצרים מיט אותות ומופתים‪ ,‬אז מיר זאלן‬
‫תחת סבלות מצרים‪ .‬אבער ווי קינדעריש און‬ ‫פארשטיין אז דער זעלבער באשעפער וואס‬ ‫פסוקים‪ ,‬ווי פאלגנד (דברים ו‪ ,‬כא‪-‬כה)‪:‬‬
‫ווי ביטער איז צו דינען דעם באשעפער מתוך‬ ‫האט געמאכט די ניסים ונפלאות האט אונז אויך‬ ‫"ְוָא ַמ ְר ָּת ְל ִב ְנָך‪ֲ :‬ע ָב ִדים ָהִיינּו ְל ַפ ְרעֹה ְּב ִמ ְצ ָרִים‪,‬‬
‫כפייה‪ ,‬פשוט ווייל ער האט נישט קיין אנדערע‬ ‫באפוילן צו טון די אלע מצוות‪ ,‬און פונקט ווי‬
‫ברירה‪ ,‬ווען ער קען אנקוקן דאס בילד מיט אירע‬ ‫מיר פארשטייען אז דאס וואס ער האט געטון‬

‫ריכטיגע גלאנציגע קאלירן‪.‬‬
‫די תורה ערקלערט טאקע פארן חכם אז‬
‫די תורה ומצוות זענען נישט נאר א חיוב און‬
‫שעבוד‪ ,‬נאר עס איז בעפאר אלעס און איבער‬
‫אלעס "לטוב לנו כל הימים"‪ ,‬פאר אונזער‬
‫אייגענער וואוילזיין‪ .‬מיר זענען אפשר קליינע‬
‫קינדער וואס פארשטייען נישט פינקטליך‬
‫פארוואס א מצוה ברענגט גוטע זאכן‪ ,‬אבער מיר‬
‫גלייבן דעם באשעפער וואס מיר האבן זיך שוין‬
‫איבערצייגט ביי יציאת מצרים‪ ,‬סיי אין זיין גוטס‬
‫און סיי אינעם פאקט אז ער איז ווי א פאטער‬
‫וואס פארשטייט בעסער פונעם קליינעם קינד‬

‫וואס זיין תכלית איז‪.‬‬
‫אבער א קלוג קינד איז צופרידן מיט זיין‬

‫חג הּפסח תשע״ח ‪11‬‬

‫| כנגד ארבעה בנים דיברה תורה |‬

‫זאגט אונז דא אז אויף סיי וואספארא מצוה‬ ‫מצוה פאר זיך‪ ,‬און ער וויל פארשטיין פארוואס‬ ‫טאטע‪ ,‬א נאריש קינד איז פארביטערט און‬
‫וואס ער קוקט אן מיט א וואונדער‪ ,‬דארפן מיר‬ ‫מיר דארפן איר מקיים זיין‪ ,‬וואס איז די געדאנק‬ ‫"מוז" פאלגן‪.‬‬
‫אים פרובירן ערקלערן דעם באדייט און נישט‬ ‫וואס ליגט אונטער דעם דאזיגן ספעציפישן‬
‫אצינד פארשטייען מיר מיט א טיפערן‬
‫אוועקמאכן‪.‬‬ ‫מצוה?‬ ‫בליק פארוואס די אידן אין מדבר האבן געזאגט‬
‫און דער אמת איז‪ ,‬אז מיר אלע זענען‬ ‫ווען מיר כאפן א בליק אין די תורה‪ ,‬זעען מיר‬ ‫"נעשה ונשמע"‪ ,‬און פארוואס זיי האבן געזאגט‬
‫אז די פראגע "מה זאת?" איז געוואנדן אין ריכטונג‬ ‫"רצונינו לעשות רצונך"‪ .‬די אידן האבן דאך‬
‫אפטמאל אין די שיך פון דעם "תם"‪.‬‬ ‫פון מצות "פדיון הבן"‪ .‬מצות פדיון הבן איז איין‬ ‫געזען מיט זייערע אייגענע אויגן ווי זייער טאטע‬
‫יעדער פון אונז שטויסט זיך צומאל אן אין‬ ‫טיפישער ביישפיל פון א מצוה וואס אויסערליך‬ ‫גיט זיך אפ מיט זיי מיט אזא געטריישאפט‪ .‬ער‬
‫אן ענין‪ ,‬א פרטיות'דיגע דין‪ ,‬פון א מצוה וואס‬ ‫קענען מיר נישט פארשטיין פשט דערפון‪ ,‬אבער‬ ‫האט זיי ארויסגענומען פון מצרים‪ ,‬געשפאלטן‬
‫איז אים אומפארשטענדליך‪ .‬עס איז נישט קיין‬ ‫נאך אן ערקלערונג שטימט עס זייער גוט‪ ,‬און‬ ‫דעם ים‪ ,‬און געגעבן הימלישע ברויט צו עסן‪ .‬זיי‬
‫חסרון‪ ,‬נאר אדרבה‪ ,‬מען איז זאגאר א מקיים‬ ‫די תורה גיט טאקע א דעטאלירטע ערקלערונג‬ ‫האבן פארשטאנען‪ ,‬אז סיי וואס דער באשעפער‬
‫רצון ה'‪ ,‬ביים זוכן דעם ענטפער‪ ,‬דעם אמת‪ ,‬דער‬ ‫וועט זיי הייסן טון‪ ,‬איז נאר פאר זייער אייגענער‬
‫תוכן המצוה וענינה‪ ,‬וואס גייט אים אריינגעבן די‬ ‫(שמות יג‪ ,‬יד‪-‬טו)‪:‬‬ ‫טובה‪ .‬זייערע הארציגע ווערטער "רצונינו‬
‫ריכטיגע רגש צו מקיים זיין די מצוה בשלימותה‪,‬‬ ‫"ְוָא ַמ ְר ָּת ֵא ָליו‪ְּ :‬בחֶֹזק ָיד הֹו ִציָאנּו ה' ִמ ִּמ ְצ ַרִים‪,‬‬ ‫לעשות רצונך" איז געקומען פון א קלארע‬
‫מיט דער ריכטיגער כוונה און מיטן גאנצן ברען‪.‬‬ ‫פארשטאנד און וויסנשאפט‪ ,‬אז דער רצון ה' איז‬
‫ִמ ֵּבית ֲע ָב ִדים‪:‬‬ ‫נאר גוטס און וועט נאר באשטייערן פאר זיי‪ ,‬נו‪,‬‬
‫לדאנעשרשאי'וםלש'‪:‬אמי"לנוומימצוודדתהע"‬ ‫ַוְי ִהי ִּכי ִה ְק ָׁשה ַפ ְרעֹה ְל ַׁש ְּל ֵחנּו‪ַ ,‬וַּי ֲהרֹג ה' ָּכל‬ ‫אוודאי ווילן מיר אונזער גוטס און דערפאר איז‬
‫ְּבכֹור ְּב ֶא ֶרץ ִמ ְצ ַרִים‪ִ ,‬מ ְּבכֹר ָא ָדם ְו ַעד ְּבכֹור ְּב ֵה ָמה‪,‬‬
‫דער פערטער פון די "ארבעה בנים" איז דער‬ ‫ַעל ֵּכן ֲא ִני זֵֹב ַח ַלה' ָּכל ֶּפ ֶטר ֶר ֶחם ַהְּז ָכ ִרים‪ְ ,‬ו ָכל‬ ‫רצונינו לעשות רצונך‪.‬‬
‫"שאינו יודע לשאול"‪.‬‬ ‫מיט אזא קלארקייט אין דעם רצון ה'‪ ,‬און‬
‫ְּבכֹור ָּבַני ֶא ְפ ֶּדה"‪.‬‬ ‫מיט אזא צוטרוי אינעם באשעפער‪ ,‬איז פשוט‬
‫דער וואס פרעגט נישט‪ ,‬פארדינט נישט קיין‬ ‫מיר ענטפערן אויף דער פראגע "מה זאת"‪,‬‬ ‫פארוואס זיי האבן מקדים געווען נעשה לנשמע‬
‫באזונדערע ענטפער פאר זיך‪ ,‬כאטש וואס מיר‬ ‫אז די מצוה פון פדיון הבן קומט צוליב דעם וואס‬ ‫(עי' שבת פח‪ .).‬עס איז ממש נישט קיין חילוק‬
‫פיטערן אים אלערליי אינפארמאציע וואס ער‬ ‫דער באשעפער האט גע'הרג'עט אלע מצרי'שע‬ ‫וואס דער באשעפער וועט זיי באפעלן צו טון‪,‬‬
‫בכורות‪ ,‬און האט געלאזט לעבן אלע אידישע‬ ‫און עס איז נישט נאר דער פארשטאנד אז‬
‫דארף וויסן‪.‬‬ ‫בכורות‪ ,‬און דערפאר דארפן מיר זיי אויסלייזן‬ ‫(ע"ז ג‪" ).‬אין הקב"ה בא בטרוניא עם בריותיו"‬
‫עס זענען טאקע נאר דא דריי שלבים‪ ,‬פון‬ ‫ווייל זיי באלאנגען כביכול צום באשעפער‪ .‬א‬ ‫און עס וועט אוודאי נישט זיין צו שווער עס‬
‫קבלת עול עבדות ה' (דער ענטפער פארן רשע)‪,‬‬ ‫לעגיטימער ענטפער אויף א לעגיטימע פראגע‪.‬‬ ‫דורכצופירן‪ .‬נאר איבערהויפט איז עס געווען א‬
‫הבנת סיבת המצוות (דער ענטפער פארן תם)‪,‬‬ ‫קלארע פארשטאנד אז וואס אימער זיי וועלן‬
‫והבנת תכלית המצוות (דער ענטפער פארן‬ ‫שאל בני‪ ,‬שאל‬ ‫באפוילן ווערן צו טון‪ ,‬וועט עס נאר זיין פאר‬
‫חכם)‪ ,‬און איינמאל מ'איז קלאר אין זיי איז שוין‬ ‫זייער אייגענעם תכלית און וואוילזיין‪" .‬וצדקה‬
‫נישט שייך קיין פערטער סארט ענטפער‪ .‬פארט‬ ‫די תורה זאגט אונז וואס מיר זאלן טון אין‬
‫אבער‪ ,‬איז דער ענטפער פארן "שאינו יודע‬ ‫אזא פאל‪ ,‬ווען איינער וויל פארשטיין פארוואס‬ ‫תהיה לנו כי נשמור לעשות את כל המצוה‪".‬‬
‫לשאול" א נייע חיוב וואס מיר נעמען ארויס‬
‫פון אן אלטן ענטפער‪" :‬את פתח לו"‪ ,‬עפן די‬ ‫מיר טוען סיי וואספארא מצוה‪.‬‬ ‫גדאעררנ"יתשםט"אאזיזא נאר‬
‫אויגן פון דער וואס פרעגט אפילו נישט‪ ,‬און‬ ‫מיר טארן נישט אוועקמאכן זיינע פראגעס‬
‫עפן זיין קאפ צו דערהערן די אויבנדערמאנטע‬ ‫און טענות מיט דער אויסרייד אז "אזוי האט‬ ‫דער דריטער שטאפל אין עבודת ה'‪ ,‬איז זיך‬
‫דריי ענטפערס וואס זענען מכוון קעגן אלערליי‬ ‫דער אייבערשטער באפוילן"‪ ,‬און מיר טארן זיך‬ ‫צו דערגרינטעווען און פארשטיין דער טעם פון‬
‫נישט ארויסדרייען פון פארענטפערן דאס וואס‬ ‫יעדע איינציגסטע מצוה פאר זיך‪ .‬עס זענען דא‬
‫מענטשן פונעם פאלק‪.‬‬ ‫נאגט אים‪ .‬דער רצון ה' איז נישט צו זיין מדחה‬ ‫מצוות וואס זייער סיבה און טעם איז מערקבאר‬
‫פון וואנעט נעמט זיך אט דער חיוב? פונעם‬ ‫און פארשטענדליך פון זיך אליינס‪ ,‬און עס‬
‫לשון הפסוק (שמות יג‪ ,‬ח)‪ְ" :‬ו ִהַּג ְד ָּת ְל ִב ְנָך ַּבּיֹום‬ ‫בקש דעם וואס פרעגט "מה זאת?"‬ ‫זענען דא מצוות וואס מיר ברויכן אן ערקלערונג‬
‫ַההּוא ֵלאמֹר‪ַּ :‬ב ֲעבּור ֶזה‪ָ ,‬ע ָשׂה ה' ִלי ְּב ֵצא ִתי‬ ‫דער באשעפער האט געגעבן קלארע‬ ‫דערויף‪ ,‬און איר אורזאך איז עטוואס פארהוילן‬
‫ִמ ִּמ ְצ ָרִים"‪ .‬מיר האבן א תפקיד צו ערפילן‪ ,‬מיר‬ ‫אנווייזונגען אין זיין תורה הק'‪ ,‬וויאזוי זיך צו‬
‫האבן א חיוב "והגדת לבנך"‪ ,‬מיר דארפן זאגן‬ ‫באגיין מיט דער וואס וויל פארשטיין "פארוואס"‬ ‫במושכל ראשון‪.‬‬
‫אפילו צו די וואס פרעגן נישט‪ ,‬אפילו צו די וואס‬ ‫מיר דארפן מקיים זיין א ספעציפישע מצוה‪ .‬מיר‬ ‫דער תם פרעגט נישט קיין כלליות'דיגע‬
‫דארפן אים ענטפערן‪ ,‬לויט זיין פארשטאנד‪,‬‬ ‫פראגע איבער עבודת ה'‪ ,‬אדער איבער די תכלית‬
‫לעבן אפ א "שאינו יודע לשאול'דיגע לעבן"‪.‬‬ ‫וואס עס איז דער ריכטיגער הסבר פאר די מצוה‪.‬‬ ‫המצוות‪ .‬ער פרעגט גאר ספעציפיש‪" :‬מה זאת"?‬
‫מער מאל פון וויפיל מיר קלערן‪ ,‬טוען מיר‬ ‫"פדיון הבן" איז נאר איין דוגמא פון א מצוה‬ ‫וואס איז פשט פון די דאזיגע מצוה? ער זעט די‬
‫זיך באגעגענען מיטן שאינו יודע לשאול‪ .‬אמאל‬ ‫וואס אויבנאויף איז עס נישט פארשטענדליך‪,‬‬
‫אבער מיטן "ואמרת אליו" פארענטפערן מיר‬
‫זיין פראגע‪ .‬דאס זעלביגע קען אבער פאסירן‬
‫מיט פילצאליגע אנדערע מצוות‪ ,‬און די תורה‬

‫חג הּפסח תשע״ח‬ ‫‪12‬‬

‫טובה וועגן‪ ,‬ווי עס שטייט אין פסוק (נחמי' ט‪,‬‬ ‫אזוי‪ ,‬וואס דאס איז דער וועג וויאזוי מיר אלע‬ ‫איז ער דיין שכן‪ ,‬אמאל איז ער אין שול‪ ,‬אמאל‬
‫יג) "ַו ִּת ֵּתן ָל ֶהם ִמ ְׁש ָּפ ִטים ְי ָׁש ִרים‪ְ ,‬ותֹורֹות ֱא ֶמת‪,‬‬ ‫וועלן מקיים זיין די מצוות כראוי בשלימות‪.‬‬ ‫איז ער א קינד‪ ,‬און אמאל איז ער א איד מיט א‬
‫ֻח ִּקים ּו ִמ ְצו‍ֹת טֹו ִבים"‪ ,‬און ווי חז"ל ערקלערן אז‬ ‫ווייסע בארד‪ .‬עס קען אפילו זיין דו זעלבסט‪.‬‬
‫די מצוות זענען נאר געגעבן געווארן כדי אונז‬ ‫ווען מיר זענען מקיים דעם "את פתח לו"‪,‬‬ ‫מענטשן לעבן אפט מיט אזא "מילתא דשיגרה"‪,‬‬
‫צו פארמערן שכר‪" ,‬רצה הקב"ה לזכות את‬ ‫דארפן מיר דורכגיין אלע אויבנדערמאנטע‬ ‫ער האט זיך זיין רעדל וואס דרייט זיך טאג נאך‬
‫ישראל‪ ,‬לפיכך הרבה להם תורה ומצוות" (מכות‬ ‫ענטפערס‪ .‬מיר דארפן אנהייבן מיט דער‬ ‫טאג‪ ,‬יאר נאך יאר‪ ,‬און אלעס וואס ער טוט‬
‫כ"ג ע"ב)‪ .‬ווען א מענטש לעבט מיט דעם דאזיגן‬ ‫ערקלערונג פאר'ן רשע‪" :‬בעבור זה עשה ה'‬ ‫איז אויף אן אופן פון (ישעי' כט‪ ,‬יג) "מצות‬
‫הרגשה‪ ,‬דאן שפירט ער ווי די מצוה איז "גוטס"‬ ‫לי בצאתי ממצרים"‪ ,‬אז מיר דארפן טון דעם‬ ‫אנשים מלומדה"‪ .‬דא איז נישט די רעדע פון קיין‬
‫און עבירות איז פשוט און פראסט "שלעכט"‪,‬‬ ‫רצון ה' ווייל נאר אין דעם זכות זענען מיר‬ ‫ליידיגגייער‪ ,‬נאר טאקע פון איינער וואס דאוונט‬
‫און אט דאס מיינט דער פסוק זאגנדיג (דברים‬ ‫ארויסגעגאנגען פון מצרים‪ ,‬מיר דארפן ממשיך‬ ‫יעדן טאג שחרית מנחה און מעריב מיט מנין‪,‬‬
‫ל‪ ,‬טו‪/‬יט)‪ְ " :‬ר ֵאה ָנ ַת ִּתי ְל ָפֶניָך ַהּיֹום ֶאת ַה ַחִּיים‬ ‫זיין מיטן געבן ערקלערונגען איבערן באדייט‬ ‫ער איז קובע עיתים לתורה‪ ,‬און פירט זיך גאנץ‬
‫ְו ֶאת ַהּטֹוב‪ּ ...‬ו ָב ַח ְר ָּת ַּב ַחִּיים"‪ ,‬וואס דאס טוישט‬ ‫פון די מצוות‪ ,‬און מיר דארפן צוענדיגן מיטן‬ ‫ערליך‪ .‬אבער פארט קען ער זיין ער אינעם גדר‬
‫דעם בליק פונעם מענטש אז ער הייבט אן צו‬ ‫אריינבאקן אין אונזערע דורות דאס וואס מיר‬
‫ערקלערן פארן חכם‪ַ" :‬וְי ַצֵּונּו ה' ַל ֲעׂשֹות ֶאת ָּכל‬ ‫פון א "שאינו יודע לשאול"‪.‬‬
‫באטראכטן די מצוה אלס "חיים" און "טוב"‪.‬‬ ‫ער טוט אלע מצוות ווייל ער איז אזוי‬
‫פארט אבער איז דער שלימות פון די זאך‪,‬‬ ‫ַה ֻח ִּקים ָה ֵא ֶּלה‪ְ ...‬לטֹוב ָלנּו‪ְ ...‬ל ַחּיֹ ֵתנּו‪"...‬‬ ‫איינגעוואוינט געווארן פון יונגווייז אן‪ ,‬און ער‬
‫אויב מ'טוט א יעדע מצוה האבנדיג אלע דריי‬ ‫פרעגט נישט גארנישט‪ .‬דאס ווארט "פארוואס"‬
‫ענטפערס פאר זיינע אויגן‪ .‬די הארמאניע פון‬ ‫אט די אלע דריי יסודות‪ ,‬דארפן מיר‬ ‫אינטערעסירט אים נישט און עקזיסטירט נישט‬
‫טון דעם מצוה באימה וביראה ווייל ער איז‬ ‫אריינגראבן אין אונזער פנימיות הנפש‪ .‬מיר‬ ‫אין זיין לעקסיקאן‪ ,‬עכ"פ ווען עס קומט צו‬
‫אויסגעקליבן געווארן צו זיין א קנעכט פונעם‬ ‫דארפן שטענדיג לעבן מיטן השגה פון "לטוב‬ ‫אידישקייט‪ .‬אויסערליך זעט עס אויס ווי ער‬
‫אייבערשטן‪ ,‬און פון אנערקענען אז וואס מיר‬ ‫לנו"‪" ,‬לחיותינו"‪" ,‬וצדקה תהיה לנו"‪ ,‬א‪.‬א‪.‬וו‪.‬‬ ‫פארט גוט‪ ,‬אבער ווען מ'קלערט אריין א רגע‬
‫טוען נאר איז עס פאר אונזער אייגענער תועלת‬ ‫עס דארף זיין א טייל פון אונזער אידענטיטעט‪,‬‬ ‫זעט מען אז ער איז פארבליבן א קינד‪ ,‬מיט‬
‫און טובה‪ ,‬און פון פארשטיין די טיפקייט וואס‬ ‫און אט דאס ווענדט זיך אינעם "והגדת"‪ ,‬וויפיל‬ ‫קינדערישע השגות‪ ,‬און אן קיין פנימיות'דיגע‬
‫ליגט אין יעדע מצוה‪ ,‬דאס איז די שפיץ שלימות‬ ‫מיר זאגן – אפילו פאר זיך אליינס‪ .‬וויפיל מיר‬ ‫חשק און הבנה אין טון דעם רצון ה' ווי עס דארף‬
‫וואס די תורה זעלבסט שטעלט אוועק אין‬ ‫חזר'ן זיך איין און וויפיל מיר טוען אריינקריצן‬
‫אנדערע ערטער אלס מיטלען וויאזוי צוצוגיין‬ ‫די יסודות פון עול התורה והמצוות אין אונזער‬ ‫צו זיין‪.‬‬

‫צום קיום מצוות התורה‪.‬‬ ‫וועזן‪.‬‬ ‫"בדקרשושופהנ'יוועתוזמוי‪,‬ד"‬
‫און ווען מיר פאדערן דאס פון זיך זעלבסט‪,‬‬
‫און פון אונזערע נאענטע‪ ,‬דאן טוען מיר‬ ‫דאיעןרעבשולדימתוהת'‬ ‫"את פתח לו"‪ ,‬עפן אים דעם קאפ‪ .‬ערקלער‬
‫אויטאמאטיש פארזעצן אויך מיטן "את פתח‬ ‫אים די טעמי המצוות‪ ,‬דעם געדאנק וואס‬
‫לו"‪ ,‬מיטן עפענען די קאפ צו פארשטיין די‬ ‫טראצדעם וואס די דריי ענטפערס זענען‬ ‫ליגט באהאלטן אונטער איר‪ ,‬די זיסקייט און‬
‫אויסגעשטעלט געווארן פאר דריי אנדערע‬ ‫געשמאק פון מקיים זיין דעם רצון ה'‪ .‬מיר דארפן‬
‫געוואלדיגע יסודות וואס די תורה אנטהאלט‪.‬‬ ‫סארטן פערזענליכקייטן‪ ,‬איז אבער דער ריינער‬ ‫אים ערוועקן פון זיין גייסטישער שלאף‪" :‬מה‬
‫די סדר נאכט איז דאך די הויפט פונדאמענט‬ ‫אמת אז יעדער פון אונז דארף צוקומען צו אלע‬ ‫לך נרדם?!" וואס לאזטו די יארן דורכלויפן אן‬
‫פון עבדות ה'‪ ,‬וויבאלד דאן האבן מיר עמטליך‬ ‫קיין פארשטאנד אז דו ביסט אויסדערוועלט‬
‫מקבל געווען עול מלכות שמים זייענדיג מקריב‬ ‫דריי סארטן ענטפערס‪.‬‬ ‫געווארן דורכן הייליגן באשעפער אים צו‬
‫דעם קרבן פסח אין מצרים‪ ,‬וואס אדאנק דעם‬ ‫אמאל איז א מענטש אין א געפאלענעם‬ ‫דינען?! פארוואס מאכסטו זיך נישט צוטון פון‬
‫האבן מיר זוכה געווען אויסגעלייזט צו ווערן פון‬ ‫צושטאנד‪ ,‬און דאן דארף ער זיך שטארקן‬ ‫די טיפקייט וואס ליגט אין יעדן מצוה אין די‬
‫דארט‪ .‬דערפאר איז די דאזיגע נאכט געווידמעט‬ ‫מיט די ענטפער צום רשע‪ .‬אמאל דארף ער אן‬ ‫תורה? פארוואס זאלסטו נישט זוכן דעם אור און‬
‫אויף אוועקצושטעלן די דריי ענטפערס וואס‬ ‫ענטפער וואס זאל אים באפרידיגן איבער א‬ ‫געניסן פון די ליכטיגקייט וואס שיינט ארויס פון‬
‫גיבן אונז דעם ריכטיגן פארשטאנד און צוגאנג‬ ‫ספעציפישער מצוה‪ .‬און אמאל איז ער אין א‬
‫דערהויבענע דרגה פון קירבת אלקים‪ ,‬און דאן‬ ‫יעדן דבר ה'?‬
‫צו יעדן מצוה וואס מיר דארפן טון‪.‬‬ ‫קען ער זיך מחזק זיין מיט די ווערטער צום חכם‪,‬‬ ‫"והגדת לבנך"‪ ,‬אבער דאס איז א לימוד‬
‫אבער אוודאי געוויס איז דאס א חיוב‬ ‫דורכ'ן אנערקענען אז די מצוות זענען ענדערש‬ ‫פאר אונז אלע‪ .‬עס איז א הוראה לדורות‬
‫וואס באגלייט אונז א גאנצע יאר‪ ,‬ביי יעדע‬ ‫אריינצודרינגען אין די מצוות ה'‪ ,‬זיי צו באאבאכטן‬
‫איינציגסטע מצוה‪ ,‬און אין יעדן פאל‪ ,‬אז א‬ ‫טובות ווי איידער שרעקעדיגע באפעלן‪.‬‬ ‫און ערקלערן פון אלע ריכטונגען‪ ,‬און עפענען‬
‫מענטש זאל צוגיין צו תורה ומצוות מיט אלע‬ ‫אוודאי איז דאס דער תכלית און ציל‪ ,‬אז‬ ‫פארמאכטע הערצער און פארשטאפטע קעפ צו‬
‫דריי מהלכים‪ ,‬און טאקע אויף אן אופן פון "את‬ ‫א מענטש זאל לעבן מיט דער הכרה פון (משלי‬ ‫הערן דעם רצון ה'‪ ,‬פארוואס מיר טוען אזוי און‬
‫פתח לו"‪ ,‬פון זוכן א הסבר און ענטפער‪ ,‬און פון‬ ‫ד‪ ,‬ב) " ִּכי ֶל ַקח טֹוב ָנ ַת ִּתי ָלֶכם ּתֹו ָר ִתי‪ ,"...‬דורכן‬
‫פארשטיין אז די מצוות זענען נאר דא פאר אונזער‬
‫זיין א "דורש ומבקש את אלקים"‪.‬‬

‫חג הּפסח תשע״ח ‪13‬‬

‫פשט אין פסוק (דברים טז‪ ,‬ג)‪ִׁ " :‬ש ְב ַעת ָי ִמים ּתֹא ַכל ָע ָליו ַמּצֹות ֶל ֶחם עִֹני"‪,‬‬ ‫דער אייבערשטער האט באפוילן אידישע קינדער צו‬
‫אז דער אורזאך פארוואס דאס ווערט אנגערופן "לחם עוני" איז וויבאלד‬ ‫עסן מצה אום פסח און נישט האבן קיין חמץ אין שטוב דורכאויס גאנץ‬
‫מ'האט געפייניגט די אידן אין מצרים דורכן געבן פאר זיי צו עסן די ארעמע‬ ‫פסח‪ .‬די סיבה דערצו איז‪ ,‬ווייל ווען אידן זענען ארויס פון מצרים האבן‬
‫זיי נישט עספיעט צו באקן חמצ'דיגע ברויט‪ ,‬ווי מיר זאגן יעדן פסח אין‬
‫ברויט‪ ,‬וואס איז שווער זיך צו פארדייען אין מאגן‪.‬‬ ‫די הגדה‪" :‬מצה זו שאנו אוכלין על שום מה? על שום שלא הספיק בצקם‬
‫אזוי אויך זאגט דארט דער רמב"ן אויפן ארט (פסוק ב')‪ ,‬אז עס זענען‬ ‫של אבותינו להחמיץ"‪ ,‬און ווי עס שטייט קלאר אין פסוק (שמות יב‪ ,‬לט)‪:‬‬
‫באמת דא צוויי טעמים פארוואס מיר עסן מצות אום פסח‪ :‬ווייל מיר האבן‬ ‫"ַוּיֹאפּו ֶאת ַה ָּב ֵצק ֲא ֶׁשר הֹו ִציאּו ִמ ִּמ ְצ ַרִים ֻעגֹת ַמּצֹות‪ִּ ,‬כי ֹלא ָח ֵמץ‪ִּ ,‬כי גֹ ְרׁשּו‬
‫דאס געגעסן אין מצרים זייענדיג קנעכט‪ ,‬און ווייל מיר האבן נישט געהאט‬
‫ִמ ִּמ ְצ ַרִים ְוֹלא ָי ְכלּו ְל ִה ְת ַמ ְה ֵמ ַּה"‪.‬‬
‫קיין צייט צו מאכן זויערטייג ביים ארויסגיין פון מצרים‪.‬‬ ‫אבער טראצדעם וואס דאס איז דער עיקר טעם פון מצה‪ ,‬און דאס איז‬
‫אזוי אויך זענען דא פארשידענע טעמים און רמזים על פי דרוש וסוד‪ ,‬א‬ ‫וואס מיר דארפן אינזין צו האבן כדי יוצא צו זיין די "שלשה דברים בפסח‪:‬‬
‫שטייגער ווי דאס אז חמץ איז מרמז אויף גאוה‪ ,‬וויבאלד די טייג יערט און‬
‫באשטייט פון עפעס מער ווי טריקענע מעל און וואסער‪ ,‬און מצה איז מרמז‬ ‫פסח מצה ומרור"‪ ,‬איז דאס אבער נישט דער איינציגסטער טעם‪.‬‬
‫אויף ענוה‪ ,‬זייענדיג קליינטשיג און ָאן עפעס באזונדערע באשטאנדטיילן‬ ‫מיר געפינען שוין א רמז דערצו אין הגדה זעלבסט‪ ,‬וואו מיר זאגן‪" :‬הא‬
‫לחמא עניא די אכלו אבהתנא בארעא דמצרים" – דאס איז די ארעמע‬
‫אין איר‪.‬‬ ‫ברויט וואס אונזערע עלטערן האבן געגעסן אין לאנד מצרים‪ ,‬וואס עטליכע‬
‫אלנפאלס‪ ,‬זעען מיר אז טראצדעם וואס די תורה געט אונז א קלארן‬ ‫מפרשים (ארחות חיים‪ ,‬אבודרהם‪ ,‬זבח פסח לאברבנאל) ערקלערן דעם‬
‫טעם פאר'ן עסן מצות‪ ,‬איז דאך אבער געזאגט געווארן אז "שבעים פנים‬ ‫פשט דערפון לויט וואס רבינו אברהם אבן עזרא האט דערציילט‪ ,‬אז ווען‬
‫לתורה" (עי' במדב"ר פי"ג סט"ז‪ ,‬סנהדרין ל"ד ע"א)‪ ,‬און עס ליגן באהאלטן‬ ‫ער איז געווען פארכאפט אלס קנעכט אין אינדיע‪ ,‬האט מען געגעבן צו עסן‬
‫פילע פארהוילענע פשטים אין יעדן אות פון דער תורה‪ .‬מיר וועלן דא‬ ‫פאר די קנעכט מצות‪ ,‬וואס דאס איז שווער צו פארדייען און עס האלט זיך‬
‫אראפברענגען גאר אן אינטערעסאנטער היסטארישער איבערזיכט איבערן‬ ‫לענגער אין מאגן‪ ,‬וואס דאס איז אויסגעקומען ביליגער פאר די הארן‪ .‬לויט‬
‫עצם מציאות פון חמץ און מצה‪ ,‬וואס וועט אונז איבערלאזן מיט א נייעם‬ ‫דעם איז דאס אויך פשט אין דער הגדה‪ ,‬אז אין לאנד מצרים האבן די אידן‬

‫ליכטיגקייט אין די הייליגע ווערטער פון דער תורה‪.‬‬ ‫געגעסן ביליגע מצות‪ ,‬זייענדיג קנעכט פאר די מצריים‪.‬‬
‫דער דאזיגער פשט איז נישט נאר עפעס א רמז אין דער הגדה‪ ,‬נאר‬
‫וויאזוי הייבט די טייג אן צו יערן?‬ ‫עס ווערט פאקטיש אראפגעברענגט דורכ'ן בארימטן מפרש המקרא דער‬
‫הייליגער מלבי"ם זצ"ל‪ ,‬אין זיין ספר "התורה והמצוה"‪ ,‬אלס עמטליכער‬
‫היינט צוטאגס ווען מיר באקן ברויט און חלה‪ ,‬ווייסן מיר ווי גרינג עס‬

‫חג הּפסח תשע״ח‬ ‫‪14‬‬

‫הרב שלמה גורארי‬ ‫דימצרי'שע‬

‫פון‬

‫געווארן זאט‪ ,‬אפילו ווען מ'עסט נישט קיין סאך ברויט געמאכט מיט‬ ‫איז צו מאכן די טייג פאר'ן ברויט‪ .‬מ'נעמט אביסל הייוון ‪ ,))yeast‬מ'גיסט‬
‫זויערטייג‪.‬‬ ‫דאס אריין אין וואסער מיט אביסל צוקער‪ ,‬דערנאך מישט מען דאס אריין‬
‫אין די טייג און אייער‪ ,‬און דאס מאכט די טייג יערן און וואקסן "ווי אויף‬
‫‪ .2‬באזונדער שטארק נעמט עס אוועק דאס געפיל פון וועלן עסן‬
‫זיסווארג‪.‬‬ ‫הייוון"‪ ,‬און דאן האט מען פיינע פרישע חלה‪.‬‬
‫אבער די הייוון וואס מיר נוצן‪ ,‬איז שוין דער פאלשער וועג וויאזוי‬
‫‪ .3‬עס האט אין זיך פיל מער געזונטע וויטאמינען ווי אין די געווענליכע‬ ‫צו מאכן די טייג יערן‪ ,‬און עס איז נישט די אריגינעלע זאך וואס האט‬
‫טייג‪.‬‬ ‫געמאכט טייג יערן פאר דורי‪-‬דורות‪ .‬ביז נישט צו לאנג צוריק‪ ,‬סך הכל ביזן‬
‫סוף פונעם ניינצעטן יאר‪-‬הונדערט‪ ,‬פלעגט מען נוצן "שאור"‪ ,‬זויערטייג‪ ,‬צו‬
‫‪ .4‬עס ווערט גאר שנעל פארדייעט און עס ווערט שנעל ארויסגעשטופט‬ ‫מאכן די טייג יערן (און די היינטיגע הייוון באשטייט פון אט די באקטעריע‬
‫פון מאגן‪ ,‬און דאס האלט דעם מענטש אין א פאסיגער וואג‪.‬‬ ‫וואס געפינט זיך אין זויערטייג‪ ,‬וואס דאס ברענגט צו אז די טייג זאל יערן)‪.‬‬
‫זויערטייג איז כשמו כן הוא – זויערע טייג‪ ,‬דאס הייסט טייג וואס איז זויער‬
‫(דאס איז אויסער די אנדערע מעלות וואס עס פארמאגט‪ ,‬ווי דער‬
‫פאקט אז עס בלאזט זיך אויף פיל שענער אינעם אויוון‪ ,‬עס האט פיל א‬ ‫געווארן דורכן עס לאזן אפשימלען און נישט נוצן פאר ברויט זעלבסט‪.‬‬
‫דורכן לאזן געהעריגע טייג אפזיצן פאר א וואך‪-‬צוויי‪ ,‬הייבט אן צו‬
‫רייכערן טעם‪ ,‬און עס האלט זיך פיל לענגער פריש)‪.‬‬ ‫וואקסן באקטעריע אויף די טייג און עס פארוואנדלט די טייג אין גאר א‬
‫אצינד פארשטייען מיר אויך‪ ,‬אז מצה וואס פארמאגט נישט קיין‬ ‫זויערע טייג‪ .‬אט די "זויערטייג" איז גאר חשוב און טייער‪ :‬ווען מ'נעמט‬
‫זויערטייג האלט זיך לאנג אינעם מאגן און ווערט נישט שנעל פארדייעט‪,‬‬ ‫בלויז א קליינעם טייל פון אט די "זויערטייג" און מ'מישט דאס אריין אין‬
‫און אט דאס איז וואס דער אבן עזרא האט עדות געזאגט אז דערפאר געט‬ ‫געהעריגע "פרישע טייג"‪ ,‬וועט די באקטעריע פון די זויערטייג גאר שנעל‬
‫מען פאר קנעכט צו עסן מצה‪ ,‬כדי מ'זאל זיך איינשפארן פון זיי דארפן‬ ‫אפעקטירן די גאנצע פרישע טייג‪ ,‬און עס וועט אנהייבן די נאטירליכע‬
‫פראצעדור פון יערן‪ ,‬וואס דאס איז אייגנטליך דער באדייט פונעם ווארט‬
‫פיטערן צו אפט‪.‬‬
‫"חמץ"‪.‬‬
‫ווער האט ערפינדן "זויערטייג"?‬ ‫אין א זייטיגע נאטיץ איז ווערד ארויסצוברענגען‪ ,‬אז נאטירליכע‬
‫זויערטייג (נישט די טייג געמאכט דורך הייוון) איז באזונדער שטארק‬
‫פון וואנעט קומט די ערפינדונג פון זויערטייג? ווער איז געווען דער עילוי‬
‫וואס עס איז אים איינגעפאלן צו לאזן גוטע טייג צוגרונד גיין‪ ,‬און דורכדעם‬ ‫געזונט‪ .‬זי באשטייט פון א פיר‪-‬פאכיגע געזונטהייט דיעטע סיסטעם‪:‬‬
‫זען אז ווען עס ווערט פארזויערט קען עס גאר ווירקן אויף פשוט'ע טייג‪,‬‬ ‫‪ .1‬זויערטייג גיט אריין א נאטירליכע געפיל ביים מענטש אז מ'איז‬

‫עס צו פארוואנדלען אין געשמאקע חמצ'דיגע ברויט?‬
‫דער ענטפער איז‪ ,‬עס איז טאקע נישט געווען אזא פשוט'ע ערשיינונג‪.‬‬

‫חג הּפסח תשע״ח ‪15‬‬

‫א היסטארישער פערספעקטיוו‬ ‫עס איז פארבליבן היסטארישע דאקומענטאציע פון די אור‪-‬אלטע צייטן‪,‬‬
‫אלס די ערפינדער פון "חמץ"‪,‬‬ ‫און מיר זעען אז טויזנטער יארן צוריק איז טאקע נישט געווען אזא זאך ווי‬
‫דורכדעם וואס זיי האבן צוערשט‬ ‫חמצ'דיגע ברויט‪ .‬מענטשן האבן נאר געהאט די פשוט'ע באגריף פון נעמען‬
‫גענוצט זויערטייג צו מאכן זייערע טייגלעך‬ ‫ווייץ‪ ,‬גערשטן‪ ,‬און דאס גלייכן‪ ,‬עס צעמאלן מיט א שטיין‪ ,‬און דאן פלעגט‬
‫מען דאס אויסמישן מיט וואסער און מאכן א טריקענע פלאטשיגע טייג‪,‬‬
‫יערן‪.‬‬ ‫וואס מ'פלעגט ארויפלייגן אויף א שטיין וואס איז געלעגן אויפן פייער‪ ,‬און‬
‫די מצריים ווערן אויך קרעדיטירט און‬ ‫אזוי האבן זיי דאס אפגעבאקן‪ .‬דאס איז אייגנטליך וואס מיר עסן אום פסח‪:‬‬
‫אנערקענט אלס די ערפינדער פונעם אויוון‪ ,‬וואס‬
‫דאס איז נאר געווען נויטיג איינמאל זיי האבן זיך‬ ‫טריקענע מצות‪.‬‬
‫דערזען מיט שיינע גרויסע טייגלעך וואס האבן געיערט‪,‬‬ ‫דער אמת איז‪ ,‬אז זיי פלעגן אפילו נישט נוצן קיין אויוון אפצובאקן די‬
‫און עס האט זיך אויסגעפעלט א פאסיגע מיטל וויאזוי‬ ‫טייג‪ ,‬ווייל עס האט פשוט נישט אויסגעפעלט‪ .‬א טייגל וואס יערט נישט‬
‫עס אפצובאקן אויף א וועג אז עס זאל ווערן אייניג‬ ‫און באשטייט פון בלויזע מעל און וואסער‪ ,‬דארף נישט האבן קיין געהעריגע‬
‫אפגעבאקן און עס זאל זיך נישט צוברענען אויף איין‬ ‫אויוון כדי זיך אפצובאקן‪ .‬א בלויזע נאקעטע שטיין העכער א פייער‪ ,‬איז‬
‫ארט און פארבלייבן רוי אויף א צווייטן ארט‪ .‬דאן האבן‬
‫זיי ערפינדן דעם אויוון וואס האט געהאלפן די חמצ'דיגע‬ ‫גענוג גוט צו מאכן "קרעקערס" וואס מיר רופן "מצות"‪.‬‬
‫היינטיגע צייטן ווען עס הערשט ב"ה א שפע אין דער וועלט‪ ,‬שפירט‬
‫טייג זיך גוט אפבאקן פון אלע זייטן‪.‬‬ ‫נישט דער מענטש ווי ווערדפול ווייץ איז‪ ,‬און ווי טייער מ'פלעגט איר‬
‫ווידער די אידן‪ ,‬זייענדיג פאסטוכער וואס זענען‬ ‫האלטן אמאליגע צייטן‪ ,‬אבער ווען ווייץ פלעגט זיין דער לעבנסמיטל פונעם‬
‫בטבע וואנדערער וואס וואוינען נישט שטענדיג אין‬ ‫דורכשניטליכן מענטש‪ ,‬האט מען זיכער נישט געלאזט קיין טייג אפזיצן‬
‫איין ארט‪ ,‬א שטייגער ווי פארמער‪ ,‬איז אפילו געווען‬ ‫און שימלען‪ .‬א טייגל איז געווען צו א טייערע זאך זיך צו שפילן דערמיט‪.‬‬
‫אומפראקטיש זיך ארומצושלעפן מיט טייגלעך ווארטנדיג אז‬ ‫דערפאר איז די ערפינדונג פון זויערטייג און עווענטועלע חמצ'דיגע‬
‫זיי זאלן ווערן זויערטייג און יערן – אזוי ווי עס האט טאקע‬ ‫ברויטלעך‪ ,‬נישט געווען מעגליך אין רוב ערטער איבער דער וועלט‪ ,‬וואו‬
‫פאסירט ווען די אידן זענען פלוצים ארויס פון מצרים‪ ,‬און‬
‫אזוי אויך איז אומפראקטיש זיך ארומצושלעפן מיט אויוונס‬ ‫ווייץ און גערשטן זענען געהאלטן געווארן גאר חשוב און טייער‪.‬‬
‫דאס איז באזונדער געזאגט געווארן אויף דעם אידישן פאלק‪ ,‬וואס‬
‫וואס וועלן אפבאקן די ברויטלעך‪.‬‬ ‫אירע גרינדער‪ ,‬די הייליגע אבות אברהם יצחק און יעקב‪ ,‬און אזוי אויך‬
‫אינטערעסאנט איז וואס מיר געפינען אין די תורה‪ ,‬אז ווען די דריי‬ ‫די שבטים‪ ,‬זענען געווען פאסטוכער און נישט קיין פעלד‪-‬ארבעטער וואס‬
‫מלאכים זענען געקומען עסן ביי אברהם אבינו‪ ,‬האט ער געזאגט פאר שרה‬ ‫האבן זיך אפגעגעבן מיט אגריקולטור‪ .‬נאכמער‪ ,‬די אידן זענען געווען אין‬
‫אז זי זאל מאכן קיכעלעך‪ ,‬ווי עס שטייט אין פסוק (בראשית יח‪ ,‬ו)‪ַ " :‬מ ֲה ִרי‬ ‫א פרעמד לאנד – "ארץ כנען"‪ ,‬און דערפאר האבן זיי נאטירליך זיך נישט‬
‫ְׁשֹלׁש ְס ִאים ֶק ַמח סֶֹלת לּו ִׁשי ַו ֲע ִשׂי ֻעגֹות"‪ ,‬וואס דאס באדייט אזעלכע מצה‪-‬‬ ‫אפגעגעבן מיט'ן אויפארבעטן די ערד פונעם לאנד‪ .‬דאס מיינט‪ ,‬אז פאר זיי‬
‫קרעקערס‪ ,‬ווי די פלאכע פיטא‪-‬ברויט‪ ,‬ווי דער פסוק זעלבסט רופט עס‬ ‫האבן ווייץ און גערשטן געטראגן א באזונדערע גרויסע חשיבות‪ .‬ווען זיי‬
‫זענען אנגעקומען קיין מצרים אין שפיץ פון יעקב אבינו‪ ,‬האבן זיי טאקע‬
‫(שמות יב‪ ,‬לט)‪ֻ " :‬עגֹת ַמּצֹות"‪.‬‬ ‫געזאגט צו פרעה מלך מצרים (בראשית מז‪ ,‬ג)‪" :‬רֹ ֵעה‪ ‬צֹאן ֲע ָב ֶדיָך‪ַּ ‬גם ֲאַנ ְחנּו‬
‫דאס זעלביגע האט פאסירט גלייך נאכדעם מיט זיין פלימעניק לוט‪,‬‬
‫וואס האט געגעבן פאר די מלאכים מצות צו עסן‪ ,‬ווי עס שטייט אין פסוק‬ ‫ַּגם ֲאבֹו ֵתינּו"‪.‬‬
‫(בראשית יט‪ ,‬ג)‪ּ" :‬ו ַמּצֹות ָא ָפה ַוּיֹאֵכלּו" (רש"י אויפ'ן ארט ברענגט טאקע‬ ‫דער איינציגסטער פלאץ אין דער וועלט וואו עס האט געהערשט א‬
‫פון חז"ל אז דאס איז געווען אום פסח‪ ,‬און דערפאר האט מען געבאקן‬ ‫געוואלדיגע ברייטקייט אין אלע הינזיכטן‪ ,‬איז געווען דאס לאנד מצרים‪.‬‬
‫מצות‪ ,‬פארט איז עס אן אינטערעסאנטע אבזערוואציע‪ ,‬און ווי חז"ל זאגן‬ ‫עגיפטן האט געהאט א געוואלדיגע שפע אדאנק איר נאטירליכע וואסער‬
‫רעזערוו – די "נילוס"‪ ,‬וואס פלעגט כסדר אנגיסן די פעלדער מיט‬
‫אז "אין מקרא יוצא מידי פשוטו")‪.‬‬ ‫וואסער‪ ,‬און אזוי ארום האבן די פעלדער באקומען די נויטיגע פלעגונג‬
‫און האבן ארויסגעגעבן אן אומגעהויערע שפע פון געוואוקסן‪ .‬אט דאס‬
‫דציוםפ "אזרמבןינחדיורנוגתיפנוון""מצה"‬ ‫האט צוגעברענגט צום פאקט‪ ,‬אז מצרים איז פארוואנדלט געווארן אין א‬
‫מעכטיגער אימפעריע ווערנדיג די וועלטס‪-‬מאכט פון אמאל‪ ,‬א שטייגער ווי‬
‫אצינד קענען מיר קוקן מיט א נייעם בליק אויף דעם איסור פון עסן‬
‫"חמץ" אום פסח‪ ,‬און די מצוה פון עסן "מצה" אום פסח‪ .‬אוודאי געוויס‬ ‫אמעריקע היינט צוטאגס‪ ,‬און נאך מער‪.‬‬
‫איז דא די פשוט'ע פשט אין פסוק‪ ,‬ומשנה לא זזה ממקומה‪ ,‬און דאס‬ ‫איר גוטע גערעטעניש וואס האט איר פארוואנדלט אין א וועלטס‬
‫דארפן מיר אינזין האבן ביים מקיים זיין מצוות ה' פון עסן מצה און נישט‬ ‫מאכט‪ ,‬איז אויך פארצייכנט אין דער תורה מער פון איין מאל‪ .‬ווען אברהם‬
‫עסן חמץ‪ .‬פארט אבער‪ ,‬טוט די היסטארישע אנאליז איבער חמץ און מצה‬ ‫אבינו איז געווען אין ארץ ישראל און עס האט אויסגעבראכן א הונגער‪,‬‬
‫ווארפן א נייעם ליכט איבער דעם געדאנק וואס די מצוות שטעלן פאר‪ .‬די‬ ‫איז ער אראפ קיין מצרים‪ ,‬און ווען עס האט אויסגעבראכן די זיבן הונגער‬
‫תורה הקדושה איז דאך פול מיט באהאלטענע געדאנקען‪ ,‬וכפטיש יפוצץ‬ ‫יארן ווען יוסף הצדיק איז געווען דער משנה למלך אין מצרים‪ ,‬האבן דאן‬
‫סלע‪ ,‬קענען מיר אלץ טרעפן נאך א באדייט וואס ליגט באהאלטן אין די‬ ‫אויך אלע שכנים פון מצרים זיך געוואנדן צו איר‪ ,‬דערונטער יעקב אבינו‬

‫געטליכע רייד‪.‬‬ ‫מיט זיינע קינדער‪.‬‬
‫דער באשעפער האט געהייסן אז אום פסח‪ ,‬ווען מיר פייערן אונזער‬ ‫אדאנק די גרויסע שפע וואס האט געהערשט אין מצרים‪ ,‬האבן זיי‬
‫צומאל געקענט לאזן זייערע טייגלעך אפשימלען‪ ,‬ווען זיי האבן עס נישט‬
‫באדארפט‪ .‬מיט דער צייט האבן זיי אנערקענט דעם געוואלדיגן אוצר‬
‫וואס געפינט זיך אין זייער האנט‪ ,‬און די עגיפטער ווערן באצייכנט פון‬

‫חג הּפסח תשע״ח‬ ‫‪16‬‬

‫לאזט עס נישט יערן‪ ,‬ער דארף נישט קיין גוטע אויוון און מאכט דאס פון‬ ‫באפרייאונג פונעם מצרישן יאך‪ ,‬זאלן מיר דאס סימבאליזירן‬
‫סיי וואס עס קומט אונטער זיינע הענט‪ .‬דער וואנדערער‪ ,‬דער פאסטוך‪,‬‬ ‫דורכן עסן דווקא מצה‪ ,‬און נישט חמץ‪ ,‬וואס איז אייגנטליך‬
‫דער וואס לעבט מיט׳ן באשעפער און נישט מיט קיין פעלד‪ ,‬אזא איינער‬ ‫אן עגיפטישער ערפינדונג‪ .‬אין דער‬
‫עסט מצות‪ .‬עס איז גרינג צו מאכן‪ ,‬עס איז לייכט פאר'ן מענטש וואס לעבט‬ ‫הייליגער נאכט פון פסח‬
‫ווייזן מיר‬
‫א גרינגע‪ ,‬פשוט'ע און זארגלאזע לעבן‪.‬‬
‫ביז'ן היינטיגן טאג‪ ,‬אויב מיר וועלן אפשטאטן א באזוך ביי די‬ ‫ארויס‬
‫בעדואינער‪ ,‬וועלן מיר זען אז זיי באקן‪ ...‬מצות‪ .‬דאס איז דער‬
‫ברויט פונעם מענטש וואס לעבט אנע‬ ‫אז מיר האבן‬
‫דאגות‪ ,‬און איז נישט פארנומען מיט‬
‫מיט‬ ‫גענצליך אפגעהאקט‬
‫זיין שטיקל באדן‪.‬‬
‫אט דאס איז‬ ‫קנעכט‬ ‫די מצריים און מיר זענען געווארן‬
‫דער סימבאל‬
‫פון "חירות"‪ .‬א‬ ‫פונעם אייבערשטן‪.‬‬
‫מענטש וואס איז‬
‫גענצליך פריי‪ ,‬אנע‬ ‫די מצריים האבן ערפינדן זויערטייג און אזוי ארום אויך חמצ'דיגע‬
‫שום דאגות אויפן קאפ‪,‬‬
‫אזש אפילו זיין שטיקל ברויט‬ ‫ברויט‪ ,‬אבער אום פסח האט השי"ת אונז ארויסגענומען פון מצרים אזוי‬
‫פארדינט נישט קיין ספעציעלע‬
‫אויפמערקזאמקייט‪ .‬דערפאר איז עסן‬ ‫שנעל‪ ,‬אז מיר האבן נישט עספיעט זיך צו באנוצן מיט דער עגיפטישער‬
‫"מצות" אום פסח גאר א יסודות'דיגע‬
‫זאך‪ .‬חג הפסח איז דאך דער יום‬ ‫ערפינדונג פון זויערטייג‪" ,‬כי לא יכלו להתמהמה"‪ ,‬און – ווי אונזערע אור‪-‬‬
‫טוב צו פייערן אונזער פרייהייט פון‬
‫די מצריים‪ ,‬עס איז דאך דער "זמן‬ ‫עלטערן אין ארץ ישראל – האבן מיר אנגעהויבן אונזער וועג צוריק‪ ,‬פון‬
‫חירותינו"‪ ,‬און די מצה איז דער סימבאל פון‬
‫חירות‪ ,‬חירות הגוף וחירות הנפש‪ .‬עס ווייזט אויף‬ ‫מצרים קיין ארץ ישראל‪ ,‬מיט פשוט'ע טריקענע מצות‪.‬‬
‫אן אינערליכער פרייהייט וואס דער מענטש באזיצט‪ ,‬ענליך צו אונזערע‬
‫אבות וואס זענען געווען פאסטוכער‪ ,‬פריי פון פעלד ארבעט‪ ,‬און פריי צו‬ ‫ווען מיר נעמען דאס אויבנדערמאנטע אין באטראכט‪ ,‬דערזעען מיר זיך‬

‫דינען דעם באשעפער מיטן גאנצן הארץ‪.‬‬ ‫מיט א נייעם פיל‪-‬טיפערן באדייט אין דעם געדאנק פון "חמץ" און "מצה"‪.‬‬
‫איינער וואס עסט חמץ אום פסח‪ ,‬איז עס ווי איינער זאל גענצליך‬
‫אפווארפן די פרייהייט וואס דער אייבערשטער האט אים געשאנקען‬ ‫דער עצם געדאנק פון חמץ סימבאליזירט מצרים‪ ,‬און דאס דארפן מיר‬
‫אינעם גרויסן טאג פון יציאת מצרים‪ .‬עס איז ווי ער זאל זיך אומקערן צום‬
‫אנגעבליכן "געשמאקן" מצרישן לעבנסשטייגער‪ ,‬וואס איז אפשר באקוועם‬ ‫אויסרייסן אין די דערהויבענע טעג פון חג הפסח‪ ,‬און דער עצם געדאנק‬
‫און געשמאק‪ ,‬אבער איז פוסט און ארעם ווען מיר קוקן אויף "חיי הרוח"‪.‬‬
‫דער מענטש איז משועבד צו זיין גשמיות‪ ,‬זיין באקוועמע וואוינארט‪ ,‬זיין‬ ‫פון מצה סימבאליזירט די אידן‪ ,‬און דאס דארפן מיר געדענקען אום פסח‪.‬‬
‫פעלד‪ ,‬זיין אויוון און זיין זויערטייג‪ ,‬און פאר'תכל'עוועט זיינע יארן מיט‬
‫א כלומר'שטע פרייהייט‪ ,‬אויפ'ן חשבון פון דער ריכטיגער פרייהייט וואס‬ ‫"חמץ" איז אן ערפינדונג וואס קומט אדאנק אגריקולטור‪ ,‬אדאנק‬
‫קומט פון זיין ווי דער זארגלאזער פאסטוך‪ ,‬וואס לעבט זיך רואיג און‬
‫דאס זיך באזעצן אין א לאנד און ווערן א פארמער‪ ,‬אויפאקערן א פעלד‬
‫פרייליך‪ ,‬ער אליינס מיט'ן באשעפער‪.‬‬
‫אין די טעג פון פסח‪ ,‬ווען מיר זענען ארויס פון "שעבוד מצרים" און‬ ‫און איינזייען ווייץ‪ ,‬בויען אן אויוון און זיצן על סיר הבשר ווארטנדיג אז‬
‫מיר זענען געווארן אן עם הנבחר וואס איז משועבד צום הייליגן באשעפער‪,‬‬
‫טוען מיר דאס סימבאליזירן מיטן עסן דווקא "מצה" און מיטן שארפן‬ ‫די טייג זאל ווערן זויערטייג און דערנאך מאכן יערן די נייע טייג‪ ,‬עס‬
‫אנזאג נישט צו האבן קיין ברעקעלע "חמץ" אין שטוב‪ ,‬כדי צו געדענקען‬
‫און זיך איינ'חזר'ן אז דווקא דורכ'ן זיין א קנעכט צום באשעפער און דורכ'ן‬ ‫פארוואנדלענדיג אין חמץ‪ .‬עס איז טאקע פיל באקוועמער און געשמאקער‪,‬‬
‫אוועקווארפן די גשמיות'דיגע באקוועמליכקייטן וואס פארשווערן אונז‬
‫פון לעבן זארגלאז אליינס מיט'ן באשעפער‪ ,‬דורכדעם וועלן מיר שפירן די‬ ‫אבער דער מענטש איז משועבד צום גשמיות וואס ער עסט‪ .‬ער מוז זיין‬

‫אמת'ע פרייהייט‪.‬‬ ‫אויף איין ארט‪ ,‬ווארטן ביז די טייג ווערט זויער‪ ,‬יערט‪ ,‬א‪.‬א‪.‬וו‪ .‬און אין‬
‫ווען מיר בינדן זיך צו צום באשעפער אום פסח‪ ,‬דורכ'ן זיך אפשאקלען‬
‫פון חמץ און געדענקען דעם "מעסעדזש" וואס "מצה" טראגט מיט זיך‪ ,‬דאן‬ ‫אמת'ן אריין‪ ,‬איז דער גאנצער געדאנק פון חמצ'דיגע ברויט עפעס וואס‬
‫קענען מיר וויסן אז מיר האבן דערגרייכט דעם ציל פון ריכטיגער פרייהייט‪,‬‬
‫און דאן טוען מיר זיך מקשר זיין מיט'ן טיפערן אפטייטש פון‪" :‬ותתן לנו ה'‬ ‫אנטהאלט אין זיך פארשידענע באשטאנדטיילן‪ ,‬וואס צוזאמען גיבן זיי‬

‫אלקינו את יום 'חג המצות' הזה – זמן חירותינו"‪ .‬‬ ‫טאקע אריין דעם ספעציעלן טעם פון ברויט‪ ,‬אבער דער מענטש דארף‬

‫שוויצן כדי צו האלטן א בא'טעמ'טע שטיקל ברויט אין האנט‪.‬‬

‫ווידער "מצה" איז גענצליך פארקערט‪ .‬דער מענטש נוצט גארנישט‬

‫אויסער פשוט'ע מעל און וואסער‪ ,‬ער לאזט עס נישט ווערן זויערטייג און‬

‫חג הּפסח תשע״ח ‪17‬‬

‫| מחשבה |‬

‫הרב יצחק דוד שטערנהעל‬

‫דמיינראשכעטּפןפוןאומוואנהס‬
‫ידן זענען מאמינים בני מאמינים‪ ,‬אונזער גאנצערא‬
‫שיר היחוד‪ .‬החיה וכל בהמה קומען צו לויפן און זאגן "ואתה מושל בכל"‪.‬‬
‫אש וברד גייען צוזאמען על קידוש שמו‪ .‬די וועלט האט זיך אויפגעריסן‪,‬‬ ‫הלוך ילך איז דורכגעווייקט מיט "אם ירצה השם"‬
‫מיליאנען מענטשן האבן געזען בחוש אז "אתה הוא ד' לבדך ואתה מחיה‬ ‫און "ברוך השם"‪ .‬אין בית המדרש אינעם סידור‬
‫את כולם"‪ .‬די טבע איז צעשמעטערט געווארן לנצח נצחים‪ ,‬די וועלט האט‬ ‫זאגט זיך זייער געשמאק "ויציב ונכון וקים"‪" ,‬ואין‬
‫געזען קלאר אז דער באשעפער אליין איז המחדש בטובו בכל יום תמיד‬ ‫לנו עוד אלקים זולתך"‪ ,‬אבער למעשה ווען מ'גייט‬
‫ארויס פון די ד' אמות‪ ,‬איז שוין נישט אזוי "יציב"‬
‫מעשי בראשית‪.‬‬ ‫און נישט אזוי "נכון"‪ .‬מיר זעען "עולם כמנהגו נוהג"‪ ,‬די עולם הטבע שלעפט‬

‫עת הזמיר הגיע‬ ‫אונז איין‪ ,‬עס פארוואסערט אונזערע הרגשים‪.‬‬
‫מיר זענען ארומגענומען מיט א וועלט פון אפיקורסות און הפקרות‪ ,‬עס‬
‫וקול התור נשמע בארצנו‪ .‬אידן זענען זיך מכשיר מקבל צו זיין פני‬ ‫בלאזן ווינטן פון "מה העבודה הזאת לכם"‪ .‬ווען מיליאנען גוים קייען איבער‬
‫מלכתא‪ ,‬זיי זענען נכנס לברית צו זיין נאמן לד' ולתורתו – זיי פארברענען‬ ‫נאכאנאנד "לית דין ולית דיין" און לעבן אויף אן אופן פון "אכול ושתה כי‬
‫מיט מסירות נפש זייערע עבודה זרה לעיני כל‪ .‬זיי גרייטן זיך נאכצוגיין‬ ‫מחר נמות"‪ ,‬איז לא ימלט ס'זאל זיך נישט אריינכאפן אין דער אידישער‬
‫אביהם שבשמים כצאן מרעיתו בארץ לא זרועה‪ ,‬זיי זענען מוכן זיך צו לאזן‬
‫שעכטן פאר אים כפסח זה שאנו אוכלים – ואומר לך בדמייך חיי‪ ,‬ואומר‬ ‫גאס‪ .‬אבער ס'איז דא איין עצה‪...‬‬

‫לך בדמייך חיי‪...‬‬ ‫זכור את היום הזה‬

‫ליל המשומר ובא‬ ‫הדרן עלך יציאת מצרים ולא נתנשי מנך‪ .‬איינמאל א יאר‪ ,‬אפילו כולנו‬
‫חכמים כולנו נבונים הייבן מיר אן פון פריש‪ .‬מיר ווילן א לעבעדיגע יציאת‬
‫ובכן ויהי בחצי הלילה‪ ,‬ועברתי בארץ מצרים אני ולא מלאך אני ולא‬ ‫מצרים‪ ,‬ס'זאל אריין אין די ביינער‪ .‬מיר גייען אריין אין די שיך פון עבדים‬
‫שרף‪ .‬ס'איז איום ונורא‪ ,‬ס'איז גילוי שכינה אן קיין לבושים‪ ,‬אן קיין רמזים‪.‬‬ ‫היינו אין א פרעמד לאנד‪ ...‬וימררו את חייהם‪ ...‬ס'איז פינסטער‪ ...‬מען‬
‫ותהי צעקה גדולה עד לב השמים‪ ,‬אין בית אשר אין שם מת‪ .‬אין יעדער‬ ‫שפירט די לחץ‪ ...‬דער הסתר פנים איז גרויס‪ ,‬ס'איז נישט דא קיין וועג‬
‫שטוב איז געווען דקדוק הדין‪ ,‬אין יעדן ווינקל האט מען געזען אז הבחין בין‬ ‫ארויס‪ ,‬מ'האלט עס שוין נישט אויס‪ ,‬ויאנחו מעמקא דלבא‪ ,‬ונצעק אל ד'‪.‬‬
‫טיפה לטיפה‪ .‬אין איין רגע זענען כל אלהי מצרים זיך צעגאנגען‪ ,‬דער מסך‬
‫הברזל אין הארץ האט זיך צעלאזט‪ ,‬וידע כל פעול כי אתה פעלתו ויבין כל‬ ‫התאנה חנטה פגיה‬
‫יציר כי אתה יצרתו‪ .‬די וועלט האט געזען כי אתה הוא דיין ומוכיח ויודע‬
‫ועד‪ ,‬פון יעדן פענסטער האט מען געשריגן "ד' אלקי ישראל מלך ומלכותו‬ ‫הגיע הזמן צו לייגן די "אבן שתיה" פון אמונה פאר דער גאנצער וועלט‪,‬‬
‫הגיע העת צו גיסן די יסודות פון א פאלק וואס וועט גיין אין פייער על יחוד‬
‫בכל משלה"‪.‬‬ ‫שמו‪ .‬די וועלט שטעלט זיך אפ‪ ,‬די גאנצע בריאה קומט עדות זאגן לעולמי‬
‫כבקרת רועה עדרו‪ .‬ווען ער האט געשיקט משלחת מלאכי רעים אין‬
‫צענדליגער טויזנטער שטיבער האט ער גלייכצייטיג געהיטן בנו בכורו כבבת‬ ‫עד אז הוא לבדו עשה ועושה ויעשה לכל המעשים‪.‬‬
‫עינו‪ ,‬אפילו כלב לא החריץ לשונו‪ .‬ווען גאנץ מצרים האט זיך געגרייט אויף‬ ‫הימים וכל אשר בהם שרייען "כי נשגב שמו לבדו"‪ .‬די צפרדע זינגט‬

‫חג הּפסח תשע״ח‬ ‫‪18‬‬

‫מ'ווייקט זיך אין אמונה‪ ,‬מיר זענען טועם פון נועם הנשמות ועונג הרוחות‪.‬‬ ‫מאסן לויות‪ ,‬האט מען זיך אין אידישע שטיבער געגרייט אויף "לכה דודי‬
‫כלל ישראל זאגט‪ ,‬מיר ווילן נאר איין זאך‪ ,‬ישקני מנשיקות פיהו‪ ,‬כי טובים‬ ‫לקראת כלה"‪ .‬הם צועקים ואנו צועקים; זיי שרייען אשמנו בגדנו‪ ,‬און אידן‬

‫דודיך מיין‪ .‬ניין! מ'קען אונז נישט אפקויפן מיט קיין שאור און קיין דבש‪.‬‬ ‫שרייען אנו בניך ואתה אבינו‪ ,‬אנו צאנך ואתה רוענו‪.‬‬
‫די בריאה האט באקומען א פנים חדשות‪ ,‬די וועלט פון כפירה און דעות‬
‫שאור לא ימצא בבתיכם‬ ‫כוזבות חזר לתוהו ובוהו‪ .‬ס'איז געבוירן א פאלק וואס איז תכלית היצירה‪,‬‬
‫א פאלק וואס נעשה אדם נאמר בעבורה‪ ,‬ובה תנשא מלכותו‪ ,‬און נאר דורך‬
‫שאור המחמצת – וואס מאכט פון קמח און מים א נייע מציאות‪,‬‬
‫ס'באקומט אן עצמאות‪ ,‬א תרבות וואס באשטייט פון לופט – דאס איז‬ ‫איר וועט זיין ויכון בחסד כסאו ותשב עליו באמת‪.‬‬
‫גוט פאר פראנצויזן און אינדיאנער‪" .‬והיה בית עשו לקש"‪ ,‬דאס איז זייער‬
‫מציאות‪ ,‬א בארג פון לופט אן קיין ממשות‪ .‬אבער כלל ישראל פארנעמט‬ ‫כי בחוזק יד הוציאנו‬
‫נישט קיין פרעמדע תרבות‪" ,‬ישראל כשהם יורדים יורדים עד לעפר"‪ .‬מיר‬
‫האבן נישט קיין אייגענע מציאות‪ ,‬מיר זענען געווארן א פאלק נאר מכח‬ ‫ויהי בעצם היום הזה‪ ,‬כלל ישראל גייט ארויס מעבדות לחרות‪ .‬כשומט‬
‫חוזק ידו‪ ,‬און נאר פאר איין תכלית‪" :‬עם זו יצרתי לי תהלתי יספרו"‪ ,‬בעבור‬ ‫עובר ממעי אמו‪ ,‬האט דער מלך מלכי המלכים צעשאסן די חומת הטבע‪,‬‬
‫ווען מיליאנען מענטשן זענען ארויס פון א פלאץ וואס אין עבד בורח משם‬
‫זה הוציאנו ד' ממצרים‪.‬‬ ‫לעולם‪ .‬ער האט ארויסגענומען כלל ישראל פון די מערכת כוכבים ומזלות‬

‫בינו שנות דור ודור‬ ‫און ער האט זיי גענומען תחת כנפיו צו זיין א "ממלכת כהנים וגוי קדוש"‪.‬‬
‫"ולא יכלו להתמהמה"‪ ,‬ווייל ישועת ד' כהרף עין‪ ,‬אן קיין השתלשלות‬
‫והגדת לבנך‪ ...‬בשעה שיש מצה ומרור מונחים לפניך‪ ...‬אפילו אלע‬ ‫און אן קיין סיבה ומסובב‪" .‬כי גורשו ממצרים"‪ ,‬נישט דורך אן אייגענער‬
‫פילאזאפן זאלן מכחיש זיין מציאותו ית'‪ ,‬וועט אונזער מצה בלייבן א "נר‬ ‫אויפשטאנד און נישט דורך קיין שום דיפלאמאטיע און קשרים‪ .‬ואלו‬
‫מערבי שלא יכבה לעולם"‪ .‬מצה זו שאנו אוכלים‪ ,‬איז די זעלבע מצות די‬ ‫לא הוציא הקב"ה את אבותינו‪ ,‬וואלטן מיר נאך געבליבן פארשווארצטע‬
‫אכלו אבהתנא כשיצאו ממצרים‪ ,‬און דאס האבן זיי איבערגעגעבן פאר‬ ‫קנעכט‪ .‬אידן האבן מיטגענומען בצקם על שכמם לדורי דורות‪ ,‬למען תזכור‬
‫זייערע קינדער און זיי פאר זייערע קינדער‪ .‬שוין העכער דריי טויזנט יאר‬
‫אז בחוזק יד און נאר בחוזק ידו זענען מיר ארויס פון מצרים‪.‬‬
‫וואס עס גייט במסורה א דור נאך א דור‪ ,‬א טאטע צו א קינד‪.‬‬ ‫איינמאל א יאר זענען מיר מצווה "בערב תאכלו מצות" – די אמונה‬
‫אונזער מסורה איז אבער נישט סתם אן אויסגעטריקנטע שטיקל‬
‫ברויט‪ ,‬זי איז האבר שהנשמה תלוי' בה‪ .‬אונזער אמונה איז דורכגעווייקט‬ ‫טהורה ווערט נחקק אין הארץ‪.‬‬
‫מיט מסירת נפש פון אידישע קינדער וואס זענען געגאנגען על קידוש השם‪,‬‬
‫שוין טויזנטער יארן וואס אידן שרייען שמע ישראל בכל לבבך ובכל נפשך –‬ ‫שבעת ימים תאכל מצות‬
‫אפילו הוא נוטל את נפשך‪ .‬אט דער שמע ישראל האט זיך געקענט אנהייבן‬
‫נאר אין איין פלאץ‪ ,‬טאקע דארט כשלא הספיק בצקם להחמיץ עד שנגלה‬ ‫די גאס פרעגט "מה דודך מדוד שככה השבעתנו"‪ ,‬פארוואס לעבט איר‬
‫אינעם עבר‪ ,‬פארוואס קריכט איר נישט ארויס פון אייער לאך! אבער כלל‬
‫עליהם מלך מלכי המלכים הקב''ה‪.‬‬ ‫ישראל ענטפערט‪ ,‬אונזער גאנצע יניקה און אונזער גאנצע חיות איז פון‬
‫הדרן עלך יציאת מצרים ודעתן עלך גילוי שכינה‪ ,‬לא נתנשי מנך ולא‬ ‫יציאת מצרים‪ .‬אונזערע מצות זענען נישט סתם זכרון דברים בעלמא‪ ,‬זי‬
‫איז קול דודי דופק‪ .‬זי דערמאנט אונז יענעם ליל שימורים‪ ,‬ווען עינינו ראו‬
‫תתנשי מנן! ‬ ‫ולא זר‪ ,‬אז ד' הוא האלוקים אין עוד מלבדו‪ .‬זי דערמאנט אונז גילוי שכינה‪,‬‬

‫חג הּפסח תשע״ח ‪19‬‬

‫פאדוערצןואותאיזאגלוושקיכמןןארבאיגאך‪:‬דטמשיוע‪,‬נםשהקאפיוןימטת‪,‬‬

‫הרב לייבוש ראזען‬

‫חג הּפסח תשע״ח‬ ‫‪20‬‬

‫ממדת החסד‪ ,‬יצחק – גבורה‪ ,‬און יעקב איז געווען תפארת‪.‬‬ ‫ענטשן זענען קאמפליצירט‪ .‬נישט אז דאס איז‬
‫אין פרקי אבות שטייט על שלשה דברים העולם עומד‪ ,‬תורה‪ ,‬עבודה‬ ‫זייער שולד‪ ,‬בכלל נישט‪ .‬מענטשהייט איז פשוט‬
‫און גמילות חסדים‪ .‬דאס זענען די זעלבע דריי יסודות‪ .‬תורה באשטייט פון‬ ‫א צוזאמשטעל פון אזויפיל פיצינקע דעטאלן און‬
‫מדת האמת וואס איז תפארת‪ ,‬דאס איז געווען די בחינה פון יעקב אבינו‪.‬‬ ‫שטריכן‪ ,‬א שלל פון טבעי בני אדם‪ ,‬גוטע און‬
‫עבודה איז גבורה‪ ,‬יצחק אבינו‪ .‬און גמילות חסדים איז חסד‪ ,‬די מידה פון‬ ‫ווייניגער גוטע נאטורן און כשרונות‪ ,‬כל‪-‬ערליי‬
‫רעאקציעס צו אלע מיני געשעענישן‪ .‬מענטשן‬
‫אברהם אבינו‪.‬‬ ‫זענען אזויפיל געוואנדן אין זייער הינטערגרונט‪,‬‬
‫אברהם אבינו האט געהאט די מידה פון חסד‪ ,‬דאס‬ ‫זייער פאמיליע‪ ,‬סביבה און פלאץ וואו מען איז‬
‫באשטייט פון געפיל; העלפן א צווייטן איז א געפילישער אקט‪ .‬אין‬ ‫אויפגעוואקסן‪ .‬אזויפיל ליגט באהאלטן אין די‬
‫אידישקייט איז געפיל א פאקטאר וואס שטופט דעם דריטן סוג מענטש‬
‫דקות'דיגע גענעס און אין די אריינגעבויעטעמ‬
‫פדדבאאוואאעעןאיייררםןףטזבמיושרפאועהךאקגייטנאוראיינברןכיטמאיןסטיעגטבטישעפדאןעלןקיוארצעויזעוגךריאדםארםוזיסדווקןלנוצןעשמעוטןוטםאםיקארואייויכעאפאיפאוטון‪.‬טסןךץןטןז‬
‫חלקים וואס השי"ת האט געשאנקען יעדן‬
‫צו דינען דעם אויבערשטן‪ .‬ער וועקט אויף זיינע געפילן צו א "נשמת"‪ ,‬א‬ ‫מענטש‪ .‬נישט אומזיסט זאגן חז"ל אז דער מענטש אין אן עולם מלא‪.‬‬
‫דאווענען מאכט אים שפירן גוט‪ ,‬אהבה ויראה באשטייען פון געפילן‪ ,‬און‬
‫יעצט שטעלט אייך פאר וויאזוי עס קוקט אויס אן עולם מלא אנגעפילט‬
‫מיט ביליאנען עולמות מלאים און יעדער וועלטל דארף זיך אויסקומען‪,‬‬
‫פארשטיין און מיטשפילן מיט זיינע ארומיגע פלאנעטן‪ .‬עס פארלאנגט זיך‬
‫דערפאר ממש ניסים מעל לדרך הטבע‪ .‬אט דאס איז די שוועריגקייט ווען‬
‫עס קומט צו סאציאלע געוואוינהייטן און געשפרעכן‪ .‬מענטשן צווישן זיך‬
‫זענען א פאלק וואס קענען זיך זייער גוט פארשטיין‪ ,‬אבער אפט פאסירט‬
‫דאס פארקערטע ווען מענטשן פארשטייען נאר די אייגענע נטיות און‬
‫נאטורן און דערליידן נישט‪ ,‬אדער‪ ,‬ווייניגסטנס‪ ,‬פארשטייען נישט‪ ,‬דאס‬

‫אז אנדערע זעען זאכן אנדערש‪.‬‬
‫לעצטנס איז זייער פאפולער פארשידענע ערליי כאראקטער טעאריעס‬
‫און נומערן‪ ,‬א שטייגער ווי די ענעאגראם נומערן‪ ,‬וואס קאטעגאריזירן די‬
‫מענטשהייט אין פארשידענע אנדערע סארט אפטיילונגען‪ .‬דער מענטש‬
‫וואס איז אן 'איינסער' קען שווער פארשטיין דעם 'זיבענער'‪ .‬בשעת דער‬
‫ערשטער איז פארנומען זיכער מאכן אז אלעס קלאפט און שטימט הונדערט‬
‫פראצענטיג איז דער צווייטער פארנומען זוכן לעבנסלוסט אפילו אויפ'ן‬
‫חשבון פון פינקטליכע סדרים און זמנים‪ .‬די זעלבע פארקערט‪ ,‬דער זיבענער‬
‫כאפט נישט וואס דעם איינסער איז אזוי וויכטיג די סטרוקטור פון זיין טאג‪,‬‬

‫אבי מען מאכט א לעבן און מען האט הנאה‪ ,‬נישט אזוי?‬
‫ווען עס קומט צו עבודת השם איז עס גאנץ ענליך‪ .‬אין עבודה זענען אויך‬
‫דא אפאר מהלכים וויאזוי מענטשן גייען צו דערצו‪ ,‬וויאזוי זיי באטראכטן‬
‫די עבודה‪ ,‬און וואו זיי צילן מיט אידישקייט‪ .‬איין וועג איז נישט מער אדער‬
‫ווייניגער ריכטיג פונעם צווייטן‪ ,‬עס איז אלו ואלו דברי אלוקים חיים און‬
‫עס איז תלוי בטבע האדם וויאזוי ער גייט צו און וויאזוי ער פארשטייט‬

‫אידישקייט‪.‬‬
‫דער פראבלעם מאכט זיך בעיקר ווען עס קומט צו דעם אז מענטשן‬
‫זאלן אויך פארשטיין דעם צווייטן און באגרייפן אז טראץ דעם וואס איך‬
‫קום פון איין הינטערגרונט און באטראכט אידישקייט אויף איין געוויסן‬
‫אופן‪ ,‬איז יתכן אז מיין חבר זאל קומען און קוקן פון א גאנץ אנדערע‬

‫פערספעקטיוו און נאכאלץ זיין גערעכט‪.‬‬
‫אין ספר מכתב מאליהו פון הרב דעסלער ברענגט ער דאס שטארק‬
‫ארויס‪ .‬ער ערקלערט אז עס זענען פארהאן דריי הויפט מהלכים וויאזוי‬
‫מענטשן גייען צו צו אידישקייט‪ .‬די דריי מהלכים זענען באזירט אויף די‬
‫דרכי האבות‪ ,‬אברהם יצחק און יעקב‪ ,‬וואס ווי באקאנט איז אברהם געווען‬

‫חג הּפסח תשע״ח ‪21‬‬

‫| דע את אלוקי אביך |‬

‫סיפוק און שמחה‪ ,‬אז עס געט א באדייט צום לעבן‪ ,‬איז פיין און וואויל‪,‬‬ ‫דאס געפיל איז זיין צוגאנג לכל דבר שבקדושה‪ .‬אזא מענטש וועט זיין‬
‫אבער נישט גענוג פאר דעם יעקב‪ ,‬ער וויל וויסן זיכער אז ער איז אויפ'ן‬ ‫פארנומען אז די תורה געט א דרך החיים‪ ,‬ער וועט זיך קאכן אז האדם לא‬
‫דרך האמת‪ ,‬נישט סתם ווייל ער איז געבוירן געווארן א איד איז ער א איד‬ ‫נברא אלא להתענג על ה'‪ ,‬ער וועט זיין בשמחה און זיך פאסמאקעווען מיט‬
‫און אויב וואלט ער געבוירן געווארן אין שטוב פון אן אנדערע רעליגיע‬
‫וואלט ער געווען עפעס אנדערש‪ .‬ביי אים דארף זיין "דע את אלוקי אביך"‬ ‫דעם גייסטיגן תענוג וואס די תורה הק' שטעלט צו‪.‬‬
‫גבורה – בחינת יצחק אבינו‪ ,‬פאקוסירט בעיקר אויף דעם חלק‬
‫צוזאמען מיט "ועבדהו"‪.‬‬ ‫אין דער תורה וואס שטעלט אוועק דעם מענטש‪ ,‬עס שטעלט אוועק א‬
‫די דריי קאטעגאריעס זענען נישט אויסשליסליך און דאמינירן נישט‬ ‫סדר החיים‪ ,‬א וועג וויאזוי צו לעבן און זיך אויפפירן אין יעדער צייט‪ .‬הלכות‬
‫דעם מענטש אינגאנצן‪ .‬כמעט אייביג האט מען א מזג פון צוויי אדער אלע‬ ‫פסוקות איז די געשמאקסטע זאך פאר אזא מענטש‪ .‬די שו"ע שטעלט אים‬
‫דריי מהלכי מחשבה‪ .‬ביי איינעם איז דער אברהם חלק שטערקער און ביים‬ ‫צו וואס צו טון ווען ער שטייט אויף און וויאזוי צוצובינדן די שיך‪ ,‬ער האט‬
‫צווייטן שוואכער‪ .‬יעדער איז אנדערש‪ ,‬אבער יעדער האט איינס‪ ,‬אדער א‬ ‫אן אויסגעשטעלטער סדר החיים‪ ,‬ער ווייסט וואס ער האט צו טון און וואס‬
‫צוזאמשטעל‪ ,‬פון די דריי הויפט השקפות‪ ,‬געוואנדן אין די נאטורן‪ .‬דאס‬ ‫נישט‪ .‬דאס מאכט אים שפירן אז ער טוט די ריכטיגע זאכן‪ .‬ער איז נישט‬
‫געזונטסטע איז צו האבן א צוזאמשטעל פון אלע דריי‪ ,‬דאס הייסט אז דער‬ ‫אזוי ווייט אינטערעסירט אריינצוגיין און קלאר צו ווערן אין עמקות‪ ,‬אין‬
‫מענטש וויל וויסן דעם אמת‪ ,‬ער האט הנאה און לעבט מיט די אידישע‬ ‫השקפה‪ ,‬אין אמונה‪ .‬דאס אז די תורה געט שמחה און תענוג רעדט אויך‬
‫נישט צו אים‪ .‬אים איז גענוג צו וויסן אז ער האט א ריכטיגע און קלארע‬
‫געפילן‪ ,‬אבער ער פאלט נישט דורך מיט טריקענע הלכות‪.‬‬ ‫סדר החיים‪ .‬אין דער קירוב וועלט איז ידוע אז דער בלויזער "סטרוקטור"‬
‫אנערקענען אט דעם פאקט‪ ,‬דאס פלאץ וואו מענטשהייט‬ ‫פון אידישקייט‪ ,‬דאס אז מיר האבן א שו"ע‪ ,‬איז עפעס וואס האט שוין אליין‬
‫צעטיילט זיך‪ ,‬איז א גוטע טאבלעט פאר'ן לעבן פון גאר אסאך קוק‪-‬‬

‫די וואס טוען אין אמונה און אין הוכחות‬
‫וואלערסן"אאופיבטעברא‪-‬צחייככמניטם"‪,‬או"ןאופיאפגרעשקרילגןערט"‪,‬‬

‫"זוכט זיך קשיות"‪" ,‬חקירה איז אסור"‪.‬‬

‫ווינקלען‪ .‬ווען א מענטש אידענטיפיצירט וואס עס קען אים 'דרייוון'‪ ,‬וואס‬ ‫צוגעצויגן אסאך בעלי תשובה‪.‬‬
‫עס רעדט צו זיין הארץ‪ ,‬וועט ער זיך גרינגער אן עצה געבן ווען עס קומט‬ ‫די מענטשן וואס קוקן אויף די תורה פון א יעקב אבינו‬
‫זיך אנצוצינדן און אנווארעמען אביסל כדי צו שטייגן אין עבודה‪ .‬ער ווייסט‬ ‫קוק‪-‬ווינקל האבן א שטארקע נטיה צו פארשטיין און דערגיין די תורה‪,‬‬
‫וועלכע קנעפלעך צו דרוקן און וואס צו זוכן‪ .‬פאר מחנכים‪ ,‬משפיעים און‬ ‫עבודת השם און אידישקייט על בריים‪ .‬זיי ווילן האבן א קלארקייט אין יעדע‬
‫בעלי דרשנים איז דאס זייער וויכטיג און קען זיי שטארק בייהילפיג זיין ווען‬ ‫זאך‪ ,‬זיי ווילן פארשטיין אז די תורה איז אמת‪ ,‬זיי וועלן נישט ליב האבן צו‬
‫עס קומט צו משפיע זיין פאר אנדערע‪ ,‬אז מען ווייסט וואס יענער ברויך‬ ‫הערן סתם מעשיות וואס מען קען שווער וויסן צי עס איז אמת אדער שקר‪.‬‬
‫אלעס דארף שטימען‪ .‬דאס פארשטיין און וויסן אמיתית התורה איז וואס‬
‫וועט מען גרינגער קענען פארקויפן‪.‬‬ ‫וועקט אים אויף צו טון רצון השם‪ .‬דער געפילישער געדאנק אז תורה געט‬
‫גאר וויכטיג איז דאס ווען עס קומט צו פארשטיין אנדערע‪ .‬בשעת דער‬

‫חג הּפסח תשע״ח‬ ‫‪22‬‬

‫נישט ווייניגער ווערט דערמאנט דאס אז עס איז א "תורת אמת"‪ .‬אונזער‬ ‫יעקב‪-‬אבינו‪-‬איד איז כסדר פארנומען ארויסברענגען הוכחות און פרישע‬
‫הייליגע תורה איז פול מיט אלע פון די דריי מושגים‪ ,‬עס שטעלט צו פאר‬ ‫געדאנקען און קנייטשן אויף מציאות הבורא אדער תורה מן השמים‪ ,‬איז‬
‫אלע ערליי מענטשן‪ .‬יעדער האט זיין אייגענע מהלך‪ ,‬אבער מען דארף‬ ‫דער אברהם‪-‬איד פארקאכט אין די באזונדערע תענוג וואס אידישקייט‬
‫אנערקענען דאס אז אנדערע זעען זאכן אנדערש‪ ,‬און נישט אפ'פסל'ען‬ ‫שטעלט מיט זיך פאר‪ ,‬און ער פארשטייט בכלל נישט וואס דער יעקב‪-‬איד‬
‫האט פון פארנומען זיין מיט הוכחות ווען ער קען אין דער צייט לעבן אין‬
‫יענעם וויבאלד ער האט אן אנדערע תכונת הנפש ווי מיר‪.‬‬ ‫געפיל‪ .‬פאר אים וועט נישט העלפן דאס וויסן דעם אמת; קשיות מאכן‬
‫ביי ברכת התורה זאגט מען "אשר נתן לנו תורת אמת"‪ ,‬אמת‬ ‫אים נישט שוואך און תירוצים מאכן אים נישט שטארק‪ .‬יצחק‪ ,‬ווידעראום‪,‬‬
‫סימבאליזירט דעם איד וואס גלייכט צו איבערצייגן אמיתית התורה‪ ,‬דער‬ ‫דערליידט נישט ביידע‪ .‬דאס געפיל כאפט אים עפעס נישט‪ .‬דער פאקט‬
‫יעקב אבינו איד‪ .‬ווייטער זאגט מען "וחיי עולם נטע בתוכינו"‪ ,‬דא רעדט‬ ‫אז אברהם קען אמאל דורכפאלן און דאווענען שפעטער ווי דער שו"ע‬
‫מען פון דעם אברהם‪-‬איד וואס לעבט פון די חיות פון די תורה‪ ,‬דאס‬ ‫ערלויבט וועלנדיג אויפוועקן דאס געפיל‪ ,‬שטערט אים‪ .‬ער איז פאר הלכה‪,‬‬

‫אדאיבטלדועתואסוארעקרנסאיר"עה"אטתשבזאותוטדרררורעועעיותניתסריסגנאמיאחטאייגמאיזזנפעיתם"‪.‬ךטראט"‬ ‫צו אויספירן אלעס וואס א איד דארף מקיים זיין‪ ,‬און נאר דאס‪.‬‬
‫נישט אנערקענען אז אנדערע ציען חיונה פון אן אנדערע פרט אין‬
‫געפיל דערפון‪ .‬מען ענדיגט די ברכה מיט "ברוך אתה ה' נותן התורה"‪ ,‬דא‬ ‫יהדות איז עפעס וואס זייעט אן מיספארשטענדענישן און ברענגט אפט‬
‫דערמאנט מען דעם יצחק‪-‬איד וואס ווייסט נישט פון קיין מעשיות‪ ,‬נאר‬ ‫צער פאר די באטרעפנדע וואס ווערן אראפגעקוקט און אמאל אפילו‬
‫דער פשוט'ער פאקט אז דער אויבערשטער האט געשאנקען די תורה‪ ,‬דאס‬ ‫דערנידערט דורך מענטשן וואס קוקן מיט אנדערע גלעזער פון זיי‪ .‬אלע‬
‫דריי גרופעס שפירן אמאל ווי מען פארשטייט זיי נישט‪ ,‬יעדער טרעפט‬
‫איז אים גענוג‪ .‬ער וויל אנווייזונגען‪ ,‬ער וויל א תורה‪.‬‬ ‫אמאל אן עלעמענט וואס האט אן אנדערן פערספעקטיוו און דערצו איז‬
‫ביי שמו"ע דערמאנען מיר אלע דריי‪ ,‬אלקי אברהם‪ ,‬יצחק און יעקב‪.‬‬ ‫יענער שטערקער פון אים סאציאל‪ .‬אבער איין גרופע שפירט דאס לכאורה‬
‫דער אויבערשטער איז מייחד שמו אויף יעדן איד‪ .‬דער באשעפער איז‬
‫איינער און דער זעלבער טאטע צו אלע אידן פון אלע קאטעגאריעס‪ .‬אלו‬ ‫די מערסטע‪ ,‬דאס איז די יעקב‪-‬אבינו‪-‬גרופע‪.‬‬
‫די וואס טוען אין אמונה און אין הוכחות ווערן אפט באצייכנט און‬
‫ואלו דברי אלוקים חיים‪ .‬‬ ‫פארשריגן אלס "אויבער‪-‬חכמים"‪" ,‬אויפגעקלערט"‪" ,‬זוכט זיך קשיות"‪,‬‬
‫"חקירה איז אסור"‪ .‬דאס אלעס זענען אמת'ע טענות אויף געוויסע‬
‫עלעמענטן וואס זענען ווירקליך אויבער‪-‬חכמים און אויפגעקלערט און‬
‫זוכן קשיות במקום פון תירוצים און זענען חוקר אין אמונה מער ווי עס‬
‫איז ערלויבט‪ .‬די וואס פארשרייען אומשולדיגע יעקב‪-‬אידן פארפעלן אבער‬
‫צו פארשטיין אז צווישן די אויבער‪-‬חכמים און די ערליכע יונגעלייט וואס‬
‫לעבן מיט יעקב‪-‬אבינו נאטור איז פארהאן א ריזיגן דיפערענץ‪ .‬זייער חיות‬
‫אין אידישקייט קומט פון דאס דערגיין און פארשן‪ ,‬דאס מאכט זיי נאר‬
‫שטערקערע און בעסערע אידן‪ ,‬זיי דארפן דאס כדי עס זאל זיין יתברר‬

‫ויתאמת‪ ,‬כאוויר לנשימה‪.‬‬
‫אין די אנדערע גרופעס זענען געוויס אויך דא עקסטרעמע עלעמענטן‬
‫וואס נעמען עס צו ווייט און טוען אומריכטיג‪ .‬איינער וואס איז "א איד אין‬
‫הארץ" אבער איז עובר אויף גראבע עבירות איז נישט קיין אברהם‪-‬אבינו‬
‫איד‪ .‬איינער וואס איז מקיים הלכות ווי א פראגראמירטער ראבאט אן קיין‬
‫טראפ אינערליכע כוונה און געפיל‪ ,‬אן וויסן פארוואס און פארוועם ער‬
‫טוט די זאכן‪ ,‬איז געוויס אויף א שוואכע מדריגה‪ ,‬ווייט פון א יצחק אבינו‪.‬‬
‫דער פראבלעם איז נאר אז דעם יעקב'ן סעקירט מען אפילו ווען ער טוט‬
‫יא ריכטיג‪ ,‬אפשר ווייל מיט די סארט דורכפעלער טרעפט מען זיך אפטער‬
‫אדער ווייל מען קלערט אז עס איז אן אומריכטיגע זאך‪ .‬אפגעזען די סיבה‬
‫דארף מען אנערקענען אין די יעקב נשמות און זייער אייגנארטיגע צוגאנג‪.‬‬
‫"ידעתי" צילט צו סערווירן אלע קאטעגאריעס‪ ,‬און אויך די סארט מחשבה‪-‬‬
‫אידן וועלן בע"ה שווימען דא ווי פיש אין וואסער‪ ,‬זייענדיג א פלאץ וואו‬
‫פארשידנערליי נושאים ווערן אויסגעשמועסט אויף אן אויסגעהאלטענעם‬

‫און מסודר'דיגן אופן‪ ,‬צו זעטיגן דעם נפש און נוצן אויף צום לעבן‪.‬‬
‫די תורה ברענגט זיך טאקע ארויס אפט אלס א "תורת חיים" אבער‬

‫חג הּפסח תשע״ח ‪23‬‬

‫דער‬
‫בריק צו‬

‫שפירןא שמחת‬

‫מיט שמחה‪ .‬שמחת החיים איז אבער גאר אנדערש‪ .‬טאנצן‬ ‫מען הערט היינט אזוי סאך וועגן שמחת החיים‪ .‬יעדער‬
‫אדער זיין פרייליך וועגן א שמחה אין די משפחה אדער‬ ‫רעדט דערפון‪ ,‬יעדער וויל עס פארשטיין און יעדער וויל‬
‫וועגן א טאג אינעם קאלענדאר איז זייער א גוטע זאך‬
‫און אפילו א מצוה בחג‪ .‬שמחת החיים מיינט אבער אז‬ ‫וויסן ווי אזוי מען עררייכט פון די גוטע סחורה‪.‬‬
‫אפילו ווען א מענטש האט א שווערן טאג פילט ער אבער‬ ‫איז שמחת החיים א ברכה צו וואס מ'איז זוכה‪ ,‬איז עס‬
‫ערפילט מיט וויאזוי זיין לעבן גייט‪ .‬ער שפירט בעצם אז‬ ‫א מדריגה‪ ,‬א ציל אדער אן אמצעי? וואס ליגט אונטער די‬
‫ער איז בשמחה און איז פרייליך אין דעם לאנגן טערמין‬
‫אז ער איז א איד‪ ,‬אז ער האט א לעכטיג אידיש שטוב‪ ,‬אז‬ ‫צוויי ווערטער צו וואס יעדער שטרעבט?‬
‫ער איז א מאמין בה' און אז ער איז א טייער קינד פונעם‬ ‫שמחה איז באמת א געפיל וואס מ'קען נישט קויפן‬
‫אדער שפירן פון זיך אליינס‪ .‬יעדע געפיל איז א תוצאה‬
‫רבוש"ע‪.‬‬ ‫פון עפעס‪ .‬איינער איז נערוועז "ווייל" ער איז געווען‬
‫דאס הייסט אז זיין סיפוק קומט נישט פון דרויסנדיגע‬ ‫אין טרעפיק‪ ,‬א צווייטער איז פרייליך "ווייל" ער האט‬
‫זאכן וואס קומען און גייען‪ ,‬נאר ער טרעפט סיפוק און‬ ‫געוואונען די לאטערי‪' .‬שמחה' איז אויך א געפיל און איז‬
‫שמחה פונעם 'זיך' בכל מצב שהוא דורכאויס זיין טאג‬ ‫א 'תוצאה' פון ווי אזוי א איד לעבט דעם 'חיים'‪ .‬שמחת‬
‫טעגליכן לעבן‪ .‬אז א מענטש ניצט זיין פנימיות‪ ,‬זיין‬ ‫החיים איז א סארט שכר בהאי עלמא פאר דעם מענטש‬
‫עקזיסטענץ אלס דער מקור פון זיין ערפילקייט און‬ ‫וואס איז גרייט צו ארבעטן פאר דעם‪ ,‬פאר א איד וואס איז‬
‫צופרידנקייט‪ ,‬שפירט ער אלעמאל ערפילט נישט קיין‬ ‫גרייט צו אינוועסטירן אין זיך פונקט ווי אין זיינע קינדער‪.‬‬
‫חילוק צי די זון שיינט אים יעצט אריין אין פענסטער‬ ‫שמחת החיים וואקס נאר אין א פעלד וואס מ'האט איר‬
‫אדער אויב זי איז בלאקירט דורך א גרויסע גרויע וואלקן‪.‬‬ ‫באגאסן מיט טרערן און יגיעה און געפלעגט מיט נשמה‬
‫אלזא‪ ,‬ווי אזוי קען א מענטש שפירן אזוי צופרידן מיט‬
‫זיך? און צווייטנס‪ ,‬איינמאל ער איז שוין שטארק ביי זיך‪,‬‬ ‫און הארץ‪.‬‬
‫ווי אזוי קען ער ניצן די כוחות ער האט אויף למעשה זיך‬ ‫לאמיר פרובירן צענעמען אביסל ווי אזוי א איד קען‬
‫צו בויען און אויפצושטעלן פרייליכע געזונטע ערליכע‬
‫צוקומען צו שמחת החיים און ווי אזוי איר אנצוהאלטן‪.‬‬
‫קינדער אדער תלמידים?‬ ‫צום ערשט דארף מען פארשטיין וואס מיינט שמחת‬
‫החיים‪ .‬זיין פרייליך איז זייער חשוב און ווער האט דען‬
‫נישט ליב זיך פרייען פורים אדער טאנצן שמחת תורה פול‬

‫חג הּפסח תשע״ח‬ ‫‪24‬‬

‫א לעבן פון‬ ‫החיים‬
‫אנערקענען דעם‬
‫אייבערשטן‪ ,‬דעם‬
‫זיך‪ ,‬און דעם יענעם‬

‫הרב אליהו יואל ג‪.‬‬

‫מ'דארף זיך אפגעבן מיט'ן קינד אדער מיט'ן זקן‬ ‫לאמיר צעטיילן די קומענדיגע שורות אין דריי טיילן און ארומשמועסן יעדע נקודה באזונדער‪:‬‬
‫פאר איין סיבה – ווייל יענער איז א מענטש‬ ‫ •פנימיות האדם – דער ערשטער יסוד צו עררייכן שמחת החיים‪ :‬גלייבן אין די אייגענע נשמה‬
‫אפילו ער רירט זיך נישט‪ .‬ער האט א שוויות‬
‫און כוחות וואס דער אויבערשטער האט איינגעפלאצט אין יעדן אידיש קינד‪.‬‬
‫פשוט ווייל ער האט א נשמה‪.‬‬
‫מיט די זעלבע שוויות דארף א מענטש זיך‬ ‫ •מעשה האדם – דער צווייטער יסוד פון שמחת החיים‪ :‬וויאזוי דער מענטש זאל ניצן זיינע‬
‫שאצן און ארבעטן כסדר דאס אויפצובויען ביי‬ ‫אינערליכע כוחות אויף למעשה‪.‬‬
‫זיך אין מחשבה‪ .‬א מענטש וואס ווייסט דאס‪,‬‬
‫שפירט דאס און לעבט מיט דעם איז אן אנדערע‬ ‫ •שמחת החיים ‪ -‬די מתנה פון שמחת החיים און איר השפעה אויפן מענטש‪ ,‬זיין סביבה און‬
‫סארט מענטש‪ .‬זיין מהלך המחשבה איז גורם אז‬ ‫אויפן כלל‪.‬‬
‫זיין פעולות מעשיות קומען ארויס גאר אנדערש‬
‫אז ער זאל האבן אויף וואס צוריקצופאלן אויב‬ ‫דער ערשטער יסוד‪:‬‬
‫ווי א צווייטן‪.‬‬ ‫חיצוניות'דיגע זאכן ארבעטן זיך נישט אויס‪ .‬ער‬
‫זעלבסטווערד איז זייער אנדערש פון‬ ‫מוז האבן א טיף איינגעבאקענע פארשטאנד‬ ‫פנימיות האדם‬
‫זעלבסטזיכערקייט‪ .‬זעלבסטזיכערקייט איז‬ ‫אין די מושגים פון "חלק אלוק ממעל" און "כל‬
‫פשט אז ער פילט זיך זיכער אין גענגווארט פון‬ ‫העולם לא נברא אלא בשבילי" מיט וואס חז"ל‬ ‫גלייבן אין די אייגענע נשמה און כוחות וואס‬
‫אנדערע מענטשן‪ .‬ער פילט זיך גענוג שטארק‬ ‫דער אויבערשטער האט איינגעפלאצט אין יעדן‬
‫און באקוועם אז דרויסנדיגע כוחות און דעות‬ ‫און ספרי חסידות זענען פול‪.‬‬
‫זאלן נישט האבן אויף אים א השפעה‪ .‬ער קען‬ ‫דער מענטש‪ ,‬אפילו ליידיגערהייט אן קיין‬ ‫אידיש קינד‪.‬‬
‫זיך טאקע אהערשטעלן מיט א שטארקייט‪,‬‬ ‫מעלות‪ ,‬אן קיין טאלאנטן און אן וואס מענטשן‬ ‫שמחת החיים האט נישט קיין קיום און איז‬
‫אבער אויב ער האט נישט זעלבסטווערד קען‬ ‫זאגן אויף אים‪ ,‬האט אן אומשאצבארן ערך‪ .‬נעם‬ ‫נישט מעגליך אן דעם וואס א מענטש זאל האבן‬
‫ער ביי זיך זיין צעבראכן און שוואך ווען עס‬ ‫א קינד פון א טאג אדער אן אלטיטשקן וואס‬ ‫זעלבסטווערד‪ .‬דער מענטש מוז גלייבן אין זיך‪,‬‬
‫קומט צו פערזענליכע זאכן‪ .‬א מענטש וואס האט‬ ‫קען שוין גארנישט טון‪ .‬יעדער פארשטייט אז‬

‫חג הּפסח תשע״ח ‪25‬‬

‫| שמחת החיים |‬

‫נפש רוח און נשמה און אין די גאנצע בריאה‪.‬‬ ‫שוועריגקייטן אין לעבן‪ ,‬ער האט אפילו "מוד‬ ‫אבער זעלבסטווערד האט ער אויטאמאטיש‬
‫מיר אלס אידן זענען מעריך דעם אויבערשטן אין‬ ‫סווינגס" ווי אונז אלע‪ ,‬אבער ער פארט ווייטער‬ ‫זעלבסזיכערקייט ווייל ער איז זיך זעלבסט‬
‫ווי גארנישט וואלט געווען‪ .‬מ'וואונדערט זיך‪ :‬ווי‬ ‫מעריך און ס'איז בכלל נישט דא א מקום תפיסה‬
‫אלע אונזערע תפילות דריי מאל א טאג‪.‬‬ ‫אזוי מאכט עס יענער; וואס איז דער סוד און‬ ‫פון אינערליכע‪ ,‬און אוודאי נישט דרויסנדיגע‪,‬‬
‫טראכט אריין אין דעם‪ ,‬אז ס'קומט זיך אז‬ ‫קונץ צו די פעלזן פעסקייט וואס קומט באגלייט‬
‫מיר זאלן אויך זיך זעלבסט מעריך זיין אלס דעם‬ ‫כוחות‪ ,‬אים אראפצוקלאפן‪.‬‬
‫וואס מיר זענען א ליכט פון זיין ליבליכן שטראל‪.‬‬ ‫מיט אויטאמאטישע שמחת החיים?‬ ‫ווי אזוי גלייבט מען אין זיך?‬
‫דער חתם סופר זאגט אויף א פלאץ אז‬ ‫דער ענטפער איז‪ ,‬אז זיין א מאמין בה'‬ ‫מענטשן גייען דורך אסאך אין לעבן‪ .‬ס'דא‬
‫ליב האבן דעם אייבערשטן איז גאר א גרויסע‬
‫מדריגה‪ .‬ס'שטייט דאך אויף כביכול אש אוכלה‬ ‫דטערםא‪,‬כטאזאסר'ייקןואמיןט‬ ‫גאר אסאך מענטשן וואס לעכצן נאך אמת'ע‬
‫הוא‪ .‬זאגט ער אז מ'דארף קודם אנהייבן מיט'ן‬ ‫זיך אז מיר זאלן‬ ‫שטארקייט‪ .‬איינער איז געווארן אראפגעקלאפט‬
‫ליב האבן כביכול א שטיקל באשעפער‪ ,‬ד"ה א‬ ‫אמפודזויעןעעךנרזםזישייעוךיןטךוןזרזיאלאייאעןסלבלליל‪.‬אכמביילכסטרןסט‬ ‫אלס קינד‪ ,‬איינער אלס בחור וכו' און אסאך‬
‫צווייטן איד וואס איז דאך א חלק אלוקי ממעל‪,‬‬ ‫זענען קיינמאל נישט געווארן אויפגעבויעט‬
‫און דאן קען מען צוביסלעך צוקומען באמת ליב‬ ‫און כסדר ארבעטן אויף אמונה איז די א‪-‬ב פון‬ ‫לכתחילה‪ .‬זיי זוכן א שטארקייט וואס קומט‬
‫זעלבסטווערד‪ .‬מ'קען נאר פילן ווי א 'חלק ממעל'‬ ‫נישט דוקא פון א גוט ווארט (וואס איז אוודאי‬
‫צו האבן דעם באשעפער‪.‬‬ ‫אויב מ'גלייבט אינעם 'אלוקי'‪ .‬דער אויבערשטער‬ ‫אויך זייער וויכטיג)‪ ,‬מ'זוכט א שטארקייט וואס‬
‫מ'קען אפשר צולייגן אז ווי קומט מען צו‬ ‫איז אונזער גאנצער מהות און זיין אור גיט אונז‬ ‫זאל אנכאפן דעם מענטש במשך זיין לעבן‪ ,‬אז‬
‫א מדריגה פון ליב האבן א צווייטן איד; אהבת‬ ‫חשיבות און ערך‪ .‬ער איז מלובש אין אונזער‬ ‫נישט יעדעס מאל א שוועריגקייט קומט‪ ,‬לייגט‬
‫ישראל איז נישט קיין גרינגע זאך‪ .‬נאר אפשר‬ ‫מען זיך צאם ווי א ביליגע שטיקל פוירניטשער‬
‫קען מען אנהייבן מיט'ן זיך ליב האבן און שעצן‬
‫און דאן קען מען פון דארט גיין צו אהבת ישראל‬ ‫פון כינע‪.‬‬
‫און פון דארט‪ ,‬ווי דער חתם סופר זאגט‪ ,‬צו‬ ‫מען זעט טיילמאל ערליכע אידן אדער בעלי‬
‫בתים וואס האבן א שטענדיגע שטארקייט‬
‫אהבת ה'‪.‬‬ ‫סיי ברוחניות און סיי בגשמיות‪ .‬ער האט‬
‫דער אמת איז אז איינמאל א מענטש איז זיך‬
‫מעריך איז זייער גרינג ליב צו האבן און שעצן א‬
‫צווייטן‪ .‬א מענטש וואס איז זיך מעריך לעבט‬
‫מיט א שטענדיגע צופרידנקייט וואס קיינער קען‬
‫פון אים נישט אוועקנעמען‪ .‬אפילו אויב מ'נעמט‬
‫אלעס פון אים‪ ,‬איז אבער ער מיט זיין שיין‬
‫לעכטיגע הארץ און נשמה אומבארירט‪ .‬זיין עצם‬
‫עקזיסטענץ ברענגט אים אן אומבאשרייבליכע‬
‫שמחה‪ ,‬און ווען ער פארשטייט זיין פלאץ אין‬
‫דער וועלט פארשטייט ער אויך יענעמ'ס פלאץ‬
‫אין דער וועלט‪ ,‬אז יענער האט פונקט אזא ערך‬
‫און חשיבות ווי אים און זיין אהבה גיסט זיך‬

‫נאטירליך אריבער צו יעדן איד‪.‬‬

‫דער צווייטער יסוד‪:‬‬

‫מעשה האדם‬

‫וויאזוי דער מענטש זאל ניצן זיינע‬
‫אינערליכע כוחות אויף למעשה‪.‬‬

‫ווען א מענטש איז זיך מעריך איז אים‬
‫גרינגער צו זיין אן ערליכער איד און א בעל‬
‫מדות‪ .‬ער פירט זיך אויף ווי א מענטש ווייל‬

‫חג הּפסח תשע״ח‬ ‫‪26‬‬

‫אפאהדוגימאאנלורעיוטטנמקעגעטללארעיגטזשלךןיונאךצאוזויאדאזטךיס‬ ‫דער דריטער יסוד‪:‬‬ ‫ער שעצט זיך‪ ,‬ער רעדט ווי א מענטש ווייל ער‬
‫צעבראכנקייט‬ ‫שעצט זיך‪ .‬נסיונות און אדיקציעס איז אים פיל‬
‫יכעדפנוספעןודעןםראםואוצלואויואעןפסבקיןגלאטעפדליבעאןגערןרןבן‬ ‫שמחת החיים‪,‬‬ ‫גרינגער צו באקעמפן ווייל ער שעצט און ווייסט‬
‫זעלבסווערד‪.‬‬ ‫איר מתנה און‬ ‫זיינע כוחות זיי בייצוקומען‪ .‬די אלע דרויסנדיגע‬
‫איר השפעה‬ ‫זאכן וואס ברענגען א מענטש צו צעקלאפקייט‬
‫א מענטש‪ .‬ער דארף ניטאמאל ארבעטן אויף‬ ‫איז אים פיל גרינגער איבערצוקומען צוליב דעם‬
‫צו זיין פרייליך‪ ,‬ער איז פרייליך נאטירליך‪,‬‬ ‫ווען א מענטש טראכט און לעבט אין זיין‬
‫"ביי דיפאלט"‪ .‬ער איז א בן חורין פון זיין‬ ‫מחשבה מיט אמונה אין אייבירשטן‪ ,‬איז עס‬ ‫וואס ער שעצט זיך באמת‪.‬‬
‫אמאליגע מצרים‪ ,‬און גלייכצייטיג העלפט ער צו‬ ‫גורם ער זאל האבן אמונה אין זיין זעלבסטווערד‬ ‫דער מענטש ווערט אן אנדערע סארט בריה‬
‫פארשפרייטן שמחה‪ ,‬אהבה און גאולה פאר אלע‬ ‫און אין זיינע כוחות‪ .‬ווען ער גלייבט אין זיינע‬ ‫ווען ער קוקט זיך אזוי אן‪ .‬ער זעט זיך נישט‬
‫כוחות ווערט ער א שטערקערע מענטש אינעם‬ ‫אלס איינער וואס שווימט מיט די כוואליעס‬
‫זיינע ארומיגע‪.‬‬ ‫עולם העשיה‪ .‬ער ווערט נישט אוועקגעבלאזן‬ ‫פון דער וועלט‪ .‬ער ווערט נישט אפעקטירט‬
‫פון מצבים און ער פירט זיך בדרך התורה‬ ‫פון זיין ארומיגע סביבה סיי ברוחניות און סיי‬
‫והיראה ווייל ער ווייסט און שעצט זיין מעמד‬ ‫בגשמיות‪ .‬ער איז כחומה בצורה‪ ,‬ווי א פעסט‬
‫אויף דער וועלט‪ .‬ער איז שטארק ביי זיך און‬ ‫אינזל אינמיטן א רוישיגן ים וואס נעמט נישט‬
‫ווערט נישט געפאלן ווען יענער טראכט‪ ,‬זאגט‪,‬‬
‫אדער שטערט‪ .‬ער שעצט יענעם ווייל יענער איז‬ ‫התפעלות פון זיין סביבה‪.‬‬
‫פונקט אזוי חשוב ווי אים און ער איז גרייט צו‬ ‫מיר לעבן אין א קולטור ווי יעדער דארף‬
‫קויפן און האבן כסדר מער און מער‪ .‬די‬
‫לעבן א לעבן פון שמחת החיים‪.‬‬ ‫אמעריקאנער קולטור שעצט דער וואס האט‬
‫ער דארף יעצט נישט שוויצן אדער גיין צו‬ ‫מאטעריאליסטישע זאכן און קוקט אראפ אויף‬
‫דעם און יענעם פאר זעלבסטווערד‪ ,‬הדרכה און‬ ‫דער וואס האט נישט‪ .‬דאס הייסט אז די גאנצע‬
‫חיזוק ווייל זיין עצם עקזיסטענץ איז זיין חיזוק‪.‬‬ ‫חשיבות פון א מענטש איז רעדוצירט געווארן‬
‫זיינע קינדער זענען זוכה צו א טאטע וואס‬ ‫צו וויפל טויטע אן‪-‬קיין‪-‬נשמה חפצים ער‬
‫טאנצט זיך אונטער ווען ס'קומט צו א מצוה‪,‬‬ ‫פארמאגט‪ .‬דאס הייסט אז דער מענטש פאר זיך‬
‫העלפן אין שטוב אדער צו פארברענגען מיט זיין‬
‫פאמיליע‪ .‬ער גייט טאקע דורך שוועריגקייטן‬ ‫איז זערא‪ ,‬אבסאלוט גארנישט‪.‬‬
‫פונקט ווי אונז אלע‪ ,‬אבער ער האט א לייטער‬ ‫א מענטש וואס לעבט העכער און טיפער‬
‫פון אייזן ארויסצוקריכן פון זיי‪ .‬ער ברענגט‬ ‫פארשטייט נישט פארוואס ער דארף האבן‪,‬‬
‫שמחה צו זיך‪ ,‬זיין משפחה‪ ,‬חברים און די גאנצע‬ ‫האבן און האבן‪ .‬עס גייט אים נישט אריין אין‬
‫קאפ די קרומע געדאנקענגאנג‪ .‬ער שפירט זיך‬
‫כלל‪.‬‬ ‫אזוי ווערדפול מיט זיין לעבנס עקספיריענס‬
‫די וועלט איז גליקליך צו פארמאגן נאך‬ ‫אז ער דארף נישט דרויסנדיגע זאכן אים צו‬
‫א מענטש וואס האט געלאזט אונטער זיך די‬
‫צעבראכנקייט פון א לעבן פאר יענעם און‬ ‫באפרידיגן‪.‬‬
‫א לעבן פון אויסגעבן כסדר צו פיטערן דעם‬ ‫כ'בין אמאל געווען אויף א דריי טאגיגע‬
‫קאנפערענץ ארגאניזירט דורך די וועלט‬
‫וואקלדיגן זעלבסווערד‪.‬‬ ‫בארימטע ארגאניזאציע "אש התורה" וואו‬
‫ער איז ווי איינער וואס איז געגאנגען אויף‬ ‫מ'האט פאר דריי טאג גערעדט און געקאכט אין‬
‫א גרויסע דיעטע וואס ער און זיין ארומיגע‬ ‫דער נושא פון זעלבסווערד און נאך פארבינדענע‬
‫דערקענען אים נישט‪ .‬ער איז גארנישט דער‬ ‫נושאים‪ .‬פונקט האב איך דעמאלט געהאלטן‬
‫פעשליכער פון אמאל‪ .‬א איד וואס איז בוחר‬ ‫אינמיטן איבערבויען די הויז און ס'איז מיר ממש‬
‫אין "שמחת החיים" איז א נייע מציאות פון‬ ‫נמאס געווארן פון גיין ווייטער‪ .‬כ'האב פשוט‬
‫נישט פארשטאנען פארוואס ס'פעלט אויס‪.‬‬
‫ס'איז געווען א ווענדפונקט אין די וועג וויאזוי‬
‫אנצוקוקן די וועלט פון מאטעריאליזם‪ .‬גשמיות‬
‫איז דא אונז צו העלפן מיט'ן לעבן – אבער דאס‬
‫איז אויסדריקליך נישט דאס לעבן! דאס לעבן‬
‫איז דער זיך‪ ,‬די נשמה‪ ,‬און די זעלבסווערד וואס‬

‫מיר אלע זענען גליקליך צו פארמאגן‪.‬‬

‫חג הּפסח תשע״ח ‪27‬‬

‫חג הּפסח תשע״ח‬ ‫‪28‬‬

‫ערב יום טוב'דיגער שמועס מיט הגאון‬
‫הגדול רבי מאיר הייזלער שליט"א ראש‬
‫ישיבת עמק התלמוד‪ ,‬איבער דער עולם‬
‫הישיבות‪ ,‬חינוך הבנים‪ ,‬אמונה בה'‪ ,‬און א‬

‫קאך פאר אידישקייט היינטיגע צייטן‬
‫הרב דוד הירש מאיער‬

‫בילדער‪ :‬דוב לענטשעווסקי‬

‫האמונה‬

‫חג הּפסח תשע״ח ‪29‬‬

‫עטליכע מאל במשך די יארן‪ .‬דער ראש ישיבה גייט‪,‬‬

‫עס נעמען אים ארום יונגעלייט און שלינגען זיינעמיר‬
‫ווערטער מיט דורשט‪ .‬צווישן די תלמידים זעט מען‬ ‫האבן‬
‫שטיין בארימטע תלמידי חכמים און מגידי שיעור‪ ,‬כולל‬ ‫שוין‬ ‫אריינפיר‬
‫יונגעלייט צוזאמען מיט ארבייטס‪-‬לייט קובעי עתים‬ ‫געזען‬
‫לתורה‪ .‬אלע זענען דא אייניג‪ ,‬זיי שטייען ארום זייער רבי‬ ‫דעם‬
‫שמביאם לחיי עולם הבא‪ .‬האט זיך אונז געוואונדערט‪,‬‬
‫"וואס הערט מען דא? פארוואס שטייען דא אלע אזוי‬

‫מיט א ביטול גרייט צו הערן און מקבל זיין?"‬
‫נייגענדיג אן אויער באמערקן מיר‪ ,‬אז‬
‫טייל פון זיי קענען שוין די רייד וואס דער ראש ישיבה‬

‫זאגט‪ ,‬אבער זיי ווילן דאס נאכאמאל הערן‪ ,‬און נישט‬

‫בלויז משום דבר שנתחדש בה‪ ,‬ווייל אין בית המדרש בלאמחזה‬

‫חידוש‪ .‬נאר ווייל דער ראש ישיבה רעדט דברי אמונה‪,‬‬

‫ווערטער וועלכע שטעלן אויס א איד צו א געהויבן לעבן‬

‫אויף דער וועלט און אויף יענער וועלט‪.‬‬

‫ענינים וועלכע גיסן זיך פון אונזער אייביגער קוואל‪ ,‬געדאנקן וועלכע אונזער‬

‫הייליג פאלק טראגט שוין מיט זיך פון מתן תורה‪ ,‬דורך בבל‪ ,‬צפון אפריקע‪ ,‬שפאניע‪,‬‬

‫דייטשלאנד און פולין‪ ,‬דאס ווילן די תלמידים הערן איינמאל און נאכאמאל‪ ,‬כולי האי‬

‫ואולי וועט עס אריינגיין אין זייערע נפשות‪.‬‬

‫דער ראש ישיבה הגאון הגדול רבי מאיר הייזלער שליט"א‬

‫ראש ישיבת "עמק התלמוד" בירושלים עיה"ק‪ ,‬פארקערפערט אין זיך‬

‫א מיזוג פון ערשטהאנטיגע מסורות פון גדולי ירושלים‪ ,‬האנט ביי האנט מיט דעם‬

‫לומדי'שן דרך הלימוד וועלכע ער האט מקבל געווען פון די גדולי ראשי הישיבות‬

‫מדור העבר‪ .‬צוזאמען מיט א קלארע הסברה בספרי היסוד במחשבת ישראל‪ ,‬זענען‬

‫זיינע מוסר‪-‬שמועסן צוזאמען געפלאכטן פון אגדת חז''ל וועלכע ווערן מבואר לויט‬

‫ראשונים על התורה‪ ,‬ספרי דרוש‪ ,‬חסידות ומוסר‪ ,‬נישט זעענדיג קיין קאנטראסט‬

‫פון נאכזאגן א שטיקל "תניא" און ברענגען א ראי' פון זיין רבי הגאון רבי יחזקאל‬

‫לעווינשטיין זצ''ל‪ .‬זיינע שמועסן טראגן א חיצוניות'דיגער צורה פון א חיזוק שמועס‪,‬‬

‫אבער עס ווערט געזאגט מיט אן איינגעהאלטענעם "אש קודש" וואס פלאקערט‬

‫צומאל אויף מיט א קול רעש גדול צו וועלכע אלע ארומיגע ווערן בטל‪ ,‬און די‬

‫רעזולטאט איז לעומתם ברוך יאמרו‪ ,‬זיי לערנען זיך דאווענען און לערנען און לעבען‬

‫מיט א פנימיות‪.‬‬

‫ווי די תלמידים זענען מעיד‪ ,‬איז אוממעגליך צו בלייבן מיט‬

‫דעם "בלומדה" לעבען נאכ'ן הערן זיינע שמועסן‪ .‬עס מאנט פון די‬

‫נפשות און פארלאנגט פונעם שכל‪ ,‬און עס נאגט דעם רגש‪ .‬דער ראש ישיבה איז‬

‫געבענטשט מיט א כח המושך‪ ,‬ווען זיינע דברים היוצאים מן הלב דרינגען אריין אין‬

‫די הערצער פון זיינע תלמידים‪ ,‬און נישט אומזיסט זענען זיי אזוי שטארק מקושר‬

‫צום ראש ישיבה‪ ,‬אפילו אסאך יארן נאכן פארלאזן דעם ישיבה אין ירושלים‪ .‬זיין‬

‫שטורמישע פערזענליכקייט און פייערדיגע שמועסן לאזן איבער אן אומגעהויערן‬

‫חג הּפסח תשע״ח‬ ‫‪30‬‬

‫האט מיר קיינער נישט מנצח געווען סיידן א "בעל מלאכה אחת"‪ ,‬איינער‬ ‫איינדרוק ביי אלע צוהערער‪ ,‬און די תלמידים וועלכע האבן צוגעלייגט דעם‬
‫וואס דער נושא איז זיין גאנצער עסק מיט וועלכער ער איז זיך מטפל‪.‬‬ ‫אויער און הארץ צו די שמועסן פארבלייבן שוין צו אים צוגעבינדן בעבותות‬
‫וואס מער מיר הערן‪ ,‬זעען מיר ווי עס פליסן דא תשובות וועלכע קומען‬
‫נאך צענדליגער יארן פון הרבצת התורה און ערפארענע עבודת הקודש מיט‬ ‫אהבה‪.‬‬
‫דעריבער שטעלן די תלמידים אן אלע זייערע חושים אריינצונעמען אין‬
‫תלמידים‪.‬‬
‫ווען מיר זענען פארבעטן געווארן אראפצושרייבן דעם שמועס‪ ,‬האט‬ ‫זיך די דיבורים‪ ,‬אזוי ווי פיש וועלכע לעכצן נאך פרישע רעגן‪-‬וואסער‪.‬‬
‫דער שרייבער פון די שורות געפרעגט‪" :‬קען מען דען באשרייבן דעם קאך‬
‫מיט וועלכע דער ראש ישיבה רעדט?! קען מען דען איבערגעבן דעם גייסט‬ ‫דער שרייבער פון די שורות האט באקומען‬
‫און ערנסטקייט מיט וואס די ווערטער זענען געזאגט געווארן? קען מען דען‬ ‫ערלויבעניש צו זיצן בסגל חבורה אין א דירה אין בארא פארק‪,‬‬
‫ריכטיג אהערשטעלן די אטמאספערע וואס הערשט ווען די פארזאמלטע‬ ‫וואו דער ראש ישיבה האלט זיך יעצט אויף פאר א וואך צייט‪ ,‬ווען ער קומט‬
‫זענען מקבל דעם דבר ה' ‪ -‬דער גייסט וועלכער באגלייט אונז שוין פאר‬
‫טויזנטער יארן וואס דער ראש ישיבה האט דאס גאר קלאר ארויס און‬ ‫דא ארויס צו שאפן פאנדן פאר זיין ישיבה "עמק התלמוד"‪.‬‬
‫ארום דעם טיש זיצן פארזאמלט תלמידים פון ראש ישיבה‪,‬‬
‫געבט דאס איבער אזוי מייסטערהאפטיג?!"‬ ‫א גרופע פון גאר חשוב'ע מחנכים‪ ,‬תלמידי חכמים און בני תורה‪ .‬זיי שטעלן‬
‫קיין תשובה אויף דעם האבן מיר נישט באקומען‪ .‬מען האט געזאגט‬ ‫שאלות צום ראש ישיבה‪ ,‬און דער ראש ישיבה ענטפערט‪ .‬זיין שטימע‬
‫פרעגט נישט קיין שאלות‪ ,‬נעמט דאס פעדער אין די האנט און שרייבט‪,‬‬ ‫הערט זיך זיכער און קלאר‪ ,‬און מען ווערט שנעל איבערצייגט אז דא רעדט‬
‫ואיזהו חכם המכיר את מקומו‪ .‬האבן מיר טאקע גענומען אויף זיך די‬
‫אחריות'דיגע אויפגאבע‪ ,‬מיט א האפנונג אז מען זאל כאטש קענען עטוואס‬ ‫זיך פון א מומחה אין דעם געביט‪.‬‬
‫עס פאסט זיך אויף דעם וואס דער רמב"ם שרייבט‪ ,‬עס‬
‫אראפגעבן די געהויבענע שטימונג‪ ,‬ואידך פירושה היא זיל גמור‪...‬‬

‫די אלע קשיות אינטערעסירט נישט היינט‬ ‫עס איז דא א ריזיגע חילוק צווישן די‬ ‫פרק א׳‪:‬‬
‫קיין איין בחור‪ ,‬אפילו דעם שפיץ למדן און‬ ‫בחורים פון אמאל ביז היינט צוטאגס‪ .‬אמאל‬
‫מתמיד‪ .‬היינט לערנט מען ווייניגער‪ ,‬אבער‬ ‫זענען בחורים געווען תמימות'דיג און האבן‬ ‫״האמנתי‬
‫מ'לערנט געזונטער ווי אין אמאליגע צייטן‪ .‬איך‬ ‫נישט אלץ געוואוסט‪ ,‬אבער היינטיגע בחורים‬ ‫כי אדבר״‬
‫האב שוין נישט געלערנט מסכת שבת לאנגע‬
‫יארן‪ ,‬איך זע בחוש אז אפילו זייט איך האב‬ ‫ווייסן אלעס‪.‬‬ ‫דאס וויכטיגקייט פון רעדן‬
‫עס געלערנט יארן צוריק אלץ מגיד שיעור מיט‬ ‫דאס זעט מען סיי אין וועלטליכע זאכן און‬ ‫צו בחורים און יונגעלייט איבער‬
‫בחורים האט זיך עס געטוישט מצד די תלמידים‪,‬‬ ‫אפילו ביים לערנען‪ ,‬וואס זיי פארשטייען און‬
‫עס איז אן אנדערע מסכתא‪ ,‬מען לערנט אסאך‬ ‫די יסודות הדת והאמונה‬
‫לערנען אפ א זאך בעסער ווי אמאל‪.‬‬
‫שטארקער‪.‬‬ ‫אט האט איר א משל‪ .‬פאריגע זמן האבן מיר‬ ‫„„דער ראש ישיבה איז שוין א מרביץ תורה‬
‫דא שטעלט זיך דער ראש ישיבה אפ און‬ ‫געלערנט אין ישיבה מסכת שבת‪ .‬גלייך ביי די‬ ‫פאר תלמידים פאר צענדליגער יארן בליעה"ר‪.‬‬
‫קלערט א מינוט‪ ,‬און ער זאגט שטיל אבער מיט‬ ‫ערשטע משנה אין שבת ‪" -‬העני בחוץ"‪ ,‬איז דא‬ ‫צי קען מען זען א חילוק צווישן די אמאליגע‬
‫די קשיא פון "מצוה הבאה בעבירה"‪ ,‬מען גיט‬ ‫בחורים און די היינטיגע בחורים‪ ,‬צי אין די‬
‫גאר אן ערנסטן מינע‪:‬‬ ‫צדקה בשעת מען איז מחלל שבת‪ .‬דערנאך‬
‫עס איז טאקע אמת‪ ,‬אבער דאס איז נישט‬ ‫הייבט זיך אן "טעה בדבר מצוה"‪ ,‬א גאנצער‬ ‫לימודים צי באופן כללי?‬
‫מצד אונזער גרויסקייט‪ ,‬דאס איז נעבעך מצד‬ ‫שמועס‪ ,‬און די אלע וועלטס קשיות‪ ,‬וואס יעדע‬
‫אונזער קליינקייט! פון הימל האט מען רחמנות‬ ‫גוטע בחור מיט דריי דורות צוריק האט אין דעם‬
‫געהאט אויף אונז‪ ,‬און מ'האט אונז געגעבן אן‬
‫געקאכט‪.‬‬

‫חג הּפסח תשע״ח ‪31‬‬

‫ישיבה קטנה‪ .‬מיר זענען געווען תמימות'דיג‪ ,‬מיר‬ ‫ביינער און שטיינער‪ ,‬מיט אלע הבלים‪ ,‬אלעס‬ ‫אור ‪ -‬א לעכטיגקייט‪ .‬תיכף ווען מען שטעלט‬
‫האבן נישט געוואוסט די אלע ווערטער‪.‬‬ ‫ווייסן זיי‪ .‬אלעס איז היינט געדרוקט‪ .‬זיי לייענען‬ ‫אוועק א בחור אין די סוגיא‪ ,‬גלייך איז ער זיך‬
‫און ווייסן פיל מער ווי מען מיינט‪ .‬מען רעדט‬ ‫מתעמק מיט אן ערנסטקייט‪' :‬וואס זאגט דער‬
‫„„צי דארף מען רעדן צו בחורים יסודות‬ ‫עפעס פון טיפשים? דער פאקט האט געוויזן‪ ,‬אז‬ ‫ראב"ד‪ ,‬וואס זאגט דער ריטב"א'‪ .‬ער הערט‬
‫הדת? צי דארף מען זיי נאכזאגן די ווערטער‬ ‫די בחורים טראכטן אליין‪ .‬מ'דארף זיי גארנישט‬ ‫וואס דא גייט פאר‪ ,‬עס איז אינגאנצן אן אנדערע‬
‫פון רמב"ם‪ ,‬רמב"ן און רבי סעדיה גאון אויף‬
‫די נושאים פון אמונה במציאות ה'‪ ,‬תורה מן‬ ‫אויפקלערן‪ ,‬אלעס טראכטן זיי‪.‬‬ ‫וועלט‪.‬‬
‫השמים‪ ,‬און בחירת ישראל מהעמים? אדער‬ ‫„„אין דעם הינזיכט איז היינט צוטאגס‬ ‫און דא קומט מען צו צום פראבלעם‬
‫איז בעסער נישט מעורר צו זיין קיין שאלות‬ ‫מיטן היינטיגן דור‪ .‬די בחורים פון היינט ווייסן‬
‫ערגער ווי אמאל?‬ ‫אלצדינג‪ .‬זיי ווייסן פון עווָאלוציע‪ ,‬פון די אלטע‬
‫אין די יונגע מוחות?‬ ‫יא! פופציג יאר צוריק האב איך געלערנט אין‬
‫עס איז מיר א חשיבות צו רעדן פון דעם‬
‫נושא‪ .‬דער רמב"ם שרייבט אין פירוש המשניות‪:‬‬
‫"יקר בעיני ללמד עיקר מעיקרי הדת והאמונה‬
‫יותר מכל אשר אלמדהו" ‪ -‬עס איז מיר חשוב'ער‬
‫אויסצולערנען איין עיקר פון יסודות הדת און‬

‫אמונה‪ ,‬פון אלעס וואס איך לערן מיט אייך‪.‬‬
‫אונזער תורה איז א תורת אמת‪ ,‬דער אמת‬

‫חג הּפסח תשע״ח‬ ‫‪32‬‬

‫ער האט נישט קיין התחדשות אין דעם‪.‬‬ ‫וואו איז געווען מתן תורה? ס'איז געווען א בארג‪,‬‬ ‫דארף זיך נישט באהאלטן‪ .‬איר ווייסט נישט ווי‬
‫דערפאר‪ ,‬ווען מיר באגעגענען א בעל תשובה‬ ‫דער קלענסטער בארג‪ .‬ס'איז גארנישט געווען‬ ‫ווייט בחורים ווילן דאס הערן‪ ,‬איך בין שוין אין‬
‫וועלן מיר נתפעל ווערן פון זיין גרונטליכקייט אין‬ ‫פאר מיר‪ ,‬און עס האט מיר גארנישט געגעבן‬ ‫דעם צענדליגער יארן‪ ,‬בחורים ווילן דאס הערן‪.‬‬
‫די פרשיות פון יציאת מצרים און מתן תורה‪,‬‬ ‫ווען איך בין עלטער געווארן‪ .‬דאס איז די מעשה‬ ‫ווייל ביי יעדן בחור אין הארץ איז דא א לָאך‪,‬‬
‫ווייל ער לערנט דאס מיט'ן שכל פון א גדול‪.‬‬ ‫עד היום מיט אלע בחורים‪ .‬מתן תורה בלייבט‬ ‫ער ווייסט נישט‪ ,‬ער דרייט זיך אויף דער וועלט‪.‬‬
‫ער שטודירט און פארשט דאס נאך‪ .‬ער וויל‬ ‫פארווואס איז ער מחוייב אין מצוות? וואס‬
‫הערן‪ ,‬וויסן און פארשטיין וואס טיפער און‬ ‫ביי זיי מיט די קינדערישע השגות‪.‬‬ ‫מיינט דאס א איד‪ ,‬אין וואס גלייבט מען? דאס‬
‫שטארקער‪ .‬דער ערנסטער בעל תשובה קומט‬ ‫איך וועל זאגן א ווארט פון רבי אייזיק שעהר‬ ‫גאנצע געפיל אין די גאנצע תורה איז נישט קלאר‬
‫אן טיפער‪ ,‬ווייל ער הערט יעצט א נייע זאך‪ .‬ער‬ ‫זצ"ל‪ ,‬דער סלאבאדקער משגיח‪ ,‬זייער א נוצבאר‬ ‫ביי אים‪ ,‬אבער יעדע בחור וויל דאס פארשטיין‬
‫דערהערט דעם אמת פון די זאך‪ ,‬ער דערהערט‬ ‫ווארט‪ .‬אז מען לערנט חומש בבחינת "גדול ‪-‬‬
‫אז דא רעדט זיך עפעס וועגן א רבונו של עולם‪,‬‬ ‫וקטן עומד על גביו"‪ ...‬ווען מען לערנט חומש‬ ‫און דערהערן‪.‬‬
‫ער האט באשאפן א וועלט‪ .‬ער האט געוויזן ביי‬ ‫אין די עלטערע יארן לערנט מען עס איבער מיט‬ ‫איך רעד אסאך מיט בחורים‪ ,‬זיי ערלויבן זיך‬
‫יציאת מצרים‪" :‬כי אני ה' בקרב הארץ"‪ ,‬און ער‬ ‫דעם קינדערישן שכל‪ .‬מען האט זיך קיינמאל‬ ‫היינט צו פרעגן שאלות‪ ,‬און אויב זאגט מען אים‬
‫האט אויסדערוועלט און גענומען פאר זיך דעם‬ ‫נישט איינגעוואוינט זיך מעמיק צו זיין אין די‬ ‫נישט די יסודות האמונה איז מען חוטא בנפש‬
‫אידישן פאלק‪" :‬כי יעקב בחר לו י‪-‬ה ישראל‬ ‫פסוקים און אין די פרשיות‪ .‬ער האט דאך שוין‬ ‫הילד‪ ,‬און זיי וואקסן אויף און ווייסן באמת נישט‬
‫געהערט מתן תורה אלס קינד‪ ,‬און דאס וואס ער‬
‫לסגולתו"‪.‬‬ ‫האט געהערט אלס קינד ‪ -‬דאס באגלייט אים‪.‬‬ ‫די יסודות הדת‪.‬‬
‫און אז מען רעדט נישט וואס מען דארף‬ ‫פון חדר געדענק איך נאך עד היום איין ציור‪:‬‬
‫רעדן מיט די בחורים‪ ,‬קען דער תלמיד אדורכגיין‬
‫א גאנץ לעבן און נישט זיין רואיג מיט זיין אמונה‪.‬‬

‫ער האט נישט קיין צוגאנג צו די זאך‪.‬‬
‫איך האב געזאגט אין לעיקוואד א דרשה‬
‫מיט אפאר יאר צוריק‪ .‬קלינגט מיר א יונגערמאן‬
‫‪ -‬א איד פון פופציג יאר אלט און א חשוב'ער‬
‫תלמיד חכם ‪ -‬און זאגט‪ ,‬אז ער האט אלע יארן‬
‫מורא געהאט צו טראכטן פון אמונה‪ .‬יעצט‬
‫איז דאס ערשטע מאל וואס ער האט געזען‬
‫וואס דער מהלך איז‪ .‬ער האט מורא געהאט צו‬
‫טראכטן‪ ,‬ער האט מורא געהאט אז ער וועט‬
‫אריינפאלן‪ .‬איר פארשטייט וואס דא טוט זיך?‬
‫מען האט נישט קיין פשוט'ער מהלך המחשבה‬

‫אין די יסודות‪.‬‬
‫"איז דא עפעס א הגיון אין דעם שווייגן?"‬
‫‪ -‬פרעגט דער ראש ישיבה מיט א קענטיגער‬

‫ווייטאג‪.‬‬
‫„„פארוואס פעלט זיך אויס אז א פשוט'ע‬

‫בחור זאל קענען די יסודות?‬
‫מיר זאגן פסח ביינאכט אין פיוט‪ִ " :‬נ ְׁש ְמ ָדה‬
‫ִמ ְדָין ִּב ְצ ִליל ְשֹעֹו ֵרי עֹו ֶמר ֶּפ ַסח"‪ .‬דאס איז די‬
‫מעשה פון גדעון‪ .‬אין יענע תקופה האבן אידן זיך‬
‫נישט געפירט ערליך און עס האט זיי באטראפן‬
‫ציפקע צרות‪ .‬אידן האבן ביטער שווער‬
‫געהארעוועט‪ ,‬און ווען זיי האבן ענדליך אנגעזייט‬
‫א פעלד און עס איז געקומען די צייט צו עסן די‬
‫פרוכט פון די הארעוואניע‪ ,‬קומען פלוצים אן די‬
‫מדינים און שניידן אפ די תבואה‪ .‬דער מצב איז‬
‫געווארן ביטער ווי א גאל‪ ,‬ווי דער פסוק זאגט‬
‫(שופטים ו)‪" :‬זיי האבן נישט איבערגעלאזט‬
‫קיין שפייז‪ ,‬קיין לעמעלע און אקס פאר'ן פאלק‬

‫חג הּפסח תשע״ח ‪33‬‬

‫ישראל‪ .‬אין זייערע ליידן האבן אידן געשריגן צום האלט דער ראש ישיבה אז דאס נישט רעדן אמונה‪ ,‬מיינט ער נישט נאר די טריקענע פאקטן‪,‬‬

‫גענוג איבער מושגים אין "אמונה" איז דער נאר דאס קומט צוזאמען מיט'ן גאנצן הרגש און‬ ‫לעבעדיגן באשעפער"‪.‬‬

‫און אט באווייזט זיך א געטליכער מלאך פראבלעם פונעם דור? ברען‪.‬‬

‫דער ראש ישיבה איז מוסיף דערויף‪:‬‬ ‫יא‪ ,‬אמונה איז די פראבלעם‪.‬‬ ‫אינ'ם ערשטן טאג פסח‪ ,‬און באגריסט‬

‫"אוודאי אזוי‪ ,‬מ'האט דאך גערעדט דא פון‬ ‫ווען מ'זאגט אז היינטיגע צייטן זענען דא‬ ‫גדעון‪" :‬ה' ִע ְּמָך ִּגּבֹור ֶה ָחִיל"‪ .‬תיכף האט גדעון‬

‫אויסגעלָאדענט זיינע טענות צום מלאך‪" :‬נעכטן פראבלעמען‪ ,‬אז בחורים אדער יונגעלייט האבן דאס חיות‪ ,‬וויאזוי מ'דארף איבערגעבן די זאך"‪.‬‬

‫האט מיין טאטע מיר פארגעלייענט הלל‪ ,‬און ער שאלות אין די זאכן‪ ,‬איז מורגל בפי העולם אז „„דאס מיינט‪ ,‬אז ווען א בחור אדער א‬

‫האט געזינגען "בצאת ישראל ממצרים"‪ .‬גענוי זיי האבן נישט קיין קשיות‪ ,‬זיי האבן נישט קיין יונגערמאן וואס איז נאך מיט אונז פרעגט‬

‫ווי אונזער באשעפער האט געטון ניסים פאר שאלות‪ ,‬זיי זוכן פריקת עול‪ ,‬הפקרות‪ ,‬און זיי שאלות‪ ,‬און אסאך וועלן זאגן ס'איז נאר ווייל‬

‫אונזערע זיידעס זאל ער טון אויך מיט אונז‪ .‬ער זוכן זיך צו פארענטפערן‪ .‬ווי רבי חיים בריסקער בעצם ער זוכט תאוות‪ ,‬האלט דער ראש ישיבה‬

‫האט אונז דאך ארויסגענומען פון מצרים און האט געזאגט‪" ,‬ער האט נישט קיין קשיות‪ ,‬ער אז רעדן קלאר און אפן פון אמונה קען אים‬

‫העלפן?!‬ ‫האט תירוצים"‪.‬‬ ‫יעצט האט ער אונז פארלאזט"‪.‬‬

‫אמונה קען אים אוודאי העלפן!‬ ‫ס'איז טאקע אויך אמת אז עס זענען פאראן‬ ‫אט צעקאכט זיך דער ראש ישיבה און‬

‫רבי חיים האט‬ ‫שרייט אויס‪:‬‬

‫גערעדט פון א איד‬ ‫"אז ער קען‪,‬‬

‫וואס איז געווען א‬ ‫פארוואס באהאלט‬

‫פורק עול‪ ,‬ער האט‬ ‫איר פארשטייט וואס דא‬ ‫ער זיך פון אונז?‬
‫שוין נישט געהיטן‪,‬‬ ‫טוט זיך? מען האט נישט קיין‬ ‫פארוואס שווייגט‬
‫אבער דער בחור‬ ‫פשוט'ער מהלך המחשבה אין‬ ‫ער?" ‪ -‬האט גדעון‬
‫וואס ווארפט זיך‬ ‫געשריגן‪ָ " .‬ל ָּמה‬
‫און מוטשעט זיך‪,‬‬ ‫ִת ְהֶיה ְּכ ִאיׁש ִנ ְד ָהם‬
‫אוודאי וועט עס‬ ‫ְּכ ִגּבֹור ֹלא יּו ַכל‬
‫ְלהֹו ִׁשי ַע"‪ .‬ווארום‬
‫אים העלפן‪.‬‬

‫„„דער אמת‬ ‫די יסודות‪" .‬איז דא עפעס א‬ ‫באווייזט ער נישט‬
‫איז‪ ,‬אז מען רעדט‬ ‫זיין כח? ‪ -‬האט דער‬

‫נישט פון די זאכן‬ ‫הגיון אין דעם שווייגן?"‬ ‫יונגער גדעון זיך‬
‫ווייל אמאל האט‬ ‫געאייסערט מיט'ן‬
‫מען נישט גערעדט‬
‫מלאך ה'‪.‬‬

‫דערפון‪ .‬פארוואס‬ ‫פון וואו האט‬

‫טאקע‪ ,‬און‬ ‫דער יונגער גדעון‬

‫וואס איז היינט‬ ‫גענומען אזעלכע‬

‫אנדערש?‬ ‫דיבורים? נאר זיין‬

‫קודם כל‪ ,‬אין תניא שטייט דאך שוין‬ ‫טאטע האט מיט אים געלייענט הלל און מיט אזעלכע‪ ,‬איך ווייס נישט קיין ציפערן‪ .‬אבער‬

‫אים אזוי געלערנט די פסוקים‪ ,‬ביז דאס איז זייער אסאך וואלטן נישט אנגעקומען צו דעם‪ ,‬דערוועגן‪ ,‬און ער האט שוין גערעדט בהרחבה די‬

‫ביי גדעון געווארן א פאקטישע זאך‪ ,‬אן "אמונה ווען זיי וואלטן ווען געשפירט אביסל א חיות גאנצע השתלשלות אין די זאכן‪ .‬ער אליין זאגט‪,‬‬

‫חושית"‪ .‬איז דא היינט א בחור וועלכער קען אין אמונה‪ .‬בשעת ער לייקנט שוין וויל ער שוין אז אמאל האט מען נישט גערעדט וועגן דעם‪,‬‬

‫זאגן אזעלכע דיבורים? ניין! ווייל מען לערנט נישט הערן‪ ,‬אבער ווען ער וואלט ווען געהאט א ווייל אמאל איז די גאנצע וועלט געווען פול מיט‬

‫נישט מיט זיי יציאת מצרים ווי עס ברויך צו זיין‪ .‬חיות אין דאווענען‪ ,‬א חיות אין אידישקייט‪ ,‬א אמונה‪.‬‬

‫פארוואס איז היינט אנדערש‪ ,‬איז שתי‬ ‫"ווער זאגט אז בחורים קענען נישט חיות אין א שבת‪ ,‬וואלט ער נישט אנגעקומען‬

‫תשובות בדבר‪ .‬ערשטנס‪ ,‬די וועלט איז געווארן‬ ‫פארשטיין? גדעון האט פארשטאנען ווייל מען צו דעם!‬

‫דא רופט זיך אן אן איידעלער יונגערמאן ‪ -‬א קאליע‪ ,‬די וועלט איז אייז‪-‬קאלט‪ ,‬פארפרוירן‪.‬‬ ‫האט עס מיט אים געלערנט‪" :‬אמש קראנו‬

‫דארף מען שוין אביסל רעדן און דאס מסביר‬ ‫את ההלל‪ ,‬והיה אבי מקראני‪' :‬בצאת ישראל תלמיד נאמן‪ ,‬וואס חכמת אדם תאיר פניו‪:‬‬

‫פון די תלמידים וואס איך קען‪ ,‬די וואס האבן זיין‪.‬‬ ‫ממצרים'" ‪ -‬נעכטן האט דער טאטע מיט מיר‬

‫אמאליגע צייטן האט נישט אזוי‬ ‫געלייענט הלל און ממחיש געווען נסי יציאת צוגעלייגט אן אויער און קונה געווען די שמועסן‪,‬‬

‫מצרים" ‪ -‬פירט דער ראש ישיבה אויס מיט א די זענען שטארקערע און געזונטערע אידן‪ .‬אויסגעפעלט‪ .‬פארוואס? ווייל אמאליגע צייטן‬

‫נישטא אין דעם קיין ספק‪ ,‬זיי זענען געפלאנצט איז די גאנצע אידישע גאס געווען פול מיט‬ ‫קאך‪.‬‬

‫„„עס איז אונז באקאנט אז דער ראש ישיבה ווי א בוים "על פלגי מים" מיט גאר שטארקע אמונה‪ .‬איך געדענק ווען איך בין אויפגעוואקסן‬

‫רעדט אסאך אמונה ענינים מיט די בחורים‪ .‬צי שרשים‪ .‬ווייל ווען דער ראש ישיבה רעדט פון אין ירושלים מיט זיבעציג יאר צוריק‪ ,‬ווי די גאס‪,‬‬

‫חג הּפסח תשע״ח‬ ‫‪34‬‬

‫געשמאק אין דעם‪ ,‬היינט ווען א בחור הייבט‬ ‫איז ווייל דער יצר הרע מאכט א נייע טעם‬ ‫די לופט‪ ,‬איז געווען פול מיט אמונה און מיט‬
‫קוים אן א שטיקל גמרא "תנו רבנן"‪ ,‬האט ער‬ ‫אין עבירות‪ ,‬און אן א געשמאקע טעם אויף‬ ‫יראת שמים‪ .‬די מענער און די פרויען‪ ,‬די אלטע‬
‫שוין טועם געווען א טעם תורה‪ .‬ער לויפט שוין‬ ‫פארקערט קען מען זיך נישט שלאגן מיט אים‪,‬‬
‫ארום הערן נאך א לומדות‪ ,‬נאך א שיעור‪ ,‬א‬ ‫האט מען געגעבן א נייעם טעם אין לערנען‪ ,‬זה‬ ‫מיט די יונגע‪ ,‬אלע האבן געאטעמט אמונה‪.‬‬
‫לעומת זה עשה אלקים‪ .‬קוקט נאך דארט‪ ,‬עס‬ ‫"איר האט שוין אמאל געהערט פון איינרייסן‬
‫שטארקערער שיעור‪.‬‬ ‫דעם ארון הקודש?" ‪ -‬ווענדעט זיך צו אונז דער‬
‫מען רופט עס רבי חיים'ס מהלך‪ ,‬אבער עס‬ ‫איז דא א גאנצע מאמר אויף דעם‪.‬‬ ‫ראש ישיבה מיט א רעטארישע פראגע‪ ,‬אויף‬
‫קומט פון סאך פריער‪ .‬וואס איז רבי חיים? רבי‬ ‫אמאל האט א בחור געדארפט האבן א‬
‫חיים איז געקומען שוין נאך דעם קצות מיט‬ ‫שטארקע היקף אין די סוגיא צו באקומען א‬ ‫וואס אלע אנוועזנדע ענטפערן אז נישט‪.‬‬
‫"אט הערט זיך צו צו אן אלטן איד"‪.‬‬
‫"אינמיטן טאג פלעגן א גרופע פרויען אריינגיין‬
‫אין שול‪ ,‬און זיי האבן געעפנט דעם ארון הקודש‬
‫און זיך אויסגעוויינט "יענך ה' יום צרה" מיט‬
‫בכיות‪ ,‬און איינגעריסן‪ .‬דאס איז נישט געווען‬
‫קיין אויסערארדנטליכע ערשיינונג‪ .‬דאס הייסט‪,‬‬
‫אז די אמונה איז געווען גוט איינגעבאקן אין דעם‬
‫גאנצן לעבן און וועזן פון אידן און אידענעס‪ ,‬און‬
‫דאס איז אויטאמאטיש אריבער אויף די קינדער‪.‬‬
‫דאס איז געווען די לופט‪ ,‬די אטאמספערע‪ ,‬דער‬
‫רוח און גייסט פון דעם גאנצן שטעטל‪ ,‬און אזוי‬
‫בין איך אויך אויפגעוואקסן אין ירושלים"‪.‬‬
‫"אבער היינט איז ליידער דאס נישט די‬

‫לופט‪ ,‬איז מען מחוייב מער צו רעדן"‪.‬‬
‫די צווייטע סיבה פארוואס מען דארף היינט‬
‫רעדן מער ווי אמאל איז‪ ,‬ווייל אז דער יצר הרע‬

‫רעדט אפן‪ ,‬דארפן מיר אויך רעדן אפן‪.‬‬
‫דער יצר הרע האט זיך אויסגעטוען אלע‬
‫לבושים‪ ,‬און ער קומט מיט די גרעסטע מאס‬
‫פרעכהייט און חוצפה‪ ,‬ממש חוצפה אן א גבול‪,‬‬
‫ער וויל איינשלינגען די גאנצע וועלט‪ְׁ " :‬שאֹול‬
‫ִמ ַּת ַחת ָר ְגָזה ְלָך" (ישעי' יד‪ ,‬ט)‪ .‬אויב עס איז‬
‫דא אין די וועלט איין בחור'ל מיט יראת שמים‬
‫וועלכער זיצט איינגעבויגן אויף די גמרא און‬
‫מאטערט דעם קאפ "לימא כתנאי"‪ ,‬גייט עס‬
‫דעם יצר הרע בנפשו‪ .‬איז אונזער פליכט צו‬

‫רעדן‪.‬‬
‫דער יסוד פון דעם האב איך געטראכט‪,‬‬
‫ושוב ראיתי אז דער חידושי הרי"ם שרייבט דאס‬

‫אין ספר הזכות פרשת שלח‪.‬‬
‫דער פאקט איז‪ ,‬אז דער דרך הלימוד האט‬
‫זיך געטוישט‪ .‬א בחור א מתחיל וועלכער לייגט‬
‫זיך ערנסט אריין אין לערנען‪ ,‬שפירט היינט גאנץ‬
‫שנעל א טעם אין לערנען‪ ,‬אנטקעגן אמאל וואס‬
‫מען האט געדארפט אסאך הארעווען צוצוקמען‬
‫צו דעם‪ ,‬עס האט געדויערט לאנג ביז מען איז‬
‫צוגעקומען צו שפירן א טעם אין תורה‪ .‬עס איז‬
‫אין די לעצטע דורות דא א נייער מהלך אין‬
‫לערנען‪ .‬אין די פריערדיגע ספרים איז נישטא‬

‫דער מהלך‪.‬‬
‫האט דער חידושי הרי"ם געזאגט‪ ,‬אז דאס‬

‫חג הּפסח תשע״ח ‪35‬‬

‫האבן דאס געזען‪.‬‬ ‫האט דאס דער גאנצער פאלק מיטגעהאלטן‪.‬‬ ‫רבי עקיבא איגר‪ ,‬און רבי חיים האט געזאגט‪.‬‬
‫אט אזוי שטייט אין די פסוקים (שם‪ ,‬לב‪-‬לג)‪:‬‬ ‫פון די דריי מיליאן קעפיגע מאסע וועלכע‬ ‫"אין רבי עקיבא איגר איז דא אכט מהלכים אין‬
‫" ִּכי ְׁשַאל ָנא ְלָי ִמים ִראׁשִֹנים ֲא ֶׁשר ָהיּו ְל ָפֶניָך‪ְ ,‬ל ִמן‬ ‫האט די תורה מקבל געווען עליהם ועל‬ ‫לערנען‪ ,‬איינס האבן מיר גענאשט"‪ .‬רבי חיים‬
‫ַהּיֹום ֲא ֶׁשר ָּב ָרא ֱאֹל ִקים ָא ָדם ַעל ָהָא ֶרץ‪ּ ,‬ו ְל ִמ ְק ֵצה‬ ‫דורותיהם‪ ,‬האבן גאנצע הונדערט פראצענט‬ ‫האט געעפנט דעם וועג און עס מפתח געווען‪.‬‬
‫ַה ָּׁש ַמִים ְו ַעד ְק ֵצה ַה ָּׁש ָמִים‪ֲ ,‬ה ִנ ְהָיה ַּכ ָּד ָבר ַהָּגדֹול‬ ‫פון די פארזאמלטע ארום הר חורב געזען די‬ ‫היינט‪ ,‬ווען א בחור אדער א יונגערמאן קריכט‬
‫ַהֶּזה אֹו ֲה ִנ ְׁש ַמע ָּכמֹהּו‪ֲ :‬ה ָׁש ַמע ָעם קֹול ֱאֹל ִקים‬ ‫איינמאליגע שטורמישע מחזה‪ .‬די אנטפלעקונג‬ ‫נאר אריין אין די סוגיא‪ ,‬איז ער שוין אין אן‬
‫ְמ ַד ֵּבר ִמּתֹוְך ָה ֵאׁש ַּכ ֲא ֶׁשר ָׁש ַמ ְע ָּת ַא ָּתה‪ַ ,‬וֶּי ִחי" ‪-‬‬ ‫פונעם בורא עולם אויף די וועלט‪ .‬און זיי‪ ,‬די‬ ‫אנדערע וועלט‪ ,‬און ער ווערט אן אנדערער‬
‫איז שוין געווען אזוינס אמאל אין די היסטאריע‪,‬‬ ‫אלע וועלכע האבן געזען דאס אומנאטירליכע‪,‬‬
‫אז א גאנץ פאלק זאל ווערן נביאים און זען און‬ ‫מענטש‪.‬‬
‫הערן דאס געטליכע התגלות? די תורה‪ ,‬דער‬ ‫האבן מקבל געווען די תורה‪.‬‬
‫נצחיות'דיגער הייליגער דאקומענט זאגט דאס‬ ‫מען קען נישט איינרעדן פאר א מענטש אז‬ ‫פרק ב׳‪:‬‬
‫אלס נבואה‪ :‬איר וועט זיך אין אזא טענה נישט‬ ‫א בורא עולם האט זיך צו אים באוויזן‪ ,‬און אז ער‬
‫אנקלאפן‪ .‬קיינער קען נישט און וועט דאס נישט‬ ‫האט מיטגעלעבט גאר א הימלדיגע הנהגה‪ ,‬אויב‬ ‫כי לא‬
‫איז דאס נישט געשען‪ .‬און אוודאי קען מען עס‬ ‫כצורנו צורם‬
‫דערציילן‪.‬‬ ‫נישט איינרעדן פאר א רבים‪ ,‬און קל וחומר בן בנו‬
‫אזוי אויך דארף מען אויסשמועסן פאר די‬ ‫של קל וחומר פאר א גאנץ פאלק‪ .‬ווי דער פסוק‬ ‫מיט וואס אונזער תורה איז אנדערש‬
‫בחורים אלעס וואס נעמט ארום דעם ענין פון‬ ‫זאגט (שם‪ ,‬לה‪-‬לו)‪ַ" :‬א ָּתה ָה ְר ֵא ָת ָל ַד ַעת ִּכי ה' הּוא‬ ‫פון אלע אנדערע רעליגיעס פון‬
‫ָה ֱאֹל ִקים ֵאין עֹוד ִמ ְּל ַבּדֹו‪ִ :‬מן ַה ָּׁש ַמִים ִה ְׁש ִמי ֲעָך ֶאת‬ ‫די וועלט‬
‫"יציאת מצרים"‪.‬‬ ‫קֹלֹו ְלַי ְּס ֶרָּך‪ְ ,‬ו ַעל ָהָא ֶרץ ֶה ְר ֲאָך ֶאת ִאּׁשֹו ַה ְּגדֹו ָלה‪,‬‬
‫ס'איז דא השגחה אויף די וועלט‪ ,‬ס'איז דא‬ ‫ּו ְד ָב ָריו ָׁש ַמ ְע ָּת ִמּתֹוְך ָה ֵאׁש" ‪ -‬איר זעלבסט האט‬
‫השגחה פרטית‪ .‬ס'איז מבואר אין אלע ראשונים‬

‫ביי א דרשה פאר זיינע תלמידים הקרויים בנים בהיכל ישיבתו‬ ‫„„ווען דער ראש ישיבה זאגט אז מ'דארף‬
‫רעדן אין אמונה‪ ,‬וואס מיינט דער ראש ישיבה?‬
‫אז די גאנצע תכלית פון די אלע ניסים איז‬ ‫דאס מיטגעלעבט‪ .‬און אזוי זאגט ישעי' הנביא‬
‫געווען‪" :‬וידעתם כי אני ה'" ‪ -‬איר זאלט וויסן‪.‬‬ ‫(מח‪ ,‬טז)‪ִ " :‬ק ְרבּו ֵא ַלי ִׁש ְמעּו 'זֹאת'‪ֹ ,‬לא ֵמרֹאׁש‬ ‫וואס דארף מען לערנען מיט די בחורים?‬
‫ווער זאל וויסן? אונזערע קינדער און אייניקלעך‪.‬‬ ‫ַּב ֵּס ֶתר ִּד ַּב ְר ִּתי" ‪ -‬די תורה ווערט אנגערופן "זאת"‬ ‫מען דארף קלאר אויסשמועסן די ווערטער‬
‫גייט און פרעגט א גוטער בחור‪' :‬וואס‬ ‫התורה‪ ,‬פון אנפאנג אן ביי מתן תורה האב איך‬
‫איז דער ענין פון פדיון הבן?' וועט ער וויסן די‬ ‫נישט גערעדט באהאלטענערהייט‪ ,‬נאר אלע‬ ‫פון די ראשונים אויף "מתן תורה"‪.‬‬
‫וואס איז דאס געווען מתן תורה? דאס‬
‫גאנצע פאלק האט געהערט דעם בורא עולם‪.‬‬
‫מען קען נישט איינרעדן א גאנצע פאלק פון‬
‫מיליאנען מענטשן אז עס איז אריבער אויף זיי‬
‫אזא אויסערארדנטליכע געשיכטע‪ ,‬אויב עס זאל‬
‫נישט זיין ריכטיג‪ .‬די תורה זאגט דאך דאס קלאר‬
‫(דברים ד‪ ,‬לב)‪ִּ " :‬כי ְׁשַאל ָנא ְלָי ִמים ִראׁשִֹנים‪...‬‬
‫ֲה ִנ ְהָיה ַּכ ָּד ָבר ַהָּגדֹול ַהֶּזה אֹו ֲה ִנ ְׁש ַמע ָּכמֹהּו?"‬
‫קיינער האט נאך אזא מעשה נישט דערציילט‪,‬‬
‫ווייל אזא מעשה קען מען נישט פאבריצירן ‪ -‬נאר‬

‫אויב עס האט פאסירט‪.‬‬
‫און מען דארף קלארשטעלן אז "לא כצורנו‬
‫צורם"‪ .‬אנדערש ווי אלע רעליגיעס ‪ -‬יא‪,‬‬
‫אלע! ‪ -‬רעדט מען נישט דא פון א געוויסע‬
‫פראצענט פון מענטשן וועלכע האבן געזען דאס‬
‫אויסערגעווענליכע‪ ,‬נאר אלע אן אויסנאם‪.‬‬
‫גאנצע הונדערט פראצענט פונעם פאלק האט‬
‫עס געזען און געשפירט‪ .‬דאס הייסט אז די דת‬
‫איז נישט תלוי אין דעם וואס די שוואכערע‬
‫גלייבן די שטארקערע אדער קלוגערע‪ ,‬ניין! אלע‬
‫זענען געווען אייניג‪ .‬ביים מקבל זיין דעם דת‬

‫חג הּפסח תשע״ח‬ ‫‪36‬‬

‫ביים דערהויבענעם שמועס מיט׳ן ראש ישיבה פאר ״ידעּתי״‪ .‬ווערן געזען פון רעכטס צו לינקס‪ :‬הגאון רבי משה נחמי׳ לעוויטא שליט״א‬
‫ראה״כ ומו״ץ באבוב‪ 45-‬בוומסב״ג‪ ,‬הרה״ג רבי דוד הירש מאיער שליט״א בעמח״ס עשן הכבשן‪ ,‬הגאון הגדול רבי מאיר הייזלער שליט״א‬

‫ראש ישיבת עמק התלמוד‪ ,‬הגאון רבי חיים אהרן אונגאר שליט״א רב ביהמ״ד קיט״ל דסאטמאר סאוט‪ 8-‬ומרבני ארגון ״ידעתי״‬

‫דיין גאנץ לעבן די ווערטער פון די גלחים און עס‬ ‫געוואלט אוועקנעמען יעדער ספק פון אידן‪,‬‬ ‫לומדות פון די זאך‪ .‬אויב איז ער א חסיד'ישער‬
‫האט זיך אריינגעזעצט אין דיין מח‪ ,‬מיט'ן כח‬ ‫האט ער זיך אנטפלעקט צו זיי‪ ,‬און זיי זענען‬ ‫בחור‪ ,‬וועט ער אויך וויסן חסידי'שע ביאורים‬
‫פון געוואוינהייט‪ .‬אבער דער אמת איז‪ ,‬אז די‬ ‫אלע געווארן נביאים‪ .‬זיי האבן אליין געזען די‬ ‫ארום פדיון הבן‪ .‬אבער ער וועט נישט וויסן‬
‫מעשה פון אותו האיש אין וועלכע דו גלייבסט‬ ‫קולות‪ ,‬בליצן און פייער צונגען וועלכע האבן‬ ‫פשוט'ע פסוקים חומש‪ .‬מען זאגט דאס יעדן‬
‫איז א זאך וועלכע דער ריינער שכל און קאלטער‬ ‫ארומגענומען דעם בארג‪ .‬זיי האבן געזען ווי‬ ‫טאג ביי שחרית‪ ,‬און דער בחור וועט נאך אלץ‬
‫לאגיק קען דאס בשום אופן נישט אקצעפטירן‪.‬‬ ‫משה גייט אריין אין דעם פייער‪ ,‬און זיי האבן‬ ‫נישט וויסן אויב מען לערנט עס נישט מיט אים‬
‫אליין געהערט די עשרת הדברות‪ .‬זיי האבן‬ ‫(שמות יג‪ ,‬יד‪-‬טו)‪ְ" :‬ו ָהָיה ִּכי ִי ְׁשָא ְלָך ִב ְנָך ָמ ָחר‬
‫ווער האט דאס געזען‪ ,‬ווען און וויאזוי?"‬ ‫דאס נישט געהערט פון יחידים און אויך נישט‬ ‫ֵלאמֹר‪ַ ,‬מה ּזֹאת? ְוָא ַמ ְר ָּת ֵא ָליו‪ְּ ,‬בחֶֹזק ָיד הֹו ִציָאנּו‬
‫ווייטער זאגט דארט דער רמב"ן צום קעניג‪:‬‬ ‫פון נביאים‪ ,‬נאר זיי אליין פונעם איין איינציגן‬ ‫ה' ִמ ִּמ ְצ ַרִים ִמ ֵּבית ֲע ָב ִדים‪ַ :‬וְי ִהי ִּכי ִה ְק ָׁשה ַפ ְרעֹה‬
‫"דו פארלאנגסט אז מיר זאלן גלייבן אין אותו‬ ‫באשעפער‪ .‬און די נבואה איז געבליבן ביי אידן‬
‫האיש‪ .‬אונזערע עלטערן האבן דאך אים מכחיש‬ ‫ְל ַׁש ְּל ֵחנּו‪ַ ,‬וַּי ֲהרֹג ה' ָּכל ְּבכֹור ְּב ֶא ֶרץ ִמ ְצ ַרִים"‪.‬‬
‫געווען בפניו‪ ,‬און ער האט זיי נישט געקענט‬ ‫פאר ניין הונדערט יאר ביז גלות בבל"‪.‬‬ ‫וויפיל מאל שטייט אין רמב"ן און אין‬
‫איבערצייגן זיינע אילוזיעס‪ ,‬זאלן מיר עס‬ ‫מ'דארף דאס גוט ערקלערן‪ ,‬אז דער‬ ‫אנדערע ראשונים‪ ,‬אז דער תכלית פון דעם‬
‫אננעמען פון די גלחים‪ ,‬וועלכע האבן דאס בלויז‬ ‫אויבערשטער איז נתגלה געווארן פאר שישים‬ ‫אלעם איז‪ ,‬אז אידן זאלן אריינעמען אין קאפ‬
‫ריבוא‪ .‬ווי דער רמב"ם שרייבט אין אנפאנג יסודי‬ ‫און אין די נשמה אז דער אויבערשטער פירט‬
‫געהערט א שמועה רחוקה?"‬ ‫התורה‪ ,‬אז אונזער אמונה איז נישט געבויט אויף‬ ‫די וועלט מיט א השגחה פרטית אויף אלץ און‬
‫המפורסמות אינן צריכות ראיה‪ .‬דאס איז א‬ ‫מופתים‪ .‬ניין און ניין! אונזער אמונה איז געבויט‬
‫כלל‪ ,‬א זאך וועלכע אלע ווייסן דארף נישט קיין‬ ‫ווייל מיר האבן אליין געזען‪" .‬שעינינו ראו ולא‬ ‫אלעמען‪ ,‬בורא ומנהיג ומשגיח‪.‬‬
‫ראיה‪ .‬איך בין געפארן צום ציון פונ'ם רבי'ן רבי‬ ‫זר" ‪ -‬אונזערע אויגן האבן געזען ווי דער בורא‬ ‫„„צי דארף מען לייגן א גרעסערע דגוש אויף‬
‫אלימלך זי"ע קיין ליזענסק‪ ,‬פון וואנעט ווייס איך‬ ‫עולם רופט רופט‪' :‬משה משה!' און רעדט צו‬ ‫"מעמד הר סיני"‪ ,‬מער ווי אויף די אנדערע‬
‫אז ער ליגט דארט? איך קען איינעם וואס איז‬
‫געווען ביי די לוי׳? איך קען איינעם וועלכע האט‬ ‫אים‪.‬‬ ‫יסודות?‬
‫געקענט איינעם וועלכער איז געווען ביי די לוי׳?‬ ‫" ָּפ ִנים ְּב ָפ ִנים ִּד ֶּבר ה' ִע ָּמֶכם ָּב ָהר ִמּתֹוְך ָה ֵאׁש"‬ ‫"מעמד הר סיני" ‪ -‬דאס איז די גרעסטע‬
‫נאר עס איז א דבר מפורסם און עס דארף נישט‬ ‫(דברים ה‪ ,‬ד)‪ .‬אלע אידן האבן דאס מיטגעהאלטן‪,‬‬ ‫זאך‪ .‬דער רמב"ם זאגט‪ ,‬אז מעמד הר סיני איז‬
‫דאס זאגט דאך דער רמב"ן אין ויכוח מיט דעם‬ ‫דאך א זאך וואס איז "מסיר כל ספק" ‪ -‬עס‬
‫קיין ראי׳‪.‬‬ ‫משומד פריי פול‪ ,‬פארנט פונעם קעניג‪" :‬אדוני‬
‫א גאנצע פאלק האט געזען‪ ,‬און עס‬ ‫המלך‪ ,‬דו ביסט געבוירן צו א טאטע א קריסט‬ ‫נעמט אוועק יעדן ספק‪.‬‬
‫איבערגעגעבן לדורותם אחריהם‪ ,‬דאס איז א‬ ‫און א מאמע א קריסטין‪ ,‬און דו האסט געהערט‬ ‫אזוי זאגט אויך דער כוזרי‪ ,‬נאכדעם ווי דער‬
‫דבר מוסכם ומפורסם‪ ,‬וועלכע איז קיינעם נישט‬ ‫חכם נוצרי או חכם ישמעאלי האבן אפגעזאגט‬
‫זייערס‪ ,‬זאגט דער חבר‪" :‬ווייל דער בורא האט‬

‫חג הּפסח תשע״ח ‪37‬‬

‫יציאת מצרים‪" :‬וידעתם כי אני ה'"‪.‬‬ ‫איינגעפאלן מכחיש צו זיין ביז תקופת ההשכלה‪,‬‬
‫„„ווי אזוי איז מען מסביר פאר בחורים‬ ‫הונדערט אכציג יאר צוריק‪ .‬פארוואס? ווייל מען‬
‫דעם כלל פון "אין אדם מוריש שקר לבניו" ‪-‬‬ ‫קען דאס נישט מכחיש זיין‪ ,‬גענוי ווי מען קען‬
‫א מענטש גיט נישט איבער קיין ליגנט פאר‬ ‫נישט אויפמאכן אזא מעשה‪ .‬מען קען נישט‬
‫זיינע קינדער‪ .‬די גאנצע וועלט פון אינדיע‬ ‫איינרעדן א גאנץ פאלק‪ ,‬און אפילו נישט פאר‬
‫ביז אפריקע איז דאך פול מיט שקר וואס די‬ ‫א צענטל פאלק‪ ,‬אז איר האט אלע געהאט אזא‬
‫התגלות גענוי אזוי‪ ,‬און אז מען קען עס נישט‬
‫עלטערן געבן איבער פאר קינדער?‬
‫"אין אדם מוריש שקר לבניו" איז א לשון‬ ‫מכחיש זיין ווען עס האט פאסירט‪.‬‬
‫פון ראשונים‪ .‬מען דארף קוקן וואס דער טאטע‬ ‫"איך מעג זאגן אן אייגענעם געדאנק?" ‪-‬‬
‫דערציילט‪ ,‬וואס איז זיין געשיכטע וועלכע ער‬ ‫פרעגט דער ראש ישיבה מיט אן אייגנארטיגער‬

‫גיט איבער‪.‬‬ ‫ענוות חן‪.‬‬
‫ביי די מוסולמענער זאגט דער טאטע אז‬ ‫אין תהלים שטייט (עח‪ ,‬ב‪-‬ה)‪ֶ " :‬א ְפ ְּת ָחה‬
‫מוכאמעד האט דערציילט אז ער האט געהאט א‬ ‫ְב ָמ ָׁשל ִּפי ַא ִּבי ָעה ִחידֹות ִמ ִּני ֶק ֶדם"‪ ,‬און דער‬
‫נבואה‪ ,‬אלעס איז געבויט אויף וואס דער טאטע‬ ‫משורר דערציילט באריכות די ניסים פון‬
‫האט געהערט פון מוכאמעד‪ .‬דאס זעלבע ‪ -‬אויף‬ ‫יציאת מצרים‪ֲ " :‬א ֶׁשר ָׁש ַמ ְענּו ַוֵּנ ָד ֵעם ַו ֲאבֹו ֵתינּו‬
‫אן אנדערן אופן ‪ -‬ביי די קריסטן‪ ,‬און ביי אלע‬ ‫ִס ְּפרּו ָלנּו" ‪ -‬וואס מיר האבן געהערט פון‬
‫כיתות עובדי עבודה זרה איבער גאר די וועלט‪.‬‬ ‫אונזערע עלטערן‪ .‬איז מיר שווער‪ ,‬איז דאס דען‬
‫אבער וואס האבן אונזערע עלטערן‬ ‫א משל און א חידה? ס'איז דאך א מעשה שהי'!‬
‫דערציילט? אז דאס גאנצע פאלק האט‬ ‫איז מיר איינגעפאלן א הרגשה‪ ,‬אז מ'קען‬
‫מיטגעלעבט מתן תורה‪ ,‬אלע האבן געזען און‬ ‫מאכן א משל אויך פון אן אמת'ע מעשה ‪ -‬אויב‬
‫אלע האבן עס איבערגעגעבן פאר די קינדער!‬ ‫איך וויל בעיקר דער תכלית פון דעם‪ ,‬דער פועל‬
‫אזויווי די תורה זאגט אונז אן‪ ,‬אז מיר זאלן דאס‬ ‫יוצא פון דעם‪ .‬די ניסים פון יציאת מצרים מאך‬
‫איך פאר א משל‪ .‬פארוואס? ווייל איך וויל בעיקר‬
‫דערציילן פאר אונזערע קינדער‪.‬‬ ‫דער פועל יוצא‪ ,‬דער נמשל‪ ,‬וואס דאס איז ‪ -‬אז‬
‫אבער קיין איין גלויבן ‪ -‬סיי בעפאר מתן‬ ‫עס זאל אונז אריינגיין אין די ביינער ‪ -‬אז‪ַ" :‬וָּי ֶקם‬
‫תורה און סיי נאכדעם‪ ,‬ביז'ן היינטיגן טאג ‪-‬‬ ‫ֵעדּות ְּבַי ֲעקֹב‪ְ ,‬ותֹו ָרה ָשׂם ְּבִי ְשָׂר ֵאל‪ֲ ,‬א ֶׁשר ִצָּוה ֶאת‬
‫טענה'ט נישט‪ ,‬אז דאס גאנצע פאלק האט געזען‬
‫און געהערט דאס התגלות‪ .‬פשוט‪ ,‬ווייל מען‬ ‫ֲאבֹו ֵתינּו ְלהֹו ִדי ָעם ִל ְבֵני ֶהם"‪.‬‬
‫קען נישט פארקויפן פאר מענטשן‪' :‬איר האט‬ ‫און אז א איד רעדט שוין יא פסח ביינאכט‬
‫געזען שטורמישע אנטפלעקונגען פון הימל‪ ,‬און‬ ‫פון די מכות‪ ,‬איז עס נאר די מעשה‪ ,‬דער משל‪,‬‬
‫דער בורא עולם האט אייך געגעבן א קלארער‬ ‫אבער ער זאגט נישט גענוג ארויס דעם פועל‬
‫לעבנסוועג'‪ ,‬אויב עס האט פאקטיש נישט‬ ‫יוצא‪ ,‬דער נמשל פון די גאנצע זאך‪" ,‬כי אני ה'‬
‫בקרב הארץ"‪ ,‬אז דער באשעפער איז דער מנהיג‬
‫פאסירט און איז א פשוט'ער ליגנט‪.‬‬
‫דאס איז די סיבה פארוואס קיין איין‬ ‫לכל הברואים‪ ,‬ועשה ועושה ויעשה‪.‬‬
‫רעליגיע האט נישט "נאכגעמאכט" אזא‬ ‫מען פרעגט צי מען דארף רעדן צו קינדער?‬
‫סארט ליגנט‪ ,‬כאילו זייער גאנצע פאלק האט‬ ‫די תורה הייסט רעדן צו אלע סארט קינדער‪ ,‬און‬
‫געהאט א התגלות‪ .‬פשוט ווייל אזא ליגנט קען‬ ‫צום שאינו יודע לשאול את פתח לו! אלע וואלטן‬
‫נישט ארבעטן‪ .‬דאס זאגט די תורה פאר'ן דור‬ ‫היינט געזאגט אז ער פארשטייט נישט‪ ,‬ער האט‬
‫האחרון‪" :‬אֹו ֲה ִנ ְׁש ַמע ָּכמֹהּו?" ‪ -‬האט מען שוין‬ ‫נישט קיין קשיות און איז נישט בכח צו דערהייבן‬
‫געהערט איינער זאל אפילו פראדוצירן אזא‬ ‫תירוצים‪ ,‬פארדריי אים נישט דעם קאפ‪ .‬אבער‬
‫די תורה זאגט‪' :‬דו הייב אן צו רעדן צו אים‪,‬‬
‫ליגנט‪.‬‬ ‫ווייל עס קען טאקע זיין אז די אומשטענדן לאזן‬
‫די תורה רעדט צו אונז און שמועסט און‬ ‫אים יעצט אפשר נישט פרעגן‪ ,‬אבער די קשיות‬
‫פרעגט‪ :‬ווייסט איר פון נאך אזא מציאות פון א‬ ‫וועלן נאך אנקומען צו אים‪ .‬דערפאר זאג אים‬
‫וואונדער‪-‬רינגל וועלכע איר האט מיטגעלעבט?‬
‫"אֹו ֲה ִנ ָּסה ֱאֹל ִקים ָלבֹוא ָל ַק ַחת לֹו גֹוי ִמ ֶּק ֶרב ּגֹוי‪,‬‬ ‫שוין יעצט די תירוצים'‪.‬‬
‫ְּב ַמ ּסֹת ְּבאֹתֹת ּו ְבמֹו ְפ ִתים ּו ְב ִמ ְל ָח ָמה ּו ְבָיד ֲחָז ָקה‬ ‫די היינטיגע בחורים ווייסן אלעס‪ .‬איך רעד‬
‫ּו ִבְזרֹו ַע ְנטּוָיה ּו ְבמֹו ָר ִאים ְּגדֹ ִלים‪ְּ ,‬ככֹל ֲא ֶׁשר ָע ָשׂה‬ ‫מיט זיי און איך זע‪ ,‬זיי ווייסן פון עוואלוציע‪,‬‬
‫ָלֶכם ה' ֱאֹל ֵקיֶכם ְּב ִמ ְצ ַרִים ְל ֵעיֶניָך" (דברים ד‪ ,‬לד)‪.‬‬ ‫פון אלטע ביינער און ציינער‪ ...‬דערפאר‪ ,‬רעד‬
‫און שטענדיג מערקט די תורה אן‪ ,‬אז אלעס‬ ‫אריין אין אים דער פועל יוצא פון אלע ניסים פון‬

‫חג הּפסח תשע״ח‬ ‫‪38‬‬

‫דעם בריוו וואס ער האט געשיקט קיין תימן‪,‬‬ ‫דערציילן דעם גאנצן שרעקעדיגן מעמד פון מתן‬ ‫איז פארגעקומען "לעיניך" ‪ -‬פארנט פון אייערע‬
‫ווען זיי האבן זיך געוואנדן צו אים צוליב דעם‬ ‫תורה‪ ,‬די קולות און דאס פייער‪ ,‬כדי דאס זאל‬ ‫אויגן‪ .‬איר זעלבסט האט דאס מיטגעלעבט‪ .‬יא‪,‬‬
‫בלבול המוחות וועלכע האט זיי באטראפן‪ ,‬און‬ ‫דאס איז די ראי׳ אויף די אמת'קייט פון דעם דת‪,‬‬
‫אזוי שרייבט ער‪" :‬איר זאלט אויפציען אייערע‬ ‫אריינגיין אין זייערע הערצער‪.‬‬ ‫ווארום איר זעלבסט האט דאך געזען די אלע‬
‫קינדער מיט'ן זכרון פון דעם פארכטיגן מעמד‪,‬‬ ‫דער רמב"ן שמועסט דאס אויך אויס אין‬
‫און איר זאלט דאס גרויס מאכן פאר זיי גענוי ווי‬ ‫ספר המצוות‪ ,‬און ער שרייבט‪" :‬דו זאלסט נישט‬ ‫התגלות'ן‪.‬‬
‫דער באשעפער האט דאס גרויס געמאכט‪ ,‬ווייל‬ ‫פרעגן פארוואס די גמרא אין מסכת קידושין‬ ‫עס איז א חיוב גמור דאס צו לערנען מיט די‬
‫דאס איז דער עמוד האמונה‪ ,‬אז א גאנץ פאלק‬ ‫לערנט ארויס פון דעם פסוק דער חיוב צו‬ ‫קינדער‪ .‬אזוי שטייט אין רמב"ן אויפ'ן פסוק‬
‫זאל הערן דעם ווארט פון בורא עולם און זען זיין‬ ‫לערנען מיט א קינד תורה‪ ,‬ווייל דער לימוד פון‬ ‫(שם‪ ,‬ט‪-‬י)‪ְ" :‬והֹו ַד ְע ָּתם ְל ָבֶניָך ְו ִל ְבֵני ָבֶניָך‪ :‬יֹום‬
‫אמונת התורה דאס איז תורה‪ ,‬און דאס איז א‬ ‫ֲא ֶׁשר ָע ַמ ְד ָּת ִל ְפֵני ה' ֱאֹל ֶקיָך ְּבחֵֹרב"‪ ,‬אז עס איז א‬
‫כבוד מיט די אייגענע אויגן"‪.‬‬ ‫מצות לא תעשה נישט צו פארגעסן אויף אלע‬ ‫חיוב איבערצוגעבן די אלע זאכן פאר די קינדער‪,‬‬
‫„„ וועלכע סארטן נושאים וואלט דער ראש‬ ‫ווייל דער באשעפער האט אלעס געטון כדי מען‬
‫ישיבה אויסגערעכנט אויף די פינגער וואס‬ ‫דורות‪ ,‬פון טאטע צו קינד"‪.‬‬ ‫זאל דאס לערנען מיט די קינדער‪ .‬מען זאל זיי‬
‫און אזוי שרייבט אויך דער רמב"ם אין‬

‫שבת שקלים תשע"ח‬

‫במרומי הרי הקעטסקילס‬

‫דארפן זיך שעמען פאר זיי?! פארוועם? פאר זייער טפשות?!‬ ‫דער שבת פאלט‪ ,‬בשעת די שניי הערט אויף צו פאלן‪ .‬די‬
‫פאר זייער חכמה וואס מיר האבן שוין געזען וואו עס פירט‪ ,‬און‬ ‫קעלט פארהארטעוועט די שניי‪ ,‬און עס איז שניי‪-‬ווייס אויפ'ן‬
‫אז עס האט קיין שום נאמנות נישט?! מיט די חכמה האט מען‬
‫אפגעטוען מיתות משונות ואכזריות‪ ,‬פון קליינע קינדער האט‬ ‫גאנצן האריזאנט‪.‬‬
‫מען געריסן לעבדיגע שטיקער‪ ,‬זאכן וואס מען קען דאס נישט‬ ‫הונדערט תלמידים‪ ,‬זענען זיך צוזאמענגעקומען מיט זייער‬
‫ראש ישיבה‪ .‬אלע זענען איידל און חשוב‪ ,‬אלע רעדן שטיל‬
‫אויסרעדן? זו חכמה וזו שכרה!"‬ ‫און האלטן דעם שבת אויף א הויכע סטאנדארט‪ .‬זיי דאווענען‬
‫"איין חכמה איז דא אויף די וועלט‪' :‬תורת ה' תמימה‬ ‫אזויווי אידן וואס מען האט מיט זיי געלערנט סידור מיט כמה‬

‫מחכימת פתי'"‪.‬‬ ‫פשטים‪.‬‬
‫נאך זאגט דער ראש ישיבה‪:‬‬ ‫אויסער די סעודות און בעטן‪ ,‬איז דא נאך איין זאך אויף‬
‫"פערציג יאר האבן אידן געגעסן ָמן פון הימל‪ .‬נישט בלויז‬ ‫וועלכע אידישע נשמות לעכצן‪ :‬דיבורים פון דעם ראש ישיבה‪.‬‬
‫דער ָמן‪ ,‬נאר אויך די אמונה‪ ,‬איז געווארן נבלע באיברים‪.‬‬
‫טויזנטער יאר מאכן אידן "לחם משנה" אום שבת און מען‬ ‫ער רעדט פיר מאל דורך אויס דעם שבת‪.‬‬
‫דעקט דאס צו‪ .‬פארוואס? א זכר צום דעם נס תמידי פון‬ ‫ווען דער ראש ישיבה רעדט הערן אלע אויס‪ ,‬און טאקע‬
‫פערציג יאר די מן‪ .‬אז מיר זאלן דאס געדענקן‪ ,‬אז דאס זאל‬ ‫ווייל זיי ווייסן יא פון וואס ער גייט רעדן‪ .‬ער רעדט פון וואס‬
‫אריינדרינגען צו אונז אין די נפשות‪ ,‬כדי מיר זאלן לעבן מיט‬ ‫ער רעדט שטענדיג און דאס ציט אידישע נשמות‪ .‬זיי ווילן דאס‬
‫דעם"‪ .‬מיר זאלן קוקן אויף די חלות און עס גוט ארייננעמען‬
‫אין זיך אז שבת איז נישט געפאלן קיין ָמן‪ ,‬נאר פרייטאג איז‬ ‫הערן און איבערהערן מיט נאך א קנייטש און נאך א ביאור‪.‬‬
‫דער ראש ישיבה צעקאכט זיך‪" :‬משוגעים זענען זיי‪ .‬אזא‬
‫געפאלן דאפלט‪.‬‬ ‫וועלט‪ ,‬אזא בריאה‪ ,‬אזוי שיין אזוי געשמאק‪ ,‬אזוי זיס‪ ,‬מיט‬
‫‪" -‬אה‪ ,‬יעצט פארשטייט מען שוין‪ ,‬פארוואס אין די שטאט‬ ‫א סדר‪ ,‬מיט א חכמה ֵאין קץ‪ ,‬דאס האט זיך אליין געמאכט?‬
‫איז נישטא קיין שניי‪ ,‬נאר דא אויף די בערג‪ ,‬די חלות דארף‬
‫מען דאך צודעקן פון אויבן און פון אונטן"‪ ,‬קלערט צו זיך אחד‬ ‫וועמען איז דאס איינגעפאלן? פשוט'ע משוגעים!"‬
‫"חז"ל זאגן‪ ,‬אז אלכסנדר מוקדון האט געזוכט דעם טויער‬
‫מן החבורה‪.‬‬ ‫פון די וועלט‪ .‬איר ווייסט פארוואס ער האט עס געזוכט? ער‬
‫האט געוואלט ארויפלייגן א טאוול "בית המשוגעים"‪ ...‬און מיר‬

‫חג הּפסח תשע״ח ‪39‬‬

‫מ'דארף פון דעם מאכן סוגיות‪ ,‬וואס מ'זאל אידישע קעפ‪ .‬מען קען דאס נישט איינרעדן א ערגסטע‪ְ" :‬וָאנֹ ִכי ַה ְס ֵּתר ַא ְס ִּתיר ָּפַני ַּבּיֹום ַההּוא"‬

‫גאנץ פאלק אויפאמאל‪ ,‬אז זיי האבן מיטגעלעבט (דברים לא‪ ,‬יח)‪ ,‬אלע צרות אין די וועלט וועט‬ ‫דאס לערנען מיט די בחורים?‬

‫א קורצע ביישפיל איז‪ :‬יציאת מצרים‪ ,‬מתן א נס אזא לאנגע צייט‪ ,‬פאר צענדליגער יארן‪ .‬אויף אייך אריבערגיין‪ ,‬ווי די תוכחות רעכענען‬

‫די שענסטע און גרעסטע ישיבה אין היסטאריע אויס‪ .‬איר וועט ווערן צעזייט און צעשפרייט ‪-‬‬ ‫תורה‪ ,‬און די פערציג יאר אין מדבר‪.‬‬

‫„„פערציג יאר אין מדבר איז א נושא פאר איז געווען אין מדבר‪ ,‬משה ואהרן מיט די זקנים "ֶו ֱה ִפי ְצָך ה' ְּב ָכל ָה ַע ִּמים‪ִ ,‬מ ְק ֵצה ָהָא ֶרץ ְו ַעד ְק ֵצה‬

‫האבן געלערנט תורה און אמונה מיט די אידן‪ָ .‬הָא ֶרץ" (שם כח‪ ,‬סד)‪ .‬שמדיות און גירושים‪,‬‬ ‫זיך?‬

‫ווייטער די נביאות פון די תורה שנתקיימו‪ ,‬קרייץ‪-‬ציגלער מיט קאזאקן‪ ,‬אויטא‪-‬דא‪-‬פע׳ס‬ ‫יא‪ ,‬פערציג יאר‪.‬‬

‫מיט בלוט‪-‬בלבולים‪ ,‬קרעמאטאריומס מיט‬ ‫"פערציג יאר האט מען זיך געשטאפט מיט איז א נושא פאר זיך‪.‬‬

‫אמונה" ‪ -‬פלעגט דער "משגיח" רבי חאצקל „„דער ראש ישיבה מיינט דער רמב"ן פון די טויט‪-‬מארשן‪ ,‬און דאך וועט איר בלייבן א‬

‫לעווינשטיין זאגן‪ .‬דאס זאגט שוין דער כוזרי‪ ,‬תוכחות‪ ,‬וויאזוי אלעס איז פונקטליך מקויים פאלק‪ְ" :‬וַאף ַּגם זֹאת‪ִּ ,‬ב ְהיֹו ָתם ְּב ֶא ֶרץ אְֹי ֵבי ֶהם‪,‬‬

‫ֹלא ְמַא ְס ִּתים ְוֹלא ְג ַע ְל ִּתים ְל ַכֹּל ָתם‪ְ ,‬ל ָה ֵפר ְּב ִרי ִתי‬ ‫געווארן?‬ ‫און נאך פריער ‪ -‬רב סעדיה גאון‪.‬‬

‫"לאזט אפ אלע ראשונים אויף א מינוט" ‪ִ -‬א ָּתם" (ויקרא כו‪ ,‬מד)‪ .‬נאך זאגט דער פסוק (שם‬ ‫רב סעדיה גאון שרייבט (בהקדמה לספרו‬

‫אמונות ודעות)‪" :‬לדעתי איז דער נס פון די זאגט דער ראש ישיבה מיט א העכערער טאן כח‪ ,‬סב)‪ְ" :‬ו ִנ ְׁשַא ְר ֶּתם ִּב ְמ ֵתי ְמ ָעט‪ַּ ,‬ת ַחת ֲא ֶׁשר‬

‫ֱהִיי ֶתם ְּככֹו ְכ ֵבי ַה ָּׁש ַמִים ָלרֹב‪ִּ ,‬כי ֹלא ָׁש ַמ ְע ָּת ְּבקֹול‬ ‫מן מער וואונדערליך פון אלע ניסים‪" ,‬לפי ‪" -‬א ּפאר פסוקים חומש קענט איר?"‬

‫מען האט פאראויס געזאגט אויף אונז דאס ה' ֱאֹל ֶקיָך"‪.‬‬ ‫שהדבר המתמיד הוא יותר מפליא מן הדבר‬

‫ירמיהו הנביא זאגט דאס‬ ‫שאינו מתמיד" ‪ -‬א נס תמידי‬

‫אויך ארויס קלאר (ל‪ ,‬יא)‪ִּ " :‬כי‬ ‫איז שטארקער פון א נס שאינו‬

‫ֶא ֱע ֶשׂה ָכ ָלה ְּב ָכל ַהּגֹוִים ֲא ֶׁשר‬ ‫תמידי‪ .‬פערציג יאר אין א ציה‬

‫ֲה ִפצֹו ִתיָך ָּׁשם‪ַ ,‬אְך אֹ ְתָך ֹלא‬ ‫דער פסוק שרייט‬ ‫האבן זיך א מאסע פון מיליאנען‬
‫ֶא ֱע ֶשׂה ָכ ָלה‪ְ ,‬וִי ַּס ְר ִּתיָך ַל ִּמ ְׁש ָּפט‪,‬‬ ‫געוואלד‪ ,‬דאס איז א‬ ‫געשפייזט אויף הימליש ברויט‬
‫ְוַנ ֵּקה ֹלא ֲאַנ ֶּקָּך" ‪ -‬טראץ אלע‬ ‫וואס דער בורא האט געמאכט‬
‫צרות וואס מען זאגט אייך פון‬ ‫בנס יעדן טאג פון פריש‪ .‬וואלט‬
‫פאראויס‪ ,‬וועט איר בלייבן א‬ ‫דאס געווען עפעס א קונץ‪,‬‬

‫פאלק‪.‬‬ ‫גאנצער נושא! וואו‬ ‫וואלטן די פילאזאפן און חכמים‬
‫א מענטש קען דאס‬ ‫דאס נאכגעמאכט פאר זיך‬

‫פארזאגן? ווער וואלט זיך‬ ‫ווערט דערמאנט‬ ‫און די תלמידים‪ ,‬כדי זיי זאלן‬
‫געוואגט דאס פאראויס צו זאגן‪,‬‬ ‫"את השירה הזאת?"‬ ‫קענען עוסק זיין אין חכמה‪ ,‬און‬
‫אויב נישט דער לעבעדיגער‬ ‫אינמיטן דעם הסתר‬ ‫זיך נישט דארפן פלאגן אויף‬
‫באשעפער בורא ומנהיג‪ .‬צי‬
‫דארף מען א שטארקערע ראי'‬ ‫ברויט"‪.‬‬
‫רב סעדיה גאון איז ממשיך‪:‬‬
‫אויף תורה מן השמים?‬ ‫"עס איז אוממעגליך צו זאגן‬
‫ווען מען זאגט די ווערטער‬ ‫אזא ליגנט פאר די קינדער‪:‬‬

‫פאר א בחור‪ ,‬לעבט ער אויף‪,‬‬ ‫פנים! דאס דארף מען‬ ‫'מיר האבן זיך געשפייזט פערציג‬
‫זיינע אויגן הייבן אן שיינען און‬ ‫יאר מיט הימלישע שפייז'‪ ,‬ווייל‬

‫זיין נשמה ווערט געזעטיגט‪ ,‬און‬ ‫ארויסברענגען מיט‬ ‫די קינדער וואלטן געפרעגט‪:‬‬
‫א שלוה און צופרידנקייט דעקט‬ ‫'פערציג יאר? וועלכע יארן? ווען‬

‫איבער זיין נפש‪.‬‬ ‫קלארע אותיות‪.‬‬ ‫און וואו?' און דאס איז פשט אין‬
‫„ „עס זענען אבער דא‬ ‫זאגט מיר‪ :‬דאס איז‬ ‫פסוק (ישעי' מג‪ ,‬י)‪ַ" :‬א ֶּתם ֵע ַדי‬
‫מענטשן וואס האבן מורא צו‬ ‫ְנ ֻאם ה'" ‪ -‬איר זענט מיינע עדות‪,‬‬
‫רעדן דערוועגן ווייל עס איז‬ ‫יא איר אליין וואס האבן דאס‬
‫געהערט פון אייערע עלטערן"‪.‬‬
‫"חקירה"?!‬

‫דער ראש ישיבה זיצט מיט‬ ‫אין די ווערטער פון רב‬
‫סעדיה אויף דעם נס תמידי איז‬
‫פארמאכטע אויגן און רעדט‪,‬חקירה? דאס איז דאך‬
‫גאנץ שטיל אבער מיט א פייער‪,‬‬ ‫א פסוק חומש!‬ ‫נכלל אויך‪ ,‬אז מען האט פערציג‬
‫אריינלייגנדיג גלייכצייטיג‬ ‫יאר געטרונקען וואסער פון א‬

‫א געוואלד מיט רגש אין די‬ ‫שטיין‪ ,‬בשעת מען זיצט אין א‬

‫ווערטער‪:‬‬ ‫געטליכן שאטן ‪ -‬ווען דער ענן‬

‫זאגט זיי איין פסוק אין די‬ ‫ה' איז אויסגעשפרייט העכער‬

‫חג הּפסח תשע״ח‬ ‫‪40‬‬

‫טויזנט יאר צוריק! ס'ארבעט! עס איז דא איינער‬ ‫פאלק האט א קיום נאך אזוי פיל טויזנטער יארן‪,‬‬ ‫תורה (דברים לא‪ ,‬כא)‪ְ" :‬ו ָע ְנ ָתה ַה ִּׁשי ָרה ַהּזֹאת‬
‫וואס איז בעל הבית אויף די וועלט‪" .‬אתה הוא‬ ‫האט שוין דער קיסר געזאגט צו רבי יהושע‬ ‫ְל ָפָניו ְל ֵעד‪ִּ ,‬כי ֹלא ִת ָּׁש ַכח ִמ ִּפי ַז ְרעֹו"‪ .‬דער פסוק‬
‫(אסת"ר פ"י)‪" :‬גדולה הכבשה" ‪ -‬ווי גרויס איז‬ ‫באגלייט אונז שוין דריי טויזנט יאר‪ ,‬און מיט'ן‬
‫ראשון ואתה הוא אחרון"‪.‬‬ ‫דאס שעפסל‪ ,‬וועלכע שטייט אליין קעגן זיבעציג‬ ‫כח פון דעם פסוק לעבן מיר‪ .‬דאס דארף מען‬
‫דאס איז חקירה? מען דארף פארמאכן דעם‬ ‫וועלף‪ .‬האט אים רבי יהושע געענטפערט‪" :‬גדול‬ ‫מפתח זיין‪ .‬מען דארף דאס צונעמען און צולייגן‪,‬‬
‫קאפ פאר א בחור? הקב"ה האט זיך באוויזן ביי‬ ‫הוא הרועה שמצילה!" ‪ -‬די גרויסקייט געהער‬ ‫א בחור קען דאס נישט פארשטיין? דער פסוק‬
‫מתן תורה‪" :‬אתה נגלית בענן כבודך‪ ,‬מן השמים‬ ‫צום פאסטוך‪ .‬און אלץ האט שוין דער רבש"ע‬ ‫שרייט געוואלד‪ ,‬דאס איז א גאנצער נושא! וואו‬
‫השמעתם קולך"‪ ,‬צי האט מען געדארפט צומאכן‬ ‫פאראויס געזאגט אין איין פסוק אין די תורה‪:‬‬ ‫ווערט דערמאנט "את השירה הזאת?" אינמיטן‬
‫די אויגן ווייל דאס איז חקירה? אדרבה‪ ,‬פרובירט‬ ‫דעם הסתר פנים! דאס דארף מען ארויסברענגען‬
‫דאס צו רעדן צו בחורים און עס וועט זיי ליכטיג‬ ‫"כי לא תשכח מפי זרעו‪"...‬‬

‫אדרבה‪ ,‬פרובירט‬
‫דאס צו רעדן צו‬
‫בחורים און עס‬
‫וועט זיי ליכטיג‬
‫ווערן‪ ,‬זייערע‬
‫נשמות וועלן‬
‫אנהייבן ברענען‬
‫הויך און גלייך ווי‬
‫פרישע פלאמען‬

‫ווערן‪ ,‬זייערע נשמות וועלן אנהייבן ברענען הויך‬ ‫דארף מען מער נאמנות פון דעם? קען איינער‬ ‫מיט קלארע אותיות‪.‬‬
‫און גלייך ווי פרישע פלאמען‪.‬‬ ‫האבן מער נאמנות פון דעם? א מענטש קען דאס‬ ‫זאגט מיר‪ :‬דאס איז חקירה? דאס איז דאך‬
‫זאגן? א מלאך קען דאס זאגן? ווער האט דאס‬
‫דער ראש ישיבה טרעט נישט אפ פון דעם‬ ‫געזאגט? א פסוק וואס שטייט פאר איבער דריי‬ ‫א פסוק חומש!‬
‫נושא‪ .‬ער רעדט ווייטער‪ ,‬און אלע נייגן צו אן‬ ‫דער עצם דבר פלא וואס מיר זעען‪ ,‬אז דאס‬

‫חג הּפסח תשע״ח ‪41‬‬

‫דער אמת איז‪ ,‬אז דאס שטייט שוין אין‬ ‫ַז ְר ֲעָך‪ָ ,‬א ַמר ה'‪ֵ ,‬מ ַע ָּתה ְו ַעד עֹו ָלם"‪.‬‬ ‫אויער‪.‬‬
‫חובת הלבבות (שער הבחינה פרק ה)‪" :‬אויב‬ ‫מען דארף חזר'ן די ווערטער פון רבי יעקב‬ ‫רוב עולם קען שוין די רייד‪ ,‬אבער זיי ווילן‬
‫מען וויל זען ניסים היינטיגע צייטן גלייך צו דאס‬ ‫עמדין‪ ,‬אין די הקדמה אויפ'ן סידור‪" :‬נאך‬ ‫עס פארט איבערהערן‪ ,‬מיט'ן ניגון און מיט'ן‬
‫וואס אונזערע עלטערן האבן געזען‪ ,‬זאל מען גוט‬ ‫אזויפיל צרות ווי א געיאגטע און פארפלאגטע‬ ‫קנייטש‪ .‬עס ציט זיי ווי א מאגנעט‪ ,‬די ווערטער‬
‫קוקן אויף אונזער גלות צושטאנד ‪" -‬יביט בעין‬ ‫שאף‪ ,‬זענען מיר נאכאלץ דא‪ .‬מען האט אונז‬
‫האמת על עמדינו בין האומות"‪ ,‬ווי עס שטייט‬ ‫נישט געקענט אויסראטן‪ .‬די מעכטיגע אומות‬ ‫איז זיי מושך אין אנדערע וועלטן‪.‬‬
‫אין תהלים (קכד‪ ,‬א‪-‬ג)‪" :‬לולי ה' שהיה לנו יאמר‬ ‫פון אמאל זענען נישטא‪ ,‬זייערע נעמען זענען‬ ‫נאך סאביבאר‪ ,‬טרעבנלינקע און אוישוויץ‪,‬‬
‫נא ישראל‪ ...‬אזי חיים בלעונו" ‪ -‬פון לאנג וואלט‬ ‫אין די היסטאריע ביכער‪ ,‬אבער מיר אידן‬ ‫האבן אלע געהאלטן אז כלל ישראל איז דערנאך‪.‬‬
‫זענען נאך אלץ דא‪ ,‬קיין איין אות וניקוד פון די‬ ‫שוין נישטא דער אריגינעלער איד וועלכער‬
‫זיי אונז שוין אויפגעגעסן לעבעדיגערהייט"‪.‬‬ ‫תורה האבן מיר נישט פארגעסן‪ ,‬און אלע דברי‬ ‫טראגט מיט זיך די בשורת התורה‪ .‬דער גרויסער‬
‫חכמים האלטן מיר אן‪ .‬וואס וועט דער פילאזאף‬ ‫קאפ‪ ,‬דער ערשטער ציוניסיטשער פרעמיער‬
‫פרק ג׳‪:‬‬ ‫ענטפערן אויף דעם? חי נפשי אז דאס איז דער‬ ‫האט אפן געזאגט‪ ,‬אז עס איז א פראגע פון‬
‫גרעסטער נס‪ ,‬מער פון אלע ניסים וואס הקב"ה‬ ‫צייט ביז די שיריים פונעם חרדיש'ן איד וועט‬
‫ושננתם לבנך‬ ‫האט מיט אונז געטון אין מצרים‪ ,‬אין מדבר און‬ ‫אויסגעמעקט ווערן‪ .‬און דא זעען מיר‪ ,‬מען‬
‫ודברת בם‬ ‫אין ארץ ישראל‪ .‬און ווי לאנג דער גלות ציט‬ ‫מוטשעט זיך ווייטער אויף אביי ורבא‪ .‬א‬
‫זיך‪ ,‬ווערט דער נס נאר גרעסער‪ .‬און די נביאים‬ ‫יונג בחור'ל ציט איין דעם שטערן‪ ,‬ער איז‬
‫די וויכטיגע יסודות הדת וואס‬ ‫האבן שוין אלע פאראויס געזאגט אונזערע‬ ‫נישט רואיג‪" :‬לימא מתניתין דלא כסומכוס"‬
‫מיר דארפן איבערגעבן פאר‬ ‫צרות בעפאר זיי האבן פאסירט‪ ,‬ווער קען דאס‬ ‫‪ -‬פארוואס שטימט נישט דער סתמא דמשנה‬
‫מיט'ן תנא סומכוס? דאס איז נישט קיין ראיה אז‬
‫די קומענדיגע דורות‬ ‫לייקענען?"‬
‫און מיר וואס האבן שוין געזען די צרות‬ ‫אונזער תורה איז אמת?‬
‫„„וואס איז דער ענין פון רעדן פון די סארט‬ ‫און גייסט און אין גוף זייט רבי יעקב עמדין‬ ‫עס קומען צי נאך חומרות והידורים אין‬
‫ענינים‪ ,‬פאר א חשוב'ע ישיבה בחור וועלכע‬ ‫האט געשריבן זיינע ווערטער‪ .‬די משכילים‪,‬‬ ‫תפילין וציצית‪ ,‬נאך ספרים אין אלע מקצועות‬
‫די יידישיסטן‪ ,‬קאמוניסטן‪ ,‬סאציאליסטן און‬ ‫התורה‪ .‬וואס ציט די בחורים? וואס מוטשעט די‬
‫זיצט אין די ישיבה על מכונו?‬ ‫ציוניסטן‪ .‬און דער שרעקליכער לעצטער חורבן‪.‬‬ ‫יונגעלייט? וואס דרוקט די זקני תלמידי חכמים?‬
‫דער פסוק זאגט (משלי כט‪ ,‬יח)‪ְּ " :‬ב ֵאין ָחזֹון‬ ‫יא‪ ,‬מיר זעען דעם נס פון אייביגע ערליכע‬ ‫איין זאך‪" :‬כי לא תשכח מפי זרעו!" איין פסוק‬
‫אידישקייט‪ ,‬פיל שטארקער און גרעסער ווי די‬ ‫אין די תורה‪ .‬די הבטחה פונ'ם נביא בשם ה'‬
‫(ישעי' נט‪ ,‬כא)‪" :‬רּו ִחי ֲא ֶׁשר ָע ֶליָך ּו ְד ָב ַרי ֲא ֶׁשר‬
‫פריערדיגע‪.‬‬ ‫ַשׂ ְמ ִּתי ְּב ִפיָך‪ֹ ,‬לא ָימּוׁשּו ִמ ִּפיָך ּו ִמ ִּפי ַז ְר ֲעָך ּו ִמ ִּפי ֶז ַרע‬

‫חג הּפסח תשע״ח‬ ‫‪42‬‬

‫ִי ָּפ ַרע ָעם!" ‪ -‬אז די נבואה איז נישט קלאר ביי א דאס איז ביי א בחור "שבת"‪ ,‬ווען מ'טאר נישט דאס "שבת"? דאס טאר מען נישט רעדן מיט‬

‫איד פארלירט ער אלע גרעניצן‪ ,‬ער האט מער רעדן פון בריאת העולם‪ ,‬מען טאר גאר נישט קיין בחורים?‬

‫איך פרעג א שאלה‪ .‬עס שטייט‪ִּ " :‬כי ֵׁש ֶׁשת‬ ‫נישט קיין הגבלות‪ .‬אויב די אמונה איז נישט רעדן!‬

‫שבת ווערט אנגערופן‪" :‬כי אות היא ביני ָי ִמים ָע ָשׂה ה' ֶאת ַה ָּׁש ַמִים ְו ֶאת ָהָא ֶרץ"‪ .‬דאס‬ ‫קלאר‪ ,‬פארוואס זאל ער לערנען? לערנען איז‬

‫נישט קיין גרינגע זאך‪ .‬אויב ער האט נישט קיין וביניכם"‪ .‬טאר מען נישט רעדן פונעם עצם איז שבת‪ ,‬אריינצונעמען די יסודות פון חידוש‬

‫הבריאה‪ .‬א בחור טאר דאס‬ ‫געשמאק אין לערנען‪ ,‬פארוואס‬

‫נישט וויסן? מען רעדט און מען‬ ‫זאל דער בחור זיצן און לערנען‪.‬‬

‫רעדט אבער מ'פארגעסט דעם‬ ‫איר פארשטייט?‬ ‫ער מוטשעט זיך וואס איז פשט‬
‫עיקר‪.‬‬ ‫אין רמב"ם‪ .‬פארוואס? אויב‬
‫ער האט נישט קיין אמונה אז‬
‫דעריבער‪ ,‬אז א בחור‬

‫קומט צו "לא‪-‬ל אשר שבת מכל‬ ‫אז מיר וועלן נישט‬ ‫דאס איז אן עיקר זאך‪ ,‬און אז‬
‫המעשים"‪ ,‬רעדט עס נישט צו‬ ‫מיט דעם ווערט ער נאנט צום‬

‫אים‪ .‬דער "לא‪-‬ל אשר שבת"‪,‬‬ ‫רעדן צו אונזערע‬ ‫אויבערשטן‪ ,‬פארוואס זאל ער‬
‫ער רייסט שטיקער‪ ,‬ער איז‬ ‫קינדער‪ ,‬וואס מיינט‬ ‫זיך מוטשען אויף א רמב"ם? ער‬
‫מגלה די גאנצע אלוקית פון די‬ ‫איר‪ ,‬אז ממילא איז‬ ‫האט נישט קיין טעם אין דעם‪.‬‬
‫בריאה פון די וועלט און פון‬ ‫איך וועל אייך דערציילן א‬
‫יענע וועלט ‪" -‬ואין זולתך מלכנו‬ ‫מעשה‪ :‬עס איז געווען א בחור‪,‬‬
‫לחיי העולם הבא‪ ,‬ואין דומה לך‬ ‫ער איז אביסל פארקראכן‪ ,‬און‬
‫ער איז ער צעפאלן געווארן‪ .‬ער‬
‫מושיענו לתחיית המתים"‪.‬‬

‫שבת איז דער חידוש‬ ‫האט מיר געזאגט‪" ,‬איך האב‬
‫שוין נישט קיין כח צו לערנען‪,‬‬
‫העולם‪ .‬צען פסוקים זענעןדער נושא נישטא? די‬
‫פארהאן אין די תורה וועגן דעם‪.‬‬ ‫גאס רעדט יא! פאראן‬ ‫איך האב שוין נישט קיין כח"‪...‬‬
‫אויב די וועלט איז "נתחדש‬ ‫האב איך אים געוויזן דעם‬

‫געווארן" איז דא א "מחדש"‪,‬‬ ‫גענוג פארדארבענע‬ ‫שטיקל תניא וואס איז די מעלה‬
‫און אויב ס'איז דא א "מחדש"‬ ‫מענטשן מיט א רצון‬ ‫גדולה ונפלאה פון דברי תורה‪,‬‬
‫די חכמת השי"ת‪ ,‬וואס מיט‬
‫‪ -‬איז דא א "משגיח"‪.‬‬ ‫דעם איז מען זיך מייחד מיט א‬
‫„ „ביי וועלכן עלטער‬ ‫יחוד גמור‪ .‬האט ער אנגעהויבן‬
‫דארף מען אנהייבן רעדן מיט‬

‫בחורים?‬ ‫צו פארדארבן‪ ,‬און‬ ‫צו לערנען מיט א געשמאק‪,‬‬
‫גאר יונג‪ ,‬זיי ווייסן אלעס‪.‬‬ ‫זאגנדיג‪" :‬איך לערן פאר עפעס"‪.‬‬

‫זיי הערן זיך אן מיט כל מיני‬ ‫מען האט נישט די‬ ‫אבער אויב קיינער לערנט‬
‫הבלים‪.‬‬ ‫נישט מיט אים דעם ענין פון עם‬

‫„ „קענען זיי דאס מקבל‬ ‫יסודות מיט וואס זיי‬ ‫הנבחר און מתן תורה‪ְ" :‬ו ִנ ְפ ִלינּו‬
‫זיין אין אזא יונגער עלטער?‬ ‫אפצושלאגן‬ ‫ֲא ִני ְו ַע ְּמָך ִמ ָּכל ָה ָעם ֲא ֶׁשר ַעל‬
‫ְּפֵני ָה ֲא ָד ָמה" (שמות לג‪ ,‬טז)‪,‬‬
‫יא‪ ,‬אפילו א גוי האט דאס‬ ‫דאן פארוואס זאל דער בחור‬
‫פארשטאנען‪.‬‬ ‫לערנען? פארוואס זאל א בחור‬

‫דער בעל "שבט יהודה" ‪-‬‬

‫וואס איז געווען מגדולי ספרד‬ ‫דאווענען? דאווענען איז פיל‬

‫– שרייבט‪ ,‬אז דער קעניג‬ ‫שווערער ווי לערנען‪ .‬אז מען‬

‫האט געפרעגט דעם גרויסן‬ ‫לערנט נישט מיט אים אז דער‬

‫אינקוויזיטאר טארקוועמאדא‬ ‫בורא עולם איז דא מיט אים‪,‬‬

‫ימ"ש‪' :‬פארוואס אלע פעלקער‬ ‫האט ער נישט קיין הרגש אין‬

‫ווען מען באשפריצט זיי מיט טויפ וואסער‪,‬‬ ‫דאווענען‪ .‬ער האט נישט קיין שום טעם אין שבת‪ ,‬בלויז פון די ענינים ארום שבת?‬

‫מ'שרייט‪ְ" :‬ו ָׁש ְמרּו ְבֵני ִי ְשָׂר ֵאל ֶאת ַה ַּׁש ָּבת"‪ ,‬זענען זיי קריסטן‪ ,‬אבער ביי אידן העלפט עס‬ ‫אידישקייט‪ ,‬ממילא האט ער נישט קיין שמחת‬

‫מ'שרייט שבת‪ ,‬וואס איז דאס שבת? שבת איז אויף כפרות?'‬ ‫החיים‪ ,‬ווייל ער האט נישט קיין באשעפער‪.‬‬

‫האט אים טארקוועמאדא געענטפערט‪:‬‬ ‫דער דור לעבט נישט‪ .‬ס'איז נישט קיין‪" :‬כי א גאנצן טאג אן אות‪ ,‬וואס דא איז געווען א‬

‫בם חייתני"‪ ,‬מ'האט נישט קיין חיות‪ .‬אויב מ'קען חידוש העולם‪ .‬אין כוזרי שטייט‪ ,‬אז שבת איז 'אדוני המלך‪ ,‬דער גוי אויב האסט אים אנגעגאסן‪,‬‬

‫נעמען א שבת און שלאפן א גאנצן שבת‪ ,‬האט די "למעשה" פון אמונה‪ ,‬חידוש העולם במעשה‪ .‬האט ער נישט קיין פראבלעם‪ .‬מה לי הכא מה לי‬

‫א בחור דארף דאס נישט וויסן? וואס איז התם? וואס האט ער געהאט פארדעם? ער איז‬ ‫ער נישט קיין הרגש פון שבת! זאגט מיר וואס‬

‫חג הּפסח תשע״ח ‪43‬‬

‫מיט א טעקסי אין ירושלים‪ ,‬דער דרייווער ‪ -‬אן‬ ‫ווען מען קען אים וואלט מען זיך געשעמט צו‬ ‫א מחליף פרה בחמור‪ .‬דער איד אבער‪ ,‬א פאלק‬
‫עלטערער מענטש‪ ,‬א שנה ופירש'ניק‪ ,‬איז געווען‬ ‫שטיין מיט אים אין ווארט‪.‬‬ ‫וואס האט געזען א מופשט'דיגער גילוי אלוקות‬
‫א תלמיד פון איינעם פון די גדולי הדור בעפאר׳ן‬ ‫ביי מתן תורה‪ .‬אז דו וועסט אים אנגיסן אלע‬
‫אט הערט א מעשה‪ :‬איך בין אמאל געפארן‬ ‫וואסער פון די וועלט‪ ,‬ווען די וואסער טריקנט‬

‫זיך אויס איז ער צוריק א איד'‪.‬‬
‫„„אבער אפשר דאך איז דער וועג נישט‬
‫אריינצוגיין אין די ענינים פון יסודות הדת‪,‬‬

‫וויבאלד עס קען צעטומלען דעם קאפ?‬
‫איר פארשטייט? אז מיר וועלן נישט רעדן‬
‫צו אונזערע קינדער‪ ,‬וואס מיינט איר‪ ,‬אז ממילא‬
‫איז דער נושא נישטא? די גאס רעדט יא! פאראן‬
‫גענוג פארדארבענע מענטשן מיט א רצון צו‬
‫פארדארבן‪ ,‬און מען האט נישט די יסודות מיט‬

‫וואס זיי אפצושלאגן‪.‬‬
‫היינט איז דא די אלע אונטערוועלט‬
‫געשרייבעכטס‪ ,‬וואו יעדער איז א מאן דאמר‪.‬‬
‫א מענטש‪ ,‬מיט וועלכער מ'וואלט נישט‬
‫גערעדט אין בית המדרש ווייל ער איז א שוטה‬
‫אדער אומוויסענד און רוב מאל ביידע‪ ,‬זאגט‬
‫באמערקונגען‪ .‬ער פרעגט‪ ,‬ער ענטפערט‪ ,‬און‬
‫מען האט דרך ארץ‪ .‬פלוני האט געזאגט‪ .‬ער איז‬
‫א גארנישט און ער האט נישט וואס צו זאגן‪,‬‬

‫חג הּפסח תשע״ח‬ ‫‪44‬‬

‫וראו מי‬
‫ברא אלה‬

‫עס געזאגט אויף די ראדיא‪...‬‬ ‫עס איז דא נאך א וויכטיגער נושא צו רעדן מיט בחורים‪,‬‬
‫דער רעיון האט שוין רבי חאצקל לעווינשטיין זצ"ל‬ ‫אז "אין דבר עושה את עצמו"‪ .‬ווער האט אהערגעשטעלט‬
‫געזאגט‪ ,‬אויפ׳ן ארון הקודש אין פאנעוויזשער ישיבה וואס‬ ‫אזא שיינע הערליכע וועלט? וואס פעלט פון די וועלט? עס‬
‫איז געווען הערליך שיין‪ ,‬מעשה חרש‪ .‬אז אויב איינער וועט‬ ‫איז א דבר השלם ממש‪ ,‬מיט א חכמה ֵאין קץ‪ ,‬אין יעדער‬
‫זאגן אז דער ארון הקודש אין פאנעוויזש האט זיך אליינס‬ ‫באשטאנדטייל‪ .‬דער חוקר האט געפרעגט דעם בעל התניא‬
‫געמאכט‪ ,‬וועסטו אים אנשרייען משוגע'נער‪ ...‬און דו וועסט‬ ‫אין תפיסה‪" :‬ווייז מיר איבער מציאות הבורא אין איין‬
‫עס מיינען אמת'דיג‪ .‬אבער אויב דו וועסט גיין אין גאס און‬
‫א פרייער וועט דיר זאגן אז די וועלט האט זיך‬ ‫ווארט?"‪ ,‬האט דער בעל התניא געענטפערט‪" :‬אט איז א‬
‫אליינס געמאכט דורך עוואלוציע וועסטו‬ ‫וועלט‪ ,‬וואס פעלט דא?"‬
‫אים זאגן‪' :‬נו‪ ,‬מען מעג נישט אזוי‬
‫רעדן'‪ ,‬אבער 'משוגענ'ער' וועסטו‬ ‫רבי אלחנן מעג מען דאך לערנען אין‬
‫שוין נישט שרייען אויף אים‪.‬‬ ‫די ישיבות‪ ...‬רבי אלחנן שרייבט‪ ,‬אז‬
‫א קליינער גוי וועט מען מאנען‬
‫וואס איז די נפקא מינה?‬ ‫אויף מציאות הבורא‪ .‬דאס איז‬
‫ווייל דער מענטש אליין‬ ‫א זאך וועלכער דער שכל איז‬
‫פעלט אים בהירות אין‬ ‫מחייב‪ ,‬ווען איינער זאל נאר‬
‫אמונה‪ ,‬אפילו ער האט‬ ‫אוועקלייגן זיינע נגיעות‪.‬‬
‫אמונה‪ ,‬קען מען אבער‬ ‫עטליכע יאר צוריק‬
‫בשום אופן נישט האבן‬ ‫האט די גאנצע איזרעאלישע‬
‫אמונה חושית נאר אויב‬ ‫מדינה גע'רעש'ט מיט‬
‫מען הארעוועט און מען‬ ‫א פרשה "מסמך גלנט"‪.‬‬
‫איינער גלנט האט געוואלט‬
‫ארבעט שווער‪.‬‬ ‫גרויס ווערן אין די מיליטער‪,‬‬
‫דאס איז ביי אים געווען‬ ‫און מען האט ארויסגעגעבן‬
‫דער יסוד פון אלעם‪ ,‬אריינצולייגן‬ ‫א דאקומענט מיט אלע זיינע‬
‫אן עבודה קשה ביז די אמונה ווערט‬ ‫חטאים‪ .‬איז די מדינה געפארן אויף‬
‫חושית ממש‪ ,‬אז מען זאל דאס קענען‬
‫רעדער‪' :‬ווער האט דאס געשריבן?‬
‫טאפן‪.‬‬ ‫וועמענ'ס אינטערעסע דעקט דאס?'‬
‫נו אויב אזוי‪ ,‬ווי אזוי זענען דאס מענטשן‬
‫האב איך דאן אנגעטראפן דעם בארימטער‬
‫מכחיש?‬ ‫בעל תשובה רבי אורי זוהר אויף די גאס‪ .‬זאג איך אים‪" :‬איך‬
‫עס האט טאקע נישט קיין שום הגיון‪ .‬זאגט נאר‪ ,‬וויאזוי‬ ‫פארשטיי נישט וואס דא טוט זיך‪ ,‬אפשר האט דער מסמך‬
‫זענען דא רבבות וועלכע זענען מכחיש אוישוויץ? עס איז א‬ ‫גלנט זיך אליין געמאכט? אזוי אותיות'לעך מיט ווערטער און‬
‫זאך וואס לאזט זיך דינגען בכלל? נאר עס איז דא א יצר הרע‬ ‫פאפיר‪ ,‬עס איז ארומגעפארן אויף בליץ פאסט‪ ,‬והנה ‪ -‬עס איז‬
‫מכחיש צו זיין הכרחיות‪ .‬דאס איז אן אריכות‪ ,‬און עס איז‬ ‫דא‪ ,‬פון זיך אליין‪ ,‬עוואלוציע?"‪ ,‬זאגט מיר רבי אורי‪" :‬דאס‬
‫איז שטארק!"‪ .‬עטליכע טעג שפעטער הער איך‪ ,‬אז ער האט‬
‫נישט די צייט אריינצוגיין אין דעם‪.‬‬

‫חג הּפסח תשע״ח ‪45‬‬

‫ווערטל‪ ,‬אז ווער ווייסט ווען נישט דעם וואס זיי‬ ‫דער ראש ישיבה מיט זיינע תלמידי הישיבה‬ ‫קריג‪ .‬הייבט ער מיך אן צי פרעגן שאלות מיט‬
‫קענען לערנען‪ ,‬וויאזוי זיי וואלטן אויסגעקוקט‪...‬‬ ‫חקירות‪.‬‬
‫אבער דער גר"א זאגט‪ ,‬אז יתרו איז געווען א‬
‫"פתי יאמין לכל דבר"‪ ,‬גלייבנדיג אין אלע עבודה‬ ‫פרעג איך אים‪" :‬וויפיל שעה א טאג‬
‫זרה'ס פון די וועלט‪ .‬אבער ווען מען איז שוין‬ ‫ארבעטסטו?"‪ ,‬זאגט ער‪" :‬פופצן שעה א טאג!"‪,‬‬
‫קלאר אין דער אמונה במציאת הבורא ותורה מן‬ ‫פרעג איך אים ווייטער‪" :‬און וואס טוסטו‬
‫השמים‪ ,‬דאס הייסט קלוג‪ .‬דעמאלט איז מען‬ ‫נאכדעם?" ענטפערט ער‪" :‬איך שלאף‪ ,‬איך נעם‬
‫שוין נישט קיין פתי‪ .‬דעמאלט ווייסט מען וואס‬ ‫קעיר פון אלע מיינע ענינים‪ ,‬און נאכדעם זעץ‬
‫איך מיך אנידער אויפ'ן פאטעל און איך ליין‬
‫מען טוט אויף די וועלט‪.‬‬
‫„„וואספארא וויכטיגע יסודות אין אמונה‬ ‫ביכער"‪.‬‬
‫זאג איך אים‪" :‬איך טו שוין אין די נושאים‬
‫דארפן מיר אויסלערנען דאס יוגנט?‬ ‫פאר פערציג יאר‪ ,‬און מיט אויסגערוטע שעות‪.‬‬
‫מען מוז רעדן פון שכר ועונש‪ .‬עס איז פון די‬ ‫איך האב נישט מיט דיר וואס צו רעדן‪ ,‬דו‬
‫י"ג עיקרים‪ .‬מען זאגט דאס יעדן טאג‪ ,‬און דער‬ ‫ווייסט דאך גארנישט‪ .‬זוכט אייך אן אנדערן בעל‬
‫דברי חיים האט עס געזאגט דריי מאל א טאג‪:‬‬
‫" ֲא ִני ַמ ֲא ִמין ֶּב ֱאמּוָנה ְׁש ֵל ָמה‪ֶׁ ,‬ש ַהּבֹו ֵרא ִי ְת ָּב ַרְך‬ ‫פלוגתא"‪.‬‬
‫ְׁשמֹו ּגֹו ֵמל טֹוב ְלׁשֹו ְמ ֵרי ִמ ְצֹו ָתיו‪ּ ,‬ו ַמ ֲע ִניׁש ְלעֹו ְב ֵרי‬ ‫"עדות ה' נאמנה מחכימת פתי"‪ .‬פרעגט‬
‫די וועלט‪ :‬מען טרעפט תלמידי חכמים וועלכע‬
‫ִמ ְצֹו ָתיו"‪.‬‬ ‫זענען נישט קלוג? זאגט דער בריסקער רב א‬

‫חג הּפסח תשע״ח‬ ‫‪46‬‬

‫"איך געדענק ווען איך בין אנגעקומען אין די תורה איז דער רצון השם‪ ,‬והוא ורצונו חד‪.‬‬ ‫איך זאג א ווערטל‪ :‬די גמרא זאגט (ברכות‬

‫דאס איז א זייטיגער נושא‪ ,‬אבער עס איז‬ ‫נ"ד ע"א)‪ ,‬אז ווען עס האבן זיך געמערט די מינים ישיבה‪ ,‬און דער ראש ישיבה האט גערעדט פון‬

‫וואס האבן געזאגט עס איז נאר דא איין וועלט דעם סידור‪ ,‬האב איך נישט פארשטאנען וואס וויכטיג צו רעדן דערפון‪.‬‬

‫רח"ל‪ ,‬דאן‪" :‬התקינו לומר מהעולם ועד העולם"‪ .‬מען רעדט‪ .‬א סידור איז געמאכט צו דאווענען‪,‬‬

‫היינט דארף מען זאגן מהעולם ועד העולם ועד און מען דאווענט ווייל מען מוז דאווענען‪ ,‬א‬

‫העולם כאטש צען מאל‪ ...‬פארוואס האט מען ברירה האט מען?"‪...‬‬

‫דאס מתקן געווען? אז אידן זאלן אריינעמען אין „„דער ראש ישיבה זעצט פאר צו זאגן וואס‬

‫אזוי אויך איז וויכטיג ארויסצוברענגען‪ ,‬אז‬ ‫מ'זאל רעדן מיט בחורים‪:‬‬ ‫זיך די געדאנק פון שכר ועונש‪.‬‬

‫חוץ פון וויסן די יסודות האמונה דארף מען‬ ‫נאך א וויכטיגע נקודה‪.‬‬ ‫זאגט מיר וויפיל אידן גלייבן אין דעם ענין פון‬

‫ווען מען רעדט פון תורה מן השמים‪ ,‬דארף "לעבן מיט אמונה"‪.‬‬ ‫שכר ועונש? וואס איז דאס? א הלכתא למשיחא‬

‫דער בריסקער רב האט געפרעגט פון זיין‬ ‫ווי א קרבן נזיר טמא?! מען האט אויפגעהערט מען רעדן פון דעם וואונדערליכן הימלדיגער‬

‫רעדן דערוועגן! מען דארף דערפון רעדן צו דעם געשמאק וואס דער ערנסטער לערנער שפירט טאטן רבי חיים‪ :‬וואס מיינט "אמונה"? דאס איז‬
‫אין א בלאט גמרא‪ .‬וואס איז דער געשמאק פון דאך א זאך וואס מען זעט בחוש‪ ,‬מען זעט אזא‬ ‫יוגנט‪.‬‬

‫ביי אידן האט מען שטענדיג גערעדט פון שור שנגח את הפרה‪ ,‬ווער קען דאס מסביר זיין? בריאה נפלאה‪ ,‬יעדע צעל פון יעדע פרוכט האט‬
‫עס איז דא א בריוו פון הגאון רבי בן ציון דאך מיליאנען דעטאלן‪ .‬רבי חיים האט געזאגט‬ ‫דעם‪ ,‬דער דור קען עס דערהייבן‪ ,‬האט נישט‬

‫קיין מורא‪ .‬פאר וועם האט דאס דער רמב"ם (שטערנפעלד) בילסקער זצ"ל‪ ,‬דער רב פון א תירוץ דערויף‪ .‬די קשיא און דעם תירוץ‬
‫געשריבן? פאר די גוים?! ביי די נוצרים איז נישטא איישישאק און בילסק‪ .‬ער האט געהאט א‬
‫האט מען‬
‫קיין שכר ועונש‪ ,‬דער גלח‬
‫דעמאלט‬
‫פאר'ן ריכטיגן פרייז איז‬
‫געדרוקט‬
‫מוחל אלע חטאים פונ'ם‬
‫אין אבי‬
‫עבר ומכאן ולהבא‪...‬‬
‫עזרי‪ ,‬האט‬ ‫איר פארשטייט וואס דא‬ ‫פארשטייט זיך אז מען‬
‫רבי חאצקל‬
‫קען נישט יעדן העלפן‪.‬‬
‫געזאגט‪,‬‬ ‫טוט זיך? מען האט נישט קיין‬ ‫דער רמב"ם זאגט‪ ,‬אז ווער‬
‫לעצטנעס‬ ‫פשוט'ער מהלך המחשבה אין‬ ‫ס'איז "עמדו רגלי אבותיו‬
‫איז ארויס א‬ ‫על הר סיני"‪ ,‬דער קען‬
‫ספר וועלכע‬ ‫נישט זיין קיין כופר בתורת‬
‫פרעגט אז‬
‫די יסודות‪" .‬איז דא עפעס א‬ ‫משה‪ .‬האט מען געפרעגט‬
‫אמונה איז א‬ ‫פון הגאון הרב שך זצ"ל‪,‬‬
‫דבר פשוט‪.‬‬
‫וואס איז פשט אין קרח‬
‫אבער דער‬ ‫הגיון אין דעם שווייגן?"‬ ‫ועדתו? זיי האבן דאך‬
‫אמת איז‬
‫געזען מתן תורה?! האט‬
‫אז ווער‬
‫ער געענטפערט‪" :‬איך‬
‫עס לערנט‬
‫ווייס נישט‪ ,‬א בחירה איז‬
‫מוסר‬
‫אלעמאל דא!" ווידער דער‬
‫ווייסט אז די‬
‫סטייפלער האט מסביר‬
‫קשיא איז קיין קשיא נישט‪ ,‬ווייל "מען גלייבט‬
‫געווען‪ ,‬אז שלעכטע חברים‪ ,‬נגיעות און אנדערע חבר א בעל כשרון וועלכער איז פארפארן‪ ,‬און מען גלייבט ‪ -‬און מען גלייבט נישט"‪ .‬דער‬
‫ער איז געגאנגען שטודירן און איז געווארן א‬ ‫סיבות קענען אראפפירן א מענטש‪.‬‬
‫צמח צדק שרייבט אויך אזוי אין דרך מצותיך‬ ‫פראפעסער‪ .‬שרייבט ער דארט‪ ,‬אז פון אלע‬ ‫„„אויסער די יסודות פון אמונה‪ ,‬וואס נאך‬
‫בשם התניא‪.‬‬
‫זיינע אקאדעמישע ביכער זעט ער נישט קיין‬ ‫דארף מען לערנען מיט די בחורים?‬
‫אויך שרייבט דער בעל התניא אין א בריוו צו‬
‫נחת‪ ,‬דאס איז זיין פרנסה אבער ער האט נישט רבי אברהם קאליסקער (אגרות בעל התניא ובני‬ ‫מען דארף לערנען מיט די בחורים סידור‪.‬‬

‫רבי חאצקל לעווינשטיין האט דערציילט‪ ,‬אז קיין געשמאק דערין‪ .‬דער איינציגער געשמאק דורו)‪ .‬פרעגט ער‪ ,‬פארוואס ווען א גנב האלט‬
‫אין קעלם האט פון "עזרת אבותינו" ביז "תהלות וואס ער האט איז אין א סוגיא‪ .‬וואס איז דער אינמיטן די גניבה בעט ער ביים באשעפער ער‬
‫לא‪-‬ל עליון" געדויערט צען מינוט‪ ,‬צען מינוט פון ביאור אין דעם?‬
‫זאל מצליח זיין? אויב גלייבט ער דאך‪ ,‬דאן‬
‫זאגט רבי בן ציון בילסקער‪ ,‬אז "אנכי" איז פארוואס בעט ער נישט ביים באשעפער קיין‬ ‫התבודדות‪ ,‬און ווען מען האט געקלאפט אויף די‬

‫בימה "תהלות"‪ ,‬איז דאס געווען ווי מען נעמט ראשי תיבות‪" :‬אנא נפשי כתבית יהבית"‪ ,‬און כשר'ע פרנסה? שרייבט דער תניא‪ ,‬אז ער גלייבט‬
‫אים ארויס א געשמאק שטיק פלייש פון מויל‪" .‬אמירה נעימה כתיבה יהבית" (שבת ק"ה ע"א)‪ .‬טאקע‪ ,‬אבער ער "לעבט נישט מיט דעם"‪.‬‬
‫איינער פון די תלמידים‪ ,‬א חשוב'ער תלמיד ווייסטו פארוואס דאס איז אמירה נעימה? ווייל‬
‫דערפאר דארף מען אסאך אסאך רעדן פון‬
‫אנא נפשי כתבית‪ ,‬אורייתא וקוב"ה חד‪ ,‬ווייל די‬ ‫חכם‪ ,‬לייגט צו‪:‬‬

‫חג הּפסח תשע״ח ‪47‬‬

‫אלקיכם המוציא אתכם מארץ מצרים‪ ,‬להיות‬ ‫„„צום שלוס‪ ,‬וואספארא דברי חיזוק קען‬ ‫בחירת ישראל מהעמים‪ ,‬און אז דער באשעפער‬
‫לכם לאלקים"‪ ,‬און דער נביא זאגט (ישעי'‬ ‫דער ראש ישיבה זאגן פאר די ליינער‪ ,‬איבער‬ ‫איז א‪" :‬רצון יראיו יעשה‪ ,‬ואת שועתם ישמע‬
‫מט‪ ,‬ג)‪ִ" :‬י ְשָׂר ֵאל ֲא ֶׁשר ְּבָך ֶא ְת ָּפָאר" ‪ -‬הקב"ה‬ ‫דעם שטאלץ און זכי׳ וואס מיר האבן צו זיין א‬ ‫ויושיעם"‪ ,‬אבער דאס קומט נאר דורכ׳ן‬

‫שטאלצירט מיט זיין פאלק‪.‬‬ ‫טייל פונעם אידישן פאלק?‬ ‫דאווענען‪.‬‬
‫פרעגט אים דער מלך הכוזרי‪" :‬וויפיל האט‬ ‫אין ספר הכוזרי (מאמר שני)‪ ,‬איז דער חבר‬
‫דער כח המליצה דיר מוחל געווען‪ ,‬אז דו זאלסט‬ ‫מאריך אין שבח פון עם ישראל און וויאזוי דער‬
‫ממליץ זיין אזעלכע דיבורים אז דער באשעפער‬ ‫בורא עולם האט זיי אויסגעקליבן כדי צו זיין‬
‫זיין אייגן פאלק‪ .‬ווי דער פסוק זאגט‪" :‬אני ה'‬
‫זאל זיך גרויסן מיט א בשר ודם?"‬
‫זאגט אים דער חבר‪" :‬וואלסטו פארשטאנען‬

‫אז דער בורא זאל שטאלצירן מיט די זון?"‬
‫"אוודאי יא" ‪ -‬ענטפערט אים דער מלך‬
‫הכוזרי‪" ,‬די זון איז דאך די גרעסטע יצירה פון‬
‫הקדוש ברוך הוא‪ .‬עס איז די זון וואס דורך‬
‫איר ווערט נאכט און טאג‪ ,‬זומער און ווינטער‪,‬‬
‫און איר ליכטיגקייט באשיינט גאר די וועלט‪,‬‬
‫און אין איר היץ ווארעמען זיך אלע לעבעדיגע‬

‫באשעפענישן‪.‬‬
‫"איי איי" ‪ -‬ענטפערט אים דער חבר‪" ,‬דער‬
‫אור הלבבות איז פיל פיל חשוב'ער ווי דער אור‬

‫השמש"‪...‬‬
‫נאכדעם וואס די גאנצע וועלט איז געווען‬
‫פול מיט עבודה זרה און כל מיני הבלים‪ ,‬און זיי‬
‫האבן געגלייבט אז די וועלט איז גאר א קדמון‪.‬‬
‫און די וועלט האט געדינט לכל צבאות השמים‪,‬‬
‫יעדער מיט זיין איינרעדעניש‪ ,‬און אלע פילאזאפן‬
‫האבן מסכים געווען אז די טבע געוועלטיגט‪ ,‬און‬
‫דער וועלט איז א קדמון‪ .‬דאן איז ארויסגעקומען‬
‫איין פאלק וואס אויף זיי איז ראוי געווען עס‬
‫זאל חל זיין דער אור ה'‪ ,‬און צו מאכן פאר זיי‬
‫די אותות ומופתים‪ ,‬און זיי האבן געזען עין בעין‬
‫אז עס איז דא א געוועלטיגער און א שומר‪ ,‬א‬

‫מסדר און א באשעפער‪.‬‬
‫דער קלענסטער פון זיי ווייסט‪ ,‬אז דער‬
‫בורא גיט שכר פאר מצוות און איז מעניש פאר‬
‫עבירות‪ ,‬און אלע דורות וועלכע קומען פון זיי‪,‬‬
‫קענען בשום אופן נישט אוועקגיין פון זייערע‬

‫יסודות!‬
‫די גבאים שטייען שוין גרייט צו שלעפן דעם‬
‫ראש ישיבה צו א מסיבה ביי א גביר‪ ,‬אבער דער‬
‫ראש ישיבה זעצט פאר און פארענדיגט זיינע‬
‫ווערטער מיט א ברען אבער רואיג‪ ,‬בבחי׳ לא‬

‫ברעש השם‪:‬‬
‫"אה‪ ,‬אור הלבבות! אור הלבבות! דאס איז‬
‫דער אמת פון א מענטש‪ .‬זיין אמונה און זיין‬
‫הרגש‪ ,‬איז גרעסער ווי דער אור השמש"‪- - - ,‬‬
‫אור הלבבות‪ ,‬אור הלבבות איז שטערקער פון‬

‫דעם אור השמש‪.‬‬

‫חג הּפסח תשע״ח‬ ‫‪48‬‬

‫חג הפסח הוא לה׳ ‪ -‬הוא זמן החירות‬ ‫משמגיןח‬
‫קיבלו היהודים עול מלכות שמים במעשה גירות‬
‫באותה שעה נתגלה כבוד הדר מלכותו בעולם‬ ‫החלונות‬
‫״ה׳ הוא האלוקים! ה׳ הוא האלוקים!״ נשמע קולם‬
‫הרב אריה זונענבוים‬
‫המה ראו כן תמהו בהראות הבורא את השגחתו‬
‫כאשר לקתה מצרים בעשרה בשעה שנתמלאה סאתו‬

‫הקב״ה מפקח על העולם בכל רגע ובכל שעה‬
‫וכל מי שפקפק בהנהגתו התמידית הכיר שטעה‬

‫״זכור ושמור בדיבור אחד נאמרו״ גילו החכמים‬
‫כי זכר מעשי בראשית וזכר יצי״מ המה מרוקמים‬

‫ובלא הכרה בהשגחתו מה לי זכירת הבריאה‬
‫ובלי קבלת עבדותו מה לו בזו היגיעה‬

‫״כי לי בני ישראל עבדים‪ ,‬עבדי הם״ ‪ -‬מפיו נרשם‬
‫ורק על בני בכורי ישראל ‪ -‬״אתם עדי נאום השם״‬
‫״גוי ששבת חייב מיתה״ בהיותו זר ליציאת מצרים‬
‫ומתנה טובה זו תעיד על השגחתו עדי שובנו לירושלים!‬

‫חג הּפסח תשע״ח ‪49‬‬

‫נפת"ארשוכלוחאמילאס?הה"‬

‫יקותיאל רוטשטיין‬

‫איז מיר נישט לייכט געווען זיך אויסצולערנען וויאזוי צו רעדן מיט זיי‪,‬‬ ‫דער גוי האט א שאלה‬
‫האנדלען מיט זיי און בלייבן שטארק מיט דער אייגענער מיינונג‪ .‬עס איז א‬
‫עטליכע יאר נאך מיין חתונה בין איך געגאנגען ארבעטן אין א געוויסע‬
‫זאך צו וואס מ'דארף זיך צוגעוואוינען‪.‬‬ ‫ביזנעס‪ ,‬און פון דארט בין איך ארויס צו עפענען בס"ד אן אייגענעם ביזנעס‬
‫לעצטנס האב איך זיך אנגעטראפן מיט א גוי וואס קומט פארקויפן‬ ‫אין יענעם פעלד‪ .‬דורכאויס מיין ארבעט‪ ,‬דארף איך זיך אפט טרעפן מיט‬
‫געצייג פאר מיין ביזנעס‪ .‬ער קומט אריין פון צייט צו צייט און שמועסט‬ ‫מענטשן פון פארשידענע לענדער‪ ,‬אפשטאמונגען און געדאנקענגענג‪ .‬עס‬
‫מיט מיר בשעת'ן מאכן געשעפטן‪ .‬ער איז אן אנשטענדיגער גוי‪ ,‬וואס‪,‬‬
‫לויט ווי ער זאגט‪ ,‬זוכט צו לעבן אן אויפריכטיגע אויסגעהאלטענע לעבן‪,‬‬

‫חג הּפסח תשע״ח‬ ‫‪50‬‬


Click to View FlipBook Version