הרב שבתי הורוויץ :זיבן מינוט נאך זעקס ///לשון ומליצהֹ :לא ְי ֻא ֵמן ִּכּי ְי ֻס ָ ּפר
טבת תשפ״ב בס״ד • נומער #38 א"אליפמוזס ָןלאבבבדייייימלגולורעעאאנלג8יךיעט3ג"צטו
א גייסטרייכע פעדער פאר׳ן עם הספר
ישיבות מציאותאיןַי ְב ֶנה
אין אשכנז:
שיטת רבינו פרישע ארכעאלאגישע געפינסן אין עיר העתיקה יבנה
תם ,זיין פטירה דעקן אויף איבערבלייבענישן פונעם אידישן לעבן
און ר"י הלבן אין די צייטן פון נאכ'ן חורבן בית המקדש
דריטער טייל:
ספרים וואס
זענען פארפאסט
געווארן דורך
בחורים
ליגן אין
רוחניות | הגאון
רבי מרדכי אייזען,
רב דקהל נועם
אלימלך ליזענסק
שפירן גוט מיט
זיך | הרב אהרן
פריעדמאן
'שמחה'
פראקטיש
גערעדט | הרב
שלמה אשר
טויבער
מי יקום במקום
קדשו | הרב
אברהם אבא
לעזער
ו'וגראעידגקוסע'
סומאטאכע
א ניכטערע
שטורעם אויף א
גלעזל משקה | הרב
חיים שלמה בערגער
א | אפקלאנגען |
דערמאנט דעם שיטה פונעם מבי"ט ,אבער די זעלבע געבן א נאמען נאך מענטשן ___________________
ברענגט ער דערוועגן די קושיות פונעם חיד"א. בעפאר אברהם אבינו LAVLOR CONTACT:
אויך הגאון בעל מנחת יצחק זצ"ל האט מקיל תנן התם /לבלר 36 phone:
געווען דערוועגן .און ס'וועט זיין אינטערעסאנט 718.928.3347 EXT. 107
נאכצוברענגען דאס וואס ער שרייבט (שו"ת מנחת אינעם רובריק 'תנן התם' האט הרב לאבין email:
יצחק ,ד ,ל) לגבי רופן א קינד מיטן נאמען 'אברם', צוגעברענגט חודש כסליו ,דאס וואס מהר"י עמדין [email protected]
אז לכאורה קען דאך דאס זיין א פראבלעם ,ווי ברענגט אין מגדל עוז (בריכה עליונה ,נחל ט ,יד ,ח)
חז"ל זאגן (ברכות יג' ).תני בר קפרא :כל הקורא אין נאמען פונעם רמ"ע מפאנו ,אז עס איז נישט ראוי ___________
לאברהם -אברם ,עובר בעשה ,רבי אליעזר אומר: צו געבן א נאמען נאך מענטשן וואס האבן געלעבט
עובר בלאו' ,און אזוי ווערט אויך געברענגט אין בעפאר אברהם אבינו ,א שטייגער ווי אדם ,נח ,שם עורך ראשי:
הרב שבתי הורוויץ
מג"א (קנו ,ב). ועבר אא"וו.
שרייבט דערויף דער מנחת יצחק' :אמנם קודם איז ראטזאם צו באטאנען דאס וואס עס __________________
כנודע ,גם אצל מדקדקים ,אנו רואים שקורים לכינוי ווערט גע'פסק'נט דערוועגן להלכה ,אז למעשה איז
את בניהם בשם אברם לקיצור השם מאברהם ,או לכאורה נישט דא קיין פראבלעם דערביי ,בפרט כותבים ומשתתפים:
אברמיל לשם געגועים ,וכיוצא בזה .והנראה לעניות היינט צוטאג ,ווי עס שרייבן דערוועגן פיל פוסקים. הרב מרדכי אייזען ,הרב
דעתי בזה ,דבודאי אין איסור לקרוא את בנו בשם אבער פארשטייט זיך אז ס'איז נאכאלץ ראטזאם צו יחיאל גאלדהאבער,
עריסה ,אברם ...אבל בודאי מה שמקצרין השם ,או הרב אהרן פריעדמאן,
קורין לגעגועים ,בזה מכוונים רק לבניהם בעצמם, פרעגן דעת תורה וכו'. הרב מרדכי גנוט ,הרב
אויך זעען מיר היינט צוטאג אז מען האט נישט שלמה אשר טויבער ,הרב
ולא לכוונה על אברהם אבינו ואין איסור בדבר". אזוי אנגענומען ,און עס זענען געווען אזויפיל אברהם אבא לעזער ,הרב
א.מ. גדולים וועלכע האבן יא געהאט דעם זעלבן נאמען שמעון שלמה זילבער,
ווי מענטשן בעפאר אברהם אבינו ,א שטייגער ווי הרב ברוך לאבין ,פינחס
פטירה פון רש"י הק' רבי בנימין בר יפת (ברכות לג ,).עקביא בן מהללאל גלויבער ,יואל הלוי מ.
(עדיות ה ,ו .אבות ג ,א ,ועוד) ,אויך דער רבי פונעם
ישיבות אין אשכנז /לבלר 36 ___________________
בעל שם טוב זי"ע האט געהייסן 'אדם'. ADMINISTRATION:
די סעריע ארטיקלען פון 'ישיבות אין אשכנז' דער מבי"ט (א ,רע"ו) איז איינע פון די וואס
איז זייער באלערנד ,אויסער דעם וואס איך באקען שרייבן לחומרא ,אז מ'זאל זיך נישט אזוי פירן, 543 Bedford Ave. #207
מיר צום ערשטן מאל מיט די אינטערעסאנטע און אבער דער חיד"א אין שם הגדולים (מערכת א ,לד) Brooklyn NY 11211
באלערנדע ביאגראפיע פון די הייליגע ראשונים און PHONE: 718.928.3347
גאונים ,טוט דאס אויך שענקן אן אריינבליק איבער ברענגט שוין אסאך קושיות אויפן מבי"ט. FAX: 718.928.3348
די פערזענליכקיייטן פון אונזערע גדולים זעלבסט, אויך וועט זיך דאס ווענדן צי מ'געט דעם נאמען
דייקא נאך יענע מענטשן וואס האבן געלעבט פאר GENERAL INQUIRIES:
וועמענס ווערטער מיר לערנען יעדן טאג. אברהם אבינו ,אדער צום ביישפיל איינער איז
פאריגן חודש איז זייער שיין באשריבן געווארן מחליט צו געבן פאר זיין זון א נאמען 'נח' ,נאך א [email protected]
איבער די פטירה פון רש"י הק' ,אום כ"ט תמוז קרוב משפחה א.ד.ג .ווי עס שרייבט הגאון רבי משה
שנת תתס"ה .מערקווירדיג ,אז עס זענען פארהאן שטערנבוך שליט"א -ראב"ד ירושלים ,אין שו"ת RABBINICAL BOARD:
עטליכע מקורות צו דעם אז רש"י איז נסתלק תשובות והנהגות (א ,תרה) ,אז בעצם איז ראוי צו
געווארן אום כ"ט תמוז .און לויט ווי ס'קוקט אויס, בוחר זיין אין א נאמען פון די דורות נאך אברהם [email protected]
ווען רש"י איז נסתלק געווארן האט ער גאר געהאלטן אבינו ,אבער אויב וויל מען רופן א קינד מיטן נאמען
אינמיטן עוסק אין די צוויי מסכתות; מסכת בבא 'נח' על שם א קרוב משפחה ,איז בכלל נישט דא קיין LETTERS:
בתרא און מסכת מכות ,און ווי דער שרייבער האט קפידא .און ער שרייבט אז אנדערע פירן זיך צו רופן
צוגעברענגט די רמזים דערצו וואס מען זעט אין די אויפן פרשת השבוע ,און אויב די פרשה איז נח דאן [email protected]
רופט מען דאס קינד נח ,דעמאלט איז אויך נישט דא
צוויי מסכתות. ________________
דער חיד"א אין שם הגדולים (מערכת גדולים קיין פראבלעם. SUBSCRIPTIONS:
אות ש ,רש"י סק"ג) ברענגט דערצו א רמז :וז"ל: נאך שרייבט ער אינעם דערמאנטן תשובה ,לגבי
'ורש"י הן בעודנו עסוק בש"ס בתרא ,מכות ,נתבקש געבן א נאמען 'אדם' ,אז ער האט נישט געהערט [email protected]
בישיבה של מעלה ,וסימנך 'ויקדש ב"ם' (במדבר כ, אז מ'זאל איינעם געבן אזא נאמען ,און דאס וואס
מענטשן געבן פאר די טעכטער א נאמען 'חוה' ,איז © Moment Magazine. Published by Moment
יג)[ ,ר"ת ,ב'תרא מ'כות]. לכאורה צוליב טעמים ,אדער וויבאלד דער נאמען Magazine Inc. All rights reserved. Reproduction
יישר כח וכל טוב. לויפט אין דער פאמיליע .אויך דער ראב"ד שליט"א in printed or digital form in whole or in part
in any form without prior written permission
א .ליינער is prohibited. The publisher reserves all
right to edit all articles for clarity, space and
editorial sensitivities. Submissions cannot be
returned to sender. Moment Magazine is not
responsible for the kashrus of any advertised
product or service that appears in these pages.
Moment Magazine assumes no responsibility
for the content of articles or advertisements in
this publication, nor for the content of books
that are referred to or excerpted herein.
אינהאלט
| לבלר | 38#טבת תשפ״ב |
10820
להתקשר עם המערכת: 20 | קולמוס |04
718.928.3347 Ext. # 107
[email protected] 31 דפועןרציביאטגריף
הרב שבתי הורוויץ
פארעפנטליכט | לשון ומליצה |
אייער תורה-ווערק! | עט סופר מהיר |32
פינחס גלויבער
'לבלר' נעמט אן צו דסופררךיםבחפוארירםפא[3ס]ט
פארעפנטליכן תורה׳דיגע 38 הרב שמעון שלמה זילבער
ארטיקלען איבער סיי | מועד במועדו |08
וואספארא תורה-נושאים און | ישיבות אין אשכנז |
ענינים .א דין-קדימה וועט באיתקהשקיץעקב לגלות
געגעבן ווערן פאר גרייטע יואל הלוי מ. במשנת כ״ק הגה״צ מיאזלאוויץ
ארטיקלען ,מוגה ומתוקן | אפקלאנגען |02
שנכתבו בשיפור הלשון .בלויז | איבעיא להו | 26 | תנן התם |06
ארטיקלען געשריבן מיט א
נאמען ווערן אקצעּפטירט. הרב מרדכי אייזען
הרב אהרן פריעדמאן
הרב שלמה אשר טויבער
הרב אברהם אבא לעזער
הרב שבתי הורוויץ | קולמוס |
זיבן מינוט נאך זעקס
וען און וואו האב איך אנגעהויבןו
א פארבייגייענדער אומוויסנדער ערל אפטייטש פון "צייט איז געלט" .ווען מ'רעדט אז
שפרייזט אריבער ,ער האלט מיט די כאפעריי צייט איז געלט ,איז די רעדע זאגאר פון א 'רגע', באקומען א ברעקל באגריף איבער דער
און שטופעריי ארום דעם אתרוג טישל .ווען ער טייערקייט און שאץ פון צייט?
ווערט געוואויר אז מ'פארקויפט דא א סארט ווייניגער פון א סעקונדע ,ווי אן אויגנבליק.
פרוכט פאר צוואנציג דאלאר וויל ער דאס ווייל וואס וועט זיין ווען א דירות- געווען איז דאס אלס יונג בחור
פארמיטלער קומט דיר אנבאטן א גוטע דירה אין אין ישיבה קטנה .דער טעגליכער
פרובירן. א שיינעם פראווינץ ערגעצוואו .דו מאכסט די אנהויב פונעם פארטאגס סדר איז
ער נעמט ארויס פון קעשענע א צוואנציגער, געווען באשטימט אויף צען מינוט נאך זעקס .נויטיגע ריסוירטש ,האסט שוין אפילו דורכגעטון
ויהי היום ווען איך האב אריינשפאצירט אינעם די פראצענט ראטעס פאר'ן מארטגעדזש ,און דער דערלאנגט דאס פאר'ן בחור ,באקומט אן אתרוג,
היכל הישיבה גענוי דריי מינוט שפעטער פונעם פארמיטלער שטעלט דיר קלאר פון פאראויס אז בייסט אריין אריין דערין און ער געט א געשריי:
באשטימטן זמן .דער ראש הישיבה האט מיך די זעלבע דירה האט ער אנגעטראגן פאר נאך א פאר דעם האב איך באצאלט צוואנציג דאלאר?!
פארגעהאלטן דערוועגן און מיט דרך ארץ האב צאל דירות באדערפטיגע ,און אויף דינסטאג ניין ער שיסט עס אראפ אויף דער ערד מלא חימה.
אז דער גוי איז נישט משיג דעם באגריף פון איך זיך געוואונדערט :מה כל הרעש ,וואס איז אזייגער אינדערפרי מוז ער באקומען א תשובה,
'אתרוג' וועט ער ניטאמאל איין דאלאר צאלן שוין געשען ,כ'האב בסך הכל געשפעטיגט מיט א יא אדער א ניין.
מאנטאג נאכט טאנצט דער פאטענציעלער דערפאר .גיי זיי אים מסביר פארוואס אידן לאזן דריי מינוט?
"נו ,אויב דריי מינוט איז ביי דיר גארנישט ,קונה ביי דער חתונה פון זיינס א קרוב ,ער זיך קאסטן אויף אן אתרוג ממון ודמים ,אפילו
דעמאלט וואס ַארט דיר צו קומען דריי מינוט לייגט זיך עטוואס שפעטער ווי געווענליך ,מער ווי זייער פינאנציעלע לאגע ערלויבט .די
פריער ,פאר'ן באשטימטן זייגער .פון מארגן דעם קומענדיגן טאג איז פונקט זמן קריאת זעלבע איז מיט צייט .אזא איינער וואס ווייסט
קענסטו אנהייבן קומען זיבן מינוט נאך זעקס" ...שמע געווען עטוואס שפעטער ווי האלב נאך נישט צו שעצן דריי מינוט ,וועט ווארשיינליך
צען ,און זיך אויפוועקנדיג צומארגנס האט ער אויך נישט שעצן פינף און פערציג מינוט.
אז ס'איז נישטא דער באגריף איז נישטא די אפגעשטופט דאס אויפשטיין אויף נאך א מינוט
שעצונג. אין דער וועלט איז פארהאן אן אנגענומענער שפעטער.
דער זייגער קלאפט אויף איין אדער צוויי שפריכווארט" :צייט איז געלט" .מאכט זיך אמאל
יעצט אינעם סאמע חודש טבת טוען מיר וואס אן ארבעטער וואס קריגט זיבעצן דאלאר מינוט נאך ניין און דער דערמאנט זיך אז
א שעה קלערט צו זיך" :כ'ווייס און כ'פארשטיי ס'ווערט שוין שפעט ,ער מוז דאך לאזן וויסן מיטלעבן די 'לילי טבת הארוכות' ,די לאנגע
אז כ'באקום באצאלט פער שטונדע ,נו ,וואס פאר'ן פארמיטלער זיין דורכגעטראכטן באשלוס ווינטער נעכט .אין דער זעלבער צייט וואס אין
וועט פאסירן אויב כ'וועל ארויסגיין 'איין מינוט' אויף יא .אבער קלינגענדיג דעם פארמיטלער חז"ל (עירובין סה ).זענען פארהאן צוויי דיעות
פריער ,איין מינוט פאר דער שעה ענדיגט הערט דער קונה אז דער קאנטראקט איז א איבער דער מטרה פון נאכט; צי 'לא איברי
זיך ,מה כל הרעש?" ער מאכט דעם גענויען האלבע מינוט צוריק אונטערגעשריבן געווארן ליליא אלא לשינתא' אדער 'לא איברי סיהרה (די
חשבון און ס'שטעלט זיך ארויס אז בסך הכל דורך א צווייטן" .רבי ,איר האט פארפאסט די לבנה) אלא לגירסא' .די ראשונים שרייבן שוין
צו פארענטפערן די אויבנאויפיגע סתירה (זע וועט אראפגערעכנט ווערן פון זיין וועכנטליכן געלעגנהייט".
תוספות אויפ'ן פלאץ) .אבער אפשר קען מען געהאלט א קיימא לן פון בערך א קוואדער
דאס גאנץ גוט פארשטיין מיט א פשטות. פער וואך ...דאס הערט זיך דאך ווי א וויץ,
ווייל דער וואס שעצט צייט וועט וויסן אויפ'ן דרייצנטן עוועניו אין בארא פארק קליינגעלט.
קען א מענטש קלערן ,אז ס'איז נישט אזוי טוט זיך ערב סוכות א גערודער און געפילדער .אויסצונוצן די נאכט סיי אויף שלאפן און סיי
ווייט א וויץ ווי אן אמת'ע ביטער מציאות ,ווייל אן ערב יום טוב'דיגער עקסטאז נעמט ארום אויף לערנען תורה .ווידעראום ,איינער ביי
לפי דער הנחה ,פארלאזט דער ארבעטער זיין די מאסן .אויף דער זעקס און פערציגסטער וועמען צייט שפילט נישט קיין ראלע ,ער
ארבעטספלאץ יעדן טאג ,פאר א א יאר צייט ,גאס דארט אויפ'ן עוועניו שטייט זיך א בחור'ל באגרייפט דאס נישט און איז דאס נישט מחשיב,
בלויז איין מינוט פריער ,און פרוטה פרוטה פארנט פון א טישל פול מיט אתרוגים ,כשר'ע דאן ביי אים האט דאס ווי קיין סתירה קיינמאל
מצטרפת לחשבון גדול (בבא בתרא ט ,):נו ,איז ווי פסול'ע ,און שרייט מיט אייפער :צוואנציג אויסגעקוקט .עס אינטערעסירט אים ניטאמאל
דאס דאך א פארלוסט פון עטליכע דאלארן גאר .דאלאר אן אתרוג! א ספעציעלער פרייז! כאפט צו לעזן די נפקא מינה פארוואס נאכט אדער טאג
איז באשאפן געווארן . דאס איז אבער לאו דווקא דער ריכטיגער אריין ווילאנג ס'נאך דא!
טבת תשפ״ב 4
“אין ישראל נגאלין אלא בזכות האמונה“
א ניי לעבן!
א זיס לעבן!
אפארזיכערטלעבן!מיטאחד באחד
אינהאלטסרייכע סעריעס כסדר׳דיגע שאלות ותשובות וועכענטליכע שיעורים
איבערגעגעבן דורךAD
הרה״גאברהם אבא לעזערשליט״א
יו״ר מכון להעמיק
האבן א קלארקייט ,ווי אזוי צו לעבן צאיוזל:ער
מיט אמונה ,און מיט אמת׳ע אהבת
ישראל .באחדות ובשלום ושלוה.
א פראיעקט דורך: 929.438.7070
צו רעדן פריוואט מיט הרב ר׳ אברהם אבא,
דאירומקעיטל3צו:אוןmלoאcזil.טaאיmבgער@eאnמloעaסrעeדvשne.אisדעidרyשAיקט אן
הרב ברוך לאבין | תנן התם |
ובסכלות דעתו כי למוד הגמרא וההלכה הוא הועיל לו. 'כ'וויל זיין א איד ,רבוש"ע כ'בין אויף מיר מקבל צו זיין
דיין אמת'דיגער עבד' .מחשבות ,אף דיבורים ,כגון אלו,
והאנשים האלו הכו בסנורים ...ומי יתן והיה לו העיקר תכפול כמה פעמים ,ובעז"ה יועילו לך הרבה .כי זאת
חקת הנפש ,נכנעת היא לפני דיבורים היוצאים בחזקה
ולא יבקש תוספות ...ויכל בהבל ימיהם שנותם בבהלה מן הלב .אם את זולתו יכול האיש לפתות בדברי הלב
לעסוק בפלפול של הבל ...אוסף רוח החפניו ויהיה לרוח והנפש ,כ"ש את עצמו...
שקר בפיו. אז מען קען א צווייטן איבעררעדן ,קען מען דאך זיך
גאר שארפע און ליידער גאר רעלעוואנטע ווערטער פון אליינס אוודאי איבעררעדן .פייערדיגע ווערטער פון הייליגן
הייליגן מהר"ל מפראג זי"ע (גור ארי' ,ואתחנן) איבער דעם פיאסעצנער זי"ע( .חובת התלמידים .פ"ט).
מצב החינוך .״ודבר זה נוהג עד שיכתוב כתובה לאשה ,ואז
הושלך משמים ארץ ,ונדמה לו כאילו חולם חלום כל ימיו,
יפרוש מן התורה לגמרי ,לא ישא בידו מאומה לא מקרא ולא
משנה ולא תלמוד ולא דרך ארץ...״
כשהיה הגרי"ד ,בנו של הגר"מ ילד ,ביקר אצל זקנו הצדיקים מפארים ומכבדין בני אדם על כל מעלה
הגר"ח בבריסק ,והיה לו חולי בגרונו ,ובליל שבת הזמינו טובה הנמצאים בהם ,והרשעים מחפשים מומי בני אדם
רופא נכרי לביתו של הגר"ח לראות במצבו ,וכשפתח
הילד את פיו והסתכל הרופא בפנים ,שאל הגר"ח ושגיאותם להשפילם...
להרופא אם הוא צריך ליותר אור בכדי שיוכל לראות
טוב יותר ,והשיבו הרופא :זה רעיון לא רע ,ותיכף ציוה דאס התנהגות פון צדיקים און רשעים ,קורץ און שארף פון
הגר"ח לאבי הילד הגר"מ ,שיגדיל הלהב של הלאמפ הייליגן רבינו יונה( .שערי תשובה א' י"ח).
שהיה דולק בחדר ההוא .וכשהתחיל הגר"מ להסס ולומר
כי הלא שבת היום ,והרופא לא אמר בהחלט שצריך יותר טוב להתחבר עם ע"ה שוותרן בממונו במשא ומתן,
להגדלת הלהב ,פנה הגר"ח כלפי הדיין הג"ר שמחה מלהתחבר עם ת"ח שעצרן וקפדן.
זעליג ,שג"כ היה נוכח אז ,ואמר לו" :ער איז דאך אן עם
הארץ" ,תגדיל אתה את הלהב .וכן עשה הגרש"ז תיכף א קארגער תלמיד חכם און א ברייטהארציגער עם הארץ,
מיט וועם זאל מען ענדערש גיין צום טיש( .ספר חסידים אות
ומיד כאשר ציוה ,מבלי להסס מאומה.
שכ"ג).
בריסקע 'חומרות' אין פיקוח נפש( .הליכות הגר"ח ,מ"ו).
הטפשים בארצות אלו ...מלמדים עם הנער מקרא מעט
המסתכל בארבעה דברים ראוי לו כאילו לא בא לעולם, מן הפרשה ומפסיקין ,ומתחילין בשבוע אחרת פרשה
מה למעלה ומה למטה ,מה לפנים מה לאחור (חגיגה שניה ,קצת מן הפרשה ,ובכלות השנה לא ידע הנער,
יא .):נרמז בזה שחושב על מה שהיה ועל מה שיהיה ועל כי נשכח ממנו הראשונה ,ואז יחזור בשנה שניה ,ומפני
ידי זה מפסיד את ההוה ,ולכן טוב לו שלא נברא ,כי כל ששכל הנער יותר ,מלמד עמו יותר ממה שלמד עמו
אשתקד ,וכן שלישית ורביעית וכמה שנים ,וכאשר נעתק
הבריאה היא ההווה. מן המקרא מאומה לא ישא בידו ,יציאתו כביאתו וכו'.
ויש שמעתיקין אותו אל הגמרא ,מיד יצפצף הנער בקול
מורא'דיגע ווערטער פון הרה"ק רבי סענדר'ל קאמארנער דברים בלבד ותמונת הפשט לא ידע להבין אף דבר מה
זי"ע (לקט אמרים ח"א מ"ג) איבער לעבן מיט באוואוסטזיין און ממנו ...רק כדמסיק זבוב מאבן שיש ,כאשר יגדל הנער
ואז יתגבר קצת שכלו מעתיק אותו אל לימוד התוספות,
זיין אין די יעצטיגע מינוט.
כסלו תשפ״ב 6
| מועד במועדו |
באארבעט מתמצית משנתו של כ"ק הגה"צ רבי משה מאיר לעדערמאן שליט"א,
אב"ד ור"מ יאזלאוויץ אין ספר הנפלא מועדי ה׳
אין גמ' (סנהדרין צז ).אז אין בן דוד בא עד שיתייאשו מן הגאולה וכו' ,אוןביקש יעקב לגלות את הקץ
ווען רבי זירא האט געזען אז מ'איז עוסק צו וויסן דעם זמן הקץ האט ער
געבעטן אז מען זאל נישט טון דערין ,וויבאלד משיח איז איינס פון די זאכן
וואס קומען בהיסח הדעת.
זעען מיר אז איידער משיח קומט דארפן זיך די אידן מייאש זיין פון
די גאולה ,כדי אז דאס קומען פון משיח זאל זיין בהיסח הדעת ,און וועןר
ש"י (ד"ה ואגידה לכם) ברענגט די ווערטער פון די גמרא
(פסחים נו ).אז יעקב אבינו האט געוואלט אנטפלעקן פאר
זיינע קינדער דעם קץ הימים ,און ס'איז נסתלק געווארן פון
אים די שכינה ,און ער האט נישט געקענט מגלה זיין דעם קץ,
און ער האט אנגעהויבן זאגן אנדערע ווערטער.
לכאורה דארף מען פארשטיין פארוואס האט יעקב אבינו
געוואלט מגלה זיין דעם קץ ,וואס איז דער תועלת דערפון ,און וואס איז יעקב וואלט ווען מגלה געווען דעם קץ דאן וואלט נישט ביאת משיח געווען
בהיסח הדעת ,און די אידן וואלטן זיך נישט מייאש געווען פון די גאולה, געווען זיין כוונה דערמיט.
ב .דער שפת אמת (פ' ויחי ,תרל"א) שרייבט דערוועגן :כמדומה לי ,דערפאר איז דאס נסתם געווארן פון אים באותה שעה ,כדי ער זאל עס נישט
אז אא"ז ז"ל האט געזאגט בשם הרב מפרשיסחא ז"ל ,וואס האט געפרעגט מגלה זיין ,עכתו"ד הצידה לדרך [זע אין חי' אגדות פונעם מהר"ל פארוואס
פארוואס יעקב האט געוואלט מגלה זיין דעם קץ .און ער האט געענטפערט ביאת המשיח מוז קומען מתוך היסח הדעת].
אבער לויט דעם איז שווער פארקערט ,ווייל אויב דער טעם פארוואס אז ווען עס וועט באוואוסט ווערן דאן וועט די גלות גרינגער ווערן ,עכ"ל.
דאס איז ווי דער סברא אין די גמרא (כתובות מג ):אז 'אינו דומה הכאה דער אויבערשטער האט נישט געוואלט אז יעקב אבינו זאל מגלה זיין דעם
שיש לו קצבה להכאה שאין לו קצבה' ,און יעקב אבינו האט געוואלט מגלה קץ ,וויבאלד משיח קען נישט קומען נאר בהיסח הדעת ווען די אידן זענען
זיין דעם קץ כדי עס זאל זיין א הכאה שיש לו קצבה ,מ'זאל וויסן דער שיעור זיך מייאש פון די גאולה ,אויב אזוי ,דעמאלט וואס איז געווען די כוונה פון
פונעם גלות ,און אזוי וועט דער עול הגלות גרינגער ווערן אויף אונז .אבער יעקב אבינו וועלכער האט יא געוואלט מגלה זיין דעם קץ ,דורכדעם וועט
לפי זה איז שווער פארוואס דער אויבערשטער האט דעמאלט מסלק געווען ער דאך מעכב זיין ביאת המשיח ,ווייל איינמאל ער וועט דאס מגלה זיין
פון אים די שכינה און נישט צוגעלאזט אז ער זאל דאס מגלה זיין ,פארוואס וועט מען זיך נישט מייאש זיין און מסיח דעת ,זיין און ממילא וועט ער
נישט קומען. זאל ער נישט וועלן אונז פארגרינגערן דעם גלות.
נאר ,פארהאן צוויי אופנים וויאזוי צו מברר זיין ווען דער קץ וועט זיין, קען זיין אז פון דעם איז א ראי' צו די ווערטער פון רבי יונתן אייבשיץ
אין יערות דבש (ח"ב ,דרוש יב) וועלכער ערקלערט ,אז די פשט איז נישט אדער דורכן אויסרעכענען חשבונות לויט די פירושים אין די ווערטער פון
אז השי"ת האט אוועקגענומען פון אים די השראת השכינה ,ווייל באמת די נביאים ווען ער וועט קומען [צום ביישפיל חוקר זיין און מברר זיין די
האט אים דער אויבערשטער יא געלאזט זאגן דעם זמן הקץ ,נאר יעקב אבינו ווערטער פון תרגום אין ספר דניאל] ,און דער וואס איז עוסק דערין ווערט
מצידו האט גורם געווען אז די שכינה איז נסתלק געווארן פון אים ,און גערופן 'מחשב הקץ' ,אדער דורך א קלארע גילוי ,דהיינו נבואה ,און דער
דערפאר האט ער נישט געקענט מגלה זיין דעם קץ .און ווי ער שרייבט אז וואס זאגט דאס ווערט גערופן 'מגלה הקץ'.
פארהאן א גרויסער אונטערשייד צווישן די צוויי ,ווייל דער וואס איז דאס איז וויבאלד יעקב אבינו האט פאראויסגעזען אז די אידן וועלן זיין אזוי
לאנג אין גלות אן די תורה ,ארון ה' ,נביאים ,אורים ותומים ,וועלכע ברענגען מחשב דעם קץ ,און איז מפרסם אז לויט זיין חשבון וועט משיח קומען,
צו שלימות .דערפאר איז די שכינה נסתלק געווארן ,ווייל אין השכינה שורה אזא איינער איז א רשע ,ווייל ער איז דאך נישט אינגאנצן זיכער מיט וואס
לא מתוך עצבות (שבת ל ,):און דערפאר איז פארהוילן געווארן די קץ ער זאגט ,און צום סוף וועט ארויסקומען א תקלה פאר כלל ישראל ,ווייל
פון יעדן נביא ,ווייל ווען מ'וועט פאראויסזען דעם אורך הגלות וועט מען ווען עס וועט קומען די זמן פון ביאת משיח לויט זיין חשבון און ער וועט
צוקומען צו צער ,און די רוח הקודש וואלט זיך אויפגעהערט ,און זיי וואלטן נאכאלץ נישט קומען ,דאן וועט מען מיינען אז מער וועט ער נישט קומען,
און מ'וועט זיך מייאש זיין פון די גאולה ,און אויף אזא איינעם ווערט געזאגט נישט געקענט מער משיג זיין ,עכ"ל.
אבער דער מהרש"א (פסחים נו ,.ד"ה בקש) ערקלערט ,אז די הסתלקות אין גמרא (שם ע"ב)' :אמר רבי שמואל בר נחמני אמר רבי יונתן תיפח עצמן
השכינה איז יא געווען מצד הקב"ה ,כדי אז יעקב זאל נישט מגלה זיין של מחשבי קיצין ,שהיו אומרים כיון שהגיע את הקץ ולא בא שוב אינו בא,
דעם קץ .לויטן מהרש"א איז דעמאלט הדרא קושיא לדוכתיה ,ווייל אויב אלא חכה לו שנאמר אם יתמהמה חכה לו' (זע דערוועגן אין פירש"י אין
די גאנצע כוונה פון יעקב אבינו מיטן גילוי הקץ איז געווען כדי עס זאל דניאל יב י).
און באוואוסט דערוועגן די ווערטער פונעם רמב"ם (פי"ב מהל' מלכים זיין א הכאה שיש לו קצבה ,דעמאלט פארוואס האט דער אויבערשטער
ה"ב)' :ויש מן החכמים שאומרים שקודם ביאת המשיח יבא אליהו ,וכל אלו צוריקגעהאלטן פון אים און דאס נישט געלאזט מגלה זיין.
לויטן מהרש"א דארף מען זאגן ווי עס שרייבט דער צדה לדרך (ויחי מז ,:הדברים וכיוצא בהן לא ידע אדם איך יהיו עד שיהיו ,שדברים סתומין הן
ד"ה שבקש) ,אז דער טעם פארוואס דער אויבערשטער האט נישט געוואלט אצל הנביאים ,גם החכמים אין להם קבלה בדברים אלו ,אלא לפי הכרע
אז יעקב אבינו זאל מגלה זיין דעם קץ ,איז וויבאלד עס ווערט געברענגט הפסוקים ,ולפיכך יש להם מחלוקת בדברים אלו ,ועל כל פנים אין סדור
כסלו תשפ״ב 8
זיין פון די גאולה ,ווערט ערקלערט ,וויבאלד ער האט פארשטאנען אז די הויית דברים אלו ולא דקדוקיהן עיקר בדת ,ולעולם לא יתעסק אדם בדברי
כוונת חז"ל דערמיט איז צו זאגן ,אז ס'איז דא א תנאי אין ביאת משיח אז ההגדות ולא יאריך במדרשות האמורים בענינים אלו וכיוצא בהן ,ולא
ס'דארף זיין אויף דעם אופן ,און ממילא האט ער מפרש געווען אז דערפאר ישימם עיקר ,שאין מביאין לא לידי יראה ולא לידי אהבה ,וכן לא יחשב
הקצין .אמרו חכמים תפח רוחם של מחשבי הקצים ,אלא יחכה ויאמין בכלל
איז יעקב אבינו נתעכב געווארן פון מגלה זיין דעם קץ.
אבער ס'קען זיין אז די כוונה פון חז"ל איז נישט צו זאגן אז די מציאות הדבר כמו שבארנו'.
הדברים וועט אזוי זיין ,אז משיח וועט נישט קומען ביז מ'וועט זיך מייאש און דאס וואס חז"ל געבן סימנים אויפן זמן ביאת המשיח ,א שטייגער ווי
זיין פון די גאולה ,און ער וועט קומען נאר בהיסח הדעת ,און ווי דער ענין דאס אז 'פני הדור כפני הכלב' ,און אזוי ווייטער די גאנצע רשימה פון סוף
פון די סימנים וואס ווערן דערמאנט סוף מס' סוטה .און ס'איז פשוט אז מס' סוטה ,איז פשוט אז עס איז נישט דא דערין קיין קפידא מיטן דאס זאגן.
אפילו אויב יעקב אבינו וואלט מגלה געווען דעם קץ ,מיט דעם אלעם ווייל דערמיט האט מען נישט געגעבן קיין זמן פרטי אדער ספעציעלער
וואלטן זיך די אידן מייאש געווען פון די גאולה און משיח וואלט געקומען סימן וואס דורכדעם וועט ארויסקומען א תקלה ,אז אויב ער וועט נישט
בהיסח הדעת ,ווייל מצד ההכרח וועט אזוי זיין די מציאות הדברים ,אז אין קומען וועט מען זיך מייאש זיין פון די גאולה ,נאר ס'איז געגעבן געווארן
בן דוד בא ביז מ'וועט זיך מייאש זיין און מסיח דעת זיין פון זיין קומען ,און אסאך סימנים בכלליות אויפן זמן ביאת המשיח ,און אדרבה ,ווען די וועלט
ס'איז נישט קיין חילוק אויב מצידנו האבן מיר א גילוי נבואה ווען ער וועט וועט זען ווי די סימנים ווערן מקויים ,דאן וועט מען מער ארויסווארטן און
קומען אדער נישט [און ווי מיר זעען בעוה"ר אז מ'רעדט אסאך איבער ביאת
המשיח ,גלייבנדיג אז ער וועט ממש יעצט קומען ,אבער ליידער איז דער האפן אויפן אנקום פון משיח.
און דער גאנצער דערמאנטער איסור מחשב צו זיין דעם קץ איז וויבאלד
מציאות אז מ'איז שטארק מסיח דעת פון די גאולה און פון משיח]. מ'איז מפרט א געוויסן זמן אדער סימן ,און אין דעם איז יא דא א תקלה ,ווייל
אויב אזוי ווערט אבער צוריק שווער .ווייל אויב דאס איז געווען דער אויב וועט אנקומען יענע אנגעגעבענע זמן און משיח וועט נישט קומען,
טעם און חשבון פון יעקב אבינו ,אז על פי נבואה און ידיעה ברורה מעג מען
מגלה זיין דעם קץ און ס'איז נישט דא דערין קיין קפידא ,אויב אזוי פארוואס וועט מען זיך מייאש זיין פון די גאולה ,כנ"ל.
דאקעגן ווער עס איז מגלה דעם קץ ,דהיינו אז ער ווייסט בנבואה און
האט דער אויבערשטער באמת אים נישט געלאזט דאס מגלה זיין. בידיעה ברורה ווען משיח וועט קומען ,דאס איז מותר מגלה צו זיין ,און
קען זיין ,ווי די גמ' זאגט (סנהדרין צח' ).אמר רבי אלכסנדרי רבי יהושע ס'איז נישט שייך דערביי דאס פריער דערמאנטע ,אז ס'וועט ארויסקומען
בן לוי רמי כתיב "בעתה" וכתיב "אחישנה" ,זכו אחישנה לא זכו בעתה' .זעען דערפון א תקלה ,אז אויב ער וועט נישט קומען וועט מען זיך מייאש זיין פון
מיר אז עס איז פארהאן צוויי זמנים און אופנים פון ביאת המשיח; פארהאן א די גאולה ,ווייל משיח'ס קומען דורך פאראויסגעזאגטע נבואה איז דאך א
זמן פון 'בעתה' ,אז בסוף קץ הימים וועט משיח קומען בהכרח ,און פארהאן זיכערע זאך ,און אדרבה ,מ'זאל ארויסווארטן און ארויסקוקן אויפן אנקום
א זמן פון 'אחישנה' ,אז אויב מיר וועלן זוכה זיין וועט משיח שנעל קומען פון משיח ביתר שאת ,וויסנדיג אז אט קומט שוין דער שעה וואס משיח
קומט [און דאס וואס חז"ל זאגן אין כתובות (קיא ).אז הקב"ה השביע את
נאך איידער סוף הזמן. ישראל שלא יגלו את הקץ ,איז די כוונה אז מ'זאל נישט מאכן קיין חשבונות
און כאטש וואס יעקב אבינו איז גערעכט געווען דערמיט וואס ער האט און סימנים ווען דער קץ וועט קומען ,אבער בנבואה ברורה מעג מען מגלה
געוואלט מגלה זיין דעם קץ הימים ,דהיינו דער זמן פון 'בעתה' ,כדי צו
פארגרינגערן דעם עול הגלות ,כדי עס זאל זיין אינעם כלל פון הכאה שיש זיין וכנ"ל].
לו קצבה ,און ווי די ווערטער פון ר"ר בונם ,און ס'איז געווען מותר מכל קען זיין אז דאס איז געווען דער טעם און חשבון פון יעקב אבינו ,ווייל
צד ,וויבאלד ער האט דאך געהאט א קלארע גילוי על פי נבואה .מיט דעם עס איז ביי אים פשוט געווען אז די גאנצע קפידה אז א מענטש זאל נישט
אלעם האט דאס דער אויבערשטער צוריקגעהאלטן ,און ער האט אים נישט מגלה זיין דעם קץ איז כדי מ'זאל נישט מאכן קיין חשבון צו מברר זיין ווען
געלאזט דאס מגלה זיין ,ווי דער מהרש"א ערקלערט ,ווייל אויב עס וועט ער וועט קומען ,ווייל ס'איז דאך נישט דא קיין זיכערע הכרח אז משיח
נתגלה ווערן דער זמן הקץ דעמאלט וועט מען זיך חלילה מייאש זיין פון וועט טאקע דעמאלט קומען ,און עס וועט ארויסקומען דערפון א תקלה
ביאת המשיח ב'אחישנה' ,ווייל אויב וועט מען קלאר וויסן דורך זיכערע ווי פריער אויסגעשמועסט .אבער דאס וואס יעקב אבינו האט געוואוסט
נבואה דער זמן קץ הימים ,דאן וועט מען מתרשל זיין אין די אמונה ,וויבאלד בידיעה ברורה ובנבואה ודאית די זמן ביאת משיח ,איז דאך געווען ביי אים
פשוט אז ער מעג מגלה זיין ,ווייל דערביי איז נישט שייך קיין שום תקלה,
מ'קען דאך זוכה זיין לביאתו שוין פריער.
דערפאר האט דער אויבערשטער געוואלט אז ער זאל זיך נישט סומך ווייל ס'איז דאך נישט קיין ספק אז משיח וועט קומען.
זיין אויף ביאתו בסוף קץ הימים ,נאר מ'זאל שטענדיג האפן און אויסווארטן און דאס וואס דער צדה לדרך ערקלערט אז דער אויבערשטער האט
אויפן ישועה ,אז עס וועט קומען דער טאג וואס משיח וועט קומען במהרה מסלק געווען די שכינה און דאס סותם געווען פון יעקב אבינו ,צוליב דאס
וואס די גמ' זאגט אין סנהדרין אז די אידן דארפן זיך מייאש און מסיח דעת
בימינו אמן .
כסלו תשפ״ב 9
מציאות איןַי ְב ֶנה
כסלו תשפ״ב 10
בנה ,א שטאט אין ארץ ישראל ,וואס פון א וועלטליכן פרישע ארכעאלאגישע געפינסן
קוק-ווינקל איז זי נישט מער ווי 'נאך א שטאט' צווישן אין עיר העתיקה יבנה דעקן אויף
איבערבלייבענישן פונעם אידישן
אסאך אנדערע שטעט אין יענעם ראיאן. לעבן אין די צייטן פון נאכ'ן חורבן
בית המקדש | תן לי יבנה וחכמיה
ריכטיג ,מען רעדט פון א שטאט געבויט אוןי זוסמאן האפפמאן
ארויסגעוואקסן פון אן אור-אלטע שטאט ,אן אור-אלטע בילדער :ארכיוון
שטאט פון טויזנטער יארן צוריק ,אבער אלס דעם אויס איז
זי נישט קיין ספעציעלע מיוחס .עס זענען אינעם מיטל-
מזרח דא רעלאטיוו אסאך אזעלכע סארט שטעט.
'אלטע שטאט' ,אפילו עטליכע טויזנט יאר אלט ,איז
נישט קיין נאווינע אין מיטל-מזרח .דארט זענען פארהאן
שטעט וואס זענען נאך אפילו היפש עלטער ווי יבנה.
כסלו תשפ״ב 11
פרישע ארכעאלאגישע געפינסן אין עיר העתיקה יבנה דעקן אויף איבערבלייבענישן פונעם אידישן לעבן אין די צייטן פון נאכ'ן חורבן בית המקדש
וואס האט זיך אפגעשפילט איידער ,בשעת און יבנה אינעם מיטל-מזרח קאנטעקסט נישט קיין די שטאט האט היינט ארום 50,000
נאכן ,חורבן בית המקדש. אויסנאם. איינוואוינער .עס געפינט זיך אין — וואס מען
רופט — 'צענטראל דיסטריקט' פון מדינת ישראל,
כלל ישראל איז געווען אין א שרעקליכע ווען עס קומט אבער פון א אידישן קוק- ארום 35מייל מערב פון ירושלים ,ביים אנדערן
שווערע צושטאנד .עס האט געהאלטן הארט ווינקל ,קען מען נישט איבערשעצן דאס
פארן חורבן פון ביהמ"ק ,און כלל ישראל איז עק ,נאנט צום ברעג ביים מיטללענדישער ים.
געווען צעריסן אויף שטיקער בגשמיות און וויכטיגקייט פון די היסטאריע פון דער שטאט. די שטאט איז אויסגעוואקסן פון די ארט
עס איז נישט קיין גוזמא צו זאגן אז צווישן אין יבנה וואס מען רופט היינט 'תל יבנה' .תל
ברוחניות. אלע ערטער אין די וועלט ,אויב זענען פארהאן יבנה איז א בארג ביים עק פון שטאט ,וואס
בגשמיות איז ירושלים געווען באלאגערט פינף ערטער וואס זענען די 'וויכטיגסטע' איז באקאנט אלס די איבערבלייבעניש פון די
שוין פאר דריי יאר דורך 'אספסיינוס' -דער און 'צענטראלסטע' פון א אידישן-תורה'דיגן היסטארישע שטאט יבנה וואס ווערט דערמאנט
רוימישער גענעראל ,וואס איז געשיקט געווארן שטאנדפונקט ,איז יבנה איינע פון זיי ,און זי איז אין פסוק — ווען די תורה שמועסט אויס די
קיין ארץ ישראל איינצונעמען ירושלים. ווארשיינליך פון די וויכטיגסטע אפילו צווישן גרעניצן פון ארץ ישראל — אלס 'יבניאל' און
אספסיינוס איז אין די היסטאריע באקאנט אלס אין יהושע און אין דברי הימים שוין אלס יבנה.
'וועספעיזיען' ( ,)Vespasianאון זיין ראלע אין אזא געקליבענע גרופע. אויסערדעם ווערט די שטאט אסאך דערמאנט
חורבן פון ירושלים איז באקאנט אויך אין די יבנה האט זיך נישט צו שעמען פון די סאמע
וויכטיגסטע ערטער אין די אידישע היסטאריע, אין די שריפטן פון יוסיפון.
נישט-אידישע היסטאריע. און אז מען קוקט צוריק פון יעצט אויף די די בארג איז באקאנט אלס דאס ארט וואו עס
אין ירושלים האט מען געהונגערט נאכדעם צייט מיט ארום 2,000יאר צוריק ,זעט מען אז איז געווען די אור-אלטע יבנה ,און פון דארט און
וואס די בריונים-סיקריקים האבן פארברענט דאס וואס מיר ערליכע אידן זענען וויאזוי מיר מער צו מערב איז צוביסלעך אויסגעוואקסן די
די זאפאסן פון שפייז וואס זענען דארט געווען זענען ,דאס וואס אידישקייט גייט אן און בליהט היינטיגע מאדערנע יבנה .דאס איז אזויווי אסאך
פלאצירט .זאפאסן וואס די רייכע לייט פון אזויפיל יארן נאכן חורבן בית המקדש ,איז צו היסטארישע שטעט אין ארץ ישראל וואס איז
ירושלים האבן אנגעגרייט טאקע פאר אזא פאל פארדאנקען פאר יבנה און די חכמים וואס האבן געבויט אויפן ארט ,אדער נעבן וואו עס האבן זיך
פון א באלאגערונג .זינט דאס וואלט געמיינט געפינען די אור-אלטע שטעט מיט יענע נעמען.
אז די אידן וואלטן געקענט אויסהאלטן די זיך דארט באזעצט נאכ'ן חורבן בית המקדש. אלזא פון א וועלטליכע בליק איז די שטאט
באלאגערונג פאר 21יאר — ווי די גמרא איינס פון אסאך ,און כאטש וואס די שטעט
פארציילט — האבן די בריונים דאס פארברענט ירושלים אין די צייטן דארט אין מיטל-מזרח זענען זייער היסטארישע
כדי צו צווינגען די אידן זיך צו מוזן פיזיש שלאגן פונעם חורבן ביהמ"ק און די עלטסטע אין די וועלט — גייענדיג צוריק
דריי/פיר און אפילו פינף טויזנט יאר — איז אבער
מיט די רוימער. אלע זענען באקאנט מיט די מעשה וואס
האט מען אלזא אין שטאט געהונגערט ממש די גמרא ברענגט אין מסכת גיטין דערציילנדיג
כסלו תשפ״ב 12
יבנה האט היינט ארום 50,000איינוואוינער. אין קאנטראל פון די שטאט .די רוימער זענען צום טויט ,און די צושטאנד איז געווארן וואס
עס געפינט זיך אין — וואס מען רופט געווען אינדרויסן פון די מויערן פון ירושלים .און אמאל ערגער .אפגערעדט ביים חורבן זעלבסט,
— 'צענטראל דיסטריקט' פון מדינת אויב האט מען געוואלט ארויסגיין פארהאנדלען וואו הונדערטער טויזנטער אידן זענען רח"ל
מיט די רוימער ,האט מען ביי די טויערן פון אומגעברענגט געווארן ,און טויזנטער אנדערע
ישראל ,ארום 35מייל מערב פון ירושלים, ירושלים געדארפט דורכגיין די בריונ'ישע הענט
ביים אנדערן עק ,נאנט צום ברעג ביים און זיי האבן ווי פארשטענדליך אזא זאך נישט זענען גענומען געווארן אין געפענגעניש.
מיטללענדישער ים. ווייטער ברוחניות איז געווען פונקט אזוי
א קריגל וואס מען האט געפינען צווישן ערלויבט.
אנדערע געפינסן איז ברייט-באקאנט די געשיכטע ווי ריב"ז שווער און אפשר נאך ערגער.
האט זיך ארויסגעשמוגלט פון שטאט ,נאכן מאכן א רייע מיט גרופעס האבן זיך געפארעמט
איבערבלייבענישן פון א געבוי אין די תקופת הסנהדרין א שפיל אז ער איז נפטר געווארן ,און מען דארף אינערהאלב די אידישע באפעלקערונג אין
אים נעמען און באגראבן אינדרויסן פון ירושלים, ירושלים .די דערמאנטע בריונים ,די צדוקים -
איבערבלייבענישן פון וואג געצייג מיט וואס מען זינט אין ירושלים האט מען נישט געמעגט וואס האבן פיגורירט אויפן כהונה גדולה -ביז
האט זיך באניצט אין תקופה פון די סנהדרין אנדערע גרופעס וואס האבן געהאלטן אז די
באערדיגן. וועלט קומט צו אן ענדע ,און מען דארף זיך
כסלו תשפ״ב 13 האבן די תלמידים אים ארויסגענומען, גרייטן ,דורכ׳ן זיך אפשיידן פון אלע ענינים פון
און איבערגעלאזט אין בית החיים .ריב"ז איז עולם הזה .און נאך אזוי פארשידענע גרופעס
דאן געגאנגען צו אספסיינוס ,און מיט אים וואס האבן זיך געקריגט מיט די חכמים אין
פילע אספעקטן און השקפה .אבער וואס איז
פארהאנדלט. נוגע צו אונזער היינטיגע געשיכטע ,האבן זיי
ווי די גמרא פארציילט האט ריב"ז גערופן זיך געקריגט איבער וואס מען זאל טאן איבער
אספסיינוס 'מלך' צו וואס אספסיינוס האט די באלאגערונג און ביטערע צושטאנד אין לאנד.
רעאגירט אז עס קומט זיך אים חלילה טויט- די מיינונגען זענען געגאנגען צו ביידע
שטראף ,ווייל ער איז נישט מלך ,און רופן א עקסטרעמען .אנגעהויבן פון די וואס האבן
געהאלטן אז מען דארף זיך אונטערווארפן
צווייטן מלך איז א מרידה במלכות. אונטער די רוימער ,און אינגאנצן אויפגעבן אויף
ריב"ז האט אים אבער געזאגט אז עס מוז אלעמען ,ביז די וואס האבן געהאלטן אז מען
זיין אז ער וועט זיין מלך ,ווייל פון א פסוק דארף זיך ארויסגיין שלאגן מיט די רוימער ביזן
האט ער ארויסגעלערנט אז ירושלים קען נישט
חרוב גיין נאר דורך א מלך .און אזוי איז טאקע ענדע.
געווען ,אז עס איז געקומען א שליח וואס האט דאן זענען געווען להבדיל די חכמים ,אין
איבערגעגעבן אז דער קייסער איז געשטארבן, שפיץ פון דער תנא רבן יוחנן בן זכאי ,וואס האט
און אז עס איז באשטימט געווארן אז אספסיינוס געהאלטן אז מען דארף פארהאנדלען מיט די
רוימער און פרובירן אפראטעווען וואס מען קען.
זאל ווערן קייסער. דאס הייסט ,זיכער זיך נישט ווייטער שלאגן.
אספסיינוס וואס איז זייער נתפעל געווארן עפעס וואס די חכמים האבן פארשטאנען אז
פון ריב"ז האט אים געגעבן א געלעגנהייט צו עס וועט נישט מצליח זיין ,און עס איז א גזירה
בעטן פון אים עפעס .האט ריב"ז געבעטן דריי מן השמים אז ירושלים וועט חרוב ווערן .ריב"ז
האט שוין געהאט סימנים ,ווי די גמ' פארציילט,
זאכן. אז עס איז געקומען ליידער די צייט פון חורבן.
ער האט געבעטן א דאקטער פאר ר' צדוק, און דעריבער אויב וועט מען זיך ווייטער שלאגן,
וואס האט געהאט געפאסט פאר 40יאר אז
ירושלים זאל נישט חרוב ווערן .נאך האט ער וועט זיך עס חלילה ענדיגן נאך ערגער.
געבעטן אז די רוימער זאלן אפשוינען די משפחה אבער אויפגעבן אינגאנצן איז אויך נישט קיין
פון די נשיאים — די אפשטאמיגע פון מלכות
בית דוד ,כדי די המשכה פון די נשיאות ביי כלל צוגאנג .כלל ישראל דארף ממשיך זיין.
ישראל זאל ווייטער גיין -און די דריטע זאך האט ריב"ז האט דעריבער געהאלטן פון נעמען
דעם 'מעשה אבות סימן לבנים' פון יעקב אבינו,
ער געבעטן 'תן לי יבנה וחכמיה!' און זיין צוגאנג מיט עשיו .מען דארף גיין צו די
אספסיינוס האט אים נאכגעגעבן אלע דריי רוימער ,זיך אונטערווארפן אונטער זיי ,און מיט
בקשות .אספסיינוס איז דאן צוריקגעפארן תחנונים זיך בעטן אז זיי זאלן כאטש איבערלאזן
ווערן קייסער ,און טיטוס הרשע האט אים עפעס פון וואס כלל ישראל זאל ווייטער קענען
איבערגענומען אלס גענעראל ,וואס האט טאקע
ליידער איינגענומען ירושלים ,און חרוב געלייגט אנגיין' .כי לא תשכח מפי זרעו'.
דאס בית המקדש ,און אידן זענען געגאנגען אין די פראבלעם איז געווען אז די סיקריקים-
גלות ,פון וועלכן מיר ווארטן ביז היינט צו ווערן בריונים — וואס זענען געווען ביי דער מיינונג אז
מען דארף זיך שלאגן ביזן ענדע — זענען געווען
אויסגעלייזט בקרוב.
פרישע ארכעאלאגישע געפינסן אין עיר העתיקה יבנה דעקן אויף איבערבלייבענישן פונעם אידישן לעבן אין די צייטן פון נאכ'ן חורבן בית המקדש
אבער נישט האבנדיג קיין ברירה האט ער כלל ישראל ,און די נשיאים זענען טאקע געווען רבן יוחנן בן זכאי
גענומען דאס נשיאות .און כאטש וואס לויט ווי אפשטאמיגע פון מלכות בית דוד .צווישן די ראטעוועט די צוקונפט
ר' שרירא גאון — וואס האט געשריבן די סדר מער-באקאנטע נשיאים זענען געווען הלל הזקן
המסורה פון כלל ישראל — שרייבט ,האט נאר — דער בר פלוגתא פון שמאי — רבינו הקדוש, פון כלל ישראל
א נשיא באקומען די טיטל 'רבן' ,האט ריב"ז עטליכע מיטן נאמען רבן שמעון בן גמליאל און
באקומען די טיטל זינט ער איז פאקטיש געווארן מיט די פיר ווערטער 'תן לי יבנה וחכמיה'
נאך. האט ריב"ז פאקטיש אפגעראטעוועט די
נשיא. די צושטאנד ביים חורבן איז אבער געווען, צוקונפט פון כלל ישראל .ער האט גע'פועל'ט
נאך ריב"ז איז דאס נשיאות צוריק צו די אז דער נשיא — רבי שמעון בן גמליאל הזקן, ביי אספסיינוס ער זאל קענען גיין פון ירושלים
משפחה פון די נשיאים ,און רבן גמליאל מיבנה דער זון פון רבי גמליאל הזקן — איז אומגעקומען צו יבנה ,און מיטנעמען מיט זיך די חכמים ,און
איז געווארן נשיא .ריב"ז האט אנגעהאלטן זיין דורך די רוימער .און אויפנעמען זיין זון — וואס דארט ווייטער ממשיך זיין מיט לימוד און מסורת
נשיאות לויט געוויסע מפרשים ביז צו זיין פטירה, איז שפעטער געווען דער נשיא 'רבי גמליאל
און לויט אנדערע נאר פאר א שטיק צייט ,ווען מיבנה' — האט מען נישט געקענט יענע צייט. התורה .און ווייטער ממשיך זיין די נשיאות.
די מפרשים זאגן פארשידענע סיבות אויף דעם, די צושטאנד ביי אידן איז ווי דערמאנט געווען
ער האט עס צוריקגעגעבן פאר ר' גמליאל. צי ווייל ער איז נאך געווען יונג ,צי ווייל עס זייער שווער .די גשמיות'דיגע אויבערהאנט
ריב"ז האט זיך נאך עטליכע יאר וואלט געברענגט אן אויפברויז ביי די רוימער, האבן געהאט די וואס האבן זיך געשלאגן מיט די
אוועקגעצויגן פון יבנה ,טראץ וואס דארט אז די אידן רעארגאניזירן זיך ,און וועלן מעגליך חכמים — כאטש וואס די באפעלקערונג איז יא
איז געווען די תורה-צענטער ,און פלעגט נאר ווידער אנהייבן זיך צו שלאגן ,אבער די סך הכל געווען מיט די חכמים — און דער מצב איז געווען
אהינקומען פון צייט צו צייט .לויט געוויסע איז איז געווען ,אז אפילו א נשיא איז נישט געווען.
דאס געווען ווייל ער האט צוריקגעגעבן דאס עס איז איינפאך נישט געווען קיין ארגאניזירטע זייער א פארלוירענער.
נשיאות פאר ר' גמליאל ,און ער איז געווען דער כאטש וואס עס איז שוין נישט געווען קיין
גדול הדור ,און האט נישט געוואלט שטעלן אין פירערשאפט. מלוכה ביי כלל ישראל אין יענע צייטן פון סוף
און דא איז אריינגעקומען ריב"ז ,און צווייטן בית המקדש ,און אפילו פריער זענען
שאטן דעם נשיא. באשלאסן אז עת לעשות לה' ,מען דארף שוין די מלכים נישט געווען אפשטאמיגע פון
אלענפאלס ,נאכ'ן באקומען רשות פון אפראטעווען די מצב .ריב"ז איז שוין אין יענע אידן ,צווישן זיי הורדוס ,וואס איז געווען א
אספסיינוס ,האט ריב"ז געגרינדעט אין יבנה צייט געווען דער גדול הדור און דער ראש פון די גרויסער אכזר ,איז אבער געווען א 'נשיא' .דער
א ישיבה ,וואו ער האט ווייטער אנגעהויבן סנהדרין ,אבער נישט דער נשיא ,זינט ער האט — נשיא איז געווען דער פאקטישער פירער פון
לערנען מיט תלמידים .נאך א שטיק צייט זענען עכ"פ לויט רוב מפרשים — נישט געשטאמט פון כלל ישראל .דאס נשיאות איז איבערגעגאנגען
שוין געווען דארט 71חכמים ראוי צו ווערן די פון א טאטע צו א זון ,גענוי ווי די מלוכה ביי
סנהדרין ,און ריב"ז האט זיי געגעבן סמיכה ,און די משפחה פון מלכות בית דוד.
כסלו תשפ״ב 14
א שטיינערע צודעק מיט וואס מען פלעגט פארן חורבן איז די כהונה גדולה רח"ל געווען באנייט די סנהדרין.
זיך באניצן אלס ארון אין תקופת פון די ביי די צדוקים ,איז די עבודה אנגעגאנגען ,און און אן אינטערעסאנטע זייטיגע נאטיץ ,איז
סנהדרין די חכמים האבן ווייטער געברענגט די קרבנות ווערט אנצוצייכענען די באדייט פון דאס וואס
אין די גמ' געפינען מיר אסאך מאל דער ענין
ביים געפינען דעם אור אלטן בית הקברות אזויווי די תורה הייסט. פון 'כרם ביבנה'' .כרם ביבנה' ווערט אנגערופן
פון תקופת הסנהדרין יעצט אז די בית המקדש איז שוין נישט די ישיבה אין יבנה — די סנהדרין וואו די גדולי
געווען ,האט מען געדארפט אראפשטעלן א ישראל פון די צייט זענען געזעסן .און לויט רש"י
געפינענע קברים פון תקופת הסנהדרין אין יבנה גאנצע נייע סדר פאר כלל ישראל ,א סדר ָאן דעם און אנדערע ראשונים האט עס אזוי געהייסן,
בית המקדש און ָאן די צענטראלע עבודה .און ווייל זיי זענען געזעסן שורות שורות .די פראגע
נאך געפינענע קברים איבערבלייבענישן נישט נאר ממש נאכדעם וואס די ביהמ"ק איז איז וואס עפעס פונקט דארט ווערט עס גערופן
פון תקופת הסנהדרין שוין געווען חרוב ,נאר אפילו אביסל פריער,
ווען די מצב איז וואס אמאל געווארן ערגער 'כרם'.
כסלו תשפ״ב 15 און ערגער ,און מען האט געקענט שפירן אין די און לויט ווי געוויסע ווילן זאגן ,איז עס
לופטן אז די ענדע איז נאנט ,האבן זיך אנגעהויבן טאקע געווען דארט די אויסנאם ,אז די חכמים
ווירבלען מיט פארשידענע כיתות ביי כלל ישראל זענען געזעסן אין שורות .ווייל געווענליך זענען
איבער וואס מען טוט ווייטער ,וויאזוי איז מען די חכמים און די סנהדרין געזעסן אין א 'חצי
ממשיך כלל ישראל ,און די צעמישעניש און עגול' ,ווי עס שטייט אין די משנה אין סנהדרין ,א
שטייגער להבדיל אלף אלפי הבדלות וויאזוי מען
פארלוירנקייט איז געווען גרויס. זיצט נאך ביז היינט אין די געזעץ-הייזער וואס
די פילע כיתות ביי כלל ישראל מיט די זענען אסאך טאקע נאכגעמאכט לויט וויאזוי
פארשידענע דיעות — ווי פריער דערמאנט — להבדיל די סנהדרין זענען געזעצן ,פונקט ווי
זענען טיילווייז טאקע געווען די צדוקים און אסאך פון די געזעצן היינט זענען געבויט להבדיל
אנדערע רשעים ,וואס האבן נישט געגלייבט אין אויף די אידישע געזעצן .און טאקע דארט אין
די חכמים ,אין תורה שבע"פ און אנדערע עיקרים יבנה דוקא זענען זיי געזען און גלייכע שורות,
פון די אמונה .דאס זענען מער ווייניגער געווען אלעס פארדעם אז די רוימער זאלן נישט שפירן
די עליטע ,און ווי מען זעט אז זיי האבן געהערשט
באדראעט פון די תורה-לערנען אין יבנה.
אויף די כהונה גדולה. אלענפאלס ,דארט אין יבנה האט ריב"ז
אנדערע האבן איינפאך געהאט חילוקי דיעות אראפגעשטעלט די צוקונפט פאר כלל ישראל,
מיט די חכמים איבער 'וויאזוי מען גייט ווייטער' און דאס איז די יחוס און חשיבות פון יבנה! יבנה
מיט אידישקייט ,און קען זיין אפילו אז זיי האבן איז אין א געוויסע בחינה געווען א צווייטע הר
געמיינט ערנסט ,נאר האבן געהאט א טעות .זיי סיני ,און ריב"ז איז געווען א בחינה פון משה
האבן געהאלטן אז עס איז עק וועלט ,און זיי רבינו נאכן חורבן .דער הויפט מנהיג ישראל וואס
זענען ארויס לעבן אין מדבר ,איבערגעלאזט און
זיך פורש געווען פון אלע עניני גשמיות ,און זיך האט פארזיכערט די צוקונפט פון די תורה.
געגרייט פארן ענדע. דער טויש פון פאר'ן חורבן
די גאר היסטארישע 'מגילות ים המלח' — און נאכ'ן חורבן אינעם
אפגעשריבן תנ"ך און אנדערע ספרים — וואס צענטער-פונקט
מען האט אפגעפינען אין היילן אין מדבר פון כלל ישראל
נעבן ים המלח ,איז לויט טייל חוקרים די
איבערבלייבענישן פון אזא גרופע ,וואס האבן זיך ביזן חורבן בית המקדש איז דער בית המקדש
פורש געווען ,און דארט געגאנגען וואוינען (לויט געווען די צענטראלע פונקט פאר כלל ישראל.
אנדערע זענען די מגילות פון אנדערע גרופעס). אלעס האט זיך געדרייט ארום דעם בית המקדש.
די חכמים האבן דוקא געהאלטו אז דאס און דאס איז אזוי געווען פאר ארום 900יאר!
לעבן דארף אנגיין ווייטער געהעריג .אזוי ווי די צווישן די צוויי בתי מקדש און די 70יאר גלות
נביא ירמיהו האט געזאגט נאכן ערשטן חרובן אינצווישן ווען אידן האבן געוואסט אז אט אט
און מען גייט צוריק קיין ירושלים .און אפילו
בית המקדש. נאך עטליכע הונדערט יאר פריער -בעפאר דעם
דאן זענען געווען די בריונים ,וואס זענען בית המקדש -האט מען געהאט די משכן ערשט
בעצם געווען אידן ,וואס האבן זיך אנגעהערט — אין מדבר און דאן אין ארץ ישראל אין עטליכע
כאטש בדעה ,אנבאלאנגט תורה שבעל פה — אין ערטער .און כאטש וואס ביים צווייטן ביהמ"ק
די חכמים ,אבער האבן זיך שארף צעטיילט מיט
די חכמים איבער די צוגאנג צו די רוימער .ווען
זיי האבן נאר געוואלט זיך שלאגן ,און די חכמים
האבן געזוכט שלום ,ווי פריער דערמאנט.
רבני יבנה ביים באזוכן דעם בית הקברות פון תקופת הסנהדרין
פארלוירנקייט ביי כלל ישראל געווען יענע ישראל ,און עס האט אויסגעזען ווי ער גייט ביי אנדערע האבן אנגעהויבן הערשן א
צייט ,אז קריסטנטום — וואס איז עווענטועל ווירקליך אויסלייזן כלל ישראל .אבער אין די חלום פון 'משיח'יזם' .זיי האבן געהאלטן אז אט-
ארויסגעוואקסן אלס א רעליגיע פון עבודה זרה, ענדע האט זיך יענע מרידה געענדיגט זייער אט קומט משיח ,און וועט אויסלייזן די אידן.
וואס די גמרא רופט 'מינים' - ,האט זיך אויך טראגיש ,און דאס קליינע הייפעלע כלל ישראל פארשידענע משיחי שקר באוועגונגען זענען
אנגעהויבן יענע יארן — אביסל פאר׳ן חורבן וואס איז נאך געווען פארבליבן אין ארץ ישראל — אויפגעקומען ,און טאקע ארום 70יאר שפעטער
— ערשט אלס א משיח-באוועגונג ,וואס זענען טאקע אין יבנה און נאך ערטער ,זינט די רוימער איז אויסגעוואקסן בן כוזיבא — באקאנט אין די
בעצם געווען אידן ,נאר מיט דעות כוזבות בנוגע האבן בעיקר פארבאטן פאר אידן צו וואוינען אין היסטאריע אלס בר כוכבא — וואס האט טאקע
משיח ,ביז די חכמים האבן — דורך פארשידענע ירושלים — זענען פארטריבן געווארן אין גלות
מיטלען — זיכער געמאכט אז זיי טיילן זיך מורד געווען אין די רוימער.
אינגאנצן פון כלל ישראל ,א שטייגער ווי ווען אינגאנצן. בן כוזיבא האט אפילו מצליח געווען ,און
אזוי ווייט איז די צעמישעניש און פאר עטליכע יאר געהאט א מלוכה אין ארץ
כסלו תשפ״ב 16
בית המקדש 'זכר למקדש' .דאס אז 'יום הנף' — הויכע מדריגה פון השראת השכינה ,וואס איז שמואל הקטן האט מתקן געווען אז מען זאל זאגן
דאס הייסט די טאג וואס אין די צייטן פון בית אנגעגאנגען פון מתן תורה ,דאן אין משכן ,און די ברכה פון 'ולמלשינים' ביי די שמו"ע ,וואס
המקדש האט מען געברענגט די עומר ,און דאן שפעטער אין בית המקדש — זענען אבער ביי די מינים האבן נישט געוואלט זאגן ,און אזוי
האט מען נאכן ברענגען דעם קרבן שוין געקענט כלל ישראל נאך דאן געווען נביאים ,וואס האבן ארום האט מען געקענט זיך אפטיילן פון זיי,
עסן די נייע תבואה — זאל מען נאכ'ן חורבן דעם געזאגט דעם דבר השם ,און עס איז נאך געווען און עווענטועל איז טאקע צוליב די טיילונג די
גאנצן טאג נישט מעגן עסן די נייע תבואה וועגן די הבטחה פון ירמיהו הנביא ,אז נאך 70יאר
'במהרה יבנה בית המקדש' — און מען וועט וועלן אידן צוריקקומען קיין ארץ ישראל .אבער רעליגע געווארן א גענצליך גוי'שע.
מיינען אז מען מעג עסן שוין פארן קרבן — און יעצט נאכן חורבן בית שני איז שוין קיין נבואה אפילו נאכ׳ן חורבן פון ערשטן ביהמ"ק ,וואס
דער ציל איז געווען אז אידן זאלן בלייבן לעבן נישט געווען ,און די הנהגה פון כלל ישראל איז איז דאך געווען א פיל גרעסערע ירידה קעגן
מיט די האפענונג אז יעדע רגע קומט משיח ,און וואס עס האט פאסירט ביים צווייטן חורבן – זינט
געווען אין א שפל המצב. דעמאלט האט זיך אפגעטון פון כלל ישראל די
דאס ביהמ"ק ווערט פריש אויפגעבויט. און דא איז אריינגעקומען ריב"ז — און די
ריב"ז האט זיך אויך אפגעגעבן מיטן קעמפן חכמים וואס זענען געבליבן אין יבנה — וואס
קעגן די אלע פארשידענע כיתות וואס זענען האט אראפגעשטעלט א סדר פאר אידן ווייטער
אנצוגיין אן דעם בית המקדש .און די סדר
נישט געגאנגען ע"פ תורה ,ווי די צדוקים. וואס ריב"ז האט דאן אראפגעשטעלט ,איז די
די צענטער פאר אידנטום אין יבנה האט אידישקייט וואס כלל ישראל גייט נאך שוין באלד
,2,000יאר זינט דעם חורבן ביז היינט .כאטש
אנגעהאלטן ביז צו די מרידה דורך בן כוזיבא. וואס אסאך זאכן זענען אראפגעשטעלט געווארן
ַי ְב ֶנה היינט צוטאג אין די שפעטערדיגע יארן דורך די תלמידים פון
ריב"ז ,און דורך זיינע תלמידי תלמידים — ווי רבי
אלזא ,אצינד צוריק צום אנהייב פון דעם עקיבא — איז אבער אלעס געווען געבויט אויף די
ארטיקל ,צו די שטאט יבנה היינט.
יסודות פון ריב"ז אין יבנה.
ווי געזאגט איז דא דאס ארט גערופן 'תל ריב"ז האט אראפגעשטעלט ,און געגעבן
יבנה' — 'די בארג פון יבנה' ,וואס איז לויט צו פארשטיין ,אז די צענטער-פונקט פון כלל
די חוקרים די ארט וואו די אלטע יבנה איז ישראל ,איז אויסשליסליך די תורה ,מסורת
געשטאנען .תל יבנה געפינט זיך אין מזרח-ברעג התורה און לימוד התורה .ווען עס איז דא די
פון די היינטיגע יבנה .און פון אביסל ווייטער פון ביהמ"ק איז אוודאי גוט ,און דאן קען מען מקיים
תל יבנה צו מערב איז אויסגעבויט געווארן די זיין די מצוות התלויות בבית המקדש ,אבער
אפילו אנדעם ביהמ"ק קען כלל ישראל אנגיין
מאדערנע יבנה.
הארט ארום תל יבנה איז א ליידיגע שטח. מיט א שטארקייט ,אבער נישט אן די תורה.
מען האט דארט נישט געבויט גארנישט אין די און מיטן זיך בעטן אויף 'תן לי יבנה וחכמיה',
אלע יארן זינט מען האט אנגעהויבן בויען די האט ער געבעטן — און גע'פועל'ט — אז לימוד
התורה זאל קענען ווייטער גיין ,און אויב וועט
מאדערענע יבנה ,און פאר א גוטע סיבה. לימוד התורה ווייטער גיין איז דא א צוקונפט
זינט ארץ ישראל איז אזא היסטארישע ארט, פאר כלל ישראל ,אפילו מען איז פארטריבן אין
איז כמעט איבעראל וואו מען זאל גראבן אין גלות .עפעס וואס איז טאקע אזוי ביזן היינטיגן
גאנץ ארץ ישראל ,ספעציעל די ערטער וואו עס
זענען געווען די אלטע שטעט ,וועט מען געפינען טאג.
עס איז געווען א בחינה פון א פרישע קבלת
די איבערבלייבענישן פון יענע צייט. התורה .א 'קימו וקבלו' פון א נייע מציאות ,פון
דעריבער זענען די רעגולאציעס ,אז א כלל ישראל אן א בית המקדש ,פון וואס עס
איידער מען הייבט אן בויען ,מוז מען באקומען איז געבליבן אלעס וואס אידן זענען ביז היינט,
ערלויבעניש פון די 'אנטיק אגענטור' ,וואס און וואס כלל ישראל וועט פארבלייבן ביז משיח
קומען אראפ ,און מאכן פארשידענע בדיקות אויב בקרוב .די סדר פון אידישקייט ,סדר התפילה און
דארט אויפן ארט געפינען זיך איבערבלייבענישן נאך פארשידענע אזעלכע יסודות'דיגע ענינים,
אראפגעשטעלט דורך ריב"ז און די וואס האבן
פון אלטע צייטן.
אויב געפינט מען איבערבלייבענישן וועט אים נאכגעפאלגט אין זיינע פיסטריט.
מען מאכן ווייטערדיגע בדיקות ,און אמאל א ביישפיל פון די זאכן וואס ריב"ז האט
אפילו אויסגראבן די גאנצע געגנט .און דאן איז שוין אליינס אראפגעשטעלט ,זענען געווען
געוואנדן וואס מען טרעפט .אויב טרעפט מען פארשידענע תקנות אויף צו געדענקען דעם
עפעס וואס איז פאררעכנט היסטאריש וויכטיג, בית המקדש' ,זכר למקדש' .דאס אז מען זאל
וועט מען עס פרעזערווירן ,און דאס מיינט שאקלען לולב פאר זיבן טעג אויך אינדרויסן פון
אמאל אינגאנצן פארבאטן דארט צו בויען סיי
וואס ,אדער אמאל בויען איבער דעם אויף א
וועג אז די איבערבלייבענישן זאלן נישט ווערן
צושטערט.
כסלו תשפ״ב 17
ערד ווי היילן. באזונדערע פרעסן .ווען יעדע פון זיי איז ארום אצינד ,ארום תל יבנה איז דאך א זייער גוטער
אבער די וואסער איז נאר גוט פאר וואשן. 2,420סקווער פוס גרויס .די פרעסן באשטייען קאנדידאט צו געפינען איבערבלייבענישן ,זינט
טרינקען די וואסער — ספעציעל נאך עטליכע פון פארשידענע טיילן .וואו מען האט געפרעסט עס איז אנגענומען אלס די אור-אלטע שטאט
מאנאטן וואס עס שטייט — איז נישט געווען די וויין ,און פארשידענע שטאפלען פון רייניגן
פראקטיש .ערשטנס האט עס געהאט א שלעכטע און קאכן ,ביז מען האט זיי געלייגט אין פעסער יבנה .האט מען דארט טאקע געלאזט ליידיג.
טעם און גערוך פון זיצן אין די גרובער אזוי אבער מיט עטליכע יאר צוריק האט מען
לאנג .אויסער דעם האבן זיי געקענט זיין פול און געשטעלט זיך עלטערן. באשלאסן יא צו בויען אין יענעם ארט ,נישט
מיט מיקראבן און אנדערע אומאיינגענעמע אויסער די פרעסן זענען דארט געווען ממש אויפ'ן טל ,נאר אביסל אהינציר ,אבער פאר
גרויסע וועיר-הייזער ,וואו מען האט געהאלטן דעם צוועק דארף מען דארט בויען א הייוועי ,א
זאכן ,וואס קומען אן אין וואסער וואס זיצט. ראוד וואס דארף לויפן איבער די היסטארישע
דעריבער האט מען אסאך געטרינקען די וויין צו ענדיגן קאכן און פאר סטארעדזש. ערטער ,און פארדעם זענען די באאמטע
וויין ,וואס מען האט געקענט האלטן לאנג צווישן די פרעסן און די וועיר-הייזער
אוועקגעלייגט ,און עס גייט נישט צוגרונד. איז געלאפן א 'הויפט גאס' ,דורך וועלכן מען אראפגערופן געווארן בודק צו זיין.
און אויסער וויין אליינס פלעגט מען נוצן איז געקומען און געגאנגען ארום די פאבריק, און ווי ערווארטעט האט מען געפינען.
די וויין אינעם וואסער .אריינגעגאסן אביסל געברענגט סופלייס ,ווי די טרויבן צום פרעסן,
וויין אין די אלטע וואסער .ערשט האט עס און די ספעציעלע מאטריאל — קלעי — צו ארכעאלאגישע געפינסן
צוגעדעקט די שלעכטע טעם און גערוך — כאטש אין עיר העתיקה ַי ְב ֶנה פון
פארהעלטניסמעסיג — אויסער דעם האט די ערצייגן די פעסער.
אלקאהאל אין די וויין גערייניגט דאס וואסער, לויט די פארשער רעדט מען פון די גרעסטע די ביזאנטישע תקופה
ווי מען ווייסט ביז היינט אז אלקאהאל רייניגט וויין-פאבריק אין די גאנצע וועלט פאר יענע
פון מיקראבן און אנדערע ענליכע שלעכטע צייט .אזויפיל ווי איבער א האלב מיליאן גאלאן די גראבערייען האבן זיך אנגעהויבן צוריק
וויין — צוויי מיליאן ליטער — איז דארט געווארן אין יאר תשע"ט און מען האט זאפארט געזען אז
באשטאנדטיילן.
דעריבער איז וויין געווען א גאר וויכטיגע ערצייגט יערליך! דארט געפינען זיך היסטארישע זאכן.
טייל פונעם טאג-טעגליכן לעבן .מענטשן האבן אויסער דעם איז אויפן ארט געווען א דאס גראבן דארט אויפן ארט איז אויף א
יעדן טאג — און אפילו עטליכע מאל א טאג — פאבריק ,וואו מען האט ערצייגט די ספעציעלע זייער ברייטע פארנעם .אין פילע ערטער אין
געטרינקען וויין ,און מען האט געטרינקען אלטע פעסער וואס מען האט גענוצט אין יענעם ארץ ישראל קומט צו יעדע צייט פ ָאר די סארט
און יונגע לייט צוגלייך ,און אפילו קינדער ,און פאבריק ,אזעלכע לענגליכע פעסער ,גערופן גראבונגען .און געווענליך זענען דא אויפן
אפילו גאנץ קליינע קינדער ,האבן באקומען ארט 15-20ארבעטער ,און אמאל אביסל מער.
וויין אין די דיעטע ,צי וויין אליינס אדער 'גזה פעסער'. דא רעדט מען פון אן אפעראציע פון צוויי/
די פעסער האבן אזוי געהייסן זינט די וויין דריי הונדערט ארבעטער ,זינט מען רעדט פון
אריינגעמישט אין וואסער. ערצייגט דארטן אויפן ארט האט אזוי געהייסן.
צווישן די איבערבלייבענישן וואס מען האט כאטש די פאבריק איז ווי מען זאגט געווען אין אויפגראבן א ריזן שטיק לאנד.
דארט געפינען ,איז אויסער די וויין פאבריק יבנה ,האבן די וויין געטראגן די נאמען 'גזה וויין' נאך צוויי יאר גראבן אויפ'ן ארט ,האט די
דארט געפינען געווארן אסאך לאמפן — עפעס אדער 'אשקלון וויין' .און די סיבה איז געווען אגענטור — צוריק אין פארלאפענעם אקטאבער
וואס מען געפינט אין כמעט יעדעס ארט וואו ווייל פון עזה און אשקלון זענען זיי ארויסגעפארן — געמאלדן אז זיי האבן געפארטיגט אויפגראבן
מען גראבט ,זינט עס איז געווען אזא צענטראלע דורך די ארטיגע ּפ ָארטן צום גאנצן מיטל-מזרח,
טייל פון לעבן ,און האלט זיך גוט זייענדיג א וויין-פאבריק וואס איז 1,500יאר אלט.
געמאכט פון חרס -ווי אויך קינדער שפילצייגן און אפילו צו אייראפע. מען רעדט פון א פאבריק וואס איז געווען
כאטש דער פאבריק איז ערשט יעצט געפינען אקטיוו אין למספרם יאר — 500ארום די יאר
געמאכט פון חרס. געווארן ,ווייסט מען פון די היסטאריע איבער די ד' אלפים ש' — אומגעפער 1,500יאר צוריק,
ספעציעלע וויין וואס מען האט ערצייגט אין אין דער צייט וואס די ביזאנטישע אימפעריע
פרישע געפינסן פון די — מזרח-רוימישע אימפעריע — האט געהערשט
צייטן פון דעם חורבן יענע געגנט.
ביהמ"ק און די סנהדרין די וויינען זענען געווען ווייסע וויינען ,און אויפן ארט.
זענען געווארן צעשפרייט אויף ווייטע ערטער. די רוימער וואס האבן חרוב געמאכט דעם
אצינד איז דאס ארט נאכאמאל אין די נייעס. אין די היסטאריע ווייסט מען צו פארציילן איבער ביהמ"ק — מלכות רומי הרשעה — האט זיך
ביים גראבן אין היסטארישע ערטער איז זייער דאס חשיבות פון די וויין ,אז ביים איינשווערונג צעטיילט אין ( 395ד' אלפים קנ"ה) ,אין צווייען,
צערעמאניע פון 'דזשאסטין דער צווייטער' — ווען די מזרח-טייל פון די אימפעריע ווערט אין
אסאך מאל דא עטליכע שיכטן. דער מזרח-רוימישער קייסער פון 565ביז — 578 די היסטאריע גערופן די ביזאנטישע אימפעריע.
עס האט עקזיסטירט א שטאט ,עס איז חרוב איז די ספעציעלע 'עזה וויין' געברענגט געווארן. און טייל פון די טעריטאריע פון די ביזאנטישע
געגאנגען צי אין א קריג אדער נאטורליך ,און בכלל דארף מען פארשטיין אז וויין איז
אויפ׳ן ארט האט מען געבויט א פרישע שטאט. געווען א זייער וויכטיגער טייל פון דעם לעבן אין אימפעריע איז געווען ארץ ישראל.
דעריבער אז מען גראבט אויף אן ארט ,און מען יענע צייט ,ספעציעל אין מיטל-מזרח .אין מיטל- די וויין-פאבריק וואס מען האט
געפינט געפינסן פון א געוויסע תקופה ,וועט מזרח גייט נישט קיין רעגן נאר פאר עטליכע אויסגעגראבן ,איז עפעס וואס האט איבערראשט
מאנאטן א יאר .די איבריגע צייט האט מען די פארשער .מען רעדט פון א ריזן פאבריק
וואסער פון אנגעזאמלטע געגראבענע גרובער,
אויסגעגראבן און אויסגעפלאסטערט אין דער אפילו לויט די היינטיגע השגות.
דער פאבריק האט פארמאגט פינף
כסלו תשפ״ב 18
א שטיינערע צודעק מיט וואס מען פלעגט אנגעפילטע בורות מען זייער אסאך מאל טרעפן נאך עלטערע
זיך באניצן אלס ארון אין תקופת פון די איבערבלייבענישן ,אויב גראבט מען נאך טיפער.
סנהדרין א ביזאנטישע וויין פאבריק
עזה פעסער דארט אין יבנה איז אזוי געווען.
כסלו תשפ״ב 19 אין די טעג האט די אגענטור וואס גראבט
אויפן ארט געמאלדן ,אז ביי ווייטערדיגע גראבן
האט מען געפינען איבערבלייבענישן פון 500
יאר פריער פון די צייט פון די וויין-פרעס .מען
האט געפינען א הויז פון ארום 2,000יאר צוריק.
און דאס איז פאר אונז דאס וואס ברענגט
די גרעסטע אינטערעסן אויפ'ן ארט ,זינט 500
יאר פריער קומט אויס אין די צייט פון ווען די
סנהדרין האבן זיך געפינען דארטן אין יבנה.
עס איז דאס ערשטע מאל וואס מען געפינט
איבערבלייבענישן פון א 'אידישן' לעבן דארט אין
יבנה.
איבערצייגונג פון א אידישן לעבן זענען זאכן
ווי כלים געמאכט פון שטיין .מאכן כלים פון
שטיין איז זייער שווער ,און עס איז היסטאריש
נישט געווען קיין סיבה צו מאכן שטיין כלים ,נאר
טאקע אידן ,אין די צייטן וואס מען האט געהיטן
אויף טומאה וטהרה.
און דעריבער אז מען געפינט שטיינערנע
כלים ,איז דאס א כמעט גאראנטי אז אויפ'ן ארט
האבן זיך געפינען אידן וואס האבן געהיטן די
תורה און אירע הלכות .און געווענליך געפינט
מען אינאיינעם מיט דעם אנדערע אידישע זאכן,
ווי מקוואות ,איבערבלייבענישן פון שלאכט-
הייזער ,וואו מען טרעפט איבערבלייבענישן פון
געביין פון אויסשליסליך כשר'ע בהמות אא"וו.
אויסער די כלים און די — ווארשיינליכע —
אידישע הויז ,האט מען געפינען א בית הקברות
אפגעריקט פון דעם ארט וואו די וואוינונגען
זענען געווען ,אין איינקלאנג אז עס זאל האבן
געווען אינדרויסן פון שטאט .עס זענען נישט
דא קיין איבערווייז צי די קברים זענען אידישע
אדער נישט — אלענפאלס לויט די וואס גראבן
דארטן — אבער אלע ווארשיינליכקייטן צייגן אז
עס קען זייער שטארק זיין א אידישע ביה"ח .און
אויב איז עס טאקע ,איז זייער מעגליך אז דארט
ליגן באהאלטן די חכמים פון די סנהדרין פון די
צייטן פון נאכן חורבן.
אלזא ,כאטש וואס פאר ערליכע אידן איז
גענצליך איבריג צו טרעפן 'איבערווייזונגען' אויף
וואס מיר ווייסן צו זיין די פאקטישע היסטאריע,
א שטייגער דאס אז אידן — און די סנהדרין —
האבן זיך פאר צענדליגער יארן געפינען אין יבנה,
איז עס דאך א בחינה פון 'ודע מה שתשיב' ווען
מען טרעפט די איבערבלייבענישן ,ספעציעל
ווען טאקע די פרייע עלעמענטן טרעפן דאס ,און
עס ווערט א מצב פון 'ומלאך רע בעל כרחו יענה
אמן' .
| איבעיא להו |
האבן זיי אים געפרעגט "טאטע ,דו חלומ'סט פון תורה?" האט ער זיי | השקפה |
געזאגט" :עפעס א ספק? פון וואס דען זאל מען חלומ'ן? דאס איז מען דאך
הגאון רבי מרדכי אייזען
עוסק א גאנצן טאג". רב דקהל נועם אלימלך ליזענסק
א מענטש וואס לעבט אין גוטס ,חלומ'ט פון גוטס; ער חלומ'ט פון
תורה ,ער חלומ'ט פון א ש"ס ,ער חלומ'ט פון א גמרא ,ער חלומ'ט פון זיינע פראגע :איך לערן און דאוון ב"ה ווי א איד .איך וויל אבער
שאיפות אין רוחניות .און פארקערט איז פארקערט .פרעה חלומ'ט און זיינע וויסן גענוי וואו איך שטיי אין רוחניות .איז דא א וועג דערצו?
חלומות זענען פון קיען און פון זאנגען און פון שטותים. ()-
יוסף חלומ'ט אויך פון זאנגען ,אבער זיין חלום פון זאנגען איז פון
"מלכות" ,מלכות קומט ווען מ'האט זיך שוין אויסגעארבעט אין אלע אמיר זיך מתבונן זיין אין עפעס וואס מיר האבן געלערנטל
אנדערע מידות .מלכות דא אונטן איז רומז אויף מלכות פון אויבן .מ'האט
געגעבן פאר יוסף מלכות ווייל ער איז געווען אויסגעארבעט מיט די ערשטע פארלאפענעם פרשת מקץ .אין פרשת מקץ לערנען מיר אז
פרעה חלומ'ט און יוסף הצדיק חלומ'ט .פרעה חלומ'ט פון
זעקס מידות ביז אהין. קיען און פון זאנגען ,און יוסף הצדיק האט אויך גע'חלומ'ט פון
פון וואו א מענטש חלומ'ט ,פון וואו זיינע שאיפות זענען ,דארטן קען ער
זאנגען .וואס איז דער חילוק?
זיך מעסטן אביסל וואו ער שטייט אויף דער וועלט. יעדער חלומ'ט ,אבער נישט יעדער איז גרייט צו דערציילן פון וואס ער
עס איז דא א מענטש וואס חלומ'ט א גאנצן טאג פון זיין קאר ,פון זיין חלומ'ט ביינאכט ,און אפילו נישט דאס וואס ער חלומ'ט בייטאג ...אבער
הויז ,פון זיין זומער היים ,פונעם טעלעפאן ,פון יענע ווידעא ,פון די שטותים דער חלום פון א מענטש ,פארציילט ביי וואס און וואו דער מענטש שטייט.
און פון יענע שטותים ,און השם ירחם צו וואס ער איז אלץ שואף און וואס עס האט מיר פארציילט א איד ר' יושע דזשערקאווסקי ,אז זיין טאטע,
א פוילישער איד וואס האט דורכגעלעבט דעם קריג ,ער האט געוואוינט אין
ער חלומ'ט. בארא פארק און געדאוונט אין בלאזובער בית המדרש -פלעגט זיך כסדר
ווען די שאיפות און די רצונות און די פנימיות'דיגע אדערן פון א מענטש אויפוועקן אינמיטן די נאכט ,ווייל זיינע חלומות האבן אים נישט געלאזט
שלאפן .ער פלעגט זיך לייגן שלאפן ,און א האלבע שעה שפעטער פלעגט
לויפט און ציט אויף גוטס ,דעמאלט חלומ'ט מען פון גוטס. ער שוין ארויסקומען צוריק צום טיש און זיך אראפזעצן מיט א גמרא[ ...א
דאס איז געווען די אור פון חנוכה ליכט .חנוכה ליכט איז א קלייניגקייט
דא אין גלות וואס דאס איז בעצם וואס א איד דארף יעדן טאג צוקומען ביים איד א בעל הבית גראדע ,ער האט געארבעט אלע זיינע יארן].
דאווענען .וואס איז אונז נוגע אז אין בית המקדש אזויפיל יארן צוריק איז האט אים דער זון געפרעגט אמאל "שוין ווייטער האסטו גע'חלומ'ט
געווען א מנורה ,מ'האט מטמא געווען די אויל און עס איז טהור געווארן?
מ'קען זיצן דא אין גלות מיט'ן קליין לעכטל בחוץ אין די טונקל ,בלילה, פונעם קריג?"...
מיט א קליין קנויטעלע ,מיט אביסל אויל וואס קאסט אפילו נישט קיין שוה דער זון האט געמוטשעט דעם טאטן ביז דער טאטע האט אים געזאגט:
פרוטה (ווען מ'זאל אויסרעכענען וויפיל עס קאסט איין קנויט מיט איין "איך האב מיך געלייגט שלאפן ,און איך האב מיך גע'חלומ'ט ווי איך זיץ ביי
ביסעלע אויל אויף א האלבע שעה ,וואס מ'איז מיט דעם יוצא די חנוכה א גמרא און איך האב נישט קיין אנונג גארנישט פון די גמרא ...קיין כי הוא
ליכט) .דעם קליין פיצעלע קנויט און אויל קען א איד צינדן ,אבער ער זה ...לא מיניה ולא מקצתיה ...איך קען עס נישט אנכאפן ,איך בין עפעס
חלומ'ט אין "בית המקדש" ...ער קען חלומ'ן "ולירושלים עירך" ,ער קען אינגאנצן אין דער פרעמד .האב איך געטראכט צו מיר 'וועלכע גמרא איז דא
אין ש"ס וואס איך הייב נישט אן צו קענען? ...איך קען טאקע נישט אלעס
חלומ'ן "ובנה ירושלים". בשלימות ,אבער וועלכע גמרא קען איך ממש גארנישט און איך בין ממש ווי
עס האט מיר פארציילט א איד פון ירושלים ,אפאר מינוט איידער א גוי דערצו?' ...דאס האט מיך אויפגעוועקט ,און איך בין ארויס פון בעט
מ'האט פארברענט איינע פון די מחנות פון אידן אין אוישוויץ ,האט זיך א און זיך געזעצט זוכן וועלכע גמרא איך קען ממש גארנישט ...צי עס איז דא
איד געבעטן ביי איינעם צי ער האט א שטיקל ברויט .האט ער אים געפרעגט אזא גמרא" .דאס איז געווען א איד א בעל הבית וואס האט געלערנט אפאר
"מ'גייט אונז שוין פארברענען יעצט ,וואס איז א חילוק דער שטיקל
ברויט?" ,האט ער געזאגט אז ער וויל זיך וואשן ,מאכן המוציא און בענטשן. שעה פון טאג.
פרעגט ער אים "וואס דארפסטו יעצט וויכטיג בענטשן?" ,זאגט ער אז ער עס איז דא א מין איד וואס וועקט זיך אויף פון א חלום ,ווייל אויב ער
חלומ'ט אז ער ווייסט נישט וואס עס טוט זיך אין א גמרא -וועקט ער זיך
וויל שרייען "ובנה ירושלים"!...
האט דער אנדערער אים געגעבן א האק אין קאפ" ...ביסט אינגאנצן אויף!
צעדרייט? וואס 'ובנה ירושלים' ...מ'גייט אונז יעצט פארברענען "...האט ער אין ירושלים איז געווען א מגיד שיעור מיט'ן נאמען רבי וועלוול אטיק
אים געזאגט'" :לחם' איז די אותיות 'לחם' ,די אותיות 'חלם' און די אותיות וואס פלעגט פאדערן פון די קינדער אז זיי זיי חלומ'ן ביינאכט פון תורה...
'לחם' [מלחמה] .ברויט וויפיל מיר האבן ,ווייסטו דאך ...אין די מלחמה
וואו מיר שטייען ,מיר כאפן טאקע פעטש ,ביסט גערעכט ...איך האב נישט
קיין הוט ,איך האב נישט קיין וואסער זיך צו וואשן על נטילת ידים ,איך
האב נישט גארנישט .איך האב נישט קיין חומש ,איך האב נישט קיין סידור.
אבער פון וואס איך זאל חלומ'ן ,צי איך זאל חלומ'ן פון די נאציס צי איך
פארזעצונג אויף זייט >>> 24
כסלו תשפ״ב 20
אייגנארטיגער שאלות ותשובות ּפאנעל אין השקפה ,מחשבה ,תורה ומדע
מ'איז א בינוני אדער א מצויין. | מחשבה |
הרב אהרן פריעדמאן
מחבר ספרי גם אתה יכול
יעצט לאמיר נעמען אפאר נקודות כדי מסביר צו זיין א נקודה ,און מיטן
אויבערשטנ'ס הילף דיר ווייזן וויאזוי יעדער איינער קען שפירן גוט מיט זיך, פראגע :איך בין א 'בינוני' בחור אין ישיבה ,צווישן אסאך
אפגעזען אין וועלכע הינזיכטן דו ביסט גוט ,וואו דו ביסט גוט ,וויפיל געלט מצויינים ,און איך בין אביסל פארצווייפלט אין אסאך הינזיכטן.
איך פיל און איך ווייס אז איך פערזענליך בין עפעס נישט
איר האט ,אדער וואספארא מיוחסים איר זענט. ספעציעל ,אויך מיין משפחה איז נישט עפעס ספעציעל ,איך ווייס
מטבע הדברים איז פארהאן אויף דער וועלט אלע סארטן באשעפענישן אז מיינע עלטערן זענען נישט צו פארמעגליך ,מילד גערעדט,
און זאכן ,עס איז דא כל מיני חיות ,בהמות און עופות ,עס איז דא אזויפיל קיין מיוחסים זענען מיר אויך נישט דערווייל ...איך קווענקל ביי
סארט פיש ,און עס איז דא כל מיני חפצים אויף דער וועלט .אויב וועט מען מיר :וועלכע עתיד ערווארט מיר? וואספארא שידוך וועל איך
צוגלייכן איין זאך צום צווייטן ,דאן איז א גרויסע פראבלעם .אין ענגליש איז קענען טון ,און וואס וועט ווייטער פאסירן מיט מיר אין מיין לעבן?
דא א טערמין/אויסדרוק 'דו קענסט נישט פארגלייכן עפלעך צו מאראנצן',
דאס הייסט אזוי :אז איך וועל וועלן קוקן אויף א פעדער צי עס איז א גוטע —א פארצווייפלטער בחור
פעדער ,און איך וועל עס צוגלייכן צו א שלאס ...וועל איך בלייבן סט ָאק,
ווייל איך ווייס נישט וואס עס איז טאקע בעסער; דער שלאס איז גוט פאר שוב'ער טייערער בחור ,איך וויל דיר פרעגן א שאלה :האסטוח
דאס וואס דער שלאס ארבעט ,אבער מיט די בעסטע און טייערסטע פעדער
קען איך נישט טון וואס די פשוט'סטע שלאס קען טון — דארט וואו מ'דארף אמאל אריינגעקלערט ,אז לפחות די האלבע וועלט זענען
ווייניגער און שוואכער ווי בינונים? די גאנצע געדאנק פון
האבן א שלאס. א 'בינוני' ,פון זיין 'עוורעדזש' ,איז ,אז מען נעמט הונדערט
אז מ'קוקט אויף די כוחות פון א מענטש ,און מ'גלייכט דאס צו צו די כח פראצענט פון בחורים אדער מענטשן ,אין יעדע תחום,
פון א טראקטאר ,אדער פון א בולדאוזער ,קען קיינער אפילו נישט קומען און מ'רעכנט אויס ווער עס איז אינדערמיט ,ווער עס איז בערך פופציג
נאנט דערצו ...ווייל די שוואכסטע טראקטאר איז שטארקער ווי א מענטש. פראצענט גוט .דאס מיינט ,אז בעל כרחך איז דא אלעמאל לפחות א האלב
די זעלבע איז ווען מען פארגלייכט איין בעל חי צו א צווייטע מין .אז
איך וועל וועלן זען צי א פיש איז א גוטע פיש ,און איך וועל עס פארגלייכן פונעם עולם וואס מ'רעכנט ,וואס זיי זענען ווייניגער ווי 'עוורעדזש'.
צו א הונט אדער צו אן אנדערע בעל חי ,איז עס שטותים מיט לאקשן, ערשטנס דארפסטו וויסן ,אז צו זיין א בינוני איז זייער א שיינע פלאץ
ווייל דאס דארף לעבן אין וואסער ,און יענס קען לעבן אן וואסער ,ווידער
יענס קען טון זאכן וואס דאס קען נישט טון .נעם אן עלעפאנט ,און גלייך און זייער א גוטע פלאץ.
אים צו צו א פיש ,וועט דער עלעפאנט פארלירן טאמער דער פיש וועט צווייטנס ,איך פארשטיי זייער גוט פון וואס דו רעדסט און וואס דו
דארפן אריינפארן אין כל מיני לעכער און היילן זיך צו באהאלטן ,ווייל דער זאגסט ,ווייל בטבע ,במושכל ראשון זעט אויס ,אז איינער וואס איז
ספעציעל און שטארט ארויס צווישן אנדערע ,אזא איינער איז ,WOW
עלעפאנט קען דאס נישט טון. ער איז א ספעציעלער בחור .ווידעראום ,איינער וואס איז סתם א בחור,
די שאלה איז ,יעדע זאך פארוואס און אויף וואס עס דינט. סטאנדארטליך ,ער פארמאגט גארנישט עפעס ספעציעל ,איז נישט ווי
די זעלבע זאך וועט זיין אויב מ'וועט נעמען א לייב ,און דאס פארגלייכן
צו א פייגל .א פייגל איז גרינג און ער פליהט ,און דער לייב קען זיך קוים ס'דארף צו זיין.
ריקן .דער גרעסטער לייב ,דער שטערקסטער לייב ,וויפיל ער לויפט ,איז עס לאמיר בס"ד אויסקלארן א יסוד וואס איז זייער וויכטיג ,בפרט פאר
א גארנישט קעגן וואס א פייגל קען פליען אין מינוטן .אזוי איז ווייטער און אונז אלס אידישע קינדער ,צו פארשטיין לגבי די נושא פון 'סעלף עסטים'.
ווייטער מיט יעדע זאך וואס מען וועט נאר וועלן צוגליכן צו א צווייטע זאך, עס איז נישט מעגליך אז נאר א מענטש וואס איז ספעציעל ,און נאר
איין זאך וועט זיין קעגן דעם אנדערן ווי א דורכפאל .אויב דו ביסט דן א פיש א מענטש וואס איז בולט אין געוויסע תכונות ,זאל פילן גוט מיט זיך .פון
לויט זיין מעגליכקייט צו קריכן אויף א בוים ,אודאי וועט ער פארלירן ...און יעדע דרייסיג בחורים ,אדער היינט ווען ס'זענען דא ריזיגע ישיבות ,וואו
אויב דו ביסט דן א לייב לויט זיין מעגליכקייט צו פליען ,וועט ער פארלירן עס לערנען פינף-הונדערט בחורים צי טויזנט בחורים בליעה"ר ,וויפיל פון
די קענען זיין די בעסטע און די מצויינים? די 'טאפ צען פראצענט' איז זייער
קעגן יעדע פייגל .ס'איז אוממעגליך צו פארגלייכן די זאכן. א קליינער עולם ,רוב עולם איז נישט ספעציעל .אבער מיט דעם אלעם קען
ביי מענטשן איז דא אן אילוזיע און א גרייז אז מען מיינט אז מען קען נישט זיין אז די קליינע צען פראצענט קענען נישט פילן גוט מיט זיך ,ס'מוז
צוגלייכן איינער צום צווייטן ,און דער אמת איז ,אז עס איז נישט אזוי .דער זיין אז דאס 'פילן גוט מיט זיך' איז נישט געבויט ,און ווענדט זיך נישט ,אויב
אויבערשטער האט אונז אלע באשאפן במחשבה תחילה מיט אונזערע תכונות
הנפש ,יעדער איינער מיט זיינע כשרונות .עס איז דא איינער וואס האט א
געוואלדיגע כשרון אז ער קען זינגען שיין ,און עס איז דא איינער וואס קען
רעדן שיין ,עס איז דא איינער וואס קען טאנצן שיין ,און עס איז דא איינער
וואס קען עפעס אנדערש .עס איז דא איינער וואס האט נישט באקומען די
פארזעצונג אויף זייט >>> 24
כסלו תשפ״ב 21
| איבעיא להו |
נאר ,די 'מארקעטינג קאמפאני' וואס האט מייעץ געווען דעם בעה"ב | השקפה |
דאס צו שרייבן ,ווייסט ,אז ביי מענטשן איז 'זיין פרייליך' א גוטע זאך...
אפילו אז די סיבה פארוואס דו ביסט יעצט פרייליך איז ווייל דו האסט הרב שלמה אשר טויבער
נארוואס פארשלינגען אפאר רביעית'ן וואדקע אין מאגן ...אבער אז מען איז מנהל ארגון קשר
אין א 'מצב פון שמחה' איז דאך געוואלדיג .ממילא ,אז מען זעט אז די קו
איז אויך געווען אין א 'מצב פון שמחה' בשעת'ן מעלקן ,מוז דאך זיין אז זי פראגע :כסדר קומט מיר אויס צו לערנען און הערן איינמאל
און נאכמאל אז מ'דארף זיין בשמחה .פשוט זיין פרייליך .קיין
איז א געזונטע קו... אונטערשייד וואס עס איז די פינאנציעלע מצב אינדערהיים,
די פראבלעם איז נאר אז זיין אין א 'מצב פון שמחה' פאסט זייער גוט אדער צי מ'גייט אריבער שוועריגקייטן אדער נישט ,פרייליך
פאר א קו ...א מענטש וועט קיינמאל נישט זיין צופרידן פון דעם ,א מענטש
מוז מען זיין.
מוז 'זיין בשמחה!' איך בין מסכים מיטן גאנצן הארץ צו זיין בשמחה .24/7אין
טעאריע בין איך זייער קלאר אז די ריכטיגע זאך איז צו זיין 'א
גאנץ יאר פרייליך' ...אבער פראקטיש גערעדט וויאזוי מאכט
מען דאס? איז דען בכלל דא אזא מציאות אז א מענטש זאל
א איד וועט נאר זיין בשמחה ווען ער 'טוט' וואס איז ריכטיג .מיר מוזן שטענדיג זיין פרייליך? בין איך דען נישט בארעכטיגט צו זיין
טון זאכן וואס א קו קען נישט טון ...ווי דער מסילת ישרים זאגט' :האדם לא
אמאל צוגעלייגט? בפרט ווען זאכן גייען מיר שווער?
נברא אלא להתענג על ה''. אויב שמחה איז א זאך וואס מען קען ניצן בכל מקום ,בכל
מיר מוזן כסדר טראכטן 'מה חובתי בעולמי?' און ווען א איד איז מצליח זמן ובכל עת ,איז מיין שאלה' ,פראקטיש גערעדט' וויאזוי קען
צו טון עפעס וואס ערפילט דעם חוב ,דאן איז מען באמת בשמחה ,אפילו
עס איז שווער .ביי א קו ווען עס איז איר שווער ,איז זי נישט א פרייליכע קו, מען דאס עררייכן?
אפילו זי טוט וואס זי דארף טון. (—)
צו 'זיין בשמחה' דארף מען טון 'מענטשליכע' זאכן ,אנדערש ווי א בעל
חי .ווי צום ביישפיל :עבודת המידות ,טראכטן פון א צווייטן ,קענען מוחל אמיר צוגיין גלייך צום נקודה און ווי איר שרייבט 'פראקטישל
זיין א צווייטן ,זוכן דעם אמת אין יעדע מצב ,מאכן ריכטיגע החלטות אין
לעבן ,אפילו מען ווייסט אז עס וועט זיין שווער ,וכדו' .די אלע זאכן ברענגען גערעדט' .צום אלעם ערשט איז וויכטיג קלאר צו מאכן ,אז
ווען מען הערט אז א איד דארף שטענדיג 'זיין בשמחה' ,וואס
א מענטש צו אמת'ע שמחה. מיינט דאס אויף למעשה? אז מען זאל שטענדיג זיין גוט
אויב חלילה ווערט דאס לעבן אנגעהאנגען אז מען מוז 'זיין אין א אויפגעלייגט? אין א גוטן מוט? לאכן און זינגען? אדער האט
שמחה'דיגע אטמאספערע' ,איז דאס נישט די שמחה וואס א איד זוכט און
'שמחה' אן אנדערע באדייט?
וויל .דאס איז א זאך וואס חיות און בהמות זוכן ,דאס איז זייער מטרה. מיר אלע ווייסן אז ווען א מענטש וועט טרינקען א גרויסן גלעזל משקה
סך הכל ,א איד איז בשמחה ווען ער טוט זאכן וואס זענען ריכטיג צו טון, וועט ער ווערן גוט אויפגעלייגט ,ער וועט לאכן ,זינגען און שפרינגען...
איז ער אבער דעמאלט 'בשמחה?' זיכער נישט .די רגע וואס ער האט נישט
אפילו אויפן מאמענט איז עס אים זייער שווער . די ביטערע טראפ איז ער א חרס הנשבר .זיין גאנצע מהות איז נעבעך
____________________________
זיך צו פארבינדן מיט הרב ר' שלמה אשר אדער פאר סיי אנגעהאנגען אויף דעם גלעזל.
וועלכע אנפראגעס און עצות ,שרייבט אין אימעיל צו: אלקאהאל האט דער כח אריינצוברענגען א מענטש אין א 'מצב' פון
[email protected] שמחה ,אבער נישט צו 'זיין' בשמחה!
אונזער עבודה איז ,צו זיין באמת בשמחה ,און נישט זיך אריינברענגען
איר קענט אריינשיקן פראגעס אין השקפה,
מחשבה ,חכמה ומדע ,פאר דעם ״איבעיא להו״ אין א מצב פון שמחה .די נפק"מ צווישן די צוויי איז הימל און ערד.
ּפאנעל ,און עס וועט בס"ד געענטפערט ווערן איך האב אמאל געזען אויף א פלאש מילך ווי די קאמפאני האט געשריבן
אז די מילך איז געווארן געמאלקן פון 'פרייליכע קיען'( ...וויאזוי מ'זעט אויף
דורך די משיבים החשובים שליט״א א קו אויב זי איז פרייליך ,איז א שאלה פאר זיך .)...אבער פארוואס האט
די קאמפאני דאס געשריבן? פארוואס טראכט דער בעה"ב אז ווען דער
שאלות וועלן געהאלטן ווערן אנאנים קאסטומער וועט זען אז די מילך קומט פון א פרייליכע קו וועט דאס אים
Fax: 718.928.3348 שטופן צו קויפן די מילך? למאי נפק"מ? האט עס דען אן אנדערן טעם?
Email: [email protected]
כסלו תשפ״ב 22
עגמת נפש .אזוי אויך איז זייער נישט איינגענעם פאר א טאטע צו רופן זיינע | עבודה |
קינדער ,און מאכן א פונקטליכע פלאן וויאזוי מען גייט צעטיילן די ירושה,
וואס מען גייט טון אין פאל עס איז דא א סכסוך ,און וויאזוי צו באווארענען הרב אברהם אבא לעזער
אז קיינער זאל נישט מאכן קיין פעלשערייען אויף די טאטע'ס עלטערע יארן. יו"ר מכון להעמיק
חוץ פון וואס עס איז שווער פאר יעדעם דער עצם 'יזכיר לו יום המיתה' ,וויל
קיין איין טאטע נישט גלייבן אז זיינע ערליכע קינדער קענען זיין באנדיטן פראגע :איך פרוביר אזויפיל צו שטייגן אבער איך האלט
און בעלי מחלוקת .ער טראכט צו זיך אז עס וועט זיין גענוג זיי צו זאגן ווען אין איין צוריקפאלן און זיך טרעפן פונקט ווי אפאר טעג צוריק.
די צייט וועט קומען ,אז עס איז זיין רצון ,און עס גייט אים ממש אין לעבן, ווי אזוי קען מען זיך אנהאלטן אויף איין פלאץ אין עבודת ה'?
אז מען זאל זיך שיין אויסקומען איינער מיט דעם אנדערן. ש .וו .מאנרא נ.י.
אבער ליידער האט די מציאות געוויזן אז נישט אלעמאל גייט עס אזוי,
און עס קען אנקומען צו אזא מחלוקת אין די משפחה ,אז אויב דער טאטע ן יראת ה' היא חכמה! עבודת ה' איז א חכמה נפלאה! אזויה
וואלט דאס געזען בחייו ,וואלט ער אוועקגעגעבן זיין גאנצע געלט פאר
צדקה ,אז עס זאל נישט זיין א ירושה זיך צו קענען קריגן .דערפאר לוינט ווי דער מסילת ישרים שרייבט אין די הקדמהְ " :ו ִהֵּנה ַהָּכתּוב
זיך צו מאכן א פונקטליכע הסכם אויף די ירושה ,אפילו אויב אלע קינדער אֹו ֵמר (איוב כח ,כח) ' ֵהן ִיְר ַאת ה' ִהיא ָח ְכ ָמה' וכו'ּ ,וַו ַּדאי
ֶׁש ֵאין ִנ ְקָרא ' ָח ְכ ָמה' ַמה ֶּ ׁש ֵאין ּבֹו ִעּיּוןַ .אְך ָה ֱא ֶמת ִהיאִּ ,כי ִעּיּון
זענען תלמידי חכמים ויר"ש. ָּגדֹול ָצִריְך ַעל ָּכל ַה ְּד ָבִרים ָה ֵאֶּלה ָל ַד ַעת אֹו ָתם ֶּב ֱא ֶמתְ ,וֹלא
די זעלבע זאך איז ,ווען איינער נעמט זיך מיט א ברען צו לערנען מער ַעל ַצד ַה ִּד ְמיֹון ְו ַהְּס ָבָרה ַהּכֹו ֶז ֶבתָּ ,כל ֶׁשֵּכן ִל ְקנֹות אֹו ָתם ּו ְל ַהִּשי ָגם" [דער
מיט התמדה ,אדער דאווענען בעסער ,ארבעטן אויף די מידות וכדומה ,ער פסוק זאגט אין איוב ' ֵהן ִיְר ַאת ה' ִהיא ָח ְכ ָמה' .א זאך וואס פאדערט זיך טיף
איז אנגעפילט מיט א נייע שטורעם ,פיל מיט חשק צו שטייגן .ער מאכט אריינצוטראכטן אין דעם ווערט אנגערופן א חכמה ,ממילא מוז זיין אז צו
פאר זיך א פלאן וויפיל צו לערנען און ווען צו לערנען וכדומה .און אין זיין האבן יראת ה' דארף מען האבן כללי חכמה און מהלכי המחשבה דאס קונה
דמיון זעט ער ווי ער שטייגט העכער יעדן טאג ,און דאס גיט אים טאקע צו זיין] .בס"ד וועלן מיר דא אראפברענגען פיר כללים מלוקט פון ספה"ק,
אריין א שטארקע חשק צו ארבעטן אויף זיך .עס איז אים זייער שווער יעצט
צו טראכטן וואס וועט זיין אויב איך גיי נישט האבן חשק צו לערנען ,אדער כללי חכמה ודעת אין עבודת השם.
אויב וועל איך דורכפאלן און ווערן צעבראכן ביי זיך ,ווייל ער וויל נישט כלל א’ :מאכט א פלאן פאר די שווערע טעג .אסאך מאל מאכט זיך
אויסלעשן זיין חשק מיט די סארט נעגאטיווע מחשבות ,נאר אדרבא' :איך ווען צוויי מענטשן ווילן בשותפות אויפבויען א ביזנעס ,און ביידע פון זיי
זענען פאזיטיוו אז זיי וועלן זיך צוזאמען אן עצה געבן ,און דער עסק וועט
וועל מיר שטארקן כסדר נישט דורכצופאלן ,און לערנען אפילו אן חשק'. זיך אויסארבעטן ,ממילא גייט מען צו צום עסק אן א פלאן וואס וועט זיין
אבער דא קומט אריין דער כלל פון 'מאך א פלאן פאר די שווערע טעג'. אויב עס וועט זיך מאכן אז מען וועט זיך נישט אויסקומען ,אבער שפעטער
אפילו עס איז אומאיינגענעם צו טראכן פון דורכפעלער ,פארט לוינט זיך מיט די צייט קענען זיי שטארק חרטה האבן אויף דעם .ווייל אפילו יעצט
צו מאכן א באזונדערע פלאן פאר טעג וואס מען איז צעבראכן מיואש און זעט עס אויס ווי ביידע קענען זיך ,און פארשטייען זיך גוט ,און אזוי אויך
פארשטייען ביידע גוט די ארבעט וויאזוי צו בויען די ביזנעס ,קען זיך אבער
אן קיין מוט . מאכן פארשידענע טוישונגען אין די ביזנעס זעלבסט ,וואס קען האבן די
למשל ,איינער נעמט זיך אונטער אויפצושטיין פארטאגס ,און ער האט פאטענציאל גורם צו זיין פארלוסטן ,אדער קען עפעס פאסירן אין זייער
א גענויע פלאן וויאזוי דאס אויסצופירן .דארף ער אויך מאכן א פלאן פאר פריוואטע לעבן ,וואס זאל גורם זיין אז איינער פון זיי זאל נישט טון זיין
די זויערע טעג וואס ער גייט נישט האבן קיין חשק אויפצושטיין ,ווי למשל, חלק ווי עס דארף צו זיין וכדומה .און וויבאלד זיי האבן נישט געמאכט א
אפילו אויב איך פאל אמאל דורך ,און איך שטיי נישט אויף באצייטנס ,טאר פלאן וואס זיי וועלן טון אין אזעלכע מצבים קען ווערן שווערע רייבערייען,
וואס האט די פאטענציאל אונטערצוברענגנן זייער שווערע הארעוואניע
איך אבער נישט אויפשטיין נאך .8:00
אדער איינער וואס נעמט זיך אונטער זיך נישט אנצועסן ביינאכט פארן פון יארן.
גיין שלאפן ,דארף ער האבן א פלאן וואס גייט געשען ווען ער גייט זיך נישט דערפאר איז זייער ראטזאם צו מאכן א קלארן הסכם ,וואס מען גייט טון
קענען איינהאלטן ,ווי למשל אויב וועט זיין א שווערע טאג ,וועל איך מיר אויב מען וועט נישט מצליח זיין ,אדער מען וועט זיך צוקריגן ח"ו ,גלייך
ערלויבן צו עסן נאר פון איין סארט ,מיט א געוויסע מאס ,חוק ולא יעבור, ווען מען הייבט אן דעם שותפות .עס איז טאקע נישט קיין בא'טעמ'טע זאך
דעמאלס וועט ער נישט אויפגעבן אויף זיין מאטיוואציע פון שטייגן און דאס צו טון גלייך אנפאנג פון א נייע שותפות ,עס קען אפשר אפילו קלענער
צוריקפאלן וואו ער האט אנגעהויבן ,נאר ער וועט זיך ווייטער פלאגן ,עכ"פ מאכן די פרייליכע אפטאמיסטישע אטמאספערע ,אבער פארט לוינט עס
נישט צוריקפאלן גאר שטארק ,ביז די שווערע טעג וועלן אדורכגיין ,און ווען זיך פאר די ביזנעס און די שותפים ,און דאס קען זיי איינשפארן אסאך
די ליכטיגע טעג וועלן קומען וועט ער ווייטער אנהייבן צו שטייגן נאכמער.
צדיקים האבן געגעבן א משל ,פון מענטשן וואס קריכן אויף הויכע בערג.
איינמאל האבן זיי פרובירט קריכן אויף גאר אן הויכן בארג ,די שטערקסטע
גיבורים זענען געקראכן ,אבער צום סוף האבן זיי אויפגעגעבן ,און נאר פאר
איינער פון זיי איז געלונגען אנצוקומען צום שפיץ בארג .אלע האבן זיך
פארזעצונג אויף זייט >>> 24
כסלו תשפ״ב 23
| איבעיא להו |
אויף דעם זיך אפצורוען אביסל ,און דערנאך בין איך ווייטער געקראכן >>> פארזעצונג פון זייט 23
אא"וו .אבער איר זענט געקראכן אגאנצע צייט מיט אייערע לעצטע כוחות,
געוואונדערט וויאזוי האט ער דאס געמאכט?
ביז איר האט מער נישט געקענט". האט ער פארציילט דעם סוד פאר זיינע
בס"ד אין קומענדיגן לבלר וועלן מיר מער אויסשמוען דעם כלל ,אזוי חברים" .פאר איך בין געגאנגען קריכן ,האב איך
אריינגעלייגט ביי מיר אין טאש א שפיציגע אייזן,
אויך וועלן מיר ממשיך זיין מיט די אנדערע כללים. און ווען איך האב געפילט אז עס ווערט מיר שווער דאס
הצלחה רבה! קריכן האב איך אריינגעשטופט דעם אייזן אין די בארג ,און זיך אנגעהאלטן
א וויכטיגע שטות וואס איז אריינגעקומען ,צי ער זאל חלומ'ן פון וויפיל >>> פארזעצונג פון זייט 20
געלט ער זאל היינט מאכן ,צי ער זאל חלומ'ן פון א ביזנעס דיעל...
זאל חלומ'ן פון "ובנה ירושלים" ,דאס קענסטו מיר
אדער ער קען חלומ'ן פון "ישקני מנשיקות פיהו" -ווי ער קושט זיך נישט צונעמען ...מיר גייען פארברענט ווערן ווייל
מיט'ן אויבערשטן ,ווי ער איז איינס מיט'ן אויבערשטן ,ווי ער איז נאנט מיט'ן מיר זענען אידן? קען זיין ,אין אפאר מינוט .אבער
אויבערשטן ,ווי ער לעבט מיט'ן אויבערשטן ,ווי ער רעדט צום אויבערשטן, איך קען נאך חלומ'ן פון "ובנה ירושלים" .וויל איך
ווי ער טרעפט זיך מיט'ן אויבערשטן ,ווי ער שפאצירט מיט'ן אויבערשטן, זיך נאך יעצט וואשן און בענטשן פאר'ן גיין אויף קידוש
און ווי ער האט די זכי' "הללוהו כרוב גדלו" צו זיין דער 'אם תימצי לומר',
דער 'היכי תימצא' וויאזוי דער אויבערשטער'ס נאמען ווערט נתקדש ,און השם ,און זאגן נאך איינמאל "ובנה ירושלים"".
ער קען כאפן א פאטש פאר'ן אויבערשטנ'ס וועגן .ער קען זיין געבינדן אין מיר זענען אין גלות ,מיר זענען בחוץ ,מיר זענען למטה מעשרה טפחים,
אבער צי מיר זאלן חלומ'ן פון ביאת המשיח און בנין המקדש ,חלומ'ן זיך
חלום און האבן שאיפות נאר צום אויבערשטן. צו זען מיט'ן טאטן ...ווען א איד שטעלט זיך אוועק אינדערפרי דאווענען
ליגן אין רוחניות און חלומ'ען ביינאכט פון רוחניות . און ער זאגט "הודו לה' קראו בשמו" -צי ער זאל חלומ'ן פונעם אויבערשטן
אדער ער זאל חלומ'ן פון זיין טעלעפאן וואס דריזלט ,אפשר האט ער עפעס
דאס הייסט אזוי ,וואס בין איך היינט קעגן וואס איך בין געווען פאריגע >>> פארזעצונג פון זייט 24
וואך אין אזא צייט ,א חודש צוריק ,אדער א יאר צוריק — האב איך זיך
פאראויס געריקט ,צי בין איך געשטיגן ,צי בין איך געווארן בעסער ווי איך אלע מתנות ,אבער ער איז א וואוילע נשמה ,ער
איז א בעל מידות ,ער קען טון אסאך מצוות .עס
בין געווען? איז דא איינער וואס איז א גאון אין לערנען ,ער איז
דאס הייסט ,יעדער איינער דארף קוקן אין זיין טעלער און זען 'וואס א בעל מחדש ,ער האט א נפלא'דיגע קאפ ,עס גיסט
קען איך מארגן זיין בעסער ווי היינט?' — וואס קען איך' ,אהרן פרידמאן', זיך רעיונות פון אים ,און עס איז דא איינער וואס האט
א גוטע זכרון .עס איז דא איינער וואס איז נישט שטארק אין לערנען ,אבער
די אנדערע וואך דינסטאג זיין בעסער ווי דער 'אהרן פרידמאן' פון היינט.
און יעדער מענטש דארף דאס טון .דאס איז מיין תפקיד ,דאס איז די ער האט אנדערע מעלות.
זאך וואס איך קען טון ,און דאס איז דער פלאץ וואו איך האב א שליטה מצד אחד ווייסן מיר נישט וואס דער אויבערשטער וויל פון אונז ,אבער
מצד שני איז זיכער אז דער אויבערשטער וויל נישט פון אונז א זאך וואס ער
אויף דעם.
לב יודע מרת נפשו ,יעדער איינער ווייסט וואס ער קען זיך מתקדם זיין האט אונז נישט געגעבן ,און ער ערווארט נישט פון אונז.
פון דא און ווייטער ,צי איז דא א מידה וואס איך וויל/דארף מתקן זיין ,צי און דאס איז די הויפט נקודה וואס איך וויל בס"ד און בעז"ה
איז דא א נושא פון ערליכקייט ,פון יראת שמים וואס איך דארף מתקן זיין
און איך קען מתקן זיין ,צי איז דא אן ענין פון תכונת הנפש ,זאכן וואס איך ארויסברענגען.
דער וועג א מענטש זאל פילן גוט ,איז נישט אויב איך פארגלייך מיך
וויל זיך אויסלערנען צו זיין בעסער. צו אנדערע מענטשן אין מיין סביבה .ווייל אויב יא איז מען אלעמאל דער
אויב איך קוק נאר אויף מיר ,איך מאך א פלאן וויאזוי איך גיי ארבעטן די
וואך ,און איך קוק וויפיל איך האב זיך געריקט ,איז יעדער איינער קען זיך פארלירער ,ווייל אלעמאל וועל איך אויסקלויבן א געוויסער מענטש...
ריקן .אלא מאי ,איך וועל קוקן וויאזוי א צווייטער ריקט זיך ,יענער האט זיך דו קוקסט אויף א יחוס ,דו קוקסט נישט אויף אנדערע מענטשן ,דו
געריקט שנעלער — אודאי וועל איך דורכפאלן ,און איך וועל קיינמאל נישט קוקסט אויף א זאך וואס דו האסט נישט ,און דו ביסט פארנומען מיט דעם,
פילן גוט .אין קומענדיגן ׳לבלר׳ וועלן מיר בס"ד אריבערגיין צום צווייטן און ממילא פילסטו זיך די גאנצע צייט ווי א פארלירער (לוזער) אז דו האסט
מער למעשה'דיגן ענטפער . נישט דעם שאנס.
אבער די אמת'ע וועג וויאזוי א מענטש דארף זיך מעסטן ,איז 'ער
אליינס קעגן זיך אליינס'.
כסלו תשפ״ב 24
פינחס גלויבער | לשון ומליצה |
ֹלא ְי ֻא ֵמן ִּכי ְי ֻסָּפר
באוואונדערונג .מלחמות מאכן זיך אין דער מליצה-וועלט :א געשיכטע אדער געשעעניש וואס הערט זיך אזוי מוגזמ'דיג ,אז
כסדר ,און אין יעדן קריג איז דא איין צד
מענטשן קענען עס ממש נישט גלייבן .וואס דערציילסטו? אוממעגליך — ֹלא יאּו ֵמן ִ ּכי ְי ֻס ָפּר!
וואס שטארקט זיך אויפן צווייטן ,און
איז אים מנצח .ווען איר אידן וועלן זיך ביישּפיל :אן אומדערווארטעטע איבערראשונג האט אּפגעווארט די חשוב'ע עלטערן
אבער אומקוקן אויף דער געשיכטע און פון די תלמידי הישיבה 'ברכת הבנים' ,ווען די בחורי חמד האבן צום שלוס פונעם זמן מחליט
געשעענישן אויף דער וועלט ,וועט איר זיך געווען פרייוויליג אויפצוגעבן דעם בין הזמנים ,און בלייבן אנשטאט ווייטער הארעווען צווישן
איבערצייגן אז דער פאל מיט נבוכדנצר
איז אן אויסנאם .מען רעדט פון א פרעמדן, די כותלי הישיבה.
איינפאכן מענטש ,וואס באלאנגט נישט צו געגרינדעט מיט בלויז איין יאר צוריק ,סּפעציעל פאר בחורים מצויינים ,האט ישיבת 'ברכת
דער קעניגליכער דינאסטיע ,אבער האט
פארט באוויזן ארויפצוקלעטערן ביזן שּפיץ הבנים' זיך גאר שנעל באוויזן איינצוהאנדלען אן אויסטערלישן נאמען אויף דער חסיד'ישער
פון לאנד ,און דאן נאך אייננעמען די גאנצע גאס.
וועלט ,אנדעם וואס עמיצער זאל אים
ברכת הבנים ,וואס איז געקומען אנפילן דעם גרויסן חלל וואס איז היינט דא פאר
באווייזן אּפצושטעלן. בחורים מצטיינים בתורה ויראת שמים ,איז באלד פונעם ערשטן טאג פארפלייצט געווארן
אין דעם פסוק רעדט חבקוק וועגן פון ווענדונגען מצד פילע עלטערן ,וואס האבן געזוכט פאר זייערע טייערע קינדער א ּפאסיגן
די אידן ,וואס האבן בשום אופן עס נישט מקום תורה .די הנהלה האט זארגפעליג דורכגעקוקט אלע אּפליקאציעס און אויסגעקליבן דעם
געוואלט גלייבן ,אפילו נאכדעם וואס דער
נביא האט זיי דערציילט וואס עס קומטֹ :לא עידית שבעידית פון מובחרים ,בחורי חמד וואס ּפאסן אריין אין אזא ּפלאץ.
ַת ֲא ִמינּו ,כ'האב געוואוסט איר וועט נישט דורכאויס די ערשטע צוויי זמנים ,האבן די בחורי חמד באוויזן קונה צו זיין גאנצע
גלייבןִ ,כּי ְי ֻס ָפּר ,ווען איך וועל עס אייך מקצועות אין ש"ס ,אויף וועלכע זיי האבן געהארעוועט מיטן גרעסטן פלייס .דערצו האבן די
בחורים זיך געשטעלט צום פארהער אויף א ריזן חלק פון הלכות שבת .אין צוגאב ,האבן די
דערציילן — (רד"ק און אברבנאל). טייערע תלמידים זיך באוויזן משלים צו זיין אין חסידות ,מוסר ,יראת שמים און מידות טובות,
איר ווילט אוודאי נישט אננעמען מיינע אויף א פארנעם וואס האט זיך נישט צו שעמען פאר די אמאליגע ישיבות ,ממש ֹלא יאּו ֵמן ִ ּכי
ווערטער ,און איר טענה'ט אז ס'הערט ְי ֻס ָפּר.
זיך אומגלויבליך ,און ס'איז נישט מעגליך קלימאקס פונעם חורבן בית ראשון און מקור
מקבל צו זיין אזא זאך כל זמן מען זעט עס פארוואגלען די אידן אין גלות .דער נביא
נישט מיט די אייגענע אויגן — ֹלא ַת ֲא ִמינּו ִ ּכי דריקט אויס דעם וואונדער און ווייטאג אויף ְראּו ַבּגֹו ִים ְו ַה ִ ּביטּו ְו ִה ַ ּת ְ ּמהּו ְ ּת ָמהּו ִכּי ֹפ ַעל
ְי ֻס ָ ּפר .זאג איך אייך ,אז די זאך מיט בבל און די נצחונות און גרויסקייט פון נבוכדנצר און ּפֹ ֵעל ִ ּבי ֵמי ֶכם ֹלא ַת ֲא ִמינּו ִ ּכי ְי ֻס ָפּר (חבקוק
די צרות וואס וועלן קומען ,האט זיך שוין
אייגנטליך אנגעהויבן אויסשּפילן — ִכּי פֹ ַעל מלכות בבל — ֹלא ַת ֲא ִמינּו ִכּי ְי ֻס ָ ּפר. א ,ה).
חבקוק הנביא רעדט וועגן דעם
ֹּפ ֵעל ִבּי ֵמי ֶכם .די זאכן וואס קומען זענען פשוט פשט אויפשטייג פון דער בבל'ישער אימּפעריע,
ווירקליך אויסטערלישע חידושים וואס מען דאס אז לענדער און מלכים שלאגן און בפרט דער קעניג נבוכדנצר ,וועלכער
הערט נישט געווענליך — ְראּו ַבּגֹו ִים ְו ַה ִבּיטּו זיך צווישן זיך ,איז א נארמאלער חלק איז שּפעטער געווארן מלך אויף בבל ,און
פונעם לעבן ,וואס ערוועקט נישט קיין געמאכט גרויסע צרות פאר אידן ,מיטן
ְו ִה ַתּ ְ ּמהּו ְ ּת ָמהּו — (מלבי"ם) .
כסלו תשפ״ב 25
שטורעם איןוואדק כסלו תשפ״ב 26
אין די פארלאפענע ימי החנוכה האט זיך פלוצלינג
פארשפרייט א שמועה מפה לאוזן ,וועלכע האט
פארכאפט די ניו יארקער גאסן ,בתי מדרשים,
מקוואות און קאווע שטיבלעך מיט א שטורעם;
נעמליך ,אז די וואדקע פון דער פירמע 'גרעי גוס'
האט א פראבלעם פון סתם יינם | א ניכטערע
שטורעם אויף א גלעזל משקה
הרב חיים שלמה בערגער
'גרעי גוס'
שערוריה
א גלעזלדקע
כסלו תשפ״ב 27
וואדקע איז א טייל פון יעדער אידישער מסיבה.
פון א לחיים נאך שחרית ביז א חתונה ,פון א
יארצייט סעודה ביז א ברית ,פון א בר מצוה ביז
א קידוש און אלעס אינצווישן .דאס איז אויסער
די אלע אנדערע געברויכן וואס א גלעזעלע
וואדקע קען דינען ,ווייל ביי ערליכע אידן האטו
עס אלעמאל געדינט אויף געהויבענע צוועקן; זיך צו
דערווארעמען די נשמה ביי א חסידישן פארברענג,
אדער פשוט צו וואונטשן לחיים פאר א צווייטן איד.
אפילו אום פורים ,ווען די מצוה איז דאך דוקא
צו טרינקען וויין ,פארט זענען דא אידן וואס טרינקען
ענדערש וואדקע .פון דעם באקאנטן רב און וועלטס
מומחה אין כשרות ,הגאון ר' דן יואל ליווי זצ"ל,
דער רב ,פוסק און אנפירער פון די באקאנטע או-
קעי כשרות אגענטור ,האב איך אמאל געהערט אז
וואדקע איז די איינציגסטע אלקאהאלישע משקה
וועלכע מאכט נישט דעם מענטש אויסברעכן .איך
וויל עס נישט גיין אויספרובירן ,וועל איך אים מוזן
גלייבן אויפ'ן ווארט.
די משקה וואס מיר קענען אלס וואדקע איז שוין
הונדערטער יארן אלט ,און עס איז נישט קלאר וואו
און ווען עס איז אפירגעקומען .דאס ווייסט מען יא,
אין יאר '405למספרם (ה' קס"ה) ,העכער זעקס
הונדערט יאר צוריק ,ווערט עס שוין דערמאנט אין
פוילן ,אלס וואדקע .ווי עס זעט אויס איז די משקה
אפירגעקומען אין דער געגנט פון פוילן-אוקראינע-
רוסלאנד.
במשך די יארן איז עס אריבערגעגאנגען
פארשידענע סארט טוישונגען ,אבער פאר די
לעצטע קרוב צו דריי הונדערט יאר ,ווערט עס
שוין פראדוצירט אויף דעם אופן ווי מיר קענען עס.
וואדקע איז היינט גאר א פאפולערע משקה .בערך
א פערטל פון אלע אלקאהאלישע משקאות וואס
ווערן היינטיגע צייטן פארקויפט איבער דער גאנצער
וועלט ,איז וואדקע .ס'איז דעריבער קיין חידוש נישט
אז עס זענען פארהאן צענדליגער סארטן וואדקע ,און
הונדערטער 'ברענדס' וועלכע פראדוצירן דאס .און
מ'דארף קיינעם דערציילן וויפיל 'ברענדס' עס קומען
אריין אין דעם אידישן מארקעט .גייט נאר אריין צו
סיי וועלכע מער אהערגעשטעלטע קידוש און איר
וועט זיך באגעגענען מיט א גאנצן אויסוואל פון זיי.
און אויב אייער שול האט נישט אזעלכע וואס שטעלן
צו 'בעסערע' קידושים ,דאן כאפט אייך אריין צום
לאקאלן אלקאהאל געשעפט און קוקט זיך אום.
איך זאג דוקא אלקאהאל געשעפט ,און נישט
מקוה איד ,ווייל ע"פ רוב וועט דער מקוה איד נאר
האבן משקאות מיט השגחות (וואס איז דוקא גאר
א גוטע זאך) ,בשעת די "ליקער" געשעפטן קענען
פארקויפן אויך אזעלכע משקאות וועלכע האבן נישט
קיין השגחה ,אבער זענען באקאנט אלס כשר.
כסלו תשפ״ב 28
דער ערשטער טעלעפאן רוף איז געווען דאס איז גארנישט קיין קלייניגקייט ,היות 'גרעי גוס' וואדקע
צום רב וואס האט צוערשט ארויסגעלייגט אז די וואדקע ווערט שטארק פארקויפט אין
דעם צעטל אז עס איז דא א פראבלעם און מערערע היימישע משקות געשעפטן און מען אויב האט איר זיך שוין אמאל געטראפן
האט דערנאך צוריקגעצויגן דערפון .נאך זעט דאס זייער אפט ביי היימישע שמחות ביי א קידוש מיט א ברייטן אויסוואל פון
וואס איך האב זיך פארגעשטעלט ווער איך און אפילו אין בתי מדרשים ,און אז דא הערט משקאות ,האט איר שוין געוויס באגעגנט
בין און פארוואס איך רוף ,האט דער רב זיך מען אזא באשולדיגונג הערט זיך דאס זייער דעם פרעסטיזשפולן ,הויכן ,פארנעפלטן
אנטזאגט צו ענטפערן אויף מיינע פראגן פלאש ,מיט פליענדיגע קאטשקעס אויף איר,
אויפ'ן טעלעפאן .ער האט מיר געזאגט אז שרעקעדיג. פון דער פירמע 'גרעי גוס' (grey goose
פערזענליך קען זיין ער וועט רעדן צו מיר, עס ברענגט בכלל א שרעק ,נישט נאר – גרויע גאנז) .דאס פלעשל שיינט צו זיין
צוליב דער איינער משקה ,נאר בכלל איבער א גוטע מארקעטינג טאקטיק ,עס איז כולו
אבער נישט אויפ'ן טעלעפאן. דער גאנצער משקאות אינדוסטריע ,וועלכע אומר כבוד און אפשר דערפאר איז עס אזא
דער פתגם החכם זאגט ,תכלית הידיעה ווערט אסאך באנוצט אן קיין געהעריגע גאנגבארער ארטיקל ביי די סארט קידושים
שלא נדע .אזויפיל פארשטיי איך אין כשרות, השגחה ,נאר על סמך פון זאכן וואס מען
צו וויסן אז דער נושא פון אלקאהאלישע ווייסט .און אויב האט מען אלעמאל געוויסט און מסיבות.
משקאות איז א ברייט-פארצווייגטער ,און אז די 'גרעי גוס' וואדקע איז גוט און מ'האט די 'גרעי גוס' פירמע איז געגרינדעט
איך קען נישט דעם נושא .האב איך געמוזט עס גענוצט אזוי שטארק ביי פיל היימישע געווארן אין די נ' יארן אין פראנקרייך,
מסיבות ,און דערווייל ווערט מען געוואויר און עס איז געווען א דירעקטע פרואוו צו
רופן אנדערע וואס קענען יא דעם נושא. אז דאס פארמאגט אין זיך סתם יינם ,ווער קאנקורירן אין דעם אמעריקאנער וואדקע
צווישן די אידן מיט וועמען איך האב ווייסט וואס נאך מען גייט נאך געוואויר מארק מיט אנדערע פאפולערע ברענדס.
גערעדט ,ציילט זיך הרה"ג ר' אלכסנדר חיים און עס איז געלונגען' .גרעי גוס' איז פון די
פאנעט שליט"א ,א גרויסער מומחה אויף ווערן. מערסט פארקויפטע וואדקעס אין אמעריקע.
אלקאהאלישע געטראנקען ,און איינער פון די עס האט טאקע נישט גענומען לאנג און ווי עקספערטן האבן אנגעוויזן ,אז טראץ
חשוב'ע חברי מערכת הכשרות פון התאחדות ביז עס איז ארויסגעקומען א בריוו פון א וואס פילע יארן איז עס דורכגעפאלן אין די
הרבנים ,און נאך א קורצער אויספארשונג, באקאנטן רב אין וועלכן ער שרייבט אז היות 'טעם' קאנטעסטן ,און האט נישט מצליח
רעדנדיג מיט עטליכע וואס זענען עוסק אין ס'איז באקאנט געווארן אז אין די גרעי גוס געווען אריינצוגיין אין דער רשימה פון די
דעם ,האב איך זיך אוועקגעזעצט אפשרייבן וואדקע איז דא אלקאהאל פון טרויבן ,ממילא צען בעסטע וואדקעס ,פארט האבן זיך אירע
עטליכע שורות איבער וואס איך האב פארקויפונגען שטארק געהויבן ,טראץ וואס
זאל מען דאס מער נישט נוצן. זיי זענען פיל טייערער פון רוב אנדערע .און
אפגעלערנט. אבער נאך אינעם זעלבן טאג האט דער דאס איז אלץ דערפאר ווייל זיי שטעלן זיך
רב ארויסגעגעבן א הבהרה ,אז נאך אן
וואדקע געמאכט ערנסטן בירור מיט רבנים מומחים לאזט ער אהער אלס די וואדקע פון די עליטע.
פון טרויבן וויסן אז ס'איז כעת נישט דא דער פראבלעם, במשך די יארן איז שוין עטליכע מאל
הגם אז אזא סארט פראבלעם קען זיך מאכן געווען שמועות פורחות באוויר איבער די
למען האמת מוז איך קלארשטעלן באלד ביי אלע בראנפנס וואס האבן נישט קיין כשרות פון דעם ספעציפישן וואדקע ,אבער
אין אנהייב ,אז א קלארן בילד האב איך נאך היות זיי זענען נאר געווען שמועות ,האט מען
אלץ נישט ,און אויב איך וויל ארויסהאבן דאס השגחה.
גאנצע בילד וועט זיך פאדערן פון מיר אסאך עטליכע טעג שפעטער ,דינסטאג פרשת עס נישט צו ערנסט גענומען.
מער צייט ,אבער א שטארקן לימוד האב איך ויגש ,ג' טבת ,איז ארויסגעקומען א בריוו
שוין ארויסגענומען פון דער גאנצער זאך, פון הרב יצחק דיין ,א רב אין זשענעווע א ניכטערע שאלה
אז עס איז גארנישט אזוי פשוט צו טרינקען (גענף) ,שווייץ ,וואו ער שרייבט קלאר
אז ער געט א השגחה אויף די אריגינעלע פארגאנגענעם וואך ,פרשת מקץ ,האט
משקאות אן א געהעריגע ,ערליכע השגחה. 'גרעי גוס' וואדקע ,די וועלכע קומט פון א זיך פלוצלינג פארשפרייט א שמועה מפה
ווי דערמאנט ,איז עס נישט קיין נייע זאך ספעציפישער פאבריק אין פראנקרייך ,און לאוזן ,וועלכע האט פארכאפט די ניו יארקער
די שמועה אז מיט דעם 'גרעי גוס' וואדקע אז אלע אלקאהאל וואס קומט אהין אריין גאסן ,בתי מדרשים ,מקוואות און קאווע
קען זיין א פראבלעם .לויט ווי איך האב יעצט ווערט געמאכט פון פראנצויזישע ווייץ ,און שטיבלעך מיט א שטורעם; נעמליך ,אז די
צאמגעקליבן ,האבן פארשידענע רבנים שוין די אלקאהאל שטייט אונטער דער השגחה וואדקע פון דער פירמע 'גרעי גוס' האט
פאר יארן פרובירט צו באקומען געהעריגע פון הרה"ג ר' שמואל עקיבא יפה-שלעזינגער א פראבלעם פון סתם יינם .דהיינו ,אז זיי
צוטריט צו די 'גרעי גוס' פירמע ,אבער נישט פארמאגן אין זיך אלקאהאל געמאכט פון
מצליח געווען .דער גרעסטער משקאות שליט"א ,שטראסבורגער רב. טרויבן ,וואס גייט אריין אין דעם פראבלעם
סוחר אין אייראפע ,וואס פארקויפט פאר די דאזיגע סומאטאכע פון בריוון אהין פון סתם יינם (אדער ווי טייל רופן עס אן ,יין
הונדערטער אנדערע סוחרים ,איז גראדע און צוריק און די רעדעס איבער דעם ,אין נסך) .אין אנדערע ווערטער מיינט דאס ,אז
א פרומער איד ,און ער האט שוין פרובירט צוגאב צו רעדעס וואס איך האב שוין געהערט מען טאר די דאזיגע וואדקע נישט טרינקען.
העלפן די רבנים אנקומען אהין ,אבער אן במשך די יארן ,אינאיינעם מיט אנפראגעס
פון באקאנטע וואס האבן געוואלט הערן
וואס ליגט אונטער דעם ,האט מיך געטריבן
צום טעלעפאן.
כסלו תשפ״ב 29
א וודאות. געוואלט רעדן צו אונז ,ווייס איך נישט ערפאלג .אט דער זעלבער סוחר ,צוליב
הרב יצחק דיין אליינס שרייבט דוקא וועלכע אינפארמאציע איז אנגעקומען צו דעם ריזן קוואנטום פון סחורה וואס ער
יא אז אין יענער פאבריק ווערט פראדוצירט אים וואס האט אים באוואויגן צוערשט צו קויפט איין ,קען ער געווענליך אנקומען
נאר די איינע זאך ,גרעי גוס וואדקע ,און ער שרייבן דעם בריוו לאיסור ,און וואס ער צו אלע פירמעס און פאבריקן און ער האט
שרייבט קלאר אז ער געט א השגחה אויף האט שפעטער מברר געווען וואס האט אים שוין מערערע מאל געהאלפן רבנים אנקומען
דעם .אבער אויף דעם פלעשל אליינס איז איבערצייגט אז לעת עתה איז עס נישט קיין מברר צו זיין וויכטיגע כשרות אינפארמאציע.
אבער ביי דער פירמע 'גרעי גוס' ,האט אפילו
נישט פארהאן א חותם כשרות. פראבלעם.
דאס מיינט אז אין דער פאבריק פון צווישן אלע אנדערע שמועסן וואס דער סוחר געטאפט א וואנט.
אויף וועלכער הרב דיין שרייבט אז ער איך האב געהאט האט זיך ארויסגעשטעלט עס זענען דא פארשידענע כשרות
געט א השגחה ,ווערט נאר פאבריצירט ארגאניזאציעס וועלכע געבן ארויס ליסטעס
די ענדגילטיגע וואדקע ,אבער נישט די אזא בילד. פון משקאות וועלכע זענען בסדר ,אפילו
אלקאהאל .דאס מיינט אז דארט אהין ווען די שמועות האבן זיך בליץ שנעל אן א השגחה; און כאטש וואס ס'איז נישט
ברענגט מען שוין פארטיגע אלקאהאל, צעטראגן איבער דער גאנצער וועלט אז די דא דער פלאץ אריינצוגיין אין דעם עצם
וואס ווערט געמאכט אין פראנקרייך ,מיט אלקאהאל פון גרעי גוס איז געמאכט פון ענין פון אזעלכע ליסטעס ,איז אבער דער
ארום זיבן הונדערט קילאמעטער אוועק, טרויבן ,האבן טייל אנגעגעבן אז דאס איז מציאות ,אז איינע פון די אנגעזעענע כשרות
וואס יענע פאבריק ,וואו מען מאכט די באשטעטיגט געווארן דורך די סי-אר-סי פון קערפערשאפטן פון אמעריקע ,וועלכע
אלקאהאל ,שטייט אונטער דער השגחה פון שיקאגא .אבער דאנערשטאג נאכמיטאג האט פלעגט האבן אט די וואדקע אויף זייער
הרב שלעזינגער ,און דא טוט מען עס נאר די סי-אר-סי ארויסגעגעבן א הבהרה אז זיי ליסטע ,האט עס אבער די לעצטע פאר יאר
אויסמישן מיט וואסער און עס אריינלייגן אין טוען דאס נישט באשטעטיגן .נישט לאיסור
אראפגענומען דערפון.
פלעשלעך. אבער אויך נישט להיתר. מיט אלע שמועות אינאיינעם ,איז נישט
נאך א נקודה וואס איך בין געוואויר אינצווישן איז געקומען די סטאר- געווען קיינער וואס האט געקענט קומען און
געווארן איז ,אז די זעלבע פירמע ,גרעי גוס, קעי כשרות ארגאניזאציע און האט מודיע זאגן קלאר אז עס איז דא עפעס א פראבלעם
פארמאגט נאך פאבריקן וואו זיי פאבריצירן געווען אז אויף זייער רשימה געפונט זיך מיט דעם ,און היות שכך ,האבן היימישע אידן
אנדערע וואדקעס ,מיט פלעיווארס ,און יא די גרעי גוס צווישן די כשר'ע משקאות,
אין טייל פון זיי ווערט קלאר יא באנוצט און דאס האבן זיי געטון על סמך וואס אין ווייטער ממשיך געווען עס צו טרינקען.
אלקאהאל געמאכט פון טרויבן .און אזוי אויך ארץ ישראל קומט עס אריין אלס א כשר'ע פארגאנגענע וואך אבער האבן זיך
פראדוצירן זיי קאניאק ,וואס ווערט דירעקט משקה .ווען מען האט בודק געווען אין ארץ אנגעהויבן דרייען שמועות אז עס האט זיך
ישראל מיט די רבנות אויף וועלכן סמך עס קלאר ארויסגעשטעלט אז די אלקאהאל וואס
געמאכט פון וויין. קומט אריין דארט ,האט זיך ארויסגעשטעלט מען נוצט צו פראדוצירן די וואדקע ,ווערט
אז אן אמעריקאנער כשרות קערפערשאפט –
וויין פעסער אין א גראדע איינס וואס איז פארבונדן מיט דעם געמאכט פון טרויבן.
רָאם פאבריק רב וואס האט צוערשט ארויסגעגעבן דעם כדי דאס צו פארשטיין ,לאמיר געבן א
מודעה להיתר און דערנאך צוריק געצויגן קורצן הסבר .וואדקע ווערט געמאכט פון
נו ,אויב אזוי קענט איר דאך פרעגן, אלקאהאל וואס ווערט אויסגעמישט מיט
אז אויב נאך אלע מעשיות קום איך בס"ה דערפון – טוט עס באשטעטיגן אלס כשר. וואסער .דער אלקאהאל קען געמאכט ווערן
דערציילן אז עס איז דא א רב וואס זאגט קלאר למעשה אבער פארמאגט עס נישט דעם פון פארשידענע סארטן מאכלים .שוין פאר
אז ער געט א השגחה אויף דעם ,און איך זאג הכשר פון דעם אמעריקאנער קערפערשאפט הונדערטער יארן צוריק זעט מען אז עס
נאר אז איך קען נישט זאגן אנדערש ווי אים אויך נישט ,און נאך א בירור שטעלט זיך איז געמאכט געווארן פון טרויבן .אבער עס
אבער איך קען עס אויך נישט באשטעטיגן, ארויס אז זיי האבן עס נאר באשטעטיגט אלס איז אויך אלעמאל געמאכט געווארן פון
איז וואס וויל איך דא .מי שמך לאיש צו רעדן כשר אויפ'ן סמך פון דעם הרב יצחק דיין פון פארשידענע סארטן תבואה ,ווי ווייץ און
איבער יענעמ'ס השגחות .וועל איך דעריבער גערשטן ,און רוב וואדקעס ווערן פון דעם
איבערגעבן דא דריי געשיכטעס וועלכע איך גענף. געמאכט .עס קען אבער אויך געמאכט ווערן
האב געהערט דורכאויס מיינע טעלעפאן איינער פון די מומחים מיט וועמען איך פון קארן ,שיפון (פון די ה' מיני דגן) ,און נאך
רופן צו רבנים און מומחים איבער דעם נושא. האב גערעדט ,האט מיר געזאגט ,אז לפי
עס איז פארהאן אן אלקאהאלישער ידיעתו ,שטייט די גרעי גוס וואדקע אויך אנדערע ,און אויך פון קארטאפל.
משקה וואס הייסט ר ָאם ( .)rumדאס ווערט נישט דירעקט אונטער דער השגחה פון דעם וויאזוי מען מאכט די אלקאהאל איז נישט
געמאכט פון צוקער ,און עס האט אלעמאל הרב יצחק דיין ,נאר היות אז דער הרב דיין קיין שמועס פאר יעצט ,אבער נאך דעם וואס
געהייסן אז עס דארף נישט האבן קיין השגחה געט א השגחה אויף עפעס אן אנדער משקה מען האט דעם אלקאהאל ,מישט מען דאס
ווייל עס קומט קיינמאל נישט אן צו וויין וועלכע ווערט פאדוצירט אין יענער פאבריק, אויס מיט וואסער און אזוי ווערט נולד די
און צוליב דעם ווייסט ער אז עס קומט נישט
פעסער. אריין אהין קיין שום אנדערע אלקאהאל, משקה וואס מיר קענען אלס וואדקע.
פארלאזט ער זיך אויף דעם צו זאגן אז אויך איז דא יעצט ארויס א שמועה אז די
דאס שטייט אונטער זיין השגחה .אבער דאס אלקאהאל וואס ווערט גענוצט פאר די 'גרעי
האט ער מיר נישט געקענט באשטעטיגן מיט גוס' ,איז געמאכט פון טרויבן .היות אז דער
אויבנדערמאנטער רב האט דערווייל נישט
כסלו תשפ״ב 30
'גרעי גוס' אזא סיסטעם .דאס מיינט אז זיי איז דא א ריזיגע פאבריק אין צענטראל
האבן נישט קיין שום וועג וויאזוי אמעריקע וואס פאבריצירט ר ָאם ,אבער זיי
שערוריה פעסטצושטעלן וועלכע משקאות פארקויפן עס נישט אליינס אויפ'ן מארק,
זיי האבן געהאלטן אין די וויין נאר זיי מאכן עס פאר אנדערע פירמעס ,אין
אט פעסער... א סיסטעם וואס איז באקאנט אין אמעריקע
און דאס איז שוין אויסער אלס "פרייוועט לעיבלינג" .דאס מיינט אז
איך געהערט האב דעם פראבלעם פון דעם ליגנט, אויב איך וויל פארקויפן מיין אייגענער
ברענד פון ר ָאם ,קען איך קומען דאס מאכן
נאך א געשיכטע פון א זאך וועלכע איז וואס מ'קען קיינמאל נישט וויסן צי ביי זיי .אדער אויב וויל איך מאכן א משקה
עס איז געווען בזדון אדער בשגגה .די אין וועלכען מען נוצט ר ָאם ,קען איך ביי זיי
אינגאנצן נישט א טייל פון דער פראצעדור פאבריק האט טאקע נאכנישט באקומען
קיין השגחה עד היום הזה .אבער פון דער באשטעלן די ר ָאם.
פון דער פירמע ,נאר סתם א זאך וואס די מעשה זעט מען אז אפילו ביי אזא זאך וואס די פירמע האט אלעמאל געזאגט זייער
איז געווען אנגענומען אלעמאל אז עס דארף הויך און קלאר אז זיי האבן נישט קיין שום
גוים צווישן זיך טוען ,אזוי איין מאל א יאר, נישט קיין השגחה ,האט זיך געקענט מאכן וויין פעסער ,און זיי האבן אפילו נישט קיין
סיבה צו פארמאגן וויין פעסער ,ווייל זיי
אן קיין שום שלעכטע כוונות .און אזא זאך אזא פראבלעם. זענען נישט אין דעם ביזנעס פון פארקויפן
סיי וועלכע ספעציפישע משקה .זיי זענען
קען אפילו געשען אין א מקום וואס האט יא א בהמה אויפ'ן נאר דא צו פאבריצירן ר ָאם .אויב איינער פון
בראנפן ברענער זייערע קליענטן וויל עס פארבעסערן דורך
א השגחה .ועל אחת כמה וכמה אין א מקום עס האלטן אין וויין פעסער ,קען ער אליינס
מעשה נומער צוויי :א משגיח ,א גרויסער קויפן זיינע אייגענע וויין פעסער און עס
וואס האט נישט איינס. מומחה אין אלקאהאלישע געטראנקען און אריינלייגן דארט ,נאך וואס ער קויפט עס פון
אין די פאבריקן וואו מען פאבריצירט זיי,
עפילאג איז געווען אין דייטשלאנד בודק צו זיין א דער פירמע.
גרויסע פאבריק .ער האט דארט פארברענגט זיי האבן אלע יארן געזאגט ,און אפילו
צום שלוס וועל איך ענדיגן מיט דער א וויילע און אזוי ארום איז אים אויסגעקומען געוויזן דאקומענטן ,אז זיי קויפן אלע זייערע
דריטער מעשה וואס איך האב געהערט. צו שמועסן מיט די מענעדזשערס פון דער פעסער פון צוויי בארימטע משקאות פירמעס
דא אין אמעריקע ,וואס אויף יענע האט מען
עס איז שוין יארן אנגענומען ביים פאבריק. טאקע געהאט באשטעטיגט אז ביי זיי איז
היימישן ציבור ,אז סקאטש וויסקי ,וועלכע אזוי רעדנדיג איבער זייערע כלים און
איז א "סינגל מאלט" ,נישט קיין "בלענד", מאשינען ,פארציילט אים א מענעדזשער, נישטא קיין פראבלעם.
וואס שטייט נישט אויף דעם "שערי" ,אדער אזוי מסיח לפי תומו ,אז איינמאל א יאר, איז געווען איין פירמע וואס האט געקויפט
ווען עס קומט דער ניי-יאר טאג למספרם, ר ָאם פון זיי ,און די פירמע האט געוואלט
אנדערע וויין פעסער ,מעג מען טרינקען. ברענגט ער א גאנצע זייטל פון א בהמה און באקומען א השגחה .איז א משגיח ,א מומחה
דערציילט מיר א משגיח ,אז רעדנדיג ער בראט עס אפ אין דעם אונטערשטן טייל אין אזעלכע סארט פאבריקן ,אראפגעפלויגן
לעצטנס מיט א גרויסן סוחר וואס קויפט איין פון דעם בראנפן ברענער .ווייל היות אז דער אהין עס בודק זיין .דאס איז געווען א
משקה דירעקט ביי גרויסע פירמעס ,האט מאשין קאכט דאס גאנצע יאר בראנפן ,ווערט שווערע עבודה .די פירמע פארמאגט ריזיגע
ער אים דערציילט אז א מענעדזשער פון א דאך דער גאנצער מאשין אנגעזאפט פון די וועירהאוזעס מיט איבער פערציג טויזנט
ריזיגער פאבריק וואו מען פאבריצירט אזא אלקאהאל און דאס געט אריין א גוטע טעם פעסער! דער פלאץ איז אלעמאל טונקל
סארט משקה ,אזא וואס איז זייער פאפולער (צוליב זיכערקייט ,אז די אלקאהאל זאל זיך
ביים היימישן ציבור ,האט אים דערציילט ,אז און גערוך אין די פלייש. נישט אנצינדן פון די עלעקטריק) און מען
ער ווייסט קלאר ,אז ערגעץ דורכאויס דעם איז איין מאל א יאר ,לכבוד דעם האט געדארפט ארומקריכן מיט פלעשלייטס
פאבריצירונגס פראצעדור פון דעם משקה, חגא ,פאסמאקעוועט ער זיך מיט אזא גוט
געבראטן שטיקל פלייש ,מיט דעם געשמאקן צווישן די פעסער.
גייט דאס דורך א וויין פאס. נאך א וויילע ארומקריכן האט מען
דערפאר וועט איר האפנטליך בעסער טעם און ריח פון די אלקאהאל. אנגעהויבן טרעפן פעסער מיט סימבאלן
פארשטיין פארוואס איך האב גענומען דעם נאכ'ן זיך ארומדרייען אין יענעם ראיאן אויף דעם ,וואס דער משגיח האט תיכף
פעדער אין דער האנט .די אלע זאכן קען מען פאר עטליכע טעג ,האט דער משגיח געהאט דערקענט אז דאס זענען סימבאלן פון די
נאך אלץ מתיר זיין און ס'רעדט זיך לכאורה שמועסן מיט נאך עטליכע מענעדזשערס פון פרעסטיזשפולע וויין קעלערן פון פראנקרייך,
נישט פון קיין ערנסטע איסורים ,פארט האט אלקאהאל פאבריקן (יענע געגנט פארמאגט
זיך מיר אנגעהויבן ארויסשיילן א בילד, אסאך אזעלכע פאבריקן) ,און אלע האבן אים שפאניע און טשילע.
אז היימישע אידן ,וועלכע זענען מקפיד דערציילט אז זיי טוען די זעלבע זאך .דאס בדרך כלל וועלן פאבריקן האבן א
בקלה כבחמורה און צאלן אזויפיל געלט פינקטליכן חשבון אויף יעדן פלעשל בראנפן,
פאר א העכערן כשרות סטאנדארט ,וואלטן איז עפעס אזא סארט מנהג המקום. אין וועלכע פאס די משקה איז געהאלטן
געווארן ,אבער די פירמע האט נישט געהאט
געוואלט וויסן פון די זאכן .
כסלו תשפ״ב 31
| עט סופר מהיר |
צייט אפשניט :צווישן ה' אלפים ספרים
שנת ת"ע און שנת תק"כ. פארפאסט
געווארן דורך
די ספרים" :חפץ ה'" – להגה"ק בחורים
רבי חיים אבן עטר זצוק"ל ,דער
"אור החיים הקדוש"" .שער יוסף" – דריטער טייל :ספרים
להגה"ק רבי חיים יוסף דוד אזולאי פון אינמיטן תקופת
זצוק"ל ,דער הייליגער "חיד"א". האחרונים ,פארפאסט
"שער המים" – להגה"ק רבי משה דורך גדולי ישראל אין
יוסף מרדכי מיוחס זצוק"ל" ,ראשון זייערע בחור'ישע יארן
לציון" אין ירושלים.
עפאכע :פון אומגעפער צוויי
הונדערט און צען יאר צוריק ,ביז
אומגעפער צוויי הונדערט זעכציג
יאר צוריק.
דיין אין שטאט ,אבער ער האט דאס שטענדיג בארימטע דרשנים אין שטאט ,צוציענדיג מאסן ספר" :חפץ ה'"
אפגעזאגט. צו הערן זיינע בליציגע רייד .זיין נאמען איז שנעל פארפאסט דורך:
באקאנט געווארן מיט זיין אויסערגעווענליכע הגה"ק בעל "אור החיים" הקדוש זצוק"ל
פארט אבער איז ער שוין דאן באקאנט גאונות בתורת הנגלה ובתורת הנסתר ,זיין
געווארן סיי אין סאלי און סיי אין גאנץ מאראקא צדקות און חסידות ,און זיין בארימטע גמילות אין עלטער פון:
אלס גאון וצדיק ,אזש ווען ער איז ארומגעגאנגען חסדים און שאפן געלטער פאר ארימעלייט. ווארשיינליך נאך אונטער די צוואנציג יאר
שאפן הסכמות אויף זיין ערשטן ספר ,האט ער דורכאויס די יארן האט מען אים עטליכע מאל
געקריגן הסכמות פון די גרעסטע מאראקאנער אנגעבאטן צו דינען אלס רב אדער כאטש אלס אין יאר תנ"ו איז געבוירן געווארן אינעם
רבנים ,און די רבנים פון סאלי האבן זיך שטאט סאלי [אדער ווי גערופן אין אנדערע
שער-בלאט פונעם ספר "חפץ ה'" ,דער ערשטער ספר פלעצער" :סלא"] אין מאראקא ,דער בארימטער
דער ציון פונעם אור החיים הקדוש פונעם אוהחה"ק ,וואס ער האט שוין אנגעהויבן צו שפעטערדיגער גדול הדור ,רבינו חיים אבן עטר
אויפן הר הזיתים שרייבן אין יונגן עלטער זצוק"ל ,באקאנט אלס דער "אור החיים הקדוש".
דער הייליגער אוה"ח האט א גאר פילפארביגן
לעבן וואס איז עטוואס מער באקאנט ,און
דערפאר פעלט זיך נישט אויס אפצושטעלן און
באשרייבן באריכות זיין ביאגראפיע.
זיין גרויסקייט אין תורה זעט זיך פונעם
פאקט אז נאך אלס קינד האט ער שוין געלערנט
מיט זיין גרויסן זיידן ,הגה"ק רבי חיים אבן
עטר הזקן זצוק"ל ,און נאך איידער די בר מצוה
האט ער שוין חתונה געהאט ,און עטליכע יאר
שפעטער האט ער חתונה געהאט מיט זיין
צווייטן ווייב ,זיינס א קוזינע (זיין שווער ,רבי
משה בן עטר ,איז געווען א זון פון רבי שם טוב
בן עטר ,וואס איז געווען א ברודער פונעם
אויבנדערמאנטן רבי חיים הזקן).
נאך די חתונה האט ער שוין געגרינדעט
א ישיבה אין סאלי ,און איז אויך געווען פון די
ספרים שאפע כסלו תשפ״ב 32
הרב שמעון שלמה זילבער
טאקע די אויבנדערמאנטע ספר פרי תואר זיך באציענדיג צום אנדערן סטיל וואס ער אויסגעדרוקט אויף אים אינעם הסכמה ,אז ער
איז שוין געשילדערט געווארן אין דעם סעריע, האט געשריבן אין יענע יארן .אין די יונגע יארן איז אן" :איש אלוקים קדוש הוא בדורנו" ,און
ביים באשרייבן דעם ספר "פרי חדש" פון האט ער געשריבן מיט גרויס חריפות ,טיפע און דער אור החיים הקדוש איז נאך דאן געווען א
הגה"ק רבי חזקיה די סילוא זצוק"ל ,וואס האט אדורכגעאקערטע חידושים אויפן גמרא ,אבער קנאפער פינף און דרייסיג יעריגער יונגערמאן!
אויפגעקאכט א פאלעמיק מיט איר ערשיינונג עס האט נישט געהאט קיין שייכות מיטן עולם טאקע אט דער ספר" ,חפץ ה'" ,וואס
צוליב דעם מחבר'ס שארפער שפראך .מיר האבן באשטייט פון זיינע ערשטע געדרוקטע חידושים
דאן באשריבן ווי דער "פרי תואר" פונעם אור ההלכה. על מסכתות הש"ס (אויף מסכתות ברכות,
החיים הקדוש איז אין גרויסן טייל געקומען צו באלד נאכ'ן דרוקן דעם ספר חפץ ה' ,האט שבת ,הוריות און טייל פון חולין) ,האט ער
פארענטפערן די שארפע השגות פונעם פרי חדש ער זיך גענומען ארבעטן אויף א ספר בהלכה (זע ווארשיינליך נאך אנגעהויבן צו שרייבן זייענדיג
אויף פריערדיגע ספרים [און שפעטער זענען שפעטער) ,און וויבאלד ער האט זיך אריינגעלייגט אונטער די צוואנציג יאר אלט [טראצדעם וואס
ערשינען אנדערע ספרים אפצוענטפערן די אין אדורכטון סוגיות אויפן שטייגער פון ער האט שוין חתונה געהאט פיל פריער ,ווי
ווערטער פונעם "פרי תואר" אויפן "פרי חדש"]. "לאסוקי שמעתתא אליבא דהלכתא" ,האט ער אויבנדערמאנט] ,טראצדעם וואס ער האט עס
באשלאסן צו טוישן זיין דרך הלימוד וכתיבת געוויס נאך געשריבן ווייטער ביז טיף אין די
ספר" :שער יוסף" חידושים ,און טאקע זיינע שפעטערדיגע ספרים ת"פ יארן ,ווען ער איז שוין געווען אין זיינע
פארפאסט דורך: זענען שוין געשריבן אליבא דהלכתא אפילו ווען
הגה"ק מרן החיד"א זצוק"ל דרייסיגער יארן.
אין עלטער פון :זיבעצן יאר זיי זענען געשריבן אויף מסכתות הש"ס. דאס צייגט זיך ארויס סיי פון דעם וואס
דער קומענדיגער ספר איז געווען "פרי דער ספר באשטייט פון קורצערע און לענגערע
ווען מיר דערמאנען דעם אור החיים הקדוש תואר" אויף יורה דעה ,און איז ערשינען אין יאר שטיקלעך ,און זענען נישט געהעריג מסודר,
קומט אויטאמאטיש ארויף אין קאפ דער נאמען תק"ב ,איין יאר איידערן הסתלקות פונעם אור וויבאלד עס אנהאלט חידושים פון מערערע יארן
פון זיין בארימטן תלמיד ,דער גדול הדור וגאון החיים הקדוש אין ירושלים ,אין יונגן עלטער פון און תקופות ,און סיי פון דעם וואס דער אור
מופלא ומופלג רבי חיים יוסף דוד אזולאי 47יאר .אינעם זעלבן יאר איז אויך ערשינען די החיים זעלבסט שרייבט טאקע אינעם ספר אור
זצוק"ל ,באקאנט אלס דער "חיד"א" ,וואס האט פאנאמענאלע ווערק "אור החיים" על התורה, החיים ,אויפ'ן פסוק "ויסעו מרפידים" (שמות יט,
געשטאמט פון דורי-דורות בארימטע רבנים און מיט וועלכער נאמען ער איז געבליבן באקאנט ב) ,איבער זיין ספר חפץ ה'" :שחברתי על קצת
מקובלים למשפחת אזולאי ,ביז הגה"ק המקובל
האלוקי רבי אברהם אזולאי זצוק"ל בעל "חסד ביזן היינטיגן טאג. ממסכתות הש"ס בקטנותי".
לאברהם" מגדולי תלמידי הגה"ק רבי חיים אכט יאר נאך זיין הסתלקות איז ערשינען דאס מיינט נישט אז ער האט עס אפגעשריבן
וויטאל זצוק"ל ,דער גרויסער תלמיד האריז"ל דער ספר "ראשון לציון" ,וואס אנהאלט זיינע ממש גאר יונג ,נאר אקעגן די שפעטערדיגע
שפעטערדיגע חידושים על סדר הש"ס ,און חידושים ,טאקע אויך אויף מסכתות הש"ס ,האט
זענען שוין געשריבן אויפן סטיל פון צאמנעמען ער דאס פאררעכנט ווי אפגעשריבן "בקטנותי",
סוגיות.
דער שול וואו דער אור החיים הקדוש האט געגרינדעט זיין שער-בלאט פונעם בארימטן ספר
"ישיבת כנסת ישראל" אין ירושלים אור החיים על התורה
כסלו תשפ״ב 33 ספרים שאפע
| עט סופר מהיר |
דער ציון פונעם הייליגן חיד"א אויפן הר המנוחות צורת קדשו פונעם הייליגן חיד"א זצוק"ל
געמאכט מיט אומצאליגע גדולי ישראל פון אלע ער געלערנט ביים גאון אדיר בעל "בתי כהונה" (דער בעל חסד לאברהם איז זעלבסט געווען א
שטרעמונגען און קרייזן ,און אזוי אויך האט זצוק"ל דער ראשון לציון אין ירושלים. מאראקאנער פונעם שטאט פעז ,און זינט ער איז
ער געהאט א גרויסן אנהענגערשאפט פון פילע ארויפגעקומען וואוינען אין ארץ ישראל האט
עשירים ,וואס האבן געלאזט דרוקן זיינע ספרים דער חיד"א איז געווען א גלענצנדער די פאמיליע פארגעזעצט ארויסצוגעבן גדולי
אויף זייערע קאסטן ,אזש ער האט אספיעט צו שרייבער מיט א זעלטענעם פעדער און כח
דרוקן פופציג פון זיינע ספרים נאך ביי זיין לעבן החידוש .עס זענען פארהאנען גאר ווייניג ישראל אין ארץ ישראל).
[נאך א גרויסע טייל איז געדרוקט געווארן נאך גדולים וואס האבן אפגעשריבן אזויפיל ספרים פונקט ווי זיין רבי איז אויך זיין
זיין הסתלקות ,און נאך א טייל איז פארבליבן ווי אים – גאנצע הונדערט-צוויי-און-צוואנציג לעבנסביאגראפיע היבש באקאנט און גאר
חיבורים! ,און טאקע מיטן שלימות און גאונות פילפארביג ,און דערפאר וועלן מיר דאס אצינד
בכתב-יד]. פונעם חיד"א .אבער עס זענען ווארשיינליך נישט שילדערן באריכות .וואס איז יא וויכטיג
איינע פון זיינע ספרים איז "שער יוסף" אויף בכלל נישטא קיין גדולים וואס האבן אפגעשריבן ארויסצוברענגען איז זיין געוואלדיגער כח
מסכת הוריות ,וואס באשטייט פון חידושים ספרים אויף אזויפיל אנדערע סארטן מקצועות התורה וואס האט זיך שוין ארויסגעצייגט ווען
על סדר הדף און אויך חידושים אויף די ספרי ער איז נאך געווען א יונגער בחור'ל ,אזש ווען
בתורה און אפילו וועלטליכע מקצועות. דער אור החיים איז אנגעקומען קיין ירושלים
הראשונים ,ווי רמב"ם ,רי"ף א.א.וו. ער האט געשריבן ספרים אויף משניות, אין זומער פון יאר תק"ב ,און האט דארטן
דאס איז דער ערשטער ספר וואס ער מסכתות הש"ס און מסכתות קטנות; שולחן ערוך, געגרינדעט זיין ישיבה "כנסת ישראל" פאר גדולי
האט ארויסגעגעבן ,זייענדיג א קנאפער שאלות ותשובות און הלכה; על התורה ,הפטורה וחכמי העיר ,האט דער אכצן יעריגער חיד"א פיין
דרייסיג יעריגער יונגערמאן .די הסכמות וואס און נ"ך; דרשות און ימים טובים; אויף הגדה
באצירן דעם ספר ,פון אלערליי גדולי ישראל של פסח ,מוסר און פרקי אבות; פארשידענע אריינגעפאסט אינעם ישיבה.
איבערן וועלט אין יענע צייטן ,צייגן אויף אן קושיות; פארשידענע ענציקלאפעדיעס אין איין יאר שפעטער איז דער אור החיים
אויסטערלישן הערצה און יראת הכבוד וואס הלכה ,אגדה ,מדרש וענינים שונים; כללי הש"ס הקדוש נסתלק געווארן ,און זיין גרויסער תלמיד
מ'האט שוין דעמאלט געהאט פארן הייליגן און אגדות הש"ס; קבלה; תפילות ,תיקונים און הגה"ק רבי יונה נבון זצוק"ל בעל "נחפה בכסף"
חיד"א .די טיטלען זענען ווי פאר א זקן ויושב הנהגות; א לאנגע רייזע טאגבוך; היסטאריע האט דאן געפירט א ישיבה אין ירושלים [און האט
בישיבה וצדיק מפורסם .אבער אין פאקט ווערט און ביבליאגראפיע; איבערגעדרוקט ספרים פון שפעטער איבערגענומען די ישיבת כנסת ישראל
אנגעגעבן ,אז ער האט שוין פארפאסט די פונעם אור החיים] ,און דער חיד"א – וואס איז
פריערדיגע גדולי ישראל; און נאך. אויך געווען זיינ'ס א פלומעניק – האט געלערנט
חידושים פונעם ספר ביי די זיבעצן יאר אלט. דינענדיג אלס "שד"ר" (=ש'לוחא דר'חמנא; רוב פון זיין תורה ביי דעם רבי'ן ,צוזאמען מיט
ביים סוף ספר זענען געדרוקט צען לענגערע דער טיטל פארן ארץ ישראל'דיגער שליח קיין זיין פריינד דער הייליגער מהרי"ט אלגאזי
תשובות בהלכה ,וואס ער האט אפגעשריבן שוין חוץ לארץ ,צו שאפן געלט פאר עניי ארץ ישראל) זצוק"ל .זיי האבן שפעטער אויך געלערנט
ביים צאמנעמען די חידושים צו ווערן געדרוקט, פאר לאנגע יארן ,איז ער אנגעקומען איבער צוזאמען תורת הקבלה ביים הייליגן רש"ש אין
און אזוי ווארטנדיג האט ער אפגעשריבן די פארשידענע לענדער און אפילו קאנטינענטן ישיבת המקובלים "בית א-ל" ,און אזוי אויך האט
איבערן וועלט ,און ער האט זיך באקאנט
לענגערע גאונישע תשובות.
ספרים שאפע כסלו תשפ״ב 34
הרב שמעון שלמה זילבער
די ציונים פונעם הייליגן מהרי"ט אלגאזי און זיין שער-בלאט פונעם ספר "פרי האדמה" ,פונעם "ראשון שער-בלאט פונעם ספר "שער יוסף" ,דער ערשטער
פאטער דער מהר"י אלגאזי ,וואס זענען לציון" הגה"ק רבי רפאל מיוחס זצוק"ל ספר וואס דער חיד"א האט געדרוקט פון זיינע
ביידע געווען "ראשון לציון" חידושים
מפלפל געווען מיט די תורה לייבן אין עלטער
דריי און צוואנציג יאר אלט! גלייכצייטיג האט פון פופצן יאר ,ערשטוינענדיג די ירושלימער ספר "שער המים"
ער אנגעהויבן צו דינען אלס איינע פון די דיינים
גאונים מיט זיינע חידושים. פארפאסט דורך :דער הייליגער "ראשון
אין שטאט. נאכן פטירה פון זיין ערשטן רעביצין איז ער לציון" ,הגה"ק רבי משה יוסף
אכט יאר שפעטער האט ער געדרוקט געווארן אן איידעם ביים גאון אדיר און שוין- מרדכי מיוחס זצוק"ל
זיין ערשטן ספר" ,שער המים" ,זייענדיג א דעמאלטדיגן "ראשון לציון" ,הגה"ק מהרי"ט אין עלטער פון :זיבעצן יאר
קנאפער דרייסיג יעריגער יונגערמאן .פונקט אלגאזי זצוק"ל ,וואס איז קוים געווען עלף יאר
ווי ביים הייליגן חיד"א ,וואס האט אויך עלטער פון אים (און וועמענ'ס פאטער ,דער אינעם זעלבן דור פון דער הייליגער חיד"א
געדרוקט זיין ערשטן אויבנדערמאנטן ספר מהר"י אלגאזי ,איז זעלבסט געווען דער ראשון האט געלעבט אין ירושלים נאך א גדול מפורסם,
"שער יוסף" אין עלטער פון דרייסיג יאר ,האט לציון ,און טאקע באלד בעפאר רבי רפאל מיוחס,
ער געקריגן הסכמות פון פילצאליגע רבנים דער פאטער פון רבי משה יוסף מרדכי .עס איז און אויך א זון פון א רבנישע פאמיליע.
איבערן וועלט ,וואס רימען אים אויך אויס מיט מערקווירדיג ,אז דער שווער [בזיוו"ש] פונעם דאס איז דער גאון וקדוש רבי משה יוסף
אויסערגעווענליכע טיטלען און לויב-רייד ווי מהרי"ט אלגאזי איז געווען דער גאון וקדוש בעל מרדכי מיוחס זצוק"ל ,וואס איז געבוירן געווארן
"גט מקושר" ,וואס איז זעלבסט אויך געווען דער אין יאר תצ"ח – פערצן יאר נאכן חיד"א – צו
פאר אן אלטן גאון וצדיק מפורסם. "ראשון לציון" ,און טאקע באלד בעפאר זיין זיין הייליגן טאטן הגה"ק רבי רפאל מיוחס
צוזאמען מיט זיין גרויסקייט אין תורה איז זצוק"ל ,דער "ראשון לציון" אין ירושלים (נאך
ער אויך געווען גרויס אין חכמה און ער האט זיך איידעם דער מהרי"ט אלגאזי). הייליגן בעל "שו"ת מהר"י אלגאזי") ,ובעל "פרי
גוט אויסגעקענט מיט מעדעצין ,דינענדיג אויך אזוי ארום איז אויסגעקומען ,אז ער איז האדמה"" ,מזבח אדמה"" ,פני אדמה" און "מנחת
אלס דאקטאר ווי די אמאליגע גדולי ישראל. געווען א זון פון א ראשון לציון ,אן איידעם ביי א ביכורים" ,וועמענ'ס פאטער הגאון רבי שמואל
ער איז געווען שטארק געשעצט אפילו ביי די ראשון לציון ,אן אייניקל פון א ראשון לציון ,און מיוחס זצ"ל (וואס איז ליידער נפטר געווארן
אראבישע פאלאכן אין לאנד ,און אלע האבן עווענטועל – ווי ערווענט שפעטער – זעלבסט א יונגערהייט) איז געווען אן איידעם ביי הגה"ק
געהאט פאר אים גרויס יראת הכבוד .דאס איז רבי ישראל יעקב חאגיז זצוק"ל בעל "שו"ת
געגאנגען אזוי ווייט ,אזש דער אראבישער מופטי ראשון לציון! הלכות קטנות" ,אן איידעם ביים הייליגן מהר"ם
פון ירושלים (-ווי א רעליגיעזער פירער) האט נאכן טאטנ'ס הסתלקות אין יאר תקל"א האט
אים געשטעלט אלס אפוטרופוס אויף זיין שטוב- ער נישט איבערגענומען זיין פאטער'ס ארט ,נאר גאלאנטי (השני) זצוק"ל.
צוויי יאר שפעטער איז זיין שווער געווארן דער אלס קינד האט ער געלערנט ביי זיין גרויסן
געזונד און פארמעגן איידער זיין טויט! ראשון לציון .ער זעלבסט האט פארגעזעצט אן טאטן ,און דערנאך האט ער פארגעזעצט צו
אין יאר תקנ"ד און אין יאר תקנ"ו איז ער אמט וואס ער האט שוין אנגעהאלטן פאר צען לערנען מיט די דעמאלטדיגע חכמי ירושלים,
ארויסגעפארן קיין חוץ לארץ אלס שד"ר פון יאר ,זינט שנת תקכ"א ,צו שטיין אין שפיץ פונעם טראצדעם וואס רוב פון זיי זענען שוין געווען
ארץ ישראל ,זייענדיג א זון און איידעם פון א אור החיים הקדוש'ס ישיבת "כנסת ישראל", פיל עלטער פון אים .צוליב זיין געוואלדיגן כח
ראשון לציון ,און זעלבסט א גאון מפורסם ומחבר ווערנדיג ראש ישיבה אלס יונגערמאן פון קנאפע התורה נאך אלס יונגער בחור ,האט ער זיך שוין
ספרים מפורסמים .זעקס יאר שפעטער ,אין יאר
כסלו תשפ״ב 35 ספרים שאפע
| עט סופר מהיר |
ענדלען אין די נעמען פון ספרים פונעם חיד"א. דער ערקלערונג ליגט מעגליך אינעם המשך תקס"ב ,איז זיין שווער נסתלק געווארן און ער
טאקע דער ערשטער ספר פונעם חיד"א פון זיינע ווערטער ,אז ער האט צוגעלייגט נאך האט דאן איבערגענומען דעם אמט אלס "ראשון
טראגט דעם נאמען "שער יוסף" ,און דער חידושים אויפן רמב"ם ,און נאך בירורי שיטות לציון" אין ירושלים ,ביז צו זיין הסתלקות פיר
ערשטער ספר פון הרב מיוחס טראגט דעם ופסקי דינים ,צום ספר .פון זיין לשון זעט זיך
נאמען "שער המים" (-מי"ם איז דער אקראנים ארויס אז ער האט צוגעלייגט זאכן וואס ער האט יאר שפעטער ,אום י"ג תשרי שנת תקס"ו.
פון זיין נאמען מ'שה י'וסף מ'רדכי) .שפעטער אפגעשריבן אויף פילע מקצועות דורכאויס די טראצדעם וואס ער האט אויך געשריבן גאר
האט דער חיד"א ארויסגעגעבן זיין בארימטע יארן ,און דאס האט ער ווארשיינליך שוין געטון אסאך ספרים אויף פילע מקצועות התורה ,דאך
ווערק "ברכי יוסף" אויף שולחן ערוך ,און דאס האט ער נישט באוויזן צו דרוקן אזויפיל ספרים
זעלבע האט נאכגעפאלגט מיטן ספר "ברכות אין עלטער פון זיבעצן יאר. ווי דער חיד"א ,וויבאלד ער איז געבליבן אין
מים" פון הרב מיוחס ,און טאקע אויך אויף שולחן אט אזוי צייגט זיך קלארער ארויס פון די ירושלים און איז נישט געווען קיין עמטליכער
ערוך .צולעצט האט דער חיד"א ארויסגעגעבן ווערטער פון זיין שוואגער ,החכם רבי חיים דוד שד"ר ווי דער חיד"א ,און דערפאר האט ער
זיין ספר פון שאלות ותשובות מיטן נאמען "חיים עמאר זצ"ל ,אין זיין הקדמה צום ספר ,שרייבנדיג נישט פארמאגט די פינאנציעלע מעגליכקייטן
שאל" ,און עטוואס שפעטער האט הרב מיוחס במליצה" :ובהגיע תור יוסף בן שבע עשרה שנה צו דרוקן רוב פון זיינע ספרים ,און זיי זענען
ופירש גופי הלכות הלכתא גברתא ,והיה העלמה
v,t היוצאת כל חמירא וכל תיבה שצריכה למד הטיל פארבליבן בכתב-יד.
**ft •*v' - .׳•*- ופירש בשבעים פנים".
'א ,י״י♦»^•־* :ידזייV
r ii nr
נספח:
! 1הועתק והוכנס לאינטרנט ספצרויויהשןחידדי"א
www.hebrewbooks.org און ספרי הרב
ע״י חיים תשס״ט מיוחס
'gז ר י ;
^^^נawיי?ו«^•נ(<lן^ז<ק♦ «^iתrt:''«1p 'י־
מי □ ל א שו נ י ס הן הס היבריס אשרקריח;י ’לי לפוי חורהיר
גשנ»:יrוIיל^«fc ״ ׳T
_\תויי אגבחזרמייצסממני־יצהז׳^^נריס מ ^ ^ מ ל ר כ י חנ1ך # 9
י ® ■ «׳ » n rf f״■ ״^, (Sjסלמ*1^ 6» :פ«ל ״ ״ י ן *’ ■ •f c V
נכר שמואל זלה״ה♦ קזליאלי fn jif %ניכי׳ת מי׳ס למסויקיס בידי
היפוס ההכס המרימס —■ להעתיקו ולהביאואל בית
קיוש יאת׳ לוכתה׳׳ר p^^fQנכר יןםןמ נהנלון ותאי נעלה הן גביר
י עתמר נ״ע ־ .במומי ״ utKjaכתוהר״ר יאודס
<זו־»ו <*/אתחנן תהי נעשס צרורס נלרור התייס »*עמק7ס בהיי ליימייייקיימר
גקיושתיינו * ואג' אברך לרתימא ינפסי ת־י״ןהי^דשלמה הממ*
(SScjn.בכור עמר ס״י וסנה גם ייו מ^־ש לכסףמוצא ימי שמו לעולם מלא
ברית,ה׳ בגי ח»י גס עישר ונבול עי !קנה ושיבה כיר״א .
ג»ו9י אתחנן לשוכן בנית הוה בית קישינו ותפארתנו ילוס ׳ את
הנרנ׳על ראשיצדיק רי״^שיולבול׳זר״ד
♦ , ,י ׳:,v׳'•י' jSiffi; #־-j גמוה״רפ׳נחס ג א ס י י י י ! היי >י סוא עמי ליתיצי להוצי לחור
־*«.%־ ,■'If״'■*i׳. .V•=X ..4. V־׳■ ,כלי למעשהו״יאייל ימי• ושנות
חייה נשבע וגומל כל סותתי בריות ניר״א
v; '^ X w
..:נV: jj,/'.־»■1׳¥־ >’ » »א ש ל ו נ י ק י ®f f
אשי תחת ממשלת אן»ינו החלו גילמן ס ל י ם
מי ח של ם למ-אחיי® ^נ שג ת יצאי רייא
)לכת בבית המכס גביר וחרומס ע ״כ ברכי ׳ה ׳ות^הל .ה כמוה ,ר
ע צ ת י נהמה נר״ו יאי׳רלע״א
ביפו• השותפים ח״ה החנםהת׳ כה’ר חיי ם א ב ר ה ם »' ר
שבתי נר״ו
חלקת ייהייה י ה׳י ס ^ ך י נב״ר יאויה כלוי הי״ו לע^א
m
ןןך נאותיות המנוח ב צ 6ו ל הלד אשכנזי ג״ע
שער-בלאט פון זיין ספר "שו"ת מים שאל" עס איז פאסיג צו באצייכענען די שער-בלאט פונעם ספר "שער המים" ,דער ערשטער
מערקווירדיגע פארבינדונג וואס הרב מיוחס ספר וואס הרב מיוחס האט געדרוקט פון זיינע חידושים
ארויסגעגעבן זיין אייגענעם ספר פון שאלות
ותשובות ,און טאקע מיטן נאמען - - -יא, האט געהאט מיטן הייליגן חיד"א. מיר וועלן זיך אבער באציען צו זיין ערשטן
צוערשט זענען זיי געווען בערך אין די ספר" ,שער המים" ,וואס ער האט געדרוקט
צוגעטראפן" :מים שאל"! זעלבע עלטער ,און זיי האבן געוואוינט אין אין עלטער פון דרייסיג יאר ,און באשטייט
דאס איז שוין גארנישט קיין צופאל ,און ירושלים אין די זעלבע צייט אפשניט ,און זיי אממערסטנס פון חידושים אויף מסכת חולין
לויט ווי הגאון רבי שלמה חזן זצ"ל אבד"ק האבן טאקע ביידע געלערנט ביים הייליגן רש"ש און בירורי הלכה אויף יורה דעה הלכות טריפה.
אלעקסאנדריע אין עגיפטן האט אנגעמערקט, אינעם ישיבת המקובלים "בית א-ל" .אזוי אויך עס ווערט אנגעגעבן אז ער האט שוין געשריבן
האט געהערשט א שטיקל "קנאת סופרים" איז דער פאטער פונעם הייליגן חיד"א ,הגה"ק חידושים אין עלטער פון זיבעצן יאר אלט ,און
צווישן דעם יונגערן הרב מיוחס און דער רבי רפאל יצחק זרחיה אזולאי זצוק"ל ,געווען ווארשיינליך באציט זיך עס צום ערשטן ספר
עלטערער חיד"א ,וואס האט צוגעברענגט אז א חבר אינעם ירושלימ'ער בית דין ,אין די צייטן וואס ער האט געדרוקט .דער פראבלעם איז נאר
יעדעס מאל וואס דער חיד"א האט ארויסגעגעבן וואס הרב מיוחס' פאטער ,הגה"ק רבי רפאל אז ער זעלבסט שרייבט אינעם הקדמה צום ספר,
א נייעם וואונדערליכן ספר האט הרב מיוחס זיך אז ער האט עס אנגעהויבן צו שרייבן זייענדיג
אנגעשטרענגט צו שרייבן חידושים אויפן זעלבן מיוחס זצוק"ל ,איז געווען דער "ראשון לציון". 24יאר אלט און האט עס שוין פארענדיגט דריי
נושא ("המעלות לשלמה" ,מערכת גדולים אות דערנאך האבן זיי ביידע געדרוקט זייער יאר שפעטער [ביידע פונקטן זענען ווערד צו
ערשטן ספר פון חידושים אין עלטער פון דרייסיג באטאנען ארויסצוברענגען זיין גרויסקייט אין
מ' ,מערכה י"ט) . יאר ,און ביידע האבן שוין געהאט פארפאסט
תורה]!
חידושים ביי די זיבעצן יאר אלט.
אבער אממערסטנס מערקווירדיג איז דער
פאקט ,אז די בארימטסטע ווערק פון הרב מיוחס
ספרים שאפע כסלו תשפ״ב 36
נייע ספרים אויפ׳ן מארק /טבת תשפ״ב
יסודות בעבודת ה' -משיעורי לב אהרן -חמשה כרכים על
הרה"ג ר' אהרן רובינפעלד שליט"א פרשיות התורה ,חידושי אגדה
בעמח"ס תורת המצוה ותורת ומילין טבי"ן שנאמרו ע"י כ"ק
הקנינים ,על יומין דשובבי"ם ושבת אדמו"ר מסאטמאר שליט"א.
שירה.
מנחת הלוי -הלכה ולומדות עולת שבת -אוסף מאמרים על
בסוגיות ועניני ברכת המזון ,מאת פרשיות התורה שנאמרו ע"י כ"ק
הרה"ג ר' אברהם דוד וואקסמאן אדמו"ר ממונקאטש שליט"א .יצא
שליט"א ,מח"ס מנחת הלוי על לאור על ידי הוצאת אמת.
עניני חינוך ותפלין.
תורת צבי לצדיק שיעורי הדף בעיון -עיקר דברי
-דרושים נפלאים מן
הראשונים ואחרונים על כל דף
המקדש נובעים מאת כ"ק ממסכת תענית.
אדמו"ר הגה"ק רבי צבי
אלימלך שפירא זצלה"ה ספרים ליסטינג •
אבד"ק בלאזוב. לבשלברבתטל9שר3תפ9#״ש•3בפ#״ש•בבט
וגם לרבות קונטרס מחמבחבריריסספפררייםם ווממווצצייאיאיםםללאוארו:ר:
טשעטלטעלאטרייןאראייייןעראיינייעערםניסיפערםאיסנפערם
מעיני הישועה -ה"ה ספעציעלן ״אילינסעטםינגס״פפעוןצילעבללןר׳ס ״ספרים
מא״רלקי״סאטפינטיגי״לונפגו.ן פלאברלביר׳נדסט״זסיךפרמייםט די
דברי אלקים חיים מאת מרעאדראקק״ציאעפאטויייףלודניג.פאפלאגרענבידנעדווטעזגין:ך
אחיו הגדול כ"ק אדמו"ר
t.ד7xיE0ר.g1עtr7דxo4א3@E.קr7eצn3י3lio4.ע8zוav3ו.א2מgaועי8י9lג.2aטןףl.8m9::דitי77na118פ::meאemEלoeגnnעmoנohדPעPh
רבי ישעי' נפתלי הירץ
שפירא זצלה"ה אבד"ק
דינוב בעמח"ס הנתן אמרי
שפר ,ומאת בנו ממלא מקומו כ"ק
אדמו"ר רבי יהושע שפירא זצוק"ל אבד"ק ריבאטיטש ובלאזוב
בעמח"ס קרן ישועה.
וכן זמירות שבת המבואר שי למורא ,אמרים יקרים מאת
כ"ק הגה"צ רבי מאיר ישראל איסור הכהן פריעדמאן זצ"ל,
בעמח"ס שי למורא עה"ת ומועדים .ונלוו עליהם לקט הליכות
והלכות לשבת קודש.
ובסופו קונטרס אז ישיר ישראל -שירים ופיוטים מאת
הרב המחבר זצ"ל שכתב בימי הזעם שנת תש"ב לפ"ק ,עם
ביאורים ומקורות .וקונטרס פניני שי למורא -על עניני
שבת קודש.
כסלו תשפ״ב 37 ספרים שאפע
ֲא ִני ֶע ֶבד ְל ַא ְבָר ָהם ְל ִמ ְק ָנה ְ /ו ֶאּקֹו ָדה ְו ֶא ְ ׁש ַתּ ֲחֶוה גאר זעלטענע ערשיינונגען — ווען א גדול פון ער הייליגער רבינו תם איז געווען
ְל ַא ָ ּפיו" — דער אבי עזרי וועט צוריקשטעלן זיינע ספרד ווערט דערמאנט אין תוספות. אויסערגעווענליך געשעצט און
צווייגן ,וואס ער האט געגעבן פאר זיין ידיד געערט ביים גאנצן אשכנזי'שער
צווישן זיינע פליגל ,איך בין בלויז א קנעכט צו ווי ס'איז באקאנט איז דער אבן עזרא געווען אידנטום ,זיין גרויסער נאמען
אברהם צו זיין סטאדע ,און איך וועל קניען און פון די גרעסטע פאעטן אין זיין דור ,ער האט
פארפאסט אומצאליגע פאעזיעס וואס מ'זאגט האט אפגעקלונגען איבער דערד
זיך ביקן צו אים. נאך ביז צום היינטיגן טאג .רבינו תם האט אויך
אויף דעם ענטפערט אים דער הייליגער אבן פארפאסט פאעזיעס וועלכע דאס אשכנזי'שער גאנצער וועלט ,און פון אומעטום האט מען זיך
עזרא ,און מ'זעט פון דעם ווי שטארק ער האט אידנטום זאגט אין פארשידענע געלעגנהייטן געוואנדן צו אים מיט שוועריקייטן ,אין הלכה
געשעצט דאס גרויסקייט פון דער רבינו תם: ביים דאווענען .צווישן די תפילות וואס ער האט און אין די גמרא ,אז ער זאל דאס באשיידן .און
" ֲה ָנכֹון ֶאל ֲא ִביר ַעםֵ -אלְ ,ורֹו ָעם ְ /ל ַה ְ ׁש ִ ּפיל רֹאׁש פארפאסט ,איז די הייליגע תפילה וואס הייבט ער האט טאקע אזוי געטון ,ווי מ'זעט אין זיין
ְבּ ִמ ְכ ָתּב ֶאל ְ ּבזּוי ַעםְ ,ו ָח ִלי ָלה ְל ַמ ְל ַאְך ָה ֱאֹל ִהים / זיך אן מיט די ווערטער 'בבקשה מכם מיכאל וואונדערבארן ספר' ,ספר הישר' לר"ת ,ווי אויך
ֲא ֶשׁר ִיּקֹוד ְו ִי ְ ׁש ַ ּת ֲחֶוה ְל ִב ְל ָעם" — איז דען ריכטיג וגבריאל ורפאל '...וועלכע איז גאר שטארק אין די אומצאליגע תוספות איבער גאנץ ש"ס,
פאר דער שטארקייט פונם פאלק פון באשעפער, מסוגל צו זאגן ,ווי עס ווערט געברענגט אין די
זיך צו נידערן דעם קאפ אין א בריוו צו דער וואו זיין תורה ווערט שטענדיג דערמאנט.
פארשעמטער פון פאלק? און חלילה פאר א ספרים הק'.
מלאך פונעם אויבערשטן ,זיך צו ביקן צו בלעם... דער אבן עזרא וועלכער איז געווען פון דמיערטןראביבנןועתזרםא
די האר פון קאפ שטעלט זיך קאפויער צו ספרד ,האט געהאט זיין אייגנארטיגע שניט אין
זען דאס געוואלדיגע עניוות און קעגנזייטיגער ּפ ָאעזיע ,הויפטזעכליך באזירט אויפן אראבישער נישט בלויז ביי די אידן אין אשכנז איז
שעצונג וואס די צוויי הייליגע צדיקים האבן סטיל ,דערפאר האט נישט אזוי געגליכן די דער הייליגער רבינו תם געווען פארהייליגט
פאעזיעס און תפילות וואס דער הייליגער און געשעצט ,נאר אפילו ביי אידן פון אנדערע
געהאט איינער צום צווייטן... רבינו תם האט פארפאסט ,און ער האט זיך ערטער אויך .דער אבן עזרא וועלכער איז געווען
אויסערדעם וואס רבינו תם זעלבסט האט נישט אפגעהאלטן צו קריטיקירן דעם רבינו תם פון די גדולי ספרד ,איז דורכאויס זיינע פילע
פארפאסט פיוטים און תפילות ,האט ער זיך אויך דערוועגן .ער שרייבט אין א בריוו צום רבינו תם וואנדערנישן אויך אנגעקומען אין די שטאט
אפגעגעבן מיטן איבערגיין און פארריכטן פיוטים אויף פאעטישּ" :ו ִמי ֵה ִביא ְל ָצְר ַפ ִ ּתי ְ ּב ֵבית ִ ׁשיר / רומרוג ,די שטאט וואו רבינו תם האט מרביץ
און תפילות וואס די ערשטע חכמי אשכנז האבן ְו ָע ַבר ָזר ְמקֹום ֹק ֶדׁש ְוָר ַמס? ְולּו ִ ׁשיר ַי ֲעקֹב ִי ְמ ַ ּתק תורה געווען .און קעגנזייטיגע נאנטשאפט האט
פארפאסט .ער שרייבט אויף אן ארט אז ער האט ְ ּכמֹו ָמן ֲ /א ִני ֶ ׁש ֶמׁש ְו ַחם ִשׁ ְמ ִ ׁשי ְו ָנ ַמס" — ווער זיך באלד אנטוויקלט צווישן אים און דער רבינו
בקבלה פון די חכמי לותיר ,אז ווען דער גרויסער האט געברענגט דעם פראנצויז צו ּפ ָאעזיע ,און
רבי אליעזר הקאליר האט פארפאסט דעם פיוט ס'האט אריבערגעשפרייזט א פרעמדער א הייליג תם.
'וחיות אשר הנה מרובעות לכיסא '...וועלכע רבינו תם דערמאנט דעם באזוך פונעם אבן
מיר זאגן נאך קדושה אין די הייליגע טעג פון ארט און איר פארניכטעט? עזרא אויף עטליכע ערטער אין ש"ס ,אין מסכת
ראש השנה און יום כיפור ,האט א הימליש פייער דער הייליגער רבינו תם ענטפערט אים מיט קידושין (לז) ,אין מסכת ראש השנה (יג) ,אין
גרויס באשיידנקייט אויך אויף פאעטישֲ " :א ִבי מסכת תענית (כ) .דאס איז פון די איינצלנע און
ארומגענומען דאס ארט. ֶע ְזִרי ִי ִ ׁשיבּוהּו ְס ִע ָ ּפיו ֲ /א ֶ ׁשר ָנ ַתן ְי ִדידֹו ֵ ּבין ֲא ַג ָ ּפיו.
די ישיבות אין
ו
יואלהלוימ.אשכנז
ארסטיעקרילעען
כסלו תשפ״ב 38
זיינע פיר גרעסטע תלמידים זענען געווען דער מיוחס׳דיגער קבר פונעם אבן עזרא אין ָּכבּול שיטת רבינו תם
די בעלי התוספות :רבינו אליעזר בן רבי יואל
הלוי – באוויסט אלס דער ראבי"ה ,רבינו שמחה יוגענט נאך אויך געהאט די זכיה צו לערנען אין די צייטן פון רבינו תם און זיינע גרויסע
מאשפירא ,רבינו אלעזר – דער בעל הרוקח, תורה פון מויל פון רבינו תם ,און שפעטער איז תלמידים ,האט זיך דאס אידישער לעבנ'ס-
און רבינו שמואל ב"ר ברוך ממגנצא .זיי האבן ער געווען א תלמיד פון ר"י הלבן ,וועלכער האט שטייגער אין אייראפע שטארק געענדערט .עס
ווייטער פארגעזעצט צו פארשפרייטן תורה פאר איבערגענומען דאס ארט פון רבינו תם ,ווי מיר זענען אונטערגעקומען הלכה פראגעס וועלכע
מ'האט נישט געוויסט פון פריער ,דערפאר האבן
תלמידים אין אשכנז און אין צרפת. וועלן ווייטער שילדערן... די הייליגע בעלי תוספות זיך באנוצט מיטן כוח
רבנו פטר בן יוסף איז געווען גאר א גרויסער
דער ר"י הלבן תלמיד חכם ,און ער איז געווען זייער באליבט הפלפול צו אנטשיידן פארשידענע הלכות.
ביי זיין רבי דער רבינו תם .רבינו פטר איז נעבעך אין רעזולטאט פון דעם ,איז רבינו תם
דאס ארט פון רבינו תם אלס מנהיג ישראל, טראגיש גע'הרג'עט געווארן אויף קידוש השם אויפגעקומען מיטן איינפירן הלכות וואס מ'האט
האט פארנומען זיין גרויסער תלמיד דער ר"י ביים צווייטן קרייצצוג .רבינו תם האט גאר פריער זיך געפירט עטוואס אנדערש .צ.ב.ש.
הלבן — רבינו יצחק בן שמואל ,פון די שטאט שטארק באוויינט דאס פריצייטיגע פטירה פון ער האט איינגעשטעלט די תפילין רבינו תם,
דאנפירא אין פראנקרייך .דער ר"י הזקן איז וואס די סדר פון די פיר פרשיות זענען אנדערש
געווען א ּפלומעניק פון רבינו תם ,זיין מוטער זיין גרויסער תלמיד. אויסגעשטעלט .אזוי אויך די וועג וויאזוי מיר
מרים איז געווען א טאכטער פון רבינו מאיר בן רבי אליעזר ממיץ האט פארשפרייט תורה שטעלן די מזוזה אויפן טיר ,און די צייט פון בין
רבי שמואל ,און פון יוכבד די טאכטער פון רש"י. אין די שטאט מיץ .דער שטאט מיץ שטייט ביים
ער האט ווייטער אנעפירט מיט די ישיבה פון גרעניץ צווישן פראנקרייך און דייטשלאנד. השמשות ערב און מוצאי שבת ,און נאך.
דערפאר האט ער געדינט ווי די בריק צווישן ווי מ'זעט אין זיינע תשובות ,האט רבינו
רבינו תם אין רומרוג. די בעלי התוספות פון פראנקרייך און די בעלי תם זיך אויך א שטיק צייט אויפגעהאלטן אין
דער ר"י הלבן האט פארמאגט זעכציג התוספות פון דייטשלאנד .ער איז אויך געווען די שטאט טרויאש ,וואו זיין זיידע רש"י האט
תלמידים גאונים .יעדער פון די תלמידים גאר שטארק באליבט ביי זיין רבי דער רבינו תם. געלעבט און געפירט זיין ישיבה .אזוי אויך אין די
איז געווען באהאוונט אין איין גאנצע מסכת מ'זעט אין א תשובה וואס דער רבינו תם שרייבט שטאט ווארמייזא .אבער זיין הויפט וואוינארט
פון די זעכציג מסכת אין ש"ס .ער האט דאס פאר אים :איך קום אצינד פון וועג ,און איך בין איז ווארשיינליך געווען אין די שטאט רומרוג אין
געקענט גרינטליך אדורך און אדורך אויף זייער אפגעמוטשעט ,פארט האלט דאס מיר
אוסעווייניג .דאס האט אויסטערליש צוגעהאלפן נישט אפ פון דיר שרייבן די דאזיגע תשובה ,דיר פראנקרייך.
אויסצוקלארן די שווערסטע און קאמפליצירסטע
סוגיות פארווארפן אין ש"ס .דאס מערהייט נישט אויפצוהאלטן... זדייינפעטיגררוהיספוען רתבלינמוידיתםם ,און
פון די תוספות וואס זענען אריינגעדרוקט אין ער האט פארפאסט דעם ספר 'היראים',
אונזערע גמרות ,זענען מסודר געווארן דורך וועלכע איז באזירט אויף די תרי"ג מצוות, אינעם טאג פון ד' תמוז אין יאר ד"א תתקל"א,
אויסגעשטעלט לויטן סדר פון רב יהודאי גאון. האט דער הייליגער רבינו תם אויסגעהויכט זיין
דער ר"י הלבן. .. דאס ספר איז געשריבן אויף גאר א רייכער און הייליגע נשמה ,און ער איז באערדיגט געווארן
ציכטיגער שפראך ,און עס ווערט פיל באנוצט אויפן אידישן בית החיים אין די שטאט רומרוג,
פארזעצונג קומט אי"ה דורך די גדולי הפוסקים .ס'הייסט טאקע היראים אין די שטאט וואו ער האט פארשפרייט אזויפיל
ווייל ס'ברענגט צו יראת שמים ,ווי ער זעלבסט תורה און הייליקייט ,און אידן באזוכן נאך זיין
שרייבט אין די הקדמה. קבר ביז צום היינטיגן טאג.
ווי ס'איז באוויסט שרייבט זיין גרויסער
תלמיד ,רבינו חיים כהן ,אין תוספות אין מסכת
כתובות (קג) :אויב וואלט איך ווען אנוועזנד
געווען ביי די פטירה פון מיין רבי דער רבינו
תם ,וואלט איך ווען זיך מטמא געווען צו אים,
אפגעזען אז איך בין א כהן ,און די תורה הק'
פארבאט פאר א כהן זיך צו מטמא זיין פאר א
מת .ווייל אין יענעם טאג איז אפגעשאפן געווארן
קדושת כהונה...
נאך די פטירה פון רבינו תם ,האבן זיינע
גרויסע תלמידים פארגעזעצט פארשפרייטן
תורה און אידישקייט אין פראנקרייך און אין
דייטשלאנד .פון זיינע גרעסטע תלמידים זענען
געווען רבינו חיים כהן פון פאריז ,רבי אליעזר
ממיץ ,רבי יוסף בכור שור ,דער ר"י הלבן און
רבינו פטר .רבינו שמשון משאנץ האט אין זיין
כסלו תשפ״ב 39
רבותאיפסי׳יבעררענט
זעניאעיעסןפדדEאטפילועאגאGיירטןנזשAדסאעPפעעיםDואיננדרבKקןעAטעליתCיראנעתוAקדדררקBיהא:סענרדרקףול!
דמיאטרטאייבלעיריבהןילקיףיןוועשוטםבאעיזד״יהשניקוגיושדענולעלטיאכדסיפרעזווישבעמנסירלביגרעאנןקעאלהנעפוסט/אמאמקברוןמרעטןלארהא!בכאפילאןויןצסטין:היקייתנונרטדה
ספאנסארט אן נ0חמ4ת י3שר.0אל5241שע8ה.הא8טל1יין7:
עלעמענטרי קינד
Nechomas Yisroel - 1338 41st. Brooklyn, NY 11218
$100
לחודש [email protected]
$150א היי-סקול קינד
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Lavlor #38 - Teves 5782
- 1 - 40
Pages:
