כסלו תשע"ט בס״ד • נומער #1 בבי"י"תיתיווחחגגממוו ָר ָערעאדאלדהלימנה-ישיימנ'יג-יעישהניל'געעטהיענטלעטכצפ"יעוטעטצםכפ"ועטם
א גייסטרייכער פעדער פאר׳ן עם הספר
הגאון האדיר הרב עזריאל טויבער ,הרב אהרן פריעדמאן און הרב מרדכי גנוט:
רבי שלמה איגר איבעיא להו
אייגנארטיגער אריגינעלער שאלות
זצ"ל ,אבד"ק פויזנא ותשובות ּפאנעל אין השקפה,
מחשבה ,תורה ומדע
דאס לעבנסביאגראפיע פון א תורה ריז וועלכער
איז פארשאטנט געווארן צווישן זיין טאטן — ספרים שאפע
דער מתנגד׳ישער גדול הדור ,און זיין זון — דער
חסידישער וועלטס-רבי | הרב שמעון שלמה זילבער וממפפייכהתםבם
נעלששוהשנניםס ווי אזוי גייט צו דאס זאמלען אינפארמאציע ,אראפשרייבן
היסטאריע און סיפורי צדיקים ,און זיכער מאכן עס זאל
היסטארישער איבערזיכט איבער זיין קראנט? | אינהאלטסרייכער שמועס מיט הגאון
די העלדישע פרויען פון נס חנוכה: רבי אברהם פרישמאן ,פארפאסער פון
יהודית ,און חנה ושבעת בניה פראמינענטע תורה און היסטאריע חיבורים
תנן התם: לבלר וסופר הרב סיני מלוביצקי שילדערט
ציצים ופרחים פונעם גרויסן פרד"ס התורה
הרב שלמה אשר טויבער: ספרים און דרוקעריי
ווען איז גוט צו זיין א קנעכט?
הרב אלימלך פריעדמאן :אינפארמאטיווע נאטיצן פון א דער ערשטער אידישער היסטאריקער
כשרות-משגיח אויפ׳ן מילך טראק
יוסף בן מתתיהו הכהן
און זיינע ביכער וואס האבן אויפגעברענגט א שערורי׳
ניי-ערשינענע ספרים אויפ׳ן מארק
הרב משה יואל קויפמאן
שילדערט דעם פראצעדור פון
ארויסגעבן א ספר מהחל ועד כלה:
א שפאציר אין ׳המכון׳
| 1# | לבלר
| כסלו תשע״ט |אינהא
42 04
| | גדול מרבן שמו | | קולמוס Address:
543 Bedford Ave. #207
ראיבגירשזלצ״מלה א נייע אור Brooklyn NY 11211
Telephone:
הרב שמעון שלמה זילבער הרב שבתי הורוויץ 718.928.3347
Fax:
16 06 718.928.3348
Email:
| | איבעיא להו | | א נקודה [email protected]
השקפה וועןצקונאיזעזייכגןוט?טא ______
הרב עזריאל טויבער הרב שלמה אשר טויבער General Inquiris:
[email protected]
17 40
39Store Distribution:
| | איבעיא להו | | כשרות ARTEX (347) 352-2231
מחשבה ?הכשר מהו Lavlor
Journal
הרב אהרן פריעדמאן הרב אלימלך םריעדמאן Phone:
7E1x8t..9#2180.73347
18 08 Email:
[email protected]
| | איבעיא להו | | תנן התם
______
חכמה הרב ברוך לאבין
©Moment Magazine.
הרב מרדכי גנוט Published by Moment Magazine Inc.
All rights reserved. Reproduction in
whole or in part in any form without
prior written permission from the
publisher is prohibited.
The publisher reserves all right to
edit all articles for clarity, space and
editorial sensitivities. Submissions
cannot be returned to sender.
Moment Magazine is not responsible for
the kashrus of any advertised product
or service that appears in these pages.
Moment Magazine assumes no
responsibility for the content of articles
or advertisements in this publication,
nor for the content of books that are
referred to or excerpted herein.
כסלו תשע"ט בס״ד • נומער #1 האלט
א גייסטרייכער פעדער פאר׳ן עם הספר 10
הגאון האדיר הרב עזריאל טויבער ,הרב אהרן פריעדמאן און הרב מרדכי גנוט: | חנוכה |
רבי שלמה איגר איבעיא להו נלעשוששהנינםס
אייגנארטיגער אריגינעלער שאלות
זצ"ל ,אבד"ק פויזנא ותשובות ּפאנעל אין השקפה, הרב משה יודלזאהן
דאס לעבנסביאגראפיע פון א תורה ריז וועלכער מחשבה ,תורה ומדע
איז פארשאטנט געווארן צווישן זיין טאטן —
דער מתנגד׳ישער גדול הדור ,און זיין זון — דער ספרים שאפע
חסידישער וועלטס-רבי | הרב שמעון שלמה זילבער
וממפפייכהתםבם
נעלששוהשנניםס
ווי אזוי גייט צו דאס זאמלען אינפארמאציע ,אראפשרייבן
היסטארישער איבערזיכט איבער היסטאריע און סיפורי צדיקים ,און זיכער מאכן עס זאל
די העלדישע פרויען פון נס חנוכה: זיין קראנט? | אינהאלטסרייכער שמועס מיט הגאון
יהודית ,און חנה ושבעת בניה רבי אברהם פרישמאן ,פארפאסער פון
פראמינענטע תורה און היסטאריע חיבורים
תנן התם:
ציצים ופרחים פונעם גרויסן פרד"ס התורה לבלר וסופר הרב סיני מלוביצקי שילדערט
הרב שלמה אשר טויבער: ספרים און דרוקעריי
ווען איז גוט צו זיין א קנעכט?
הרב אלימלך פריעדמאן :אינפארמאטיווע נאטיצן פון א דער ערשטער אידישער היסטאריקער
כשרות-משגיח אויפ׳ן מילך טראק יוסף בן מתתיהו הכהן
און זיינע ביכער וואס האבן אויפגעברענגט א שערורי׳
ניי-ערשינענע ספרים אויפ׳ן מארק
הרב משה יואל קויפמאן
שילדערט דעם פראצעדור פון
ארויסגעבן א ספר מהחל ועד כלה:
א שפאציר אין ׳המכון׳
קאווער בילד :נר ישועות ליכט
כותבים ומשתתפים: ספרים שאפע
הרב עזריאל טויבער
הרב סיני מלוביצקי | מפיהם ומפי כתבם |22
הרב אהרן פריעדמאן אינהאלטסרייכער שמועס מיט הגאון
הרב מרדכי גנוט 28 רבי אברהם פרישמאן ,פארפאסער
הרב שלמה אשר טויבער פון פראמינענטע תורה און
הרב שבתי הורוויץ היסטאריע חיבורים
הרב שמעון שלמה זילבער
הרב משה יודלזאהן הרב שבתי הורוויץ
הרב אלימלך פריעדמאן
הרב בנימין יוסף טעללער | ספרים און דרוקעריי |
להתקשר עם המערכת: הרב סיני מלוביצקי34
718.928.3347 Ext. # 107 | שפאציר אין ׳המכון׳ |
[email protected] הרב בנימין יוסף טעללער
לבלר איז א 30 38
חודש׳ליכע תורה- | יוסף בן מתתיהו הכהן |
העפט בייגעלייגט
הרב שמעון שלמה זילבער
צום ׳מ ָאמענט׳.
| ספרים מארק |
״לבלר - 2טבת״
וועט אי״ה
ערשיינען פר׳
שמות הבעל״ט.
הרב שבתי הורוויץ | קולמוס |
א נייע אור
ון קינדווייז אן האבן מיר געהערט דעם באקאנטן ווארט פוןפ
שייך לה החכמה שהוא שכל האדם לבד ,לא השכל האלקי הנבדל אשר היא
התורה האלקית". הגאון רבי מאיר שפירא ז"ל ,מייסד ישיבת חכמי לובלין,
אויף די ווערטער פון חז"ל (שבת כא' ).מאי חנוכה דתנו
ענליך צו דעם שרייבט דער הייליגער שפת אמת (ליל ד' תרל"ה, רבנן' :מאי חנוכה ,וואס איז דער יו"ט חנוכה? דתנו רבנן,
בד"ה כתב המהר"ל) אז יון איז מלשון 'אונאה' ,וואס באדייט אז מלכות
יון האט געוואלט פארנארן און אריישלעפן די אידן צו חיצוניות ,און זיי דאס לערנען תורה און שמירת המצות.
דערווייטערן פונעם נקודת הדביקות אינעם אויבערשטן וואס דאס איז דער אין די טעג ווען כלל ישראל וועט איבערטרעטן די
ריכטיגער אמת ,עי"ש בנועם דבריו .היפוך כוונת היוונים פון לעבן א לעבן שוועל פונעם טיר וואו די חנוכה ליכט שטייען מיט א פראכט און צאנקען,
פון העלעניזם און האקן א חיים טובים ,ברויכן מיר אנערקענען און זיך שטיין נעבן דעם אור וואס איז מאיר אויף דער חשכות וואס די יוונים האבן
פארטיפן אין דער שיינקייט פון אונזער רוחניות לעומת זייער אויסערליכער אויף אונז געוואלט אנברענגען ,אט דעמאלט ווען די ליכטעלעך ברענען
שיינקייט .אויב זוכט מען ביידע וועלטן ,חיצוניות און פנימיות ,איז דאס איז דער זמן המסוגל זיך מחזק צו זיין און אנכאפן אינעם אור התורה וואס
א שטארקע סתירה ,זיין אן אנהענגער אין גויאישע קולטור און שפירן א
ברענט און פלאקערט פון די חנוכה ליכט.
ריכטיגן טעם אין אידישקייט גייט נישט ביינאזאם. ווען מיר קלערן אריין אינעם הויכפונקט פונעם יו"ט ,וואס דאס איז דער
אור הגנוז און אור התורה ,זעען מיר אז דאס איז גאר א ספעציעלער יו"ט
פאר דעם אידישן פאלק וואס ווערט פאררעכנט אלס דער 'עם הספר' ,און
ווי די באקאנטע ווערטער וואס רבינו סעדיה גאון שרייבט (אמונות ודעות
אלזא ,דבר בעתו ובעטו מה טוב ,אין אט די אורות'דיגע טעג צו
ברענגען ברוב סייעתא דשמיא א חידוש אין דער היימישער תורה וועלט מאמר שלישי אות ג') 'אומתינו בני ישראל אינה אומה אלא בתורתיה'.
מיט'ן ערשיינונג פון "לבלר" ,א נייע חודש׳ליכע תורה-העפט מבית מערכת קומט אויס ,אין א געוויסן זין איז יו"ט חנוכה א 'קבלת התורה'
׳מ ָאמענט׳ ,וואס איר מאטיוו איז צו באלייכטן און דערקוויקן אלע ליינער ,פון פונדאסניי .די ספרים הק׳ שרייבן טאקע אז דער יו"ט איז דער פאסיגער זמן
דעם ערנסטן בעל הבית ,דער תלמיד חכם ,ידען ולמדן ,ביז צום גרינטליכן
כולל יונגערמאן און נייגעריגער ישיבה בחור ,מיט אידישע ,ערליכע און צו פארמערן אין לימוד התורה מער ווי אין אנדערע טעג פונעם יאר.
'ארור אדם שילמד לבנו חכמת יוונית' (סוטה מט .).וואס איז געווען
אויסגעהאלטענע ליטעראטור ווי עס פאסט זיך פאר דעם 'עם הספר'. די מטרת היוונים מיט'ן אריינדרינגען אין כלל ישראל דאס לערנען זייערע
לבלר וועט בעז״ה שענקן אירע ליינער אינטערעסאנטע ,אייגנארטיגע חכמות און לימודים? ווי מיר לערנען אין די ספה"ק האט פאר די יוונים
ווערק און חידוש׳דיגע קאלומס און וועט דינען אלס ענדלאזער קוואל פון נישט אזוי געעגבערט דאס אז כלל ישראל איז עוסק אין תורה הק' און אין
תורה'דיגע ,היסטארישע און אויסגעהאלטענע וויסנשאפט מיט ספעציעלע חכמת התורה ,וויבאלד זיי האבן דאך געוואוסט צו שעצן חכמה און שכל.
דעקונג פאר מערקווירדיגע געשעענישן אין אידישער היסטאריע, זיי האבן געפאדערט און געשטופט ,מער ווי סיי וואספארא אנדערע פאלק,
אינטערעסאנטע פאלעמיקס פון אמאל און היינט ,אקטועלע הלכה׳דיגע
שערוריות און פארשידנערליי טעמעס צו שטילן דעם דארשט פונעם ליינער. דאס לערנען חכמת חיצוניות.
די ״ספרים שאפע״ וואס פארנעמט א מכובד׳יג ארט צווישן די שפאלטנס 'להשכיחם תורתי"ך' ,זיי האבן געוואלט עס זאל פארגעסן ווערן פון די
פון ׳לבלר׳ וועט זיך פארטיפן אינעם הערליכן ,ריזיגן ספרים שראנק פונעם אידן דאס לערנען דעם "אויבערשטנ'ס" תורה ,לערנען דאס וואס ברענגט
עם הספר .אינאיינעם וועט מען זיך אומקוקן ,בלעטערן ,און זיך באקענען צו קרבת ה' און נאנט ווערן צו השי"ת .און דאס האבן זיי געוואלט אויספירן
מיט דעם ענדלאזן שפע פון ספרי קודש וואס כלל ישראל פארמאגט ,און זיך רח"ל מיט'ן אריינברענגען אין כלל ישראל זייערע גריכישע ליטעראטור און
אויך באקענען מיט די נייעסטע ספרי קודש וועלכע זענען ערשינען אויפ׳ן
מארק ,און מ׳וועט געבן דעם פארדינטן כבוד פאר די פריש-ערשינענע פארשידנארטיגע פילאזאפישע חכמות.
חיבורים און ספרים וועלכע האבן זיך דעם חודש געטראפן זייער ארט די מלחמת היוונים האט זיך קאנצענטרירט בעיקר קעגן די געטליכע
יסודות און הייליגקייטן ,מסורה אין אמונה .דורכ'ן פארשפרייטן זייערע
צווישן די פאדערשטע פאליצעס אין די ספרים געשעפטן. טריפה'נע שריפטן האבן זיי פרובירט אריינצודרינגען צווישן די אידישע
לבלר וועט בס"ד אויך דינען אלס א פלאטפארמע פאר צורבא מוחות און הערצער ,מטשטש זיין זייערע מחשבות וואס דאס זאל
דרבננ'ס און חכמי התורה ולומדיה וועלכע באגערן אויסצושמועסן און אינסטינקטיוו ברענגען צו א שינוי אין זייער אידישקייט און הייליגן גלויבן,
אויסקלארן פארשידענע מקצועות ,פארעפנטליכן זייערע אפהאנדלונגען
און אויפדעקונגען בעולמה של תורה וחסידות ,און דעקן אמאליגע אדער חס מלהזכיר.
קליפת היוונית איז געווען צו ציען כלל ישראל צו ענינים חיצוניים,
פריש-ערוועקטע נושאים וואס ווערן נתחדש בד׳ אמות של תורה והלכה. צו חכמת חיצוניות ,א חומריות'דיגער הסתכלות היפך פון שכליות'דיגע
כי מן הלבלר הזו ישקו כל העדרים .
הסתכלות אויף יעדער זאך.
און ווי עס שרייבט דער מהר"ל אין ספר נר מצוה" :כי אל מלכות זו
כסלו תשע״ט 4
המשובח חסידישע ספרים קויפט מען ביי:
הוצאת שער התורה
[email protected]די שענסטע אויסשטעל ...
די געשמאקסטע דרוק ...
עס לערנט זיך ממש פון זיך אליינס ...
איבערצייגט אייך אליינס ...
חדש!
באר מים חיים ד”כ תפארת שלמה ב”כ תפארת שלמה ג”כ
אותיות רש”י מאירות עינים
אותיות מאירות עינים אותיות מאירות עינים ,מראה מקומות,
מראה מקומות תולדות המחבר ,תוכן דיבורי המתחיל
מראה מקומות ,תולדות המחבר מפתח מקורות מפתח מורחב
מפתח מורחב
ישר גראפיקס347.528.6918 :
מאור ושמש ב”כ בני יששכר ב”כ זרע קודש ב”כ שנים מקרא ב”כ
אותיות מאירות עינים אותיות מאירות עינים, אותיות רש”י מאירות עינים שנים מקרא ואחד תרגום
לוח הפרשיות ,מראה מקומות אילה שלוחה ,לקוטי מהר”ם ,אמרי שפר. באותיות בהירות מאירות עינים
מראה מקומות מפתח מורחב ,תולדות המחבר תולדות המחבר עם רש”י והפטרות
מפתח מורחב מפתח מורחב עם ליקוטי הלכות מחולק לכל שבוע
צו באקומען אין אלע ספרים געשעפטן הפצה ראשית :שארף 718.812.5120
| א נקודה |
בעפאר אלעם ברויכן מיר דערגיין ,ווער איז וועןקצונאיזעזיכיגןוט?טא
געווען אליעזר דער באקאנטער עבד? שטייט אין
מדרש רבה (פר' נט ח) "עבדו זקן ביתו" ,שהיה המקדש .אבער זיי זענען געווען בחינת בן ,און זיי אס הייליגע פאלק ,עם ישראל,ד
זיו איקונין שלו דומה לו .אליעזר היה נראה האבן נישט אנגענומען דעם מצב אזוי ווי עס האט
כאברהם" .המושל בכל אשר לו" :שהיה שליט אויסגעקוקט .זיי האבן נישט געהאט קיין מנוחה, פארמאגט צוויי טיטלען .מיר
ביצרו כמותו ,מי בכם ירא ה' :זה אליעזר .אין דער אש ההתלהבות צו צינדן ליכט פאר אונזער פארמאגן דעם טיטל 'בנים
מסכת דרך ארץ (זוטא פרק א) לערנען מיר: 'טאטע' אין הימל האט זיי נישט געגעבן קיין למקום' און מיר פארמאגן
תשעה נכנסו בחייהם בגן עדן ,אחד מהם היה מנוחה ,און זיי זענען געגאנגען און אויפגעזוכט דעם טיטל 'עבד השם' .ווי
מיט מסירת נפש ביז זיי האבן געפונען איין פארשטענדליך איז דער טיטל
אליעזר עבד אברהם. קליינעם קריגל פון שמן טהור ,און פון דעם איז 'בן' אסאך מער חשוב ווי דער טיטל 'עבד' ,צוליב
מיר זעען אז אליעזר איז געווען גאר א געווארן דער גאנצער נס חנוכה .מיט דעם האבן עטליכע סיבות .אבער אלעמאל דריקן מיר
גרויסער מענטש ,א מושל ביצרו פונקט ווי זיי געוויזן אז מיר זענען בנים למקום ,זיי האבן אויס אז מיר זענען בעצם "בנים" למקום ,נאר
אברהם ,דולה ומשקה מתורת רבו לאחרים ,און נישט אויפגענומען און זיך געלאזט פונעם מצב מען באניצט זיך מיט'ן טיטל 'עבד' ווען עס איז
אויך ווען אברהם איז געגאנגען מלחמה האלטן ווי שרעקליך עס האט אויסגעקוקט ,ווי אן 'עבד' נישטא קיין ברירה ,ווי מיר זאגן ר"ה 'היום הרת
מיט די קעניגן צו ראטעווען לויט וואס דאס ואלט ווען געטון ,זיי זענען 'בנים' און אין דעם עולם ,אם כבנים וכו' אם כעבדים' .מיר ווילן זיין
איז געווען סכנת נפשות ממש [ווי דער חת"ס בבחינת 'אנו בניך ואתה אבינו' ,קודם שרייען
שרייבט (פרשת לך ,והאמין בה' שנת תקי"ף) זכות האבן זיי געפונען דעם פך שמן טהור.
אז בדרך הטבע האבן זיי געדארפט גע'הרג'ט מיר לערנען אין רש"י (בראשית כד ,מב) מיר 'אבינו' און דערנאך 'מלכינו'.
ווערן און זיי זענען געראטעוועט געווארן בדרך ווערטער וועלכע ווערן געברענגט אין מדרש דער גרעסטער צווישנשייד צווישן 'בן און
נס ,און אליעזר איז געגאנגען מיט אברהם מיט רבה (פ"ס ח) :אמר רבי אחא ,יפה שיחתן של 'עבד' איז :א זון וועט טון די מאקסימום צו שאפן
עבדי אבות לפני המקום מתורתן של בנים ,שהרי א נחת רוח פאר זיין פאטער אפילו אין א פאל
מסי"נ ממש]. פרשה של אליעזר כפולה בתורה ,והרבה גופי וואס ער איז נישט מחוייב דערמיט ,ווידער אן
און דא פלוצלינג ווען אברהם האט 'עבד' וועט טון די מינימום .עבדא בהפקירא
געשפירט אז אליעזר האט מחשבות אז יצחק תורה לא נתנו אלא ברמיזה. ניחא ליה ,ווען נאר ער קען זיך פטר'ן און
זאל חתונה האבן מיט זיין טאכטער האט אים די מפרשים שטעלן זיך שוין איבער דאס וואס באפרייען פון טון די רצון פון זיין הער וועט ער
אברהם אנגערופן "ארור" .פארוואס האט ער די תורה רופט אליעזר ביים נאמען "בן משק ביתי
אים אזוי אנגערופן? אפילו אויב ער האט אים והוא דמשק אליעזר" .פארוואס אין גאנץ פר' חיי דאס אויסניצן.
געוואלט ערקלערן אז עס איז נישט מעגליך אז שרה ווערט ער נישט גערופן ביים נאמען ,נאר לכאורה ,אויב קוקן מיר אריין און מיר
מען זאל זיך משדך זיין ,איז דאך אבער פארהאן "עבד" אדער "איש"? אפילו ער זעלבסט האט זיך זעען וואס די חשמונאים האבן געטון נאך וואס
פארשידענע אנדערע וועגן ווי אזוי דאס צו פארגעשטעלט פאר די נייע מחותנים נישט מיט זיי זענען אריין אינעם ביהמ"ק און זיי האבן
געזען דעם בית ה' וואנדאליזירט ,א מצב פון
מעלדן פאר אליעזר? זיין נאמען נאר "עבד אברהם אנכי". חורבן צעהאקט און צעפלינדערט ,וטמאו 'כל'
און ווי אזוי האט אליעזר מגיב געווען נאך ווען מיר וועלן אריינקלערן אין דעם וועלן השמנים .פון דאס אלעס וואס זיי האבן דארט
וואס ער איז אזוי באוואשן געווארן? נאך וואס מיר זען אז עס ליגט גאר א יסוד מוסד וואס איז געזען קוקט נישט אויס אז בדרך הטבע זאל אונז
אברהם אבינו האט אים געזאגט "אתה ארור"?! זיין א געלעגנהייט אנצוצינדן די ליכט אין בית
מיט דעם אלעם איז ער געגאנגען טון זיין נוגע יעדן טאג פון אונזער לעבן.
שליחות מיט'ן גאנצן הארץ ,אן קיינע פניות .און
ווען ער האט זיך פארגעשטעלט פאר לבן האט
ער געזאגט אויף זיך נאר איין זאך" :עבד אברהם
אנכי" .דאס איז דאס און דאס בין איך.
דער יסוד ווערט געברענגט אין פיל
ספרים אין קורצן ,אבער מיר וועלן בס"ד דאס
אויסקלארן הלכה למעשה.
אין מדרש (ב"ר ס' ב) שטייט :כתיב (משלי יז,
ב) עבד משכיל ,ימשול בבן מביש ,ובתוך אחים
יחלוק נחלה .דער גאנצער פסוק רעדט זיך פון
אליעזר .שטייט ווייטער אין מדרש ,עבד משכיל
אליעזר ,ומה השכלתו? אמר ,כבר קללתו של
אותו האיש בידו ,שמא יבוא כושי אחד או ברבר
כסלו תשע״ט 6
הרב שלמה אשר טויבער
הצליחה נא'. איז דורך מיט דעם וואס ער האט געקלערט אחד וישתעבד בי ,מוטב לי להשתעבד בבית הזה
האט דער אמרי אמת זיי געזאגט :איר האט אז יצחק זאל נעמען זיין טאכטער פאר א פרוי. ולא בבית אחר.
נישט פארשטאנען די כוונה פון מיין פאטער .זיין אפילו האבן אזא הוה אמינא .און ער האט זיי
כוונה איז געווען איבער א צווייטער "אנה" ,ער געזאגט "עבד אברהם אנכי" ,איך וויל בלייבן אן זעען מיר ווי חז"ל האבן מגדיר געווען
האט אינזין געהאט אויף די ווערטער "אנה ה' כי אליעזר אלס "כעבד משכיל" .א 'חכם'! איזהו
אני עבדיך" ,ווי מען לויבט דעם אויבערשטן אויף עבד!
די אלע טובות וואס ער האט געטון און טוט מיט ווען אליעזר האט געהערט פון אברהם די חכם המכיר את מקומו.
אונז .און דעמאלט לויבט מען אים אז אפילו מיר ווערטער "אתה ארור" ,איז דאס נישט געווען בדרך כלל איז דער נאטור פון א קנעכט צו
זענען צומאל אין א בחינה פון אן 'עבד' .אפילו פאר אים א פראסק אים פנים ,דאס איז געווען :א זוכן וועגן ווי אזוי צו אנטלויפן און נישט ווערן
דארט ווייס איך און איך בין מכיר אז איך האב א אנגערופן 'עבד'" ,עבדא בהפקירא ניחא ליה" .ער
תפקיד אויף דער וועלט וואס דארט געפינט זיך מיסיע דערקלערונג. וויל נישט שפירן משועבד צו אנדערע ,ווייל דאס
מיין תכלית ,דארט איז מיין פלאץ צו זיין "בכלל דאס איז דיין פלאץ און תפקיד אויף דער
וועלט ,טו דארט די בעסטע וואס איז נאר איז זייער א שלעכטע הרגשה.
ארור". מעגליך .און ווי הרה"ק ר"ר זושא זי"ע האט אבער אליעזר האט פארשטאנען אז זיין
געזאגט :מען וועט נישט פארהאלטן זושא תפקיד אויף דער וועלט איז צו זיין אן עבד ,דאס
פארוואס ביסט נישט ר"ר אלימלך ,נאר פארוואס איז זיין אורטייל און שליחות ,און וואס ער וועט
נישט טון וועט ער נישט דערפון פטור ווערן.
דאס איז וואס מיר זאגן חנוכה בברכת על ביסטו נישט זושא. וויבאלד זיין חוב אויף דער וועלט איז צו זיין אן
הניסים" ,ולעמך ישראל עשית תשועה גדולה מיר דארפן קוקן אויף זיך ,און נאר אויף זיך.
ופורקן כהיום הזה" ,אז חנוכה האט כלל ישראל כדי מיר זאלן אויספילן אונזער תפקיד ,און עבד ,און דאס איז זיין תיקון.
מקבל באקומען א תשועה גדולה און פורקן גדול. ערריייכן אונזער שליחות אויף דער וועלט ,טארן און דאס איז געווען די חכמה פון אליעזר,
וואו און ווי אזוי האבן זיי דאס מקבל געווען? מיר נישט קוקן אויף אונזערע פריינט ,שכנים ער האט דאס פארשטאנען גוט און טיף אז צו
'ואח"כ באו בניך לדביר ביתך ,ופינו את היכלך, און ארומיגע .דאס וואס זיי טוען האט נישט מיט זיין א קנעכט ,דאס איז פאר אים די בעסטע וואס
וטיהרו את מקדשיך' ,זיי האבן נישט געהויבן מיר ,און דאס איז דער שליסל צו סוקסעס! מיר מעגליך ,און נאר אזוי קען ער דערגרייכן צו די
הענט ,זיי זענען נישט אריינגעפאלן אינעם ברויכן זיך פארטיפן און אריינקלערן אין אונזערע דרגא פון 'מושל ביצרו' און אריינגיין אין גן עדן.
יאוש נעץ ,נאר זיי האבן געזוכט ,גענישטערט כוחות .וואס עס איז אונזער תפקיד ,וואס עס און אויב דארף איך שוין יא זיין אן עבד,
און גערייניגט ,און דערפאר האבן זיי אין ענדע איז אונזער שליחות ,און נאר אזוי וועלן מיר דאן פארוואס זאל איך ווערן פארשלאפט ביי
זוכה געווען "והדליקו נרות בחצרות קדשיך", אנקומען צו אונזער ענדגילטיגער דעסטינאציע פרעמדע פעלקער און געמיינע מענטשן?
דער אויבערשטער האט זיי געוויזן דעם גרויסן בעסער איך זאל אריינקומען אין שטוב פון
נס ,ער האט זיי געוויזן צייכענעס פון ליבשאפט מיט'ן פולסטן שלימות בעזרת השם. אברהם און זיין משועבד צו אים .ער איז געווען
ווי א טאטע צו זיינע קינדער ,ווייל זיי זענען אליעזר איז געווען א צדיק ווי אברהם ,ער
צוגעקומען צום שטערקסטן "כלל ברוך" וואס האט שולט געווען על יצרו פונקט ווי אים ,דולה דער בעסטער קנעכט וואס נאר מעגליך.
ומשקה מתורת רבו לאחרים ,ער האט מקרב
איז נאר מעגליך... געווען אידן תחת כנפי השכינה פונקט ווי זיי
און דעריבער זאגן מיר 'הלל השלם' אכט הער זיין רבי .אבער ער האט געדענקט אז ער
מאל אין לויף פון די חנוכה טעג ,אז מיר זאלן איז 'עבד אברהם' ,הכיר את מקומו ,ער האט מיר דארפן זען אונזערע כוחות וואס
זוכה זיין צו לויבן דעם אויבערשטן מיט'ן גאנצן געוואוסט אז זיין תיקון איז צו זיין דער 'ארור' דער אויבערשטער האט אונז געשאנקען ,זיך
הארץ ,אז אפילו איך ווייס אז איך בין א 'בן' און ער איז געווען דער בעסטער ארור וואס איז מתבונן זיין אז נאר מיט די כוחות דינען דעם
צום אויבערשטן ,אפילו איך ווייס אז עס זענען אויבערשטן ,און נישט זוכן קיין פרעמדע
פארהאן מצבים וואס איך בין 'עבדיך' און איך נאר מעגליך געווען . אויפגאבעס אין מדריגות ,פאזיציעס וואס זענען
מען זאגט נאך פונעם הייליגן שפת אמת נישט געאייגנט פאר אונז .פונקט ווי אליעזר
פריי מיך דערמיט ,און איך דאנק אים דערויף. זצ"ל ,אז ער האט אמאל געזאגט ,אויב וועט מען וואס האט אנערקענט זיין פלאץ אלס עבד ,און
און אויב דאס איז מיר שווער ,דאס אינזין האבן ווען מען זאגט הלל ביי די ווערטער ער האט געטון זיין תפקיד אלס עבד מיט זיין
זעלבסט איז א סימן אז טאקע דערפאר בין איך "אנה ה'" ,איז פארזיכערט אז דאס וואס מען בעט
אראפגעקומען אויף דער וועלט ,און נאר דא, גאנצן רצון ,כח און חשק .עבד אברהם אנכי!
אין דעם מצב קען איך בעז"ה אויפטון וואס איך ביי די תפלה וועט מקויים ווערן. נאך וואס אליעזר איז געגאנגען זוכן א שידוך
ווען די חסידים האבן געפרעגט זיין זון דעם פאר יצחק ,און ער האט געזען דעם יד ה' און
ברויך. אמרי אמת זי"ע ,אז זיי פראבירן דעם סגולה, השגחה עליונה אויף א וואנדערליכן פארנעם,
זאל דער אויבערשטער העלפן אז מיר זאלן אבער אן ערפאלג ,זיי זעען נישט גארנישט "והאיש משתאה ההצליח ה' דרכו" ,ער האט
אלע זיין בבחינת 'ברוך' און מיר זאלן בקרוב ספעציעל .האט זיי דער אמרי אמת געפרעגט: געלערנט א לקח און יעצט האט ער נאך טיפער
וואו אין הלל האט איר אינזין? האבן די חסידים פארשטאנען וואס אברהם וויל פון אים ,אז ער
זוכה זיין צום אור חדש על ציון תאיר . געענטפערט ,ווען זיי זאגן 'אנה ה' הושיעה נא, זאל זיין דער בעסטער עבד וואס נאר מעגליך,
און ער האט פארשטאנען דעם שטות וואס ער
כסלו תשע״ט 7
הרב ברוך לאבין | תנן התם |
ואי"ה יראינו ה' קץ הגאולה בשנת אברהם יצחק יעקב כל השירות הם בלשון נקבה ...גאולת מצרים היתה ע"י
אה"ב א"ת אבו"תיך גי' תתמ"ח ,סוד המוחין יחזור בשנה בתיה בת פרעה ...גאולת סיסרא היה ע"י דבורה ואשה
ההוא אהבה למקומה ,ויסתיים אלפים ושלש מאות יעל ...גאולת יון ע"פ בת מתתיהו ...ופורים היה ע"י אסתר
מחורבן בית ראשון ונצדק קדוש ,אחכה לו בכל יום
וכו'
שיבוא.
פרי עץ חיים פון הייליגן אריה"ק אין שער חנוכה סוף
סודות'פולע ווערטער פון הייליגן קאמארנער איבער דעם פרק ד' .עס איז נישט קלאר וואס דער אריה"ק מיינט מיט 'בת
קץ הגאולה אין היכל הברכה אין פר׳ וישב. מתתיהו' .עס קען זיין אז ער באציט זיך צו דעם מדרש לחנוכה
וואו עס שטייט אז יוחנן בן מתתיהו האט אנגעהויבן די מלחמה
הרה"ג ר' חיים סאלאוויטשיק זצ"ל היה פ"א בוורשא, מיט די יוונים נאכדעם וואס א יווני האט מטמא געווען זיין
והיה אצלו האדמו"ר הרא"מ מגור שליט"א ושאל לו שוועסטער 'בת מתתיהו' אויף א ספר תורה אין ביהמ"ק .אבער
הגר"ח על ...ומעשה ניסים היה במנורה ,משהיו מדליקין דארט שטייט נישט אז זי האט ממש געהאט א חלק אינעם
אותה מראש השנה לא היתה מתכבית עד שנה אחרת... נס .עס קען אויך זיין אז ער באציט זיך צו 'יהודית' און ער
והקשה הגר"ח זצ"ל והלא ...מצוה להדליק נרות בכל האלט אז זי איז געווען א טאכטער פון מתתיהו ,וואס עס זענען
יום ,...והשיב לו האדמו"ר הרא"מ מגור שליט"א עפ"י דא גרויסע חילוקי דעות ווער זי איז געווען .אין דעם מדרש
דברי הגמ' דנותן שמן בנר חייב משום מבעיר ,א"כ היה וואס ווערט אנגערופן מעשה יהודית שטייט אז זי איז געווען
יכול להוסיף טיפה אחת בכל לילה לקיים מצות הדלקה, מבנות הנביאים .אין דעם פיוט 'אודך' פאר שבת חנוכה פון
וגם נעשה נס שהיה יכול לדלוק כל הלילה מטיפה אחת, עדות אשכנז שטייט 'יהודית בת בארי' ,און דער ר"ן (שבת כ"ג)
ברענגט א מדרש אז זי איז געווען 'בתו של יוחנן' א טאכטער
ודפח"ח.
פון יוחנן כהן גדול.
אן אינטערעסאנטע באזוך פון הרה"ק האמרי אמת זי"ע ביים
בריסקער רב זצ"ל וואס ווערט געברענגט אין ספר מקראי קודש שהאדם בעל בחירה ורצון ויכול להרוג מי שלא נתחייב
(חנוכה סי' ז') מיט א הפלא'דיגן חידוש פון אמרי אמת אז מען מיתה ,משא"כ חיות רעות לא יפגעו באדם אם לא יתחייב
האט נישט אנגעצינדן פרישע פייער יעדן טאג אויפ'ן מנורה,
מיתה בידי שמים.
מען האט בלויז צוגעלייגט א טראפ אויל.
א חידוש'דיגער שטיקל אין אור החיים הק' אין פר׳ וישב
לעולם אין אנו רואין כי אם האש של רגע זה ממש ,דהאש אויפ'ן פסוק "וישמע ראובן ויצלהו מידם" ,וואס זאגט אז א חיה
הרי מכלה את עצמו מני' ובי' והאש הקודמת כבר נשרפה קען הרג'ענען א מענטש נאר אויב עס איז באשערט פון אויבן
והאש הבאה עדיין איננה ,ונמצא דמה שהאש נראית און א מענטש קען הרג'ענען אפילו ס'איז נישט באשערט אז
כדבר קבוע וקיים וממשיך אינו אלא דמיון ...ומה שהעולם יענער זאל שטארבן .עס איז דא אויף דעם ענין א גרויסער דיון
נראה כדבר קיים וקבועה אין זה אלא כמו האש... אין ראשונים ואחרונים.
הגאון ר' משה שפירא זצ"ל ברענגט ארויס התבוננות ביי די אסור להשתמש לאורה וכו' דכיון שע"י נס שנעשה
חנוכה ליכט אז די וועלט איז נאר א דמיון (שובי ונחזה כח,). במנורה תקנוה עשאוה כמנורה כו'.
ענליכע התבוננות ווערן געברענגט אין ספרי חב"ד (ספעציעל
דער ר"ן אין מסכת שבת אז די חנוכה ליכט האט דעם דין פון
אין ספר שערי אורה פון האדמו"ר האמצעי זי"ע). די נרות פון די מנורה אין ביהמ"ק.
כסלו תשע״ט 8
אלע אפטיילונגען פון בס״ד ואמכמטודונג!פצייסאייםספלראיוםר!
סערווירט אונטער איין דאך!
הגה״ה מיר האבן א הגה״ה אונזערע שנעלע און טייפן
תיקונים געקליבענע שטאב ערפארענע טייפער׳ס
השוואות וועלן אפטייפן פאר אייך
לעצטע הגה״ה געניטע מגיהים
(מיט ווייניג טעותים):
שיפור הלשון מיט פיל עקספיריענס
מראי מקומות אין יעדע געביט כתב יד
שווערע כתבי ידות
הערות וואס ספעציליזירן זיך:
אלטע ספרים
טעיפס
לשה״ק /יודיש
אונזערע ספעשעליסטן וועלן גראפיק ספרי קודש /ספרי הלכה / מיר האבן בס״ד א עריכה
צו שטעלן אויף דעם בעסטן ספרי חסידות /ושאר ספרים באזונדערע שטאב פון
ערפארענע
און רייכסטן פארנעם: עריכת הלשון /סגנון
הלשון לויט אייער געשמאק / תלמידי חכמים
גראפיק מופלגים
שערים איבערזעצן לשה״ק-אידיש,
שולי הספר אידיש-לשה״ק /הוספות / וואס ספעציליזירן זיך
הסכמות והנצחות סדר ענינים /מפתחות / יעדער אין זיין געביט:
כריכה ּפרעס/קאלער הקדמות /תולדות המחבר
שווארץ אלע סארטן דרוק, הדפסה מיר וועלן אויסשטעלן אייער ספר, סידור
קאלירט פון קליינע קונטרסים לויט אייער באגער:
כריכה עבה ביז גרויסע ספרים הערות שוליים ,הערות צד
כריכה רכה עטליכע טעקסט
אויך קלענערע אויף א בלאט
קוואנטומס
קאמפלאצירטע בלעטער
מיר ספעציעליזירן זיך (צורת הדף)
אין קאמפלעצירטע דעקלעך
טעקסט מיט בילדער
מיר וועלן אייך באגלייטן פונעם כתב יד ביז נאכן דרוק ,מיט
איבערגעגעבענע סערוויס ,צופרידנהייט גאראנטירט בעז״ה!
איבערצייגט אייך אליין!
קומט אריבער צו אונז ,צו זעהן די פילע סארט ספרים
ארויסגעגעבן דורך די ערפארענע שטאב פון ״חד וחלק״!
האלט איר ביים ארויס געבן א ספר? געבט דאס איבער אין די ריכטיגע הענט!
טייפן הגהה עריכה עימוד עיצוב הדפסה T. 845-371-6166 F. 845-746-9846
Email [email protected]
נלעששוהשנניםס
היסטארישער
איבערזיכט אויף
די נשים צדקניות
פון מעשה
חנוכה :די מעשה
פון חנה ושבעת
בניה און יהודית
מיט אליפורני
הרב משה יודלזאהן
כסלו תשע״ט 10
זעט זיך אויך ארויס אז דאס האט פאסירט אין די צייטן פון די רוימער ,און צוערשט וועלן מיר
אין תנא דבי אליהו שטייט קלאר אז דאס האט פאסירט מיט "אדריינוס
אראפברענגען בקיצור די חנה
קיסר". מעשה וואס קינד און קייט ושבנביעהת
אזוי אויך ,וויבאלד דאס ווערט אראפגעברענגט אין די ספרד'ישע קינות ווייסן ,איבער די מסירות
לתשעה באב ,זעט זיך ארויס אז מ'האט אנגענומען אז דאס האט פאסירט נפש פון חנה מיט אירע
דווקא אין די צייטן פון די רוימישע גזירות ,וויבאלד פריערדיגע זאכן ווערן זיבן קינדער ,און דערנאך
נישט דערמאנט אין די קינות ווען מ'באוויינט דעם חורבן בית המקדש און וועלן מיר זען וואס עס
אלץ וואס איז פארבינדן דערמיט. איז געבליבן אויסצוקלארן
לויט דעם איז אביסל אינטערעסאנט ,פארוואס דער יעב"ץ האט
געשריבן אויף דער מעשה אין גמרא גיטין ,אז דאס האט פאסירט אין די איבער דער ערציילונג.
צייטן פון די חשמונאים ,ווען בפשטות זעט זיך ארויס פון די מקורות חז"ל
לויט ווי עס ווערט
אז דאס האט פאסירט אין די צייטן פון די רוימער.
נאכמער ,אין גמרא ווערט געברענגט אז דער קייזער האט זיי געהייסן דערציילט אין גמרא (גיטין נ"ז ע"ב) ,האט מען געברענגט די פרוי און אירע
זיך בוקן צום עבודה זרה ,ווידער אין ספר חשמונאים ווערט געברענגט אז
דער קייזער האט זיי געהייסן עסן חזיר ,און זיי האבן זיך מוסר נפש געווען זיבן קינדער צום קייזער ,און מ'האט געזאגט צו די קינדער אז זיי זאלן זיך
עס נישט צו עסן .אויב זיי זענען צוויי אנדערע מעשיות אדער כאטש צוויי
אנדערע גירסאות ,וואלט דער יעב"ץ נישט געדארפט צוברענגען אז דאס בוקן צום עבודה זרה ,אבער זיי האבן נישט געפאלגט .יעדעס קינד וואס
האט פאסירט אין די צייטן פון אנטיוכוס. מ'האט געהייסן זיך בוקן ,האט געברענגט אן אנדערן פסוק פון דער תורה
עס איז דא גאר אן אינטערעסאנטער ענטפער פונעם בארימטן היימישן
חוקר הרב נתן דוד ראבינאוויטש שליט"א (בספרו בינו שנות דור דור ,ריש וואו עס שטייט אז מ'טאר נישט דינען עבודה זרה (זע דארטן אין מהרש"א
עמ' ר') ,אז אין די היסטאריע ביכער פון יענער עפאכע זעט מען אז דעמאלט
איז דער חזיר געווען אן אפגאט ביי די געצנדינער אין יון ,און עס איז געווען פארוואס יעדער האט געברענגט אן אנדערן פסוק) ,און וויבאלד זיי האבן
פארבינדן מיטן באקאנטן עבודה זרה "עשתורת" ,און אין די מזרח לענדער
איז דאס עסן חזיר געווען א געוויסע סארט דינען דעם עבודה זרה .דערפאר נישט געפאלגט דעם קייזער האט מען זיי גע'הרג'עט.
פארשטייט מען גוט ,אז אויב די קינדער וואלטן געגעסן פונעם חזיר ,וואלט
עס געקענט אויסזען ווי זיי האבן מקבל געווען אויף זיך דעם עבודה זרה ,און ווען מ'איז אנגעקומען צום יונגסטן זון ,האט דער קייזער זיך געבעטן
דערפאר האבן זיי זיך מוסר נפש געווען דערויף ,כדי ס'זאל נישט אויסזען ווי
זיי האבן כופר געווען אין תורת משה ,טראצדעם וואס בנוגע דאס עסן חזיר ביי אים :איך וועל דיר אראפווארפן מיין קעניגליכן שטעמפל ,און דו וועסט
אליינס וואלט נישט געווען קיין חיוב פון מסירות נפש. דיך אראפבייגן און עס אויפהייבן ,און אזוי וועלן מענטשן מיינען אז דו
איך וויל צולייגן דריי הערות צו זיין ענטפער:
האסט מיך געפאלגט און זיך געבוקט צום עבודה זרה .דאס קינד האט אים
.1לויט זיין געדאנק ,פארשטייען מיר בעסער פארוואס אנטיוכוס הרשע
האט געזוכט מקריב צו זיין חזירים איבעראל אין ארץ ישראל ,אריינגערעכנט געענטפערט" :א שאד אויף דיר ,קייזער! אויב דו זוכסט אזוי שטארק צו
דעם בית המקדש .מיר האבן אלץ פארשטאנען אז דאס איז געווען זיך צו
רייצן מיט די אידן ,וויבאלד ביי אונז איז דער חזיר א מיאוס'ע און טמא'נע היטן אויף דיין אייגענעם כבוד ,איז דאך אוודאי און אוודאי אז מ'דארף
זאך .אצינד אבער ,פארשטייען מיר אז עס איז געלעגן אין דעם אויך א
טיפערע חשבון ,פון מקריב זיין עפעס אין פארבינדונג מיט עבודה זרה ממש. היטן אויפ'ן כבוד פונעם הייליגן באשעפער!" און ער האט זיך נישט געבוקט.
.2דאס וואס הרב ראבינאוויטש האט געשריבן ,אז בנוגע דאס עסן חזיר
אליינס וואלט נישט געווען קיין חיוב פון מסירות נפש ,איז לכ' נישט ריכטיג. דער קייזער האט געהייסן מ'זאל אים ארויספירן צו ווערן גע'הרג'עט,
די תקופה פון אנטיוכוס הרשע איז געווען א ריכטיגער "שעת השמד" ,און
עס איז לכאורה אפילו דער סאמע ערשטע מאל וואס מיר געפינען דעם און דעם קינד'ס מאמע האט געבעטן אז זי וויל זיך געזעגענען פון איר
טערמין פון "גזירת שמד" אויף די אידן ,ווען עס האנדלט זיך פון גזירות
נישט צו היטן די תורה (עי' ירושלמי כתובות פ"א ה"ה ,וקאי על תקופת לעצטן קינד .דאן האט זי אים געזאגט די פאלגנדע הייליגע ווערטער:
אנטיוכוס כדאיתא במדרש לחנוכה הובא באוצר המדרשים עמ' קפ"ה ,וכ"ה
להדיא ברש"י שבת כ"ג ע"א ד"ה היו באותו הנס) .און מיר ווייסן דאך אז אין "קינדער ,גייטס ארויף און זאגטס צו ענקער טאטע אברהם אבינו :דו ביסט
א שעת השמד דארף מען זיך מוסר נפש זיין אויף אלע מצוות ,אפילו אויף
געווען גרייט צו שעכטן איין זון אויפן מזבח ,און איך האב ארויפגעברענגט
מצוות דרבנן (ווי עס ווערט געברענגט אין גמרא סנהדרין ע"ד ע"א).
.3טראצדעם וואס דער געדאנק איז שיין ,איז דאס אבער געוויס נישט זיבן קינדער אויפ'ן מזבח".
פשט אין גמרא גיטין ,וואס דערציילט נישט קיין ווארט איבער עסן חזיר,
נאר איבער דינען עבודה זרה ממש .געוויס איז נישט מסתבר צו זאגן ,אז דער די גמרא ענדיגט צו די פחד'דיגע מעשה ווי פאלגנד" :אף היא עלתה לגג
יעב"ץ האט פארשטאנען אז דאס עסן חזיר איז געווען א געוויסע פארעם פון
עבודה זרה .באזונדער איז פארט שווער ,אז פון חז"ל איז פאקטיש משמע אז ונפלה ומתה .יצתה בת קול ואמרה (תהלים קיג ,ט) :אם הבנים שמחה" ,און
אויף דער דאזיגער מעשה זאגט דער פסוק עדות (תהלים מד ,כג)" :כי עליך
הורגנו כל היום".
ווען האט די מעשה פאסירט?
מיר אלע ווייסן אז די מעשה האט פאסירט אין די צייטן פון אנטיוכוס
הרשע ,און אזוי ווערט אראפגעברענגט סיי אין ספר יוסיפון ,סיי אין ספר
חשמונאים ח"ב ,און סיי אין ספר המכבים ח"ד (פרקים ח'-י"ח) .דאס זעלביגע
שרייבט דער יעב"ץ אין זיינע הגהות ,אויפן אויבנדערמאנטן שטיקל גמרא
גיטין ,אז די מעשה האט פאסירט ביי אנטיוכוס הרשע.
דאס איז אבער גארנישט אזוי פשוט.
קודם כל ,די גמרא ברענגט אראפ אז מ'האט געברענגט די מאמע מיט די
זיבן קינדער צום "קיסר" ,און קייזער מיינט געווענליך דווקא דער רוימישער
קייזער ,וואס נאר זינט דאן האט זיך בכלל גענומען דער טיטל "קיסר" (ווי
עס ווערט אויך געברענגט אין תוספות ע"ז י' ע"ב ד"ה כל נשיאיה ,אין נאמען
פון ספר יוסיפון פי"ט) .אזוי איז אויך משמע פון די גאנצע ארטיגע סוגיא
אין גמרא (דפים נ"ו-נ"ז) ,וואס רעדט איבער די רוימישע גזירות און איבער'ן
טרויעריג-בארימטן רוימישן קייזער אנדריינוס שחיק טמיא.
אין מדרש איכה ווערט אויך אראפגעברענגט די מעשה ,און פון דארט
כסלו תשע״ט 11
אז אין די צייטן פון די רוימער האט א טאטע אויסגע'הרג'עט זיינע זיבן זין די מעשה האט פאסירט אין די צייטן פון די רוימער און נישט אין די צייטן
[קלינגט קענטליך] ,כדי זיי זאלן נישט אריינפאלן אין געפענגעניש ביים פון אנטיוכוס.
פיינט. די מאמע איז נישט געווען קיין
מיר וועלן דא מאבד עצמו לדעת" דורכ'ן
ווידער צוערשט אילהיומיפדויטרתני אראפטאנצן פון דאך?
אראפברענגען
בקיצור די אין גמרא ווערט געברענגט ,אז נאך וואס אלע זיבן קינדער זענען
באקאנטע מעשה אומגעברענגט געווארן איז די מאמע ארויף אויפ'ן דאך "ונפלה" ,וואס
איבער די צדיקת דער פשוט'ער באדייט דערפון איז אז זי איז אראפגעטאנצן פון דאך צו
יהודית וואס איר טראגישער טויט .אויב זי איז אראפגעטאנצן פון דאך ,וואלט זי דאך
געדארפט הייסן א "מאבד עצמו לדעת" רח"ל ,וואס עס שטייט גאר שארפע
האט גע'הרג'עט
זאכן אויף אזא איינעם (זע שו"ע יו"ד סימן שמ"ה און מפרשים).
דעם גענעראל פאקטיש איז אונזער חנה צי מרים א מאדעל פון א צדיקת ,אזש אין
גמרא שטייט אז עס איז ארויס א בת קול נאך איר פטירה "אם הבנים שמחה",
אליפורני און וואס באדייט אז אצינד פרייען זיי זיך צוזאמען אויף יענער וועלט .וויאזוי
געראטעוועט די אידן ,דערנאך וועלן מיר פרובירן אויסקלארן פארשידענע קען דאס געמאלט זיין?
עס איז אינטערעסאנט אנצומערקן ,אז אין תנא דבי אליהו ווערט בכלל
פרטים איבער דער ערציילונג. נישט געברענגט סיי וואספארא אויספיר ,איבער וואס עס האט פאסירט מיט
דער מאמען פון די זיבן קינדער .אבער לויט דער גירסא אין גמרא איז דאך
לויט ווי עס ווערט דערציילט אין "ספר יהודית" (וואס איז איינע פון די
לכאורה שווער.
ספרים חיצונים ,און איז געשריבן געווארן אין די צייטן פונעם צווייטן בית אין מדרש איכה ווערט אראפגעברענגט ,אז די פרוי האט נישט גלייך
אראפגעטאנצן פון דאך ,נאר צוליב דער טראגישער פאסירונג פון מקריב
המקדש .עס ווערט אויך אראפגעברענגט דורך גדולי ישראל ,זע שפעטער זיין אירע זיבן קינדער על קידוש ה' איז די פרוי ליידער אראפ פון זינען ה"י,
און דאן איז זי אראפ פונעם דאך ("לאחר ימים נשתטית אותה אשה ,ונפלה
דערוועגן) ,האט די מעשה פאסירט אין די צייטן פון הולופרנס (אדער לויט מן הגג") .לויט דעם איז פארשטענדליך אז זי האט נישט געהאט קיין דין
פון מאבד עצמו לדעת ,און פארקערט ,דאס האט אויך פאסירט צוליב איר
אנדערע :אולופרנא ,און פון דארט :אליפורני) דער גענעראל פון נבוכדנאצר
מסירות נפש פאר אידישקייט און דערפאר איז "אם הבנים שמחה".
דער קעניג פון אשור ,וואס איז געשיקט געווארן צו די לענדער ארום ארץ ווידער אין פסיקתא און אין ספר חשמונאים ח"ב שטייט איינפאך ,אז זיי
ישראל זיי איינצונעמען .אליפורני האט אויך איינגעווארפן די עבודה זרה האבן אויך גע'הרג'עט די מאמע צוזאמען מיט די קינדער.
א דריטע מהלך איבער איר טויט שטייט אין ספר יוסיפון ,אז נאכ'ן זען
טעמפלען וואס די פעלקער האבן אויפגעשטעלט ,און האט געצוואונגען די די זיבן קערפער פון אירע זין אויף דער ערד ,האט זי אויסגעשפרייט אירע
ארעמעס צום הימל און זי האט געזאגט א תפילה צום אייבערשטן איבער
פעלקער צו דינען דעם קעניג ווי אן אפגאט. איר מסירות נפש פון מקריב זיין אלע אירע קינדער פאר'ן אייבערשטן ,און
ביים ענדיגן רעדן איז זי פשוט אויסגעגאנגען און זי איז אויך אראפגעפאלן
אליפורני האט אויך אנגעהויבן אריינצודרינגען אין ארץ ישראל ,און
נעבן אירע קינדער.
האט באלאגערט איינע פון אירע שטעט אין שומרון .נאכ'ן אויסשטיין אבער דער אמת איז ,אפילו אויב מיר זאלן זאגן אז זי האט אראפגעטאנצן
פון דאך און איז געווען ביים פולן זינען ,האט זי דאס אויך געמעגט טון .דער
הונגער און דארשט האבן די אידן געזאגט אז אויב מ'וועט נישט זוכה זיין צו מאירי אויפ'ן ארט ערקלערט עס מיט געציילטע ווערטער ,אז דאס האט זי
געטון כדי "שלא יביאוה לכך" .וואס באדייט ,אז אדער האט זי פארשטאנען
א ישועה אין די קומענדיגע פינף טעג ,וועלן זיי עפענען די טויערן פון שטאט אז מ'וועט איר אויך צווינגען צו דינען עבודה זרה און הרג'ענען ,און דערפאר
האט זי זיך אליינס גע'הרג'עט איידער זיי וועלן איר צורירן .אדער אז זי
צו אליפורני .דאן האט א רייכע אלמנה מיט'ן נאמען יהודית איינגעמאלדן האט מורא געהאט אז זי וועט נישט ביישטיין די יסורים וואס זיי וועלן איר
מעגליך וועלן אנטון ,און אין אזא פאל מעג מען זיך געוויס אליינס הרג'ענען
פאר זיי אז זי וועט ארויסגיין צום שונא'ס לאגער און מיט'ן אייבערשטנ'ס (ווי עס ווערט געברענגט דארט אין תוספות ד"ה קפצו ,ועיעו' תוספות ע"ז
הילף וועט זי ברענגען א ישועה. י"ח ע"א ד"ה ואל).
אסאך קהילות האבן זיך אזוי געפירט צו טון אין א שעת השמד ,כדי
ווען זי איז אנגעקומען צום לאגער פון אליפורני מיט איר דינסט ,האט נישט אריינצופאלן אין די הענט פון די גוים וואס האבן זיי געוואלט צווינגען
צו דינען עבודה זרה .עס איז גאר אינטערעסאנט צוצוברענגען דאס וואס
זי זיי געזאגט אז וויבאלד די אידן זינדיגן ווייסט זי אז די אידן וועלן ליידן א יוסף בן מתתיהו הכהן דערציילט (מלחמת היהודים ח"א ,פט"ו פסוק ד'),
מפלה ,און זי וויל בלייבן ביי זיי אין לאגער און דאווענען צום באשעפער ,אזוי
וועט זי וויסן ווען די אידן וועלן אריינפאלן אין די הענט פון די אשור'ישע
מיליטער .די סאלדאטן האבן איר געגלייבט און האבן איר געברענגט צום
גענעראל אליפורני ,וואס נאכ'ן איר אויספארשן האט ער איר געגעבן א
פרייע האנט זיך צו דרייען ווען און וואו זי וויל אינעם מיליטערישן לאגער.
נאך עטליכע טעג האט אליפורני געמאכט א סעודה'ניו און דער עולם
האט פיין געטרונקען משקה .ער האט גערופן יהודית צום טרינק-סעודה ,און
געשמועסט מיט איר ,א זאך וואס זי האט גערן געטון מיט'ן אים איינרעדן
איבער זיין נאנטער נצחון אויף די אידן .אליפורני האט זיך אנגעטרונקען
ביז ער איז געווארן טויט שיכור ,און ביים סוף סעודה ווען אלע האבן
פארלאזט דעם ארט און נאר אליפורני איז דארט געבליבן מיט יהודית ,איז
ער איינגעשלאפן א טיפן שלאף פון גרויס שכרות.
דאן האט יהודית גענומען זיין שווערד און אפגעשניטן זיין קאפ ,זי
האט עס אריינגעלייגט אין איר האנט זאק ,און איז ארויס פונעם לאגער און
צוריקגעקומען צום שטאט ,וואו זי האט זיי געוויזן וואס זי האט געטון און
האט פארגעלייגט א פלאן אז די אידן זאלן ארויסגיין אין קריג ,און ווען די
סאלדאטן וועלן רופן דעם גענעראל און וועלן אנטפלעקן אז ער איז טויט,
כסלו תשע״ט 12
בבל ,וואס האט ווירקליך חרוב געמאכט דעם ערשטן בית המקדש ,אבער וועלן זיי כאפן א שאק און אנטלויפן .די אידן האבן אזוי געטון ,און ווען די
קיין נבוכדנאצר מלך אשור איז נישט געווען. אשורים האבן געזען אז אליפורני איז טויט האט זיי אנגעכאפט א פחד און
נבוכדנאצר האט אויך קיינמאל נישט געהאט זיין הויפטשטאט אין נינוה, זיי זענען אנטלאפן פון שטאט.
און נאכמער פון דעם ,די שטאט נינוה איז חרוב געווארן דורכ'ן פאטער פון
א שיינע מעשה אדער
נבוכדנאצר. טייל פון מעשה חנוכה?
אויב דאס אלעס איז נאכנישט גענוג ,איז עס אויך נישט מעגליך פון
א כראנאלאגישער שטאנדפונקט ,וויבאלד נבוכדנאצר איז שוין געשטארבן מיר האבן דא געליינט א שיינע מעשה מיט א פרייליכער ענדע ,אבער
טיף אין די גלות יארן פון די אידן אין בבל ,און די מעשה מיט יהודית האט אייגנטליך האט עס גארנישט איינגעלייגט מיט אונזער יום טוב "חנוכה".
אנגעבליך פאסירט אין די צייטן פונעם צווייטן בית המקדש ,ווי עס שטייט אבער מיר ווייסן דאך גירסא דינקותא אז דאס האט דווקא יא א פארבינדונג
געשריבן אינעם ספר יהודית. מיט חנוכה .אלזא ,וואס גייט דא פאר?
אזוי אויך ,איז אשור שוין בכלל נישט געווען קיין זעלבסטשטענדיגע איידער מיר ווילן זען וואס דאס האט מיט חנוכה ,דארפן מיר פארשטיין
קעניגרייך אין די צייטן פונעם צווייטן בית המקדש ,נאר זיי זענען געווען וויאזוי די מעשה האט געקענט פאסירן אין דער ווירקליכקייט .אין ספר
יהודית ווערט אראפגעברענגט אז די מעשה האט פאסירט מיט'ן גענעראל
אונטערטעניגט אונטער דער פערסישער אימפעריע. פונעם קעניג נבוכדנאצר ,דער קעניג פון אשור וואס וואוינט אין נינוה.
כדי דאס אלעס צו פארענטפערן ,טענה'ן די חוקרים אז מען מוז זאגן אז היסטאריש גערעדט ,איז קיינמאל נישט געווען אזא קעניג ווי נבוכדנאצר
דער נאמען נבוכדנאצר און די שטאט וואו ער האט געוואוינט איז געשריבן מלך אשור .עס איז געווען א טרויעריג-בארימטער קעניג נבוכדנאצר מלך
געווארן דווקא אומריכטיג ,ווארשיינליך צוליב פחד פונעם מלוכה ,און
דערפאר האט מען גענוצט אזעלכע "קאוד" נעמען ווען פאקטיש מיינט
מען גענצליך עפעס אנדערש .וועמען מיינט מען יא? עס זענען דא וואס
exp2e0riyeenacres
(732)330-6653
We can service all your Sefer's needs
From manuscript form to a published Sefer
Many satisfied customers way
can help you every step of the
We [email protected] tel. (732)330-6653
איר געזאגט אז זי זאל פארבלייבן מיט אים ,און זי האט אים געגעבן צו עסן א האלטן אז מ'רעדט פון איינע פון די פערסישע קעניגן אנהייב פון צווייטן
געקעכטס פון קעז כדי ער זאל ווערן שטארק דארשטיג ,און דאן האט זי אים בית המקדש ,און עס זענען דא וואס זאגן אז דא האנדלט מען פון אונזער
גוט אנגעטרינקען מיט וויין ביז ער איז געווארן אינגאנצן פאר'שיכור'ט און היימישן קעניג אנטיוכוס אפיפאנעס ,וואס שטימט מיט דאס וואס דער פסוק
איז אנטשלאפן געווארן ,און אזוי ארום האט זי געקענט אפהאקן זיין קאפ דארטן דערציילט אז ער האט זיך געוואלט מאכן פאר אן אפגאט ,א זאך
מיט וואס זי איז געגאנגען קיין ירושלים ,און ווען דער גענעראל האט געזען וואס האט קיינמאל נישט פאסירט אין דער היסטאריע פון די פערסישע
אז דער קעניג איז געשטארבן זענען זיי אנטלאפן. קעניגן ,אבער איז יא געווען איינע פון די איינפירונגען פון אנטיוכוס.
אצינד פארשטייען מיר שוין ,אז עס איז איר אויסגעקומען א געלעגנהייט דאס שטימט אויך זייער גוט מיט דעם וואס דער פסוק דערציילט אז ער
זיך צו דערשנאפן צום קעניג ,און זי האט גוט אויסגענוצט די געלעגנהייט. האט אויסגערויבט אלע אוצרות פון די טעמפלען און זיי חרוב געמאכט ,א
אויבערפלעכליך קוקט עס אויס גאנץ איינפאך :יהודית איז א שוועסטער זאך וואס האט טאקע פאסירט אין די צייטן פון אנטיוכוס .אזוי אויך שטייט
מיט די גרעסטע אידישע קעמפער קעגן די יוונים ,און זי האט אויסגענוצט אין פסוק ,אז דאס איז פארגעקומען נאכדעם וואס מ'האט גערייניגט און
מקדש געווען די כלי המקדש און די מזבח ,נאך וואס זיי זענען פארשוועכט
אלע אירע כשרונות צו פארזיכערן א געווינס לויט אירע מעגליכקייטן. געווארן .דאס איז אויך עפעס וואס האט פאסירט אין די צייטן פון די יוונים.
פארט אבער ,איז גאר מאדנע דאס וואס מ'האט מחליט געווען צו נעמען
א מעשה וואס שטייט מיט פילע פרטים ,און עס פשוט "ארויפשמירן" אויף
אנטיוכוס און גזירות מלכות יוון ,ווען אויבנאויף איז נישטא קיין אורזאך
מיט א מער גרינטליכן בליק אינעם אורחות חיים ,דערזעען מיר זיך
אבער מיט עפעס פיל טיפער פון דעם :דער קעניג האט איר פארבעטן צו ארויפצולייגן די מעשה אויף דער עפאכע פון אנטיוכוס.
דער ריכטיגער הסבר דערצו איז געוויס ,און אונזערע היימישע מקורות
פארבלייבן מיט אים .אייגנטליך ,ער האט איר "געזאגט" צו בלייבן. זענען פול דערמיט ,אז די דאזיגע מעשה האט זיך אפגעשפילט אין די
לאמיר ארויסנעמען פון שאנק דעם עלטסט-געשריבענעם חלק פון צייטן פון די יוונים .די ראשונים ברענגען אראפ די מעשה ,מיט נאך פילע
"תורה שבעל פה" ,די מגילת תענית ,און דארט א קוק טאן אין די ימים אינטערעסאנטע פרטים ,א שטייגער ווי דאס וואס געוויסע דערציילן מיט
טובים פון חודש אלול (פ"ו) ,וואו עס שטייט דאס פאלגנדע :מתתיהו בן א פשטות אז די דאזיגע פרוי יהודית איז גאר געווען א שוועסטער פון די
יוחנן כהן גדול האט געהאט אן איינציגע טאכטער ,און ווען עס איז געקומען פינף הייליגע ברידער לבית החשמונאים :יהודה המכבי ,יוחנן ,יונתן ,שמעון
איר צו חתונה האבן איז געקומען דער ארטיגער גוי'אישער הערשער איר
מטמא צו זיין ,און זיי האבן אים נישט צוגעלאזט ,און מתתיהו און זיינע און אלעזר!
קינדער האבן מקנא געווען קנאת ה' און זיי האבן זיך געשטארקט אויף איי ,וויאזוי קומט זי אן צום קעניג? פארוואס טאקע זאל זי הרג'ענען
מלכות יוון וואס זענען איבערגעגעבן געווארן אין זייערע הענט און מ'האט דעם קעניג? לאמיר צענעמען די מקורות איינע נאך די אנדערע צוביסלעך,
זיי אויסגע'הרג'עט .אט דער דאזיגער טאג ווען מ'האט עס מבטל געווען
ביז עס וועט זיך בע"ה ארויסשטעלן א קלארע פולקאמע בילד.
האבן זיי פארוואנדלט אין א יום טוב.
פון דא זעט זיך ארויס ,אז דאס וואס מיר זאגן אז "אף הן היו באותו פארוואס האט יהודית
הנס" מיינט צו זאגן אז זיי האבן אנטיילגענומען אינעם נצחון וואס האט
זיך אנגעהויבן אדאנק די מעשה מיט דער טאכטער/שוועסטער פון די געוואלט הרג'ענען דעם
חשמונאים (און בפשטות דארפן מיר צולייגן אינעם "אורחות חיים" ,אז דאס
קעניג/גענעראל?
האט פאסירט מיט דער טאכטער פון "מתתיהו בן" יוחנן כהן גדול).
ווידער אויב מיר זאלן צאמשטעלן די צוויי אויבנדערמאנטע אגדות קומט לאמיר אנהייבן מיט א שטיקעלע גמרא.
אויס ,אז דאס וואס דער קעניג/הערשער האט איר געזאגט צו פארבלייבן, עס ווערט גע'פסק'נט (שבת כ"ג ע"א) ,אז די פרויען זענען אויך מחויב
איז געווען מיט'ן ציל איר מטמא צו זיין און דאן האט זי אויסגענוצט די מיטן צינדן חנוכה ליכט [ווען דער מאן איז נישט אינדערהיים] ,וויבאלד
געלעגנהייט אים צו דער'הרג'ענען ,און דאס איז אויך געווען דער גורם צום "אף הן היו באותו הנס" – זיי זענען אויך געווען טייל פונעם נס חנוכה .מיט
קריג פון די חשמונאים קעגן די יוונים .קומט אויס אז דאס וואס "אף הן היו וואס זענען זיי געווען א טייל פונעם נס? שרייבן געוויסע ראשונים (מאירי
באותו הנס" קען מיינען ,אז אדאנק איר האט מען פאקטיש געווינען די קריג, מגילה ד' ע"א ,רש"י על הרי"ף פסחים ק"ח ע"ב) ,אז דער נס האט פאסירט
דורך א פרוי מיט'ן נאמען יהודית .וואספארא נס האט פאסירט דורך איר?
וויבאלד זי האט גע'הרג'עט דעם קעניג/הערשער. דערציילט אונז דער אבודרהם (ברכת המצוות ומשפטיהם) אין נאמען פון
רש"י ,אז דער עיקר פונעם נס האט גאר פאסירט דורך א פרוי מיט'ן נאמען
פארוואס פירן מיר זיך צו
עסן מילכיגס אום חנוכה? און יהודית ,וואס האט אפגעהאקט דעם קאפ פון אנטיוכוס א.א.וו.
וואספארא פארבינדונג האט דערווייל האבן מיר שוין א מקור אז די מעשה וואס ווערט געברענגט
אין ספר יהודית ,האט פאסירט אין די צייטן פון מלכות יוון און נישט פריער,
דאס מיט די ווערסיעס פון און נאכמער ,אז זי איז גאר דער וואס האט צוגעברענגט דעם נצחון אויף די
די מעשה מיט יהודית? יוונים .עס בלייבט נאר איבער צו פארשטיין וויאזוי די פרוי איז אנגעקומען
מיר האבן אויבן געברענגט פונעם אורחות חיים ,כלבו און ר"ן ,אז צום קעניג ,און פארוואס זי האט מחליט געווען אפצוהאקן זיין קאפ?!
יהודית האט געגעבן פאר'ן הערשער קעז צו עסן ,און אזוי איז ער געווארן אט דאס ווערט פארענטפערט דורך די ווערטער פון איינע פון די גרויסע
ראשונים ,רבינו אהרן הכהן מלוניל ,אין זיין ספר "אורחות חיים" (וכעי"ז
כתוב בכלבו) ,אז דער נס האט פאסירט דורך יהודית וואס איז געווען גאר א
שיינע פרוי ,און איז געווען די טאכטער פון יוחנן כהן גדול .דער קעניג האט
כסלו תשע״ט 14
דער – וואס זענען געשריבן געווארן אין גאר שטארק דארשטיג און ער האט זיך
איינציגער פארהעלטנמעסיג שפעטערדיגע תקופות – אנגעטרונקען מיט וויין ,פון וואס ער איז
דערציילן טאקע די מעשה פון יהודית אז איינגעשלאפן גענוג טיף אז יהודית האט
אדרעס זי האט אים געגעבן מילכיגס און עס האט געקענט אפהאקן זיין קאפ .ביידע פון זיי
וואס א פירן אויס ,אז דערפאר פירן מיר זיך צו עסן
מחבר פאסירט מיט א יוונישן הערשער. מילכיגס אום חנוכה ,אלס זכר צו די קעז
דארף פון דער אנדערער זייט איז קלאר אז וואס יהודית האט אים געגעבן צו עסן ,וואס
וויסן. אין ספר יהודית שטייט נישט קיין ווארט
דערוועגן ,און ווי דערמאנט אויבן זעט דאס האט צוגעברענגט צום נס.
עריכת הספר מהחל ועד כלה מען אויך נישט אין ספר יהודית אז דאס דער מנהג ווערט אויך אראפגעברענגט
זאל האבן פאסירט אין די צייטן פון די דורכ'ן רמ"א (או"ח סי' תר"ע ס"ב) ,און אזוי
718.873.5058 חשמונאים ,אזוי אז לויט דעם האט דאס פירט מען זיך סיי ביי יהדות אשכנז און
סיי ביי דער ספרד'ישער געמיינדע וואס
113 Rutledge St. Brooklyn NY 11249 נישט קיין פארבינדונג מיט חנוכה. אין אסאך ערטער (קהילות אין טוניזיע,
F: 718.514.9498 אויב דאס איז נישט גענוג ,איז נאכמער ליביע ,אלדזשיריע ,טערקיי ,מאראקא
וואונדערליך אז די גמרא דערמאנט נישט און גריכנלאנד) האבן זיי גאר געהאט א
E: [email protected] קיין האלבע ווארט וועגן די מעשה יהודית, ספעציעלן פרויען יום טוב – מיט'ן נאמען
און עס איז נישטא קיין שום פריערדיגע "עיד אל בנאת" – אום חנוכה ,אין טאג פון
מדרש וואס רעדט דערוועגן .אויך מגילת ראש חודש טבת ,ווען מ'האט געגעסן אסאך
תענית וואס דערמאנט די גזירה אויף מילכיגס אין אנדענק פון דעם "שטיקל" וואס
אידישע טעכטער ,דערציילט אבער נישט אז זייערס א מענטש ,יהודית ,האט סוקסעספול
זי האט אים אנגעטרונקען און דער'הרג'עט.
דאס אלעס האט געברענגט אז עטליכע דורכגעפירט אדאנק מילכיגס.
בארימטע אחרונים האבן אנגענומען אז די דאס איז אבער גאר אינטערעסאנט,
מעשה פון ספר יהודית האט טאקע גארנישט ווייל פאקטיש איז נישטא קיין זכר צו דער
איינגעלייגט מיט די צייטן פון חנוכה (יעב"ץ מעשה פון דאס עסן קעז אין "ספר יהודית",
במור וקציעה סי' תר"ע ד"ה ובייחוד לנשים, וואו עס שטייט נאר אז ער האט זיך גוט
ערוך השלחן סי' תרע"א ס"ח ,וכן בשלשלת אנגעטרונקען מיט וויין פון וואס ער איז טיף
הקבלה וצמח דוד) ,נאר וויבאלד מ'האט אנטשלאפן געווארן .מיר ווייסן אויך פון
געוואלט מאכן א זכר צום מעשה יהודית געוויסע ראשונים וואס האבן געהאט פאר
האט מען עס צוגעלייגט צו די ניסים פון די זיך דעם ספר יהודית (א שטייגער ווי דער
רמב"ן עה"ת דברים כא ,יד ,וואס ברענגט
חנוכה טעג. אראפ א פסוק דערפון און רופט דעם ספר
אבער דער מנחת אלעזר פון מונקאטש "מגילת שושן") ,אבער קיין זכר פון קעז איז
(נימוקי או"ח) שרייבט שארף קעגן די וואס נישטא .אזוי אויך האבן מיר עטליכע פיוטים
ווילן זאגן אנדערש פון וואס מיר האבן פון די קדמונים וואס דערציילן דעם נס מיט
מקובל פון די ראשונים ,וואס דערציילן אין יהודית און אליפורני ,און זיי דערמאנען אויך
נאמען פון מדרשים אז עס האט פאסירט אין נישט קיין ווארט איבער די קעז (פיוט "אודך
כי אנפת" ,ועוד) .אלזא פון וואו קומט די
די צייטן פונעם נס חנוכה. הוספה אז זי האט אים געגעבן צו עסן קעז?
עס איז גראדע מערקווירדיג אז אינעם דער ענטפער איז ,די אלע ראשונים
פיוט "אודך כי אנפת" פון איינעם פון די וואס ברענגען אראפ די מעשה מיט יהודית
קדמונים ,ברענגט ער אראפ די גאנצע מעשה אלס אן עפיזאד וואס איז פארלאפן אין די
ווי עס ווערט געברענגט אינעם ספר יהודית, צייטן פון די חשמונאים ,האבן געהאט פאר
און ער דערציילט טאקע גארנישט איבער זיך אנדערע מדרשים וואס דערציילן די
קיין מילכיגס ,אבער פון דער אנדערער זייט זעלבע מעשה ווי אין "ספר יהודית" ,אבער
שרייבט ער קלאר אז דאס האט פאסירט מיט דארטן ווערט עס דערציילט אלס א מעשה
מלכות יוון ,וואס דאס איז ממש א חידוש אז וואס האט פאסירט מיט א יוונישן הערשער,
ער זאל נאכשרייבן פונעם ספר יהודית אבער און אז זי האט אים טאקע געגעבן צו עסן
פארט אננעמען אז עס גייט ארויף אויף קעז .די מדרשים ,מיטן נאמען "מעשה
מלכות יוון און נישט אויף אשור אדער פרס. חנוכה" (ביהמ"ד ,לילינק ,חדר ו' ,וכן בחדר
וויאזוי עס זאל נאר זיין ,וועלן מיר ב' עמ' " ,)12מעשה היהודית" (חמדת ימים
חלילה נישט פארפאסן צו עסן פיינע ח"ב חנוכה פ"ב) און נאך פיל מדרשימ'לעך
לאטקעס און אנדערע מילכיגס דעם יום טוב
חנוכה ...
| איבעיא להו |
מ׳קען אריינשיקן פראגעס פאר דעם ״איבעיא להו״ ּפאנעל
וואס וועט בס"ד געענטפערט ווערן דורך די לבלר משיבים
ווייסט אינזין צו האבן אלע טיפע און הייליגע כוונות ,און ער ווייסט אויך | השקפה |
וואס עס טוט זיך אויבן אין הימל בשעת מען בלאזט שופר דא אונטן .דוקא
דער איד ,ווען עס קומט מקיים צו זיין מצות תקיעת שופר ,ווערט זיין מצוה הרב עזריאל טויבער
מחבר ספרי פרקי מחשבה
גערעכנט ווי א מצוה שלא לשמה! פארוואס?
ווייל דווקא וויבאלד דער הייליגער איד האט אזוי גוט ארויס די אלע פראגע :פארהאן מענטשן — און איך צווישן זיי — וואס האבן א
הייליגע כוונות און די טיפקייט פון דער מצוה ,קומט אויס אז ער איז נישט ברייטע ידיעה און ווייסן אסאך צו זאגן פון מאמרי חז"ל און ספרים
מקיים די מצוה וויבאלד דער אויבערשטער האט געהייסן ,נאר ער איז מקיים איבער דעם מהות פון א איד ,עניני אמונה ובטחון ,מדות טובות,
די מצוה ווייל ער פארשטייט באמת די כוונה און טיפקייט דערפון (פונקט און אזוי ווייטער ,און איך קען אפילו געבן לענגערע שיעורים אין
ווי מיר עסן יעדן טאג פרישטאג און מיר שפירן נישט אז מיר עסן כדי מקיים די ענינים וואס איך גלייב די צוהערער וועלן שטארק הנאה האבן
צו זיין דעם רצון ה' ,ווייל מיר פארשטייען און שפירן אויף אונזער קערפער דערפון ...אבער ,ווען עס קומט צו מיר פערזענליך ,שפיר איך זיך
אז עס פעלט זיך וויכטיג אויס פאר אונז דער טעגליכער פרישטאג .)...פון
דער אנדערער זייט ,דוקא דער פשוט'ער איד ,וואס האט נישט קיין אנונג נישט אינגאנצן צוגעבינדן צו מיינע ידיעות.
און פארשטייט נישט די הויכע כוונות ,ממילא ,ווען ער בלאזט שופר ,איז מיין שאלה איז ,ווי אזוי גייט מען אריבער דעם בריק ,אז עס
זיין איינציגסטע כוונה נאר אז "אזוי האט דער אויבערשטער געהייסן" .דאס זאל נישט זיין נאר 'וידעת היום' ,נאר אויך 'והשבות אל לבבך' ,אז
איז א מצוה לשמה! די כוונה איז פיל מער אמת'דיג און לשמה ווי די הויכע עס זאל משפיע זיין אויף מיר בפועל ,איך זאל קענען לעבן דערמיט
און עס שפירן אויף טריט און שריט .נישט אז ווען איך דאוון זאלן
און טיפע כוונות. די ווערטער ארויסקומען פון מיין מויל אלס א חלק פון מיין סדר
די זעלבע איז בנוגע דיין שאלה :דו באקלאגסט דיך אז וויבאלד דו היום ,נאר לעבן מיט דעם און וויסן מיט א קלארקייט אז דער
טוסט אסאך פאר'ן אויבערשטנ'ס וועגן און דו קענסט אפילו משפיע זיין אויבערשטער זיצט און ווארט אויף מיין דאווענען ,ער ווארט אויף
אויף אנדערע ,שפירסטו נישט גענוג אויף דיינע אייגענע ביינער אלע מיינע מצוות און מעשים טובים ,א.א.וו .טראץ די אלע זאכן וואס
דיינע ידיעות .ווער זאגט אז מען דארף שפירן? דאס אז מען שפירט און איך ווייס ,פונדעסטוועגן שפיר איך עס נאכנישט .ווי אזוי קען מען
מען פארשטייט ,איז אפשר שלא לשמה .אדרבה ,וויפיל א מענטש ווערט
דערהויבן און פארשטייט אז ער איז אן עבד ה' ,אזויפיל שפירט ער נישט א דאס טוישן?
צורך צו דארפן 'שפירן' וואס ער טוט ,נאר ער טראכט 'אזוי דארף איך טון',
'דאס איז דער רצון ה'' ,און דאס אליינס איז דאס דערהויבנסטע געפיל ,אנא ש.ב.
עבדא דקודשא בריך הוא ,מיט א תמימות בין איך מקיים דעם רצון ה'. ס איז באקאנט די מעשה וואס האט פאסירט יו"ט ראש השנהע
אין אונזער דור איז דא א דארשט צו "שפירן" ,זען "אורות" ,זיין "מחובר".
א איד וואס בשעת'ן דאווענען האט ער זיך נישט געשפירט "מחובר" אדער אינעם ביהמ"ד פון הייליגן בעש"ט זי"ע .עס האט זיך געמאכט
ער האט נישט געזען "אורות" ,קען שפירן און האלטן אז ער האט – חלילה אז דער בעל תוקע ,נאכ'ן זיך גרייטן עטליכע חדשים ווי אזוי
– נישט גענוג געדאוונט .אבער אינ'אמת'ן איז עס פונקט פארקערט .ווען דו צו בלאזן שופר ,האט ער אין דער לעצטער רגע פארלוירן זיין
האסט מצליח געווען צו זען אורות ,האסטו אויך דיך אליינס געדינט ,דיין רשימה וואו ער האט געהאט אויפגעצייכנט זיינע כוונות אינזין
פערזענליכקייט ,דיין אייגענע אינטערעסע ,ווייניגער אינזין געהאט לשמה. צו האבן בשעת'ן בלאזן שופר ,און ער איז געווען געצוואונגען צו בלאזן
אבער ווען דו האסט געטון די מצוה אן אורות ,און מיט דעם אלעם האסטו מיט דער פשוט'ער כוונה' :רחמנא אמר תקעו' – 'דער אויבערשטער האט
מקיים געווען די מצוה ווי עס דארף צו זיין ,אויב אזוי ,פארוואס האסטו עס געהייסן בלאזן' .נאכ'ן דאווענען האט דער הייליגער בעש"ט ארויסגענומען
בכלל געטון? נאר וויבאלד דער אויבערשטער האט באפוילן ,כך ציוה ה'. די רשימה פון די כוונות און אים געזאגט :איך האב באהאלטן די רשימה
וואס דו האסט צוגעגרייט ,ווייל די פשוט'ע כוונה פון 'רחמנא אמר תקעו',
דאס איז לשמה! ריין לשמה! פועל'ט אסאך מער אויבן אין הימל פון אלע אנדערע טיפע כוונות וואס דו
דאס מציאות שלאגט אין פנים אין אונזער דור ,און מען זעט קלאר און
דייטליך אז דער רצון ה' אין אונזער דור איז ,דער 'כמות' מער ווי דער האסט צוגעגרייט.
'איכות' .דער חפץ חיים זצ"ל האט צוגעגליכן אונזער דור אזוי ווי א יריד, אין דער מעשה ליגט באהאלטן גאר א טיפער לימוד ,עפעס וואס איז
א מארק-פלאץ ,ווי יעדע מינוט קען מען כאפן מציאות פאר שפאט ביליג – פארקערט פון דעם וואס עס איז אנגענומען צו טראכטן היינט צוטאגס .עס
מען דארף נאר קומען און כאפן .ממש אזוי איז אין אונזער דור .דאס פאסירט שטייט פאר אונז א איד ,א בעל השגה ,וואס בלאזט מיט'ן שופר ,און ער
פארנט פון אונזערע אויגן.
אין היינטיגן דור איז דא גאר א שטארקע דארשט ,עס זענען דא
מעגליכקייטן וואס איז אמאל נישט געווען ,מיט אביסל אנשטרענגונג
קען מען טון א וועלט .דאס איז יעצט דער רצון ה'! נאר וואס דען? דו! דו
שפירסט נישט גענוג מחובר! דו 'שפירסט' נישט גענוג! נו ,אויב אזוי ,וועם
כסלו תשע״ט 16
אייגנארטיגער שאלות ותשובות ּפאנעל אין השקפה ,מחשבה ,תורה ומדע
זוכט ווי אזוי מען קען באקומען סיפוק אין לעבן ,אבער נישט ווייניגער פון טוסטו דינען? דעם אויבערשטן אדער דיר אליינס? אויב דער אויבערשטער
דעם זענען די מענטשן וואס באגעגענען זיך מיט דאס וואס זיי זוכן אזוי אנטפלעקט זיין רצון קליפ און קלאר ,און עס איז אויך קלאר פאר דיר אז דו
שטארק ,דער פראבלעם איז אז צו טרעפן די ריכטיגע סיפוק איז נישט קיין ביסט דער שליח ,וואס דו האסט די מעגליכקייט אויסצופירן זיין רצון ,אויב
גרינגע ארבעט און מען דארף זייער אסאך הארעווען און זייער אסאך זוכן. אזוי וועלכן היתר האסטו נישט אינגאנצן צו ערפילן זיין רצון וויבאלד דו
אסאך מאל איז דא וואס עס טוט זיך דאכטן פאר א מענטש ,איך בין
צוגעקומען צו עפעס און איך האב הנאה וואס איך טו און איך בין פול מיט שפירסט נישט ,דו זעסט נישט קיין אורות?!...
צופרידנקייט ,אבער ער שפירט זיך ווייטער כאילו ער האלט דארט וואו ער און אויב אזוי ,אז דו ווילסט ווערן מחובר ,פעלט דיר אפשר די טיפע,
אינערליכע ,אמת'ע התחברות ,די ריכטיגע התבטלות צום אויבערשטן.
איז געשטאנען אין אנפאנג. "בהמות הייתי עמך" – יא ,פונקט ווי א בהמה ,מיט'ן קאפ אראפ גייט ער נאך
אויף דער הנחה אז א מענטש דארף שפירן סיפוק אין וואס ער טוט דעם פאסטוך און טוט זיין פארלאנג .איך בין מיך מבטל צו דיר ,רבוש"ע,
אין לעבן ,זענען דא אסאך וואס זענען מערער און טענה'ן אז א מענטש און איך טו דיין פארלאנג כאטש וואס איך דערלייג מיינע פערזענליכע
דארף זיצן און הארעווען ,עוסק זיין בתורה ועבודה ,טראצדעם וואס ער געפילן און רצונות .עס איז נישט דא נאך אזא אמת'ע התחברות אין עבודת
שפירט נישט קיין טעם און אז די אלע טענות פון סיפוק איז עצת היצר און
ה' אזוי ווי דעם!
א מאדערנע זאך.
דאס שפירן סיפוק איז נישט וויכטיג און עס איז נישט פארהאן אזא זאך, | מחשבה |
נאר די גאנצע זאך איז עצת היצר ,און דאס איז נישט וויכטיג און חשוב מצד
הרב אהרן פריעדמאן
רוחניות. מחבר ספרי גם אתה יכול
מ'דארף וויסן אז די טענה האט נישט קיין שום בסיס און מקור ,נישט
ברוחניות און נישט בגשמיות ,נישט אין ספרי מוסר און נישט און הלכה ,און פראגע :פארוואס ווערן מיינע פילע שאיפות אין תורה און אין
אנדערע געביטן נישט ערפילט? טראצדעם וואס איך בין ערנסט
נישט מיט'ן שכל הישר. דערביי ,שפיר איך אבער נישט קיין סיפוק און צופרידנהייט ,און
לצורך הענין ,לאמיר עטוואס אריינקלערן וואס מיינט דאס סיפוק .ווען אלס רעזולטאט פון דעם שפיר איך ווי איך גיי אראפ און אראפ און
א מענטש וויל א זאך ,וואס שטייט אונטער דעם? ווען א מענטש האט א
רצון ,מטבע הדברים כדי א מענטש זאל שואף זיין צו עפעס ,דארף ער שפירן איך שפיר נישט צופרידן מיט מיר זעלבסט.
א 'מחסור' אז עפעס פעלט אים .צום ביישפיל ,א הונגעריגער מענטש האט א ל.וו.
שאיפה צו עסן ווייל ער שפירט אז עס פעלט אים צו עסן. אס איז א טרעפליכע פראגע ביי אלעמען און אין סיי וועלכןד
אז א מענטש האט א רצון צו גיין עפעס איינקויפן ,מיינט דאס אז עס
פעלט אים א חפץ .ווייל ווען ער וואלט נישט געשפירט אז עפעס פעלט אים יארגאנג ,פון יונגע בחורים ,יונגעלייט און בעה"ב ,און אפילו
וואלט נישט שייך געווען אז ער זאל האבן א רצון דערצו .קומט אויס ,אז ווי פרויען.
מער א מענטש שפירט אז א זאך פעלט אים ,וועט ער האבן א שטערקערע
אויפ'ן ענין פון סיפוק קען מען זאגן אין פולן זין פון ווארט
רצון דאס ממלא צו זיין. אז דאס איז דער בריח התיכון פונעם מענטש'ס חיי נפש און
ווען א מענטש טוט א מעשה כדי ממלא צו זיין די זאך וואס פעלט אים,
אויב די מעשה וואס ער טוט איז צו ממלא זיין זיין סיפוק ,דעמאלט איז שייך חיי רוח.
אז ער זאל הנאה האבן פון דער זאך וואס ער האט געטון ,וויבאלד דאס האט סיפוק אינעם מענטש'ס לעבן איז א בחינה פון 'סולם מוצב ארצה וראשו
ממלא געווען דעם חסר וואס האט געפעלט ,פונקט ווי א מענטש וואס איז מגיע השמימה' .ווען עס פעלט סיפוק איז דאס א בחינה פון מוצב ארצה ,און
עס קען ברענגען דעם מענטש נידריג צו גאר שוואכע מצבים ,עס צעברעכט
געווען הונגעריג און ער האט געגעסן. אים .מאידך גיסא ,אויב טרעפט ער סיפוק און הנאה אין וואס ער פירט זיך,
די מעשה וואס ער האט געטון האט ערפילט דאס וואס עס האט פון דאן איז "וראשו מגיע השמימה" ,קען ער שטייגן און וואקסן לאין שיעור
אים געפעלט. וערך.
קומט אויס לויט דעם ,היות א מענטש דארף שפירן אז עס פעלט אים פארהאן אסאך מענטשן ,און למעשה יעדער איינער מוטשעט זיך און
עפעס כדי עס זאל נתעורר ווערן אין אים א רצון און עס זאל נתמלא ווערן
דאס וואס פעלט אים ,איז ווען א מענטש טוט א פעולה וואס איז דאס ממלא,
האט ער סיפוק .לעומת זה ,ווען א מענטש טוט פעולות וואס איז נישט
ממלא קיין שום מחסור וואס ער שפירט ,אדער ווייל די פעולה איז אין א
צווייטן תחום אדער ווייל די פעולה איז נישט געאייגנט פאר אים ,דעריבער
קען אים דאס נישט געבן קיין סיפוק און ער קען נישט הנאה האבן פון דעם.
כדי א מענשט זאל טון א זאך מיט התלהבות און א ברען ,ברויך ער
שפירן אז די זאך איז אים עפעס מוסיף ,אויב דארף ער טון א פעולה אין
כסלו תשע״ט 17
| איבעיא להו |
| חכמה ומדע | דער וועלט אריין וואס ער האט נישט קיין שום סיבה פארוואס ער טוט עס,
איז נישט מעגליך אז די פעולה זאל אים ברענגען שמחה ,ווייל די זאך איז
הרב מרדכי גנוט אים גארנישט מוסיף און איז נישט ממלא קיין מחסור ,איז דאס פונקט ווי א
מחבר לוח דבר בעתו ועוד מענטש וואס עסט ווען ער איז זאט ,וואס עס איז אוממעגליך ער זאל שפירן
פראגע :וויאזוי ציטירן ראשונים ואחרונים פון ספרי חשמונאים דערין א הנאה ,וויבאלד קיין שום חסרון ווערט דערמיט נישט נתמלא.
(מכבים) ,יהודית ,און נאך ,וועלכע זענען פון די אלטע ספרים קומט אויס ,דער יונגערמאן וואס זאגט אז ער שפירט נישט אין זיינע
חיצונים ,און ר' עקיבא זאגט דאך אז כל הקורא בספרים חיצונים פעולות קיין סיפוק און הנאה ,איז דאס א סימן אז זיינע מעשים וואס ער
טוט איז נישט ממלא קיין שום זאך וואס אים אינטערעסירט ,און זיינע
אין לו חלק לעוה"ב? רצונות זענען נישט אין דעם תחום ,און דאס וואס ער טוט האט גארנישט
פ.ב. איינגעלייגט מיט דאס וואס עס פעלט אים.
ער מקור צום איסור פון ליינען אדער מעיין זיין אין "ספרים
חיצונים" איז אין משנה (סנהדרין ,ר"פ חלק) :ר' עקיבא אומר,
אף הקורא בספרים חיצונים אין לו חלק לעולם הבא .עס איז א יעצט ,עס זענען דא וואס טענה'ן אז אלס אידן ברויכן מיר דינען דעם
מחלוקת הראשונים אויב אויך לויט די חכמים טאר מען נישט אויבערשטן אפילו אן סיפוק ,און סיפוק פארנעמט נישט קיין פלאץ אין דעם
ליינען אין די ספרים ,נאר זיי האלטן אז דער שטראף איז נישטד אידישן לעבן.
אוודאי איז אמת אז אידן דארפן מקיים זיין די תרי"ג מצוות סיי אויב מען
אזוי הארב אז עס זאל זיין צווישן די זאכן וואס אין לו חלק לעוה"ב (ווי דער שפירט א סיפוק אדער נישט ,א מענטש דארף טון מצוות מעשיות בכל מקום
רמב"ם רעכנט אויס אין הלכות תשובה). ובכל זמן ,און עס איז נישט קיין שום נפק"מ וואס ער שפירט אינעווייניג ביי
וואס זענען די ספרים חיצונים? דאס זענען ספרים וואס די מערהייט זיך אין הארץ.
פון זיי איז געשריבן געווארן דורך אידן ,בעיקר אין תקופת בית שני ,אבער אבער מצד העבודה ,איז ברור כשמש אז א מענטש קען נישט מקיים
זענען נישט אנגענומען געווארן אלס כתבי יד מקודשים אין די צייטן פון זיין א מצוה בשלימות אויב שפירט ער נישט קיין שמחה ,און מען קען נישט
דינען דעם אויבערשטן ווי עס ברויך צו זיין אויב שפירט מען נישט קיין
חתימת התנ"ך.
רוב פון די ספרים החיצונים זענען אריגינעל געשריבן געווארן אין הנאה אין דעם.
לשה"ק ,אבער א טייל פון זיי זענען אריגינעל געווען געשריבן אין אראמיש כדי א מענטש זאל האבן א הנאה אין לערנען מוז ער וויסן צו וואס ער
– יווניש ,ספעציעל אין מצרים וואס דארט איז געווען קאנצענטרירט די וויל צוקומען ,וואס זענען זיינע שאיפות און מטרות ,ער זאל האבן הנאה
דערפון .ווען א מענטש לערנט און זעט נישט קיין עתיד אין דעם ,כאטש ער
גרעסטע אידישע קהילה אין אלכסנדריה (עי' בסוכה נא :ובמגילה ט.). גלייבט אז יעדע מינוט וואס ער לערנט איז זייער גרויס ,קען ער אבער זייער
וויבאלד די ספרים חיצונים זענען נישט אריין אלס טייך פון תנ"ך, גרינג און שנעל פאלן ביי זיך ,ווייל א מענטש מוז האבן א זאך וואס ער זאל
האט מען זיך באצויגן צו זיי אויף א נעגאטיוון אופן .מערסטנס טייל פון די
ספרים זענען איבערגעבליבן נאר אין תרגומים ,און א גרויס טייל דערפון קענען אנטאפן און שפירן אז צו דעם בין איך אנגעקומען.
אנטהאלט אסאך פארגרייזטע נוסחאות .נאך שטיקלעך פון ספרים חיצונים און פארשטייט זיך אז אז די רעדע איז פון האבן א פנימות'דיגע כבוד,
זענען אנטפלעקט געווארן אין שפעטערע תקופות אין מגילות ים המלח און נישט קיין שישי אדער מפטיר ,א זאך וואס ער שפירט אז ער קומט אן באמת
אין קהיר גניזה .אין דער תקופה פון די זוגות און תנאים ,האבן נאך די ספרים און ער איז שעצט באמת ...נאר אויב וועט ער טון אזא זאך ,דעמאלט וועט
החיצונים פארנומען א שטיקל ארט ביי אידן ,אבער ווען די נוצרים האבן
זיך אנגעהויבן צו באניצן און שטאלצירן מיט זיי ,האט מען כמעט גענצליך ער הנאה האבן.
כדי א מענטש זאל האבן א סיפוק אין זיין לעבן און אין וואס ער טוט
אויפגעהערט זיך צו באניצן מיט יענע ספרים. אין זיין לעבן ,מוז ער זען אז יענע זאך זאל ביי אים האבן א הויכן ווערד און
א חלק נכבד פון די ספרים טוען אויסברייטן די שילדערונג פון די תנ"ך באדייט און זאל נישט זיין פאלש .יעדער מענטש אין זיין פנימיות ווייסט
ערציילונגען ,א שטייגער ווי אדם וחוה ,צוואת אברהם ,עליית משה ,ועוד. און קען אנצייגן וואס עס איז טייער ,אמת און ריכטיג און מען קען דערמיט
א גרויס טייל פון די ספרים גייען אויפן וועג פון די ספרי חכמה און די שטאלצירן און ער וועט אויפטון מיט דעם .אבער ,פשוט נאכטון א צווייטן,
יוונישע אידעאלאגיעס ,פון זייערע ספארטליכע שפילערייען און העלעניזם, טון א פעולה ווייל א צווייטער טוט דאס ,עסן ווייל יענער עסט ,צאמפאקן
אריינגערעכנט אין דעם זענען געוויסע היסטארישע ספרים ,צום ביישפיל שיך ווייל יענער פאקט צאם שיך ,קומען אין כולל ,מען זעצט זיך אראפ,
ספרי חשמונאים (א-ב) ,וואס שילדערן די ערציילונגען פון בני מתתיהו מ'פארברענגט און מ'גייט ווייטער ,דאס איז א זאך וואס איז אוממעגליך
כהן גדול ווען זיי האבן מלחמה געהאלטן מיט די יוונים און איבער יענער אז א מענטש זאל שפירן אן אינערליכן ערך און שטאלץ אין וואס ער טוט.
לעומת זה ,א מענטש וואס איז יוצר א יש מאין ,ער טוט אויף עפעס,
תקופה בכלל. נישט כמצות אנשים מלומדה ,דאס איז א זאך וואס קען אנפילן און
היסטאריקער וועלכע זענען עוסק אין פארשן די ספרים חיצונים ,זייער
צופרידנשטעלן א מענטש ,און דאס קען אים געבן אמת'ע סיפוק.
אין יעדע פעולה מוז זיין 'תוכן' און האבן א ציל כדי ער זאל האבן א
הנאה אין דער מטרה .דאס איז דער איינציגסטער וועג ווי אזוי א מענטש
קען הנאה האבן און שפירן א טעם אין זיין לעבן ,צי עס איז אין עניני גשמיות
און זיכער אין עניני רוחניות ,ווי עס איז מבואר אין חז"ל און אין די ספה"ק
אשר מפיהם אנו חיים.
כסלו תשע״ט 18
אייגנארטיגער שאלות ותשובות ּפאנעל אין השקפה ,מחשבה ,תורה ומדע
האט ער געזאגט אז ער וויל זען די פאליצעס פון די ספרים אין די קינדער מקור און וואו זיי געפינען זיך היינט ,זענען צעטיילט לויט דעם סדר תנ"ך:
צימערן ...די עלטערן האבן מורא געהאט ,ווער ווייסט וואס ער וועט דארט תורה ,נביאים וכתובים ,ווי פאלגנד:
טרעפן (עס זענען געלעגן דארט עטליכע ביכער וואס זענען פארפאסט
געווארן דורך חילונים ,כשר'ע ,ווי ערווענט פריער) ,אבער נאכדעם וואס ספרים חיצוניים לתורה :ספר אדם וחוה ,ספר היובלים ,ספר חנוך,
ער האט געכאפט א בליק אינעם צימער האט ער געזאגט :גוט ,גוט ...און צוואות השבטים ,צוואת אברהם ,חזון אחרית הימים של אברהם ,עליית
פאר זיין משמש האט ער ערקלערט אז ער האט הנאה געהאט אז ער האט
נישט געזען קיין פסול'ע ביכער דארט אין צימער (וואס אויב ליינט מען משה ,יוסף ואסנת.
דערין איז מען עובר אויף "ולא תתורו אחרי לבבכם ואחרי עיניכם" ,ווי ספרים חיצוניים לנביאים :דברי גד החוזה ,חכמת/מזמורי שלמה ,עליית
אויבן דערמאנט ,און אויף דעם האבן עלטערן אין די פריערדיגע דורות
זייער מקפיד געווען) .מיט דעם אלעם ,איז כדאי אויפצומערקן ,אז עס זענען ישעיהו ,אגרת ירמיהו ,ספר/חזון ברוך.
געווען יראים ושלמים וואס האבן מקפיד געווען נישט אריינצוברענגען אין ספרים חיצוניים לכתובים [ראשונים] :דברי איוב ,חזון עזרא ,עזרא
זייער שטוב קיין שום פרייע ביכל ,אפגעזען ווער און וואס עס זאל נאר זיין. החיצוני ,תהלים קנ"א-קנ"ד ,חלום מרדכי ,שושנה ,בל והתנין ,תפילת מנשה.
בסיכום הדברים ,טראצדעם וואס לויט די אנגענומענע הנהגה און ספרים חיצוניים לכתובים [אחרונים] :ספר בן סירא ,ספר יהודית ,ספר
לויט ווי מיר זענען מחנך אונזערע קינדער ברויכן מיר זיך דערווייטערן טוביה ,חשמונאים/מקבים (מכבים) ,אגרת אריסטיאס ,חזיונות הסיבילות,
פון די ספרים חיצונים וואס זענען נישט אריינגערעכנט אין די כ"ד ספרי
קודש וואס מיר פארמאגן ,האבן אבער אונזערע רבי'ס צומאל מתיר געווען קדמוניות המקרא.
אראפצונעמען פון פאליצע די ספרים פון זייערע באהאלטענע ערטער אין די מערות פון מדבר יהודה זענען געפינען געווארן אין די לעצטערע
(איך האב זיך באניצט מיט אן אויסדריק וואס הרה"ק בעל אמרי חיים יארן נאך עטליכע "ספרים חיצונים" וואס זענען נישט באקאנט פון
מוויזניץ זצ"ל פלעגט זיך באניצן כלפי דעם ספר "חמדת ימים" – אבער דאס פריערדיגע מקורות :המגילה החיצונה לבראשית ,צוואת קהת ,חזון עמרם,
פארלאנגט א מאמר פאר זיך און איז נישט שייך צו אונזער ענין ,און ווי עס
האט געזאגט הגה"ח מוה"ר אליעזר דוד פריעדמאן שליט"א ,ווען מען האט עליית משה ,צוואת יהושע.
אים מסדר געווען די ספרים שאפע פאר פסח ,אז מען זאל עס לייגן אויף דאס הייסט ,ספרים חיצונים זענען ספרי מינים און כמרים (גלחים .כ"ה
א הויך פלאץ ,וואו מען קומט נישט אזוי שנעל צו דארט .)...און צו ליינען
אין דעם דברים שהזמן גורמם ,א שטייגער ווי מגילת בית-חשמונאי ,מעשה בפירש"י כת"י עד דפ' בסיליאה שנת אש"ם ,ומאז שינו הנוסח מחמת אימת הצנזורה)
יהודית וכו' ,צו לערנען דערפון זאכן בדרך עראי ,צו לערנען דערפון א
דבר מוסר ,אדער קלארשטעלן א היסטארישן פונקט וואס איז וויכטיג צו וואס האבן מפרש געווען די תורה און נביאים לויט זייער מיינונג און זיי
פארשטיין די כראנאלאגישע סדר פון יענער תקופה .ראיה לדבר ,אז עס איז האבן זיך נישט סומך געווען אויף די ווערטער פון חז"ל ,און אין די ספרים
נישט געבליבן קיין לשון הקודש איבערטייטש פון די ספרים ,נאר בלשון זענען פארהאן הארבע ענינים פון כפירה און נאך .און טראצדעם וואס טייל
יוונית ,און נאר אין לויף פון די דורות זענען געוויסע חלקים פון די ספרים פון די ספרים אנטהאלטן נישט ווערטער וואס זענען סותר צו דברי תורה,
איבערגעטייטשט געווארן ,און אויך חז"ל ברענגען עטליכע פסוקים פון ספר אבער וויבאלד זיי אנטהאלטן ענינים וואס ברענגען צו ביטול ,טאר מען זיי
נישט ליינען .עס זענען דא וואס פסק'ען (רמ"א בשו"ע יו"ד רמו ,ד) אז אין
בן סירא וואס איז ענליך צו אונזער ספר משלי ווען עס פעלט זיך אויס. כלל פון ספרי המינים איז אויך ספרי אריסטו היווני וחבריו ,וואס לייקענען
עס איז ראטזאם צו וויסן ,אז לויט אלע פארשער איז קלאר אז במשך אין השגחה ,נבואה און שכר ועונש ,און א מענטש ווערט צוגעצויגן צו דברי
הזמן זענען צוגעלייגט געווארן אין די ספרים חיצונים פארשידענע נוצרי'שע מינות ,ועליהם נאמר (משלי ה ,ח)" :הרחק מעליה דרכך" -זו מינות (עי' ע"ז
הוספות ,דעריבער איז כדאי זיך צו דערווייטערן פון די דאזיגע ספרים או"י ,.והוא ע"פ תשו' הריב"ש סי' מ"ה ,וע"ע בפי' רע"ב ובתפא"י ר"פ חלק).
איינצלנע ספרים זענען יא ערשינען אין לשון הקודש אין ספר "כתובים
וועלכע זענען דערווייטערט געווארן דורך די חכמי ישראל. אחרונים" (אזוי ווי עס איז פארהאן ,להבדיל" ,נביאים אחרונים" קעגן
ישמע חכם ויוסף לקח ,צו לערנען בקדושה ובטהרה אין די כ"ד כתבי "נביאים ראשונים") ,צווישן זיי :בן סירא (מחברו חי בתחילת ימי בית שני),
הקדש; און נישט נאר די כ"ד ספרים אליין ,נאר אמר ר' חייא בר אבא א''ר חשמונאים (יש מכנים אותו :מכבים) א' און חשמונאים ב' ,מעשה יהודית,
יוחנן ,מאי דכתיב (דברים ט ,י) "ועליהם ככל הדברים אשר דבר ה' עמכם און נאך .איבער ליינען ספר בן סירא ,איז א שמועס פאר זיך ,און בס"ד אין א
בהר" ,מלמד שהראהו הקב''ה למשה דקדוקי תורה ודקדוקי סופרים ומה
שהסופרים עתידין לחדש .ומאי ניהו? מקרא מגילה (מגילה יט ;):אותה קומענדיגער געלעגנהייט וועלן מיר מער מאריך זיין דערוועגן.
מגילה שאסתר המלכה נלחמה כל כך למענה שתכנס בכתבי הקדש'.
און נישט נאר דאס ,נאר אויך די פירושים אויף די כ"ד ספרי קודש ,און
יעדע ספר וואס איז פארפאסט געווארן מיט חכמה צו ערקלערן די עיקרי
התורה במציאות השי"ת ,און אז ער איז משגיח אויף דער וועלט ,א.ד.ג .איז איך וועל צוצייכענען אן עפיזאד וואס איך האב געהערט פון מיין
פאטער הרה"ח ר' יואל ז"ל ,א תלמיד מובהק פון הגה"ק מוהרמ"מ האגער
אריינגערעכנט אלס פירושי התורה (מגן אבות לרשב"ץ ,אבות ב יט). מווישעווע בעל שארית מנחם זצ"ל ,אז ווען ער האט געהערט פון מיין מויל
אונטערשטע שורה ,אז מ'לערנט תנ"ך ,משנה ,גמרא ,ראשונים ואחרונים, דאס ווארט "ביכל" אויף א ספר פון סיפורי קודש ,אפילו דאס איז געווען א
פוסקים והלכות ,איז עס כולו קודש און מען פילט א קדושה ,ווידער ווען קליינע און פשוט'ע ספר ,אדער ווען ער האט געהערט פון מיר דאס ווארט
מ'ליינט יענע ביכער ,אפילו טאקע לצורך ,נאכקוקן עפעס ,וכדומה ,האט עס "ספר" אויף א ביכל וואס איז ארויסגעגעבן דורך חילונים (נעמט אין אכט
אז אין אונזערע יוגנט יארן זענען נאכנישט געווען צו באקומען די אלע
מיט קדושה קיין שייכות . חרדי'שע מעשה ביכלעך ,אזוי ווי די שפע וואס איז צום געפינען היינט
צוטאגס אין אונזערע ספרים שאפעס) ,פלעגט ער מיר פאררעכטן אויפן
פלאץ" :ספר" מיינט א הייליג ספר ,אלעס אנדערש זענען ביכלעך...
איבער דעם זעלבן ענין איז כדאי צו פארצייכענען א מעשה וואס איך
ווייס פאר קראנט וואס איז פארגעקומען מיט'ן בית ישראל פון גור זי"ע .דער
בית ישראל איז אריין אמאל – און ווי דער סדר אן קיין פריערדיגע מעלדונג
– אין שטוב פון איינס פון זיינע מקורבים אין תל-אביב ,און אגב אורחא
כסלו תשע״ט 19
22
מפיהם ומפי כתבם
28
ספרים און דרוקעריי
30
עט סופר מהיר
34
שפאציר אין ׳המכון׳
38
ספרים מארק
כסלו תשע״ט 20
סשפארפיעם
א ברייטערן אריינבליק אין דעם איד׳ס ספרים שאפע
ספעציעלער אפטיילונג
כסלו תשע״ט 21
בילד :היסטארישע
דאקומענטן און
רשימות וואס האט
אונז לעכטיג געמאכט
די אויגן און געוויזן
דעם ריכטיגן וועג.
מכפיהתם ובמפים
ווי אזוי גייט צו דאס זאמלען אינפארמאציע ,אראפשרייבן
היסטאריע און סיפורי צדיקים ,און זיכער מאכן עס זאל זיין
קראנט? פון וואנעט נעמט זיך אזא שמועה אז הרה"ק מקאצק
זי"ע איז געווען פארשפארט אין זיין צימער די לעצטע צוואנציג
יאר פון זיין לעבן? איז פארהאן א חילוק צווישן 'ספרי זכרונות'
געשריבן איידער'ן קריג צו די 'יזכור ביכלעך' פון נאכ'ן קריג? |
'לבלר' אין אן אינהאלטסרייכן און אינפארמאטיוון שמועס מיט
הרב הגאון רבי אברהם פרישמאן שליט"א מירושלים עיה"ק,
פארפאסער פון פראמינענטע תורה און היסטאריע חיבורים
הרב שבתי הורוויץ
ספרים שאפע כסלו תשע״ט 22
האט איר געצילט צוצושטעלן עפעס וואס וען עס קומט צו ארויפברענגען אויפ'ן פאפיר שטריכן פון פאסירונגען וואסו
איז נאך ביז היינט נישט געווען; און אויב נישט,
פארוואס טאקע האט נאך קיינער ביז היינט דאס האבן זיך אפגעשפילט אין די הויפן פון אונזערע לעכטיגע צדיקים נבג"מ,
נישט נאר ביי 'וואונדער מעשיות' נאר אפילו פשו'טע הנהגות והליכות מלכי
נישט בארירט אויף אזא פארנעם? בקודש ,וועט דער שרייבער טיילמאל אינסטינקטיוו ,אן דירעקטע כוונה,
פארוואס עס איז דערווייל נאכנישט ערשינען זוכן צו "באפעפערן" די געשיכטעס ,גרויס מאכן דעם רבינ'ס הנהגה און אזוי
אזא סארט חיבור איבער די באקאנטע צדיקים,
בין איך נישט באקאנט ,איך האב דערווייל נישט ווייטער.
קיין רוח הקודש .און זיכער האט נישט קיין זין עפ"י רוב מוז דאס לאו דוקא זיין דעם שולד פונעם שרייבער ,נאר וויבאלד עס
אז איך זאל זיין א מתכבד בקלון חברי .אבער פעלט אפט די ריכטיגע אנווייזונגען ווען עס קומט צו דער נושא פון פארשן היסטאריע
איך וועל איבערגעבן עטליכע כללים און פונקטן און מקבל זיין אויף א ריכטיגן און אמת'ן אופן זכרונות און עובדות פון עלטערע לייט
וואס איך האב געשפירט פאר וויכטיג צו שטעלן
פאר מיינע אויגן ,אנדערש וואס איך זע ביי און פון ספרים און ביכער וואס מען טרעפט היינט לרחצה.
אנדערע שרייבער און ספרים ארויסגעבער ,און לעצטנס איז די אידישע וועלט בארייכערט געווארן מיט א נייעם ספר ,א ספר
מעגליך וועט דאס אויך דינען אלס ערקלערונג מיוחדת במינה ,וואס לא נראה עוד כבושם הזה ,סיי אלס דער איתמחי גברא און
וואס עס האט מיר געברעגנט ארויסצוגעבן דעם אפגערעדט אלס דער איתמחי קמיעא .דער פארפאסער פונעם ספר "ממעונות האריות"
האט שוין פארפאסט עטליכע רייכע ספרים וועלכע האבן באצויבערט די תורה וועלט
דאזיגן ספר. אויף לשה"ק (ספר אורן של חכמים ,אניות סוחר ,קום התהלך בארץ ,און נאך) און
עס איז איינגעפירט ביי אסאך פון אונז אויף דער ענגלישער שפראך ( )The Sheva Kehillosאיבער די שבע קהילות קדושות
אז ווען מען שרייבט איבער א צדיק ,איז דאס בישראל הידועים .צום ערשטן מאל איז אפגעראכטן געווארן אזא ארבעט אויף די
רוב מאל מיט א מאטיוו גרעסער צו מאכן דעם גדולים וצדיקים נבג"מ אשר מפיהם ומפי כתבם אנו חיים היום .אנגעהויבן פון דאס
צדיק אדער זיין הויף .איך בין צוגעטרעטן צו לעבן און שאפן פון רבי אברהם מסאכאטשאוו זי"ע דער בעל אבני נזר ,זיין תורה און
דער ארבעט מיט א יסוד ,אז די צדיקים ברויכן עבודה אינעם קאצקער היכל ,די לעכטיגע תולדות פונעם הייליגן שפת אמת זי"ע ,די
נישט אונזערע טובות ...כבודם במקומם עומד. אומאויפהערליכע שתדלנות פון תלמידי בית פרשיסחא מעמיד צו זיין הדת על תילה,
מיר ברויכן אבער יא זייער טובה ,זיך לערנען וואס די אלע טעמעס ווידמען עטליכע און זעקס הונדערט תוכנ'פולע בלעטער מלאים
פון זייערע וועגן און זיך מדבק זיין אין זייערע וגדושים מזן אל זן ,געזאמלט פון די קראנטסטע מקורות און שטאטישע דאקומענטן.
נאכ'ן בלעטערן אין דעם הערליכן "ממעונות האריות" וואס האט געברענגט א
הליכות. הילכיגן אפקלאנג אין עולם התורה והחסידות ,האבן מיר געשפירט פאר א כבוד זיך
אויב איינער שרייבט אויף א צדיק און צו פארבינדן מיט זיין מחבר ,הרב הגאון רבי אברהם פרישמאן מיקירי ירושלים עיה"ק,
זוכט גרעסער צו מאכן און אויפבלאזן ווי מער, וועלכער האט ,צווישן שרייבן איין בלאט און צווייטן צו מהנה זיין די וועלט מיט
און יעדע מעשה און עפיזאדל און וואס מען נאך פארשידענע חיבורים וואס וועלן גיין אין די פוסטריט פון די שוין ערשינענע,
באגעגנט שטופט מען אריין אינעם ספר ,קען אראפגעציפט פון זיין צייט און מקדיש געווען א וויילע מיטצוטיילן פאר די חשוב'ע
דאס גורם זיין אז דער ספר זאל שפירן פאר'ן 'לבלר' ליינער מיט דעטאלן איבער'ן נייעם ספר ,ווען בחדא מחתא פארקירעוועט זיך
ליינער אומציענד און ליידיג ,ווייל נישט אלעס דער שמועס צו דער טעמע פון היסטאריע והמסתעף ,מיט אינטערעסאנטע הוראות און
וואס איז אינטערעסאנט פאר'ן שרייבער איז הדרכה פאר ליינער און שרייבער ווען עס קומט צו דער נושא פון אידישע געשיכטע.
אינטערעסאנט פאר'ן ליינער .דעריבער האב
איך זיך משתדל געווען צו דורכזיפן פון צווישן פון דעם יעצטיגן ספר און דאס סערווירן פאר'ן וואס האט אייך געברענגט זיך אריינצולייגן
טויזנטער עובדות און ידיעות און ארויסקלויבן ציבור. אין דער נושא און ארויסגעבן דעם ספר
נאר די וואס איך האב געזען אז עס וועט זיין א
בפרט ,נאך וואס איך האב באקומען אזעלכע "ממעונות האריות"?
תועלת פאר די ליינער. שטארקע גרוסן איבער'ן ספר ,אין דער ענגלישער אין לויף פון די יארן האב איך פארצייכנט
נאך א סיבה ,וואס איז היפש ענליך צום שפראך ,וועלכע איז ערשינען עטליכע יאר צוריק עובדות און עפיזאדן וואס איך האב געהערט פון
פריערדיגן ,איז וויבאלד ווען דער שרייבער איבער צדיקי אונגארן ,וואס די מענטשן וועלכע זקני חסידים ,און ווען איך האב געזען דעם גרויסן
זוכט צו גרעסער מאכן א געוויסן צדיק ,איז דאס זענען יוצאי המחוזים ההם זענען שטארק נתרגש תועלת וואס עס איז דא דערפון פאר'ן רבים ,צו
טיילמאל אויפ'ן חשבון פון אנדערע .און דאס איז געווארן ליינענדיג איבער די חיי התורה וואס איז ערוועקן א שאיפה און תשוקה זיך מדבק צו זיין
א זאך וואס עגבערט פאר די ליינער יראי השם. דעמאלט געווען און איבער די מעשי הרבנים צו אין די געהויבענע וועגן פון די צדיקי הדורות און
איך האב פרובירט אויסצולאזן יעדן קליינעם היטן אויף די יסודי הדת ,האט דאס מיר געגעבן צו יעדע דבר שבקדושה – וואס מיט דער כוונה
דעטאל וואס עס האט זיך נאר געקענט דאכטן חיזוק און איך האב אנגעהויבן צו טון איבער די האב איך פארפאסט ב"ה דעם ספר 'אורן של
צדיקים המפורסמים פון פוילן ,און בעזהשי"ת חכמים' ,מחזק צו זיין אט דער טעמע – האב איך
ווי הטלת דופי אין אנדערע. צוגעטרעטן צו דער ארבעט פון סידור ועריכה
אויך ,פיל היינטיגע ספרים גייען אריין אינעם עוד ידינו נטויה.
כלל פון 'לקוטי בתר ליקוטי' .אין דעם יעצטיגן
ערשינענעם ספר האב איך געארבעט זיך נישט
צו קאנצענטרירן אויף אויסגעדראשענע ענינים,
נאר ברענגען פרישע חומר און ידיעות .אפילו
אינעם מדור פונעם אבני נזר זי"ע ,וואס אויף
כסלו תשע״ט 23 ספרים שאפע
פארמאגט אזעלכע וואס האבן נישט אנגעיאגט אינצווישן זיי ספרים און ביכער וועלכע זענען אים זענען שוין פארהאן עטליכע ספרים ,האב
צו ארבעטן אויף זייערע מדות ,און זיי האבן זיך פארפאסט געווארן דורך משכילים ,און עס לאזט איך געהערט פון די מבינים און פון די צאצאי
געריסן איבער געוויסע פאזיציעס און שררות און זיך זאגן אז פארהאן ספרים אין די ספרים שענק חסידי סאכאטשאוו ,אז דא האט פאסירט א
דאס איז איבערגעקערט געווארן צו א מלחמת פון אידישע שטיבער וואס זייערע מחברים האבן חידוש וואס שענקט פאר'ן ליינער א טיפערן
דת .דעריבער האט היינט נישט קיין טעם צו געשעפט אינפארמאציע פון אומריינע קוועלער, אריינבליק איבער מאורעות און געשעענישן אין
דערמאנען בכלל פארשידענע קריגערייען וואס און עס איז שווער אלעס צו באשטעטיגן און
דער רייכער פארגאנגענהייט.
זענען דעמאלט פארגעקומען. פינקטליך אלעס דערגיין. ווער און וואס זענען געווען אייערע הויפט
האט איר געהאט נאך מקורות וואס זענען אויך האב איך מיר שטארק קאנצענטרירט
צו הערן פון זקני חסידים ,לאו דווקא מעשיות, קוועלער ביים ארבעטן אויף דעם ספר?
געבליבן פון פריערדיגע תקופות? נאר אויך באקומען א בליק פון דער התייחסות איך האב זיך באניצט בעיקר מיט כתבי
צווישן אנדערע זענען פארהאן חשוב'ע פון חסידים בימים ההם צו צדיקים און עבודת חסידים ,רשימות חסידים ,השלמות פון שרייבער
מכתבים פון די צדיקי התקופה וואס זענען ה' בכלל ,א זאך וואס לדעתי איז דאס גאר חשוב וואס זיי זעלבסט האבן געזען און מיטגעהאלטן,
געשיקט געווארן צו דער ממשלה ,אויף דער אויך פון שטאטישע פאפירן און דאקומענטן,
רוסישער שפראך ,פון וואס מען קען זיך פאר די וואס פארצייכענען היסטאריע.
אסאך לערנען .טראצדעם וואס איך האב נישט עס איז אבער אויך זייער וויכטיג צו וויסן דעריבער טראגט דער ספר אן אנדערע צורה.
געברענגט צופיל אינהאלט פון די עצם בריוון פון וואו מ'זאל נישט אננעמען .למשל אין די איך האב זיך משתדל געווען די מערסטע
און דאקומענטן ,זענען אבער די ידיעות אסאך 'יזכור ביכער' איז פארהאן אסאך מעשיות איבער וואס מעגליך צו פארווירקליכן די פאסירונגען
געבויעט אויף דאס וואס איך האב געשעפט פון מחלוקת צווישן קהילות .דארף מען וויסן ,אז מיט'ן דעמאלטיגן מציאות .דערפאר איז נישט
ווען מען האט איבערגעארבעט די יזכור ביכער געווען גענוג צו הערן א מעשה'לע און דאס
זיי. נאך די מלחמה יארן ,איז דאס געווען מיט דער פארצייכענען ,נאר מען דארף קענען דעם 'הלוך
איין ביישפיל :א גוי ,א פארשער וואס האט הילף פון די ציוניסטן (כל הרעיון היה מצד ילך' פון יענער תקופה ,לערנען אין די ספרי שו"ת
געפארשט דאס אידיש לעבן אין קאצק ,האט מיר הציונים) און די חרדי'שע אידן האבן מיט זיי און אויך ספרים וואס שילדערן יענע תקופות פון
געזאגט ווען ער האט אנגעהויבן צו ברענגען נישט מיטגעארבעט .א מערהייט פון די שרייבער די פוסקי התקופה צו כאפן און פארשטיין שאלות
פון דארט דאקומענטן ,אז פון די דאקומענטן פון יענע ביכער זענען מענטשן וואס זייער וואס זענען דאן נתעורר געווארן און געשעענישן
זעט מען אז די לעגענדע אויף הרה"ק מקאצק השקפת החיים איז נישט די זעלבע פון דאס וואס וואס האבן פאסירט ,און אויך אין ספרים וועלכע
אז ער איז געווען פארשפארט אין זיין צימער די שילדערן דעם דעמאלטיגן מציאות .איך האב
לעצטע צוואנציג יאר פון זיין לעבן ,איז נישט מיר ערווארטן. געליינט ספרים וואס איך האב פון זיי גארנישט
ריכטיג ,ווייל מען זעט פון די דאקומענטן אז איך וועל אייך געבן א ביישפיל .אין עטליכע ציטירט ,אבער זיי האבן מיר געהאלפן צו
ער איז געווען אקטיוו ביז זיין לעצטן טאג. ספרים ווערט דערציילט אויף א מחלוקת
די דאקומענטן העלפן אסאך צו מבטל זיין צווישן צוויי גרויסע חסידות'ער אין פוילן .ווען באקומען א בליק פון יענע אלטע צייטן.
אגענדעס וואס די משכילים האבן פאבריצירט איך האב גערעדט דערוועגן מיט זקני חסידים, איך האב שטארק פרובירט זיך צו פארלאזן
זענען געווען אזעלכע וואס האבן בכלל נישט נאר אויף באגלייבטע קוועלער און מקורות.
אויף די צדיקים. געוואוסט איבער די מחלוקת צו זאגן .נאכ'ן צום ביישפיל ,אין די קאפיטלען איבער הרה"ק
אז עס איז קעגן דעם מציאות ,ווי אזוי איז דאס קלארשטעלן ,האב איך פארשטאנען אז עס מקאצק ,וואס עס זענען דאך שוין פארהאן אויף
פארשפרייט געווארן די שמועה איבער הרה"ק זענען געווען מענטשן פון איין קהילה וועלכע אים גאר אסאך ספרים ,אבער ווען איך האב
האבן נישט אנגעיאגט צו ארבעטן אויף זייערע געארבעט אויפ'ן יעצטיגן ספר ,האב איך נישט
מקאצק? מידות ,דאקעגן די צווייטע קהילה האט אויך צוגערירט צו זיי .אין די לויף פון די יארן זענען די
ווען מען קוקט נישט אין די פארשידענע פאליצעס אנגעפילט געווארן מיט אסאך ספרים,
מעשה ביכלעך ,זעט מען נישט קיין שום רמז
ספרים שאפע כסלו תשע״ט 24
האב איך אויפגעפאסט אז ער איז מדייק אין מענטשן איז ער באמת געווען פארשפארט. אז דער קאצקער איז געווען פארשפארט אין
די פרטים ,אבער איך האב אויפגעמערקט אז די זעלבע איז געווען נאך דער הסתלקות .די זיינע לעצטע יארן .אין ספרי חסידות וואס זענען
ער פארמאגט אין זיך א נאטור פון 'קונה הכל', וועלכע זענען געקומען צוליב תורה און עבודת נתחבר געווארן דורך זיינע תלמידים ,און אזוי
דאס הייסט ער איז נישט מדייק און מחשיב פון ה' ,זיי האבן געהאט א המשך ,ווי דער ממשיך אויך אין די כתבי החסידים וואס ברענגען דברי
וועמען ער שעפט .דעריבער האב איך קובע אין הנהגת העדה ,דער חידושי הרי"ם ,האט תורה וואס זיי האבן געהערט מפ"ק ,זעט מען אז
געווען אפצוקויפן פון אים נאר מעשיות וואס ער פארגעזעצט צו לערנען מיט זיי בתורה ועבודה. ער האט געפירט זיין הייליג הויף ווי אלעמאל
האט געהערט פון א כלי ראשון ,און נישט וואס קומט אויס ,די חסידי אמת האבן נישט געדארפט ביז צו זיין הסתלקות ממש (און דער וואס וועט
פאראייביגן דעם רבי'ן .ווידער די וואס זענען מעיין זיין אין מיין ניי-ערשינענעם ספר וועט
ער האט 'געהערט דערציילן'. געקומען צוליב חיצוניות ,צוליב דעם מצב, דאס קענענלערנען) .אויב אזוי ,פרעגט איר
איך האב זוכה געווען צו נאך פיל אויב אזוי ,ווען עס איז נישט געווען ביים חידושי דאך גוט ,ווי אזוי איז פארשפרייט געווארן אזא
פארלעסליכע מקורות ,ווען די השגחה עליונה הרי"ם דער זעלבער מצב ,האבן זיי געדארפט
האט צוגעפירט צו מיר קשרים מיט פוילישע שמועה.
חוקרים ,וועלכע פארשן אידישקייט פון צווישן פאראייביגן דעם רבי'ן. איך וועל געבן דערויף מיין השערה ,און
מיליאנען דאקומענטן וואס זענען פארהאן אין עס איז מסתבר אז ווער זענען געווען די איך וועל מאכן א הקדמה .געווען איז אמאל
די ארטיגע ארכיוון ,וואס פון די כתבים באקומט וואס האבן געשריבן די סיפורי מעשיות ,די וואס וואס איך בין געשטאנען און גערעדט מיט א
עס האט פון זיי געפעלט יעצט א רבי .און ווען משב"ק פון איינס פון די גרויסע צדיקים פונעם
מען זייער א גרינטליכן בליק. זיי האבן געשריבן לויט זייער בליק ,פאר זיי איז פארגאנגענעם דור .אינמיטן איז צוגעקומען אן
וואספארא עצות און הדרכה קענט איר באמת די טיר געווען פארשלאסן .דערפאר איז עלטערער איד און ער האט יענעם געזאגט" :נו
געבן פאר די וואס זענען עוסק אין פארשן וויכטיג אויסצוקאכן און אויסקלארן פון וועלכע ר' ישראל ,מ'גייט ארויף צו חלוקת המטבעות?"
מקורות מען שעפט מעשיות און וואס עס איז (איך כאפ אן אלס ביישפיל א מנהג פון יענעם
היסטאריע? רבי'ן וואס זיינע ממשיכים די אדמורי"ם האבן
צום ערשט ,שופך שיח זיין צום אויבערשטן געווען די דרגא אין יראת שמים פונעם מספר. געהאט אויפגעהערט ).האב איך געקוקט אויפ'ן
צו זוכה זיין צו סייעתא דשמיא .און אינאיינעם הערנדיג געשיכטעס פון עלטערע עדות, משמש מיט וואונדער :דער רבי איז דאך שוין
מיט דעם ,אנגרייטן א כלי צו מקבל זיין די נישט מיט אונז שוין צענדליגער יארן? האט
סייעתא דשמיא ,זיך מדבק צו זיין אין דער קען מען בלינד אננעמען וואס זיי זאגן? יענער געענטפערט" :מ'דארף געדענקען ס'איז
ריינער מטרה צו רעדן פון צדיקים כדי צו נשפע מען דארף אלץ האבן דעם פיפטן חוש צו
ווערן פון זייערע גוטע מעשים ,און פרובירן נישט וויסן ווי איין און ווי אויס .ווען זקנים דערציילן געווען א רבי ז"ל".
עובדות ,איז כדאי אויפצופאסן דעם סגנון ווען יענער איד איז אוועקגעגאנגען ,האט
אריינצומישן מחשבות פון פרעמדע מטרות. הסיפור ,וויפיל עס איז באגלייבט .למשל ,פון דער משב"ק געזאגט :נעבעך ,דארף מען דען
בנוגע עצות אויף למעשה ,סיי לגבי די איין זקן פון וועמען איך האב אסאך געהערט, דערמאנען אז עס איז אמאל געווען א רבי? די
עצם פארש ארבעט און סיי לגבי שרייבן .צום גאנצע תורה וואס ער האט געלערנט ,די מוסדות
ערשט בנוגע מחקר ,מען ברויך האבן א געוויסע וואס ער האט מייסד געווען ,אלעס איז חי וקיים,
אפנקייט ,צו ליינען אסאך חומר אויף דער טעמע מיר האבן זיינע ספרים ,ער האט ב"ה א ממלא
אויך ווען דאס וועט נישט ברענגען נאך אן מקום ,מען זעצט פאר צו לערנען זיינע ספרים,
עפיזאד אדער קרישקע אריינצולייגן אינעם ספר, עס האט זיך גארנישט געטוישט .נאר וואס דען?
וווייל דאס וועט עכ"פ משלים זיין די פרטים .אז ווער עס איז געקומען צו חלוקת המטבעות
ער וועט פארמאגן א שטיקל ידיעה ,דעמאלט וכדומה ,צו די ענינים חיצוניים ,ער ברויך מאכן
ווען ער גייט ארויף צו אן עלטערן איד אדער א זכר פון דאס וואס איז געווען .דער וואס איז
מען ווענדט זיך צו א פראפעסאר א.ד.ג .און זיי אבער געקומען צו פנימיות ,צו תורה און עבודת
זעען אז ער איז באהאוונט אין דער נושא ,מאכט ה' ,אים פעלט ב"ה גארנישט און ער קען ממשיך
דאס גרעסער זיין ערך און עס איז גרינגער צו
זיין מיט די פריערדיגע וועגן.
שלעפן נאך חומר. האב איך געקלערט ,די זעלבע איז מיט קאצק.
אויך ,ווען מען רעדט צו עלטערע אידן וואס עס זענען געווען טויזנטער חסידים וועלכע זענען
טיילמאל געדענקען זיי נישט אזויפיל ,עפנט געקומען איינקויפן תורה און עבודת ה' ,און זיינע
מען זיי אבער זייערע זכרונות קעמערלעך דורך ווערטער האבן אריינגעדרינגען אין אידישע
די ריכטיגע פראגעס ,אז מען איז באהאוונט הערצער .אבער עס זענען געווען אזעלכע וואס
אין דער נושא ,וועט זיך זיכער מאכן אז דער זענען געקומען צוליב דעם "מצב" ,און הרה"ק
'נשאל' וועט זיך פלוצים דערמאנען ,אה ...איך מקאצק ,וואס איז געשטאנען מיילן ווייט פון
פארמאג טאקע א בריוו פון יענעם צדיק וכדומה. חיצוניות און געציטערט דערפון ,האט געהייסן
און איבריג ארויסצוברענגען דעם קאנטראסט זיינע משמשים אז מען זאל זיי נישט אריינלאזן
צווישן דעם באהאוונטן מענטש וואס פרעגט ביז זיי וועלן צואווארטן א לענגערע תקופה כדי
פראגעס ביז דעם וואס איז א גרינער אין דער אויפצואווייזן אז זיי האלטן טאקע ביים קונה זיין
נושא און פרעגט פראגעס אין דער וועלט אריין תורה באמת מרצונם .ממילא ,פאר די יעניגע
וועלכע האבן מעגליך א שייכות צו דאס וואס ער
וויל הערן...
כסלו תשע״ט 25 ספרים שאפע
ווען איך האב אמאל געשריבן איבער הרה"ק ר' טיילווייזע סטאטיסטיקס פון א גויאישן ביכל איבער די גרויסקייט פון די אמאליגע הויפן און חסידות'ער בעפאר׳ן קריג
ישראל מגראדזיסק ,האב איך געזוכט איינעם
וואס איז געפארן צו אים ,און איך האב מיר אלעמאל איז די כוונת הכותב אייניג מיט'ן הבנת אינאיינעם מיט דעם דארף מען געדענקען
דערוואוסט איבער א מאדערנעם עלטערן איד הקורא ,און צומאל מאכט דאס מיד און נערוועז. אז צוזאמען מיט אפנקייט ,ווערט געפאדערט א
פון מאנהעטן וואס איז געווען זיינס א חסיד. בכלל איז וויכטיג זיך צו פירן כלפי דעם קורא שטארקע זהירות נישט צו ליינען ליטעראטור פון
איך האב אויפגעהויבן דעם טעלעפאן און זיך מיט 'ואהבת לרעך כמוך' ,נישט מאריך צו זיין שרייבער וועלכע זענען נישט יראי השם .סיי מצד
פארבינדן מיט אים .ער האט מיר געפרעגט אויב אזהרת חז"ל אויף די וואס ליינען ספרים חיצונים
איך קען ענגליש ,האב איך אים טאקע געפרעגט מיט אומנויטיגע דעטאלן. אז אין לו חלק הבא ,און סיי מצד המעשי ,ווי
אויף ענגליש אויב ער האט געקענט 'ראביי צומאל ווען עס געפאלט א יארצייט פון דאס קען גורם זיין א בלבול און טשטוש עובדות.
איזראעל שפירא' .ווען ער האט געהערט דעם א צדיק ,מאכט זיך מען זאל עפענען א ספר נאך א וויכטיגע נקודה :מען ברויך וויסן
נאמען ,האט ער אויפגעלויכטן מיט התרגשות וואס אנטהאלט סיפורי צדיקים ,צו זען עפעס אויב דער מקור איז אנע נגיעות צו א געוויסן
און געזאגט "אה ,דער הייליגער רבי ...וועגן אן עובדא ,מען לייענט בלאט נאך בלאט מיט צד .צום ביישפיל ,עס איז לעצטנס ערשינען א
רבי'ן טאר מען נישט רעדן אויף ענגליש "...און טיטלען און זייטיגע אומנויטיגע דעטאלן ,עס ביכל איבער 'די חסידות פארשפרייטונג' מיט'ן
ער האט געפירט דעם גאנצן שמועס אויף אידיש. קען זיך שפירן ווי 'ברענג מיר שוין עפעס א נאמען .Historical Atlas of Hasidimאלס
אינמיטן שמועס האב איך אים געפרעגט גוי'אישער שרייבער פארמאגט ער נישט קיין
אויב ער איז געווען א בעל מופת ,האט ער סיפור למען ה'!'... נגיעה צו פארגרעסערן און אויפבלאזן קיין
געענטפערט מיט וואונדער "וואס בעל מופת?! איך גלייב עס וועלן זיין שרייבער וואס וועלן שום הויף ,און ער ברענגט די עובדות 'כהוייתן',
מ'רעדט דא פונעם הייליגן רבי'ן!" ווי צו זאגן, מחולק זיין און טענה'ן אז מען דארף בארייכערן קראנט און פינקטליך ווי עס האט פאסירט ,און
וואס זענען דען די קליינע מדריגות אזוי ווי די דאס שרייבן מיט הויכע פראפעסיאנעלע
ווערטער ,אבער פאר סתם 'עמך אידן' ,קלער דאס איז זייער חשוב פאר די פארשער.
מופתים... איך אז דאס מאכט נערוועז ,און צומאל איז דאס וויאזוי גייט מען צו צו דער מלאכת הקודש
איך האב באקומען דאס געפיל רעדנדיג מיט
דעם מענטש ,אז טראץ די זיבעציג יאר וואס ער גורם צו פארפארן פונעם אמת. פון באשרייבן צדיקים?
האט געלעבט אפגעריסן פון דער חרדי'שער אין לויף פון אייער ארבעט ,האט זיך א וויכטיגער יסוד ווען מען שרייבט איבער
וועלט ,דאך איז ער געבליבן מיט אמונת צדיקים געמאכט עפעס אן אינטערעסאנטע באגעגעניש צדיקים איז צו וויסן מיט א קלארקייט אז 'כי לא
התמימה פון אמאל אן נשפע ווערן פון דרויסנדע מחשבותי מחשבותיכם' ,נישט פרובירן בכלל צו
איבערגעקלוגטקייט וואס איז היינט צוטאגס וואס איז ווערט צו פארצייכענען? ערקלערן און אפטייטשן די מעשיות .אויך ,נישט
דאס עצם שמועסן מיט זקני חסידים ,איז
לידיער שטארק פארשפרייט. א ברכה מיוחדת בפני עצמו .צום ביישפיל,
דאס הארץ ווערט אויך אויפגעפלאמט
צו זען ביי עלטערע חסידים דעם 'עוד ינובון
בשיבה' ,ווי זיי רוען נישט פון עבודת ה' .געווען
א זקן פון וועם איך האב געוואלט הערן איבער
זיין שטאט אינדערהיים ,איך האב זיך מיט אים
פארבינדן צו באשטימען א צייט ,און זיין פרוי
האט איבערגעגעבן אז איר מאן לערנט אין כולל
ביז זייגער ניין אויפדערנאכט ,דעריבער זאל איך
אים געבן עפעס צייט צו עסן און קומען צען
מינוט נאך ניין .אזוי האב איך געטון ,און איך
האב באמת אנטפלעקט ביי אים טייערע אוצרות.
אבער האלב נאך ניין ,איז שוין זיין נאכט חברותא
אנגעקומען .דער איד טראכט נישט פון ווערן א
ראש ישיבה ,אבער זיין התמדה אין תורה איז אן
מידקייט.
א זייטיגע זאך וויל איך ממליץ זיין פאר די
וואס ווילן ארויפגיין צו עלטערע לייט :צומאל
צוליב זייער שוואכקייט איז מען נישט מצליח צו
דערשנאפן פון זיי סחורה ,איז אנשטאט שפירן
אז איך האב פארברענט צייט ,גיי איך מיט דער
כוונה צו מקיים זיין מצות ביקור חולים ,און
יעדע ידיעה וואס איך בין מצליח צו שעפן פון זיי
איז פאר מיר ווי א באנוס .
ספרים שאפע כסלו תשע״ט 26
ז .ברמן משנה ברורה מאורות צו אפיוינךעאםוידפרןוקטיש ישר גראפיקס347.528.6918 :
סאערגלוועעיגרהעיטניאטמיייעךרשאעון בו הובאו דעותיהם של גדולי פוסקי ספרד על שלחן ערוך אבני השלחן
סדר השלחן ערוך והמשנה ברורה מתוך ספריהם הלכות נדה וטבילה
Z. Berman Books warehouse פרי חדש ,מטה יהודה ,ברכי יוסף ,מחזיק ברכה,
שלחן ערוך הבהיר החדש עם אבני השלחן
1554 63rd St מאמר מרדכי ,נהר שלום ,חקרי לב ,בית עובד,
Brooklyn, NY 11219 בית מנוחה ,חסד לאלפים ,כף החיים (פלאג’י), והוא ליקוט ביאורים ,הערות ופסקים מסודרים לפי
718 871 5316 ext 3 מועד לכל חי ,שו”ת לב חיים ,זבחי צדק ,שדי סדר השו”ע ,הט”ז ,הש”ך והפתחי תשובה
Salesman 917 400 0395
[email protected] חמד ,פתח הדביר ,שלחן גבוה ,ועוד מתורתם של רבותינו הראשונים והאחרונים ועד
עם הכרעותיהם של ארבעת המאורות הגדולים הכרעת גדולי פוסקי זמנינו
Z. Berman Boro Park
מגדולי פוסקי ומאורי המזרח הבן איש חי ,הגרב”ץ אבא שאול ,הגר”ם אליהו,
4602 17th Ave ה”ה מרנן ורבנן הגר”ע יוסף ,הגרש”ז אויערבאך ,הגרי”ש ,אלישיב,
Brooklyn, NY 11204
718 871 5316 ext 2 רבינו יוסף חיים מבבל זצ”ל (בן איש חי ,עוד הגר”וואזנר,הגר”נ גרליץ
יוסף חי ,שו”ת רב פעלים ,שו”ת תורה לשמה, ובתוספת הרבה פסקים מהאבני שהם ,אגרות משה,
Z. Berman Flatbush ועוד),רבינו יעקב חיים סופר זצ”ל (כף החיים,קול
יעקב) רבינו בן ציון אבא שאול זצ”ל (שו”ת אור בדי השלחן ,מנחת יצחק ,משמרת הטהרה ,פרדס
1586 Coney Island Ave לציון) רבינו עובדיה יוסף זצ”ל (שו”ת יביע אומר, שמחה ,קנה בשם ,ציץ אליעזר ,שיעורי טהרה,
Brooklyn, NY 11230 שו”ת יחוה דעת ,הליכות עולם ,חזון עובדיה, תשובות והנהגות ועוד
718 258 1955 ילקוט יוסף ח”א) בכל מקום אשר הביעו דעתם
הן על הדינים אשר נזכרו בשלחן ערוך במישרין תורת חובות הלבבות
Z. Berman Passaic או בעקיפין הן על הדינים שנזכרו במשנה ברורה
שער הבטחון -ז’ פירושים
119 Main Ave עם קיצור בית יוסף
Passaic, NJ 07055 בו הובאו בקצרה מקורות לפסקי מרן השלחן שער הבטחון מתוך ספר תורת חובות הלבבות
עם חמשת המפרשים הקדמונים :מנוח הלבבות .נאדר
973 471 1765 ערוך והרמ”א מהבית יוסף והדרכי משה
בקודש .טוב הלבנון .מרפא נפש .פת לחם
Z. Berman Cedarhurst משנת רבנו מאיר הלוי עם הגהות מאת מהר”י עמדין .מהרא”ז מרגליות.
מהרי”ש נאטנזאן .וגם לקוטי באורים להחתם סופר.
408 Central Ave רשימות משיעורי חומש עם תפלה קדמוינית הנאמרת לאחר הלמוד שחברה
Cedarhurst, NY 11516
מפי רבנו הגדול רבי מאיר הלוי זצ”ל על ידי החכם הרופא רבי יעקב צהלון
516 569 4577 סאלאווייציק מבריסק גם נדפס ילקוט שלום ובו לקוט גדול מספרי ראשונים
Z. Berman Lakewood – Chateau plaza ובסופו נדפס הליכות והנהגות וענינים שונים ואחרונים על מעלת הבטחון וחשיבתו
ובהם מכתבים מכתי”ק
916 River Ave קיצור סדורו של שבת -מנוקד
Lakewood, NJ 08701 השמש לאור עולם קיצור הספר הקדוש סדורו של שבת
לרבינו חיים מטשערנאביץ זי”ע
732 367 6000 מכתבים מרבי משה שמואל אשר הלומדים בו זוכים להרגיש נועם ומתיקות
שפירא קדשת שבת קודש
והוא תמצית דב רי המחבר בלשון נמרץ קצר וקולע
אסופת אגרות ומכתבים
ממרן ראש הישיבה הגאון החסיד רבי משה מאיר עיני חכמים החדש
שמואל שפירא זצ”ל בראשית שמות
ריש מתיבתא באר יעקב
על התורה ועל המועדים
עלים לתרופה מהרה”ג רבינו מאיר יחיאל הלוי זצ”ל מאוסטראווצא
בראשית ובנו רבינו יחזקאל הלוי בעל קדשי יחזקאל זצ”ל
בדרך חסידות ומוסר ויראה טהורה ,ודרושים
מפרד”ס התורה ומשדה החסידות
אמרות טהורות ,אמירה נעימה ועלי שיח נחמדים כפנינים יקרים בפלפול וחריפות בחכמה,
וגם חשבונו פלאי פלאים נפך ספיר ויהלום ,כולם
אסוף לפונדק אחד אוצר בלום של ברי מלאים חריפות ובקיאות משמחי לב ומאירי עינים
תורה ופנינים יקרים ועובדות קודש
והוא ליקוטי בתר ליקוטי מספה”ק מאיר עיני
מכבשונה של תורת החסידות וברי גדולי חכמים ,אור תורה ,וקדשי יחזקאל ועוד
ומאורי הדורות זי”ע ,שנתפרסמו בגליון
ממעונות אריות
עלים לתרופה במרוצת השנים
פרקים בהליכותיהם הקדושות של צדיקי פולין
Z. Berman Lakewood – Westgate פיצוחים על הפרשה כי אבני נזר מתנוססות -הרה”ק רבי אברהם
מסאכטשוב
118 Hillside Blvd חמשה חומשי תורה ורבותיו הרה”ק רבי מנחם מנדל מקאצק
Lakewood, NJ 08701 פיצוחים על הפרשה
והרה”ק רבי יצחק מאיר מגור והרה”ק רבי חנוך העניך
732 367 6000 חידות על חמשה חומשי תורה מאלכסנדר
Z. Berman Lakewood – Squankum שפת אמת תכון לעד -הרה”ק רבי יהודה אריה ליב
מגור
219 Squankum Rd
Lakewood, NJ 08701 כי השתות יהרסון צדיק מה פעל
שתדלנות תלמידי בית פרשיסחא להקמת חומת
732 367 6000
הדת על תילה
ספרים
און דרוקעריי
און־אכציג יאר אלט ,און מען האט עס שוין געווארן מיט א צוויי־דריי הונדערט יאר צוריק, []1
איבערגעדרוקט מער ווי הונדערט מאל! און און געוויס אויב עס איז געדרוקט געווארן נאך
אנדערע האבן זיך נעבעך אפּגעוואלגערט יארן פריער ,קענען מיר אננעמען אן קיין שום צווייפל היינטיגע צייטן – אין דער קאמפּיוטער
אין קעלערן אדער אויף בוידעמער און "געקליבן אז דאס איז א פּראדוקט פון מאטערנישן מיט עּפאכע – איז גאנץ א קליינע קונץ ארויסצוגעבן
שטויב" .טייל זענען באמת "כלילת־יופי", עגמת־נפש .אז ביז וואנען דער מחבר און/אדער א ספר .מען דארף בלויז האבן א קאמפּיוטער,
אפילו לויט היינטיגע סטאנדארטן ,פשוט צום דער מוציא־לאור האט זיך דערזען מיטן פארטיגן אפילו א גאנץ ביליגן ,צוטריט צו א פּרינטער,
באוואונדערן די הערליך־קלארע אותיות און ספר "כלול בהדרו" – לויט די דעמאלטיגע און דער ספר איז שוין אויפן "מכבש הדפוס".
ּפראכטפולע גליונות מיט די באצויבערנדע שער־ באגריפן – ארויס פון אונטער "די פּרעס" ,מיט דאס האט ,פארשטייט זיך ,א געוואלדיגע מעלה,
בלעטער ,און אנדערע זענען "א גאר געלונגענער גאנצע קונטריסים און די בויגנס אין א סדר ,אז ספרים זענען היינט צום באקומען בזיל־הזול,
דורכפאל" ,פול מיט גרייזן ,מאדנע סודות'פולע עס שטעקט דערין א שפּאר ביסל שלאפלאזע ביליג ווי בארשט .דערפאר איז טאקע ספרים
ראשי־תיבות מיט צעהאקטע ווערטער וואס דער נעכט און נישט־ווייניג וועטשערעס ("סאפּערס" געווארן א ביליג ארטיקל ...און אויך ספרים וואס
גרעסטער למדן און מקובל ווייסט נישט וואס בלע"ז) וואס מען האט אויף זיי מוותר געווען... מען וואלט אמאל נישט געדרוקט ,דערפאר וואס
דאס באדייט ,פארדרייטע שורות און פּיצינקע יעדער אלטער ספר וואס מיר טרעפן זייער וויכטיגקייט איז גאר באגרעניצט ,אדער
צונויפגעקוועטשטע אותיות .הצד השוה שבהן היינט – בלי יוצא מן הכלל – האט אונטער זיך זענען אינגאנצן איבריג ,ווערן היינט געדרוקט
אז דער געדרוקטער ספר דערציילט א געשיכטע.
א לעגענדע. גאנץ לייכט .אפשר שוין צו לייכט.
טייל פון זייערע היסטאריעס זענען אמאליגע צייטן איז דרוקן א ספר געווען
פרייליכע ,אנדערע זענען טראגישע .טייל "קריעת־ים־סוף" .עס איז אנגעקומען זייער
אידן און ספרים זענען געקניפּט און געבונדן. האט מען תיכף צעכאפּט און דער מחבר אליין שווער ,עס האט געקאסט "דמים -תרתי־משמע".
רבינו סעדיה גאון זכרונו־לברכה שריייבט: אדער זיינע קינדער האבן עס איבערגעדרוקט אז איינער האט געוואלט דרוקן א ספר האט ער
אין אומתנו אומה אלא בתורתה .כלל־ישראל עטליכע מאל .ר' שלמה גאנצפריד דער מחבר זיך געדארפט אריינלייגן דערין ראשו־ורובו און
איז אן איינהייטליך פאלק בלויז דורך די תורה. פונעם "קיצור־שלחן־ערוך" האט בחייו אליין גרייט זיין זיך אוועקצוגעבן דאס לעבן ממש.
אנדערש פון אלע אנדערע פעלקער פארמאגן איבערגעדרוקט דעם "קיצור" גאנצע דרייצן אז מיר זעען היינט א ספר וואס איז געדרוקט
מיר נישט קיין אייגן לאנד שוין צוויי טויזנט יאר, מאל ,יעדעס מאל אין טויזנטער עקזעמּפלארן!
מיר האבן נישט קיין מיליטער ,קיין נאציאנאלע דער ספר "חיי־אדם" איז נאכנישט קיין הונדערט־
ספרים שאפע כסלו תשע״ט 28
הרב סיני מלוביצקי
אומגעוואשענע הענט ,בשעת'ן אויפהייבן א ספר וועלט -א ספר א הייליגע זאך ,און ספרים פאן ,מיר דרוקן נישט קיינע מטבעות ,באנק־נאטן
פון דער ערד טוט מען עס א קוש טאן ,מען טאר דרוקעריי א הייליגע פאך. אדער פּאסט־מארקעס ,נישט אלע רעדן מיר
נישט ארויפלייגן עפּעס אויף א ספר ,אפילו וועגן די זעלבע שפּראך ,נישט אלע טראגן מיר דעם
ארויפלייגן איין הייליגן ספר אויפן אנדערן זענען אין דער אלגעמיינער וועלט איז א בוך אן זעלבן טראכט אדער עסן די זעלבע מאכלים ,א
פארהאן ספּעציעלע דינים וועלכן ספר מעג מען ארטיקל גענוי ווי צענדליגער אנדערע חפצים מזרח'ישער איד זעט אויס גאר אנדערש ווי דער
ארויפלייגן אויף וועלכן און וועלכן נישט .אין אין הויז מיט וועלכע מען באנוצט זיך אן קיינע אשכנזי ,די טיפּן און כאראקטערס זענען כרחוק
מאנכע מקומות האט מען אפילו מקפיד געווען באזונדערע באשרענקונגען ,ווען אימער און מזרח ממערב .די אלע וועלטליכע וועזן וועלכע
נישט צו צונויפבינדן א תהלים צום סוף סידור, ווי אימער עס גלוסט אדער לוינט זיך .צום בילדן דעם באגריף ״פאלק״ גילטן לחלוטין נישט
כדי עס זאל נישט אויסקומען אז דער סידור ליגט ליינען דערין ,און פּונקט אזוי צום פארשטאפן ביי אונז .טא וואס יא? מיט וואס זענען מיר פארט
איבערן תהלים'ל .מען טאר נישט אוועקווארפן א געשפּאלטענע שויב דער ווינט זאל נישט א באזונדער פאלק? איז רבינו סעדיה מסביר אז
קיין ספר ,אפילו עס איז צעריסן און מען קען ארייניאגן; צום לערנען דערין ,און פּונקט אזוי
עס שוין נישט נוצן ,נאר מען דארף עס גונז צום אונטערשפּארן די בעט וואס הינקט־אונטער דאס איז נאר א דאנק אונזער תורה!
זיין בכבוד'יג .מען טאר נישט פארקויפן קיין ווייל איין פיסל איז צו קורץ .ווען יענע בוך האט און זעלבסטפארשטענדליך אז אזא גרויסע
ספר -אפילו מען דארף דאס געלט גאר נויטיג ״אפּגעדינט״ ,מען דארף עס שוין נישט מער, און טיפזיניגע תורה – אריגינעל בלויז די תורה־
-סיידן פאר געוויסע צוועקן ,פאר פדיון־שבוים פארקויפט מען עס פאר וואס נאר עס לאזט זיך שבכתב ,און מיטן אפּלויף פון צייט און צוליב
און ענליכס .אפילו מיט די גליונות און מיט די אדער מען ווארפט עס גאר אוועק ,און אפילו עת־לעשות־לה' אויך די תורה־שבעל־פה – מוז
ליידיגע בויגנס וואס מען האט בלויז אנגעגרייט אין גארבידזש (וואו עס געהער -על פי רוב - זיין א געשריבענע .דעריבער ,וויבאלד דעם
צום שרייבן דערויף ,און אפילו מיט די דעקלעך, רבונו־של־עולם'ס געשריבענע ווארט דערהאלט
די בענדער ,טאר מען זיך נישט באנוצן קיינע לכתחילה). אונז ביי אידישקייט ,זענען ביי אידן די ספרים א
וואכנדיגע צוועקן נאר מען באהאלט זיי אין
דער ערשטער ּפרעס מאשין לעבנס־מיטל ,נישט קיין לוקסוס.
״שמות״. די שבת'דיגע ניין־און־דרייסיג אבות מלאכות
בפרט איידער דער ערפינדונג פון דרוק, א אידישער ספר איז נישט אזוי .עס איז א זענען אין דער משנה איינגעטיילט לויטן
ווען ספרים זענען געווען האנט־געשריבן און תשמיש־של־קדושה ,נאך הארבער אפילו ווי פאלגנדן סדר :די ערשטע גרופּע זענען די עלף
האבן געקאסט אוצרות ,האט מען זיי געשעצט ציצית ,מיט גאר פיל און הארבע דינים וואס מען מלאכות צום ערצייגן ברויט; די צווייטע גרופּע
און מכבד געווען ,געהיטן זיי -סיי פיזיש און סיי טאר אלץ נישט טאן מיטן ספר .און לאו־דוקא א זענען די דרייצן מלאכות צום ערצייגן געוואנט;
ספר־תורה ,אפילו ביי געדרוקטע ספרים גילטן דערנאך קומט די דריטע גרופּע ,ניין מלאכות פון
פון גרייזן -ווי דאס אויג אין קאפּ. אט די דינים .מען טאר זיך נישט באנוצן מיטן ספר שאפן פּארמעט און שרייבעריי; די פערטע גרופּע
למשל :די חכמי־המשנה האבן אזש גוזר פאר פּראסטע צוועקן און געוויס נישט בזיון'דיג. באשטייט פון די דריי בויעריי מלאכות; די צוויי
געווען אז תרומה ,חלה ,ביכורים און ענליכס וואס מען טאר עס נישט אריינעמען אין בית־הכסא, פייער מלאכות ,און צום לעצט איז איבערפירן
האט צוגערירט צו א ספר ווערט די תרומה פסול! מען טאר זיך נישט אנידערזעצן אויף א באנק פון איין רשות צום צווייטן .איז דער פני־יהושע
מען טאר עס נישט עסן ,מען מוז עס פארברענען! אויב עס ליגט דערויף א ספר ,מען דארף עס מסביר אז דאס איז אויסגעשטעלט לויטן סדר פון
נאכמער ,הענט וואס האבן אנגערירט א ספר דערלאנגען און מען טאר עס נישט איבערווארפן, א אידנ'ס סאמע וויכטיגסטע לעבנס־געברויכן.
ווערן די הענט טמא! מיט אזעלכע הענט טאר מען דארף עס האלטן אויף א בכבוד'יגן ארט, צום ערשטן מוז ער האבן א שטיקל ברויט צום
מען נישט אנרירן קיין קדשים סיידן מען טובל'ט מען טאר נישט איבערלאזן אן אפענעם ספר און דערהאלטן דאס לעבן ,דערנאך מוז ער האבן א
זיך אין א כשר'ער מקוה לויט די דינים פון טבילה זיך אוועקגיין ,מען איז עס נישט מטלטל מיט מלבוש פארן קערּפער .ווי נאר ער איז באזארגט
און חציצה .פארוואס? ווייל מען פלעגט האלטן מיט אט די צוויי מינימום קערפּערליכע
די ספרים צוזאמען מיט די תרומה ,ספרים זענען באדערפענישן ,איז אים דאס וויכטיגסטע א ספר
הייליג און תרומה איז הייליג ,לאז זשע מען זיי צום לערנען דערין ...ווי האט אונזער פאטער
ביידע האלטן אויפן זעלבן ארט ...פלעגט זיך יעקב געזאגט? אויב נאר ״ונתן לי לחם לאכול
מאכן אז מייז האבן זיך צוגעכאפּט צו די הייליגע ובגד ללבוש ,איז באלד והיה ה' לי לא־לקים!״.
עסנווארג ,א מייזעלע פארשטייט דאך נישט א דאך איבערן קאפּ מיט די באקוועמליכקייט
קיין חילוק צווישן א כהן און א זר ...און פלעגן פון פייער און ארומטראגן די חפצים קען שוין
זיך אין איינוועגס שוין א נעם־טאן צו די ספרים
און זיי צובייסן .איז כדי צו באווארנען מען זאל אויסווארטן.
האלטן ספרים אפּגעזונדערט זענען די חכמים־ ספרים זענען ביי אידישע קינדער פון
זכרונם־לברכה ארויסגעקומען מיט א גזירה: שטענדיג־אן געווען טייל פון כלל־ישראל'ס
״כתבי־הקודש זענען מטמא!״ .עד־כדי־כך האבן
נשמה...
מיר געשעצט אונזערע ספרים.
(פארזעצונג אי״ה אין ׳לבלר׳ חודש טבת)
ביי אונז אידן איז -אנדערש ווי ביי די גאנצע
כסלו תשע״ט 29 ספרים שאפע
| עט סופר מהיר |
געבורט :אומגעפער שנת ג' דער ערשטער
אלפים תשצ"ח.
אמידיתשעתרי היהיווסטסהארףיכקהבעןןר
געשטארבן :אומגעפער שנת ד'
אלפים תת"ס. און זיינע ביכער
זיינע ספרים :מלחמת היהודים,
קדמוניות היהודים ,נגד אפיון,
חיי יוסף (זע אין ארטיקל מער
דערוועגן)
ער האט זיך דערזען לעבעדיג נאכדעם וואס די י פאלגנדע באשרייבונג איבער די ביכער פונעם היסטאריקער יוסף בן מתתיהו הכהן,ד
אנדערע לעצט-פארבליבענע אידישע קעמפער
אינעם גליל האבן זיך זעלבסט גע'הרג'עט כדי איז דער ערשטער ארטיקל אין א לענגערע סעריע וואס מיר וועלן אי"ה פארזעצן
נישט אריינצופאלן ביים שונא לעבעדיגערהייט. מיט יעדן נייעם נומער פון חודש׳ליכן "לבלר" .דער קאלום וועט זיין געווידמעט
אבער ער האט מחליט געווען צו גיין א שטאפל דורכצוטון די היסטאריע פון ספרים וואס זענען אריין אין כלל ישראל ,אבער זייער
ווייטער :איינמאל ער איז צוגעקומען צום ערשיינונג האט אויפגעשטורעמט די אידישע גאס ,צי ביים ערשיינען זעלבסט צי
פארשטאנד אז אנצוגיין מיט דער מלחמה האט
נישט קיין זינען ,האט ער אנגעוואנדן אלע זיינע גאר יארן שפעטער.
כוחות כדי צו איבערצייגן זיינע אידישע ברידער די דאזיגע סעריע אנטשפרעכט פיל אינטערעסאנטע חידושים און אנטפלעקונגען אין א מער-
אומבאקאנטער טייל פון דער געשיכטע פונעם "עם הספר" ,מיט'ן דערציילן די היסטאריע פון געוויסע
אז זיי זאלן זיך אונטערגעבן צו די רוימער. ספרים וואס זענען פאקטיש געבליבן א טייל פונעם אידישן ספרים שאנק ,א זאך וואס האט נישט
ער האט באגלייט די רוימישע כוחות קיין שטענדיג פאסירט ,און געוויסע אנדערע ספרים וואס זענען טיילווייז אדער גענצליך אויסגעשלאסן
ירושלים אין שפיץ פון טיטוס ,און מיטגעהאלטן
פון נאנט דעם חורבן הבית ,נאכדעם וואס ער געווארן ,צוליב סיי וואספארא סיבה.
האט נישט באוויזן איבערצוצייגן זיינע ברידער דעם ערשטן ארטיקל אין דער סעריע וועלן מיר ווידמען פאר די ספרים פון יוסף בן מתתיהו הכהן,
אין ירושלים זיך אונטערצוגעבן צו די רוימער, סיי צוליב דעם וואס זיינע ביכער זענען פון די סאמע ערשטע ביכער וואס זענען ערשינען דורך אידן,
און אויב עפעס האבן זיי אים געהאלטן פאר א אבער הויפטזעכליך צוליב דעם וואס איינע פון די שטארקע טענות איבער זיינע ביכער זענען דירעקט
פשוט'ער פאררעטער פאר'ן מיטארבעטן מיט'ן
פארבינדן מיט זיין התייחסות צום נס חנוכה ,ווי איר וועט לייענען אינעם ארטיקל.
שונא.
נאכ'ן ביטערן חורבן האט ער זיך זיינע אייגענע ווערטער – א וואונדער קינד .ער 1
אראפגעזעצט אפשרייבן זיינע זכרונות פונעם איז געווען פרום און ווארשיינליך טייל פונעם
ביטערן קריג וואס האט צוגעברענגט צום חורבן ערליכן טייל פונעם אידישן פאלק .ער איז געווען דאס לעבן און
בית המקדש ,און זעענדיג אז ער פארמאגט א גאר קלוג און עטוואס כיטרע ,און אין די צייטן שאפן פון יוסף
גוטן פעדער וואס אסאך מענטשן ווילן ליינען, פונעם אידישן אויפשטאנד קעגן דער רוימישער בן מתתיהו הכהן
האט ער ארויסגעגעבן נאך ביכער איבער דער אימפעריע ,האט ער זיך גאר דערדראפעט צו
היסטאריע פון דעם אידישן פאלק .ער האט זיך ווערן דער הויפט קאמאנדיר פון די אידישע דער קאלום רעדט טאקע פון ספרים וואס
אויך געגעבן א מער-רוימישער נאמען "יאזעפוס האבן צוגעברענגט שערוריות ,אבער איידער מיר
פלאוויוס" ,פאר די גוים וואס האבן געליינט קרעפטן אינעם גליל געגנט. רעדן פון די ספרים פון יוסף בן מתתיהו הכהן,
ווען די רוימישע מיליטער האט זיך דארטן מער באקאנט אלס "יאזעפוס פלאוויוס" ,דארפן
זיינע ווערק. אנגערוקט מיט זייערע אומגעהויערע כוחות מיר רעדן ממש אין קורצן איבער דעם מענטש
עס זענען פארבליבן פון אים די פאלגנדע און צעמאלן יעדעס צייכן פון אויפשטאנד ,האט פערזענליך ,וויבאלד רוב פון דער שערוריה
ביכער" :מלחמת היהודים" ,וואס טוט אדורך יוסף בן מתתיהו איינגעזען אז עס וועט קיינמאל איבער זיינע ספרים דרייט זיך דירעקט ארום
דעם אידישן אויפשטאנד קעגן די רוימער נישט זיין מעגליך צו געווינען די אויפשטאנד דער פערזענליכקייט און באגלייבטקייט פון יוסף
ביזן ענדגילטיגן אונטערדריקונג" .קדמוניות קעגן די רוימער ,און דאס איינציגסטע וואס
היהודים" ,וואס דערציילט די היסטאריע מ'קען פרובירן צו טון איז זיך צו אונטערטעניגן בן מתתיהו זעלבסט.
פונעם אידישן פאלק פון בריאת העולם ביז'ן אונטער זייער הערשאפט כדי נישט צוצוברענגען ביים ענדע עפאכע פונעם צווייטן בית
אנהייב פונעם אויפשטאנד קעגן די רוימער. המקדש ,איז געבוירן געווארן א קינד מיט'ן
א גרעסערן חורבן. נאמען יוסף .ער איז געווען א כהן ,און לויט
ער האט געמאכט א גאנצע "שטיקל" וויאזוי
ספרים שאפע כסלו תשע״ט 30
הרב שמעון שלמה זילבער
אין דאס לערנען איבער די אידן (קדמוניות אויסדערוועלט פון די צענדליגער טויזנטער "נגד אפיון" ,וואו ער פארטיידיגט די אידישע
היהודים כ' ,יא ,ב) ,ער גייט אזוי ווייט ווי צו כהנים צו דעם אמט .נו ,וויאזוי קען זיין אז אזא רעליגיע און פאלק פון אטאקעס דורך
זאגן אז ער האט געזאגט נבואות ,צווישן זיי אז בעל כשרון זאל ניטאמאל דערמאנט ווערן אפילו דעמאלטיגע אנטיסעמיטן .און "חיי יוסף" ,אן
דער דעמאלטיגער רוימישער הויפט גענעראל אויטאביאגראפישער בוך איבער זיין אייגענעם
אספסיינוס וועט ווערן דער נייער קייזער איין מאל דורך חז"ל? לעבן ,וואו ער פארטיידיגט זיך אויך פון מאנכע
דאס קען מעגליך ווייזן סיי אויפ'ן [נישט] וואס האבן אים אטאקירט אדער געצווייפלט
(מלחמות היהודים ג' ,ח ,ט). התייחסות פון חז"ל צו יוסף ,וואס באדייט אז אין דער אויטענטישקייט פון זיינע היסטאריע
פון דער אנדערער זייט ,דערציילט ער אז ער איז נישט געווען גענוג וויכטיג אין זייערע
ביכער.
דער באוואוסטער אידישער הויפט קאמאנדיר אויגן .אבער מער פון דעם ,קען דאס אויסדרייען 2
פונעם אויפשטאנד ,יוחנן פון גוש חלב ,האט אים דעם באשולדיגונגס פינגער צו יוסף זעלבסט ,אז
גאר שטארק פיינט געהאט און האט געשיקט א זיינע זעלבסט בארימערייען – ווי מיר וועלן זען ווער ביסטו ,יוסף בן
בקשה צום גרויסן תנא און נשיא רבן שמעון בן ווייטער – זענען נישט אין פלאץ ,און דאס לייגט מתתיהו הכהן?
גמליאל – א פערזענליכער פריינד מיט יוחנן פון אלע זיינע ווערק אונטער א שטיקל פראגע צייכן,
גוש חלב – צו פועל'ן ביי די באערדע אז מ'זאל אדער אמווייניגסטנס אונטער א פארגרעסערונג- איידער מיר שטעלן זיך איבער די
ארונטערזעצן יוסף בן מתתיהו פון זיין שטול צו גלאז ,וויבאלד מיר זעען אז ער האט געשריבן פראבלעמאטישע שטיקלעך אין זיינע ביכער
פירן די אידישע געמיינדע אינעם גליל (חיי יוסף לויט ווי ער האט געוואלט אז ס'זאל פארבלייבן זעלבסט ,איז קלאר אז איין שליסל-פונקט
פרק ל"ח) ,און דאס איז געגאנגען אזוי ווייט, לדורות ,אפגעזען פון וואס עס איז געווען דער וויאזוי זיך צו באציען צו די אלע שטיקלעך ,איז
אז רשב"ג האט אפילו געשיקט שליחים אין דורכ'ן ארויסהאבן די פערזענליכקייט פונעם
נאמען פון די סנהדרין קיין גליל ,ווייל מ'האט ריינער ווארהייט. שרייבער .אבער וויאזוי קענען מיר ארויסהאבן
אים געוואלט איינזעצן אין תפיסה ביז'ן ענדיגן זיין פערזענליכקייט אויב קיין אנדערן מקור
אדורכטון אויב ער איז א פאררעטער אדער נישט איבער אים איז נישט עכט דא ,ווי דאס וואס ער
זעלבסט האט געשריבן אין זיינע ביכער! עס איז
(שם פרק מ'). אצינד לאמיר זען וואס ער שרייבט אויף נישטא קיין זכר צו דעם פארשוין נישט אין חז"ל,
יוסף איז קיין גרויסער צדיק נישט געווען, זיך זעלבסט ,און פון דעם קען מען פרובירן און אפילו נישט אין די היסטאריע ביכער פון
וויבאלד ער איז מעיד אויף זיך אז ער האט צאמצושטעלן א שטיקל בילד אויף יוסף .ער זיין עפאכע .נאכמער פון דעם ,אפילו הונדערט
חתונה געהאט מיט א שפחה ,און ער איז דערציילט אויף זיך ,אז ער האט געהייסן גאר יאר שפעטער ווערט ער ניטאמאל דערמאנט אין
געווען א כהן .שפעטער האט ער זאגאר חתונה א קלוג קינד מיט זיין שכל און זכרון אזש די היסטאריע ביכער און זיי האבן זיך ניטאמאל
געהאט מיט א גוי'טע און געהאט קינדער מיט חכמים זענען אים געקומען פרעגן שאלות אין באנוצט מיט די אינפארמאציע פון זיינע ביכער.
איר (הקדמת הדורות מראש) ,און פון אלע לערנען (חיי יוסף פרק ב') ,און אז דאס אידישע דער אמת איז ,דאס זעלבסט געט אונז שוין
פאלק אנערקענט אז ער שטייגט זיי אלע איבער א שטיקל ערקלערונג איבער אים .נעמליך ,אויב
וואלט ער געווען אזא בארימטע פערזענליכקייט
ווי ער מאלט זיך אראפ אין זיינע ביכער,
וואלט ער מן הסתם געקריגן מער דעקונג אין
זיין צייט .אפגערעדט פונעם פאקט אז חז"ל
האבן געשריבן א געוואלד מיט ספרים ,פון די
תלמודים ,ברייתות און מדרשים ,און זיי האבן
נישט געפונען פאר וויכטיג צו דערמאנען אזא
"בארימטער פערזענליכקייט" ווי יאזעפוס
פלאוויוס.
דאס ווערט נאך פיל שווערער ,לויט די
ווערטער פון אט דעם יוסף וואס דערציילט
איבער זיך זעלבסט ,אז ווען ער איז געווען א
יונג קינד האבן אלע חכמי הדור און כהנים
זיך געוואנדן צו אים מיט שאלות אין הלכה
א.א.וו .זייענדיג אזא געלונגען קינד .אזוי אויך
דערציילט ער אז ער איז געווען א "כהן משיח",
וואס איז געווען גאר פרעסטיזשפול צו ווערן
כסלו תשע״ט 31 ספרים שאפע
| עט סופר מהיר |
ספר דערמאנט ער נישט קיין איין ווארט פונעם איין טאג ,אבער ס'האט געברענט פאר אכט טעג זיינע באשרייבונגען זעט מען אז ער האט ליב
נס מיט'ן קריגל אויל ,און וויבאלד דאס אז דורך א נס! געהאט כבוד ,תענוגות בני אדם ,און איז געווען
מ'האט באשטימט די אכט טעג פון חנוכה אלס א כיטרער יונג וואס האט מאניפולירט ווען ער
זכר צום נס מיט די אויל איז געווען א תקנה נו נו ,צייט צו הערן וואס דער גרויסער האט געוואלט דערגרייכן סיי וואס .דער זעלבער
פון די חכמים ,וואס די צדוקים האבן געפירט תלמיד חכם יאזעפוס פלאוויוס שרייבט איבער'ן "גדול בישראל" וואס זאגט אנגעבליכע נבואות
א ביטערע מערכה קעגן זיי ,האט ער פשוט יום טוב חנוכה (קדמוניות היהודים י"ב ,ז ,ז). איבער אספסיינוס ,שרייבט זיינע פריוואטע
קודם כל ,ברענגט ער אין ערגעץ נישט דעם השקפות איבער דער אידישער רעליגיע אינעם
איגנארירט דעם גאנצן ענין. נס מיט'ן פך שמן ,און ער דערמאנט נאר איין ספר "נגד אפיון" ,און כאטש ער פארטיידיגט
מאל דאס וואס די אידן צינדן חנוכה ליכט פאר דארט גאנץ שיין די אידן זעט מען אבער צווישן
אכט טעג ,און ער מוטשעט זיך טאקע מיט אן די שורות אז ער איז נישט געווען ריין און ער
ערקלערונג דערצו .ער שרייבט אז ער קלערט
דער אותו האיש איז געווען א "מסית ומדיח", אז דער אורזאך פארוואס מ'צינדט ליכט איז האט נישט געגלייבט ווי עס דארף צו זיין.
נישט אזוי? אזוי שרייבט דאך די גמרא עטליכע וויבאלד די מעגליכקייט צו לעבן לויט אונזער אבער דער שפיץ איז נאך דאס וואס ער
מאל (סנהדרין ס"ז ע"א ,סוטה מ"ז ע"א) .אבער אידישער רעליגיע איז אונז דאן געגעבן געווארן שטאלצירט מיט זיין גרויסקייט אין תורה ,ווען
יוסף בן מתתיהו הכהן געפינט פאר וויכטיג צו ווי א בליץ פון ליכטיגקייט וואס ערשיינט פאקטיש האט ער געמאכט גראבע טעותים
שרייבן אויף אים שיינע ווערטער (קדמוניות אין אפענע פסוקי התורה .איין ביישפיל (העיר
היהודים י"ח) .א פאקט וואס די קריסטן האבן גוט פלוצלינג. הגריא"ה בסיני כ"ה ,תש"ט) איז דאס וואס ער
אויסגענוצט צו ברענגען עדות פון א "היימישן" און איר האט נאך געהאט ספיקות איבער זיין שרייבט אינעם ספר "נגד אפיון" אוועקמאכנדיג
ת"ח'שאפט! מ'רעדט דא פון א ריכטיגער "למדן". געזעצן פון געוויסע גריכישע פעלקער ,אז ווען
וואס שרייבט פאזיטיווע רייד איבער אים. פארוואס טאקע שרייבט נישט אונזער גאון איינער זינדיגט מיט גילוי עריות דארף ער נאר
אבער דאס איז גארנישט קעגן דעם אנדערן דער ריכטיגער טעם פון צינדן די ליכט אום באצאלן א געלט שטראף ,און ווען איינער איז
טרויעריג-בארימטן גרויזאמער שונא ישראל חנוכה? עס איז איינס פון די צוויי :אדער איז ער מאנס א בתולה געט מען א שטראף אז דער מאנס
און רוימישער גענעראל ,טיטוס הרשע ,וואס געווען אזא גרויסער עם הארץ אז ער האט טאקע דארף חתונה האבן מיט די אנוסה .אין אנדערע
חז"ל דערציילן איבער אים גאר שארפע און נישט געוואוסט דער טעם ,אדער – וואס איז מער ווערטער ,ווען ער מאכט חוזק פון "זיי" מיינט
שאנדפולע זאכן וואס ער האט אדורכגעפירט מסתבר – האט ער דווקא נישט געוואלט שרייבן דאס אז ביי "אונז" שטראפט מען ווי עס דארף צו
דעם טעם וואס חז"ל האבן געגעבן דערצו, זיין ,מיט טויט שטראף .פאקטיש שטייט אין די
ביים חורבן הבית (גיטין נ"ו ע"ב). זייענדיג שטארק באאיינפלוסט פון די צדוקים
ווידער יוסף שרייבט איבער אים גאר גאר און אנדערע אריסטאקראטישע אויבער-חכמים תורה ממש די זעלבע שטראף!
שיין ,און דערציילט אז טיטוס האט פרובירט וואס האבן נישט געגליכן די חכמים .און דאס אז און ער איז גאר דער תורה-ריז וואס די
מיט אלע זיינע כוחות אפצוהאלטן זיינע קרעפטן ער האט נישט ליב געהאט די חכמים זעט מען גרעסטע גדולי התורה זענען געקומען פרעגן
פון וואנדאליזירן און פארברענען דעם בית אויך אין אנדערע ערטער אין זיינע ביכער ,ווי שאלות פון אים אין לערנען .אזעלכע לייבן ווי
המקדש ,און ער האט געזאגט פאר די אידן אז רבן יוחנן בן זכאי האבן אנגעבליך געדארפט
ער וועט פערזענליך אפהיטן דאס ארט א.א.וו. ערווענט שפעטער. צוקומען צו יאזעפוס פלאוויוס זיך אדורכצורעדן
און שפעטער ווען עס איז חרוב געווארן האט עס וואו קומען דא אריין די צדוקים? גאנץ
טיטוס באוויינט (מלחמת היהודים ו' ,ב ,ד) .חז"ל איינפאך ,עס זענען דא די באקאנטע ספרים אין לערנען...
דארפן נישט צוקומען צו קיין ראיות ,אבער עס חיצונים וואס דער "ספר חשמונאים" איז אצינד אז מיר האבן שוין א שטיקל בליק
איז באשטעטיגט געווארן אויך דורך גוי'אישע איינע פון זיי .דער פארפאסער פונעם ספר איז איבער דער צווייפלהאפטיגקייט פון זיין
פארשער אז טיטוס איז געווען דער וואס האט ווארשיינליך געווען א צדוקי ,און אינעם גאנצן פערזענליכקייט ,קען מען אדורכגיין עטליכע
באפוילן צו פארברענען דעם בית המקדש פונקטן פון זיינע פילע ביכער ,און זען וויאזוי
מיר דארפן זיך באציען צו זיינע ווערטער.
3
סתירות צו די
ווערטער פון חז"ל
שטייענדיג אין די טעג פון חנוכה איז דאך
נישט מער פון פאסיג אנצוהייבן מיט'ן נס חנוכה.
פארוואס צינדן מיר חנוכה לעכט פאר אכט
טעג? וואס איז די שאלה?! ווייל די אויל אין בית
המקדש וואלט נאר געדארפט צו ברענען פאר
ספרים שאפע כסלו תשע״ט 32
הרב שמעון שלמה זילבער
געמאכט רעוואלוציעס קעגן אים ,און שלומציון ישראל (קדמוניות היהודים י"ז ,ב) ,די "פרושים", (סולפיקיוס סעווערוס ,כראניקע ,ב' ,ל ,ג).
המלכה ,וואס חז"ל דערציילן שוין ווי ערליך זי "צדוקים" און "איסיים" ,כאילו ס'זענען געווען פון וואו האט יאזעפוס גענומען די חוצפה צו
איז געווען ,זי איז גאר געווען א דורכפאל פון א דריי צענטריסטישע געדאנקענגאנגען ביים נעמען די מערסט-ווייטאגליכע פרשה וואס איז
פאלק (א שטייגער ווי חסידישע ,ליטווישע און דאן נאך געווען א רויע וואונד ביי כלל ישראל,
מענטש וואס האט באגראבן אלצדינג... ספרד'ישע( ,ווען פאקטיש איז געווען א ריזן רוב און אזוי איבערצושרייבן היסטאריע? דער
פון כלל ישראל וואס האט מיטגעהאלטן מיט ענטפער קען מען מעגליך קריגן פון יאזעפוס
דאס וואס ער רופט די "כת הפרושים" (ווי ער זעלבסט ,וואס איז מעיד אז טיטוס האט שטארק
איז אליינס מודה אין קדמוניות היהודים י"ג ,י, געהאלטן פון זיין בוך ,ער האט אים געגעבן זיין
מיר קענען אייגנטליך דורכגיין נאך א גאר ה-ו) ,און די צדוקים זענען נאר באשטאנען פון א אונטערשריפט אויפ'ן בוך ,און האט עס אפילו
לאנגע ליסטע פון זאכן וואס ער שרייבט אין זיינע מיעוט פונעם פאלק ,און די איסיים זענען געווען
ביכער וואס זענען שטארק פראבלעמאטיש, א פיצינקע גרופע וואס האבן געוויס נישט געהייסן פארשפרייטן (חיי יוסף פרק ס"ה).
אבער מיר זענען דא באגרעניצט אין פלאץ .אלזא פארדינט אזא אויבנאן ביי זיינע באשרייבונגען ער דערציילט דארט אויך ,אז אגריפס המלך
וועלן מיר פארענדיגן מיט דעם ,אז טראצדעם – עד כדי כך אז ער איז דער איינציגסטער וואס – דער וואס האט געקעניגט אויף די אידן אין די
וואס אין די צייטן פון די ראשונים האט מען זיך צייטן פונעם חורבן ,און איז געווען מער רוימער
אפטמאל מתייחס געווען צו אים מיט רעספעקט, דערציילט בכלל איבער דער סעקטע. ווי איד – האט אים אויך אריבערגערופן צו קומען
איז דאס צוליב דעם "ספר יוסיפון" וואס מ'האט דאס האט ער געטון בדווקא ,כדי צו געבן הערן פון אים זאכן וואס זענען אומבאוואוסט
געמיינט אז ער האט דאס פארפאסט ,וויבאלד דעם פאלשן איינדרוק אז עס זענען געווען פאר אנדערע מענטשן ,און אז ער האט אים
דער מחבר פון יוסיפון האט זיך באנוצט מיט די פארשידנארטיגע מהלכים אין אידישקייט ,און געשריבן נישט ווייניגער פון צוויי און זעכציג
ביכער פון יוסף בן מתתיהו הכהן צו שרייבן זיין נישט אז עס איז געווען א שטארקע רוב וואס בריוון מעיד צו זיין אויף דער ווארהייט פון זיינע
פארקירצערטע ווערסיע ,און דער ספר יוסיפון איז געגאנגען מיט די פרושים – וועמען ער האט
פארמאגט נישט פילע פון די פראבלעמאטישע ביכער!
שטיקלעך וואס געפינען זיך אין די אריגינעלע פערזענליך נישט געגליכן. דאס קען מעגליך ערקלערן פארוואס ער
און געענדיגט ביי דעם וואס ער האט נישט האט פארדרייט זאכן אינעם בוך ,ווען עס האט
ביכער פון יאזעפוס זעלבסט. געפונען פאר וויכטיג צו דערציילן איבער די זיך געהאנדלט מיט טיטוס הרשע אדער די
עס איז אויך נישט געווען צו באקומען זיינע אידישע חכמים פון אלע דורות ,טראצדעם וואס שושלת פון הורדוס המלך ,וועמען ער רימט
ביכער אויף לשון הקודש ,וויבאלד אלעס איז זיי האבן געוויס פארנומען א וויכטיגן ארט ביי אויס גאר אפט און שרייבט אויך אנדערע זאכן
געווען געשריבן אויף לאטייניש ,און די אלט- כלל ישראל זעלבסט וואס האט זיך צוגעהערט פארקערט ווי חז"ל ,וויבאלד ער איז געווען
געשריבענע טעקסט אויף לשון הקודש/אראמיש צו זיי ,ווי ער אליינס איז מודה .ווען ער אונטער זייער פערזענליכער אויפזיכט און ער
איז פארלוירן געווארן ,און הערשט די לעצטע דערמאנט שוין יא געוויסע תנאים ,איז עס נאר האט נישט געקענט שרייבן ווי עס האט אים
הונדערט יאר האט מען איבערגעשריבן זיינע דרך אגב ,אפטמאל צו שילדערן עפעס נעגאטיוו.
דער מייסד שושלת הנשיאות ,הלל הזקן ,ווערט געשמעקט.
ביכער אויף לשון הקודש. דערמאנט נאר איין מאל :אז ער האט נישט
ווידער רוב בארימטע לעצטיגע פרומע געוואלט שווערן טריישאפט צו הורדוס הרשע. 4
פארשער זענען ארויסגעקומען גאר שארף דער גדול הדורות שמעון הצדיק ,וואס האט
קעגן יאזעפוס ,אז ער האט אפטמאל דווקא אויך געדינט פאר פערציג יאר אלס כהן גדול, אז עס זעט אויס
געשריבן שלא כדת ושלא כדין .צווישן זיי און חז"ל רעדן פון אים מיט געוואלדיגע שבחים פארדארבן און עס
ציילן זיך הגאון החוקר הרב יצחק אייזיק הלוי (כגון סוכה כ' ע"א) ,ווערט נאר דערמאנט שמעקט פארדארבן,
(בספריו דורות ראשונים) ,הגה"צ רבי אביגדור דרך אגב'דיג ווען יאזעפוס דערציילט איבער
מיללער זצ"ל (בספרו עם סגולה) ,החוקר הרב זיין זון אדער זיין ברודער (קדמוניות היהודים איז עס געוויס
שלמה ראטענבערג (בספריו תולדות עם עולם), י"ב ,ב ,ה .שם ד ,א) .און דאס איז ביים זעלבן פארדארבן...
און דער עלטער-זיידע פון דעם שרייבער פון פארשוין וואס געפינט פאר וויכטיג צו דערציילן
די שורות הגאון החוקר רבי אברהם זילבער אלע אינטריגעס און נייעסלעך איבער די פארט אבער שמעקט עס פון אלע זייטן
ווי א צדוקי ,אדער איינער וואס איז אונטער
(הקדמת ספרו הדורות מראש ,וכן בפנים). שפעטערדיגע כהנים ,צדוקים צי העלעניסטן. דער השפעה פון צדוקים .אנגעהויבן פון דעם
צולעצט מוז מען אויך צולייגן ,אז עס זענען אזוי ארום איז אויסגעקומען אין זיינע וואס די צדוקים זענען געווען פון די עליטע
דא חוקרים וואס פרובירן צו פארענטפערן ביכער ,אז דער רשע ינאי המלך וואס האט פונעם פאלק ,און האבן אראפגעקוקט אויף די
די עוולות ,אזוי אז עס זענען דא צדדים לכאן אדורכגעפירט א בלוט-באד קעגן זיין אייגענעם פשוט'ע שיכטן פון פאלק אלס אומציוויליזירט
ולכאן ,אבער וואס עס איז אינטערעסאנט איז אז פאלק און ערמארדעט די גדולי הדור אין זיין און אומגעלערנט ,א זאך וואס ווייזט זיך כסדר
פילע פריערדיגע גדולי ישראל דרוקן זיך אויך צייט ,איז געווען אן אומשולדיגע שעפעלע ארויס פון די באשרייבונגען אין די ביכער פון
אויס היפש שארף אדער כאטש סקעפטיש איבער וואס האט זיך נישט געקענט אן עצה געבן מיט
יאזעפוס ,און דאס איז שוין געווען באזירט נאר אן אומציוויליזירטן פאלק וואס האט אומזיסט יאזעפוס.
אויפ'ן פארהעלטניסמעסיג-בעסערן בוך "ספר ווייטער האט ער געטון די שרעקליכע
עוולה פון באשרייבן דריי "כיתות" אין כלל
יוסיפון" .
כסלו תשע״ט 33 ספרים שאפע
א שפאציר איןהמכון
'המכון' בה"א הידוע לבלר באזוכט די
תורה אימפעריע אין
דער ספרים שאנק פון כלל ישראל איז אלעמאל געווען רייך און אירע וויליאמסבורג :׳המכון׳
פאליצעס האבן זאגאר איבערגערינען פון אזויפיל ספרים למיניהם .גדולי | הרב משה יואל
התורה און מצוקי ארץ נבג"מ האבן אלץ מחדש געווען חידושים און פלפולים, קויפמאן ,גרינדער פונעם
סיי אין די פסוקי התורה ,סיי אויף ש"ס און פוסקים ,און מברר געווען די הלכה "המכון" ,ערקלערט
לעומקא דדינא און צוגעשטעלט פאר כלל ישראל א תורה שלימה לדעת את דעם פראצעדור פון
ארויסגעבן א ספר
המעשה אשר יעשון. מהחל ועד כלה
אויב איז דאס אין אלע דורות געווען א מציאות ,איז דאס אמת לאמיתו אין
דער לעצטער תקופה ווען כלל ישראל'ס ספרים שאפע ווערט בארייכערט אויף הרב בנימין יוסף טעללער
א וועכנטליכן פארנעם מיט צענדליגער ספרים ,חיבורים ,קונטרסים אויף אלע
חלקי התורה .כאפנדיג א בליק אינעם עולם הספרים ,שטארצט ארויס דער
אייגנארטיגער מכון "המכון" ,וועלכע האט זיך אין די לעצטערע יארן באקאנט
געמאכט מיט איר אייגנארטיגקייט און חידוש פון באגלייטן און ארויסגעבן
ספרים ממש פון אנהייב ביז'ן סוף ,אן פארפעלן קיין איין פרט אינדערמיט,
וואס אין דער וועלט פון הוצאות ספרים איז כמעט נישט דא בדומיהם.
ספרים שאפע כסלו תשע״ט 34
זיי ווייסן נישט וועלכן ספר ,דער עיקר אז א אזוי פיל צענדליגער ספרים ,אין תורה ,חסידות, דער נאמען אליין זאגט שוין אויס דעם
ספר זאל ארויסגעגעבן ווערן ספעציעל לכבוד אגדה ,היסטאריע ,און וואס נישט ,צו באלייכטן חידוש ,מיט איר כשמו-כן-הוא'דיגע משמעות,
דער שמחה און באשיינען דעם עולם הספרים. א מכון וואס שטעלט פראפעסיאנאל אהער די
קיין שום פראבלעם .איך זעץ זיך אראפ מיט זיי, די אידישע וועלט. גאנצע ארבעט פאר די מחברי ספרים מתחלה
איך הער דעם יחוס און איך בין מציע א פלאן אריינקומענדיג אין די המכון באזע ,ווערן ועד סוף ,פונקט ווי א פאבריק וואס ערצייגט א
איבער א געוויסן ספר ,צו פון א זיידן אדער א מיר ווארעם ענטפאנגען פונעם פראפעסיאנאלן פראדוקט .עס איז דער מכון פון פולע מכון'ס ,ווי
קרוב משפחה .געווענליך וועל איך מציע זיין שטאב ובראשם דער מנהל ויו"ר המכון מיר האבן זיך איבערצייגט ביי אונזער באזוך אין
א ספר וואס איך האלט שוין לאנג אז דאס מעג הר"ר משה יואל קויפמאן הי"ו ,א חסידישער
איבערגעדרוקט ווערן ,און אזוי בענעפעטירן יונגערמאן ,מיט דער פולער חסידישער טראגע. די הויפטקווארטירן.
ביידע זייטן ,סיי דער נגיד און סיי דער עולם ער פירט דעם מכון און געט זיך אפ מיט די קונדן
זיי צוצושטעלן אלעס מיט דער העכסטער ניווא איך וויל ארויסגעבן א ספר!
התורה ,און יעדער קומט ארויס צופרידן. און קוואליטעט" .דאס איז מיין עיקר אויפגאבע
אין אלגעמיין ארבעטן מיר אז א מענטש מיט וואס איך פערזענליך גיב זיך אפ ",זאגט אין איינע פון די טעג האבן מיר זיך
ברענגט אריין די חומר וואס ער האט אפגעשריבן אונז ר' משה יואל" ,אז דער קאסטומער ארויסגעלאזט צום אנגעגעבענעם אדרעס
אדער מלקט געווען ,און מיר באגלייטן דעם זאל זיין צופרידן ,יעדן צופרידנצושטעלן, אין הארץ פון היימישן וויליאמסבורג צו די
גאנצן פראצעדור און פארפולקאמען עס אלס אויפצוהייבן יעדן טעלעפאן ,ווי מען רופט עס הויפטקווארטירן פון 'המכון' צו באזוכן די
א ספר ,אנגעהויבן פון טייפן ,הגהה ,מעתיק זיין 'קאסטומער סערוויס' (יא ,ביי ספרים איז אויך פראדוקציע פירמע פון וואו עס גייט ארויס
דרשות און כת"י ,איבערארבעטן ,פילע מפתחות, דא ביזנעס פאליסיס ,)...דאס איז איינס פון
אויסשטעלן ,דעקלעך און שערים ,ביז נאכ'ן מיינע גרעסטע פריאריטעטן ".דאס איז ר' משה
יואל'ס אפיציעלע פאזיציע ,זיך אפצוגעבן מיט
דרוקן ,אלעס ווערט געמאכט דורכן מכון. די קאסטומערס ,און זיי אויפנעמען בסבר פנים
קענט איר אונז שילדערן אביסל פון דער יפות ,און זיי אלעס פראפעסיאנאל צושטעלן ,און
ארבעט וואס איר טוט ,און מיט וואס איר זענט דאס ווערט פארצייכנט אלס איינס פון די הויפט
אנדערש פון אנדערע? אורזאכן צום הצלחה פון "המכון".
המכון הייבט אן פון ממש אנהויב ,זיי נעמען נאכ'ן זיך אומקוקן אביסל אין ר' משה יואל'ס
איבער דעם רויען פראדוקט און ברענגען דאס אפיס און באטראכטנדיג די שענק מיט די רייכע
צו אן הערליכן פראדוקציע .דער ארויסגעבער אוצר הספרים פון אלע סארטן ,פון טיפע פלפול
טראגט נישט קיין דאגה און זארג ,וויסנדיג אז ספרים ביז פריוואטע פאמיליע ביאגראפיע ,וואס
המכון איז דער וואס זארגט אז אלעס זאל קלאפן. יעדער טראגט אויף זיך שטאלץ דעם חותם
אלעס גייט מיט שטארקע פראפעסיאנאליזם, פון המכון ,איז ר' משה יואל אונז מכבד מיט
מען געבט זיך באשיינפערליך אפ מיט יעדן א בענקל און ערקלערט אונז אין קורצן במה
איינציגן בלאט אינעם ספר ,דאס אויסשטעלן דברים אמורים" .המכון ,אין איין ווארט ,וואלט
און גראפיק וואס איז פון די שטארקע עבודות, איך געזאגט איז א ׳בויער׳ .פונקט ווי א מענטש
און די פאדערשטע שער-בלעטער און דעקל ,און פארשטייט אז ווען ער גייט בויען א בנין ,גייט
אויך די געניטע שטאב מגיהים וועלכע זיצן אלע ער זיך נישט אליין אראפזעצן באשטעלן איינעם
אונטער איין דאך .וואס דערמיט געבן זיך נישט פאר די צעמענט ,א צווייטן פאר'ן דאך ,א דריטן
אפ אנדערע ספרים ארויסגעבער און געווענליכע פאר די פענסטער ,נאר ער באשטעלט איין
דרוקער ,וואס זיי וועלן געווענליך נאר צוענדיגן קאנטראקטאר וואס איז א בקי אין דעם גאנצן
פעלד און יענער הייבט אן מיט די באשטעלונגען
די אויסשטעל און דריקן דעם ספר. פון איינעם צום צווייטן .די זעלבע נקודה איז
אויסער דעם ,עבודת ההגה איז גאר א 'המכון' ,א איד וויל ארויסגעבן א ספר קלאפט
שווערע און קאמפליצירטע ארבעט ,ווייל דער ער דא אריין .מיר מאכן אים דעם פלאן ,מיר
מגיה דארף זיך אריינלייגן בעובי הקורה ,אמאל שטעלן אים אויס א מהלך ,און ווען ער איז אין
דארף ער ליגן בעמקות אין א פשט'ל ,און א טאג דער פאסיגער פאזע נעמען מיר עס איבער און
דערויף דארף ער דורכטון די זיידעס און באבעס
פון משפחת פלוני און אין וועלכע שטאט זיי מיר פארענדיגן עס ביז צום סוף".
האבן געהאט דעם פארם .דאס איז א שווערע "הייסט איינער קען דא אריינקומען און זאגן
ארבעט ,וואס מיר זענען פון די איינציגסטע וואס סתם 'איך וויל מאכן א ספר' ,און איר שטעלט
אים דאס אהער מתחילה ועד סוף?" פרעגן מיר.
טוען דאס אלס טייל פונעם פעקעדזש. דער תירוץ איז בס"ד 'א זיכערער יא' ",איז
ווער רעדט נאך ווען עס קומט צום זיין קלארער ענטפער" .עס זענען דא פעלער
הויכפונקט פונעם ספר ,וואס דאס איז דער ווען מענטשן קומען זאגן אז זיי ווילן ארויסגעבן
חלק העימוד ,אויסשטעלן דאס ספר ,די א ספר צו א שמחה אן קיין ספעציפישן פלאן,
קאמפליצירטע שערים און שער-בלעטער ,וואס
אין דעם אלעם ווערט אריינגעלייגט גרויסע
כסלו תשע״ט 35 ספרים שאפע
ווען איך האב געכאפט דאס פינטל וואו טיּפס כוחות בהשכל בדעת ובתבונה ,און דאס
דער חלל איז ,האב איך באשלאסן דאס צו "מאכט דעם ספר" .דאס באדייט אויך היינט
ערזעצן ,און דאס איז 'המכון' .איך האב פאר מחברים ומוציאים לאור צוטאג ,לויט'ן היינטיגן סטאנדארט ,עס זאל
אנגעהויבן מיט עטליכע פראפעסיאנאלן און שיינען און גלאנצן מיט'ן פולסטן פראכט ,עס
געניטע יונגעלייט .איינער א שרייבער ,א ביים שרייבן ,נוצט געהעריגע גרויסע זאל האבן די ריכטיגע צורה לויט'ן ספר ,און
צווייטער א מגיה ,א דריטער א גראפיקער, פאפיר ,שרייבט גרויס און קלאר און שרייבט עס זאל ווערן גוט סערווירט פאר די קונדן,
אלע זענען שוין געווען לאנגע יארן אין נאר אויף איין זייט .רוב טייּפערס סקענען די ליינער ,עס זאל זיך לערנען גרינג און
דעם פעלד און יעדער אן עקספערט אין זיין אריין אייערע אייערע פאפירן בעפארן קלאּפן. בא'טעמ'ט .אין דעם חלק מיט וועלכע המכון
תחום ,און איך האב זיי אלע צוזאמגעברענגט טייּפינג איז א ביליג באצאלטע ארבעט ,און עס טוט זיך ספעציאליזירן ווערט אריינגעלייגט
אונטער איין דאך .אזוי האבן מיר אנגעהויבן איז כדאי צו נעמען דערויף אן ערפארענעם גאר שטארקע כוחות און ישוב הדעת,
צו טון די גאנצע ארבעט פון אל"ף ביז'ן גיין טייפער וואס וועט מאכן א ריינע ארבעט .א וואס אונזער געניטע שטאב שטעלט צו צו
צום דרוק .צוביסלעך במשך השנים זענען מיר מתחיל וועט איבערלאזן אן א שיעור גרייזן דער צופרידנהייט פון די מחברי ספרים .א
ב"ה אויסגעוואקסן צו א פראפעסיאנעלער ספר פון 'המכון' דערקענט מען פון ווייט
שטאב פון שרייבער ,מגיהים און ערפארענע און איר וועט איבערצאלן אויף די הגהה. שטאלצירן אויף דער פאליצע מיט איר שיין
אויב דרוקט איר איבער אן אלטע ספר
גראפיקער. לוינט זיך בדרך כלל ענדערש איבערצוטייפן און גלאנץ".
היינט פארמאגן מיר שוין עטליכע ווי איידער צו טון OCRסקען .די OCRוועט
צימערן מיט פילע איינגעשטעלטע ,יונגעלייט עטו בידו
פראפעסיאנאלן און תלמידי חכמים וועלכע איבערלאזן בערך 5-10פראצענט גרייזן.
ארבעטן מיט א געטריישאפט צו צושטעלן אויב זענט איר זעלבסט מגיה אייער ספר, וואס האט אייך געברענגט אז איר זאלט
די ארבעט אז אלעס זאל זיין גרייט אויף דער איז וויכטיג איר זאלט נעמען 'עדווייס' פון מייסד זיין אזא מכון און זיך אפגעבן מיט
מינוט וואס מיר האבן געהאט אפגעשמועסט פראפעסיאנאלן וויאזוי צו מאכן די סטיילס,
מיט'ן מו"ל ,און איך שפיר אז מיט דעם האב איידער איר לייגט אריין שעות ארוכות (מיר אלע ספרים געברויכן מהחל ועד כלה?
איך געלעזט דעם שווערן פראבלעם וואס אין ׳המכון׳ ענטפערן גערן די סארט שאלות), געשריבן האבן מיר שוין פון יונגווייז
האט געפלאגט די וועלט פון ארויסגעבן כדי אז דער אויסשטעלער זאל קענען אנכאפן אן ,ווי איך האב אלץ באקוועם געהאלטן א
ספרים .דאס מציאות וויפיל צענדליגער פעדער .שוין פון יונגווייז אן פלעג איך האבן
ספרים עס האבן זיך שוין אדורכגעדרייט און אלע אייערע סטיילס און סייזעס. א שטארקע געפיל צו עניני עריכה וכתיבה
זענען ארויסגעגעבן געווארן דורך 'המכון', דער אויסשטעל ווערט געמאכט נאר און דאס בס"ד אויסגעפירט מן הכח אל
רעדט פאר זיך אליין איבער דער גרויסער נאכדעם וואס די גאנצע ספר איז אינגאנצן הפועל אויף אן ערנסטן פארנעם .שפעטער
מוגה ,שינויים נאך די עימוד איז פיל שווערער האט מען מיר אנגעהויבן בעטן אז איך זאל
געברויך עס איז געווען דערפאר. ארבעטן אויף ספרים צו מגיה זיין וכדומה,
עס הערט זיך זייער געשמאק, און טייערער ווי בעפארן עימוד. און איך האב דאס געטון אלס א זייטיגע
פראקטיש גערעדט ,אבער פארוואס זאל זיך ווען איר ארבעט מיט׳ן דעזיינער,
דאס לוינען פאר די מחברי ספרים זעלבסט? פארגעסט נישט אז מענטשן ליינען די ארבעט.
פארוואס? וויבאלד ווען א איד וויל טעקסט ,נישט די גראפיקס .סיי וועלכע מיט דער צייט האב איך באמערקט אז
ארויסגעבן א ספר ,זוכט ער צו פארמיידן גראפיקס אויפ׳ן עמוד אדער אין די שערים עס איז דא א פראבלעם ,און פילע הערליכע
די קאפוויי פון ארומלויפן ,און אין דעם איז דארפן זיין אין די בעקגראונד ארויסצוברענגן ספרים וועלכע וואלטן באמת געברויכט צו
אריינגערעכנט דאס שיקן דרוקן אין ביליגע און שיין צו מאכן די טעקסט .די גראפיקס באשיינען די ספרים שענק פון כלל ישראל
ערטער ,וואס קומט באגלייט מיט אסאך קאפ- ערשיינען נישט; די ספרים זענען גרייט,
דרייענישן און עגמת נפש ,איך רעד שוין נישט טאר נישט איבערשטייגן די טעקסט. אבער ערגעץ ווי אין די לעצטע שטאפלען
פון דער ארבעט פון פאר דעם ,צו נאכלויפן די ווען עס קומט צום דרוקן ,נוצט נאר מאכט זיך אן עיכוב דא און דארט ,און
וואס ארבעטן פאר'ן ספר און זיך אפגעבן אליין בראוקערס וואס ארבעטן מיט די דרוקערס, עס בלייבט שטיין .עווענטועל האב איך
מיט יעדן פרט .ווען מען מאכט דעם חשבון און נישט די דרוקערס אליינס .די בענעפיטן באמערקט וואו דער חלל איז ,נעמליך ,אז
אויפ'ן פאפיר ,די צייט פארשלעפענישן ,עגמת זענען פילפאכיג .איר באקומט אן אויסוואל ווען א מענטש האלט פאר'ן ארויסגעבן א
נפש ,און אלעס ,מיין איך אז עס וועט זיך פון פארשידענע דרוקן ,איר האט א מענטש ספר דארף ער לויפן פון איינעם צום צווייטן,
פיל מער לוינען צו גיין צו מומחים וועלכע וואס נעמט אחריות אויפ׳ן זשאב .דרוקערס יעדער זאל אים טון א צווייטע זאך ,און
ערלעדיגן די ארבעט תחת קורת גג אחד .איך אליינס זוכן נישט צו האנדלן מיט׳ן המון-עם איינער נעמט געלט און טוט נאר א האלבע
ממילא געבן זיי געווענליך טייערערע פרייזן ארבעט ,א צווייטער נעמט זיך אונטער און
לאז יעדן אליין מאכן דעם חשבון... ווי דאס וואס דער בראוקער וועט אייך געבן. נאכ'ן האלטן דעם ספר פאר א האלבע יאר
די געלט פראגע וואלט איך צוגעגליכן ספרים און ביכער ווערן היינט געדרוקט זאגט ער אז ער זעט ער האט נישט קיין צייט
צו די וועלכע טוען ביזנעס אין ווייטן כינע. אין אמעריקע ,ארץ ישראל ,כינע ,און א.א.וו .און למעשה האט אפט פאסירט אז
ריכטיג ,מען צאלט טאקע עטליכע דאלאר אייראפע .מאכט זיכער אז איר וועלט אויס די ספרים זענען נישט ארויסגעקומען .דאס
ביליגער ,אבער מען דארף אינוועסטירן אסאך דאס פלאץ וואס איז ריכטיג פאר אייער האט אוועקגענומען די אפעטיט פון מו"ל צו
צייט ,געדולד ,אפט עגמת נפש און צומאל א וועלן דרוקן און ממשיך זיין ארויסצוגעבן
ספעציפישע ספר.
ספרים.
ספרים שאפע כסלו תשע״ט 36
פאר די לומדים הערליכע ספרים וועלכע זענען האבן זיי נישט געוואוסט וואו אנצוהייבן ,וואו ריזיקע אויף א שאדן .דעריבער זענען דא אסאך
שוין נישט געווען צו באקומען פאר לאנגע יארן. צו לייגן וואס ,עס איז געווען א געמיש פון טיפע ביזנעסלייט וועלכע וועלן ליבערשט צאלן אפאר
מערערע באקאנטע ספרים קומען זיך דאלאר מער און עס מאכן דאהי .מען צאלט
איבערפרישן ביי המכון ,א שטייגער ווי די פשט'לעך ביז לייכטע געדאנקען. טאקע עטוואס מער ,אבער מען שפארט אסאך.
באקאנטע ספרים פון בית נאמן בישראל ,וואס מיר האבן איבערגענומען די כתבים און עס פון צווישן די הונדערטער ספרים פון המכון,
האט פארקויפט טויזנטער און איז אין יעדע מסדר געווען אין א הערליכן סדר ,דבר דבור אויף וועלכע ספרים קענט איר אנדייטן אז דאס
אידישע שטוב אין איר אלטע פארמאט ,און על אפניו ,צעטיילט אויף עטליכע חלקים ,יעדן
ווערט יעצט אינגאנצען איבערגעפרישט דורך די פירוש אונטער א באזונדערע נאמען ,ממש א איז פון אייער פאפולערסטע ווערק?
פארגעניגן אריינצוקוקן דערין .דער ספר האט איך וועל פרובירן אנצוצייגן אויף עטליכע,
המכון שטאב. זיך טאקע פארקויפט אין די מאסן ,און א גרויס אבער דער אמת איז אז איך קוק אן די ספרים
נאך א ביישפיל איז דער 'מושיען של ישראל', חלק פון די גרוסן איז טאקע אויף דעם מייסטער אנדערש ווי א צווייטער ,ווייל אז מען ארבעט
וואס נאך די פטירה פון דעם לאנגיעריגן מו"ל אויסשטעל און סדר ,וואס איז באמת צו דערויף קען אמאל זיין א ספר וואס א צווייטער
הרה"ח ר' שלמה יעקב געלבמאן ז"ל ,האט דאס פארדאנקען אונזער שטאב .אין די יעצטיגע טעג זעט דערין גארנישט ,אבער איך זע דערין מלא
איבערגענומען זיין איידעם ספרא רבא הר"ר ארבעטן מיר גראדע אויף א קומענדיגן שטאפל
יואל לויפער ,וועלכער האט דאס איבערגעגעבן ארויסצוגעבן א באזונדערע ספר פון די שיחות חידוש.
צו דרוקן ,און מיר האבן עס אויסגעשטעלט און פון רבי מאיר ,און דער ספר וועט אי"ה אויך זיין בכלליות איז צווישן אונזערע פולע ספרים
מסדר געווען אויף א הערליכן אופן .פון דעם געדריקט געווארן "מושיען של ישראל",
ספר האבן מיר טאקע צוריקגעהערט אן א שיעור א הערליכע ,אין אלע הינזיכטן. "שופריה דיעקב" – סיפורים מהרה"ק רבי
גרוסן ,און פיל ארבעט אויף ספרים וואס מיר איר האנדלט אויך מיט איבערפרישן אלטע יענקעלע מפשעווארסק זצ"ל" ,הגדה של פסח
האבן ערהאלטן אין דער נאכפאלגנדער תקופה, נר המאיר" ,דער וואונדערליכער ספר "מיעוט
האט מען אונז געזאגט אז דאס קומט נאכ'ן זען ספרים? המחזיק" איבער מעשר כספים וועלכע איז
די ארבעט אויף מושיען של ישראל .דער תוכן פארהאן א איד דא אין וויליאמסבורג געדריקט געווארן אין עטליכע שפראכן .אויך
פונעם ספר בכלליות האלט איך איז א מורא'דיגע א שטארקער חובב ספרים ,הרה"ח ר' יצחק אין די פאפולערע אידישע "מתמידים" ש"ס האט
ארבעט ,וואס אויף דעם קומט זיך די קרעדיט קארצאג הי"ו ,וועלכער שטייט בראש פון 'המכון' אסאך משקיע געווען און געהארעוועט.
פאר דעם דעם מו"ל ר' יואל ,וועלכער האט 'מכון ספרים עתיקים' וואס גיט זיך אפ מיט'ן א ספר אויף וואס עס דערקענט זיך שטארק
אויפגעהויבן דעם ספר פון א סאטמארער ביכל ארויסגעבן אלטע ספרים וועלכע זענען שוין
צו א גאר רייכע היסטאריע ספר און עס גענומען נישט דא צו באקומען .ער פירט זיין מכון צווישן אז דאס איז א פראדוקט פון 'המכון'?
די פיר ווענט פון 'המכון' ,און ער דרוקט אלע איך וואלט געזאגט אז אויף יעדן ספר
צו גאר א הויכע ניווא. וואס מיר געבן ארויס דערקענט זיך די פינגער
זיינע פראיעקטן דא ביי אונז. אפדרוקן פון 'המכון' ,אבער אז דו פרעגסט א
במחיצתם פון מביני ויודעי ספר איינע פון די מערקבארע פראיעקטן וואס ספר וואס איך געדענק ספעציעל גוט ,וואלט איך
המכון האט אים געמאכט איז דער ספר הנפלא אנגעצייגט אויף די הגש"פ נר המאיר פון הרה"ג
נאכ'ן ארויסהאבן מער ווייניגער דעם בילד, על דרך דרוש ''ברכת שמואל'' ב' כרכים פון רבי מאיר צוויבל שליט"א ,וואס כידוע איז ר'
עכ"פ וויפיל עס איז שייך צו הערן אויף איין פוס, הגה''ק רבי שמואל קיידנובער זי''ע ,מחבר ספר מאיר א מעיין המתגבר און ער איז מחדש אן
באגלייט מיך ר' משה יואל ארויס פון אפיס און ברכת הזבח און פאטער פון מרן בעל קב הישר אויפהער פרישע געדאנקען .ווען זיינע מעריצים
פירט מיך אריין אינעם פאקטישן פראדוקציע זי''ע .די ספרים וואס ווערן דא איבערגעדריקט האבן אנגעהויבן צוגרייטן צו דרוקן די הגדה
אפטיילונג ,א חדר בתוך חדר ,דארט וואו עס בארייכערן שטארק די תורה וועלט און ברענגען
זיצן די פריינטליכע שטאב ,מביני ויודעי ספר
אריינגעטון אין די ספרים און זענען עוסק אין
הגהה און אין אלע אנדערע סארט ארבעט.
אינעם צימער זענען געזעצן ארום א מנין
תלמידי חכמים יעדער פארטון אין דאס זייניגע,
ווי מיר פרובירן כאפן א בליק אויף די פרישע
פראיעקטן וואס וועלן בקרוב באלייכטן דעם
עולם התורה .ר' משה יואל פארשטייט זיך מיטן
יעדן אויפ'ן ווינק און ווארפט פאר יעדן צו א גוט
ווארט מיט א שמייכל .עס האט זיך געשפירט
פאר א זכי' צו פארברענגען די פאר מינוט אין
אזא געשמאקער אטמאספערע ,וואס הכרת
פניהם ענתה בם אז מער ווי פאר די פאר דאלאר
זענען זיי דא מיט א הייליגע מיסיע צוצושטעלן
פאר כלל ישראל הערליכע ספרי קודש.
מיט אזעלכע הערליכע ספרים איז פשוט א
געשמאק זיך צו זעצן לערנען ....
כסלו תשע״ט 37 ספרים שאפע
| ספרים מארק |
"א חידוש בעולם החסידות" .א
חידוש ,אבער אן אמת'ע חידוש!
א פירוש? זעלטן מאכט זיך אין
עס איז אמת דאס וואס איר זאגט אז דער ספר איז נישט געווען צוואנציגסטן יאר הונדערט
אזוי באקאנט ביז היינט ,די סיבה דערצו איז ווייל פון ווען דער אז א ספר זאל באצייכנט
ספר איז צום ערשטן מאל געדרוקט געווארן אין יאר תקע"ט ווערן דורך יעדן וואס נעמט
איז עס נישט איבערגעדרוקט געווארן ביז שנת תש"מ ,ממילא עס אונטער דער האנט אלס
איז דער ספר אין די אלע יארן כמעט ווי געווען פאר'יתומ'ט אן אמת'ער חידוש בעולם
און דאס איז די סיבה פארוואס עס איז נישט באקאנט געווען החסידות ,אבער כו"ע מודה
אלע יארן .אבער פון שנת תש"מ איז עס יא עטליכע מאל אז דער נייער חיבור 'אור
איבערגעדרוקט געווארן ,און עס איז געווארן מער און מער הנר' ,וואס ווערט אין די טעג
באקאנט ,בעיקר אין די טשערנאבלער מקומות וואו מען האט צעכאפט אין די געשעפטן ,איז
א גרויסער חידוש און עס וועט
יא עוסק געווען דערין אין די לעצטע צענדליגער יארן. האבן א ווייטגרייכנדע השפעה
איך האב אלס בחור געלערנט אין ישיבת רחמיסטריווקא אין אויפ'ן עולם החסידות בכלל און
ירושלים וועלכע געפינט זיך קעגנאיבער דעם סאטמארער בפרט פאר מתחילים וועלכע
ביהמ"ד אין עזרת תורה געגנט ,האב איך איינמאל הייבן אן אריינצושווימען אין
אריינשפאצירט אין סאטמאר און געזען אויסגעלייגט אויף
אלע טישן צעטלעך מיט ציטאטן פונעם ספר מאיר עיני תורות החסידות.
חכמים שער י"ב .נאך עטליכע מינוט מעיין זיין דערין האב אין די טעג ווען דער ספר
איך באקומען א מורא'דיגן חשק צו זען דעם ספר ,און טאקע איז דאס געשפרעך פון טאג
האבן מיר זיך פארבינדן
נאך עטליכע טעג איז עס מיר געקומען אונטער דער האנט. מיטן חשוב'ן מו"ל ,הרה"ג ר'
איך האב אנגעהויבן פון אנהייב און געלערנט ביז שער י"ב, אברהם אבא לעזער שליט"א,
איך האב גאנץ שנעל איינגעזען אז דער ספר איז עפעס מער צו הערן מער איבער דעם ספר,
ווי יעדע אנדערע ספר .איך האב געשפירט אז דער ספר האט און ווי אזוי ער האט באוויזן צו
די מעגליכקייט אויפצוהייבן א מענטש מורא'דיג שטארק ,און
איך האב געשפירט אז דער ספר איז א יחיד במינו צווישן די ברענגען אזא מתנה צום חסידישן ספרים שאנק.
וואס איז דער ספר 'אור הנר'?
ספרי תלמידי בעל שם הקדוש.
צוביסלעך האב איך מער און מער אנגעקנופט א קשר מיט דעם מיין ספר אור הנר איז אין קורצן א ביאור אויפ'ן ספר מאיר
הייליגן ספר ,און ביי יעדער געלעגנהייט ווען איך קען האב עיני חכמים וואס איז נתחבר געווארן דורך הרה"ק רבי מאיר
איך פרובירט מזכה צו זיין ווי מער אידן דערמיט .כדוגמא, מקארסטשוב זצוק"ל וועלכער איז געווען א תלמיד מובהק
ווען איך פלעג געבן א מתנה צו ביי א בר מצוה אדער סיי וואס
פונעם הייליגן אור המאיר זצוק"ל.
פאר א געלעגנהייט ,פלעג איך געבן דעם ספר. דער ספר מאיר עיני חכמים איז בעיקר געבויט אויף עניני
ווען איך פלעג מעודד זיין אידן צו לערנען דערין ,פלעגן חנוכה ,און עס אנטהאלט טיפע דרושים עפ"י חסידות און
מענטשן טענה'ן אז עס איז אזא שווערע ספר ,און מען דארף קבלה ,און צום סוף האט עס אויך עניני נשואין און אויך
זיך זייער פלאגן ,איך פלעג אלץ זאגן 'אמת ,עס איז שווער, שטארקע ענינים און כוונות פון די מצוה טאנץ ,און כמדומה
לי איז ער דער איינציגסטער חסידישער ספר וועלכע שרייבט
אבער עס לוינט זיך צו פלאגן ,ווייל ווען מען פארשטייט'... ארויס באריכות אלע כוונות ווואס מען דארף אינזינען האבן
במשך די יארן ווען איך האב עוסק געווען אין דעם ספר האב
איך כסדר צוגעצייכנט הערות ,און מיט די יארן האב איך ביי א מצוה טאנץ.
אנגעהויבן קלערן אז איך וועל פון די הערות מאכן א קונטרס'ל עס איז דא א באקאנטער ספר מאיר עיני חכמים פון
אז מענטשן זאלן לייכטער קענען עוסק זיין אין דעם ספר ,און אסטראווצער גאון זצ"ל ,אבער דער מאיר עיני חכמים פון
הרה"ק מקארסטשוב זצ"ל איז נישא אזוי באקאנט .ווי אזוי
פון דעם איז ארויסגעוואקסן דעם הערליכן חיבור. זענט איר אנגעקומען דערצו ,אזש ביז'ן ארויסגעבן דערויף
וואס זענען די פירושים וואס מען האט געמאכט אין דעם
ספרים שאפע כסלו תשע״ט 38
אויסגעברייטערט אז עס זאל זיין אסאך לייכטער צו לערנען דערין. ספר?
ב – צוגעצייכנט הערות וציונים און מראה מקומות פון איבעראל, איך האב צעטיילט מיין ארבעט אין פיר חלקים .פארשטייט זיך
אז איך האב מיר אדורכגערעדט אויף טריט און שריט מיט גדולי
אויך פון אנדערע ספרי חסידות ,עס זאל זיין לייכט נאכצוקוקן. ישראל ,צווישן זיי מו"ר כ"ק מרן אדמו"ר מבאבוב שליט"א און
ג – איך האב געמאכט א ברייטע הקדמה איבער עניני חסידות אז הגה"צ המקובל רבי יצחק משה ערלאנגער שליט"א ,איך וואלט מיר
מען זאל לייכט פארשטיין וואס עס שטייט אין די ספרים איבער כמובן נישט געוואגט צוצורירן צו אזא הייליגע ספר אן דער פולער
ענינים פונעם אריז"ל וכדומה ,עס זאל זיין לייכט צו פארשטיין אין
צושטימונג פון גדולי ישראל.
היינטיגע צייטן. א – מען האט געמאכט א פירוש משולב אין זיין לשון דארט
ד – מען האט מסדר געווען די פרקים אויף א נייעם סדר עס זאל זיך וואו ער האט נישט געהעריג צוגעענדיגט זיין ענין .איך האב עס
לערנען מער לייכט ,און עס זאל גיין געשמירט מענין לענין.
צווייטער חלק אין סעריע
פון ספרי "אמונה בחרתי"
צו זיין הונדערטער תלמידים ,וועלכע האבן מקבל געווען פון אים אין די טעג קומט אן אין די געשעפטן דער צווייטער חלק "אמונה
מלא חפניים אין אלע ענינים .יעדעס מאל באזונדער ווען דער רב בחרתי" אין וועלכן עס איז צוזאמגענומען א צאל שמועסן בדרכי
שליט"א איז משמיע דברי תורה ,איז עס כמים קרים על נפש עייפה, עבודת השי"ת בכלל ובפרט עניני אמונה ובטחון,
מלא וגדוש מיט ענינים נשגבים ,פייערדיגע שטיקלעך פון ספרי וואס איז געהערט געווארן
חסידות ,טיפזיניגע רעיונות וואס דרינגען אריין טיף טיף אין הארץ, פון הגאון הצדיק
חו"פ רבי אהרן
און מאכט א געוואלדיגן רושם אויף יעדן וואס הערט דאס. קאהן שליט"א,
במשך דעם לעצטן יאר האבן זיך באזונדער אריינגעלייגט נאנטע אבדק"ק דרך
תלמידים וועלכע האבן מסדר געווען די הערליכע שמועסן בסדר אמונה ור״מ
נאה וגם יאה וואס מ'האט געהערט פון רבי אהרן שליט"א .די בישיבה גדולה
שמועסן זענען דורך א הגהה מדויקת פונעם רב שליט"א ,וועלכער
האט משים עינו געווען דערויף ,און האט ארויסגעברענגט זיין דסאטמאר.
שטארקן קורת רוח צוזעענדיג די פינקטליכע און גרינטליכע ארבעט דער חשוב'ער
ר"מ איז אמתחי
פון די תלמידים מעלה צו זיין על הכתב די הערליכע ענינים. גברא ואמתחי
כמעשהו בראשונה כך מעשהו בשני ,ביתר שאת ועוז .דער דאזיגער קמיע ,זייענדיג
צווייטער חלק איז אויף א שטארק העכערן ניווא פונעם ערשטן שוין יארן לאנג
חיבור וועלכע איז ערשינען מיט צוויי יאר צוריק ,און אנטהאלט אין באקאנט אלס
זיך פילע שמועסן על סדר הפרשיות ומועדים ,מסודר און באארבעט איינער פון די
דבר דבור על אפניו ,אין באגלייטונג מיט הערליכע מפתחות להנאת גדולי המרביצי
תורה ביני עמודי
המעיינים והלומדים. דגירסא אין די
אצינד איז דער ספר ערשינען לאור עולם אין א הערליכער סאטמארער
אויפלאגע ,סיי די ווערטער פונעם רב שליט"א ,בייגעלייגט מיט ישיבה גדולה אין
הערליכע הוספות ,מרחיב צו זיין די ענינים ,צוברענגענדיג קרית יואל ,וואו
פייערדיגע שטיקלעך פון ספרי קודש וואס דער רב שליט"א האט ער האט זוכה
דערמאנט בדרך אגב ,און עס איז צוגעלייגט געווארן דערצו דער געווען מעמיד
גאנצער ענין נאכגעברענגט דעם לשון פונעם ספר ,למען ירוץ בו
הקורא.
כסלו תשע״ט 39 ספרים שאפע
| כשרות |
זיך מאכן .ווי פארשטענדליך וועלן מיר פרובירן נישט אריינצוגיין אין קיין פארווארט
לאנגע און טיפע הלכה'דיגע דיונים ,נאר פרובירן עס צו ברענגען קורץ און
שארף על קצה המזלג ,כדי אז דער ליינער זאל פארשטיין די דעות חלוקות "כשרות!" א ווארט וואס פאראינטערעסירט און ציט אויפמערקזאמקייט
ביי יעדן ערליכן איד מאז היתה ישראל לגוי ,און מיט רעכט ,ווייל דאס איז
ומנהגים החלוקים. מחמורות שבחמורות ,ווי עס איז מבואר אין ספרי קודש אז די מערסטע
ואקרא לאלקים לקל גומר עלי ואל יאמר פינו דבר שלא כרצונך ולא הידורים און חומרות פארלאנגט זיך ביי עסן וואס מ'נעמט אריין אין מויל,
נכשל בדבר הלכה ,וד' יהיה בעזרינו אז דער ציבור זאל הנאה האבן פון די ווייל דאס ווערט נאכדעם א חלק פונעם גוף האדם ,ווידעראום א דורכפאל
אינפארמאציע און ארטיקלען ,ויתקדש שם שמים על ידינו. איז דאס הארבסטע וואס שייך.
מיר געפינען אין תוס' (שבת יב ):אז דאס וואס חז"ל זאגן "אין הקב"ה
מביא תקלה לצדיקים" איז נאר במידי דאכילה .אויך איז ידוע וואס שטייט
אין ספה"ק דגל מחנה אפרים (פר' עקב) אז ער האט געהערט פון בעש"ט
עס איז חנוכה אויף דער וועלט ,און אידן פירן זיך ,מנהג ישראל תורה, הק' אז אידן פון א ווייטע מדינה האבן אמאל געשיקט א בריוו צום רמב"ם
צו עסן קעז און אנדערע מאכלי חלב ,אלס זכר צום גרויסן נס פון יהודית בעטן ער זאל זיי אויפווייזן אז עס איז דא תחיית המתים מן התורה ,ווייל
מיט אליפורני (או על אחות יהודה המכבי ואכהמ"ל) ,איז דבר בעתו מה דאס וואס שטייט אין די גמרא (ברכות טו :ועוד) קענען זיי אפפרעגן ,האט
טוב צו שרייבן אביסל וועגן דעם סדר העשיה וסדר ההשגחה אויף קעז, דער רמב"ם געהייסן פאר זיין תלמיד ר' שמואל אבן תבון – ווייל ער אליינס
האט נישט געוואלט בשו"א – זיי ענטפערן אז מ'זעט פון זייער בריוו אז זיי
"טשיז" בלע"ז. זענען נישט מאמין בדברי חז"ל ,און דאס קומט ווייל זיי זענען נתפטם מיט
מאכלות אסורות (עיי"ש אריכות נפלא) ,און ער פירט אויס מיט גאר א שארף
הארטע קעז -ווייכע קעז לשון "פתאום יבוא עליהם הכורת וכרות יכרתו אותם וכל אשר להם" ,און
דער דגל פירט אויס" ,וכך עלתה להם כי לא היה ימים מועטים עד אשר בא
אלס א הקדמה כללי איז נויטיג מקדים צו זיין ,אז עס איז פארהאן אויפ'ן
מארק היינט צוטאג צענדליגער סארטן טשיז ,אין אלע פארבן און פארמען, עליהם מלך גדול והרג אותם ובזז כל אשר להם ".נורא נוראות!
אבער מיסודם איז עס בעיקר צעטיילט אין צוויי קאטעגאריעס :הארטע נאך איין מורא'דיג לשון איז כדאי מעתיק צו זיין ,וואס עס שרייבט דער
און ווייכע ,ובלשון הפוסקים "גבינה קשה" און "גבינה רכה" .מיר וועלן דא הייליגער צאנזער רב זצוק"ל אין די תשובות (שו"ת דברי חיים או"ח ח"א סי'
פרובירן צו צענעמען ביידע פון זיי אחת לאחת ,הן די חילוקי המציאות און ד') וזלה"ק "ודבר זה ידוע שאין דבר עבירה כמאכלות אסורות שמטמטם לב
הישראלי ,ובעו"ה על ידי זה יצאו כמעט מן הדת כמה קהילות בארץ לועז
הן די חילוקי הלכה. ע"י השו"ב הקלים" (ומפי השמועה למדנו אז ארץ לועז מיינט דייטשלאנד).
דער יסוד החילוק איז צי מען לייגט נאר אריין אן "עסיד" – ובלשון פארצייטנס פלעגן ערליכע אידן גאר מקפיד זיין אויף יעדע זאך וואס
הפוסקים "דבר המחמיץ" ,צי מען לייגט אויך אריין "רענעט" – ובלשון מען האט אריינגענומען אין מויל און מהדר געווען אויף אלע הידורים ביי
הפוסקים "דבר המעמיד" ,דהיינו אין גבינה רכה לייגט מען נאר אריין א דבר זיך אין קיך .ברבות הימים איז נשתנה געווארן סדרי בראשית ,און אנשטאט
המחמיץ און אין גבינה קשה לייגט מען אויך אריין א דבר המעמיד .אבער יעדער זאל זיין בעה"ב אויף זיך און אויף די כשרות פון וואס ער נעמט אריין
אין מויל ,איז עס איבערגעגעבן געווארן אין די הענט פון יחידים ,דהיינו,
לאמיר נישט כאפן נאר גיין צוביסלעך על הסדר. די פאר פאבריקאנטן וואס פראדוצירן די מאכלים .אפי' ווער עס שטרענגט
זיך אן און איז מהדר אלעס צו מאכן ביי זיך אינדערהיים מוז אויך עפ"י רוב
דער אנהייב :מילך אנקומען צו זיי פשוט פאר די רוי מאטעריאל ,און נאר יחידי סגולה זענען
ווי יעדער ווייסט מאכט מען קעז פון מילך .פארשטענדליך אז די מילך מצליח צו מאכן אלעס אזוי ווי אין דער אלטער היים.
קומט נישט אין קיין פלעשער ,עס קומט אין א גרויסן טאנקער טראק וואס דער פראבלעם ווערט נאר גרעסער ,אז אפילו ווער עס וויל מהדר
אנטהאלט 60-50טויזנט פונט ,און עס קומט פון די ספעציעלע חלב ישראל זיין און נעמען זאכן וואס האט נישט קיין שום פיקפוק ,ווייסט נישט ווי
פארמס – א נושא וואס פארלאנגט א באזונדערע סעריע ארטיקלען ואי"ה אנצוהייבן ,פשוט מחמת חסרון ידיעה אין די אופני היצירה ווי אזוי מען
עוד חזון למועד – וואו דער משגיח אויפ'ן פארם פארזיגלט די עפענונגען, פראדוצירט די אלע מאכלים ,וואו די שאלות קענען זיך אלץ מאכן ,און
כמבואר בשו"ע (יו"ד סי' קי"ח ס"א) אז מילך דארף האבן א חותם אחד. וואס עס טוען די היימישע רבנים המכשירים – וואס ארבעטן אומערמידליך
(ובדרך אגב נעיר דמבואר שם בשו"ע דפת הוה נמי מהדברים הצריכים צוצושטעלן פאר'ן היימישן ציבור כשר'ס למהדרין מן המהדרין – כדי זיך אן
חותם ונכלל בזה אף פת הבא בכיסנין ,ופלא גדול אהא דכהיום אף המאפיות
המהדרין מזלזלין בדבר זה ,והתינח בעיר שיש -אולי -היתר דרובו ישראל, עצה צו געבן מיט די אלע שאלות.
כמבואר שם בבאה"ט ס"ק ט"ו או מעבר לרבים אע"פ שאינו ישראל כבסעיף כדי אביסל צו ערפילן דעם חלל האבן מיר גענומען אויף זיך די עבודה
ז' ובט"ז סק"י ,אבל כיון שולחין במשלוח [דעליווערי] בכל רחבי הארץ ועל קשה שבמקדש צו שרייבן דא אין ״לבלר״ אביסל ענינים כלליים ופרטיים
ההייוועי אין שום אחד מהיתרים הנ"ל ,ומה עוד שיכול לעצור במקום סתר אין כשרות ,די אופנים וויאזוי מאכלים ווערן געמאכט ,די סדר ההכשר
וההשגחה אויף די מאכלים ,און ידיעות בכלל אויף שאלות וואס קענען
ואיש לא ידע מזה ,ולא באתי רק להעיר ולעורר ,ודי בזה).
ווי נאר דער טראק קומט אן צום פאבריק קוקט דער משגיח איבער
די חותמות צי עס איז פארזיגלט כדת וכדין ,דערנאך וועגט מען אפ דעם
כסלו תשע״ט 40
הרב אלימלך פריעדמאן
משגיח בוועד הכשרות טארטיקוב בראשות הרה"ג יחיאל באב"ד שליט"א
הכשר מהו? הרב פריעדמאן ביים בודק זיין די חותמת
אריינקומענדיג אין א היימישן גראסערי וועט זיך טראק – הגם עס איז א שאלה אין די פוסקים צי משקל איז א חותם ,טוט מען
באווייזן פאר אייך שורות פון שאפעס אנגעפילט מכל טוב עס אבער ווייל עס פעלט זיך אויס אין די שפעטערדיגע חלקים פון דער
וטוב פון אלע היימישע קאמפאניס .ווי פארשטענדליך וועט פראדוקציע ווען עס ווערט שוין צעטיילט אין אפאר עקסטערע חלקים ,כדי
איר זען אויף יעדן פראדוקט דעם רב המכשיר פון דער זיכער צו מאכן אז דער גוי גיסט נישט צו קיין אנדערע מילך בשעת דער
קאמפאני ,און אזוי זענען די פראדוקטן פול מיט הכשירים,
אנגעהויבן פון די היימישע רבנים המכשירים און כשרות משגיח זעט נישט.
קערפערשאפטן וואס פארשטייען און שטעלן צו פאר'ן
היימישן ציבור א פראדוקט וואס איז אויסגעהאלטן לויט שאלות אויפ'ן טראק
אלע חומרות ,און געענדיגט ביי ארגאניזאציעס וואס א חלק
פון זיי זענען נישט געמאכט פאר א היימישן איד צו נעמען אויפ'ן טראק אליין דארף מען פארזיכערן עס זאלן זיך נישט מאכן קיין
שאלות .היות די טראקס זענען נישט מיוחד פאר חלב ישראל ,קען עס האבן
אין מויל אריין. בליעות פון חלב עכו"ם ,אבער וויבאלד די מילך ווערט טראנספערירט
שטעלט זיך די פראגע :וואס איז דאס א הכשר? פון
וואנעט שטאמט דאס? ווען האט זיך דאס אנגעהויבן? וואס קאלט ,איז קיין בליעות נישט דא.
איז א הכשר געווען פאר 200יאר צוריק; איז עס געווען בלייבט אבער די שאלה ,היות עס קען זיך מאכן אז די מילך זאל זיין
אויפ'ן טראק פאר מער ווי 24שעה איז עס א שאלה פון כבוש און מיר ווייסן
אנדערש ווי היינט אדער פונקט די זעלבע? אז כבוש כמבושל ,קומט אויס אז דער טראק האט בליעות פון חלב עכו"ם.
די און נאך פארשידענע פראגן וועלן מיר בעזר שמו צו כשר'ן דעם טראק אויף א מהודר'דיגן אופן איז נישט לייכט ,וויבאלד
דער טראק האט נישט קיין אייגענע היץ ,און כשר'ן מיט אן עירוי לכתחילה
יתברך פרובירן צו פארענטפערן אין דעם דאזיגן ווינקל.
איידער מיר לאזן זיך אריין אין די תשובות לאמיר איז נישט אזוי פשוט.
ערשט פארשטיין ,פארוואס דארף נישט יעדער יחיד ויחיד דעריבער איז די עצה אויף דעם אז מען מאכט זיכער אז די חלב ישראל
האבן א הכשר ביי זיך אינדערהיים ,צו זיכער מאכן אז זיין מילך זאל קיינמאל נישט ליגן אויפ'ן טראק קיין פיר און צוואנציג שעה,
ב"ב מאכט נישט קיין טעותים בזדון או בשגגה? ממילא ווערט עס נישט נאסר .
נאר פשט איז פשוט ע"פ דעם כלל ידוע בש"ס אז עד
אחד נאמן באיסורין און ווי רש"י איז מסביר (יבמות פח). דער אונטערשטער חלק
"דאי לאו הכי (דהימנהו תורה לעד אחד) אין לך אדם פונעם טאנקער טראק
אוכל משל חבירו ,ואין לך אדם סומך על בני ביתו" .קומט
אויס לפי"ז אז דאס וואס א מענטש קען רואיג עסן ביי זיך
אינדערהיים איז משום עד אחד נאמן באיסורין ,אבער רש"י
זאגט דאך אויך "משל חבירו" ,וכן הסברא נותנת אז בדין עד
אחד נאמן באיסורין איז נישט קיין חילוק צווישן זיין ב"ב און
א חבר ,לפ"ז מעג מען עסן ביי יעדן איד וואס סערווירט עסן
ווייל עד אחד נאמן באיסורין (והרבה יש לדון בזה אי הוה
רק היכא דלא איתחזק איסורא ,עי' גיטין ב :דתליא בטעמא
דרש"י ותוס' שם וכן אי אמרי' כן רק כשבידו לתקנו ,עי'
רש"י חולין י :ועוד הרבה יש לדון בכל זה ,ואכהמ"ל).
שטעלט זיך די פראגע ,נו אויב אזוי אז מען מעג עסן
ביי יעדן איד ,וואס פעלט אויס א הכשר אויף רעסטאראנטן
און קעיטערערס וכדומה? און אפי' אויף פראדוקטן ,אויב א
איד איז דער בעל הפירמע וואס דארף מען א הכשר?
ארויסצוהאבן דעם עומק פון דעם ענין וועלן מיר אי"ה
אין קומענדיגן ׳לבלר׳ (חודש טבת) אריינגיין אין א שטיקל
הלכה'דיגן שמועס צו ערקלערן דעם ענין .
כסלו תשע״ט 41
| גדול מרבן שמו |
הראגיבאגיוןרהשזאלצדוימרקה"ל,
אבד"ק פויזנא
מח ,וואס האט אים נישט געשטערט פון זיין פרק א' "הכל תלוי במזל ,ואפילו ספר
גאר א געשמאקער און אנגענעמער מענטש, תורה שבהיכל" .אט דער מאמר חז"ל
און זיין חריפישע מח אינאיינעם מיט זיין אונטער איז פאסיג ווען מיר רעדן פונעם
צוגעלאזענער פערזענליכקייט האט אים שנעל אויפזיכט גרויסן גאון און צדיק רבי שלמה
בארימט געמאכט איבעראל ,און ער איז געווען פון בארימטן
פאררעכנט אלס דער חשוב'סטער תלמיד אין טאטן ,הגאון איגר ,דער פויזנער רב זצ"ל.
רבי עקיבא זייענדיג א זון פונעם דעמאלטיגן
ישיבה פון זיין טאטן. גדול הדור ,הגה"ק רבי עקיבא איגר
אזוי ארום האט זיך געשאפן גאר א נאנטער איגר זצוק"ל ,און אזוי אויך זייענדיג דער
פארבינדונג צווישן דעם טאטן און זיין זון ,א זאך פאטער פונעם בארימטן חסידישן רבי
וואס האט זיי באגלייט פאר די שפעטערדיגע אין יאר תקמ"ז איז רבי שלמה איגר געבוירן הרה"ק רבי לייבעלע איגר מלובלין
צענדליגער יארן ,טראצדעם וואס רבי שלמה געווארן אלס צווייטער זון ,צו זיין טאטן הגה"ק זי"ע ,האט דער גרויסער גאון רבי
איז געווארן אן איידעם אין פוילישן הויפשטאט רבי עקיבא איגר זצוק"ל ,אין שטאט ליסא ,פוילן. שלמה איגר נישט באקומען די
ווארשע ,וואו ער איז פארבליבן וואוינען פאר רבי עקיבא איגר איז געווען אן איידעם ביי א גביר פארדינטע אויפמערקזאמקייט וואס
דריי-און-דרייסיג יאר .זייער ספעציעלער קשר אין ליסא ,וואס האט אים אויך אויסגעהאלטן און אזא גדול בישראל און בארימטער
האבן זיי אנגעהאלטן דורך שיקן נאכאנאנדע אפילו פינאנציעל געשטיצט א ישיבה וואס רבי פערזענליכקייט וואלט געדארפט צו
בריוון פון ווארשע און צוריק ,וואס האבן ווי עקיבא איגר האט אויפגעשטעלט אין שטאט.
פארשטענדליך אנטהאלטן הפלא'דיגע חידושים זייענדיג א קינד פון פיר יאר אלט ,האט זיין באקומען.
טאטע זיך אריבערגעצויגן קיין פרידלאנד וואו רבי שלמה איגר איז געווען
פון רבי שלמה און רבי עקיבא איגר. ער איז געווען רב און ראש ישיבה פאר די איינער פון די גרעסטע גאונים אין
רבי עקיבא איגר האט זיך פשוט קומענדיגע ארום פינף און צוואנציג יאר ,ביז'ן זיין צייט .ער איז געשטאנען אין שפיץ
פאסמאקעוועט מיט זיין זון ,און ווי מ'זעט אין פון דער מלחמה קעגן די משכילים,
די תשובות רעק"א האט ער זיך גאר אסאך ווערן אויפגענומען אלס פויזנער רב. און ער איז אפילו געווען פון די
מאל געשריבן מיט אים ,און נאך זייענדיג א זייענדיג אין פרידלאנד ,האט רבי עקיבא פוילישע אויפשטענדלער אנטקעגן
יונגערמאנטשיק שרייבט ער אויפ'ן זון גאר איגר'ס נאמען אנגעהויבן קלינגען איבער דער דעם רוסישן רעזשים .ער איז געווען
גרויסע טיטלען ,און מיט גרויס ליבשאפט .אין וועלט ,און אסאך תלמידים זענען געקומען א שארפער "מתנגד" צו חסידים וואס
איינע פון די בריוון דרוקט זיך רבי עקיבא איגר לערנען ביי אים אין ישיבה ,און אזוי אויך צו זיין מזל איז זיין זון געווארן א
אויס אויף זיין זון" :חדאי נפשי בדבריך הנעימים, האט ער שוין דעמאלט אפגעשריבן גאר אסאך חסיד ,זאגאר א חסיד פונעם שארפן
בפלפול ובסברא אשר הגיעוני ,בכורי פרי תשובות לשואלים בדבר ה' זו הלכה .זיין זון רבי קאצקער חדר ,און עווענטועל איז ער
תנובתך הם אשר הקרבת אלי מאז יצאת מלפני, שלמה איז געווען בארימט מיט זיין עילוי'שן גאר געווארן א רבי פאר טויזנטער
ולמה זה נחבאת בני בדבריך עד היום? הלא
שמח תשמחני בראותי אותך הולך בשביל השכל חסידים.
הישר בדברי הראשונים נ"ע ,כה תחזיק במעמדך, לאמיר דא אביסל אדורכגיין די
אינטערעסאנטע לעבנסביאגראפיע
פונעם וואונדערליכן גאון רבי שלמה
איגר זצוק" אבד"ק פויזנא און קאליש.
כסלו תשע״ט 42
הרב שמעון שלמה זילבער
כתי''ק פון הגאון רבי עקיבא איגר זצ''ל
אריינגעטון אין מסחר כדי נישט צו זיין אנגעוויזן רבי עקיבא איגר אין די גאסן פון פויזנא, בילד פון הגאון רבי עקיבא איגר זצ''ל
אויף אנדערע. ארומגענומען מיט די דיינים פון שטאט
חתימת יד קדשו פון הגאון רבי עקיבא איגר
דאס האט אים אבער נישט אפגעהאלטן פון רבי ישראל האט שוין געהאט "שימוש" פון זיין
זיצן און לערנען רוב טאג מיט אן אומגעהויערן טאטן דער גביר רבי נפתלי צבי ,וואס האט ומובטחני שלאילנא רברבא תתעבד"!
התמדה און ברען ,אזש זיין הויז איז פארוואנדלט אויך איינגעקויפט א בארימטן איידעם הגאון די שפראך צייגט עטוואס אן אויף די גרויסע
געווארן אין א סארט "בית ועד לחכמים" פאר רבי חיים דאווידזאהן זצ"ל ,וואס איז שפעטער הערצה וואס רבי עקיבא האט געשפירט צו זיין
תלמידי חכמים פון שטאט און גדולי ישראל וואס געווארן דער ווארשעווער רב – איבערנעמענדיג זון ,און איבעריג צו זאגן אז אויך די הבטחה איז
האבן דארט באזוכט און גערעדט אין לערנען דעם פאסטן נאך דער פטירה פונעם פריערדיגן גענצליך מקויים געווארן ,טראצדעם וואס אין
שטאטס רב ,הגאון בעל "חמדת שלמה" זצוק"ל. יענער צייט האט בכלל נישט אויסגעזען ווי רבי
מיט דעם יונגן מתמיד און עילוי. רבי ישראל הירשזאהן האט געוואוסט
ער האט דארט אויך מרביץ תורה געווען פאר וואספארא גרויסן איידעם ער האט זיך דא שלמה גייט איין טאג ווערן א רב אין א שטאט.
אנדערע ,און אפילו מחדש געווען און געשריבן איינגעהאנדלט ,און ער האט אים אויסגעהאלטן
חידושי תורה ,וואס האבן פארוואונדערט אפילו אויף קעסט .רבי שלמה איז אבער געווען גאר
זיין גרויסן טאטן .דער טאטע האט אזוי שטארק א וואונדערליכער עילוי ,און האט זיך אויך זייענדיג אזא כלי מחזיק ברכה ,אן עילוי
געקוואלן פון זיין גרויסן זון ,אז ער האט אים אויך אבער מיט אן אצילות'דיגער באנעמונג ,האבן
געבעטן אים אריבערצושיקן אלע זיינע חידושים אסאך גבירים געוואלט אריינבאקומען דעם
וואס ער האט פארפאסט בדיבוק חברים .אין א אוצר ביי זיך אין שטוב פאר אן איידעם ,אבער
בריוו פון זיין טאטן צו אים ,שרייבט ער איבער ענדגילטיג האט דערצו זוכה געווען דער
זיינע חידושים" :בן יקיר לי מפנינים ,אב בחכמה ווארשעווער גביר רבי ישראל הירשזאהן ,ביי
ורך בשנים ,שהיה לי למשיב נפשי ולהחיות וועמען ער איז געווארן אן איידעם אין יונגן
רוחי ,לשעשע בדבריו אשר העלה בכוחו הגדול עלטער פון פערצן יאר אלט ,אין יאר תקס"א.
וידו החזקה ,בחריפות בבקיאות גדולה ...ודברי
בני המלאים דעת ,הרחבים והעמוקים ,טובים
ומתוקים".
אזויווי זיין טאטע אין די יונגערע יארן ,האט
רבי שלמה אויך געהאט א חלום נישט נהנה צו
זיין מכתרה של תורה ,און נישט ווערן א רב אין
א שטאט .ער האט זוכה געווען צו שתי שולחנות,
זייענדיג סיי א גדול בתורה און אפילו א מרביץ
תורה אין ווארשע ,און סיי צו אן עשירות מופלגת
כסלו תשע״ט 43
| גדול מרבן שמו |
ספרים מיט ספעציעל שיינע אותיות אויף גאר מייזליש איז שפעטער געווארן ווארשעווער רב, וואס האט באדייט אז ער האט נישט געמוזט
גוטע פאפיר ,א זאך וואס האט געגעבן פאר'ן דער חידושי הרי"ם איז דאך געווען באוואוסט אננעמען קיין רבנות פאסטן כדי צו קענען
דרוק א ספעציעלן חשיבות .ביי חסידישע אידן פאר לאנגע יארן אלס "רבי איטשע מאיר
האט דער דרוק גענאסן א באזונדערן חשיבות, ווארשעווער" ,וואו ער האט געוואוינט ,און אזוי לערנען ווייטער.
ווערנדיג געפירט דורך חסידישע רבי'ס זעלבסט. זיין עשירות האט אים אויך געהאלפן צו
אבער אין יענע יארן האט דער בארימטער אויך רבי שלמה איגר). האבן אפענע טירן אין די הויפן פון מיניסטארן
"דפוס ראם" פון ווילנא אנגעהויבן צו דרוקן דורכאויס דער רעוואלוציע האט רבי שלמה און שטאטס באאמטע ,וואס ער האט אויסגענוצט
א ש"ס ,א זאך וואס די סלאוויטער דרוק האט אנגעוואוירן זיין גאנצן פארמעגן ,און נאכ'ן
געזען ווי השגת גבול ,נאכ'ן אליינס דרוקן א דורכפאל פונעם אויפשטאנד איז רבי שלמה צו שתדל'ן פאר זיינע אידישע ברידער.
ש"ס וואס האט געקאסט גאר גרויסע סכומים. פארבליבן אן ארעמאן .זייענדיג אין אזא ביטערן עס האט נישט אויסגעזען ווי די וועלט וועט
די צוויי דרוקערייען האבן שנעל אנגעהויבן מצב איז ער געווען געצוואונגען אנצונעמען א נאך אמאל געניסן פון די זעלטענע כשרונות וואס
באקומען בריוון פון גדולי ישראל אין שטיצע צו רבנות פאסטן ,און מ'האט אים טאקע פארבעטן רבי שלמה איגר האט באזיצן .אבער דער מסבב
זייער צד .דער חסידישער סלאוויטער דרוק האט פון די בארימטע שטעט פראג און פראנקפורט כל הסיבות האט געהאט אן אנדערן לעבנס-פלאן
אנטהאלטן בריוון פון די חסידישע און חסידיש- אנצונעמען די דארטיגע רבנות פאסטנס ,אבער
גענויגטע רבנים ,ווי רוב פוילישע און גאליציאנע רבי שלמה האט זיי ביידע אפגעזאגט וויבאלד פאר רבי שלמה.
רבנים אין שפיץ פונעם בעל "ישועות יעקב" פון די לופט אין די דארטיגע שטעט איז שוין געווען
לעמבערג .ווידער דער ליטווישער ווילנער דרוק פארדארבן פון די השכלה ווינטן וואס האבן פרק ב'
האט אנטהאלטן בריוון פון די ליטווישע רבנים,
אבער אויך פונעם גאון אדיר רבי עקיבא איגר, דארטן געבוזשעוועט. דער
זיין זון רבי שלמה און איידעם דער הייליגער אין יאר תקצ"ד האט רבי שלמה באקומען אן פוילישער
אנבאט פון דער שטאט קאליש אנצונעמען דעם אויפשטאנד
חתם סופר. ארטיגן רבנות פאסטן ,און רבי שלמה האט זיך
רבי עקיבא איגר האט דאן שוין גע'שמ'ט באזעצט דארטן ,וואו ער האט געוואוינט פאר די און
איבער דער גארער וועלט אלס עמטליכער קומענדיגע זעקס יאר ,ביז'ן איבערנעמען דעם קאלישער
גדול הדור ,און די וועלט האט געשאקלט פאטער'ס רבנות פאסטן אין פויזנא .אין קאליש
מיט זיינס א פסק .ווען זיין בריוו איז ערשינען איז ער שטארק באליבט געווארן ביי די אידישע רבנות
לטובת די ווילנער דרוק ,האבן געוויסע חסידים געמיינדע ,וואס האבן שטארק שטאלצירט מיט'ן
ארויסגעלאזט א שמועה אז רבי שלמה איגר דיאמאנט וואס איז זיי אריינגעפאלן אין די הענט, דרייסיג יאר נאכדעם וואס רבי שלמה
איז שולדיג דערינען ,זייענדיג בארימט אלס האט זיך באזעצט אין ווארשע ,אין יאר תקצ"א,
שארפער מתנגד צו חסידות .זיי האבן גע'טענה'ט און זיי האבן אים אפגעגעבן גרויס כבוד. האט אויסגעבראכן דעם באקאנטן פוילישן
אז רבי שלמה איגר האט צוגערעדט דעם טאטן זייענדיג דער קאלישער רב איז ער ווייטער אויפשטאנד קעגן דעם רוסישן צארישן
שלא כדת ,און האבן אויך פערזענליך באטיטלט פארבליבן ספעציעל נאנט מיט זיין גרויסן טאטן, הערשאפט ,און ווי באקאנט האבן זיך אסאך אידן
וועלכער איז אפילו געקומען באזוכן דעם זון באטייליגט דערינען צוליב די רוסישע רדיפות
רבי שלמה'ן מיט אומפאסיגע לשונות. אין קאליש ,כדי זיך אפצורוען און זיך צו טרעפן וואס זיי האבן געהאט אויסצושטיין ביז דאן.
טראצדעם וואס רבי עקיבא איגר איז פנים אל פנים מיטן גרויסן זון .זייער ספעציעלער אסאך גרויסע רבנים האבן אויך געשטיצט דעם
געווען בארימט מיט זיין אויסטערלישער ענווה קשר האט זיך אויך ספעציעל ארויסגעוויזן ביי אויפשטאנד ,צווישן זיי זענען באקאנט דער גאון
מופלגת ,און פילע עפיזאדן זענען פארבינדן דער דעמאלטיגער טרויעריג-בארימטער פרשה רבי דוב בעריש מייזליש זצ"ל אבד"ק קראקא און
דערמיט ,דאך אבער האט ער געשפירט אז דא ווארשע ,און דער הייליגער חידושי הרי"ם פון
טאר ער ח"ו נישט שטיל בלייבן ,און ער האט מיט'ן "סלאוויטער דרוק".
געשריבן גאר א שארפן בריוו זיך אננעמענדיג גור זי"ע.
פאר זיין זון ,וואו ער דרוקט זיך אויס צווישן רבי שלמה איגר איז אויך מיטגעשטאנען
אנדערע" :מאוד הומה לבי על העזות והחוצפה מיט'ן אויפשטאנד ,שטייענדיג אין שפיץ פון
של מדפיסי סלאוויטא ,ודבריהם דברי נאצה הם, דער סלאוויטער דרוק איז געגרינדעט דער ארטיגער אידישער ארגאניזאציע וואס האט
לא בלבד על בני הגאון נר"ו שהטה את לבבי, געווארן דורך הרה"ק רבי משה שפירא געשטיצט דעם אויפשטאנד (איראניש אז אלע
אלא גם עלי ,שיכולים לפתות אותי לפסוק שלא מסלאוויטא זי"ע ,א זון פון הרה"ק רבי פנחס'ל דריי זענען געווען ווארשעווער; רבי דוב בעריש
קאריצער זי"ע ,און עס איז שפעטער געפירט
געווארן דורך זיינע צוויי זין ,רבי שמואל אבא און
רבי פנחס .זיי האבן געדרוקט אסאך בארימטע
כסלו תשע״ט 44
הרב שמעון שלמה זילבער
פרק ג' געווען אזא שטארקער מתנגד ,ווען זיין טאטע א שער בלאט פון איינע פון די בענדער
איז גראדע נישט געווען אויסגעשפראכן קעגן פונעם בארימטן סלאוויטער ש''ס
דאס חסידות ,און האט זאגאר פארמאגט ביי זיך א
פויזנער "ספר התניא" (ווי עס איז מעיד דער איידעם פון כדין ...אינני מוחל להם כלל וכלל ,כי על בזיון
רבנות און רבי עקיבא איגר ,הרב שמואל חיים בירנבוים, התורה אי אפשר למחול".
זיין מלחמה אין א בריוו צו זיין פלומעניק הרה"ק רבי
קעגן השכלה לייבעלע איגר מלובלין זי"ע [געדרוקט אין די הקפדה פונעם גדול הדור האט ליידער
"אגרות סופרים" עמ' " :]56השו"ע מהגר"א ביטער געשאדט ,ווען געציילטע יארן שפעטער
אין יאר תקצ"ח איז דער גדול הדור הגה"ק מווילנא היו בין ספרי דבי רב ,וגם ספר התניא איז פארגעקומען דער באקאנטער עלילת דם
רבי עקיבא איגר נסתלק געווארן ,און אין פויזנא מהרב מלאדי נ"ע .ואם גם השו"ע מהרב היה בין אויף די הייליגע ברידער פונעם סלאוויטער
האט מען זיך געגרייט אויפצונעמען דעם זון ספריו הרבים אין בזכרוני") ,און אזוי אויך האט דרוק ,אז זיי האבן גע'הרג'עט אן ארבעטער
רבי שלמה אויף זיין ארט .די שטאט פויזנא איז ער זיך געטראפן מיט'ן מיטעלן ליובאוויטשער אינעם דרוקעריי ,א זאך וואס האט צוגעברענגט
שוין דאן געווען היפש לינק גענויגט מיט אסאך רבי'ן ,הרה"ק רבי דובער זי"ע ,וואס האט אים צום גרויזאמען שטראף פון הונדערט פופציג
משכילים ,און זיי האבן געלייגט שטיינער אין דאן געזאגט דער געדרוקטער "מאמר" אויפן שמיץ דורך די רוסישע זשאנדארמען ,און
וועג אז מ'זאל נישט אויפנעמען רבי שלמה אלס
רב אויפ'ן פאטער'ס ארט ,זייענדיג באקאנט אלס פסוק "אל תצר את מואב". דערנאך פארוואגלט צו ווערן קיין סיביר.
פרומער פשרה'לאזער רב (איידער רבי עקיבא די דאזיגע פרשה איז ווערד אן אנאליז פאר
איגר איז געווארן רב אין פויזנא ,איז שוין אויך זיך ,אבער פון דא באקומען מיר א שטיקל בליק
געווען א העפטיגע מחלוקת אין די קהילה סיי איבערן ספעציעלן קשר צווישן רבי עקיבא
צי מ'זאל אים אויפנעמען אלס רב ,וויבאלד רבי שלמה איגר איז געווען א ריכטיגער מיט זיין זון רבי שלמה ,אזש מ'האט בכלל
די משכילים האבן שוין דעמאלט געהאט א אפטייטש פון אן איש האשכולות. געקענט זאגן אז ער האט א דעה איבער'ן טאטנ'ס
פראבלעם מיטן פרומען רבי עקיבא איגר) .דאס חוות דעת ,און סיי איבער'ן פאקט אז רבי שלמה
האט צוגעברענגט אז הערשט אין יאר ת"ר איז אויסער זיין געוואלדיגער גדלות בתורה,
רבי שלמה ענדגילטיג אויפגענומען געווארן צו וואס זיינע חריפישע ספרים ,הגהות אויף אלע איז געווען א בארימטער מתנגד.
מקצועות התורה ווי זיין טאטן ,און די לומדישע עס איז גראדע אינטערעסאנט אז ער איז
דינען אלס רב אין שטאט פויזנא. תשובות וואס זענען מעיד דערויף ,איז ער אויך
זייענדיג רב אין פויזנא האבן זיך הערשט געווען אן איינדרוקספולער פערזענליכקייט .ער
ארויסגעוויזן זיינע גרויסע פירערשאפט איז געווען גאר הויך אין געשטאלט מיט איידעלע
קוואליפיקאציעס ,ווי ער איז געשטאנען אין געזיכט-שטריכן ,מיט קלוגע אויגן העכער זיין
שפיץ פון פילע מערכות פארן טובה פון כלל לאנגע פאטריארכאלישע בארד .זיין באנעמונג
ישראל ,פיזישע ווי גייסטישע .צוליב זיינע פילע איז אויך געווען גאר איידל און אריסטאקראטיש,
טאטן און לייסטונגען לטובת הכלל ,האט דער און ער האט גע'שמ'ט איבעראל מיט זיין
פרייסישער קייזער פרידריך ווילהעלם דער געוואלדיגער קלוגשאפט ,זייענדיג סיי א גאון
פערטער אים געקרוינט אלס "רב הראשי" פאר עצום אין תורה און סיי א חכם מחוכם אין הוויות
זיינע אידישע אונטערטאנען. העולם.
ער האט געפירט א גרויסע מלחמה קעגן אדאנק זיינע ספעציעלע כשרונות האט
די משכילים אין זיין צייט ,און ער האט אפילו ער באוויזן צו ווערן באליבט ביי אלע שיכטן
באוויזן צו פאררופן דערוועגן א גרויסע אסיפה פונעם ציבור ,און ער איז אפילו אויפגענומען
מיט דער באטייליגונג פון די גדולי הדור .פאר געווארן עטליכע מאל ביים צאר ניקאליי און
דעם צוועק האט ער אפילו געוואלט פארן אזש צאר אלכסנדר (טראצדעם וואס עטליכע יאר
קיין לאנדאן זיך צו טרעפן מיט'ן בארימטער פריער איז ער געווען פון די אויפשטענדלער
קעגן די רוסישע הערשאפט אין פוילן) ,וואו ער
האט אויסגע'פועל'ט טובות פאר דער אידישער
באפעלקערונג ,און פאר א געוויסע צייט אפשניט
האט ער אפילו געדינט אלס מיטגלידער אינעם
פאלקס-פארזאמלונג – ווי דער פארלאמענט.
כסלו תשע״ט 45
| גדול מרבן שמו |
אריינברענגען פרנסה. די מצבה פון הגאון רבי שלמה איגר זצ''ל רבי שלמה זלמן טיקטין ,אב״ד ברעסלוי
ער האט באקומען די שטיצע פון איין און
צוואנציג אידישע קהילות ,און האט אפילו שארף אויסגעשפראכן קעגן דער נייער מגיפה לאנדאנער רב און לוחם מלחמת ה' ,הגאון רבי
באקומען די הסכמה פונעם קייזער צום פון רעפארם ,און וויבאלד א טייל פון דער נתן אדלער זצ"ל בעל נתינה לגר (פלומעניק פון
פראיעקט ,אבער פאקטיש איז עס אדורכגעפאלן ארטיגער קהילה איז שוין געווען רעפארמיסטיש הגה"ק רבי נתן אדלער זצוק"ל פון פראנקפורט,
צוליב דעם וואס דעמאלט איז אויסגעפאלן געשטימט ,האבן זיי געוואלט אריינוועלן אברהם דער רבי פונעם הייליגן חתם סופר) ,אבער ער איז
די וועלט-בארימטע קייט פון אייראפעאישע גייגער צו ווערן רב אין שטאט ,און עס האט זיך געוואויר געווארן אז רבי נתן אדלער האט דאן
רעוואלוציעס (באקאנט אין היסטאריע אלס געוויילט אין שטאט האנאווער אין דייטשלאנד,
"רעוואלוציעס פון יארע "1848אדער "Spring זיי איינגעגעבן. און דערפאר איז ער געפארן קיין דייטשלאנד זיך
,)"of Nationsוואס האבן בטל געמאכט די דאן האט זיך דער פויזנער רב אריינגעמישט צו טרעפן מיט אים ,ווען אויפ'ן וועג האט ער
און געפירט א שארפע מערכה קעגן גייגער ,וואס אפגעשטאט א באזוך אינעם שטאט אלטונא ,וואו
מעגליכקייט פאראויסצוגיין מיט'ן פראיעקט. האט שוין געהאלטן פינף יאר נאכ'ן שרייבן זיינע די דייטשע רבנים און אידישע געמיינדע האבן
אזוי אויך האט ער איינגעפעדימט א רעפארמיסטישע מיינונגען ,און ער האט גאר
שטארקע צדקה קאסע לטובת עניי ארץ ישראל, אריינגעמישט דעם פרייסישן קייזער פרידריך אים אויסטערליש שטארק מכבד געווען.
און ער האט זיך פערזענליך אפגעגעבן דערמיט ווילהעלם וואס האט צוריקגעשטעלט הגאון רבי אזוי אויך האט ער געוואלט איינשפאנען
אז מ'זאל אים שיקן צוויי מאל א יאר די צדקה שלמה זלמן טיקטין אין אמט (נאך דער פטירה דעם בארימטן אידישן שתדלן השר הצדיק סיר
פושקעס פון אלע ארומיגע געגנטער ,עס צו פון הגאון רבי שלמה זלמן האט זיין זון הגאון רבי משה מאנטיפיורי ז"ל ,אבער פונקט דאן איז
גדליה טיקטין איבערגענומען דאס רבנות פאסטן, פארגעקומען דער טרויעריג-בארימטער בלוט-
קענען שיקן ווייטער פאר די עניי ארץ ישראל. און אין זיינע צייטן האט זיך די קהילה צעטיילט בלבול אין דמשק ,וואס ווי באקאנט האט זיך סיר
צווישן די ארטאדאקסן און רעפארמער ,וואס משה מאנטיפיורי אריינגעלייגט אין די לענג און
די רעפארמער האבן אויפגענומען גייגער אלס די ברייט צו העלפן די אידן ביי יענער פרשה,
און ער האט זיך נישט געקענט טרעפן מיט רבי
אין זיינע לעצטע יארן איז דער רוחניות'דיגער זייער ראבינער).
מצב אין פויזנא שטארק געפאלן ,און טראץ שלמה איגר.
דעם רב'ס אינטערווענץ איז עס נישט געווארן רבי שלמה האט זיך אויך זעלבסט
בעסער .די "פארגעשריטענע" אידן האבן ארויסגעשטעלט מיט א מערכה קעגן דעם
געלייגט שטיינער אין וועג פאר'ן רב ,ביז ער אויך אין די גשמיות'דיגע באדערפענישן טרויעריג-בארימטן הויפט רעפארמער אברהם
האט מחליט געווען זיך אוועקצוציען פון שטאט. פון דער אידישער געמיינדע איז ער געווען גייגער שר"י .דאס האט פאסירט אין שטאט
די פריערדיגע שטאט וואו ער האט געדינט אלס שטארק אריינגעטון .זעענדיג די ארעמקייט פון ברעסלוי ,וואו דער פריערדיגער רב פון שטאט
רב ,קאליש ,האט זיך דערוואוסט דערפון און די אידישע קהילות און דער פאקט אז זיי האבן איז געווען הגאון האדיר רבי אברהם טיקטין
זיי האבן פשוט אויפגעלעבט :פונקט דאן איז נישט געהאט די מעגליכקייט צו באארבעטן זצוק"ל בעל "פתח הבית" (ער איז אויך געווען א
נסתלק געווארן דער ארטיגער רב הגאון האדיר פעלדער ווי זייערע ארומיגע שכנים ,האט רבי תלמיד פון הגרע"ק איגר) .נאך זיין פטירה האט
רבי אליהו ראגאלער זצ"ל בעל "יד אליהו" ,און שלמה איגר גענומען אויף זיך דעם גראנדיעזן אים איבערגענומען זיין זון הגאון רבי שלמה
זיי האבן שנעל מחליט געווען אויפצונעמען רבי פראיעקט אויפצושטעלן א אידישן שטעטל זלמן טיקטין זצ"ל ,אבער ער איז געווען גאר
מיט ריזיגע פעלדער ,וואס זאל זיי קענען
שלמה איגר אלס רב אין קאליש.
דער בעל יד אליהו האט געהאט א זון ,הגאון
רבי יהושע זצ"ל ,וואס איז שפעטער געווען רב
אין קלעצק און נעשוויז ,און כדי ער זאל מסכים
זיין אויפצוגעבן דאס רבנות מטעם ירושה האט
מען אים געגעבן גאנצע פינף הונדערט רובל,
אלעס אבי זוכה צו זיין צוריקצובאקומען זייער
אמאליגן רב רבי שלמה איגר .דער פויזנער רב
האט שוין געגעבן זיין איינציגס-דרשה ,און דאן
האט ער זיך צוריקגעקערט קיין פויזנא כדי
אפצונעמען די פאמיליע און די חפצים צוריק
קיין קאליש.
אבער פון הימל האט מען אנדערש געוואלט,
און אנקומענדיג צוריק קיין פויזנא איז ער
ליידער באלד קראנק געווארן ,און קורצליך
נאכדעם איז ער נסתלק געווארן אין עלטער פון
פינף און זעכציג יאר ,אום י"א טבת שנת תרי"ב.
כסלו תשע״ט 46
הרב שמעון שלמה זילבער
זון אז ער זאל לאזן רבי לייבעלע גיין אויף זיין רבי שלמה איגר האט געהאט פיר קינדער ער איז באהאלטן געווארן אין פויזנא נעבן דעם
אייגענעם וועג אין עבודת ה'. און דריי איידעמער .די זין :הרה"ג ר' ישראל גרויסן פאטער ,וואו מ'האט געשטעלט א מצבה
אין ווארשע ,רבי יהודה לייב אין לובלין (זע מיט געוואלדיגע טיטלען וואס ברענגט ארויס
אין קאצק זעלבסט האט זיך רבי לייבעלע שפעטער) ,הרב יצחק שרגא אין ווארשע [נפטר וואס רבי שלמה איגר האט באדייט פאר דער
געדרייט אונטער די פליגלען פונעם דעמאלטיגן געווארן גאר יונג] ,און ר' יוסף אין קוזמיר .די
בארימטסטן חסיד אינעם קאצקער חדר ,הרה"ק איידעמער :הגאון והחריף רבי יהושע העשיל קהילה.
רבי מרדכי יוסף ליינער זי"ע .ביים באקאנטן רוקח פון פינסק ,וואס דער זיידע רבי עקיבא
טיילונג אינעם קאצקער חדר ,ווען רבי מרדכי איגר האט געשריבן צו אים א תשובה סימן פרק ד'
יוסף האט זיך אוועקגעצויגן קיין איזשביצא רי"ב ,ר' מנחם צבי אין ווארשע ,און הרב דר.
און אנגעהויבן פראווען רבי'סטעווע ,איז רבי גדלות
לייבעלע איגר מיטגעפארן מיט רבי מרדכי הירשפעלד רב אין וואלשטיין און גלייוויץ. בתורה און
יוסף ,וואו ער איז שנעל אויסגעשטיגן צו זיין אבער דער מערסט-באקאנטער זון זיינע, זיינע קינדער
זיין גרעסטער תלמיד ,און נאכן הסתלקות פונעם איז געוויס דער צווייטער זון רבי יהודה ליב
איזשביצער רבי האט רוב עולם געקרוינט רבי איגר ,וואס איז געווארן אן איידעם אין לובלין. הגאון רבי שלמה איגר איז געווען בארימט
לייבעלע'ן צו זיין זייער רבי און מנהיג אין לובלין. אלס יונגערמאן אין לובלין האט ער געהאט מיט זיין עילוי'שער מח ,און אין זיינע ספרים
אזוי ארום האט זיך ,איראניש ,אנגעהויבן אפאר חסידישע חברים ,און זיי האבן אים ווייזט זיך ארויס אן אומגעווענליכן חריפות און
א חסידישע דינאסטיע דווקא פונעם געשלעפט קיין קאצק צום פייערדיגן רבי'ן גלייכצייטיג א בקיאות נפלאה בכל חלקי התורה.
אויסגעשפראכענעם מתנגד רבי שלמה איגר .די הרה"ק רבי מענדעלע קאצקער זי"ע ,וואו ער איז אזויווי דער טאטע רבי עקיבא איגר האט
לובלינער דינאסטיע איז ווייטער אנגעגאנגען שנעל ארויסגעשטיגן אלס איינע פון די אריות אויך ער געשריבן הגהות און הערות אויף ש"ס
מיט רבי'ס וואס זענען געווען בארימט מיט שחבורה .דער טאטע האט אים שטארק פרובירט און שו"ע ,און געשריבן תשובות .אזוי אויך האט
זייער צדקות ווי מיט זייער גאונות בנגלה .דער צוריקצוברענגען פון קאצק ,אבער עס האט זיך ער געשריבן אנדערע ספרים .פון זיינע ספרים
פריערדיגער לובלינער רבי ,כ"ק אדמו"ר רבי זענען געדרוקט געווארן" :גליון מהרש"א" – וואס
אברהם איגר זצ"ל ,איז אויך דער שווער פונעם אים נישט איינגעגעבן. באשטייען פון הערות על סדר הש"ס און הערות
אמשינאווער רבי שליט"א פון ארץ ישראל, עס ווערט דערציילט אז ווען רבי שלמה אויף די פסקי הרי"ף" ,גליון רש"א" – הערות
און אזוי אויך דער שווער פונעם קוזמירער איגר האט אויסגעדריקט זיין ווייטאג צו זיין אויפ'ן שולחן ערוך חלק יו"ד" ,שו"ת ר"ש איגר"
רבי שליט"א – ביידע פון זיי ,אויסגערופענע פאטער רבי עקיבא איגר ,אז זיין זון איז ליידער – וואס באשטייען פון זיינע פסקים און כתבים
"פארכאפט געווארן" צו די "כת חסידים" ,האט אין הלכה" ,ספר העיקרים" – ביאורים אין עיקרי
פייערדיגע עובדי ה' . אים דער זיידע געזאגט אז ער זאל שיקן שליחים
קיין קאצק צו זען אויב דער זון האט אנגעהויבן ההלכות.
דער פריערדיגער לובלינער רבי ,כ''ק מזלזל זיין אין הלכה אדער נישט .ער האט טאקע אסאך תשובות וואס ער האט געשריבן אין
אדמו''ר רבי אברהם איגר זצ''ל געשיקט שליחים וואס האבן דערציילט אז ער הלכה ,זענען אראפגעברענגט געווארן אין די
האט נישט געטוישט זיינע הנהגות אין הלכה, ספרים פון די מחברים בני זמנו ,א שטייגער ווי
און דאן האט רבי עקיבא איגר געזאגט פאר זיין שו"ת נודע בשערים ,שו"ת מהר"מ יפה ,שו"ת
חמדת שלמה ,שו"ת רעק"א ,שו"ת חתם סופר,
די בארימטע ספרים פון הגאוני און נאך .אזוי אויך זענען געדרוקט געווארן טייל
רבי עקיבא ובנו רבי שלמה איגר זצ''ל פון זיינע מכתבים אינעם ספר "אגרות סופרים".
די גדולי הדור האבן זיך באצויגן צו אים מיט
אן אויסערגעווענליכן יראת הכבוד ,פון וואס
עס זעט זיך עטוואס ארויס וויאזוי זיי האבן אים
אנגעקוקט .זיין שוואגער ,דער הייליגער חתם
סופר ,שרייבט אין איין תשובה געוואנדן צו
אים" :יקרת דברי קדשו הנחתים עד צאתי קרית
חוצות ,בשוקי בראי ,לשאוף אויר צח ...שפתותיו
נוטפות דברים עמוקים ,מדבש מתוקים ,אלה
התורות והחוקים .ובגוף הדין הנני מסכים...
ודברי קדשו יהיו לנו שעשועים".
כסלו תשע״ט 47
הכל במקום אחד :מראשית הרעיון עד סוף הדפסה
Tel: 718.313.5152
[email protected]
אוהוצפריחעדהבשב!הרדרכוו!ת
שהתקבלו באהבה בכל תפוצות ישראל
להזמנות יש לפנות כולל :תלמוד בבלי ,טור ושלחן ערוך ,רמב"ם,
אוצר ראשונים ואחרונים
למכון עיון התלמוד347-489-9007 :
הערות מורחבות על הרשב"א והריטב"א ועוד.
הפצה הראשית :שארף 718-812-5120
עם ספר דברי צבי
ביאורים ובירורים בדברי רבותינו הראשונים והאחרונים
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Lavlor #1 - Kislav 5779
- 1 - 48
Pages: