The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by Moment Magazine, 2019-05-31 10:56:42

Lavlor #5 - Adar B 5779

‫אדר ב׳ תשע"ט‬ ‫בס״ד • נומער ‪#5‬‬ ‫אבי"תיאל״וחיפגמווזסָרמעןאדל ָלהאיבמב‪-‬יבשדיי'געייימהלנלגטוליעערטועכצאנפ"ואל‪5‬געטםיטךיע‪#‬״גצטו‬

‫א גייסטרייכע פעדער פאר׳ן עם הספר‬

‫טענות עסט‪-‬ער?‬

‫היסטאריע און הלכה'דיגע איבערזיכט איבער'ן‬
‫גאר מערקווירדיגן ״תענית אסתר״‬

‫פשאםרואויןא "סמגשיטלייתטאניסתשרט"?דער‬
‫אינטערעסאנטע פשטים און ערקלערונגען‬
‫וואס זענען געגעבן געווארן איבער דער‬
‫וואונדערליכער רעטעניש‬

‫"גראונד קאווע" אום שבת‬ ‫ּמפסּופּרכיפילוותכמוטר'ייבתדוםםי‪:‬דגאוען‬ ‫איבעיא להו‬

‫אין קמאילטא׳ןמּדביייען‬ ‫זאל איך אנהייבן דאווענען יעדן‬
‫אינדערפרי שחרית ביי ״וותיקין״?‬
‫קאווע פאבריק‬
‫| הרב עזריאל טויבער‬
‫הגאון רבי אשר עקשטיין‪,‬‬
‫דומ"ץ ק"ק בעלזא ארה״ב‪ ,‬שילדערט זיין‬ ‫ווי אזוי קען איך טראכטן אז אלעס‬
‫באזוך אין די קאלאמביע קאווע פאבריקן און‬ ‫איז באמת גוט‪ ,‬ווען איך לייד‬
‫ברענגט אהיים זיין באשלוס אנבאלאנגט‬ ‫פון שלעכטס?‬
‫די שאלה'דיגע "גראונד קאווע"‪ ,‬און‬ ‫| הרב אהרן פריעדמאן‬
‫די השתדלות הינטער די קוליסן‬
‫עס צו קענען כשר'ן אויף שבת‬ ‫אויסרופן דעם מולד החודש‪,‬‬
‫איר מקור‪ ,‬איז עס מעכב?‬
‫| הרב מרדכי גנוט‬

‫‪ּ ‬פינטעלע איד‪ :‬ליבשאפט ברענגט צופרידנהייט | הרב עזריאל טויבער‬
‫‪ ‬נקודה‪ :‬ונהפוך הוא‪ ...‬און אפשר פארקערט?‬
‫‪ ‬הרב שבתי הוורויץ‪ :‬די מאסקע פונעם רמ"א‬
‫‪ ‬ענדע פון סעריע‪ :‬ספרים און דרוקעריי‬
‫‪ ‬ציטאטן‪ :‬תנן התם‬

‫א‬ ‫| אפקלאנגען |‬

‫בקודש‪ ,‬ויל"ד שאע"פ שהיה רב בעיר אחד ביחד עם‬ ‫כי שלום אהלך‬ ‫‪Address:‬‬
‫המשך חכמה ואור שמח שהיה בדרך אחר ג"כ הי'‬ ‫‪543 Bedford Ave. #207‬‬
‫איבעיא להו ‪ /‬לבלר ‪4‬‬ ‫‪Brooklyn NY 11211‬‬
‫בידידות רב עמו‪.‬‬ ‫‪Telephone:‬‬
‫ג) לגבי פורים קטן‪ ,‬יל"ד קודם כל חשבתי רמז‬ ‫איך האב זייער הנאה געהאט פון דעם ענטפער‬ ‫‪718.928.3347‬‬
‫שזה ר"ת פ'רנסה ו'הצלחה ר'פואה י'שועה מ'זל ‪-‬‬ ‫פון הרב רבי אהרן פריעדמאן איבער דער אפטער‬ ‫‪Fax:‬‬
‫ק'דושה ט'הרה נ'חת שהכל נכלל בפורים‪ ,‬וכן י"ל‬ ‫דילעמע איבער וועלכע אסאך מוטשען זיך וועגן‬ ‫‪718.928.3348‬‬
‫הענין דעני מברך מרדכי שבזכותו יש הרבה כסף‬ ‫‪Email:‬‬
‫בפורים‪ ,‬והעושר מקלל המן שמשום הכי צריך לשלם‬ ‫דעם ריכטיגן פלאץ צו וואוינען‪.‬‬ ‫‪[email protected]‬‬
‫כ"כ כסף‪ ,‬ממילא מחויב איניש וכו' עד דלא ידע‬ ‫איך שפיר עס איז כדאי צוצולייגן‪ ,‬אז לכתחילה‬
‫אם היא עני שמברך מרדכי או עושר שמקלל המן‪,‬‬ ‫פאר ווער עס האט די מעגליכקייט צו וואוינען צווישן‬ ‫______‬
‫אבל סוכ"ס צריך העושר ג"כ יו"ט משו"ה נתן לו‬ ‫חרדי'שע אידן‪ ,‬שומרי תורה ומצוות‪ ,‬און ער האט די‬
‫הפורים 'קטן' שזה ר"ת ק'אסט נ'ישט ט'אליר ‪ -‬לרמז‬ ‫מעגליכקייט בוחר צו זיין וואו צו וואוינען‪ ,‬איז זיכער‬ ‫‪General Inquiries:‬‬
‫שבפורים קטן יכול העושר ג"כ להיות בשמחה שאי"צ‬ ‫און פשוט אז עס איז ענדערש צו וואוינען צווישן‬ ‫‪[email protected]‬‬
‫תורה טרייע אידן‪ ,‬און זיכער ווען עס איז קלאר אז‬
‫לשלם כסף‪.‬‬ ‫אויב וואוינט מען צווישן נישט אידן גרעניצט זיך‬ ‫‪39Store Distribution:‬‬
‫ומה שכתב ר' מרדכי גנוט שליט"א שעפ"י הלכה‬ ‫דאס מיט פארשידענע הלכה'דיגע שוועריגקייטן און‬ ‫‪ARTEX (347) 352-2231‬‬
‫אבל בי"ב חודש מתפלל לפני העמוד‪ ,‬אינו נכון כ"כ‬ ‫שטרויכלונגען‪ ,‬א שטייגער ווי צניעות וכדומה‪ ,‬און‬
‫דעי' בפרי מגדים וביה"ל (סי' קלב ‪ -‬מאמר קדישין)‬ ‫ווי חז"ל זאגן אונז אי איכא דרכא אחריתא – צריך‬ ‫‪Lavlor‬‬
‫דאין האבל מתפלל לפני העמוד בימים שא"א תחנון‬ ‫לקיים “הרחק מן הכיעור ומן הדומה לו” (עיין בבא‬ ‫‪Journal‬‬
‫ולמנצח‪ ,‬ממילא בפורים קטן שאין אומרים למנצח‬ ‫‪Phone:‬‬
‫(וכן בשושן פורים קטן שאפי' הפרוזים אין אומרים‬ ‫בתרא נז‪ ,‬ב‪ ,‬וברש”י שם)‪.‬‬ ‫‪E71x8t..9#2180.73347‬‬
‫למנצח) אין האבל מתפלל לפני העמוד‪( ,‬הפמ"ג זה‬ ‫יישר כח אויף אייער אינהאלטסרייכער‬ ‫‪Email:‬‬
‫בספרו נועם מגדים) וזה 'להלכה'‪ .‬ולגבי הענין של‬ ‫‪[email protected]‬‬
‫משתה ושמחה בין בי"ד ובין בט"ו שבאדר ראשון‪.‬‬ ‫אויסגאבע‪.‬‬
‫ולגבי התורת חיים מקאסוב (אב שלשלת וויזניא)‬ ‫א‪.‬א‪.‬וו‪.‬‬ ‫______‬
‫שכתב כמו שיש יום כפור קטן ישנו יום פורים קטן‪,‬‬
‫יל"ד שבוויזניץ אין אומרים יוכ"פ קטן (אפשר משום‬ ‫באמערקונגען‬ ‫‪©Moment Magazine.‬‬
‫שהתורה עיקר) וכן אין עושים סעודה בפורים קטן‪,‬‬ ‫‪Published by Moment Magazine Inc.‬‬
‫ממילא י"ל בדרך צחות כמו שיש יום כיפור קטן‬ ‫הוספות והארות ‪ /‬לבלר ‪4‬‬ ‫‪All rights reserved. Reproduction in‬‬
‫שאין אומרים זה בוויזניץ כמו"כ יש פורים קטן‪ ,‬שאין‬ ‫‪whole or in part in any form without‬‬
‫אחדשו"ט בכה"ר‪,‬‬ ‫‪prior written permission from the‬‬
‫עושים עסק בזה בוויזניץ‪.‬‬ ‫א) מה שכתב אחד מבני ברק באפקלאנגען‬ ‫‪publisher is prohibited.‬‬
‫ד) לגבי מזל אדר דגים‪ ,‬אפ"ל רמז דמ'זל א'דר‬ ‫לגבי עמידה בעשרת הדברות‪ ,‬יל"ד ששמעתי‬ ‫‪The publisher reserves all right to‬‬
‫ד'גים ר"ת מ'אד‪ ,‬לרמז המשנה באבות (פ"ד‪ ,‬מ"ד)‬ ‫מהגרי"ש אלישיב זצ"ל שלא נכון לעמוד אז משום‬ ‫‪edit all articles for clarity, space and‬‬
‫'מאוד מאוד הוי שפל רוח'‪ ,‬ודגים אינם צועקים אפי'‬ ‫שמראים שזה חלק העיקר מהתורה (כשי' הרמב"ם‬ ‫‪editorial sensitivities. Submissions‬‬
‫כשחותכים אותם (שלא כשאר חיות)‪ ,‬ממילא זה‬ ‫שכתב ידידי ר' מרדכי גנוט שליט"א בחודש שבט‬ ‫‪cannot be returned to sender.‬‬
‫הענין מאדר לקבל הכל באהבה בדרך ענוה ושמחה‬ ‫שההעל"ט)‪ ,‬אבל למעשה אצלינו בטענקא ומעזביז‬ ‫‪Moment Magazine is not responsible for‬‬
‫‪ -‬שמחה ג"כ בגימט' בשמחה‪ ,‬צ"ל בשמחה הרוחני‬ ‫עומדים בכל קריאת התורה בכל שבוע ממילא אין‬ ‫‪the kashrus of any advertised product‬‬
‫כמש"כ במשלי (טו‪ ,‬טו) וטוב לב משתה תמיד‪,‬‬ ‫שום שאלה בזה (וכן מנהל באבוב‪ ,‬טשערנאביל‪,‬‬ ‫‪or service that appears in these pages.‬‬
‫וע"ש ברש"י מי שלבו טוב בעשרו‪ ,‬משתה תמיד‪,‬‬ ‫סקווירא‪ ,‬ליטא ועוד)‪ ,‬ובאמת הגרי"ש והגרח"ק‬ ‫‪Moment Magazine assumes no‬‬
‫כל שנותיו דומות לו ימי משתה‪ ,‬ללמדך שיהא אדם‬ ‫היה עומדים בקריה"ת‪ ,‬אך בשנותיו הזקנים כשהם‬ ‫‪responsibility for the content of articles‬‬
‫‪or advertisements in this publication,‬‬
‫שמח בחלקו‪.‬‬ ‫חולשים מקילים בזה‪.‬‬ ‫‪nor for the content of books that are‬‬
‫ה) ולבסוף יל"ד שזה שכתבתם שר' ליבער‬ ‫ב) ולגבי הראגאטשובער גאון זצ"ל לגבי‬ ‫‪referred to or excerpted herein.‬‬
‫מבארדיטשוב היה נכד ר' יחיאל מיכל מנעמירוב‬ ‫מתנגדים וחסידים‪ ,‬אביו היה חסיד 'חב"ד'‪ ,‬ואמו בא‬
‫זי"ע‪ ,‬אינו לכו"ע‪ ,‬שהרבה אומרים שלא השאיר אחריו‬ ‫מחסידי 'גור'‪ ,‬ממילא הו"ל חסידישע בלוט‪ .‬אגב‪,‬‬
‫דורות רק היה בן אחיו שלו‪ ,‬היה לו ב' בנים ונכד אחד‬ ‫באגרת ששלח פעם לידידו הגה"ק ר' משה צבי ארי'‬
‫ביק זצוק"ל גאב"ד מעזיבוז בעל חיי משה כתב על‬
‫שנעק"ה הי"ד‪ ,‬ממילא צ"ל שהיה ממשפחה שלו‪.‬‬ ‫ה'ענוועלאפ מצד השני ג"כ 'עי' 'עי' וכו'‪ ,‬כדרכו‬
‫הכו"ח הק' צ‪.‬א‪.‬פ‪ ,.‬מאנסי‬

‫אינהאלט‬
‫| לבלר ‪ | 5#‬אדר ב׳ תשע״ט |‬

‫כותבים ומשתתפים‪:‬‬ ‫‪14‬‬ ‫| קולמוס |‪04‬‬
‫הרב עזריאל טויבער‬
‫הרב סיני מלוביצקי‬ ‫‪08‬‬ ‫דפיונמעאםסרקמע"א‬
‫הרב אהרן פריעדמאן‬ ‫| איבעיא להו | ‪20‬‬ ‫הרב שבתי הורוויץ‬
‫הרב מרדכי גנוט‬
‫הרב שלמה אשר טויבער‬ ‫הרב עזריאל טויבער‬ ‫| א נקודה |‪06‬‬
‫הרב שבתי הורוויץ‬ ‫הרב אהרן פריעדמאן‬
‫הרב שמעון שלמה זילבער‬ ‫הרב מרדכי גנוט‬ ‫׳אפוןאראקפעשררט׳?‬
‫הרב משה יודלזאהן‬ ‫הרב שלמה אשר טויבער‬
‫הרב ברוך לאבין‬ ‫ספרים שאפע‬
‫הרב אלימלך פריעדמאן‬ ‫| תענית אסתר |‪42‬‬
‫‪24‬‬ ‫עטסענטו‪-‬תער?‬
‫להתקשר עם המערכת‪:‬‬ ‫הרב שמעון שלמה זילבער‬
‫‪718.928.3347 Ext. # 107‬‬ ‫| ספרים‪/‬דרוקעריי |‬ ‫| כשרות |‪36‬‬
‫‪[email protected]‬‬ ‫פיש פאבריק [‪]2‬‬
‫הרב סיני מלוביצקי‬
‫לבלר איז א‬ ‫הרב אלימלך םריעדמאן‬
‫חודש׳ליכע‬ ‫‪28‬‬
‫תורה‪-‬העפט‬ ‫| ּפינטעלע איד |‪38‬‬
‫בייגעלייגט‬ ‫| פורימ'דיגע מסכתות ופיוטים |‬ ‫ליבשאפט‬
‫צום ׳מ ָאמענט׳‪.‬‬ ‫הרב עזריאל טויבער‬
‫הרב שמעון שלמה זילבער‬
‫״לבלר‬ ‫| אפקלאנגען |‪02‬‬
‫‪ - 6‬ניסן״‬ ‫| ספרים מארק |‪34‬‬ ‫| תנן התם |‪05‬‬
‫וועט אי״ה‬
‫ערשיינען‬
‫לכבוד ּפסח‪.‬‬

‫הרב שבתי הורוויץ‬ ‫| קולמוס |‬

‫די מאסקע פונעם רמ"א‬

‫איד צי אויך אויב ווען ער איז אנגעטרינקען איז ער נישט מסיח דעת פונעם‬ ‫ין א שפעטער שעה שפאצירט א שיכור מיט וואקלדיגעא‬
‫מלך מלכי המלכים‪ ,‬דעם רבונו של עולם‪...‬‬
‫טריט אויפ'ן הויפט שטראז אין וויען הבירה‪ .‬ער גייט און‬
‫‪‬‬ ‫גייט‪ ,‬ביז ער שטויסט זיך אן אין אן אביעקט און טראסקעט‬
‫אראפ אויף דער ערד נעבן א טירל פון איינס פון די‬
‫נאך דער פטירה פונעם הייליגן רמ"א זצ"ל‪ ,‬וועלכער האט בחייו‬
‫פארפאסט אזויפיל ווי דריי‪-‬און‪-‬דרייסיג חיבורים און איז נפטר געווארן ל"ג‬ ‫געשעפטן אויף דער ארטיגער גאס‪.‬‬
‫בעומר‪ ,‬האט דער מספיד אויסגערעכנט צוויי‪-‬און‪-‬דרייסיג מעלות פונעם‬ ‫איינס פון די ארטיגע וועכטער פארדעכטיגן דעם‬
‫גרויסן נפטר‪ ,‬און ער האט זיך אנגעשטרענגט משלים צו זיין דעם נומער‬ ‫מאדנעם ספעקטאקל אין די שפעטע שטונדן‪ ,‬ער צווייפלט אויב דער‬
‫פארשוין פרובירט גאר זיך אריינצובאקומען אינעם געשעפט און עפעס‬
‫דריי‪-‬און‪-‬דרייסיג‪.‬‬ ‫ארויסדערווישן פון דארט‪" .‬האלט!" שרייט דער וועכטער מיט אן ערנסטער‬
‫איז דאן צוגעגאנגען איינס פון די מלווים און ער האט אנגעמערקט‬
‫פאר'ן מספיד אויף א דריי‪-‬און‪-‬דרייסיגסטער מעלה‪ ,‬וואס דאס איז‪ :‬יעדע‬ ‫מינע‪ .‬דער שיכור זעצט פאר זיך צו וואקלען און רעדט נישט קיין ווארט‪.‬‬
‫יאר בפרוס מוצאי פורים פלעגט זיך דער רמ"א פארשטעלן‪ ,‬ער האט‬ ‫ווי מ'מיינט נישט אים מאכט דער שיכור ווייטער זיין וועג‪ ,‬און דער‬
‫געלייגט אויף זיין געזיכט א מאסקע‪ ,‬און ער פלעגט אריבערגיין פון שטוב‬ ‫וועכטער ווידערהאלט זיין שטרענגן באפעל‪" .‬אין נאמען פונעם געזעץ און‬
‫צו שטוב און דערמאנען פאר'ן קהל אז מ'זאל נישט פארגעסן צו דאווענען‬ ‫בפקודת המלך טו איך דיר ווארענען‪ :‬אויב שטעלסטו דיך נישט סטאביל‬

‫תפלת מעריב‪...‬‬ ‫אפ‪ ,‬דאן שיס איך דיר!"‪...‬‬
‫די פארשטעלונג פונעם רמ"א איז געווען טובא גניז בי' און האט‬ ‫ווי דער געזעץ לויטעט חזר'ט דער וועכטער איבער די ווארענונג‬
‫אנטהאלטן א טיפערן געדאנק אז דער מעריב מוצאי פורים טוט פארטייטשן‬ ‫דריי מאל‪ .‬ווען דער שיכור איגנארירט אים‪ ,‬שלעפט דער שוטר ארויס זיין‬
‫רעוואלווער און שיסט אים אין פוס‪ .‬דער שיכור איז אנידערגעפאלן‪ .‬ווי ער‬
‫דעם גאנצן שכרות אום פורים‪.‬‬ ‫איז ניכטער געווארן און געזען ווי ער איז ערנסט פארוואונדעט געווארן‪,‬‬
‫נכנס יין יצא סוד‪...‬‬ ‫האט ער געקלאגט דעם שוטר אין געריכט‪ .‬דער שופט פרעגט פונעם‬

‫ווען מ'צעפליקט דאס שטריקל פונעם הינדל פיסל‪ ,‬דאן זעט מען אין‬ ‫וועכטער‪ :‬פארוואס האסטו געשעדיגט דעם מענטש?‬
‫וועלכער ריכטונג זי פליט‪.‬‬ ‫"איך האב אים געווארנט אז ער זאל זיך זאפארט אפשטעלן אבער ער‬
‫האט נישט געפאלגט‪ ",‬האט דער שוטר ערקלערט‪" ,‬און אלס דעפעקטירער‬
‫ווען בעיצומו של יום הפורים מאכן מיר דעם הגפן‪ ,‬דעמאלט זעט זיך‬
‫ארויס וואס אונזער געדאנקענגאנג איז אין לויף פונעם יאר‪ .‬וואס לערנען‬ ‫ליגט אויף מיר א פליכט לויטן געזעץ אים צו שיסן!"‬
‫"ער איז דאך אבער שיכור געוועזן און ער האט ווארשיינליך נישט‬
‫מיר‪ .‬וואס ליינען מיר‪ .‬וואס טראכטן מיר‪.‬‬
‫די פארשטעלעכץ פונעם רמ"א איז געווען א הייליגע מאסקע צו‬ ‫פארשטאנען וואס מען זאגט אים?" האט דער שופט געוואלט פארשטיין‪.‬‬
‫דערמאנען דעם ציבור זייער הייליגע פליכט‪ ,‬אז אויך ווען ער איז מבוסם‬ ‫דא האט דאס געדולד פונעם וועכטער געפלאצט‪ ,‬און אן אויפגעברויזטער‬
‫פון טרינקען עטליכע גלעזעלעך זאל ער חלילה נישט פארגעסן פונעם מלכו‬ ‫האט ער אויסגערופן‪" :‬איך פארשטיי נישט‪ ,‬אויב דערמאנט מען דעם נאמען‬
‫פונעם קעניג און זיין געזעץ‪ ,‬וועט אפילו דער מערסט אנגעטרינקענער‬
‫של עולם וועמען מיר דינען פורים ווי א גאנץ יאר‪.‬‬
‫בני ישראל יוצאים ביד רמ"א‪ .‬מיר פארשטעלן זיך‪ ,‬מיר זענען מקיים‬ ‫שיכור עטוואס ניכטער ווערן פון זיין וויין!"‬
‫דעם עד דלא ידע‪ ,‬אבער מיר געדענקען אז נכנס יין יצא סוד און דאן איז‬ ‫מיט אט דעם עפיזאד האט אן אלטער חסיד ערקלערט דעם ריכטיגן‬

‫דער כור המבחן ווער מיר זענען און וואס אונזערע רצונות זענען‪ .‬‬ ‫אפטייטש פון דאס זיך אנ'שיכור'ן בעיצומו של יום הפורים‪.‬‬
‫אום פורים‪ ,‬האט דער חסיד ערקלערט‪ ,‬קען מען מבחין זיין אויף יעדן‬

‫אדר ב׳ תשע״ט‬ ‫‪4‬‬

‫הרב ברוך לאבין‬ ‫| תנן התם |‬

‫אי גרסינן לבסומי נייחא‪ ,‬שהוא שמחה לבעל הבית‬ ‫"יאאכים ריבענטראפ‪ ,‬ערנסט קאלטענברוננער‪ ,‬יוליוס‬
‫כשכולם לפניו מטורפים והוא חכם ומשמח בדבר‪ ,‬לכן‬ ‫שטרייכער‪ ,‬אלפרעד ראזענבערג‪ ,‬ווילהעלם קייטל‪,‬‬
‫אלפרעד יאדעל‪ ,‬ארטור סייסאינקווארט‪ ,‬האנס פראנק‪,‬‬
‫יש לו לפזר משלו ולבשם כל בני ביתו‪.‬‬ ‫פריטץ זאקל‪ ,‬וויהעלם פריק"‪ ,‬עולים במכוון כמספר‬
‫"פרשנדתא‪ ,‬דלפון‪ ,‬אספתא‪ ,‬פורתא‪ ,‬אדליא‪ ,‬ארידתא‪,‬‬
‫א פרישע דערהער אין דעם חיוב פון לבסומי‪ ,‬מען זאל‬ ‫פרמשתא‪ ,‬אריסי‪ ,‬ארידי‪ ,‬ויזתא‪ ,‬עשרת בני המן בן‬
‫הנאה האבן פון אנדערע שיכורים‪ ,‬פון רבינו אביגדור מבעלי‬
‫המדתא צרר היהודים‪".‬‬
‫התוס' (עה"ת כי תצא)‪.‬‬
‫קובץ אור ישראל‪ ,‬כ"ט‪ ,‬מאמר הר"ר חיים אלכסנדר ניימאן‬
‫שקודם שישתה אדם מן היין‪ ,‬הרי הוא תם ככבש זו‬ ‫ז"ל‪ .‬עס איז באקאנט אז ווען מען האט אויפגעהאנגען שטרייכער‬
‫שאינה יודעת כלום‪ ,‬וכרחל לפני גוזזיה נאלמת‪ .‬שתה‬ ‫שר"י‪ ,‬איינער פון די צען געהאנגענע ביי די ניורענבערג‬
‫כהוגן‪ ,‬הרי הוא גיבור כארי‪ ,‬ואומר אין כמותו בעולם‪.‬‬ ‫פראצעס אין יאר תש"ז‪ ,‬האט ער אויסגערופן 'פורים ‪.'1946‬‬
‫כיון ששתה יותר מדאי‪ ,‬נעשה כזיר מתלכלך ב‪,...‬‬ ‫הגה"ק ר' מיכאל בער ווייסמאנדל זי"ע האט געזאגט אז עס איז‬
‫נשתכר‪ ,‬נעשה כקוף‪ ,‬עומד ומרקד ומשחק‪ ...‬ואינו יודע‬
‫מרומז אין די קליינע אותיות תש"ז ביי די עשרת בני המן‪.‬‬
‫מה יעשה‪.‬‬
‫ברישיה דמרדכי כלילא רבא דדהבא מוקדנא‪ ,‬ולעילה מן‬
‫אויב ווילט איר וויסן צי איר זענט שוין שיכור‪ ,‬א שילדערונג‬ ‫כלילא טוטפתא דמקבעין בדהבא‪ ,‬דידעין כל עממיא‪...‬‬
‫אין מדרש (מדרש תנחומא נח י"ג) פון שכרות וואס דער שטן‬ ‫די הוא מרדכי יהודי‪ ...‬ארום שמא דה' אתקרי עלך וכו'‬

‫האט געוויזן פאר נח בעפאר'ן טרינקען‪.‬‬ ‫דער פלא'דיגער תרגום אויף דעם פסוק ומרדכי יצא מלפני‬
‫המלך‪ ,‬אז מרדכי הצדיק איז ארויסגעגאנגען מיט תפילין‬
‫וקבלתי דכשמכין המן כשמזכירין שמו ושם אשתו‬ ‫איבערגעדעקט מיט גאלד‪ .‬ע"פ הלכה איז עס אסור‪ .‬רב האי‬
‫ובניו‪ ,‬עושה הקב"ה שירגישו ההכאות כדי שיקבלו צער‬ ‫גאון (גנזי ש‪ ,‬ב' ‪ )86‬מאכט אוועק דעם תרגום‪" :‬יונתן בן עוזיאל‬
‫גדול‪ ,‬וכו'‪ ,‬שאם היה נתקיים עצתו לא היו באים לעולם‪,‬‬ ‫לא גילה תרגום הכתובים כל עיקר‪ ,‬אין זה המצוי אצליכם אלא‬
‫לכן כל הבא לעולם צריך לצערו‪ ,‬ולכן עושה הקב"ה‬ ‫תרגום של הדיוטות‪ ,‬ולא עוד אלא שיש כאן בבבל תרגום אסתר‬

‫שירגישו ההכאות‪.‬‬ ‫כמה גוונים משונים זה מזה‪ ,‬וכו'‪".‬‬

‫קלאפטס מיט'ן גאנצן כח‪ ,‬עס זאל אים גוט וויי טון דעם‬ ‫אין רשות לאדם מישראל לעבור על הגורל‪ ,‬שאין הגורל‬
‫המנ'ען‪( .‬מדרש אליהו‪ ,‬אסתר ס"ז)‬ ‫אלא מפי שמים‪ ...‬והעובר על הגורל כעובר על עשרת‬

‫מוטב לאדם להרבות במתנות לאביונים‪ ,‬וכו'‪ ,‬שאין שם‬ ‫הדברות‪.‬‬
‫שמחה גדולה ומפוארה אלא לשמח לב עניים ויתומים‬
‫ואלמנות וגרים‪ ,‬שהמשמח לב האמללים האלו דומה‬ ‫הפיל פור הוא הגורל‪ ,‬דער שטארקער כח פון א גורל (שו"ת‬
‫הגאונים דפוס ירושלים‪ ,‬תש"ך סי' ס‪ .).‬סתם אזוי איז אסור צו‬
‫לשכינה‪.‬‬
‫מאכן א גורל (יו"ד קע"ט א')‪.‬‬
‫די פייערדיגע ווערטער פון הייליגן רמב"ם אויף די גרויסע‬
‫שמחה פון מתנות לאביונים‪.‬‬

‫אדר ב׳ תשע״ט ‪5‬‬

‫| א נקודה |‬

‫ואנוןהפאופךשהורא‪.‬פ‪..‬ארקערט?‬
‫טייענדיג אין דיש‬
‫מיר טוען! נאכדעם איז דא "ונשמע"‪ .‬מיר‬ ‫אשר ישלטו היהודים המה בשונאיהם"‪ .‬א גרויס‬
‫קענען לערנען טעמי המצות‪ ,‬יעדער אויף זיין‬ ‫טייל פון יו"ט פורים איז קאנצענטרירט אויף‬ ‫פרייליכסטע צייט פונעם‬
‫מדריגה‪ ,‬אבער אונזער "נעשה" איז בכלל נישט‬ ‫דעם ונהפוך הוא‪ .‬אסאך שעות פונעם יו"ט‬ ‫יאר‪ ,‬איז כדאי זיך מתבונן‬
‫תלוי אינעם "נשמע"‪ ,‬מיר טוען דעם רצון ה'‬ ‫פורים ווערן פארטאנצן אויף דעם פסוק‪ .‬אפילו‬ ‫צו זיין אויף א געוויסער‬
‫די פארשטעלעכצער זענען אין גרויס טייל‬ ‫נקודה וואס האט זיך‬
‫בלינדערהייט‪.‬‬ ‫אפגעשפילט במשך דעם‬
‫אמונה פשוטה איז א פעלזן פעסטער יסוד‬ ‫געווידמעט אויף דעם פסוק‪.‬‬ ‫נס פורים וואס מען קען בעז"ה אויך ניצן אויפ'ן‬
‫פאר ערליכע אידן‪ .‬וצדיק באמונתו יחיה‪ .‬נישט‬ ‫לכאורה‪ ,‬וואס איז די גרויסע גדולה מיט‬
‫קיין חילוק וויפיל מען ווייסט‪ ,‬וויפיל מען‬ ‫דעם ונהפוך? אסאך פון די ימים טובים ווי פסח‪,‬‬ ‫גאנצן יאר‪.‬‬
‫לערנט‪ ,‬ווייסן מיר נאך אלץ אז אונזער לעבן איז‬ ‫חנוכה‪ ,‬זענען אויך געווען מיט א גרויסן ונהפוך‬ ‫מיר זענען אלע באקאנט מיט א געוויסן‬
‫הוא? נאכמער‪ ,‬ביי פסח געפינען מיר עס בפירוש‬ ‫סארט טיפ מענטשן וואס ווערן אנגערופן‬
‫נאר מיט אמונה פשוטה‪.‬‬ ‫אין דער תורה‪ ,‬ווי עס שטייט און פרשת יתרו "כי‬ ‫"איפכא מסתברא'ניקעס"‪ .‬דאס הייסט‪ ,‬אז וואס‬
‫און דאס איז וואס מיר פרובירן אריינצובאקן‬ ‫בדבר אשר זדו עליהם"‪ ,‬ווי רש"י הק' איז מסביר‬ ‫זיי הערן‪ ,‬וועלן זיי אויטאמאטיש רעאגירן און‬
‫אין אונזערע קינדער פון דער סעקונדע וואס‬ ‫אז אלעס וואס די מצריים האבן געפלאנט צו טון‬ ‫זאגן "און אפשר פארקערט?"‪ ...‬ווער זאגט אז עס‬
‫מען עפנט די אויגן אינדערפרי‪ ,‬מודה אני‬ ‫פאר די אידן האט פאסירט צו זיי‪ .‬דאס איז דאך‬ ‫איז אזוי?‪ ...‬דאס איז זייער אויטאמאטישע וועג‬
‫לפניך‪ ...‬רבה אמונתיך! ָאן אמונה גייט גארנישט‪.‬‬ ‫ממש א קלארע ונהפוך הוא‪ ...‬פארוואס זינגען‬ ‫פון רעאגירן צו סיי וואס זיי הערן‪ .‬נאך איידער‬
‫מיר לערנען אויס די קינדער פון קליינווייז אן‬ ‫און טאנצן מיר נישט פסח א פרייליכן ניגון אויף‬ ‫זיי האבן אריינגעטראכט בכלל וואס יענער זאגט‪,‬‬
‫נישט צו טראכטן‪ .‬ווען דו הערסט עפעס פון אן‬ ‫כי בדבר אשר זדו עליהם‪ ...‬מען מאכט בכלל‬ ‫שפרינגט זייער מח גלייך צום מהלך פון "אפשר‬
‫ערוואקסענעם זאלסטו עס מקבל זיין כנתינתן‬ ‫נישט קיין עסק פון ונהפוך הוא ביי אנדערע‬
‫מסיני‪ .‬און בעצם איז דאס פון די יסודות אין‬ ‫נסים‪ ,‬נאר ביי פורים איז עס א גאנצע געשעפט‪.‬‬ ‫פארקערט?"‬
‫בדרך כלל איז דאס זייער א נעגאטיווע‬
‫אידישקייט‪.‬‬ ‫פארוואס?‬ ‫וועג פון טראכטן‪ ,‬עס צייגט געווענליך אויף‬
‫אבער דא קען זיך ליידער פיל מאל מאכן‬ ‫מיר וועלן זיך ערלויבן לכבוד פורים‬ ‫אן אומסטאבילער מענטש און אויף א נישט‬
‫א פראבלעם‪ ,‬ווייל ווען דער מח פון א קינד‬ ‫ארויסצוברענגען א נקודה‪ ,‬הגם עס איז גאר אן‬ ‫געזונטן נפש‪ .‬מענטשן האבן נישט ליב צו האבן‬
‫איז געבויט אלעס צו מקבל זיין בלינדערהייט‪,‬‬ ‫ערנסטע נושא וואס איז שטארק נוגע בחיי יום‬ ‫צופיל פארקער מיט אזעלכע סארט "און אפשר‬
‫בפרט ווען עס קומט פון די עלטערן‪ ,‬מלמד‪,‬‬ ‫פארקערטניקעס"‪ .‬אויך פרובירן מיר אלעמאל‬
‫ראש ישיבה‪ ,‬טיטשער וכדו'‪ ,‬קען זיך מאכן אז‬ ‫יום‪.‬‬ ‫צו לערנען און מחנך זיין אונזערע קינדער צו‬
‫אן "אויטאריטעט" האט געזאגט פאר'ן קינד "דו‬ ‫זיין "מקבלים"‪ ,‬נעם אן וואס יענער זאגט דיר‬
‫ביסט אזוי און אזוי"‪" ,‬דו וועסט נישט מצליח‬ ‫‪‬‬ ‫גלייכערהייט‪ ,‬טראכט נישט 'אפשר פארקערט'‪.‬‬
‫זיין"‪" ,‬דיין פלאץ איז נישט דא" וכו'‪ .‬במשך פון די‬ ‫ביי פורים געפינען מיר אן אינטערעסאנטע‬
‫יארן קען מען זיך אנהערן פון ארומיגע מענטשן‬ ‫עס קומט מיר אויס פיל מאל צו הערן פון‬ ‫ערשיינונג וואס די תורה מאכט אונז‬
‫פארשידענע מיינונגען און החלטות אויף זיך‪,‬‬ ‫מענטשן א לאזונג‪" :‬איך פיל מיך ווי אין א‬ ‫ארויסברענגען דאס מציאות פון "פארקערט"‪.‬‬
‫און מען גלייבט עס! פארוואס? ווייל מיר זענען‬ ‫באקס"‪ ...‬איך טאר נישט טראכטן אנדערש‪ ,‬און‬ ‫ווען דו טאנצט און דו פרייסט דיך אויפ'ן‬
‫געוואוינט צו גלייבן‪ ,‬מיר זענען געוואוינט מקבל‬ ‫געוואלדיגן נס פורים‪ ,‬זאלסטו נישט פארגעסן‬
‫צו זיין‪ ,‬און פלוצלינג טרעפט מען זיך אין אן‬ ‫אוודאי נישט זאגן אנדערש‪...‬‬ ‫אז א גרויסער טייל פונעם נס איז געווען‪ ,‬אז עס‬
‫ענגע פלאץ‪ ...‬א באקס‪ ...‬פארשפארט‪ ...‬און מען‬ ‫עס לוינט זיך אריינצוקלערן אין דעם‪ ,‬ווייל‬ ‫האבן פאסירט זאכן פונקט פארקערט ווי מען‬
‫פרובירט צו פארשטיין וואס האט פאסירט מיט‬ ‫זייער אסאך פון די שוועריגקייטן וואס א מענטש‬
‫מיר? פארוואס קען יענער טון כך וכך און איך‬ ‫גייט אריבער‪ ,‬קומען פון אט אזעלכע מחשבות‪.‬‬ ‫האט זיך פארגעשטעלט‪.‬‬
‫מיין אז איך קען נישט? פארוואס איז יעדער מער‬ ‫מיר אידישע קינדער‪ ,‬מאמינים בני מאמינים‪,‬‬ ‫איינע פון די מערסטע באקאנטע פרייליכע‬
‫מצליח ווי מיר? איך וויל ארויס פון דעם באקס‬ ‫זענע פראגראמירט נישט צו טראכטן אדער‬ ‫פסוקים אין מגילת אסתר איז "ונהפוך הוא‬
‫פרעגן פאר מיר טוען דעם רצון ה'‪ .‬דאס איז‬
‫דער באדייט פון "נעשה ונשמע"‪ ,‬קודם "נעשה"‪,‬‬

‫אדר ב׳ תשע״ט‬ ‫‪6‬‬

‫הרב שלמה אשר טויבער‬

‫טראכט‪ ,‬יא‪ ,‬עס איז אמת אז יעדער גייט‪ ..‬יעדער‬ ‫"איך פיל‬ ‫אבער איך פיל אז איך קען נישט‪ ...‬פארוואס?‬
‫בוקט זיך‪ ...‬אבער "אפשר פארקערט"? "ונהפוך‬ ‫מיך ווי אין‬ ‫ווייל יענער האט מיר געזאגט אז איך בין אזוי‪...‬‬
‫הוא"‪ ,‬אפשר איז מרדכי גערעכט? טראכט אריין‬ ‫א באקס"‪...‬‬ ‫און אז יענער האט געזאגט מוז עס דאך זיין‬
‫וועסטו זען ווער עס איז באמת דער גערעכטער‪.‬‬
‫כוונות און האט פרובירט אריינצוברענגען ביי‬ ‫אמת‪...‬‬
‫‪‬‬ ‫אידן א נישט ריכטיגע בליק אויף זיך אליינס‪ ,‬איז‬ ‫ביי די נסים פון יציאת מצרים איז געווען‬
‫דאס געווען גאר שווער אפצוהאלטן ווייל א איד‬ ‫זייער א קלארע מצב פון "וירא ישראל"‪ ,‬ראתה‬
‫עס זענען דא מצבים אין א מענטשנ'ס לעבן‬ ‫שפחה על הים מה שלא ראה יחזקאל‪ ,‬דער נס‬
‫וואס ער מוז זיך אפשטעלן און טראכטן "אפשר‬ ‫איז געווען געוואוינט מקבל צו זיין‪.‬‬ ‫פון קרי"ס האט געמאכט אז אלע וואסערן אין‬
‫פארקערט?" ענק האבן מחליט געווען אז מיינע‬ ‫דאס האט מען ליידער זייער קלאר געזען‬ ‫דער וועלט האט זיך געשפאלטן‪ ,‬עס איז נישט‬
‫כוחות זענען מוגבל‪ ,‬אז איך טויג נישט פאר‬ ‫ביי דער מעשה פון פורים‪ .‬ווי מיר ווייסן איז‬ ‫געווען א נברא אין דער וועלט וואס האט נישט‬
‫דאס אדער פאר יענס‪ ,‬אז איך בין א געבוירענער‬ ‫דער גאנצער נס געווען "בדרך הטבע"‪ ,‬מען‬ ‫געזען אז יש מנהיג לבירה‪ ,‬אז עס איז דא א‬
‫שלימזל‪ .‬אבער ניין! אפשר פארקערט?! איך קען‬ ‫האט נישט קלאר געזען דעם יד ה' ביי טריט און‬ ‫באשעפער א כל יכול‪ .‬אויך האט יעדער געזען‬
‫זיך אליינס די בעסטע‪ ,‬איך ווייס וואס מיינע‬ ‫שריט‪ ,‬די געוואלדיגע נס און השגחה פרטית‬ ‫אז דאס אידישע פאלק איז דער עם הנבחר‪,‬‬
‫כוחות זענען‪ ,‬און קיינער האט נישט די רעכט‬ ‫האט מען ערשט געזען ביים סוף‪ ,‬און ווי חז"ל‬ ‫דער בני בכורי ישראל איז געווען קלאר ווי דער‬
‫איינצושפארן מיינע כוחות וואס דער באשעפער‬ ‫לערנען אונז אז עס איז טאקע געווען א מצב פון‬ ‫העלער טאג‪ .‬און פארשטייט זיך אז יעדער איד‬
‫האט מיר געגעבן‪ .‬און טאמער זאגסטו אנדערש‬ ‫"נהנו מסעודתו של אותו רשע"‪ ,‬נישט נאר מען‬ ‫פאר זיך האט געשפירט די גליקליכקייט צו זיין‬
‫איז ליידער געגאנגען‪ ,‬נאר מען האט נאך הנאה‬ ‫א טייל פון דעם עם הנבחר‪ ,‬און אפילו ווען עס‬
‫וועל איך הויך זינגען און פייפן ונהפוך הוא‪...‬‬ ‫געהאט רח"ל‪ ,‬און דאס איז געווען נאכדעם ווי‬ ‫איז געגאנגען שווער האט מען פארשטאנען אז‬
‫דער הייליגער ארי' דבי עילאי זצ"ל האט‬ ‫מרדכי הצדיק האט זיך געבעטן ביי די אידישע‬ ‫עס לוינט זיך‪ ,‬דער בשבילי נברא העולם האט‬
‫געזאגט אויף דער גמרא (ביצה ט"ו) הרוצה‬ ‫קינדער נישט צו גיין‪ .‬אבער דער מצב פון‬
‫שיתקיימו נכסיו יטע בהן אדר‪ ,‬אז די ר"ת פון‬ ‫"יעדער גייט" איז געווען אסאך שטערקער ווי‬ ‫דעמאלט געהאט זייער א קלארע באדייט‪.‬‬
‫אד"ר איז ר'אש ד'ברך א'מת‪ .‬אז איינער וויל‬ ‫די ווערטער פון מרדכי הצדיק‪ .‬יעדער האט זיך‬ ‫עס זענען אלעמאל געווען א שוואכע‬
‫מצליח זיין מיט זיינע פארמעגנס סיי ברוחניות‬ ‫געבוקט צו המן הרשע‪ ,‬אבער ומרדכי לא יכרע‬ ‫עלעמענט ביי כלל ישראל וואס האבן פרובירט‬
‫און סיי בגשמיות‪ ,‬זאל ער זיך שטענדיג באניצן‬ ‫ולא ישתחוה‪ ,‬אים האט נישט אינטערעסירט‬ ‫אריינצוברענגען ספיקות ביי א איד אויפ'ן‬
‫וואס יעדער טוט‪ ,‬אבער ביי די סתם עמך איז עס‬ ‫רבוש"ע ח"ו‪ ,‬אדער גאר אריינברענגן ספיקות‬
‫מיט די הייליגע מדה פון אמ"ת‪.‬‬ ‫ליידער נישט אזוי געווען‪ ,‬עס האט זיי געפעלט‬ ‫אין זיך אליינס‪ .‬און די תשובה איז אלעמאל‬
‫מיט דעם ווארט קען מען גוט פארשטיין‬ ‫די ידיעה פון "שטעל דיך אפ"‪ ,‬טראכט אריין‪,‬‬ ‫געווען "הבדלו"‪ ...‬שייד זיך אפ פון זיי‪ ...‬לאז דיך‬
‫דעם מאמר וואס דער הייליגער צאנזער רב זצ"ל‬ ‫ווער איז גערעכט‪ :‬מרדכי הצדיק‪ ,‬אדער "יעדער‬ ‫נישט פארפירן פון זייערע קשיות‪ ...‬פרוביר נישט‬
‫האט געזאגט פאר הרה"ק ר' שלמה ממונקאטש‬ ‫גייט"? דער איינציגער וואס האט געטראכט‬ ‫חוקר צו זיין‪ ...‬און מיט זאגן יעדן טאג "למען‬
‫זצ"ל אז די ר"ת פון אמ"ת איז מ'קומך א'ל ת'נח‪.‬‬ ‫"אוט אף די באקס" איז געווען מרדכי הצדיק‪,‬‬ ‫תזכור את יום צאתך מארץ מצרים" חזר'ן מיר‬
‫דאס איז א פסוק אין קהלת (י‪ ,‬ד) "אם רוח‬ ‫ער האט קלאר געזען אז דא איז א מלחמה לה'‪,‬‬ ‫איבער אז מיר ווייסן און גלייבן אז קודשא בריך‬
‫המושל תעלה עליך מקומך אל תנח"‪ .‬אפילו עס‬ ‫ער איז נישט נתפעל געווארן פונעם מצב‪ ,‬נאר‬ ‫הוא ואורייתא וישראל חד הוא‪ ,‬און מיר טראכטן‬
‫וועט זיין א מושל‪ ,‬א געוויסע אויטאריטעט‪ ,‬וואס‬ ‫איינער אליינס זיך ארויסגעשטעלט אלס דער‬
‫וועט ארויפבלאזן אויף דיר א רוח פון יאוש‪ ,‬א‬ ‫נישט‪ ,‬מיר זענען נעשה ונשמע אידן!‬
‫רוח אז דו קענסט נישט‪ ,‬א רוח אז דו טויגסט‬ ‫"איש יהודי"‪.‬‬ ‫איז ווי לאנג עס האבן זיך אפגעשפילט‬
‫נישט‪ ,‬זאלסטו געדענקען אמ"ת‪" ,‬מ'קומך א'ל‬ ‫דערפאר מאכט מען פורים א גאנצן עסק‬ ‫אפענע נסים מיט אידישע קינדער‪ ,‬ווי ביי יצי"מ‪,‬‬
‫ת'נח"! פארגעס נישט דיין פלאץ‪ ,‬ווייס ווער דו‬ ‫מיט'ן "ונהפוך הוא"‪ .‬מען זאגט פאר א איד‪,‬‬ ‫אדער ביי נס חנוכה‪ ,‬האט א איד קיינמאל נישט‬
‫ביסט‪ ,‬נוץ אויס דיינע כוחות‪ .‬איי וועסטו פרעגן‬ ‫לערן דיך פון מרדכי הצדיק‪ ,‬שטעל דיך אפ און‬ ‫געהאט קיין ספק אין ויאמינו בה'‪ ,‬קיינמאל נישט‬
‫ווער זאגט? יעדער זאגט דאך אז איך טויג נישט?‬ ‫געהאט קיין ספק אין במשה עבדו‪ ,‬און קיינמאל‬
‫זאגט מען אים‪ ,‬הרוצה שיתקיימו נכסיו יטע בהן‬ ‫נישט געהאט קיין ספק אין זיך אליינס‪ .‬א איד‬
‫אד"ר‪ ,‬ר'אש ד'ברך א'מת‪ ,‬לערן דיך פון חודש‬ ‫האט אלעמאל געוואוסט זיינע כוחות‪ ,‬געגלייבט‬
‫אדר‪ ,‬לערן דיך פון דעם "ונהפוך הוא"‪ ,‬אז אפילו‬ ‫אין זיינע כוחות‪ ,‬און געניצט זיינע כוחות‪ .‬אבער‬
‫יעדער גייט‪ ...‬יעדער בוקט זיך‪ ...‬יעדער זאגט‪...‬‬ ‫ווי נישט ווי‪ ,‬במשך פון די יארן וואס אידן זענען‬
‫געוואקסן מיט דער פעסטקייט פון אמונה פשוטה‬
‫אבער‪ ,‬איך זאג "און אפשר פארקערט"!!!‬ ‫האט דאס מיטגעברענגט א שוועריגקייט אז ווען‬
‫זאל דער באשעפער אונז אלע בענטשן מיט‬ ‫עס איז אויפגעשטאנען איינער מיט נישט ערליכע‬

‫ליהודים היתה אורה ושמחה וששון ויקר ‪.‬‬

‫אדר ב׳ תשע״ט ‪7‬‬

‫פארשנויטודיישאעטרטס‬

‫איןשםמאגסילת?רת‬

‫אדר ב׳ תשע״ט‬ ‫‪8‬‬

‫אינטערעסאנטע פשטים און ערקלערונגען וואס זענען געגעבן‬
‫געווארן איבער דער וואונדערליכער רעטעניש‬

‫הרב משה יודלזאהן‬

‫איז דאס געוויס דער אינטערעסאנטער פאקט אז עס ווערט‬ ‫"דמעגרילחיתדואסשתפרון"‬
‫נישט דערמאנט אפילו איינמאל דעם באשעפער'ס נאמען!‬
‫דער חידוש איז צווייפאכיג‪ ,‬וויבאלד דער גאנצער געדאנק פון‬ ‫מגילת אסתר איז איינע פון די סאמע אינטערעסאנטסטע‬
‫מגילת אסתר קומט ארויסברענגען דעם פאקט אז אלצדינג‬ ‫חלקים פון תורה שבכתב‪ .‬זי איז איינע פון די לעצטע זאכן וואס‬
‫זענען געשריבן געווארן אין "תורה שבכתב"; זי באשרייבט‬
‫ווערט געפירט מיט א ספעציעלן חשבון פון אויבן‪.‬‬ ‫גארנישט קיין פרטים איבערן דעמאלטיגן לעבן – אויסער‬
‫די וואונדערליכע השגחה פרטית באגלייט יעדן פונקט פון‬ ‫די דירעקטע מעשה וואס ער קומט דערציילן (אזא קעניג ווי‬
‫דער מגילה‪ ,‬פון אחשורוש'ס שגעון אריינצוברענגען ושתי צו‬ ‫אחשורוש‪ ,‬וואס חז"ל געבן פיל ערקלערונגען ווער ער איז‬
‫דער סעודה‪ ,‬ביז זיין גרעסערן שגעון איר צו הרג'ענען אן קיין‬ ‫געווען און וואס ער האט געמיינט פאר כלל ישראל‪ ,‬באקומט‬
‫נארמאלער אורזאך‪ ,‬און ביז זיין נעמען די אידישקע אסתר‬ ‫נישט קיין ברעקעלע דעקונג אין דער מגילה אויסער וואס‬
‫אלס נייע קעניגין‪ ,‬און טאקע דווקא מיט'ן פאקט אז אסתר‬ ‫איז דירעקט נוגע צום נס פורים); זי איז צוערשט געשריבן‬
‫און מרדכי פאר'עקשנ'ען זיך נישט אויסצוזאגן ווער זי איז‬ ‫געווארן אלס בריוו – ווי עס שטייט אין מגילה זעלבסט "דברי‬
‫און פון וואנעט זי שטאמט – א זאך וואס וועט זיך שפעטער‬ ‫האגרת הזאת" – און איז ערשט דערנאך באשטימט געווארן‬
‫ארויסשטעלן אלס גאר וויכטיגער פאקטאר אינעם "סורפרייז"‬ ‫אריינצוגיין אין "תורה שבכתב"‪ ,‬און דערפאר דארף מען דאס‬
‫טאקע ליינען ווי א בריוו – מיט פילע הלכות וואס זענען‬
‫וואס אסתר האט צוגעגרייט פאר המן‪.‬‬ ‫פארבינדן דערמיט; אין גמרא איז דא א גאנצע מחלוקת אויב‬
‫די ספעציעלע השגחה פארט ווייטער אריבער דעם פאקט‬ ‫עס איז געשריבן געווארן ברוח הקודש; און נאך פארשידענע‬
‫אז מרדכי האט זיך אונטערגעהערט ווי בגתן ותרש פלאנען אן‬
‫אטענטאט אויפ'ן קעניג‪ ,‬און צום פאקט אז אנשטאט איגנארירן‬ ‫גאר מערקווירדיגע פונקטן וואס מיר זעען אין מגילת‬
‫זייער פלאן האט ער דאס אויסגעזאגט פאר‬ ‫אסתר‪.‬‬
‫אסתר – צוברענגענדיג אז עס זאל‬
‫פאראייביגט ווערן אינעם‬ ‫אבער אויב עס איז דא איין נושא‬
‫קייזערליכן‬ ‫וואס שרייט ארויס פון זיך‬
‫טאגבוך‪.‬‬ ‫אליינס "דרשני"‪,‬‬

‫אדר ב׳ תשע״ט ‪9‬‬

‫אינערליכע הסברים פארוואס עס ווערט‬ ‫סתם מלך און נישט מלך אחשורוש‪" ,‬במלך מלכי‬ ‫ווייטער ווען אסתר ציטערט אז דער קעניג‬
‫געברענגט אין גמרא (מגילה ז‪ ,).‬אז די חכמים אין‬ ‫המלכים הכתוב מדבר"‪ָ ,‬אן דערמאנען אז ס'גייט‬ ‫וועט איר הרג'ענען פאר'ן אריינקומען ָאן רשות‪,‬‬
‫יענעם דור זענען געווען מסופק אויב מ'זאל עס‬ ‫בכלל ארויף אויך אויף אחשורוש‪ .‬בפשטות גייט‬ ‫באקומט זי א ספעציעלן נשיאת חן ביים קעניג‬
‫אריינלייגן אין די כ"ד כתבי קודש אדער נישט‪,‬‬ ‫עס אויך ארויף אויף אחשורוש‪ ,‬אבער דער מדרש‬ ‫ָאן קיין אויסערליכע סיבה‪ ,‬שוין אפגערעדט דער‬
‫און אזוי אויך דאס וואס מיר געפינען דארט‬ ‫פרובירט אראפצושטעלן א יסודות'דיגן געדאנק‬ ‫פאקט אז זי האט געהאלטן נאך א תענית וואס‬
‫א מחלוקת אויב מגילת אסתר איז געשריבן‬ ‫אז דער עיקר דרייט זיך ארום דעם באשעפער‬ ‫דאן איז מען בלאס און נישט אזוי בא'חנ'ט‪ .‬אין‬
‫געווארן ברוח הקודש אדער נישט‪ ,‬טראצדעם‬ ‫וואס האט עס אויסערליך אויסגעשטעלט ווי‬ ‫דער זעלבער וויכטיגער נאכט קען דער קעניג‬
‫וואס אויסערליך איז דאס געוויס נישט דער‬ ‫פונקט נישט איינשלאפן‪ ,‬און פונקט באפעלט‬
‫כאילו דער קעניג אחשורוש פירט דאס רעדל‪.‬‬ ‫ער צו פארטרייבן זיין לאנגווייליגקייט דורכ'ן‬
‫אורזאך‪.‬‬ ‫ליינען אלטע מעשיות פונעם טאגבוך‪ ,‬און פונקט‬
‫דאס זעלביגע איז בנוגע דאס וואס עס‬ ‫אלזא‪,‬‬ ‫ליינט זיך די אלטע מעשה ווי מרדכי האט אים‬
‫שטייט אין גמרא דארטן‪ ,‬אז עס זענען דא וואס‬ ‫די פראגע‬ ‫געראטעוועט פון דער געפלאנטער אטענטאט‪,‬‬
‫האלטן אז מגילת אסתר איז נישט "מטמא את‬ ‫בויערט‬ ‫און פונקט יעצט כאפט זיך דער קעניג אז ער‬
‫הידים"‪ ,‬אנדערש ווי די אנדערע כתבי קודש וואס‬ ‫שטערקער‪:‬‬ ‫האט אייגנטליך נאכנישט באצאלט פאר מרדכי‬
‫זענען אלע יא מטמא את הידים (לטעם טומאה‬ ‫פארוואס‬
‫זו אכמ"ל‪ ,‬ועי' שבת יד‪ .).‬עס איז טאקע גאר‬ ‫שטייט נישט‬ ‫עפעס גוטס פאר'ן אים ראטעווען‪.‬‬
‫וואונדערליך‪ ,‬אז די איינציגסטע אנדערע צוויי‬ ‫ארויס‪-‬‬ ‫דאס אלעס פאסירט פונקט ווען זרש איז‬
‫חיבורים פון די כ"ד כתבי קודש איבער וואס עס‬ ‫געשריבן‬ ‫מחליט צו הענגען מרדכי'ן פונעם בוים‪ ,‬און‬
‫זענען דא וואס האלטן אז זיי זענען נישט מטמא‬ ‫טאקע ווען המן וויל קריגן רשות דערצו פונעם‬
‫את הידים‪ ,‬זענען די צוויי מגילות "קהלת" און‬ ‫דעם‬ ‫קעניג – הייבט ביי אים אלעס אן צו גיין מיט'ן‬
‫"שיר השירים"‪ ,‬וואס זענען ביידע פארפאסט‬ ‫באשעפער'ס‬ ‫פיטם אראפ‪ ,‬אזש ביז'ן זעלבסט קריגן די תלייה‬
‫געווארן דורך שלמה המלך‪ .‬די איינציגסטע זאך‬
‫מיט וואס די דריי מגילות‪ ,‬קהלת‪ ,‬שיר השירים‬ ‫נאמען‬ ‫אין ווינציגער פון פיר‪-‬און‪-‬צוואנציג שעה‪.‬‬
‫און אסתר זענען פארבינדן‪ ,‬איז דער פאקט אז‬ ‫אין דער‬ ‫אזא קייט פון השגחה פרטית געפינען‬
‫זיי זענען די איינציגסטע דריי מגילות – פון אלע‬ ‫גאנצער‬ ‫מיר נישט אין קיין איין אנדערן ארט אין תורה‬
‫חיבורים פון די כ"ד כתבי קודש – וואס פארמאגן‬ ‫מגילה?!‬ ‫שבכתב‪ ,‬און עס זעט זיך קלאר ארויס אז עס‬
‫נישט קיין איינמאל דעם שם הוי"ה אין זיך! (אין‬ ‫איז געשריבן געווארן טאקע מיט דעם ציל –‬
‫קהלת שטייט גראדע דער שם אלקים‪ ,‬אבער‬ ‫די גמרא אין חולין (קלט‪ ):‬דרש'נט דאס‬ ‫ארויסצוברענגען די ספעציעלע השגחה פרטית‬
‫פאלגנדע‪" :‬אסתר מן התורה מנין? 'ואנכי הסתר‬ ‫וואס האט זיי באגלייט אויף טריט און שריט‬
‫קיינמאל דער שם הוי"ה)‪.‬‬ ‫אסתיר' (דברים לא‪ ,‬יח)"‪ ,‬וואס בפשטות מיינט‬ ‫(ווען נישט‪ ,‬וואלט מען‪ ,‬צום ביישפיל‪ ,‬געקענט‬
‫אויסערליך איז דאס ווייטער נישט דער‬ ‫דאס נאר א דרש וואו אסתר המלכה איז מרומז‬ ‫אנהייבן די מגילה ביים דערציילן אז דער קעניג‬
‫פשוט'ער פשט פארוואס מ'האט זיך פונקט‬ ‫אין די תורה‪ ,‬אבער עס שיינט אויך אז חז"ל‬
‫געדונגען איבער די דריי מגילות אויב זיי‬ ‫זענען דא מרמז אז אין מגילת אסתר איז דעם‬ ‫האט גענומען פאר זיין ווייב א אידיש מיידל)‪.‬‬
‫זענען מטמא את הידים‪ ,‬אבער עס איז דא א‬ ‫באשעפער'ס נאמען באהאלטן (זע שפעטער מער‬ ‫אלזא‪ ,‬די פראגע בויערט שטערקער‪:‬‬
‫מעגליכקייט אז אין די פנימיות איז דאס אויך‬ ‫דערוועגן‪ ,‬אז דער בעל האשכול לערנט טאקע‬ ‫פארוואס שטייט נישט ארויסגעשריבן דעם‬
‫איינע פון די אורזאכן (זע אויך שפעטער וואס‬
‫אזוי אפ די גמרא)‪.‬‬ ‫באשעפער'ס נאמען אין דער גאנצער מגילה?!‬
‫דער "מרדכי" זאגט דערוועגן)‪.‬‬ ‫עס קען אויך זיין‪ ,‬אז דאס איז איינע פון‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫ווי עס זעט זיך אויס‪ ,‬האבן שוין חז"ל זיך‬
‫עס איז אויך באקאנט דאס וואס דער אריז"ל‬ ‫געמוטשעט מיט די פראגע‪ ,‬און טראצדעם וואס‬
‫שרייבט דערוועגן (פרי עץ חיים‪ ,‬שער הפורים‬ ‫זיי פרעגן עס נישט דירעקט‪ ,‬זעען מיר אבער‬
‫פ"ו)‪ ,‬אז אויך דעם אייבערשטנ'ס נאמען האט‬
‫מען באהאלטן אין דער מגילה זעלבסט‪ ,‬אין‬ ‫עפעס א "התייחסות" דערצו‪.‬‬
‫ראשי‪-‬תיבות און אין סופי‪-‬תיבות‪ ,‬א שטייגער ווי‬ ‫אין גמרא מגילה (טו‪ ,:‬ועי' פרקי דר"א פ"נ)‪,‬‬
‫דער פסוק (ה‪ ,‬ד)‪" :‬יבוא המלך והמן היום"‪ ,‬און‬ ‫ווערט גע'דרש'נט דאס פאלגנדע‪" :‬בלילה ההוא‬
‫(ה‪ ,‬יג)‪" :‬וכל זה איננו שוה לי"‪ ,‬און (ז‪ ,‬ז)‪" :‬והמן‬ ‫נדדה שנת המלך (אסתר ו‪ ,‬א)‪ ,‬אמר רבי תנחום‪:‬‬
‫ראה כי כלתה אליו הרעה"‪ ,‬און נאך פסוקים‬ ‫נדדה שנת מלכו של עולם"‪ .‬אין מדרש (אסת"ר‬
‫(ועיעו' באליה רבה סי' תר"צ סקי"ט בשם מעגלי‬ ‫פ"ג סוף ס"י) שטייט שוין פיל שטערקער פון‬
‫דעם‪ ,‬אז אין יעדן ארט אין מגילת אסתר וואו עס‬
‫צדק)‪.‬‬ ‫שטייט סתם "מלך" און נישט "מלך אחשורוש"‪,‬‬
‫אסאך ספרי קבלה און ספרי חסידות געבן‬ ‫באדייט דאס "קודש וחול"‪ ,‬דאס הייסט עס גייט‬
‫טיפע ערקלערונגען איבער די רמזים‪ ,‬אבער‬ ‫ארויף סיי אויפ'ן קעניג אחשורוש און סיי אויפ'ן‬
‫אויבערפלעכליך דארפן מיר ווייטער טרעפן אן‬ ‫אויבערשטן – דער מלך מלכי המלכים‪ .‬ווידער אין‬
‫ערקלערונג‪ ,‬פארוואס טאקע שטייט עס נישט‬ ‫א צווייטן מדרש (אבא גוריון פ"א)‪ ,‬גייט עס שוין‬
‫אזוי ווייט ווי צו זאגן אז דארט וואו עס שטייט‬

‫אדר ב׳ תשע״ט‬ ‫‪10‬‬

‫קדושה עס צו מעגן ראטעווען פון א פייער‬ ‫מען נישט געוואלט אריינשרייבן אין איר דעם‬ ‫קלאר ארויסגעשריבן לענגאויס די מגילה‪.‬‬
‫אום שבת‪ ,‬אנדערש ווי די אנדערע ספרים וואס‬ ‫אייבערשטנ'ס נאמען‪.‬‬
‫מ'מעג פארט ראטעווען וויבאלד זיי פארמאגן‬ ‫דהפאיוראנבפעשיעםכרו"מלטיב"עיעומלדיעם?‬
‫‪‬‬
‫אין זיך דעם שם ה'‪.‬‬ ‫עס איז גאר אינטערעסאנט דער פאקט אז‬
‫מיר ווייסן (עי' מגילה ט‪ .‬ועוד) אז תלמי מלך‬ ‫אצינד לאמיר דורכגיין זיינע טעמים‪:‬‬ ‫איינע פון די גרעסטע ראשונים – דער ראב"ד‬
‫מצרים האט טאקע שפעטער באפוילן פאר די‬ ‫דער ערשטער טעם‪ ,‬אז מרדכי האט‬ ‫השני (שווער פונעם ראב"ד השלישי ובעל‬
‫אידן איבערצוזעצן די תורה אויף זייער שפראך‪.‬‬ ‫מורא געהאט אז די פרסיים וועלן עס איבערזעצן‬ ‫"השגות הראב"ד")‪ ,‬באציט זיך דערצו אין זיין‬
‫אלזא‪ ,‬מרדכי'ס חשש איז געווען באגרינדעט‪,‬‬ ‫אין זייער שפראך און דער שם ה' וועט ליגן צווישן‬ ‫"ספר האשכול" (סוף סי' כ'‪ ,‬הלכות סדר הסדרים‬
‫נאכדערצו ווען ער איז געווען דער "משנה‬ ‫זיי‪ ,‬ווערט אויך געברענגט אין מדרש לקח טוב‬ ‫של כל השנה)‪ ,‬און געט אן נישט ווייניגער ווי פיר‬
‫למלך" אחשורוש‪ ,‬וואס געוויס וואלט די דאזיגע‬ ‫אויף מגילת אסתר (וואס שרייבט מיט א פשטות‪:‬‬ ‫טעמים‪ ,‬אין נאמען פון "הגאון" רב סעדיה גאון‪.‬‬
‫מעשה איבערגעזעצט געווארן פאר די פרסיים‪,‬‬ ‫"לפי שנכתבה במלכי מדי ופרס"‪ ,‬און נישט נאר‬ ‫לאמיר דא דורכגיין זיינע פיר יסודות'דיגע‬
‫און אפילו צו זייערע "דברי הימים אשר למלך‬ ‫אלס חשש)‪ ,‬און אינעם "מרדכי" אויף מסכת‬ ‫תירוצים‪ ,‬און זען וואס עס איז דא צוצולייגן‬
‫אחשורוש" (ווי דער אבן עזרא טענה'ט טאקע‪,‬‬ ‫שבת (קטז‪ ,:‬אות שצ"ו)‪ .‬דער מרדכי לייגט דארט‬
‫אויך צו‪ ,‬אז דאס איז דער אורזאך פארוואס אויב‬ ‫אדער מעיר זיין דערויף‪:‬‬
‫זע שפעטער)‪.‬‬ ‫ס'איז נישט געשריבן געווארן פינקטליך ווי עס‬ ‫א' — מרדכי האט געוואוסט אז די פרסיים‬
‫אזוי אויך וועלן מיר אצינד בעסער‬ ‫דארף צו זיין‪ ,‬פארמאגט עס נישט די ספעציעלע‬ ‫וועלן איבערזעצן די מגילה אין זייער שפראך‪,‬‬
‫פארשטיין דאס וואס עס שטייט אין "מגילת‬ ‫און השי"ת האט נישט געוואלט אז זיין נאמען‬

‫זאל ליגן צווישן די פרסיים‪.‬‬
‫ב' — ענליך צו דעם‪ ,‬אז עס קען גאר זיין‬
‫ערגער פון דעם‪ ,‬ווייל די פרסיים וועלן מעגליך‬
‫איבערזעצן די מגילה און איבעראל וואו עס‬
‫שטייט דעם אייבערשטנ'ס נאמען וועלן זיי דאס‬
‫אויפטוישן מיט זייער געטשקע‪ ,‬כאילו יענער איז‬

‫געשטאנען אין שפיץ פונעם נס‪.‬‬
‫ג' — וויבאלד עס איז נישט געווען קיין‬
‫אפענעם נס אזויווי די ניסים פון מצרים‪ ,‬נאר עס‬
‫איז געווען בדרך הטבע‪ ,‬און דער באשעפער האט‬
‫נישט געוויזן זיין גרויסן האנט מיט א פרסום‪,‬‬
‫דערפאר האט מען באהאלטן זיין נאמען‪ .‬דער‬
‫ראב"ד לייגט צו‪ ,‬אז דאס איז "על דרך שאמרו‪:‬‬
‫אסתר מן התורה מנין‪ ,‬שנאמר ואנכי הסתר‬

‫אסתיר פני"‪.‬‬
‫ד' — מיר געפינען אין גמרא (ר"ה יח‪ ,):‬אז‬
‫עס פלעגט זיין איינגעפירט צו שרייבן אין די‬
‫אגרות און שטרי‪-‬חובות אד"ג‪ ,‬אז עס איז "כך‬
‫וכך ליוחנן כהן גדול לא‪-‬ל עליון"‪ ,‬און די חכמים‬
‫האבן געזאגט אז ווען יענער וועט אפצאלן זיין‬
‫חוב וועט דער שטר זיך וואלגערן אין די מיסט‪,‬‬
‫און דעם אייבערשטנ'ס נאמען וועט ליגן בבזיון‪.‬‬
‫דערפאר האבן זיי מבטל געווען דעם מנהג‪ ,‬און‬
‫פון גרויס שמחה האבן זיי אפילו קובע געווען‬
‫יענעם טאג אלס יום טוב‪ .‬אלזא‪ ,‬וויבאלד מיר זעען‬
‫דאך אין מגילת אסתר אז עס ווערט אנגערופן‬
‫אן "איגרת"‪ ,‬ווי עס שטייט אין פסוק (ט‪ ,‬כט)‪:‬‬
‫" ֵאת ִא ֶ ּגֶרת ַהּפּוִרים ַה ֹּזאת" (וכדאיתא במגילה‬
‫יט‪ ,).‬דערפאר כדי נישט צו פונאנדערשיידן‬
‫צווישן דעם איגרת און די אנדערע איגרות האט‬

‫איז בגימטריא "הטבע")‪ ,‬און דערפאר וויבאלד‬ ‫ק'‪ ,‬ועוד)‪.‬‬ ‫תענית"‪ ,‬איבערן טאג ח' בטבת‪ ,‬אז עס איז‬
‫דא איז דער נס צוגעפירט געווארן בדרך הטבע‪,‬‬ ‫אויף דעם ארויף בויט זיך אויך דער געדאנק‪,‬‬ ‫א יום תענית וויבאלד אין יענעם טאג איז די‬
‫אז טראצדעם וואס דער אייבערשטער האט זיך‬ ‫תורה איבערגעזעצט געווארן אין גריכיש פאר‬
‫איז טאקע דער שם הוי"ה באהאלטן‪.‬‬ ‫כביכול באהאלטן אין דער מגילה‪ ,‬ליגט אבער‬ ‫תלמי המלך‪ ,‬און עס איז אראפ א פינסטערניש‬
‫אבער דער אמת איז אז ס'גייט פיל טיפער‬ ‫יא זיין נאמען באהאלטן אין דער שפראך פון‬ ‫אויף דער וועלט פאר דריי טעג‪ .‬אין מסכת‬
‫פון דעם‪ :‬דער אשכול האט דאך געזאגט אז דאס‬ ‫דער מגילה‪ ,‬אנגעהויבן פון דאס וואס חז"ל זאגן‬ ‫סופרים (פ"א ה"ז) געפינען מיר אויך וואספארא‬
‫איז אויך דער טיפער באדייט פונעם מאמר חז"ל‬ ‫אז "מלך" גייט אויך ארויף אויפ'ן אייבערשטן‪,‬‬ ‫אפקלאנג עס האט איבערגעלאזט ביים אידישן‬
‫"אסתר מן התורה מנין‪ ,‬שנאמר ואנכי הסתר‬ ‫און געענדיגט ביי די רמזים פונעם אריז"ל און‬ ‫פאלק‪ ,‬אז דאס איז געווען אזא שווערער טאג‬
‫אסתיר פני"‪ .‬אצינד‪ ,‬לאמיר אריינקלערן א מינוט‪,‬‬ ‫אנדערע איבער דער שם הוי"ה און אנדערע‬ ‫פאר כלל ישראל אזויווי דער טאג וואס מ'האט‬
‫אויף וואס גייט דער דאזיגער פסוק ארויף? אויף‬ ‫שמות וואס ליגן באהאלטן אין ספעציעלע‬
‫די אידן וואס וועלן זיך געפינען אין גלות‪ .‬וואו‬ ‫ראשי‪-‬תיבות און סופי‪-‬תיבות‪ .‬דאס מיינט‪ ,‬אז‬ ‫געהאט געמאכט דעם עגל‪ .‬עד כדי כך!‬
‫האט פאסירט דער נס פורים? יא‪ ,‬טאקע אין‬ ‫דער אייבערשטער האט זיך באהאלטן אין דער‬ ‫טראצדעם וואס אויבערפלעכליך וואלט זיך‬
‫גלות! דערפאר איז יענער נס געווען אויף א‬ ‫געקענט דאכטן אז עס איז גאר א חשיבות פאר‬
‫באהאלטענעם אופן פון "הסתר אסתיר פני" (כ"כ‬ ‫מגילה זעלבסט!‬ ‫כלל ישראל און פאר די הייליגע תורה‪ ,‬אז אפילו‬
‫די גוים פאראינטערעסירן זיך אין איר‪ ,‬איז אבער‬
‫בעבודת ישראל)‪.‬‬ ‫דער נס‬ ‫פאקטיש דער אידישער בליק גענצליך אנדערש‬
‫אין ספר "דורש טוב לעמו" (להג"ר שמואל‬ ‫פורים‬ ‫דערויף‪ ,‬און ווי מיר זעען דא אויך‪ ,‬אז צוליב‬
‫טובי' שטרן זצ"ל‪ ,‬נשיא אגודת הרבנים)‪ ,‬שרייבט‬ ‫איז א טייל‬ ‫דעם האט מרדכי נישט געוואלט אריינלייגן דעם‬
‫ער ענליך צו דעם ערקלערנדיג אויך פארוואס‬ ‫פונעם‬ ‫אייבערשטנ'ס נאמען אין דער מגילה‪ ,‬וויבאלד‬
‫אינעם נוסח "על הניסים" אויף חנוכה שטייט‬ ‫אור‪-‬אלטן‬ ‫ער האט געוואוסט אז די פרסיים וועלן דאס‬
‫"על עמך ישראל"‪ ,‬און אינעם נוסח אויף פורים‬ ‫מלחמת‬
‫שטייט נאר "את כל היהודים" און נישט עם‬ ‫עמלק‬ ‫איבערזעצן אין זייער שפראך‪.‬‬
‫ישראל‪ .‬און ער ענטפערט‪ ,‬אז יעקב האט נישט‬
‫זוכה געווען צום נאמען ישראל נאר ווען ער‬ ‫א הערליכן רמז האב איך געזען פון הגה"ק‬ ‫‪‬‬
‫האט זיך אומגעקערט קיין ארץ ישראל‪ ,‬אבער‬ ‫רבי יחזקאל'ע מערץ זצוק"ל (תפארת יחזקאל‬
‫אין חוץ לארץ וואו עס פעלט פונעם השראת‬ ‫הוספות‪ ,‬נספח לספר הר יראה לאביו הגר"י‪,‬‬ ‫דער צווייטער טעם‪ ,‬אז מרדכי האט‬
‫השכינה‪ ,‬אזויווי חז"ל זאגן (כתובות קי‪" :):‬כל‬ ‫עמ' רכ"ג)‪ ,‬אז דער אייבערשטער האט באהאלטן‬ ‫מורא געהאט אז די פרסיים וועלן עס איבערזעצן‬
‫הדר בחוצה לארץ דומה כמי שאין לו א‪-‬לוה"‪,‬‬ ‫זיין נס דורך זיינע צוויי שליחים מרדכי און‬ ‫און אריינשרייבן זייער געטשקע אנשטאט דעם‬
‫האט דער באשעפער נישט צוגעלייגט זיין נאמען‬ ‫אסתר‪ ,‬און ער האט אויך באהאלטן זיין נאמען‬ ‫אייבערשטנ'ס נאמען‪ ,‬שטייט אויך אין דער‬
‫א‪-‬ל צו יעקב‪ .‬דערפאר וויבאלד דער נס פורים‬ ‫אין די נעמען פון די דאזיגע צוויי שליחים‪ ,‬ווייל‬ ‫הקדמה פונעם אבן עזרא אויף מגילת אסתר‪ .‬ער‬
‫האט פאסירט אין חוץ לארץ‪ ,‬ווערן די אידן‬ ‫במספר קטן זענען די נעמען מרדכ"י און אסת"ר‬ ‫לייגט דארט צו‪ ,‬אז אזוי האבן טאקע די כותים‬
‫אנגערופן "יהודים" און נישט "עם ישראל"‪ ,‬און‬ ‫געטון מיט דער הייליגער תורה‪ ,‬ווען אנשטאט‬
‫פאר דער זעלבער סיבה ווערט דער שם הוי"ה‬ ‫בגימטריא פינקטליך דער שם הוי"ה!‬ ‫די ווערטער "בראשית ברא אלקים" האבן זיי‬
‫נישט דערמאנט אין דער מגילה‪ ,‬וויבאלד עס איז‬ ‫אין א בחינה פון שני נביאים שנתנבאו בסגנון‬ ‫געשריבן "בראשית ברא אשימא"‪ ,‬וואס דאס איז‬
‫אחד‪ ,‬האט דער חסידישער "באר מים חיים"‬
‫א חוץ לארץ'דיגע מעשה‪.‬‬ ‫(ריש פ' קרח) און דער ליטווישער "נחלת דוד"‬ ‫דער נאמען פון זייער ע"ז‪.‬‬
‫מ'קען צולייגן צו זיין הערליכן געדאנק‪ ,‬אז‬ ‫(דרוש ה'‪ ,‬ד"ה ובאלה נבוא) צוגעלייגט דערצו‬ ‫לויט אונזערע אויבנדערמאנטע רייד‪ ,‬איז‬
‫טאקע אין דער מגילה געפינען מיר כסדר דעם‬ ‫דעם זעלבן אינטערעסאנטן פונקט‪ ,‬אז עס איז‬ ‫מעגליך צו זאגן אז דאס איז אויך געווען די‬
‫אויסדרוק "יהודים" און נישט ישראל‪ ,‬צוליב דעם‬ ‫באקאנט אז דער שם הוי"ה איז מרמז אויף מידת‬ ‫פראבלעם וואס די אידן האבן געהאט מיט'ן‬
‫זעלבן אורזאך‪ .‬אבער נאכמער פון דעם‪ ,‬דער שם‬ ‫הרחמים און ניסים גלוים‪ ,‬און דער שם אלקים איז‬
‫הוי"ה ליגט דאך באהאלטן אינעם ווארט יהודי‬ ‫מרמז אויף מידת הדין און דרך הטבע ("א‪-‬להים"‬ ‫איבערזעצן די תורה פאר תלמי המלך‪.‬‬
‫וואס שטאמט פונעם ווארט יהודה‪ ,‬און דאס איז‬
‫דאך דער גאנצער געדאנק פון דער מגילה אז‬ ‫‪‬‬
‫דער שם ה' ליגט דארט יא – באהאלטענערהייט‪.‬‬
‫דאס איז אויך דער געדאנק פון אסתר מן התורה‬ ‫דער דריטער טעם‪ ,‬אז וויבאלד דער‬
‫מנין‪ ,‬פונעם פסוק ואנכי הסתר אסתיר פני וואס‬ ‫נס איז געווען באהאלטן אין דער טבע און‬
‫גייט ארויף אויפ'ן מצב פון גלות‪ ,‬וואס דאן זענען‬ ‫עס איז נישט געווען אפן אזויווי די ניסים פון‬
‫די אידן אין חוץ לארץ וואו עס איז נישטא קיין‬ ‫יציאת מצרים‪ ,‬האט מען אויך באהאלטן דעם‬
‫השראת השכינה און דער אייבערשטער'ס נאמען‬ ‫אייבערשטנ'ס נאמען אין דער מגילה‪ ,‬און אז‬
‫דאס איז מרומז אינעם מאמר חז"ל‪" :‬אסתר מן‬
‫איז נישט אנפלעקט‪.‬‬ ‫התורה מנין‪ ,‬שנאמר ואנכי הסתר אסתיר פני"‪,‬‬
‫אזוי שרייבט אויך דער בעל "עקידת יצחק" אין‬
‫‪‬‬ ‫זיין פירוש אויף מגילה (אות קל"ב)‪ ,‬און דאס‬
‫איז דער מערסט‪-‬באקאנטער טעם וואס ווערט‬
‫דער פערטער טעם‪ ,‬אז וויבאלד חז"ל‬ ‫גענוצט דורך פילע בעלי מחשבה ובעלי דרוש‬
‫האבן נישט געוואלט אז די איגרות זאלן האבן‬ ‫(עי' ביאור הגר"א אגדות ב"ק צ"ב ע"ב‪ ,‬קדושת‬
‫לוי קדושה ראשונה‪ ,‬שיח יצחק [הוסיאטין] עמ'‬

‫אדר ב׳ תשע״ט‬ ‫‪12‬‬

‫אינעם "ספר דברי הימים ממדי ופרס"‪ ,‬און‬ ‫זענען דא נאך פארשידענע אינטערעסאנטע‬ ‫אויף זיך דעם אייבערשטנ'ס נאמען‪ ,‬דערפאר‬
‫טראצדעם וואס זיי האבן ארויסגענומען נאר‬ ‫טעמים פארוואס דעם אייבערשטנ'ס נאמען‬ ‫האט מען נישט אריינגעלייגט דעם שם ה' אין‬
‫דעם אמת פונעם שקר דורך זייער רוח הקודש‪,‬‬ ‫ווערט נישט דערמאנט אין דער מגילה‪ ,‬און מיר‬ ‫דער מגילה וואס איז אויך געווען אן איגרת‪,‬‬
‫דאך אבער איז די שפראך געבליבן ענליך צום‬ ‫דארף מען עטוואס אויסקלארן‪ .‬ווייל אין דער‬
‫אריגינעלן נוסח וואו עס איז נישט דערמאנט‬ ‫וועלן אראפברענגען געציילטע פון זיי‪:‬‬ ‫גמרא דארטן זעען מיר אז חז"ל האבן דאס‬
‫ה' — דער נס פורים איז א טייל פונעם אור‪-‬‬ ‫נאר איינגעפירט נאך די צייטן פון מלכות בית‬
‫געווארן דעם אייבערשטנ'ס נאמען!‬ ‫אלטן מלחמת עמלק (וואס מיר זעען אז מ'האט‬ ‫חשמונאי‪ ,‬און אצינד האט מען דאך געהאלטן‬
‫לויט דעם דאזיגן פשט וועלן אויך‬ ‫זיך באמיט צו באצייכענען המן אלס "אגגי" און‬ ‫עטליכע הונדערט יאר פריער ביים סוף גלות‬
‫פארענטפערט ווערן פילע אנדערע‬ ‫מרדכי'ן אלס "איש ימיני")‪ ,‬וואס דער פסוק זאגט‬
‫מערקווירדיגע און אייגנארטיגע זאכן וואס מיר‬ ‫דערויף (שמות יז‪ ,‬טז)‪ּ ִ " :‬כי ָיד ַעל ֵ ּכס ָי‪ּ-‬ה ִמ ְל ָח ָמה‬ ‫בבל‪.‬‬
‫געפינען נאר אין דער מגילה‪ ,‬א שטייגער ווי דאס‬ ‫ַלה' ַ ּב ֲע ָמ ֵלק ִמ ּדֹר ֹּדר"‪ ,‬און חז"ל דרש'ענען (מדרש‬ ‫נאר דער אמת איז‪ ,‬עס איז אלץ געווען‬
‫אויס'משל'ען דעם קייזערליכן הויף מיט אלע‬ ‫תנחומא פרשת תצא פי"א) אז דעם אייבערשטנ'ס‬ ‫א פשוט'ע זאך אז מ'שרייבט נישט דעם‬
‫פיטשעווקעס‪ ,‬דאס נישט דערמאנען ארץ ישראל‬ ‫נאמען איז נישט גאנץ ביז עס וועט פארמעקט‬ ‫אייבערשטנ'ס נאמען אין אן איגרת אד"ג וואו‬
‫אין דער גאנצער מגילה‪ ,‬דאס נישט דערציילן‬ ‫ווערן דער נאמען פון עמלק‪ .‬לויט דעם קען מען‬ ‫עס קען צוקומען צו א בזיון‪ ,‬נאר די גמרא‬
‫אנדערע פרטים איבער'ן דעמאלטיגן לעבן‪ ,‬און‬ ‫זאגן אז דערפאר ווערט נישט השי"ת'ס נאמען‬ ‫דערציילט דארטן אז אנטיוכוס הרשע האט‬
‫נאך אסאך זאכן וואס די מפרשים מוטשען זיך‬ ‫דערמאנט אין מגילה (הקדמת מנות הלוי לרמ"א‪,‬‬ ‫גוזר געווען אז מ'טאר אין ערגעץ נישט שרייבן‬
‫צו ערקלערן‪ .‬אבער לויט'ן בעל העקידה קומט‬ ‫דעם אייבערשטנ'ס נאמען‪ ,‬און דערפאר ווען די‬
‫אויס אז מ'האט גענומען פונעם פרס'ישן דברי‬ ‫בשם זקן א')‪.‬‬ ‫חשמונאים האבן זיי באזיגט האבן זיי איינגעפירט‬
‫הימים און עס איבערגעשריבן מיט רוח הקודש‪,‬‬ ‫ו' — המן האט זיך דאך געמאכט פאר אן‬ ‫אז מ'זאל איבעראל שרייבן דעם אייבערשטנ'ס‬
‫אפגאט (עי' אסת"ר פ"ו ס"ב וסנהדרין סא‪,):‬‬ ‫נאמען‪ ,‬אפילו אין פשוט'ע איגרות און שטרי‪-‬‬
‫איבערלאזנדיג די אריגינעלע שפראך‪.‬‬ ‫און וויבאלד המנ'ס נאמען ווערט אסאך מאל‬ ‫חובות‪ .‬נאך א שטיק צייט‪ ,‬ווען חז"ל האבן געזען‬
‫אזוי אויך איז דא א שטיקל משמעות דערצו‪,‬‬ ‫דערמאנט אין דער מגילה איז נישט פאסיג צו‬ ‫אז ס'קומט צו צו א בזיון‪ ,‬האבן זיי מבטל געווען‬
‫פון דעם וואס די גמרא זאגט (מגילה ז‪ ).‬אז‬ ‫דערמאנען דערינען דעם הייליגן באשעפער'ס‬ ‫דעם טייל אז מ'זאל שרייבן דעם אייבערשטנ'ס‬
‫ווען די חכמים האבן לכתחילה נישט געוואלט‬
‫אראפשרייבן די מעשה און עס קובע זיין לדורות‪,‬‬ ‫נאמען (יערות דבש ח"ב דרוש ב')‪.‬‬ ‫נאמען אין געווענליכע איגרות‪.‬‬
‫מיט'ן חשש אז ס'וועט ערוועקן קנאה ביי די‬ ‫ז' — חז"ל זאגן (ב"ר פ"ג ס"ו)‪ ,‬אז דער‬ ‫לויט דעם קומט אויס‪ ,‬אז ס'איז שטענדיג‬
‫גוי'אישע פעלקער‪ ,‬האט אסתר זיי געענטפערט‪:‬‬ ‫אייבערשטער איז נישט מייחס שמו אויף א‬ ‫געווען אנגענומען צו היטן אויפ'ן אייבערשטנ'ס‬
‫"כבר כתובה אני על דברי הימים למלכי מדי‬ ‫שלעכטער זאך‪ ,‬און וויבאלד דער נס פורים האט‬ ‫נאמען אז ס'זאל נישט צוקומען צו קיין בזיון‪ ,‬און‬
‫ופרס"‪ .‬אלזא‪ ,‬זעען מיר פון דעם אז די מעשה איז‬ ‫פאסירט דורכדעם וואס אסתר הצדיקת האט‬ ‫דערפאר איז געווען א פשוט'ע זאך פאר מרדכי‬
‫שוין געווען אראפגעשריבן דורך די פרסיים‪ ,‬און‬ ‫געדארפט חתונה האבן מיט אן ערל טמא‪ ,‬וואס‬ ‫אז וויבאלד די מגילה איז א סארט איגרת איז‬
‫עס איז דא א מעגליכקייט אז פון דעם האט מען‬ ‫איז כביכול נישט לפי כבודו ית'‪ ,‬נאר די אידן‬ ‫בעסער נישט צו שרייבן דעם אייבערשטנ'ס‬
‫זענען דאן נישט געווען ראוי פאר א ספעציעלן‬ ‫נאמען‪ ,‬נאר פאר א קורצער תקופה אין די צייטן‬
‫אראפגעשריבן מגילת אסתר ברוח הקודש‪.‬‬ ‫נס נאר דורך דעם אופן‪ ,‬דערפאר האט נישט‬ ‫פון די חשמונאים האט מען אוועקגעדרייט דעם‬
‫עס דארף אבער אנגעמערקט ווערן‪ ,‬אז‬ ‫דער אייבערשטער דערמאנט זיין נאמען אין דער‬ ‫אנגענומענעם איינפיר כדי צו צייגן זייער נצחון‬
‫הגאון רבי יצחק אייזיק הלוי‪ ,‬בעל דורות‬
‫הראשונים‪ ,‬רייסט שטארק אראפ דעם דאזיגן‬ ‫מגילה (פתח עינים להחיד"א‪ ,‬מגילה דף י')‪.‬‬ ‫אין די יוונים‪.‬‬
‫פשט‪ ,‬און אטאקירט עס אלס עפעס וואס לייגט‬ ‫ח' — א גאר מחודש'דיגע פשט‪ ,‬און ממש‬
‫זיך בכלל נישט אויפ'ן שכל‪ ,‬אא"וו (עיב"ד בכרך‬ ‫פונקט פארקערט ווי די אויבנדערמאנטע‬ ‫פאטנעאדרמעישרםיעדענע‬
‫ו' עמ' ‪ ,266‬והשיג שם על ראב"ע שלא כדין כי‬ ‫ערשטע צוויי פשטים פונעם בעל האשכול‪,‬‬
‫לא כתב כן‪ ,‬אלא שדבריו ישיגו על הבעל עקידה‪,‬‬ ‫שרייבט דעם בעל "עקידת יצחק" אין זיין הקדמה‬ ‫אויסער די אויבנדערמאנטע פיר טעמים‪,‬‬
‫ויעו' בספר בינו שנות דור ודור לרנ"ד רבינוביץ‬ ‫צום פירוש אויף דער מגילה‪ :‬אסתר האט געבעטן‬
‫פון די אנשי כנסת הגדולה אז מ'זאל איבערזעצן‬
‫עמ' רכ"ד) ‪.‬‬ ‫די מגילה פון דאס וואס איז געווען פארשריבן‬

‫ע"פ דעת‬ ‫שו"ת בעניני‬ ‫איר קענט יעצט‬
‫קדשו של‬ ‫עבודת השם‬ ‫סובסקרייבן צו באקומען‬
‫דעם חודש׳ליכן תורה‪-‬‬
‫הרה"ק‬ ‫⋅ שיעורים אין ספרי ברסלב‬ ‫זשורנאל ״לבלר״ צוגעשיקט‬
‫רבי נחמן‬ ‫⋅ דברי תורה על פרשת השבוע‬ ‫צו אייך אין ּפאסט‪-‬קעסטל‪,‬‬
‫מברסלב‬ ‫⋅ וועכנטליכע סעילס אויף ספרי ברסלב‬ ‫פאר אן אּפצאל פון ‪$100‬‬
‫פאר ‪ 12‬אויסגאבעס‪.‬‬
‫זצ"ל‬ ‫און נאך‬
‫‪phone: 718.928.3347 Ext. 2‬‬
‫רופט די האטליין‪:‬‬ ‫‪email: [email protected]‬‬

‫‪718.362.8870‬‬

‫ארץ ישראל ‪079.704.0073‬‬
‫ענגלאנד ‪ 0330.350.3064‬תיקון הכללי‪ :‬ט"ז ל"ב מ"א מ"ב נ"ט ע"ז צ' ק"ה קל"ז ק"נ‬

‫לע"נ ר' אברהם ע"ה בן ר' משה דוד הי"ו געטץ‬

‫קגעמאאולוענעע‬
‫און דער קאווע ּפראצעדור‬

‫הגאון רבי אשר עקשטיין שליט"א‪ ,‬דומ"ץ ק"ק בעלזא‬
‫בארה״ב‪ ,‬שילדערט זיין באזוך אין די קאלאמביע קאווע‬
‫פאבריקן און ברענגט אהיים זיין באשלוס אנבאלאנגט די‬
‫שאלה'דיגע "גראונד קאווע" אום שבת‪ ,‬און די השתדלות‬

‫הינטער די קוליסן עס צו קענען כשר'ן אויף שבת‬

‫הרב שבתי הורוויץ‬

‫אדר ב׳ תשע״ט‬ ‫‪14‬‬

‫אין דעם גאנצן קאווע גלאז‪ ,‬און די מעלה‬ ‫י חשוב׳ע ״לבלר״ ליינער האבן שוין געליינט איבער דער שאלה פון אד‬
‫דערפון איז אז דאס קען מען מאכן סיי‬
‫וואו אימער מען איז‪ ,‬מען דארף בסך הכל‬ ‫פרישן סארט "גראונד [צעמאלענע] קאווע" (לבלר ‪ )#2‬און ווי אזוי הגאון‬
‫א גלעזל הייס וואסער‪ ,‬וואס אויסער דעם‬ ‫הרב פ ַאלק פון געיטסהעיד שליט"א האט פארבאטן איר באניץ אום שבת‪,‬‬
‫וואס עס מאכט זיך די אינסטענט קאווע‪,‬‬ ‫צוליב דעם וואס עס פארמאגט א געוויסע פראצענט פון בלויז געבראטענע‬
‫ווערט בחדא מחתא אפגעבראטן דאס‬ ‫אבער אומגעקאכטע קאווע בונדלעך וואס ווערט הערשט געקאכט ווען‬
‫ביסל פראצענט רויע קאווע וואס האט‬
‫דער אידל מאכט זיך זיין קאווע שבת צופרי‪.‬‬
‫אלע טעמים‪.‬‬ ‫היינט ברענגט אייך "לבלר" אן אויסשליסליכן שמועסן מיט'ן גרויסן גאון בשדה‬
‫הכשרות הגה"צ רבי אשר עקשטיין שליט"א‪ ,‬וועלכער איז פערזענליך אראפגעפארן קיין‬
‫געמישטע‬ ‫קאלאמביע צו באטראכטן מקירוב מקום די קאווע פראצעדור‪ ,‬און ברענגט אונז אהיים א‬
‫קאווע בשבת‬ ‫לעבעדיגן גרוס ווי אזוי קאווע ווערט געקליבן‪ ,‬געבראטן‪ ,‬געריבן‪ ,‬געקאכט און געווינט‪-‬‬

‫צו מאכן אט די געמישטע קאווע אום‬ ‫שאוולט‪ .‬ליינט און לערנט א באלערנדע פרק אין הלכות קאווע בשבת‪.‬‬
‫שבת‪ ,‬איז א גרויסע שאלה‪ .‬עס איז בעצם‬
‫נישט קיין שאלה‪ ,‬נאר א קלארע תשובה!‬ ‫געמישטע קאווע‬ ‫קאווע – חמר מדינה‬
‫עס איז אסור מדאורייתא צו מאכן דעם‬
‫סארט געמישטע קאווע אום שבת‪ .‬דאס‬ ‫ווי די לבלר ליינער זענען שוין‬ ‫קאווע איז א משקה וואס מען טרינקט‬
‫הייסט‪ ,‬אינעם זעלבן קאווע שטיבל קענען‬ ‫באקאנט פונעם שמועס מיט הגאון‬ ‫שוין פאר לאנגע יארן‪ .‬קאווע ווערט שוין‬
‫ליגן צוויי פלעשער קאווע‪ ,‬דער אינסטענט‬ ‫הרב פאלק שליט"א‪ ,‬האט מען אין דער‬ ‫דערמאנט אין פריערדיגע פוסקים לגבי‬
‫קאווע וועט זיין מותר לכתחילה צו מאכן‬ ‫לעצטער צייט אנגעהויבן פארקויפן א נייע‬ ‫פארשידענע הלכה טעמעס‪ ,‬סיי לגבי‬
‫אום שבת‪ ,‬ווידער די געמישטע קאווע –‬ ‫סארט קאווע‪ ,‬וואס האט דערין ביידע‪ ,‬סיי‬ ‫וועלכע ברכה מען דארף מאכן דערויף‪,‬‬
‫וואס זעט אויס כמעט די זעלבע – וועט‬ ‫די "אינסטענט" קאווע און סיי די רויע‬ ‫ספעציעל לגבי פסח‪ ,‬צי דאס איז קטניות‬
‫זיין אן איסור דאורייתא צו מאכן אום שבת‬ ‫צי נישט‪ .‬עס איז באקאנט די משנה ברורה‬
‫צוליב די פראצענט רויע קאווע וואס עס‬ ‫קאווע‪.‬‬
‫"סט ַארב ָאקס" איז געווען דער‬ ‫לגבי מאכן קאווע אום שבת‪.‬‬
‫אנטהאלט‪.‬‬ ‫ערשטער וואס האט ערפינדן די סארט‬ ‫די קאווע פון וואס די פוסקים‬
‫די עיקר באקאנטע פירמע וואס‬ ‫געמישטע קאווע‪ .‬ביז היינט‪ ,‬אויב איינער‬ ‫רעדן‪ ,‬איז דאס וואס מיר רופן היינט‬
‫פארקויפט די סארט קאווע איז‬ ‫האט געוואלט האבן א פריש געבראטענע‬ ‫"געבראטענע קאווע"‪ ,‬אמאל איז בכלל‬
‫"סטארבאקס"‪ ,‬עס איז אויך פארהאן נאך‬ ‫קאווע אונטערוועגנס‪ ,‬האט ער דאס‬ ‫נישט געווען דער מושג פון "אינסטענט‬
‫א פירמע וואס א היימישער יונגערמאן‬ ‫געדארפט קויפן ביי זיי אין געשעפט‪,‬‬ ‫קאווע"‪ ,‬דאס איז א נייע ערפינדונג פון‬
‫האבן זיי ממציא געווען אז אינעם גרייטן‬ ‫בסך הכל די לעצטע פערציג‪-‬פופציג יאר‪.‬‬
‫ברענגט גראדע אריין פון קאלאמביע‪.‬‬ ‫פלאש פון אינסטענט קאווע‪ ,‬האבן זיי‬ ‫די אריגינעלע קאווע איז א בונדל‬
‫למעשה‪ ,‬אויפ'ן קאווע פלאש קען‬ ‫אריינגעלייגט עטליכע פראצענט פון‬ ‫וואס וואקסט אויף א בוים‪ ,‬מען צעמאלט‬
‫מען זען אז דאס איז געמישטע קאווע‪,‬‬ ‫רויע געמאלענע קאווע‪ ,‬און היות רוב‬ ‫עס‪ ,‬מען בראט עס‪ ,‬מען קאכט עס אויף‬
‫ווייל עס שטייט דערויף ארויפגעשריבן‬ ‫פראצענט איז די אינסטענט קאווע‪ ,‬קען‬ ‫און עס ווערט א קאווע‪ .‬שפעטער איז‬
‫"הונדערט פראצענט אינסטענט קאווע‪,‬‬ ‫מען עס טרינקען אפילו עס אנטהאלט‬ ‫געקומען "אינסטענט"‪ ,‬אבער היינט איז‬
‫פארמאגט אויך מייקראגראם קאווע"‪.‬‬ ‫דערין אויך רויע קאווע‪ ,‬אנדערש ווי ווען‬ ‫מען שוין צוריק צום אמאל‪ .‬וויבאלד אסאך‬
‫דאס הייסט אז ווען איינער קויפט מסיח‬ ‫א מענטש מאכט זיך א "טערקישע קאווע"‬ ‫מענטשן האבן ליב פרישע געבראטענע‬
‫לפי תומו א שאכטל "אינסטענט קאווע"‪,‬‬ ‫וואס מען דארף ערשט אויספילטערן פון‬ ‫קאווע‪ ,‬זענען דא פארשידענע מאשינען‬
‫דארף ער נישט חושד זיין אז עס איז‬ ‫די שטיקלעך‪ .‬זיי האבן עס פאכמאניש‬ ‫וואס בראטן די קאווע בונדלעך פריש‬
‫א פראבלעמאטישע זאך‪ ,‬נאר ווען עס‬ ‫אויסגעארבעט אז די רויע בונדלעך זענען‬ ‫על אתר‪ ,‬אבער פארשטייט זיך אז שבת‪,‬‬
‫שטייט אז עס האט "אינסטענט ענד‬ ‫גאר שטארק צעמאלן‪ ,‬אויף א ספעציעלן‬ ‫ווען מען קען נישט ניצן די מאשינען‪ ,‬ניצט‬
‫מייקראגאם קאווע"‪ ,‬דעמאלט דארף‬ ‫וועג‪ ,‬און די קליינע פראצענט רויע קאווע‬ ‫מען די "אינסטענט" קאווע‪ ,‬וואס איז שוין‬
‫גיט אריין גאר א געשמאקן טעם און ריח‬
‫געקאכטע קאווע‪.‬‬

‫אדר ב׳ תשע״ט ‪15‬‬

‫אינעם פאבריק און זען ווי אזוי די קאווע בראט‬ ‫מען אכטונג געבן‪ .‬דער שינוי איז נראה לעינים‪,‬‬
‫זיך‪ ,‬אבער עס איז זייער שווער נאכצוגיין די‬ ‫הגם עס וואלט בעסער געווען ווען עס וואלט‬
‫פארמערס וואס זיי טוען מיט די קאווע ביז ווען‬ ‫געשטאנען אויפ'ן פלאש בפירוש אז "שבת דארף‬
‫מען אכטונג געבן דאס צו ניצן"‪ ,‬דאס דארף מען‬
‫עס קומט אן אינעם פאבריק‪.‬‬
‫שוין אבער פועל'ן ביים מוכר‪.‬‬
‫מיין באזוך אין קאלאמביע‬ ‫יעצט לאמיר צולייגן אויף קליין געלט‬
‫פארוואס עס איז א הארבע שאלה צו ניצן די‬
‫מיט עטליכע חדשים צוריק האב איך‬ ‫געמישטע קאווע אום שבת‪ ,‬בפשטות אפילו אין‬
‫פערזענליך באזוכט אין קאלאמביע‪ ,‬טאקע‬
‫צוליב דעם ענין‪ ,‬צו באטראכטן פון דער נאנט ווי‬ ‫א כלי שלישי אויך‪.‬‬

‫אזוי מען מאכט קאווע‪.‬‬ ‫מאי קאווע? דתנו רבנן‬
‫איך בין געווען ביי עטליכע פאבריקן ווי די‬
‫פארמערס גרייטן צו די קאווע בונדלעך‪ ,‬איך‬ ‫צום ערשטן דארפן מיר גרינטליך פארשטיין‬
‫האב געזען אז אלע מאכן עס דעם זעלבן וועג‪.‬‬ ‫די עצם סוגיא פון "מאי קאווע"‪ ,‬וואס איז דאס‬
‫איך האב געזען ווי אזוי זיי נעמען אראפ די‬
‫שאלעכץ‪ .‬איין שאלעכץ נעמען זיי אראפ דורכ'ן‬ ‫קאווע?‬
‫ווייקן אין וואסער‪ ,‬איינפאכע ריינע וואסער; זיי‬ ‫קאווע בונדלעך וואקסט אויף א בוים‪ .‬די‬
‫קענען גארנישט אריינמישן אין דעם וואסער‪,‬‬ ‫אריגינעלע קאווע רופט מען א "קאווע טשערי"‪.‬‬
‫ווייל אויב מישן זיי אריין סיי וואס‪ ,‬וועט עס‬ ‫עס וואקסט א קליינע בונדל‪ ,‬דער בונדל איז‬
‫אריינגעבן א פרעמדן טעם אין די קאווע‪ ,‬און ווען‬ ‫ארומגענומען מיט אסאך שאלעכצער‪ ,‬עס האט‬
‫עס וועט שפעטער אנקומען צו דער פאבריק‪,‬‬ ‫א דיקע שאלעכץ‪ ,‬שפעטער האט עס א דזשעל‪,‬‬
‫וועלן זיי דאס נישט וועלן קויפן‪ ,‬ווייל זיי טעסטן‬ ‫אויף דעם איז דא נאך א שאלעכץ‪ ,‬דאן איז דא‬
‫דאס און מאכן זיכער אז עס איז ריינע אריגינעלע‬ ‫א דינע אונטערשיכט‪ ,‬און אונטער דעם אלעמען‬

‫קאווע בונדלעך‪.‬‬ ‫טרעפט מען דעם קאווע בונדל‪.‬‬
‫שפעטער איז דא א צווייטע שאלעכץ וואס‬ ‫קאווע בונדלעך וואקסן אין געוויסע‬
‫מען נעמט אראפ דורכ'ן דאס טריקענען אונטער‬ ‫ווארעמע לענדער‪ .‬אין קאלאמביע וואקסט‬
‫דער זון‪ .‬עס ליגט אויסגעשפרייט אויפ'ן פעלד‬ ‫אסאך קאווע ("קאלאמביען קאווע")‪ ,‬אין בראזיל‬
‫אונטער דער ברענענדיגער זון‪ ,‬וואס טוט‬
‫אויפלאזן דאס דינע שאלעכץ וואס ווערט נעלם‬ ‫וואקסט אסאך קאווע ("בראזיליען קאווע")‪.‬‬
‫די קאלאמביע קאווע בונדל‪ ,‬אנטהאלט‬
‫פונעם קאווע בונדל‪.‬‬ ‫בלויז בערך איין פראצענט קאפעין (‪,)caffeine‬‬
‫דארט האב איך געזען מיט די אייגענע‬ ‫ווידער די בראזיליאנער קאווע בונדל האט‬
‫אויגן אז בעצם איז נישט דא קיין שאלות אז‬ ‫צווישן דריי און פיר פראצענט קאפעין פאר‬
‫די פארמערס זאלן פאטשקען מיט סיי וועלכן‬ ‫יעדן בונדל‪ .‬אבער דער טעם פון די קאלאמביע‬
‫דבר האסור מיט די קאווע בונדלעך ביים דאס‬ ‫קאווע – אפילו עס האט ווייניגער קאפעין – איז‬
‫צוגרייטן פאר דער פאבריק‪ .‬למעשה קומט‬ ‫א פיל מער געשמאקערע טעם פון בראזיליאנער‬
‫אן צום פאבריק מער ווייניגער א ריינע קאווע‬
‫בונדל‪ ,‬עס האט נאך אויף זיך דאס שאלעכץ‬ ‫קאווע‪.‬‬
‫אין קאלאמביע‪ ,‬וואקסן די קאווע אויף די‬
‫וואס מען רופט "די סילווער ליינינג"‪.‬‬ ‫בערג און אין די וועלדער‪ ,‬פריוואטע פארמערס‬
‫טוען וואקסן די קאווע‪ ,‬זיי ברענגען די בונדלעך‬
‫טעם כעיקר‬ ‫צו די פאבריקן וועלכע טוען דאס איבערארבעטן‬
‫און פראדוצירן‪ .‬די פאבריקן ווילן זיך נישט‬
‫דער אויבערשטער האט אזוי באשאפן די טבע‬ ‫אפגעבן מיט די אלע שיכטן שאלעכץ אויף‬
‫פונעם קאווע בונדל אז בכדי ארויסצובאקומען‬ ‫די בונדלעך‪ ,‬אזוי אז ווען די קאווע בונדלעך‬
‫די טעם פון די קאווע‪ ,‬מוז מען דאס צום ערשט‬ ‫קומען אן צו די פאבריקן דארף דאס שוין‬
‫בראטן‪ ,‬אלע קאווע בונדלעך זענען געבראטן‪,‬‬ ‫קומען אפגעשיילט פון אלע שאלעכץ‪ .‬איך האב‬
‫און דערנאך קען מען באשליסן וועלכע סארט‬ ‫אפילו אמאל געהערט איבער א שאלה אז ווער‬
‫קאווע מען וויל דערפון מאכן‪ .‬עס זענען‬ ‫ווייסט וואס די פארמערס טוען מיט די אלע‬
‫דא קאווע מיט קאפעין‪ ,‬ווידער איז דא "די‪-‬‬ ‫שאלעכצער‪ ,‬דערפאר איז טאקע זייער שווער‬
‫קאפינעיטעט קאווע"‪ ,‬וואס‪ ,‬ווי יעדער ווייסט‪,‬‬ ‫צו געבן א הכשר אויף קאווע "משעת קצירה"‪,‬‬
‫איז דאס קאווע וואס מען האט ארויסגענומען‬ ‫און אויף די הכשרים פאר קאווע כשר לפסח‬
‫וועט מען אפט זען אז עס שטייט בלויז "משעת‬
‫טריה ואילך"‪ ,‬ווייל מ'קען טאקע אריינקומען‬

‫אדר ב׳ תשע״ט‬ ‫‪16‬‬

‫פון דארט ווייטער פון איין טאפ צום אנדערן‪,‬‬ ‫דערפון די קאפעין‪.‬‬
‫אלעס בכדי דאס וואסער זאל ארויסציען יעדעס‬ ‫ווי אזוי נעמט מען ארויס די קאפעין?‬
‫ביסל טעם וואס עס איז געבליבן אין די קאווע‬ ‫דאס ארויסנעמען די קאפעין טוט מען פאר'ן‬
‫בונדלעך‪ .‬פון יעדן טאפ וואס דאס פארט‬ ‫בראטן‪ ,‬דורך דעם וואס מען ווייקט עס אין‬
‫אריבער‪ ,‬ווערט עס ריינער פון די עצם בונדלעך‪,‬‬ ‫וואסער און מען דורך דעם ארויס די קאפעין‪.‬‬
‫וועלכע בלייבן שטעקן אונטערוועגנס‪ ,‬אזוי אז‬ ‫דאן איז דא מער א מאדערנע וועג וואס ארבעט‬
‫ווען עס קומט אן צום לעצטן טאפ איז עס שוין‬ ‫בעסער‪ ,‬אז מען ווייקט די קאווע בונדלעך אין‬
‫אלקאהאל‪ ,‬דאס ציט ארויס די קאפעין פון די‬
‫כמעט א ריינע משקה‪.‬‬ ‫קאווע און עס גייט אריין אין די אלקאהאל‪.‬‬
‫דאן שיקט מען אריין דעם קאווע‪-‬סענס אין‬ ‫דאס איז טאקע א שאלה לגבי פסח‪ ,‬ווייל‬
‫א גרויסן מאשין המכונה א "ספרעי דרייער"‪,‬‬ ‫אלקאהאל‪ ,‬כידוע‪ ,‬קען זיין חמץ אדער קטניות‪,‬‬
‫דאס איז עטליכע שטאק הויך‪ .‬אין דעם מויער‬ ‫דארף מען טאקע וויסן אז "די‪-‬קעפינעיטעד"‬
‫איז בערך ‪ 400‬גראד הייס‪ ,‬און ווי נאר די קאווע‪-‬‬ ‫(‪ )decaf‬קאווע דארף האבן א גוטן הכשר‬
‫וואסער קומט אהין אריין‪ ,‬טריקנט זיך עס אויס‪,‬‬ ‫אויף פסח (טראץ דעם וואס מען האט גוט‬
‫עס ווערט א פוידער שטויב‪ ,‬דאס ציט ארויס‬ ‫אפגעוואשן די בונדלעך עס זאל נישט האבן‬
‫דאס גאנצע וואסער לחלוליות פונעם קאווע‪ ,‬און‬ ‫א טעם פון אלקאהאל‪ ,‬קען עס אבער האבן א‬
‫בליעה פון אלקאהאל)‪ ,‬אנדערש ווי געווענליכע‬
‫מען בלייבט בלויז מיט די קאווע זעלבסט‪.‬‬ ‫געבראטענע קאווע וואס מען האט גארנישט‬
‫דער חילוק פון די אינסטענט "טעיסטערס‬
‫טשויס" קאווע און די אנדערע געמאלענע קאווע‬ ‫באזונדערט געטון דערמיט‪.‬‬
‫איז אלעמאל געווען‪ ,‬אז די אינסטענט קאווע‬
‫איז זייער דין צעמאלן און צעגייט גלייך אין‬ ‫אינסטענט קאווע‬
‫וואסער‪ ,‬ווידער די עכטע קאווע האט גרעסערע‬
‫אלנפאלס‪ ,‬אפגעזען צי די קאווע בלייבט‬
‫שטיקלעך און צעגייט נישט אזוי שנעל‪.‬‬ ‫מיט'ן קאפעין צי נישט‪ ,‬דארף מען עס צום ערשט‬
‫אויפ'ן וועג אראפ פונעם טורעם ("ספרעי‬
‫דרייער") מישט מען צוריק אריין אביסל‬ ‫בראטן‪.‬‬
‫וואסער אין די אינסטענט קאווע שטויב‪ ,‬בכדי‬ ‫נאכ'ן בראטן טוט מען דאס צעמאלן‪ ,‬ויקרא‬
‫אז די שטיקלעך זאלן זיך קלעבן‪ ,‬אבער דאס‬ ‫שמו בישראל "גר ַאונד ק ָאפי"‪ .‬דאס זענען די‬
‫איז בסך הכל א לח וואס איז געווארן א יבש‪,‬‬ ‫געווענליכע קאווע‪-‬שטויב וואס מען קויפט אין‬
‫דערפאר צעגייט עס אזוי שנעל אין הייס וואסער‬ ‫געשעפט‪ ,‬דאס איז "קאווע" ווען מען רעדט אין‬
‫און ווערט צוריק א לח‪ ,‬אנדערש ווי געמאלענע‬ ‫שולחן ערוך‪ ,‬און דאס איז די קאווע וואס ווערט‬
‫קאווע וואס איז אן אמת'ע יבש און געדויערט‬ ‫דערמאנט אין אלע פוסקים‪ ,‬און ווי יעדער חדר‬
‫יונגל ווייסט‪ ,‬טאר מען נישט ארויפגיסן אום‬
‫דעריבער לענגער עס זאל צעגיין‪.‬‬ ‫שבת הייס וואסער אויף די קאווע‪ ,‬ווי דער רמ"א‬
‫לויט דעם קומט אויס אז מעיקר הדין איז ביי‬ ‫פסק'נט אז "יש בישול אחר אפיה וצליה"‪ ,‬דאס‬
‫אינסטענט קאווע נישטא קיין בישול אחר בישול‪,‬‬ ‫הייסט אז הגם ביי א דבר יבש איז "אין בישול‬
‫און מען וואלט געקענט אריינלייגן אינסטענט‬ ‫אחר בישול"‪ ,‬אבער ביי א זאך וואס איז געבראטן‬
‫"טעיסטערס טשויס" קאווע אין הייס וואסער‪,‬‬ ‫אדער געבאקן איז יא שייך בישול אחר בישול‪,‬‬
‫ווייל ביי א דבר יבש איז דאך אין בישול אחר‬ ‫וואס דאס איז נישט נאר ביי עירוי מכלי ראשון‪,‬‬

‫בישול‪.‬‬ ‫נאר אויך ביי א כלי שני‪.‬‬
‫די סיבה פארוואס מען דארף מאכן די‬ ‫דאס איז אלעס ביי געבראטענע "גראונד‬
‫קאווע אין א כלי שני אדער אפילו שלישי‪ ,‬איז‬
‫בעיקר צוליב צוויי חומרות‪ .‬איין חומרא ווערט‬ ‫קאווע"‪.‬‬
‫דערמאנט אין פרי מגדים‪ ,‬און דער ביאור הלכה‬ ‫ווידער איז פארהאן "אינסטענט קאווע"‪,‬‬
‫ברענגט עס‪ ,‬דאס איז די שאלה לגבי א זאך‬ ‫וואס דאס איז שוין אריבער א פראצעדור‪ ,‬מען‬
‫וואס איז געקאכט געווארן און נאכדעם געבאקן‬ ‫נעמט די קאווע‪ ,‬מען קאכט דאס אויף נאכאמאל‬
‫געווארן‪ .‬דער פרי מגדים זאגט אז יש בישול אחר‬ ‫און נאכאמאל‪ ,‬א סך הכל פון זיבן מאל אין זיבן‬
‫בישול ואפיה‪ ,‬און וויבאלד די קאווע איז געבאקן‬ ‫באזונדערע טעפ‪ ,‬אזוי אז דאס וואסער זאל‬
‫געווארן ביים אויסגעטריקנט ווערן‪ ,‬דארף מען‬ ‫באקומען אין זיך די גאנצע טעם וואס ס'ליגט אין‬
‫עס מאכן נאר אין א כלי שני אדער שלישי ביים‬ ‫די קאווע‪ .‬דאן ווערט די קאווע געמישט מיט די‬
‫בונדלעך אריבערגעפירט צו א פרישן טאפ‪ ,‬וואו‬
‫מאכן א גלעזל קאווע‪.‬‬ ‫עס ווערט ווידעראמאל געקאכט‪ ,‬און עס פארט‬
‫כידוע דינגט זיך דער ביאור הלכה אויפ'ן‬
‫פמ"ג‪ ,‬אז די אפיה קען נישט מבשל זיין די‬
‫פריערדיגע בישול‪ ,‬און פונקט אזוי ווי עס איז אין‬

‫אדר ב׳ תשע״ט ‪17‬‬

‫קומט צו מלאכת שבת‪.‬‬ ‫וואסער אין ביהמ"ק איז שוין נישט געווען ראוי‬ ‫בישול אחר בישול‪ ,‬איז אין בישול אחר בישול‬
‫אין שו"ת גינת וורדים איז מען שוין דן לגבי‬ ‫צום טרינקען נאך דער צביעה‪ ,‬עס איז געווארן‬ ‫ואפיה‪ .‬לחומרא איז טאקע בעסער דערפאר צו‬
‫געבראטענע קאווע‪ .‬ער רעדט בעיקר בימיו ווען‬ ‫אויס אוכל‪ ,‬אנדערש ווי ביי קאווע‪ ,‬וואס אדרבה‪,‬‬ ‫ניצן א כלי שלישי‪ ,‬ווייל אפילו אויב מען האלט‬
‫מען פלעגט צוגרייטן ערב שבת קאווע סענס‪,‬‬ ‫עס מאכט עס גאר ראוי לאכילה‪ .‬דאס איז טאקע‬ ‫אז יש בישול אחר אפיה‪ ,‬און די אפיה האט מבטל‬
‫און ער איז דן אויב די קאווע סענס האט זיך‬ ‫וויכטיג צו וויסן לגבי די סארט ביה"כ סיסטעם‬ ‫געווען די בישול‪ ,‬איז אבער ביי א כלי שלישי‬
‫אויסגעניצט‪ ,‬צי מען מעג אום שבת ארויפגיסן‬ ‫וואו דאס וואסער ווערט געפארבט‪ ,‬וואס דאס‬ ‫זיכער אז אין בישול אחר אפיה‪( .‬דער טאפ איז‬
‫פרישע הייס וואסער אויף די געבראטענע קאווע‬ ‫מאכט אז דאס וואסער זאל מער נישט זיין ראוי‬ ‫א כלי ראשון‪ ,‬דאס ערשטע גלעזל איז א כלי שני‪,‬‬
‫בונדלעך (וואס זענען נאר געווען געבראטן‪ ,‬אבער‬ ‫לאכילה‪ ,‬און דאן איז יש צביעה במים‪ ,‬פונקט ווי‬ ‫ווען מען גיסט עס איבער אין א צווייטן גלעזל‬
‫נישט געקאכט‪ ,‬ווייל דאן איז דאך נישט געווען‬ ‫אין ביהמ"ק‪ .‬דער וואס האט אזא סיסטעם דארף‬
‫דער פאטענט פון "אינסטענט")‪ .‬ער צייכענט‬ ‫איז עס כלי שלישי‪).‬‬
‫דארט צו א רא"ש אין מס' שבת אז ביי סממנים‬ ‫עס אפהאקן בעפאר שבת‪.‬‬ ‫עס איז דא נאך א סיבה פארוואס מען זאל‬
‫זאגט מען אייביג אז יש בישול אחר בישול‪,‬‬ ‫מחמיר זיין נישט צו מאכן די קאווע גלייך פון א‬
‫וטעמו ונימוקו עמו‪ ,‬ווייל ווען מען קאכט פלייש‬ ‫געמאלענע קאווע‬ ‫כלי ראשון‪ ,‬ווייל ביי יבש איז טאקע אין בישול‬
‫אדער קארטאפל‪ ,‬איז די סיבה פונעם קאכן די‬ ‫אחר בישול‪ ,‬ווידער ביי לח‪ ,‬איז דער מגן אברהם‬
‫תכלית עס צו קענען עסן‪ ,‬אבער ווען מען קאכט‬ ‫די אלע פריערדיגע התרים זענען אבער‬ ‫דן ביי א "יבש הנעשה לח"‪ ,‬לדוגמא שמאלץ וואס‬
‫געווירצן‪ ,‬קאכט מען עס בכלל נישט אז עס זאל‬ ‫נאר גילטיג ביי "אינסטענט" קאווע‪ ,‬וואס איז‬ ‫ווערט צעלאזט נעבן פייער‪ .‬דער מגן אברהם‬
‫גרייט ווערן צום עסן‪ ,‬נאר ארויסצונעמען דעם‬ ‫שוין פולקאם געקאכט געווארן פריער‪ ,‬אבער די‬ ‫איז מקיל אבער ער ברענגט אז דער לבוש איז‬
‫טעם‪ ,‬וממילא ווילאנג מען קאכט עס נאכאמאל‬ ‫רגע וואס מען מישט אריין דערין א פראצענט‬ ‫מחמיר‪ .‬אזוי אויך זענען מחמיר דער שו"ע הרב‬
‫און נאכאמאל ארויסצונעמען דעם טעם‪ ,‬איז יש‬ ‫פון פרישע געמאלענע קאווע – זיי מישן אריין‬ ‫אין סידור און דער מהר"ם שיק‪ ,‬למעשה זענען‬
‫דריי אדער פינף פראצענט‪ ,‬געוואנדן לויט דער‬ ‫מיר טאקע מחמיר אז ביי א יבש הנעשה לח איז‬
‫בישול אחר בישול אפילו אלף פעמים‪.‬‬ ‫פירמע – דאן גייט עס שוין אריין אין א נייע‬ ‫יא דא בישול אחר בישול‪ ,‬ממילא אפילו קאווע‬
‫דער ישמח משה האט אן ענליכע שאלה אין‬ ‫סארט קאטעגאריע‪ ,‬עס האלט שוין נאך "צלי"‬ ‫איז א יבש וואס אין בישול אחר בישול‪ ,‬אבער די‬
‫שו"ת השיב משה‪ ,‬ווי איינער פרעגט אן צי ער‬ ‫אבער נישט נאך "בישול"‪ ,‬וואס אין א כלי שני‬ ‫רגע וואס איך לייג צו דאס וואסער ווערט עס א‬
‫מעג אריינגיסן שבת קאכעדיג וואסער אין אן‬ ‫איז זיכער אסור ווייל "יש בישול אחר צלי" אין‬ ‫לח וואס יש בישול אחר בישול‪ ,‬דערפאר לייגט‬
‫אפגעקאכטן טשאלנט‪ ,‬ביידע זענען א כלי ראשון‬ ‫מען עס אין א כלי שני וואו עס איז בפשטות מער‬
‫על האש‪ .‬דער שואל טענה'ט דארט אז מען זאל‬ ‫א כלי שני‪.‬‬
‫דאס נישט מעגן טון אום שבת‪ ,‬ווייל וויאזוי מעג‬ ‫ביטול קומט נישט דא אריין‪ ,‬צו זאגן אז די‬ ‫נישט דא די שאלה‪.‬‬
‫מען נעמען איינפאכע הייס וואסער און דאס‬ ‫געמאלענע בלויז‪-‬געבראטענע קאווע זאל בטל‬ ‫אינסטענט קאווע‪ ,‬לויט דעם‪ ,‬וואלט מען‬
‫ווערן אין די געקאכטע‪"-‬אינסטענט" קאווע‪,‬‬ ‫מעיקר הדין געקענט מאכן אין א כלי שני‪ ,‬ווייל‬
‫פארוואנדלען אום שבת אלס טשאלנט?‬ ‫ווייל למעשה דערקענט מען גלייך די געמאלענע‬ ‫לויט די ביאור הלכה איז אין בישול אחר בישול‬
‫דער ישמח משה זאגט דארט אין דער‬ ‫קאווע וואס שווימט ארויף אויפ'ן אויבערפלאך‬ ‫ואפיה‪ ,‬נאר מען איז מחמיר צוליב די חומרת‬
‫תשובה‪ ,‬אז איינמאל עס איז ראוי לאכילה‪ ,‬איז‬ ‫פונעם גלעזל ביים מאכן א קאווע‪ ,‬מען קען דאס‬ ‫הפרי מגדים‪ ,‬ווי אויך איז דא נאך א סיבה‬
‫נישט דא מער קיין "המשך בישול"‪ ,‬און וויבאלד‬ ‫אפילו צעטיילן פאר מען מאכט די קאווע‪ ,‬און א‬ ‫מחמיר צו זיין צוליב די מילך וואס מען לייגט‬
‫סיי דער טשאלנט און סיי דאס וואסער זענען‬ ‫זאך וואס איז נראה לעינים קען נישט בטל ווערן‪.‬‬ ‫אריין‪ ,‬ווייל די מילך איז נישט אינגאנצן געקאכט‬
‫ראוי לאכילה‪ ,‬איז אפילו ווען מען שטעלט זיי‬ ‫אויסער דעם‪ ,‬לגבי שבת טרעפט מען אז עס איז‬ ‫געווארן‪ ,‬עס איז נאר "פעסטורייזט"‪ ,‬דערפאר‬
‫צוזאם ווערט עס נישט א פרישע בישול‪ .‬ווי‬ ‫דא אן איסור בישול אפילו אויב עס וואלט בטל‬ ‫זענען דא וואס זאגן אז וויבאלד די מילך איז‬
‫ערווענט‪ ,‬איז דאס אבער נאר ווען מען קאכט‬ ‫געווארן (זע מגן אברהם לגבי זאלץ וואס מען‬ ‫נישט גענצליך געקאכט‪ ,‬קען הערשט זיין די גמר‬
‫עס בכדי עס זאל ווערן ראוי לאכילה‪ ,‬ווידער‬ ‫לייגט אריין אין א טאפ)‪ ,‬ווייל הלכות ביטול איז‬ ‫הבישול ביים אריינלייגן די הייס וואסער‪ ,‬אבער‬
‫אויב קאכט מען עס ארויסצונעמען א טעם אדער‬ ‫נאר שייך אין יורה דעה ענינים‪ ,‬נישט ווען עס‬ ‫אין א כלי שלישי איז שוין נישטא די פראבלעם‪,‬‬
‫ווי אויך שטייט אין חיי אדם אז ביי "יד נכוות"‬
‫קאליר‪ ,‬ווערט דער בישול יא נמשך‪.‬‬
‫איז יש מקום להחמיר אפילו אין א כלי שני‪.‬‬
‫אז מען שרייבט איבער קאווע דארף מען‬
‫דערמאנען דאס וואס דער צעהלימער רב זצ"ל‬
‫שרייבט אין א תשובה (אין מגדלות מרקחים) אז‬
‫מאכן אינסטענט קאווע אום שבת איז אייביג א‬
‫דאורייתא‪ ,‬אלס איסור צובע! און הגם "אין צביעה‬
‫באוכלים"‪ ,‬איז אבער "יש צביעה במים"‪ ,‬וואס‬
‫דאס איז געווען דער עיקר צביעה אין ביהמ"ק‬
‫ביי שחיקת סממנים‪ ,‬וממילא טאר מען לויט דעם‬
‫נישט מאכן קיין קאווע אום שבת אפילו אין א‬
‫כלי רביעי‪ .‬די תשובה איז א דבר תמיה בעיני‪,‬‬
‫ווייל עס איז שוין מבואר אין א תשובה אין חכם‬
‫צבי אז דאס איז נישט קיין טענה‪ ,‬ווייל דאס‬

‫אדר ב׳ תשע״ט‬ ‫‪18‬‬

‫גייט יעצט די פראצענט רויע קאווע געקאכט‬ ‫ביז‬ ‫אן אינטערעסאנטע זאך זאגט דער חת"ס‬
‫ווערן אינעם קאווע גלעזל‪.‬‬ ‫דערווייל‪,‬‬ ‫אין די תשובות‪ ,‬אז דאס וואס דער גינות וורדים‬
‫קען מען‬ ‫זאגט אז ביי קאווע איז יש בישול אחר בישול‪,‬‬
‫אז מען באמערקט שטייט אויפ'ן פלאש‬ ‫דאס איז נאר ווען מען עסט נישט די קאווע‪,‬‬
‫"מייקרא‪-‬גראונד קאווע"; עס איז נישט‬ ‫אבער‬ ‫ווידער אבער אין די ערטער וואס מען עסט די‬
‫איינפאכע געמאלענע קאווע‪ ,‬עס איז "מייקרא‪-‬‬ ‫נישט‬ ‫קאווע בונדלעך (מען מישט עס מיט צוקער‬
‫גראונד"‪ ,‬ווייל מ'קען נישט טרינקען געמאלענע‬ ‫ניצן יענע‬ ‫וכדו') הייסט עס דארט א מאכל און נישט קיין‬
‫רויע קאווע‪ ,‬נאר דאס איז צעמאלן זייער איידל‪,‬‬ ‫סארט‬
‫ממש ווי מעל‪ .‬דאס איז א מעלה להלכה‪ ,‬אז די‬ ‫קאווע‬ ‫סממנים ואין בישול אחר בישול‪.‬‬
‫מטרה איז אז מען זאל עס קענען עסן‪ ,‬און דאס‬ ‫אום‬ ‫ווי לאנג גייט אן בישול אחר בישול ביי‬
‫איז נישט געמאכט בלויז אויף ארויסצונעמען‬ ‫שבת‪,‬‬ ‫קאווע אויב מען וויל דעם טעם? אויף דעם זאגט‬
‫דעם טעם‪ ,‬נאר טאקע צו קענען עסן‪ ,‬וממילא‬ ‫ווייל עס‬ ‫דער גינת וורדים אז דאס איז גילטיג ווילאנג עס‬
‫איז א‬ ‫קומט נאך ארויס א פליטה‪ ,‬אפגעזען צי עס איז‬
‫איז ביי דעם נישט דא בישול אחר בישול‪.‬‬ ‫שאלה‬ ‫א כלי שני אדער אפילו שלישי אדער רביעי‪ ,‬א‬
‫איך וויל אייך מגלה סוד זיין‪ ,‬זייענדיג‬ ‫שטייגער ווי קלי הבישול וואס איז מבשל אפילו‬
‫פערזענליך אינעם קאווע פאבריק‪ ,‬האב איך‬
‫דארט אנטדעקט אן אינטערעסאנטע זאך‪ ,‬אז‬ ‫אין א כלי שני‪.‬‬
‫צוויי פראצענט פון די געמאלענע קאווע לייגן‬
‫זיי אריין נאך פאר מען הייבט עס אן צו קאכן‬ ‫לאקשן זופ‬
‫(ווי פריער ערווענט אז מען קאכט די קאווע‬
‫זיבן מאל)‪ ,‬זיי לאזן אבער איבער איין פראצענט‬ ‫דאס וועט כאפן א נפקא מינה ביי די שטארק‬
‫געמאלענע רויע קאווע וואס זיי לייגן הערשט‬ ‫פארשפרייטע "אינסטענט נאדל זופ" (‪noodle‬‬
‫אריין ממש צום סוף‪ ,‬אז דאס זאל זיך שפירן‬ ‫‪ ,)soup‬וואס בעצם איז די לאקשן שוין געקאכט‪,‬‬
‫און טאקע דערפאר ווערט עס גרייט "אינסטענט"‬
‫זייער פריש ביים טרינקען‪.‬‬ ‫על אתר (אנדערש ווי געווענליכע רויע לאקשן‬
‫איך האב דארט מציע געווען פאר די‬ ‫וואס מען קויפט אין געשעפט‪ ,‬וואס איז נאך‬
‫קאמפאני אז פארוואס זאלן זיי איבערלאזן איין‬ ‫נישט געקאכט‪ ,‬נאר איז טריקענע טייג ואינו‬
‫פראצענט רויע קאווע אויף שפעטער‪ ,‬וואס דאס‬
‫מאכט אונז א פראבלעם אויף שבת‪" ,‬לייגט אריין‬ ‫ראוי לאכילה)‪.‬‬
‫אלע דריי פראצענט גראונד קאווע פאר'ן קאכן‪,‬‬ ‫בפשטות איז ביי לאקשן זופ נישט שייך קיין‬
‫אזוי וועט דאס מיטגיין די גאנצע צייט מיט'ן‬ ‫בישול אחר בישול‪ ,‬איך בין נאר בעצם מסופק צי‬
‫פראצעדור‪ ,‬און מיר וועלן קענען האבן א פיינעם‬ ‫עס איז שוין טאקע נתבשל הונדערט פראצענט‪,‬‬
‫שבת'דיגן קאווע"‪ .‬מען ארבעט למעשה אויף‬ ‫ווייל עס קען זיין אז עס איז נאר געקאכט‬
‫דעם הינטער די קוליסן‪ ,‬און אפשר מיט דער‬ ‫געווארן ניינציג פראצענט‪ ,‬ווייל מען ווייסט דאך‬
‫צייט וועט ארויסקומען "גראונד קאווע" מיט א‬ ‫אז מען גייט עס אנגיסן מיט קאכעדיג וואסער‪,‬‬
‫הכשר אז עס איז כשר צו מאכן דערמיט א קאווע‬ ‫אנדערע טענה'ן אבער אז עס איז שוין יא‬
‫שבת‪ ,‬ווייל די גאנצע זאך וועט שוין זיין געקאכט‬ ‫געקאכט הונדערט פראצענט וממילא אין בישול‬
‫בעפאר שבת‪ ,‬און מען וועט טאקע זען דערין א‬
‫פראצענט שטיקלעך‪ ,‬אבער די שטיקלעך וועלן‬ ‫אחר בישול‪.‬‬
‫שוין אויך זיין געקאכט בעפאר שבת‪ ,‬און מען‬ ‫די פראבלעם איז נאר לגבי דעם קליינעם‬
‫וועט קענען אויך האבן דעם געשמאקן "אההה"‬ ‫פעקל פון געווירצן און גרינצייגן וואס קומען‬
‫ביים טרינקען די קאווע‪ ,‬מען וועט נישט דארפן‬ ‫דערמיט‪ ,‬וואס דאס איז דאך געמאכט געווארן‬
‫מוותר זיין אויף גארנישט‪ ,‬נישט אויפ'ן קאווע‬ ‫אריינצוגעבן א טעם אין די זופ‪ ,‬ממילא איז דאס‬
‫דאך א "בישול דפליטה" וואס מען קאכט עס‬
‫מיט אלע טעמים און נישט אויפ'ן שבת‪.‬‬ ‫פאר דעם טעם שבו‪ ,‬וממילא קען זיין ביי דעם‬
‫ביז דערווייל‪ ,‬קען מען אבער נישט ניצן‬
‫יענע סארט קאווע אום שבת‪ ,‬ווייל עס איז א‬ ‫בישול אחר בישול אפילו ביי א כלי רביעי‪.‬‬
‫שאלה‪ .‬איינער וואס וויל דווקא‪ ,‬קען צוגרייטן‬
‫דעם קאווע‪-‬סענס בעפאר שבת‪ ,‬א שטייגער ווי‬ ‫געמאלענע קאווע‬
‫מען גרייט צו די טיי‪-‬סענס‪ .‬אמאל פלעגט דאס‬ ‫הלכה למעשה‬
‫זיין א נארמאלע ערשיינונג‪ ,‬אבער די טעג זענען‬
‫שוין פארביי‪ ,‬און רוב מענטשן זענען שוין נישט‬ ‫יעצט לגבי די קאווע פון וואס מיר רעדן‪ ,‬איז‬
‫אינטערעסירט צוצוגרייטן קאווע סענס בעפאר‬ ‫אריינגעמישט א דריי‪-‬פיר פראצענט געמאלענע‬
‫רויע קאווע‪ ,‬און ווען מען מאכט זיך א קאווע‪,‬‬
‫שבת‪.‬‬
‫קו"ה – חזק ויאמץ לבך‪ .‬‬

‫אדר ב׳ תשע״ט ‪19‬‬

‫| איבעיא להו |‬

‫מ׳קען אריינשיקן פראגעס פאר דעם ״איבעיא להו״ ּפאנעל‬
‫וואס וועט בס"ד געענטפערט ווערן דורך די לבלר משיבים‬

‫| מחשבה |‬ ‫| השקפה |‬

‫הרב אהרן פריעדמאן‬ ‫הרב עזריאל טויבער‬
‫מחבר ספרי גם אתה יכול‬ ‫מחבר ספרי פרקי מחשבה‬

‫פראגע‪ :‬עס איז מיר זייער שווער זיך אפצורייסן אפילו‬ ‫פראגע‪ :‬אלס כולל יונגערמאן‪ ,‬איז ראטזאם צו אנהייבן‬
‫פאר א קורצער וויילע פון טראכטן פון זאכן וועלכע עגבערן‬ ‫דאווענען יעדן אינדערפרי שחרית מיט א מנין "וותיקין"?‬
‫מיר און אין דער זעלבער צייט הנאה האבן פון דאס וואס איך‬
‫האב יא‪ .‬עס איז פשוט שווער צו זען דעם "טוב" אין דער‬ ‫פ‪.‬ג‪ .‬וומ״ס‬

‫זעלבער צייט וואס איך האב גענוג פונעם "רע"‪.‬‬ ‫ער אויבערשטער שטייט און ווארט יעדן אינדערפרי אויףד‬
‫אויב אזוי‪ ,‬ווי אזוי קען איך מיר זעלבסט פאפן און ליגנט‬
‫זאגן‪ ,‬דורכ'ן טראכטן אז אלעס איז גוט ווען דאס איז באמת‬ ‫אונזערע תפלות‪ ,‬ער איז כביכול הונגעריג אויף אונזערע‬
‫פשוט נישט אמת און ריכטיג (וויבאלד איך לייד פון היפש‬ ‫קרבנות‪ ,‬און ווי עס שטייט‪ ,‬את קרבני לחמי‪ ,‬מיין ברויט‪,‬‬
‫כביכול‪ ,‬מיין פרישטאג‪ ,‬לאשי ריח ניחוח"י‪ ,‬תשמרו להקריב‬
‫אסאך שלעכטס)?‬ ‫לי במועד"ו‪ ,‬זאלט איר מקריב זיין אין צייט‪ .‬וואס שלאפסו‬
‫דא אוועק‪ ,‬וואס ליגסטו אין בעט? דעריבער‪ ,‬אויסער דעם וואס דער ענין‬
‫ש‪.‬י‪.‬ג‪ ,‬ברוקלין‬ ‫פון דאווענען וותיקין איז שוין ברייט אויסגעשמועסט אין חז"ל‪ ,‬איז אבער‬

‫יר זענט הונדערט פראצענט גערעכט! אבער לאמיר אייך‬ ‫פארהאן אויך דער אויבנדערמאנטער טעם‪.‬‬
‫פרעגן א פראגע‪ :‬איך האב זיך פאריגע וואך צעבראכן מיין‬ ‫ביים קרבן עולה געפינען מיר אז עס שטייט‪' ,‬צו את אהרן ואת בניו‬
‫רעכטן פוס‪ ,‬איז אויף וועלכן פוס‪ ,‬לדעתך‪ ,‬זאל איך לייגן און‬ ‫זאת תורת העולה'‪ .‬חז"ל זאגן 'אין צו אלא לשון זירוז במקום שיש חסרון‬
‫קאנצענטרירן מיין פולן וואג? אויפ'ן ווייטאגליכן פוס אדער‬ ‫כיס'‪ .‬בפשטות איז דער חסרון כיס אז דער קרבן עולה ווערט אינגאנצן‬
‫פארברענט‪ ,‬אבער לענינינו‪ ,‬בעט זיך דער אויבערשטער אז מיר זאלן אים‬
‫אויפ'ן געזונטן פוס?א‬ ‫מקריב זיין דעם קרבן עולה וואס איז פאר אונז א חסרון כיס‪ ,‬נעמליך‪ ,‬אז מיר‬

‫אויב דו וואלסט געווען אין מיין פלאץ‪ ,‬וואלסטו דיך פאר'עקשנ'ט‬ ‫דערלייגן עטליכע שעות שלאף אין די זיסטע שעות‪ ,‬די פארטאגס שעה'ן‪.‬‬
‫צו שטיין א גאנצן טאג אויפ'ן געשעדיגטן פוס מיט א טענה אז דאס איז‬ ‫דעריבער‪ ,‬פונקט ווי עס איז פארהאן אזא באגריף ווי 'סוף זמן קרי"ש'‪,‬‬
‫דער אמת און מען קען נישט פארלייקענען און אנטלויפן פונעם מציאות?!‬ ‫דארף מען אויך איינפירן א זאך ווי התחלת זמן קרי"ש‪ ...‬ווען קענען מיר‬
‫וואלטסטו דיך פאר'עקשנ'ט און גארנישט געטון צו לינדערן דיינע שמערצן‪,‬‬ ‫שוין ליינען קרי"ש? ווען קענען מיר שוין שטילן דעם הונגער פון כביכול‬
‫מיט א טענה אז דו ביסט נישט שולדיג אז דיין פוס איז צעבראכן געווארן‪,‬‬
‫דעריבער ביסטו נישט דער וואס דארף זוכן וועגן ווי אזוי צו פארלייכטערן‬ ‫דעם אויבערשטן?‪...‬‬
‫אלזא‪ ,‬אויב דאס איז נישט מפריע דיין לימוד התורה במשכ'ן טאג‪ ,‬איז‬
‫די ווייטאגן?!‬ ‫זייער ראטזאם צו דאווענען וותיקין‪ .‬דער אויבערשטער ווארט דאך אויף‬
‫עס איז א פאקט אז דער פוס טוט וויי‪ .‬פארוואס זאלסטו זיך אבער‬
‫פארמיידן פון זיך וועלן היילן און ליידן נאך און נאך‪ ,‬בשעת וואס מיט‬ ‫אונזערע תפלות וואס איז אנשטאט דעם קרבן תמיד‪.‬‬
‫אביסל אנשטרענגונג קענסטו פארמינערן די וואג אויף יענע פוס און‬ ‫נישט אומזיסט זאגן חז"ל אין מס' ברכות (דף ו‪" ):‬אמר רבי יוחנן‪ ,‬בשעה‬
‫שהקדוש ברוך הוא בא בבית הכנסת ולא מצא בה עשרה‪ ,‬מיד הוא כועס‪,‬‬
‫דערמיט פארגרינגערן עס זאל זיך היילן?!‬ ‫שנאמר (ישעיהו נ ב) "מדוע באתי ואין איש קראתי ואין עונה"‪ .‬פארוואס‬
‫קיינער איז נישט מחויב צו לייקענען דעם אמת‪ .‬אבער מיט'ן גאנצן כבוד‬ ‫ווערט דער אויבערשטער כביכול אין כעס? וויבאלד ער וויל משפיע זיין‬
‫צום אמת‪ ,‬קען דאס אונז נישט מחייב זיין אז מיר זאלן זיך קאנצענטרירן די‬ ‫כל טוב פאר דער וועלט‪ ,‬אבער מ'ברויך פון בעפאר עפענען די צינורות‬
‫גאנצע צייט און נישט מסיח דעת זיין פון איר‪ .‬פונקט ווי מיר וועלן נישט‬ ‫פון שפע דורכ'ן דאווענען‪ ,‬און ווען מען שפעטיגט דאס דאווענען איז דאס‬
‫אריינלייגן א פינגער אין אויג (אויך אויב דאס אויג איז באמת דארט) און‬
‫מיר וועלן נישט עסן פארשימלטע עסנווארג איינמאל און נאכאמאל (נישט‬ ‫מעכב די שפע‪.‬‬
‫נאר ווייל עס איז באמת פארדארבן)‪ ,‬די זעלבע וועלן מיר נישט וועלן בוחר‬ ‫אבער‪ ,‬אויב דאס איז מפריע דיין לימוד התורה‪ ,‬איז תורה ענדערש‪ .‬און‬
‫זיין צו גראבן אין וואונדן און פארשטערקערן די ווייטאגן‪ ,‬וויבאלד זיי זענען‬
‫די זעלבע איז אויב דאס איז מפריע דיין שלום בית‪ .‬‬

‫אדר ב׳ תשע״ט‬ ‫‪20‬‬

‫אייגנארטיגער שאלות ותשובות ּפאנעל אין השקפה‪ ,‬מחשבה‪ ,‬תורה ומדע‬

‫געפרעגט‪" .‬בכלל נישט"‪ ,‬האט דער תלמיד געענטפערט‪ .‬ווען עס זענען‬ ‫באמת למעשה דא און מיר ליידן‪.‬‬
‫אריבער עטליכע מינוט האט דער תלמיד אנגעהויבן צו שפירן שווערער און‬ ‫דאס לעבן איז 'אויך און אויך'‪ .‬עס איז אויך גוט (צומאל) און אויך‬
‫שווערער‪ .‬נאר א שטיק צייט‪ ,‬האבן זיינע הענט‪-‬מוסקלען אנגעהויבן שטארק‬ ‫שלעכט (צומאל)‪ .‬נישט פארהאן א מענטש אויף דער וועלט וואס האט‬
‫נאר שלעכטס‪ ,‬פונקט ווי עס איז נישט פארהאן א מענטש אויף דער וועלט‬
‫וויי צו טון‪ ,‬ביז ער האט שוין מער נישט געקענט האלטן דאס גלעזל‪.‬‬ ‫וואס האט נאר גוטס און ער באקומט אלעמאל וואס ער וויל און וואס ער‬
‫אזוי איז אינעם לעבן‪ ,‬האט דער לערער ערקלערט‪ .‬אויך א קליינער‬
‫אביעקט וואס איז כמעט גארנישט‪ ,‬קען ווערן איבערגעדרייט צו א שווערן‬ ‫ערווארטעט‪.‬‬
‫און אומדערטרעגליכן לאסט אויב וועלן מיר שטארק אנהאלטן און מיר‬ ‫וואס וועט קובע זיין ווי אזוי מיר זאלן שפירן? דאס איז געוואנדן אין‬
‫וואס מיר וועלן זיך שטענדיג קאנצענטרירן און קוקן מיט א ריכטיגן בליק‬
‫וועלן זיך נישט לאזן לויז ווערן דערפון‪.‬‬ ‫אויף אלעס וואס פאסירט אין אונזער לעבן‪ .‬דאס וועט קובע זיין אויב מיר‬
‫דערפאר‪ ,‬דער חכם וואס עיניו בראשו און ער וויל זיין זיסן וועלטל‬ ‫זאלן זיין גליקליך און צופרידן צוליב דאס וואס מיר פארמאגן‪ ,‬אדער זיין‬
‫אין זיין לעבן‪ ,‬זאל ער ארבעטן אויף זיך‪ ,‬צו אויפהערן פון טראכטן פון‬ ‫טרויעריג און אנטוישט צוליב דאס וואס מיר האבן נישט‪ .‬דאס וועט אויך‬
‫די נעגאטיווע חלקים און פון דאס וואס פעלט אים און ער זאל נישט זיין‬ ‫קובע זיין ווי אזוי מיר זאלן זיך זעלבסט שעצן און באטראכטן‪ .‬צי וועלן‬
‫פארנומען דערמיט אלעמאל‪ .‬אין יעדן מצב‪ ,‬זאל ער טון וואס ער קען‪ ,‬זיך‬ ‫מיר קאנצענטרירן אויף אונזערע מעלות און כשרונות‪ ,‬אדער וועלן מיר זיי‬
‫אנשטרענגען און קאנצענטרירן אויף די פאזיטיווע חלקים און ער זאל זיך‬ ‫פארקוקן און זיך קאנצענטרירן בעיקר אויף די נעגאטיווע זאכן אין לעבן‪.‬‬
‫מתבונן זיין אין דאס וואס ער פארמאגט יא‪ ,‬און אפגעבן א שבח והודאה צום‬ ‫און איבריג צו זאגן אז דאס וועט אויך משפיע זיין אויף אונזער באציאונג‬
‫מיט אונזערע פריינט‪ ,‬עסקני הקהילה און אירע רבנים‪ ,‬מחנכים און אלעמען‪.‬‬
‫בורא עולם אז זיין מצב איז נישט פיל ערגער‪.‬‬ ‫דאס נישט טראכטן אלעמאל פון די שלעכטס‪ ,‬נאר זוכן די גוטס און‬
‫ווי פארשטענדליך אז דאס אלעס איז גילטיג ווען ער קען גארנישט טון‬ ‫זיך דערויף קאנצענטרירן און הנאה האבן‪ ,‬איז נישט קיין עוולה אדער‬
‫צוליב דאס וואס עס פעלט אים און ער האט נישט די מעגליכקייט‪ ,‬לכה"פ‬ ‫נארישקייט‪ ,‬נאר‪ ,‬דאס איז דער חכמת החיים און ריכטיגער צוגאנג צום‬
‫לעבן‪ .‬דאס באהאלטן די שלעכטס און דרייען די שיין צו די גוטס איז נישט‬
‫יעצט אויף דער מינט‪ ,‬צו ערפילן זיין פארלוסט‪.‬‬ ‫קיין טעות און שקר אין אונז זעלבסט‪ ,‬נאר‪ ,‬דאס איז דער ריכטיגער צוגאנג‬
‫אויב וועלן מיר נישט זיין גרייט איבערצולאזן אינדערהיים דעם‬
‫צעבראכענעם וואש‪-‬מאשין‪ ,‬די אפגעריבענע מעבל און דעם צעריסענעם‬ ‫און חכמה צום לעבן‪.‬‬
‫פאר שיך אויך ווען מיר גייען ארויס פונדערהיים‪ ,‬זאלן מיר זיך נישט‬ ‫נאכמער‪ ,‬די הרגשות וואס ווערן ערוועקט אין אונז פון צייט צו צייט‪,‬‬
‫וואונדערן אז מיר ברעכן אונטער און מיר זענען נישט מצליח אנצוקומען‬ ‫איז ממש נישט פארבינדן צו דאס וואס פאסירט בפועל‪ ,‬נאר דאס איז א‬
‫ווייט‪ .‬אויב ווען מיר פארן אויף וואקאציע וועלן מיר מיטנעמען מיט אונז‬ ‫רעזולטאט פון דעם וועג ווי אזוי מיר זעען און קוקן אן דאס וואס עס‬
‫די שווערע און אנגעווייטאגטע פעקלעך פון שטוב און מיר וועלן נישט זיין‬ ‫פאסירט אלץ מיט אונז‪ .‬און איבריג צו זאגן‪ ,‬אז דער חלק הארי פון אונזער‬
‫גרייט זיך אפצורייסן און זיך לאזן אויסלופטערן פון צייט צו צייט‪ ,‬זאלן מיר‬ ‫רוחניות'דיגער מצב איז קלאר געוואנדן אין דעם וועג ווי אזוי מיר טייטשן‬
‫זיך נישט וואונדערן אז מיר זענען אנגעצויגן און פארזויערט אסאך מער ווי‬ ‫אפ דאס וואס עס פאסירט צו אונז‪ ,‬און די מסקנות צו וועלכע מיר זענען‬
‫מיר וואלטן געוואלט זיין און מיר זענען נישט מצליח זיך אויסצולופטערן‬
‫אנגעקומען א דאנק דעם‪.‬‬
‫און הנאה האבן‪.‬‬ ‫עס איז באקאנט דאס וואס מען דערציילט‪ ,‬אז א לערער האט אמאל‬
‫דאס איז אונזער לעבן‪ .‬זיכער אז עס איז דא סיי טוב און סיי רע‪ ,‬אבער‬ ‫געוואלט ממחיש זיין אט דעם געדאנק פאר זיינע תלמידים‪ .‬האט ער געבעטן‬
‫אונזער בחירה איז אויף וואס מיר זאלן זיך קאנצענטרירן‪ ,‬נאך וואס מיר‬ ‫איינע פון די תלמידים ער זאל אויסשטרעקן זיין האנט גראד און שטייף‬
‫זאלן מיטגעשלעפט ווערן און מיט וואס מיר זאלן זיין אלעמאל פארנומען‪.‬‬ ‫און האלטן א גלאז וואסער‪" .‬איז דאס שווער?" האט אים דער לערער‬

‫דאס ליגט אין אונזערע הענט! ‬

‫| איבעיא להו |‬

‫איר קענט אריינשיקן פראגעס אין השקפה‪ ,‬מחשבה‪ ,‬חכמה ומדע‪ ,‬פאר דעם ״איבעיא להו״‬
‫ּפאנעל‪ ,‬און עס וועט בס"ד געענטפערט ווערן דורך די משיבים החשובים שליט״א‬

‫‪Mail: 543 bedford Ave. #207 Brooklyn NY 11211 | Fax: 718.928.3348 | Email: [email protected]‬‬

‫אדר ב׳ תשע״ט ‪21‬‬

‫| איבעיא להו |‬

‫געשריבן‪ ,‬אז די אויבנדערמאנטע ווערטער "עס איז כדאי צו וויסן" איז דער‬ ‫| תורה ומדע |‬
‫לשון פונעם בעל התניא זי"ע‪ .‬דער חוקר התורני הרה"ג ר' דוד צבי הילמן‬
‫ז"ל איז מפקפק אויב דער בעל "שערי אפרים" האט בכלל געזען דעם סידור‬ ‫הרב מרדכי גנוט‬
‫בעל התניא‪ ,‬און אויך איז נישט מסתבר צו זאגן אז דער בעל התניא האט‬ ‫מחבר לוח דבר בעתו ועוד‬
‫איינגעפירט א מנהג וואס ער האט נישט געזען ביי פריערדיגע‪ .‬דעריבער‪,‬‬
‫פראגע‪ :‬עס איז איינגעפירט אין אונזערע בתי מדרשים אז‬
‫לכאורה‪ ,‬איז פארהאן נאך א פריערדיגער אלטער מקור איבערדעם‪.‬‬ ‫שבת מברכים רופט מען אויס ברבים דער פינקטליכער זמן ווען‬
‫דער גאון רבי שבתי ליפשיץ פון ארשיווע ז"ל‪ ,‬וועלכער האט געשריבן‬
‫דעם "שערי רחמים" אויפ'ן אויבנדערמאנטן "שערי אפרים"‪ ,‬צייכנט צו אלס‬ ‫דער 'מולד' וועט אויספאלן‪.‬‬
‫מקור אויך פאר'ן "אויסרופן" דאס וואס עס שטייט אין "ליקוטי מהרי"ח"‬ ‫ערשטנס‪ ,‬וואס איז דער מקור אז מען דארף וויסן דעם מולד?‬
‫(ח"ג‪ ,‬בהשמטות לחלק ב')‪ ,‬אז דער מנהג איז איינגעפירט געווארן "על ידי‬ ‫צווייטנס‪ ,‬פארוואס טאקע דארף מען וויסן ווען מען בענטשט‬
‫ר"ח גענוי ווען דער מולד וועט געפאלן? און אויב ווייסט מען נישט‪,‬‬
‫מוהר"ם [=מנחם מענדל מרימנוב זצ"ל] בעיר רימנוב"‪.‬‬
‫דער בעל "שערי רחמים" ברענגט נאך אן אינטערעסאנטן מקור פונעם‬ ‫איז דאס מעכב?‬
‫ספר "קרנות צדיק"‪ ,‬וואו עס שטייט געשריבן‪ :‬שבת בעפאר ר"ח ווען‬ ‫דריטנס‪ ,‬וואס איז דער מקור פון דאס אויסרופן אין בית‬
‫מ'בענטשט דעם חודש‪ ,‬ביים זאגן "מי שעשה נסים לאבותינו"‪ ,‬זאל מען‬
‫געדענקען (!) דעם צייט פונעם מולד‪ ,‬אין וועלכן טאג‪ ,‬שעה און חלק‪ .‬און‬ ‫המדרש?‬
‫דאס איז א סגולה פאר פגם הברית‪ ,‬אזוי האב איך געהערט בשם מקובלים"‪.‬‬ ‫ברוך פ‪.‬‬
‫לויט ווי מיר זעען פון די ווערטער פונעם קרנות צדיק‪ ,‬דערמאנט ער‬
‫ניטאמאל ברמז אז מען זאל "אויסרופן" דעם מולד בציבור אין ביהכ"נ‪,‬‬ ‫די צו געבן א פינקטליכע ערקלערונג אויף די אויבנדערמאנטעכ‬
‫נאר ער עצה'ט צו "געדענקען"‪ ,‬דאס מיינט "טראכטן" פונעם מולד בשעת‬
‫פראגעס פעלט זיך קודם אויס צו וויסן וואס פינקטליך דער‬
‫מ'זאגט מי שעשה נסים‪.‬‬ ‫'מולד' איז בכלל‪ ,‬וויפיל מולד'ס עס זענען פארהאן און וועלכע‬
‫דער בעל ליקוטי מהרי"ח ברענגט‪ ,‬אז א געוויסער רב האט אים מעיר‬ ‫פון די סארט מולד'ס טוט מען אויסרופן‪ ,‬וואס דאס אלעס‬
‫געווען קעגן דעם וואס מען רופט אויס דעם מולד‪ ,‬זייענדיג זיך סומך אויף‬ ‫פארלאנגט א לענגערן מאמר פאר זיך‪( .‬הערת הרעדאקציע‪:‬‬
‫דאס וואס שטייט אין ספה"ק אוהב ישראל (פרשת בא) וואס געט א רמז צו‬ ‫הגאון רבי מרדכי וועט אונז בע״ה אפשרייבן א גרינטליכן ארטיקל דערוועגן‪,‬‬

‫זיינע ווערטער פונעם פסוק (אסתר ב‪ ,‬כ)‪" :‬אין אסתר מגדת מולדתה"‪.‬‬ ‫וואס מיר וועלן אי"ה דרוקן אין א קומענדיגער געלעגנהייט‪).‬‬
‫אבער‪ ,‬ווען מיר קוקן אריין אינעם אוהב ישראל זעלבסט‪ ,‬זעען מיר אז‬ ‫יעצט וועגן דעם מקור פון אויסרופן דעם זמן המולד ביים ברכת‬
‫דער אפטער רב איז אין יענעם פסוק זיך בכלל נישט מייחס בנוגע אויסרופן‬ ‫החודש‪ .‬דער ערשטער מערסט אקוראטער מקור וואס מען געפינט צו‬
‫דעם מולד אין שול‪ ,‬עי"ש‪ .‬דער אויבנדערמאנטער בעל ביאור הלכה (שם)‬ ‫רעדן דערוועגן‪ ,‬איז לכאורה פון ספר שערי אפרים [מהגאון רבי אפרים‬
‫ברענגט טאקע פון עטליכע קהילות בישראל ווי דער עולם איז מברר פאר‬ ‫זלמן מרגליות ז"ל מבראד‪ ,‬מגדולי פוסקי זמנו (נפטר בשנת קפ"ח)]‪ ,‬ווי ער‬
‫זיך דעם זמן המולד‪ ,‬אבער מען רופט עס נישט אויס הויך ברבים (א שטייגער‬ ‫שרייבט (שער י ל"ז)‪" :‬פארהאן וואס שרייבן אז עס איז כדאי צו וויסן בשעת‬
‫מען בענטשט דעם חודש ווען דער נולד וועט זיין‪ ,‬און דער טעם דערצו איז‪,‬‬
‫ווי אין בעלז‪ ,‬וויזניץ‪ ,‬לעלוב און נאך)‪.‬‬ ‫וויבאלד דער עיקר נאמען פונעם חודש איז איבער די באנייאונג פון דער‬
‫די געציילטע פוסקים מובהקים אין די לעצטערע דורות וואס מיר‬ ‫לבנה‪ ,‬וואס דאס איז דער מולד‪ ...‬אויב ווייסט מען נישט דעם זמן פונעם‬
‫געפינען ביי זיי א זכר צום מנהג פון "נכון לידע המולד"‪ ,‬זענען‪" :‬ערוך‬ ‫מולד איז דאס נישט מעכב‪ ,‬דער עיקר איז צו וויסן דעם דאטום (טאג) ווען‬
‫השלחן" (או"ח סימן תי"ז‪ ,‬הלכות ר"ח‪ ,‬סעיף ח')‪ ,‬ווי ער שרייבט‪" ,‬מנהגנו‬
‫לעמוד כשמברכים החדש דוגמת קידוש החודש שהיה מעומד‪ ,‬ונראה‬ ‫פינקטליך ראש חודש וועט געפאלן"‪.‬‬
‫שלכן המנהג לידע המולד בעת שמברכים החדש‪ ,‬שכשקידשו בית‪-‬הדין‬ ‫פון די אויבנדערמאנטע ווערטער האבן די סידורים דרוקער געלאזט‬
‫את החודש‪ ,‬פשיטא שבלא ידיעת המולד לא היו מקדשים"; "פתחי עולם‬ ‫דרוקן אין די סידורים די ווערטער "נכון לידע המולד קודם שמברכין‬
‫ומטעמי השלחן" (שו"ע או"ח סימן תי"ז‪ ,‬ס"ק א'); "כף החיים" (כאן‪ ,‬ס"ק‬
‫ז')‪ .‬אין משנה ברורה ווערט גארנישט דערמאנט איבער דעם ענין‪ .‬אבער‬ ‫החודש"‪.‬‬
‫אין די אלע אויבנדערמאנטע מקורות זעען מיר נישט קיין זכר פון 'אויסרופן‬ ‫אבער‪ ,‬רבינו ָס ַתם ולא פירש ווער איז דער "יש מי שכתב"‪ ,‬ווער איז אט‬
‫דער וואס שרייבט די ווערטער און וואו איז איינגעפירט געווארן דער מנהג‬
‫בפומבי'‪ ,‬נאר דאס 'געדענקען' דעם זמן הנולד‪.‬‬
‫פון וויסן דעם מולד‪.‬‬
‫לגבי וואס איז נוגע צו וויסן‬ ‫אין ספר בירור הלכה (תניינא; או"ח סי' תי"ז‪ ,‬עמ' קפ"ז)‪ ,‬שטייט‬
‫ווען דער מולד געפאלט?‬

‫‪ ‬עס איז כדאי צו וויסן וויבאלד אויב דער מולד געפאלט ערב ר"ח‬
‫זענען פארהאן וואס פירן זיך אז מען פאסט נישט נאר ביז'ן מולד‪( .‬אין‬

‫אדר ב׳ תשע״ט‬ ‫‪22‬‬

‫אייגנארטיגער שאלות ותשובות ּפאנעל אין השקפה‪ ,‬מחשבה‪ ,‬תורה ומדע‬

‫דער‬ ‫היא חכמתכם ובינתכם לעיני העמים"‪ .‬אבער‪,‬‬ ‫ערוך השלחן ווערט געברענגט צוויי מנהגים‬
‫איינציגער‬ ‫ברבות הימים זענען די מענטשן פויל געווארן‬ ‫דערוועגן‪ .‬אדער אז מען זאל פאסטן ערב ר"ח‬
‫פון אליינס טראכטן דעם קומענדיגן מולד‪,‬‬ ‫נאר ביז'ן מולד‪ ,‬אדער אז מען זאל פאסטן ביז‬
‫אדרעס‬ ‫דעריבער האט מען אנגעהויבן אויסצורופן דעם‬ ‫ביינאכט)‪ .‬נאכמער‪ ,‬עס זענען פארהאן אזעלכע‬
‫וואס א‬ ‫קומענדיגן מולד כדי צו פארשפ ָארן דאס זיך‬ ‫וואס פאסטן א טאג בעפאר‪ ,‬ערב ערב ר"ח‪,‬‬
‫מחבר‬ ‫אנשטרענגען און טראכטן אליינס ווען דער‬ ‫אנשטאט ערב ר"ח‪ ,‬וויבאלד לויט געוויסע‬
‫דארף‬
‫וויסן‪.‬‬ ‫מולד וועט זיין‪.‬‬ ‫שיטות פאסט מען נישט נאכ'ן זמן המולד‪.‬‬
‫אויך אין ספר שארית יעקב (פר' ואתחנן)‬ ‫‪ ‬די וואס זאגן תיקון חצות יעדע נאכט‬
‫עריכת הספר מהחל ועד כלה‬ ‫שטייט אז אזוי איז אין אנהויב געווען דער‬ ‫זאלן מקפיד זיין נישט צו זאגן "תיקון רחל"‬
‫מנהג‪ ,‬נאר שפעטער איז געווארן אז מען‬ ‫נאכדעם וואס דער מולד געפאלט‪ ,‬נאר 'תיקון‬
‫‪718.873.5058‬‬ ‫רופט אויס‪" .‬אין אסאך קהילות פירט מען זיך‬
‫אויסצורופן פאר'ן זאגן 'מי שעשה ניסים'‪ ,‬און‬ ‫לאה'‪.‬‬
‫‪113 Rutledge St. Brooklyn NY 11249‬‬ ‫דער פשוט'ער טעם דערצו איז וויבאלד דער‬ ‫‪ ‬מען דארף וויסן ווען דער מולד פאלט‬
‫‪F: 718.514.9498‬‬ ‫עיקר ברכת החודש הייבט זיך אן מיט'ן "יהי‬ ‫לענין ההקפדה נישט צו זאגן תחנון‪ ,‬שניידן די‬
‫רצון" ווייל דארט בעטן מיר שוין 'שתחדש‬ ‫נעגל און זיך שערן נאכ'ן מולד (אויסער ערב‬
‫‪E: [email protected]‬‬ ‫עלינו את החודש הזה' "(מקור חיים סימן רפד)‪.‬‬ ‫ר"ה‪ ,‬וואס דעמאלט איז דאס מותר אויך נאכ'ן‬
‫אויב די רעדע איז נאר פון "פארשפארן‬ ‫מולד)‪ ,‬און ווי עס שטייט אין "חמדת ימים"‬
‫צייט" און "טירחא דציבורא"‪ ,‬איז דאס לכ' א‬
‫גרויסע פלא‪ ,‬וויבאלד עס איז דאך א מצוה‬ ‫(סדר ער"ח‪ ,‬חי)‪.‬‬
‫אויסצורעכענען די תקופות און מזלות און‬ ‫‪ ‬פארהאן נאך א טעם‪ ,‬כדי מען זאל וויסן‬
‫כש"כ מצות קידוש‪-‬החודש‪ ,‬אטו אין מס' שבת‬ ‫דעם אנהויב זמן קידוש לבנה און איר סוף זמן‪.‬‬
‫[עה‪ ].‬ווערט צוגעצייכנט אין "עין‪-‬משפט נר‪-‬‬ ‫‪ ‬עס איז באקאנט מפי חסידים ואנשי‬
‫מצוה" צו א סמ"ג עשין עה‪ ,‬וואס רעכנט דאס‬ ‫מעשה וואס עס ווערט געברענגט אין ספה"ק‬
‫פאר א מצוה גמורה‪ .‬אפשר קען מען מליץ יושר‬ ‫אז לויט ווי מען פירט זיך בשעת'ן מולד‪ ,‬אזוי‬
‫זיין און זאגן אז דער אריגינעלער מצות קידוש‬ ‫וועט מען זיך אויפפירן דעם גאנצן חודש‪.‬‬
‫החודש איז נאר געלעגן אויפ'ן בית‪-‬דין און‬ ‫דעריבער איז וויכטיג צו וויסן אקוראט ווען‬
‫נישט אויף יעדן יחיד ויחיד באזונדער‪ ,‬ואכמ"ל‪.‬‬
‫עכ"פ‪ ,‬דער מנהג רוב העולם איז נישט‬ ‫דער מולד הייבט זיך אן און ענדיגט זיך‪...‬‬
‫אויסצורופן דעם מולד פאר ברכת החודש‪,‬‬
‫און ווי עס שרייבט הרה"ק מאפטא זי"ע (אוהב‬ ‫דער מנהג‬
‫ישראל פרשת בא) "שאין ראוי לגלות המולד‬ ‫פון אויסרופן‬
‫כדי שלא יקנאו החיצונים"‪ .‬און אזוי געפינען‬
‫מיר אין מנהגי פראנקפורט אז נאר דער שמש‬ ‫מיר טרעפן אז געוויסע צדיקים האבן זיך‬
‫וואס בענטשט דעם חודש ברבים זאל וויסן דעם‬ ‫געפירט אויסצורופן פאר'ן ר"ח בענטשן דעם‬
‫זמן המולד און ער זאל ענטפערן פאר די וואס‬ ‫זמן הנולד‪ .‬און ווי עס ווערט געברענגט אין‬
‫אינטערעסירן זיך אינעם פינקטליכן זמן‪ .‬און‬ ‫ליקוטי מהרי"ח (ח"ב בהשמטות) אז אזוי האט‬
‫אזוי שטייט אויך אין שו"ת מטה לוי (סימן כד)‬ ‫זיך געפירט הרה"ק רבי מנחם מענדל מרימנוב‬
‫פאר איינעם וואס פרעגט אים איבער דעם אז‬ ‫זצ"ל אויסצורופן פאר ברכת החודש דעם זמן‬
‫ער האט נישט געזען און געהערט איבער דעם‬ ‫מולד הלבנה‪ .‬הרה"ק רבי שלום מקאמינקא‬
‫מנהג‪ .‬און ווי פארשטענדליך איז נישט כדאי אז‬ ‫זצ"ל פלעגט שטארק מקפיד זיין אויף די וואס‬
‫מיר‪ ,‬אין א דור יתום זאלן איינפירן נייע זאכן‪,‬‬
‫ובפרט קובע זיין א דבר חדש אין 'בית הכנסת'‪.‬‬ ‫האבן מקיל געווען אין דעם‪.‬‬
‫אזוי איז אויך היינט דער מנהג אין בעלזא‪,‬‬ ‫אבער אין שו"ת הגאון רבי יהודה מילר‬
‫באבוב און וויזשניץ‪ ,‬אז מ'רופט נישט אויס דעם‬ ‫מקעלן (סימן קיג) ווערט געברענגט אז דער‬
‫זמן הנולד‪ ,‬נאר יעדער איז מברר פאר זיך‪ ,‬און‬ ‫מנהג איז אריגינעל אמאל געווען אויסצורופן‬
‫דעם מולד פונעם פאריגן חודש‪ ,‬און לויט דעם‬
‫אזוי איז אויך אין די קהילות הספרדים‪ .‬‬ ‫פלעגט דער עולם אויסרעכענען ווען דער מולד‬
‫פונעם קומענדיגן ראש חודש וועט אויסגעפאלן‪,‬‬
‫און ווי עס שטייט אין פסוק (דברים ד‪ ,‬ו) "כי‬

‫ספרים‬

‫און דרוקעריי‬

‫יונגערמאן‪ ,‬און מיט אביסל געדולד און אן אוצר־‬ ‫רעדט זיך‪ .‬יענער ערשטער ספר – דער פירוש על‬ ‫[ה]‬
‫התורה פראגראם‪ ,‬וכדומה‪ ,‬קוקט ער נאך יענעם‬ ‫התורה‪ ,‬פון די פינף חומשים‪ ,‬וואס רש"י זכרונו־‬
‫מחבר'ס מקורות‪ ,‬די לומדות'ן‪ ,‬די נוסחאות‪ ,‬ווי‬ ‫לברכה האט מחבר געווען – האט מען דארטן‬ ‫די היסטאריע פון אידישער דרוק איז א גאר־‬
‫אזוי די פריעריגע האבן באהאנדלט דעם זעלבן –‬ ‫אפגעדרוקט אין יאר רל"ד‪/‬רל"ה (‪.)1473/1474‬‬ ‫גאר רייכע‪ ,‬צענדליגער ביכער באהאנדלען די‬
‫אדער ענליכן – נושא‪ ,‬און פרעגט־אפ דעם נייעם‬ ‫דאס הייסט מיט בערך א צוואנציג יאר איידער‬ ‫טעמע‪ ,‬און מיר פארמעסטן זיך נישט אפילו צו‬
‫ספר פון־קאפ־ביז־די־פיס‪ ,‬און מאכט פון יענעם‬ ‫בלויז אנהייבן עס צו באשרייבן‪ .‬פונדעסטוועגן‪,‬‬
‫גירוש שפאניע‪.‬‬ ‫עטוואס א פיצי־פיצינקע לכבוד דעם לבלר'ס‬
‫אש־און־פארעך‪.‬‬ ‫ביז אהין פלעגט מען לערנען נאר פון האנט־‬
‫דער חומר אינעם דאזיגן מאמר שענקט אונז‬ ‫געשריבענע כתבי־ידות (מאנוסקריפטן)‪ ,‬אדער‬ ‫ליינער‪.‬‬
‫א פענסטערל זיך צו עטוואס באקענען מיט דרוק‬ ‫פון אויסנווייניג‪ ,‬בעל־פה‪ .‬און אט דער דאזיגער‬ ‫דער סאמע ערשטער אידישער ספר איז‬
‫אין אלגעמיין‪ ,‬מיט אידישן דפוס בפרט‪ ,‬און מיט‬ ‫ספר האט נישט בלויז "געבראכן א רעקארד"‪ ,‬נאר‬ ‫געדרוקט געווארן אין רעג'יא דע‪-‬קאלאבריא‬
‫דרוק'ס אנטוויקלונגען און פארשריט‪ ,‬בפרטי־‬ ‫עס האט אזש געביטן לימוד־התורה‪ ,‬אידישקייט‬ ‫(‪ .)Reggio de Calabria‬דאס הייסט אין‬
‫רעדזשיא‪ ,‬די שטאט אינעם געגנט קאלאבריא‪,‬‬
‫פרטיות‪.‬‬ ‫בכלל‪ ,‬און אידישע היסטאריע‪ ,‬לדורי־דורות!‬ ‫אין איטאליע‪ .‬יענע רעג'יא געפונט זיך‬
‫אט האבן פאר זיך די ליינער א טיפישן‬ ‫דאס איז עפעס ענליכס צו די מהפכה אין‬ ‫ביים סאמע דרום־מזרח'דיגן שפיץ פונעם‬
‫מוסטער פון פארשידענע אנדערע נוסחאות‬ ‫ידיעת־התורה וואס דער קאמפיוטער מיט‬ ‫איטאליענישן "שטיוול"‪ ,‬דארט וואו עס איז‬
‫פון די זעלבע שטיקל רש"י‪ ,‬און וואס אפטמאל‬ ‫זיינע תורה'דיגע פראגראמען האבן לעצטנס‬ ‫דער גראבער פינגער פון מענטשליכן פוס‪ .‬די‬
‫– נישט בלויז אין פירוש רש"י‪ ,‬נאר אזוי אויך‬ ‫גורם געווען‪ .‬שווער היינט צו ארויסגעבן א‬ ‫געגנט איז אונז אלע גוט באקאנט צוליב די‬
‫אין כמעט אלע געדרוקטע ספרים – שאפן‬ ‫געלונגענעם חיבור אויף סיי וועלכן געביט וואס‬ ‫"קאלאבריער אתרוגים" וואס מען פלעגט אמאל‬
‫זיי פלאנטערייען און מאטערנישן‪ ,‬און אין‬ ‫זאל זיך גוט נושא־חן זיין ביים ציבור לומדים‪.‬‬ ‫ברענגען פון דארטן‪ .‬היות אין איטאליע זענען‬
‫אסאך פעלער‪ ,‬גענצליך אומזיסטע‪ .‬גאר אסאך‬ ‫טאמר קומט היינט אפיר עפעס א פרישער‬ ‫פאראן מערערע שטעט וואס הייסן רעג'יא‪,‬‬
‫הלכה'דיגע מחלוקת'ן צווישן די פוסקים‬ ‫הלכה'דיגער ספר‪ ,‬נעמט מען זיך תיכף צו זיינע‬ ‫ווערן זיי געווענליך באגלייט מיטן צו־נאמען פון‬
‫שטאמען דערפון וואס נישט אלע מחברים האבן‬ ‫ביינער‪ ,‬און אך־און־וויי איז אים אויב רעדט‬ ‫דער געגנט כדי צו וויסן וועגן וועלכע רעג'יא עס‬
‫געהאט פאר זיך די זעלבע נוסחאות‪ ,‬און לויט‬ ‫ער סתם נארישקייטן‪ .‬אוועק זענען די צייטן‬
‫איין נוסח איז עס מותר און לויט אן אנדערן נוסח‬ ‫ווען מען האט געקענט דעם המון "פארקויפן‬
‫איז עס אסור‪ .‬דאס איז מעשים־בכל־יום ביי די‬ ‫א קאץ אין זאק"‪ .‬עס זעצט זיך אוועק א כולל‬

‫ספרים שאפע‬ ‫אדר ב׳ תשע״ט‬ ‫‪24‬‬

‫הרב סיני מלוביצקי‬

‫פירוש רש"י בפרשת תרומה שמות כה פסוק לא בחומשים הנפוצים שלפנינו‪> ,‬בתוך‬ ‫גדולי הראשונים זכרונם־לברכה וועלכע האבן‬
‫געשריבן זייערע ספרים בעפאר דרוקעריי און‬
‫סוגריים כאלו< בחומשים דפוס נאפולי רנ"א (‪( ,)1491‬בתוך חצאי לבנה כאלו) בחומשים‬ ‫אלצדינג איז געווען בלויז כתבי־ידות‪ .‬און היות‬
‫נישט אלע מעתיקים (איבערשרייבער) זענען‬
‫דפוס דניאל בומברג ווינציא רפ"ד (‪[ ,)1523‬ובתוך חצאי מרובעים כאלו] בחומש היכל‬ ‫געווען אזוי פארזיכטיג בשעת'ן איבערשרייבן‪,‬‬
‫אדער זייערע האנט־שריפטן זענען נישט געווען‬
‫הברכה קאמרנא דפוס פעסיל באלבאן לעמבערג תרכ"ח ‪{ .1865‬בתוך סוגרים כאלו הנם‬ ‫גענוג ליינבאר‪ ,‬וכדומה ענליכע סיבות‪ ,‬האבן זיך‬

‫הוספות הלבלר שלפניכם}‪:‬‬ ‫מיט די צייט געשאפן כל־ערליי גרסאות‪.‬‬
‫אז מען פארגלייכט די נוסחאות פון אט די‬
‫"(לא) מקשה תיעשה >תעשה< המנורה‪ .‬שלא יעשנה [יעשה] חוליות ולא יעשה קניה‬ ‫רש"י (אין פרשת תרומה) בנוגע די מנורה אין‬
‫ונרותיה איברים איברים ואח"כ ידביקם כדרך הצורפים שקורין שולדיר"ץ {‪solders‬‬ ‫משכן‪ ,‬ווערט קלאר – אן דעם מינדעסטן ספק‬
‫בענגליש‪ Soudure .‬בפראנצויזיש} אלא כולה באה בחתיכה [>מחתיכה<] אחת ומקיש‬ ‫– אז דער דרוקער פון די רל"ד אויסגאבע‪ ,‬דער‬
‫ערשטער אידישער ספר "אין פרינט"‪ ,‬האט‬
‫בקורנוס וחותך בכלי האומנות ומפריד הקנים אילך ואילך‪ :‬מקשה‪ .‬תרגומו נגיד לשון‬ ‫גענוצט אלס זיין מקור א גאר אנדערן כתב־יד‬
‫פון רש"י'ס פירוש וואס די שפעטערע מהדירים‬
‫המשכה שממשיך את האברים מן העשת לכאן ולכאן [‪ ].‬בהקשת הקורנוס>‪ <.‬ולשון‬ ‫האבן גענוצט‪ .‬אגב‪ ,‬מיר ווייסן נישט וויפיל‬
‫מקשה מכת קורנס בטדי"ץ >בטריץ< בלע"ז {‪ battered‬בענגליש‪ batre .‬בפראנצויזיש‬ ‫עקזעמפלארן מען האט דארט געדרוקט‪ ,‬אבער‬
‫דער ספר וואס איר זעט דעם עמוד'ס קאפי איז‬
‫העתיקה} כמו דא לדא נקשן‪ :‬תיעשה המנורה‪( .‬תעשה המנורה) מאליה לפי שהיה‬ ‫דער איינציגסטער וואס עקזיסטירט נאך כהיום‬

‫משה מתקשה בה‪ .‬אמר לו הקב"ה השלך‬ ‫הזה‪.‬‬
‫נאך עפעס‪ .‬דאס ווייזט אונז ווי דרוק האט‬
‫את הככר לאור >לכור< והיא נעשה‬ ‫זיך כסדר – טראט־נאך־טראט – געהאלטן אין איין‬
‫פארבעסערן און פארשענערן‪ ,‬ביז מיר פארמאגן‬
‫[(נעשית)] מאליה לכך לא נכתב תעשה‪":‬‬ ‫היינט אזעלכע זעלטן־טייערע אויסגאבעס ווי די‬
‫ספרים וואס עס דרוקט דער עוז והדר פערלאג‪,‬‬
‫מתוך פירוש רש"י על התורה (בלי נוסח‬ ‫וכדומה‪ .‬אין אט דעם איינעם עמוד באמערקן‬
‫מיר עס אין זעקס באזונדערע צוגעקומענע‬
‫החומש)‪ ,‬דפוס ראשון‪.‬‬
‫אויסבעסערונגען‪ .‬זעט זשע‪:‬‬
‫"מקשה תרגומו של מקשה נגיד לשון‬ ‫א) דער עמוד האט אפילו נישט קיין שום‬
‫סימן אויף זיך וואס דער אינהאלט פונעם דאזיגן‬
‫המשכה שממשיך האברים מן העשת‬ ‫עמוד איז‪ .‬נישטא דערויף קיין נאמען פונעם‬
‫חיבור (דער לבלר ווייסט אפילו נישט צי עס‬
‫לכאן ולכאן בהקשת הקורנוס ולשון‬ ‫האט פארמאגט א שער־בלאט‪ ,‬ביי די חוקרים‬
‫איז אנגענומען אז די ערשטע שערים־בלעטער‬
‫מקשה מכת קורנס‪ :‬תיעשה המנורה מלא‬ ‫זענען ערשינען ערשט אין די רמ"ט‪/‬ר"ן יארן)‪,‬‬
‫וואס דער ספר איז‪ .‬בלויז עמיצער וואס האט‬
‫לפי שהיה משה מתקשה בה אמר לו‬ ‫שוין געהאט געלערנט רש"י וואלט פארשטאנען‬

‫הקב"ה השלך הככר לאור והיא נעשית‬ ‫אז דאס איז רש"י'ס פירוש־על־התורה‪.‬‬
‫ב) עס שטייט נישט אין ערגעץ אויף יענעם‬
‫מאליה לכך לא נכתב תעשה‪ :‬מקשה‬ ‫עמוד – און אזוי אויך נישט אויף קיין שום אנדערן‬
‫עמוד – אז דאס איז אין פרשת תרומה‪ ,‬וואס איז‬
‫תעשה המנורה שלא יעשנה חוליות ולא‬ ‫אינעם חומש שמות‪ .‬די עמודים פארמאגן נישט‬

‫יעשה את קניה ונרותיה איברים איברים‬

‫ואחר כך ידביקם כדרך הצורפים אלא‬

‫כולה באה מחתיכה אחת ומקיש בקורנוס‬

‫אן עמוד פון פירוש רש"י על התורה‪,‬‬ ‫וחותך בכלי האומנות ומפריד הקנים‬
‫דער סאמע ערשטער געדרוקטער ספר‬ ‫אילך ואילך‪":‬‬

‫ובפירוש אבן עזרא‪" :‬ראיתי ספרים שבדקום חכמי טבריה ונשבעו חמשה עשר‬

‫מזקניהם(!) ששלש פעמים הסתכלו כל מלה וכל נקודה וכל מלא וכל חסר‪ ,‬והנה כתוב‬

‫יו"ד במלת תיעשה‪ .‬ולא מצאתי ככה בספרי ספרד וצרפת ומעבר לים" (דהיינו בספרי‬

‫התורה שבענגלאנד)‪:‬‬

‫ראה שם דעת זקנים לבעלי התוספות‪ ,‬במזרחי‪ ,‬ואריכות גדולה במנחת שי‪ .‬לפי‬

‫הנסחאות שלאחרי דפוס הראשון נתקשו מפרשי רשיז"ל להחליט האיך היתה מסורתו‬

‫במלת תיעשה‪ ,‬מלא יו"ד או חסר‪ .‬בנוסף‪ ,‬לא ברורה הוספת המילים "לכך לא נכתב‬

‫תעשה"‪ .‬אמנם לפי גרסת דפוס רל"ד לא נשאר שום ספק שרשיז"ל גרס תיעשה מלא יו"ד‪,‬‬

‫והוספה זו אכן מובנת כל צרכה‪.‬‬

‫אדר ב׳ תשע״ט ‪25‬‬ ‫ספרים שאפע‬

‫הרב סיני מלוביצקי‬

‫יארן־לאנג אנגעפירט זייערע בארימטע ישיבות‬ ‫קנאפע צוואנציג יאר שפעטער – זענען זיי שוין‬ ‫קיינע נומערן‪ ,‬א‪ ,‬ב‪ ,‬ג‪ ,‬וכולי וכולי‪.‬‬
‫און געשריבן כל־ערליי חיבורים און שאלות־‬ ‫ביידע דא‪.‬‬ ‫אז א איד האט גענוצט דעם דאזיגן ספר‬
‫ותשובות אין כל־מכמני־התורה‪ ,‬וואס עד־היום־‬ ‫און האט געוואלט אויפמישן עפעס א רש"י אין‬
‫הזה באלייכטן זיי אונז די אויגן‪ .‬אין יענע ערטער‬ ‫ה) דער סוף פונעם פריעריגן דיבור־‬ ‫פרשת שופטים (אין חומש דברים) למשל‪ ,‬וואלט‬
‫המתחיל פארמאגט גארנישט וואס זאל ווייזן אז‬ ‫ער געדארפט מישן בלעטער־נאך־בלעטער‪,‬‬
‫פלעגט מען שרייבן מיט יענעם כתב‪.‬‬ ‫אט דא ענדיגט זיך רש"י'ס פירוש אויפן דאזיגן‬ ‫דורכמישן כמעט די גאנצע פינף חומשים‪ ,‬יעדע‬
‫מיר ווייסן נישט צי רש"י ז"ל זאל טאקע‬ ‫דיבור־המתחיל‪ .‬אין די שפעטערע אויסגאבעס‬ ‫עטליכע בלעטער זיך אפשטעלן און איבערבליקן‬
‫האבן געשריבן זיינע חיבורים אין כתב‬ ‫האט מען שוין אנגעהויבן נוצן צוויי פינטעלעך‬ ‫וואו ער האלט שוין ערגעץ‪ ,‬ביזן אנקומען צום‬
‫פרובינצאל‪ ,‬רש"י וועלכער האט געלעבט‬ ‫איינס איבערן אנדערן (ענליך צו די נקודה שוא‪,‬‬ ‫עמוד וואס ער זוכט‪ .‬און דאס רעדט זיך שוין‬
‫מיט קנאפע פיר הונדערט פריער ווי דער‬ ‫‪ ,:‬א ‪ colon‬דער אלוועלטליכער סימן פון א‬ ‫פון א איד א יודע־ספר וואס ווען ער זעט דעם‬
‫רעג'יאר דרוק‪ ,‬האט געוואוינט אין טרויעי(ש)‬ ‫איבערהאק אינמיטן א זאץ (א ‪.)sentence‬‬ ‫תוכן ווייסט ער בערך וואו ער האלט‪ ,‬טא ווי־‬
‫אין פראנקרייך היפש העכער צו צפון־צו‪ ,‬און‬ ‫עס איז פאראן א חילוק צווישן א קאלאן און א‬ ‫זשע קען עס נוצן א פראסטערער סארט איד?‬
‫האט אפשר גענוצט אן אנדערן כתב (מן־הסתם‬ ‫פיריעד‪ ,‬בדרך־כלל איז א פיריעד א שטערקערער‬ ‫און אז די פסוקים זענען דאך נאכנישט געווען‬
‫אשכנזי'שן כתב משיטא)‪ ,‬מעגליך אויך אז דער‬ ‫מפסיק ווי א קאלאן‪ .‬אבער דא איז נישט דאס‬ ‫נומערירט – ווי אין אונזערע דרוקן איז קלאר‬
‫רעג'יא־דרוקער האט איבערגעשריבן רש"י'ס‬ ‫ארט דערפאר)‪ .‬היינט איז שוין פאראן דרוקן‬ ‫אנגעצייכנט אז דאס איז רש"י אויפן פסוק ל"א‬
‫פירוש פון א פראוואנצער כתב־יד‪ ,‬ס'איז בכלל‬ ‫וואס טיילן־אפ די רייד פון די מפרשים מיט א‬ ‫– האט ער הערשט געמוזט ארומבלאנדזשען‬
‫נישט געדרונגען אז יענער האט געהאט פאר זיך‬ ‫מירכא (וואס זעט אויס ווי א טיפחא און דינט‬ ‫אין יענעם עמוד ביז צום געפינען זיין געזוכטע‬
‫רש"י'ס עצם כתב־יד‪ .‬בכל־אופן‪ ,‬ווי עס זאל נאר‬ ‫למעשה אלס אן אתנחתא [א שוואכערער מפסיק‬ ‫שטיקל רש"י‪ .‬והא־ראיה‪ ,‬אז אלמלא וואלטן‬
‫נישט זיין‪ ,‬היות יענער פירוש איז געווען רש"י'ס‬ ‫ווי א סוף פסוק]‪ ,‬א קאמע [‪ .)]comma‬פאראן‬ ‫מיר אייך נישט אנגעצייכנט וואו אונזער שטיקל‬
‫ווערק‪ ,‬האט זיך צו אים צוגעקלעבט דער נאמען‬ ‫וואס האלטן דאס אלס אן עוולה‪ .‬פארוואס?‬ ‫רש"י געפינט זיך‪ ,‬טראץ וואס איר ווייסט אז‬
‫כתב־רש"י‪" ,‬דער כתב פון רש"י'ס פירוש"‪ ,‬און‬ ‫ווייל דאס פארטייטשט דעם מחבר'ס רייד לויטן‬ ‫ס'איז אויפן דאזיגן עמוד‪ ,‬וואלט איר זיך געוויס‬
‫אזוי איז עס שוין געבליבן ביז צום היינטיגן טאג‪.‬‬ ‫אויפזעצער'ס פארשטאנד‪ ,‬וואס איז לאו־דוקא‬ ‫גאנץ גוט געמוטשעט ביז וואנען איר וואלט עס‬
‫למען האמת והפונקטליכקייט מוז מען‬
‫צוגעבן אז אין בית־יוסף אינעם דערמאנטן סימן‬ ‫טאקע דעם מחבר'ס כוונה‪.‬‬ ‫געפינען‪.‬‬
‫אין טור אבן־העזר איז לכאורה פאראן א סתירה‬ ‫ו) נאכן לעצטן ווארט אויף אט דעם עמוד‬ ‫וואס אלץ א שפעטערע אויסגאבע האט מען‬
‫צו די הנחה אז כתב פרובינצאל און רש"י־כתב‬ ‫זעט מען נישט צו־לינקס דאס ווארט מיט וועלכן‬ ‫דאס כסדר פארבעסערט‪ .‬ביסלעכווייז האט מען‬
‫זענען ביידע די אייגענע זאך‪ .‬ביי די היינטיגע איז‬ ‫עס פאנגט זיך אן דער קומענדער עמוד‪ .‬דער‬ ‫אויפן אויבן־אן פון איטליכן עמוד באצייכנט‪:‬‬
‫אזוי אנגענומען‪ ,‬לאו מר בר רב אשי חתום עלה‪,‬‬ ‫דאזיגער ווארט העלפט האלטן דעם לערנער'ס‬ ‫שמות (דעם חומש'ס נאמען)‪ ,‬כה (דער נומער‬
‫מחשבה קאנצענטרירט אינעם ענין וואס ער‬ ‫פונעם דאזיגן קאפיטל‪ .‬עפעס וואס ווערט דא‬
‫אבער עס איז מתקבל־על־הדעת‪.‬‬ ‫טוט יעצט דערין‪ ,‬במשך די צייט ווען ער מישט־‬ ‫נישט באהאנדלט)‪ ,‬תרומה (דער נאמען פון די‬
‫[די אותיות א‪ ,‬ב‪ ,‬ג‪ ,‬וכולי‪ ,‬מיט וועלכע‬ ‫איבער דאס בלעטל‪( .‬אין צוגאב העלפט עס‬ ‫סדרה)‪ ,‬תרע (דער נומער פונעם עמוד אינעם‬
‫אונזערע טאטעס פלעגן שרייבן (ווער שרייבט‬ ‫דעם איינבינדער – און אויך דעם באנוצער –‬ ‫דאזיגן באנד)‪ ,‬און ווי שוין דערמאנט‪ ,‬ל און לא‬
‫נאך היינט עפעס מיט די אייגענע הענט ממש?‬ ‫(די נומערן פון די פסוקים אויפן עמוד)‪ .‬וואס‬
‫נישטא ווער ס'זאל לאכן‪ ,‬מיר נוצן פראגראם'ס!)‪,‬‬ ‫קאנטראלירן אז די עמודים לויפן כסדרן‪).‬‬
‫הייסט כתב משיטא (שו"ת בית־אפרים אבן־העזר‬ ‫די צורות האתיות א‪ ,‬ב‪ ,‬ג‪ ,‬וכולי‪" ,‬דער‬ ‫אונזער שטיקל רש"י איז מפרש אין פסוק לא‪.‬‬
‫סימן ק"ו‪ ,‬שו"ת נודע־ביהודה־קמא סימן לא‪,‬‬ ‫כתב" (פאנט בלע"ז) אין יענע מהדורא‪ ,‬און‬ ‫ג) א דיבור־המתחיל אין די רעג'יא דרוק‪,‬‬
‫"איז גוועזן שחור כעין אות ז' של כתב משיטא‬ ‫אזוי אויך אין כמעט אלע נאכקומענדע דרוקן‪,‬‬ ‫דער לשון פונעם פסוק אויף וועלכן רש"י'ס‬
‫שלנו")‪ .‬דאס איז דער אשכנזי'שער משיטא‪ .‬פאר‬ ‫הייסט ארגינעל כתב פרובינצאל (שלחן־ערוך‬ ‫פירוש באציט זיך‪ ,‬איז גענוי דער זעלבער אות‬
‫ספרים געשריבן אין אראביש איז אויך געווען אן‬ ‫אבן־העזר סימן קכ"ו סעיף א)‪ .‬אט דער נאמען‬ ‫ווי דער נוסח פון רש"י'ס פירוש‪ .‬אפילו די זעלבע‬
‫אראבישער כתב משיטא‪ ,‬און ספרים געשריבן אין‬ ‫(‪ )Provincial‬נעמט זיך פון די אמאליגע‬ ‫גרויס (סייז)‪ .‬מען דערקענט דעם דיבור־המתחיל‬
‫לאדינא (‪ .Latino‬דאס "אידיש" אין די שפאניש־‬ ‫פראוואנס [א פראווינץ אין פראנקרייך'ס דרום‪,‬‬ ‫בלויז לויט איין־איינציגן סימן‪ :‬ווייל עס איז‬
‫רעדנדע לענדער) האבן זיך געהאט אן אייגענעם‬ ‫צו מזרח פון איטאליע‪ .‬אגב‪ ,‬מעבל (פורניטשור)‪,‬‬ ‫אפגעטיילט פונעם לשון הפסוק מיט פינטעלעך‬
‫ספרדי'שן משיטא‪ ,‬וועלכער ענדלט זייער צום‬ ‫צירונג‪ ,‬זילבער־ווארג‪ ,‬קאנדעלאברעס און‬ ‫("פיריעדס") אין דער הייך פון די אותיות אויף‬
‫טשענדעליערס (טשילארס אין מאמע־לשון)‪,‬‬ ‫די שורה‪ ,‬און נישט ביים אונטערשטן פון די‬
‫פראוואנצער אלף־בית‪].‬‬ ‫מאלעריי־ווערק וכהנה‪ ,‬וועלכע מען פראדוצירט‬
‫אט אזא גוואלדאוונע מהפיכה האט דרוק‬ ‫לויט יענע סטיילס‪ ,‬רופט מען "פראווינשל"]‬ ‫שורה'ס אותיות‪ ,‬ווי מיר זענען צוגעוואוינט‪.‬‬
‫וואו עס זענען געווען א סאך צענדליגער פון‬ ‫ד) אין די מהדורת רעג'יא רל"ד איז‬
‫גורם געווען אויף לימוד־התורה!‬ ‫די גאר חשוב'סטע קהילות‪ ,‬וואו ראשונים־‬ ‫נאכנישט פאראן די צוויי פראנצויזישע בלע"ז'ן‪,‬‬
‫כמלאכים די חכמי־פרובינציא האבן במשך פון‬ ‫אין די קומענדיגע דרוק ווינציא רנ"א – בלויז א‬
‫• ענדע •‬

‫אדר ב׳ תשע״ט‬ ‫‪26‬‬

‫מחבר ספר? קונטרסים?וכו'‬

‫ הגה ‪ -‬עריכה הדפסה ‪ -‬וכו'‬ ‫מיר וועלן אייך אי''ה ארויסהעלפן‬
‫ איבערטייטשן פון לשה''ק אויף אידיש‬ ‫פון אנפאנג ביז'ן סוף מיט העפליכע‬
‫ איבערטייטשן פון אידיש אויף לשה''ק‬ ‫און פארלעסליכע סערוויס‬

‫ביטע רופט‪ 845.210.6668 :‬אדער שיקט אן אימעיל צו‪kintress845gmail.com :‬‬

‫'מכון קונטרס' – וועלט בארימט מיט אירע העפליכע קאסטומער סערוויס‬

‫אויב האט איהר בכתובים געדאנקען און חידושי תורה און איהר ווילט אז עס זאל ארויסקומען פון דעם א ספר כלול בהדרו וביפיו‪,‬‬
‫ווילט איהר אוודאי לייגן אייער טייערסטע פארמעגן אין די געניטסטע הענט‪ ,‬און איהר ווילט באקומען סערוויס ווי מען באהאנדלט א‬

‫דיימאנט‪.‬‬
‫'קונטרס' איז אייער פלאץ! דא וועלן מיר אייך צושטעלן סערוויס איינס אין די וועלט! מיר וועלן זיצן מיט אייך‪ ,‬הערן אייערע געדאנקען‬
‫און אויסשטעלן א פלאן לויט אייער ווילן און באגער‪ ,‬מיר זענען דא נאר אייך צו באדינען און שטיין צו די האנט מיט אונזער אויסטע־‬

‫רלישע סטעף און צוגענגליכע באנעמונג‪.‬‬
‫רופט שוין‪845-210-6668 1#‬‬

‫די ערשטע מאל אין די היסטאריע‬ ‫בס"ד‬

‫ווער פון אונז האט נאך נישט געהאט די פאלגענדע איבערלעבעניש‪ ,‬איהר האלט‬

‫אינמיטן די ארבעט‪ ,‬צו אינמיטן לערנען אדער מעביר סדרה זיין‪ ,‬צו סיי וואס‪ ,‬און‬

‫עס פאלט אייך ביי א געדאנק‪ ,‬צו אויף די פרשת השבוע‪ ,‬אדער א שיינע מוסר‬

‫השכל‪ ,‬א הדרכה פאר אייערע קינדער‪ ,‬א נקודה צו ארויס ברענגען לכבוד אייער‬

‫בעפארשטייענדע שמחה‪ ,‬צו איהר דארפט רעדן ערגעץ‪ ,‬און עס פאלט אייך איין‬

‫א פאסיגע נקודה‪ ,‬אבער וויבאלד איהר זענט פארנומען אויף די מינוט‪ ,‬זאגט איהר‬

‫זיך צו אין מח אז איהר גייט דאס שוין פארשרייבן‪ ,‬אבער למעשה פארגעסט איר‪,‬‬

‫אדער אין אנדערע פעלער קרעכצט איהר גלייך ווייל איהר ווייסט שוין פאר זיכער‬

‫אז די געדאנק גייט פארלוירן גיין‪ ,‬ווייל איהר זענט נישט קיין שרייבער און איהר‬

‫ברענגט זיך נישט גוט ארויס בכתב‪ ,‬און אזוי ווערט פארלוירן פון כלל ישראל פילע‬

‫טייערע פערל ווערטער און געדאנקען‪ ,‬ווער נאך ווי איהר ווייסט וויפיל טייערע‬

‫חשוב'ע און טרעפליכע געדאנקען זענען פון אייך פארלוירן געווארן‪ ,‬נאר צוליב די‬

‫אויבן דערמאנטע סיבות‪.‬‬

‫איוב האט שוין מתפלל געווען אויף זיך און געבעטן אז הלוואי זאלן זיינע ווערטער‬

‫ווערן אפגעשריבן און פאראייביגט אין א ספר‪ ,‬עס איז יעדנס רצון אז זיינע‬

‫געדאנקען זאלן נישט פארפאלן גיין נאר בלייבן לנצח‪ ,‬שוין אפגערעדט אויב שטייט‬

‫מען בעפאר א שמחה‪ ,‬און מען האט א רצון צו דרוקן עפעס מפרי רעיונותיו לכבוד‬

‫די שמחה‪ ,‬אבער נאך פאר סיי וואס‪ ,‬געדענקט מען שוין נישט אלע רעיונות‪ ,‬און‬

‫דאס האלט אפ און איז מייאש אפילו פון פראבירן און מען געבט אויף אויף אלע‬

‫שיינע געדאנקען וואס פאלן ביי‪.‬‬

‫דעריבער זענען מיר דא! מיר האבן דערהערט די נויט פון א סיסטעם וואס זאל פארפילן דעם‬

‫לאך און פאראייביגן די געדאנקען‪ ,‬מיר האבן אויפגעשטעלט א סיסטעם ווי איהר קענט רופן א‬

‫נאמבער און אריין רעקארדן אויטאמאטיש וואס עס פאלט אייך נאר ביי‪ ,‬איהר גייט אין גאס און‬

‫עס פאלט אייך ביי א געדאנק‪ ,‬איהר דארפט נישט ארויסקראצן א פענע און א שטיקל פאפיר צו‬

‫פארצייכענען די געדאנק מיט ראשי פרקים‪ ,‬וכולי האי ואולי וועט איהר שפעטער פארשטיין‬

‫וואס איהר האט דא געמיינט‪ ,‬נאר אנשטאט דעם דריקט איהר דעם טעלעפאון נומבער און‬

‫איהר זאגט אריין די געדאנק‪ ,‬און פון דא און ווייטער קענט איהר זיין רוהיג אז אייער געדאנק‬

‫איז פאראייביגט און ליגט אין גוטע הענט‪ ,‬מיר וועלן דאס נעמען און אפטייפן און עס אוועק‬

‫לייגן אין אייער אקאונט‪ ,‬אויב ווילט איהר קענט איהר דאס נעמען א טריט ווייטער און אריינזאגן נישט נאר געדאנקען חידושים און רעיונות‪ ,‬נאר סיי וואס איהר ווילט עס זאל ווערן אפגעשריבן און‬

‫פארצייכענט קענט איהר אריינזאגן אויפן זעלבן אופן‪ ,‬ווי צ‪.‬ב‪.‬ש‪ .‬איהר ווילט שיקן א בריוו צו איינעם‪ ,‬עס פאלט אייך ביי א געדאנק פאר אן אדוועטייזמענט פאר אייער ביזנעס און איהר ווילט עס‬

‫נישט פארגעסן‪ ,‬איהר גייט האבן א מיטינג און איהר ווילט זיך פארצייכענען וויכטיגע נקודות צו אויסשמועסן וכדו'‪.‬‬

‫אונזער סערוויס שטעלט זיך נישט אפ ביי דעם‪ ,‬אויב ווילט איהר קענען מיר נעמען אייערע רעקארדינגס א שטאפל ווייטער‪ ,‬מיר וועלן עס גערן אויסשטעלן פאר א קונטרס‬

‫לכבוד א שמחה‪ ,‬מיר וועלן צולייגן מראי מקומות‪ ,‬מפתחות‪ ,‬און עס אראפשרייבן אויף א פראפעסיאנאלן אופן אז עס זאל זיין ראוי לעלות על שולחן מלכים‪ ,‬אונזער ברייטע‬

‫געטרייע שטאב וועלן זיך אפגעבן מיט יעדן חידוש אויפן שענסן אופן און מיט א דעליקאטע באהאנדלונג און זיכער מאכן אז אייערע מחשבות ווערן פאראייביגט אויפן‬

‫פון אייער קול‪,‬‬ ‫שענסטן און זיכערסטן פארנעם‪ ,‬בעזהשי"ת‪.‬‬
‫פאראייביגט אן קיין עול‪.‬‬

‫| עט סופר מהיר |‬

‫אנגעהויבן‪ :‬אין דער ערשטער עפאכע פון די ראשונים‪,‬‬ ‫מפספיוכוריתטמ'וידיגםת‪,,‬ע‬
‫און שוין דאקומענטירט איבער אכט הונדערט יאר‪.‬‬
‫גייט נאך אן ביז'ן היינטיגן טאג‪ ,‬טראץ וואס פיל‬ ‫א‪.‬ד‪.‬ג‪.‬‬
‫איידעלער ווי פילע פריערדיגע פיוטים‪.‬‬

‫גדולי ישראל וואס האבן פארשריבן אזעלכע‬
‫פורימ'דיגע גמרות און פיוטים‪ :‬מחזור ויטרי‪ ,‬החכם‬
‫רבי קלונימוס בן קלונימוס‪ ,‬דער סטייפלער גאון זצוק"ל‪.‬‬

‫םח>ור ו׳ימרי ‪583‬‬ ‫ענליכעס‪ ,‬דוקא לכבוד פורים? ליינט די גאר‬ ‫ֵליל ִ ׁשיּכֹו ִרים הּוא ֶזה ַה ַּל ְי ָלה‪.‬‬
‫אינטערעסאנטע אינפארמאציע איבער דער‬ ‫ִל ְ ׂשמֹו ַח ְ ּב ַי ִין ַהטֹוב ְו ָל ִגי ָלה‪.‬‬
‫גנק והזניל‪ ,‬כיום השמיני‪ :‬שסיני סייסכו לחתכן‪ .‬לטבוח טבח והכן‪ .‬ביום השמיני‪ :‬שפעי‬ ‫נושא אינעם פאלגנדן ארטיקל‪ ,‬ווען אויפ'ן וועג‬
‫ציוד לומר וסן‪ .‬לברך בו האל הנאמן‪ .‬ביום השמיני; שמיני נןבוע מ ל בסני עזנמו‪.‬‬ ‫וועט איר זיך דערוויסן פון נאך מערקווירדיגע‬ ‫ּפּו ִרים ַעל ֵ ׁשם ַהּפּור ִנ ְק ָרא ְבּ ִגּי ָלה‪.‬‬
‫לשמוח'בו עמו‪ .‬כיום השמיני‪ :‬שמיני ריצוי קרבן להקריב לבדו‪ .‬לתשורת מלא כל הארץ‬ ‫מנהגים‪ ,‬א שטייגער ווי דער אור‪-‬אלטער מנהג‬ ‫ִי ְזּכֹור ָלּנּו ִ ּב ְק ִרי ַאת ְ ּמ ִגי ָלּה‪.‬‬
‫כבודו‪ .‬ביום השמתי‪ :‬שמיני שיר לכד להלל‪ .‬לנטור בו את ההלל‪ .‬כעם השמיני‪ :‬שסיני‬ ‫וואס שטאמט נאך פון די צייטן פון חז"ל‪:‬‬
‫חת כרכה בסני עצמה‪ .‬לנותן ליעף כח ועתנסה‪ .‬ביום השמיני‪ :‬שמיני דורשי כו נשוה‬ ‫ברוך אתה ה'‪ ,‬המעריב ערבים‪.‬‬
‫ייחודיך‪ .‬באו להשתחוות ברב חסדיך‪ .‬עחש עזרם מקודש בזכות חסידיך‪ .‬בעזרת שוררו‬ ‫"משוורתא דפוריא"‪.‬‬ ‫ַ ּב ַל ִיל ַה ֶּזה ִי ְשׁ ְכּרּו ָכּל ְיצּו ִרים‪.‬‬
‫על הים פהדיך ‪ :‬בגילה; טועני )אל( ]עול[ מלכותך אל אמונה‪ .‬ישבו בסוכה שבעד‪.‬‬
‫באמונה‪ .‬כנתנו חלק לשבעה ונם לשמונה‪ ,‬לקריאתם וה צור םצו להחיש שבעה ושמונה‪:‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ְל ִה ָז ֵכר חֹוק ֲא ֶ ׁשר ִנ ְק ַ ּבע ְ ּבפּו ִרים‪.‬‬
‫זה צור ‪ :‬מחיל אל חיל הולכים‪ .‬נסעו מסוכה ולשמוח בשמיני נמלביס‪ .‬סבר יהבס ענ*יך‬ ‫ָארּור ָה ִאיׁש ֲא ֶ ׁשר ָידֹו ָי ִרים‪.‬‬
‫משליכים‪ ,‬צור ישר׳ וגואלו ממליכים‪ :‬נאל; סונים מסוכה לביתם לישב‪ .‬צקון לחשם‬ ‫"חייב איניש לבסומי‬ ‫ִל ְ ׁשּתֹות ַמ ִים ַה ְמ ָא ְר ִרים‪.‬‬
‫הקשב‪ .‬קוראי רומםתיך שמך לחשב‪ .‬תסרום עליהם סוכת שלומך תהילות יושב‪ :‬וסדום‪:‬‬ ‫בפוריא עד דלא ידע"‬
‫ברוך אתה ה'‪ ,‬אוהב עמו ישראל‪.‬‬
‫מעריב לפורים ; םטעמד ר׳ טנחם ברי ‪ prK‬ז*ל‪:‬‬ ‫איידער מיר וועלן רעדן איבער דער נושא‬ ‫אט די היפש‪-‬ליצנות'דיגע פיוט לכבוד פורים‬
‫פון פורימ'דיגע מסכתות‪ ,‬פיוטים‪ ,‬א‪.‬א‪.‬וו‪ .‬דארפן‬ ‫— וואס איז א פאראדיע אויפ'ן באקאנטן פיוט‬
‫תסזד‪ .‬לי ל שיכורים הוא זה הלילה‪ .‬לשמוח ביין הטוב ולנילה‪ .‬סורים על שם הסור‬ ‫מיר עטוואס צענעמען די נושא פון שמחת פורים‪,‬‬ ‫"ליל שימורים" וואס מ'זאגט אין קהילות אשכנז‬
‫נקרא כנילה‪ .‬יזכור לנו בקריאת מגילה; המעריב‪ :‬בליל הזה ישברו כל‬ ‫וואס וועט אונז געבן צו פארשטיין פארוואס‬ ‫אום ליל פסח — שטייט געשריבן אין נישט קיין‬
‫יצורים‪ .‬להוכר חוק אשר נקבע כסורינז‪ ,‬ארור האיש אשר ידו ירים‪ .‬לשתות מים‬ ‫מ'האט בכלל אנגעהויבן צו מאכן אזעלכע‬ ‫אנדערן ארט ווי אינעם בארימטן ספר "מחזור‬
‫המאררים‪ :‬אוהב‪ :‬סרים׳כיין סותחים בברוך‪ .‬על שלחן אשר ערוך‪ .‬בליל חג סורים‪:‬‬ ‫מסכתות‪ ,‬און פארוואס מאנכע האבן נישט געזען‬ ‫ויטרי" (סי' תס"ה)‪ ,‬וואס איז פארפאסט געווארן‬
‫סורים ישורר שיר נועם עלי •ין בקהל עם‪ :‬בח־ס ‪ :‬סורים ימלא כו‪D‬וו‪ J‬כדת מה לעשוות‬ ‫דורך רבינו שמחה מויטרי‪ ,‬א תלמיד און מחותן‬
‫בח־ס ; סורים ישתו יין כל דואהו‪ .‬עד לא יכיר איש את רעת ; כח־ס ; סורים לא יקח‬ ‫אין דעם קיין שום פראבלעם‪.‬‬ ‫מיט רש"י! דאס אנטפלעקט אונז א נייע וועלט‬
‫נשך ותרבית‪ ,‬אשר ישתה יין מחבית‪ :‬בח־ס‪ :‬סורים אשרי איש אשר יסן‪ .‬לכרך עלהנסן‪:‬‬ ‫אין מגילת אסתר געפינען מיר נישט‬ ‫פון אינטערעסאנטע פאראדיעס‪ ,‬וואס האבן‬
‫בחיס‪ :‬סורים ישכרו ביין לכן‪ ,‬ררצה במנחה וכקרבן; בח־ס; פורים אכלו ושחו ריעיס‪.‬‬ ‫קיין מצוה זיך אנצו'שיכור'ן‪ ,‬און עס איז א‬ ‫נאכגעמאכט מסכתות‪ ,‬פיוטים פזמונים ותפילות‪,‬‬
‫זמרו ליין הטוב כי נע־ם; בח*‪ :0‬סורים שחטו אווזין ותרננזלים‪ .‬כי בזאת תרייו ננאלים‪:‬‬ ‫געווענליכער "יום משתה ושמחה" וואס באדייט‬ ‫שאלות ותשובות‪ ,‬ספרי פסק הלכה‪ ,‬און זאגאר‬
‫בה־ס‪ :‬פורים זכרו תורת ראשונים‪ .‬מעשה אבות יעשוכנים‪ :‬בה׳ס; סורים שמעו כני‬ ‫אז מ'פרייט זיך און מ'מאכט א סעודה מיט‬ ‫דעם לשון הפסוק זעלבסט‪ ,‬אויף א פורימ'דיגן‬
‫איתנים‪ .‬מהדו ואכלו משמניס‪ :‬בח־מ; סורים ישתה יין טוב‪ .‬אשר ירוד‪ .‬כנן רטוב‪ :‬כח־ס‪:‬‬ ‫פלייש און וויין‪ ,‬ענליך צו וואס מיר געפינען אין‬ ‫נוסח און מיט ווערטלעך אריינגעפלאכטן‬
‫סורים אשר לא זקן ישתה מן הקנקן; בת‪-‬ס ; סורים יזכור יין בריתו‪ .‬כאשר היתד‪ ,‬באמנה‬ ‫דער תורה איבער דער מצוה פון זיין פרייליך‬
‫אתו‪ :‬בת־ס‪ :‬סורים יקריבהו אל חכו‪ .‬לרחבו ולארכו; בחיס; סורים בישר׳ לסנים‪ .‬יקר‬ ‫אין די שלש רגלים‪ .‬פאקטיש אבער‪ ,‬האט כלל‬ ‫דערינען‪.‬‬
‫ת א ססנינים‪ :‬כחיס‪ :‬פורים כוס יין בידו יעמיד‪ ,‬ויערוך על סיו תמיד‪ :‬בה־ס; סורים‬ ‫ישראל אנגענומען דעם יום טוב פורים מיט א‬ ‫דאס האט געצויגן א שארפע פאלעמיק‬
‫ישתת יין ישן‪ .‬ארור האיש אשר י־שן‪ :‬כח־ס‪ :‬סורים יין תסיר ירוקן‪ .‬לסני■ נער וזקן‪:‬‬ ‫ספעציעלן שמחה‪ ,‬אזוי ווייט אז מיר געפינען‬ ‫צווישן די גדולי ישראל במשך הדורות‪ ,‬אויב‬
‫בחיס‪ :‬פורים ישלח לרעהו מנות‪ .‬ולאביונים מתטת‪ .‬בת־ס‪ :‬סורים אכלו ריעים ו ש ת איש‬ ‫שוין אין גמרא ווי רבא דרוקט זיך אויס (מגילה‬ ‫דאס איז ערלויבט צו טון אדער עס הייסט גאר‬
‫באר‪,‬לו‪ .‬ו שלת מנות לאין נכון לו; בח־ס‪ :‬סורים אוהב שמחה אוהב יין יעשיר‪ .‬וכל כל'‬ ‫ז‪" :):‬מיחייב איניש לבסומי בפוריא‪ ,‬עד דלא‬ ‫חוזק געמאכט פון דער תורה ח"ו‪ ,‬ווען פון דער‬
‫זמר וכלי שיר‪ :‬בח־ס‪ :‬סורים אל תשתה יין דע עין‪ .‬קורס תשבור צסאך אל העין;‬ ‫ידע בין ארור המן לברוך מרדכי"‪ ,‬אז מיר‬ ‫אנדערער זייט זענען געווען געוויסע גדולי‬
‫בח׳ס ; סורים במה יזכה איש זכות‪ .‬שבע ילין בל יסקרעונו ‪ :‬בחיס ‪ :‬סורים נילה רינה‬ ‫דארפן זיך אנטרינקען אום פורים אזויפיל אזש‬ ‫ישראל וואס האבן זעלבסט פארפאסט אזעלכע‬
‫הדוור‪ ,‬ודיצה‪ .‬תקבצו לשתות ועוצו עיצה‪ :‬ברדס‪ :‬סורים דאנה בלב איש ישחנד״ מאבל‬
‫טוב ומשתה ישמחנה‪ :‬בחיס‪ :‬סורים דלה תדלה יין מחביות‪ ,‬בלילה ההוא תהילות רומיות‪:‬‬ ‫סארט פאראדיעס און נאכגעמאכטע מסכתות‪.‬‬
‫בח־ס; פורים היין בפוך תמיד שנור‪ .‬וססל אדירים יהיה פנוי‪ :‬בח־ס‪ :‬סורים חכלילי עינים‬ ‫וויאזוי איז דאס אריין אין כלל ישראל?‬
‫מיין‪ .‬ואויבינו יהיו כאין‪ :‬בח״ס‪ :‬סורים סוב אשר תאחז בכוס מלא‪ .‬סבתם אוסיר לא‬ ‫פארוואס האט מען בכלל מחליט געווען‬
‫תסולה; כח׳ס‪ :‬סורים יין מלכות י ש ת ויסלסלו‪ .‬בתרים שבורים יחדיו יצלצלו‪ :‬כח־ס‪:‬‬ ‫צו פארפאסן אזעלכע סארט מסכתות און‬
‫סודם כל אשר ימרה פיו מלאכל‪ .‬ומצאוהו רעות וד‪,‬יה לאכול‪ :‬כח־ס‪ :‬סורים לץ ת מ ה‬
‫ומי= ומשכר‪ .‬והשותד‪ ,‬מהם לא ירבה שבר‪ ,‬כחיס; סורים סשתר‪ .‬שלך יהיה להסקר‪.‬‬

‫דונוווםא ‪ ’B‬ל״ל חכיבה הטילה מג שנע הקג״ה ל אניהסי סנל טי ‪ nm r‬סהול איט יורד ל גי ת סונו׳‪.‬‬

‫דער פיוט 'ליל שיכורים' וואס געפינט זיך‬
‫אינעם מחזור ויטרי‬

‫ער זאל שוין נישט קענען האלטן קאפ אז המן‬
‫איז דער פארשאלטענער און מרדכי איז דער‬
‫געבענטשטער‪ .‬די גמרא דערציילט דארט אויך‪,‬‬
‫אז איין יאר פורים האט זיך רבה אזוי שטארק‬
‫אנגעטרונקען אום פורים‪ ,‬אז ער האט געשאכטן‬
‫רבי זירא (ועיי"ש במהרש"א ועוד)‪ ,‬און נאך‬
‫פורים האט ער מתפלל געווען און האט אים‬

‫צוריק לעבעדיג געמאכט‪.‬‬
‫אלנפאלס‪ ,‬מיר געפינען שוין אן עקסטרעמען‬

‫ספרים שאפע‬ ‫אדר ב׳ תשע״ט‬ ‫‪28‬‬

‫הרב שמעון שלמה זילבער‬

‫לובשין אותם פרצופין‪ ,‬ושינוי בגדיהם מבגדי‬ ‫געשמאקע סעודה מיט וויין‪ ,‬און איז געווארן‬ ‫אויסדרוק פון שמחה‪ ,‬וואס איז געווען פארבינדן‬
‫איש לבגדי אישה‪ ,‬וכן להפך‪ .‬ואם היה ח"ו נדנוד‬ ‫א זאך פאר זיך אז מ'טוט וואס מען קען צו‬ ‫מיט'ן סעודת היום‪ .‬אבער פאקטיש געפינען‬
‫עבירה‪ ,‬חלילה וחס להם לשתוק ולא ימחו‪ ,‬וכ"ש‬ ‫מיר אין גמרא‪ ,‬אז די דאזיגע ספעציעלע שמחת‬
‫וק"ו באיסור לאו‪ ,‬אלא וודאי ראיה וסמך שהיתר‬ ‫פארמערן מיט שמחה‪.‬‬ ‫פורים האט צוגעברענגט צו טון אנדערע זאכן‬
‫ארויסצוברענגען נאך און נאך שמחה‪ ,‬טראצדעם‬
‫גמור הוא‪ ,‬ואין בלבישה זו הרהור עבירה"‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫וואס זיי זענען שוין נישט געווען פארבינדן מיט‬
‫דער סעודה פון פורים‪ .‬די גמרא דערציילט אזוי‬
‫ס&ר‬ ‫דאס האט צוגעברענגט צום איינגעפירטן‬ ‫דרך אגב'דיג (סנהדרין סד‪ ,):‬איבער עפעס א‬
‫"פורים שפיל"‪ ,‬וואו מ'האט אויפגעשפילט די‬ ‫מנהג וואס איז געווען איינגעפירט "משוורתא‬
‫שאלות ותשובות‬ ‫גאנצע ערציילונג פון מגילת אסתר אויף א‬ ‫דפוריא"‪ ,‬וואס רש"י (וכ"ה ביד רמ"ה‪ ,‬והובא‬
‫ווערטלדיגן אופן‪ ,‬און שוין גאנצע דריי הונדערט‬ ‫בספר המנהיג הל' מגילה בשם מגילת סתרים‬
‫מהר־י מינץ ומהר־ם פתואה זצ־ל‬ ‫יאר צוריק‪ ,‬אין די צייטן פונעם פראגער רב‬ ‫"שכן נהגו כל ישראל") ערקלערט אז די קינדער‬
‫הגאון רבי דוד אפנהיים (וועמען מיר האבן‬ ‫פלעגן שפרינגען אום פורים‪ ,‬און נישט סתם‬
‫ה א לכס זרמ לצדקה פסקיס שאלוה ותשובוס ספוגזח וחשולוח והס סוצס‬ ‫אויספירליך באשריבן אין "לבלר" ‪ ,)#3‬האבן די‬
‫גקייה ובם ‪ o 'o irn‬יפים ממתקים ו מ ח מד ס יסדוס אבירי הרזמיס‬ ‫בחורים פון זיין ישיבה געקריגן זיין הסכמה און‬ ‫שפרינגען – נאר איבערהיפן א פייער‪.‬‬
‫הגאון מרה י הוד ה טינ^ן זלה״ה והגאון מו״ה מאיר ט סדוו א ה ז״ל ובלמדי‬ ‫זיי האבן אויסגעשפילט דעם "אקטא אסתר מיט‬ ‫אבער די גאונים און שפעטער די ספרים‬
‫אלה סדר גיטין וחציצה מוכן כשלחן מרוך אשר קבצוס וסדרוה והוסיפו‬ ‫אחשורוש"‪ ,‬וואס איז דעמאלט אויך געדרוקט‬ ‫"ערוך" און "ארחות חיים" דערציילן שוין עפעס‬
‫געווארן אין יאר ת"פ‪ .‬דער דאזיגער מנהג איז‬ ‫מער פון דעם‪ ,‬וואס געט אונז אויך דעם ערשטן‬
‫מדילהק לקח מוב ‪:‬‬ ‫שוין געבליבן איינגעפירט אין אסאך חסידישע‬ ‫מקור פון אויפהענגען און פארברענען א (בובא‪,‬‬
‫הויפן‪ ,‬א שטייגער ווי באבוב‪ ,‬סקווירא‪ ,‬און נאך‪.‬‬ ‫‪" )Dummy‬המן"‪ .‬לאמיר ציטירן זייער לשון‬
‫ומחמת שהמפל סזס איננו בנמצא כי כבל תמועל כן גתעולל קלב ל׳ יעקב מעגקיל נ״י‬ ‫נאך א באקאנטער מנהג של שמחה וואס איז‬ ‫(ערוך ערך שוור [הובא גם בדרכי משה או"ח סי'‬
‫ממאונא והוציאו לאול עם תיקונים וקנסות מהנ״ל ובנו נ״י‪.‬‬ ‫איינגעפירט געווארן אין די טעג פון פורים‪ ,‬איז‬ ‫תר"צ]‪ ,‬ארחות חיים הל' מגילה‪ ,‬וכעי"ז בתשובות‬
‫דאס אויפנעמען א "פורים רב"‪ ,‬אדער אפילו א‬
‫קראמא‬ ‫פורים רבי‪ .‬עס איז גאר אינטערעסאנט אז דאס‬ ‫הגאונים מתוך הגניזה‪ ,‬הוצ' גינזבורג עמ' צ)‪:‬‬
‫לס־קת ר מ‪ -‬ב‬ ‫איז אנגענומען געווארן אין אלע אשכנזישע‬ ‫"מנהג בבבל ובעילם‪ ,‬הבחורים עושים צורה‬
‫פנס‬ ‫קרייזן‪ ,‬ביי די חסידים‪ ,‬ליטוואקעס‪ ,‬און אפילו‬ ‫בדמות המן ותולין אותה על גגותיהן ארבעה‬
‫יעקעס‪ .‬עס זענען פארבליבן מקורות אז אין‬ ‫וחמשה ימים‪ ,‬ובימי הפורים עושין מדורה‪,‬‬
‫בדפוק קמשובת של ה״ה יוסף מישער ושותפו ה״» עאול די»»«ןו‬ ‫וואלאזשינער ישיבה איז געווען א פורים רב‪,‬‬ ‫ומשליכין אותה צורה לתוכה ועומדין סביבה‬
‫אינעם ווייטן בערלין איז געווען א פורים רב‪ ,‬און‬ ‫ומזמרין‪ ,‬ויש להן טבעת תלוייה בתוך האש‪,‬‬
‫הועתק והוכנס לאינטרנט‬ ‫אפילו אז דער הייליגער רבי ר' יונתן אייבשיץ‬ ‫שנתלין וקופצין מצד האש לצד האש‪ .‬אותה‬
‫‪www.hebrewbooks.org‬‬ ‫זעלבסט איז געווען א פורים רב אלס בחור‪ .‬דער‬
‫דאזיגער מנהג גייט נאך אן ביז'ן היינטיגן טאג‬ ‫טבעת נקראת משוורתא‪ ,‬כלומר‪ ,‬בית קפיצה"‪.‬‬
‫שער‪-‬בלאט ע״י חיים תשע״חפון ספר שו''ת מהר''י מינץ‬ ‫אין אסאך חסידישע הויפן און ליטווישע ישיבות‪.‬‬ ‫עס זענען אויך פארבליבן דאקומענטירט‬
‫דאס האט אויך צוגעברענגט צום מנהג פון‬ ‫(‪ ,)Codex Theodosianus 16.8.8‬אז אין די‬
‫טראצדעם וואס אסאך גדולי ישראל האבן‬ ‫זיך פארשטעלן פורים‪ ,‬וואס איז באזירט אויפ'ן‬ ‫צייטן פון דעם ביזאנטישן קייזער טעאדאס דער‬
‫אויסגעדריקט א שארפן התנגדות דערצו‪,‬‬ ‫לשון הפסוק "ונהפוך הוא"‪ ,‬אבער איז פאקטיש‬ ‫צווייטער‪ ,‬וואס איז געווען אין דער עפאכע פון‬
‫און היינט צוטאגס איז דאס שוין נישט קיין‬ ‫געווען נאך א מיטל זיך צו פרייען אום פורים‪.‬‬ ‫די בארימטע אמוראים רב אשי און רבינא‪ ,‬איז‬
‫אנגענומענע זאך‪ ,‬דאך זעען מיר אז עס זענען‬ ‫אבער דא זעען מיר שוין א נייעם געדאנק‪ :‬צוליב‬ ‫ארויסגעקומען א קעניגליכן באפעל אז מ'טאר‬
‫געווען תורה‪-‬ריזן וואס האבן געהאלטן אז דער‬ ‫אט דעם איינפיר האט מען גע'פסק'נט (רמ"א‬ ‫מער נישט אויפהענגען קיין פאלשע "המן"‬
‫אפענער לאו פון לא ילבש גייט נישט אן אום‬ ‫או"ח סי' תרצ"ו ס"ח‪ ,‬אולם עיי"ש בב"ח ובנו"כ)‪,‬‬ ‫בעפאר פורים‪ .‬דער אורזאך דערצו איז געווען‪,‬‬
‫פורים‪ ,‬ווען מ'טוט עס נאר לשם שמחת היום‪ .‬אט‬ ‫אז מענער מעגן זיך פארשטעלן ווי פרויען און‬ ‫אז די קריסטן האבן געמיינט אז מ'הענגט אויף‬
‫דער דאזיגער צוגאנג‪ ,‬האט אויך צוגעברענגט‬ ‫פרויען מעגן זיך פארשטעלן ווי מענער‪ ,‬און עס‬ ‫א פאלשן יאשקע‪( ...‬דער דאזיגער קייזער איז‬
‫צו דער אינטערעסאנטער ערשיינונג פון‬ ‫איז נישטא קיין פראבלעם פון "לא ילבש גבר‬ ‫טאקע געווען א וויסטער אנטיסעמיט‪ ,‬און ער‬
‫פורימ'דיגע פאראדיעס אויף מסכתות‪ ,‬שאלות‬ ‫שמלת אשה" (דברים כב‪ ,‬ה)‪ ,‬וויבאלד מ'האט‬ ‫איז שולדיג אינעם פאקט אז די לאנגע שושלת‬
‫נאר אינזין צו פארמערן שמחה‪ .‬אזוי שרייבט‬ ‫פון "נשיאות" אנגעהויבן פון הלל הזקן און‬
‫ותשובות‪ ,‬פיוטים און נאך‪.‬‬ ‫שוין דער הייליגער מהר"י מינץ (בתשובותיו סי'‬ ‫געענדיגט ביי רבן גמליאל השישי‪ ,‬גאנצע פופצן‬
‫ט"ז)‪ ,‬וואו ער לייגט צו א פערזענליכן הגדת‪-‬‬ ‫דורות שפעטער‪ ,‬האט זיך דאן געענדיגט צוליב‬
‫‪2‬‬ ‫זיינס א פארבאט אויפצונעמען א נייעם נשיא‪ .‬א‬
‫עדות‪:‬‬
‫ליל שיכורים‪ ,‬ספר‬ ‫"גדולים וחסידי עולם ז"ל שנתגדלתי אצלם‬ ‫קאפיטל געשיכטע פאר זיך)‪.‬‬
‫חבקבוק הנביא‪ ,‬און‬ ‫אשר ראו בניהם ובנותיהם‪ ,‬חתניהם וכלותיהם‪,‬‬ ‫מיר זעען פון דעם‪ ,‬אז דער געדאנק פון‬
‫שמחת פורים איז ארויס פון די גרעניצן פון א‬
‫מסכת שיכורים‬

‫מיר האבן אנגעהויבן דעם ארטיקל מיט‬
‫אן אויסצוג פונעם "פיוט" ליל שיכורים‪ ,‬וואס‬
‫געפינט זיך גאר אינעם מחזור ויטרי‪ ,‬וואו עס‬

‫אדר ב׳ תשע״ט ‪29‬‬ ‫ספרים שאפע‬

‫| עט סופר מהיר |‬

‫ווערט אראפגעברענגט אין מחזור ויטרי איז‬ ‫מאמרי יעקב הבכרי‬ ‫ווערט פארצייכנט אז דער פיוט איז פארפאסט‬
‫דאס שוין א שטיקל רמז צום הלכה'דיגן נקודה‬ ‫געווארן דורך רב מנחם בר אהרן‪ .‬דער דאזיגער‬
‫וואס ער וויל ארויסדרינגען פון דארט (זע אויך‬ ‫הועתק והוכנס לאינטרנט‬ ‫פיוט האט צוגעברענגט א שטיקל פאלעמיק‬
‫‪www.hebrewbooks.org‬‬ ‫פאר זיך‪ ,‬וויבאלד עס אנטהאלט אין זיך פילע‬
‫שפעטער דערוועגן)‪.‬‬ ‫שטיקלעך ליצנות‪ ,‬און פאסט זיך עפעס נישט‬
‫דאס זעלביגע געפינען מיר ביי אנדערע‬ ‫ע״י חיים תשס״ט‬ ‫ארויף אויף א ספר וואס רש"י'ס תלמיד און‬
‫פוסקים‪ ,‬א שטייגער ווי הגאון רבי ישראל דוד‬
‫הארפענעס שליט"א וואס ברענגט עס אראפ‬ ‫לכתב אעורי'‬ ‫מחותן האט פארשריבן‪.‬‬
‫(עי' מקדש ישראל פורים‪ ,‬סי' רס"ה)‪ ,‬גליון תורה‬ ‫אומגעפער הונדערט פופציג יאר צוריק‬
‫ודעת (קהל עדת ירושלים‪ ,‬פורים תשס"ח עמ'‬ ‫•כי־זמנה •א‪v‬מ|‪l‬ןז‪:‬‬ ‫ולתולדותיו‬ ‫האט געלעבט א ליטווישער גאון מיט'ן נאמען‬
‫ט"ו)‪ ,‬און אפילו דער בעל נטעי גבריאל זעלבסט‬ ‫)משלי כ״ג ביב(‬ ‫רבי יעקב בכרך‪ ,‬וואס זיין טאטנ'ס טאטע איז‬
‫דארטן‪ .‬אזוי אויך האט דער הייליגער שר שלום‬ ‫הנקודות והטעמים‬ ‫געווען דער בארימטער גאון רבי בנימין בכרך‪,‬‬
‫פון בעלזא זי"ע זיך באנוצט מיט א לשון פון דעם‬ ‫בעל "נימוקי הגרי"ב" און "הגהות הגרי"ב"‪ ,‬וואס‬
‫פיוט‪ ,‬אלס א מעשה רב צו א פאסירונג וואס איז‬ ‫עם ה ע ר ו ת ‪ ,‬אשר על עניני המאמר שרשיהן סבבו ‪,‬‬ ‫געפינט זיך ביים סוף פון די מסכתות הש"ס‪ .‬רבי‬
‫פארגעקומען ביי זיין זיידן הגה"ק בעל מעשי‬ ‫יעקב איז געווען א תלמיד פונעם זיידן און א‬
‫רוקח מאמסטערדאם זצוק"ל (הובא בספר אוצר‬ ‫בדפוס של המחוקק מהו׳ י ו א ל לעבענזאהן ניי ;‬ ‫ת"ח פאר זיך‪ ,‬א מקורב צו די צוויי דעמאלטיגע‬
‫שגת מ כ ת ב אלהים ח ר ו ת על ה ל ו ח ו ת לס״ק‬ ‫ליטווישע לייבן‪ ,‬הגה"ק רבי ישראל סאלאנטער‬
‫יד החיים‪ ,‬הקדמה אות ב')‪.‬‬ ‫זצוק"ל און דער גאון אדיר בעל "בית הלוי"‬
‫‪^ MAMOREJ JAKOB HABACHRI‬‬ ‫מבריסק‪ .‬רבי יעקב האט פארפאסט פארשידענע‬
‫‪‬‬ ‫•‪czylJ Roxprawa 0 pismic Assyryjskiem tudxiei c znamio‬‬ ‫ספרים און ער האט געשריבן הגהות אויף פילע‬
‫‪aacb samogJoskowych i pisarskich jfzyka Hebrejskiego.‬‬ ‫מקצועות התורה‪ .‬איינע פון זיינע ספרים טראגט‬
‫די הויפט הלכה'דיגע פונקט וואס מ'קען‬ ‫דעם אינטערעסאנטן נאמען "אשתדלות עם‬
‫ארויסלערנען פונעם פיוט‪ ,‬איז בנוגע דעם מנהג‬ ‫‪przez JAKOBA BACHRACH,‬‬ ‫שד"ל"‪ ,‬וויבאלד דער ספר איז מער‪-‬ווייניגער א‬
‫וואס ווערט געברענגט אין ספר כלבו‪ ,‬און אזוי‬ ‫‪^ w WARSZAWIE 1854.‬‬ ‫פאלעמיק מיט א דעמאלטיגן באקאנטער חוקר‬
‫ווערט גע'פסק'נט אין רמ"א סי' תרצ"ה ס"ב‪ ,‬אז‬
‫מ'זאל עסן "זרעונים" אום פורים‪ .‬אבער מיר פירן‬ ‫‪Yf Drukarni J. Lcbensohna‬‬ ‫איבער דער נושא פון חכמת הניקוד והטעמים‪.‬‬
‫זיך נישט אזוי‪ ,‬און אן אורזאך דערצו קען זיין‬ ‫אלנפאלס‪ ,‬אין דעם ספר שרייבט ער אויך‬
‫וויבאלד עס איז דאך באקאנט אז קטניות און‬ ‫שער‪-‬בלאט פון ספר היחש‪ ,‬איינע פון די‬ ‫איבער'ן "מחזור ויטרי"‪ ,‬און ער טענה'ט אז‬
‫איבערהויפט עדשים זענען א מאכל אבלים (עי'‬ ‫ספרים וואס הג''ר יעקב בכרך האט פארפאסט<‬ ‫מ'קען זיך נישט פארלאזן אויף דעם ספר דארט‬
‫ב"ב ט"ז ע"ב‪ ,‬ירושלמי ברכות פ"ג ה"א‪ ,‬פרקי‬ ‫וואו דער ספר איז דער איינציגסטער מקור‪,‬‬
‫דר"א פל"ה‪ ,‬וכן נפסק במג"א סי' קל"א סקי"ד‬ ‫זעלביגע פון זיין רבי'ן‪ ,‬דער בעל "ויחי יוסף"‬ ‫וויבאלד עס איז אוממעגליך צו זאגן אז פרעמדע‬
‫ושם בבאה"ט‪ ,‬בשם המהרי"ל)‪ ,‬און וויבאלד אום‬ ‫מפאפא זצוק"ל‪ ,‬אז לפי דעתו האבן שולט געווען‬ ‫הענט האבן נישט צוגערירט און געפאטשקעט‬
‫פורים טאר מען נישט ארויסצייגן דאס מינדסטע‬ ‫ידי זרים אויף די פיוטים לפורים‪ ,‬וויבאלד עס‬ ‫אינעם ספר‪ .‬איינע פון זיינע שטערקסטע‬
‫סארט אבילות (עי' מג"א סי' קל"א סקי"ג)‪,‬‬ ‫ליגן דערינען אסאך זאכן וואס זענען נישט אזוי‬ ‫טענות איז אט דער פיוט "ליל שיכורים"‪ ,‬וואס‬
‫דערפאר פירן מיר זיך אז מ'עסט נישט קיין‬ ‫באשיידן (נטעי גבריאל פורים‪ ,‬פמ"ח הערה‬ ‫ער טענה'ט איז צו ביליג און פול מיט ליצנות‬
‫ב')‪ .‬הגאון רבי ארי' גאלדשמידט שליט"א האט‬ ‫צו קענען זאגן אז רבינו שמחה מויטרי זעלבסט‬
‫קטניות און זרעונים אום פורים‪.‬‬ ‫איבערגעארבעט דעם מחזור ויטרי און האט עס‬ ‫האט עס אריינגעלייגט‪ ,‬נאר מ'מוז זאגן אז‬
‫דער דאזיגער געדאנק קען מען אויך‬ ‫ארויסגעגעבן נאכ'ן גוט דורכטון פון אלע זייטן‪,‬‬ ‫פרעמדע מענטשן האבן צוגעלייגט שטיקלעך‬
‫ארויסדרינגען פונעם פיוט ליל שיכורים‪ ,‬וואו‬ ‫און ער האט אויך געשריבן אז אינעם מחזור ויטרי‬ ‫צום אריגינעלן ספר‪ .‬ער ענדיגט צו מיט נאך א‬
‫עס שטייט [ביים שטיקל וואס מ'זאגט בעפאר די‬ ‫זענען אריין שטיקלעך וואס רבינו שמחה מויטרי‬ ‫טענה‪ ,‬געשריבן האלב וויצלנדיג מיט גראמען‪:‬‬
‫האט נישט אריינגעלייגט‪ ,‬און דער דאזיגער פיוט‬ ‫"ועל ברכת השכיבנו‪ ,‬אין לפנינו‪ .‬אולי היין העלה‬
‫ברכה "גאל ישראל"] דאס פאלגנדע‪:‬‬ ‫איז געוויס אויך איינע פון זיי (עדותו של הרב‬ ‫מנחיריו עשן‪ ,‬וכבר שכב ויישן"‪( ...‬מ' ע"ב‪ ,‬אות‬
‫ּפּו ִרים ַי ִין ֲא ֶשׁר הּו ַקם ִל ְשׂמֹו ַח ְפּ ֵני ִאי ִשׁים‪.‬‬
‫בלוי‪ ,‬במאמר ב"קולמוס" גליון ‪.)84‬‬ ‫נ"ב)‬
‫ָיבֹא ְו ָי ֵגל ְ ּפ ֵני ֲא ָנ ִשׁים ְו ָנ ִשׁים‪.‬‬ ‫אבער פון דער אנדערער זייט זענען געווען‬ ‫עס איז אינטערעסאנט‪ ,‬אז הגאון רבי גבריאל‬
‫ָארּור ָה ִאיש ֲא ֶ ׁשר ֹיא ַכל ֲע ָד ִשׁים‪.‬‬ ‫גדולי ישראל וואס האבן נישט געזען קיין‬ ‫ציננער שליט"א (וועמען מיר האבן אויספירליך‬
‫ְבּ ֵלי ֵלי ּפּו ִרים ּו ַבּמֹו ֲע ִדים ּו ֶב ֳח ָד ִשׁים‪.‬‬ ‫פראבלעם מיטן פיוט‪ ,‬און האבן דאס אפילו‬ ‫באשריבן אין "מאמענט"‪ ,‬חג הסוכות תשע"ח‬
‫פונעם איסור צו עסן עדשים אום פורים‬ ‫געקענט ברענגען אלס ראי' איבער הלכה'דיגע‬ ‫העעל"ט) דערציילט אז ער האט געהערט דאס‬
‫פונקט ווי אין די אנדערע ימים טובים‪ ,‬זעען‬ ‫אנגעלעגנהייטן‪ .‬הרה"ק בעל דברי יציב מצאנז‪-‬‬
‫מיר אז דער איסור איז וויבאלד עס איז א מנהג‬ ‫קלויזנבורג זי"ע‪ ,‬ברענגט אין זיינע תשובות (ח"ב‬
‫אבילות‪ ,‬און דערפאר עסט מען טאקע אויך נישט‬ ‫או"ח סי' רצ"ז סק"ו) א ראיה פון אט דעם פיוט‪,‬‬
‫און ער לייגט גאר צו אז טראצדעם וואס דער‬
‫פיוט איז ווארשיינליך נאר אראפגעברענגט‬
‫געווארן אלס שמחת פורים‪ ,‬דאך וויבאלד עס‬

‫ספרים שאפע‬ ‫אדר ב׳ תשע״ט‬ ‫‪30‬‬

‫הרב שמעון שלמה זילבער‬

‫מיט די פאלגנדע וויציגע רייד‪" :‬ולמה השלים‬ ‫ספר חבקבוק רןנבי«על&ונייטת‪i‬‬ ‫קיין זרעונים‪ .‬אט דער דאזיגער געדאנק האבן‬
‫המסכתא בפרק אין קורין‪ ,‬לפי שאין קורין‬ ‫לקחאבובעת חנזץביוםיפוחטו‬ ‫דריי רבנים געשריבן אין זייערע ספרים‪ ,‬און אלע‬
‫בו אלא בשעה שאינו לא יום ולא לילה‪ ,‬שלא‬ ‫םנוקדונמסעם וטחיק ונדפס^נלידי‬ ‫דריי האבן זיך באנוצט מיט'ן אויבנדערמאנטן‬
‫נכתב אלא לשחוק בעלמא לשמח האנשים ביום‬ ‫פיוט אלס ראיה צום געדאנק‪ .‬א) דער‬
‫פורים‪ .‬והקורא בו לא הפסיד‪ ,‬אלא כמי שקורא‬ ‫חםחוקנףםטדעוביזל‪ “1‬חו ^‪8‬ר»לו‬ ‫אויבנדערמאנטער תשובה פונעם קלויזנבורגער‬
‫בספרי רפואות ובדברים המועילים לגוף ואינן‬ ‫רבי זי"ע‪ .‬ב) הגאון רבי מרדכי פאגלמאן זצ"ל‪,‬‬
‫מזיקין לנפש‪ ,‬כי דברי זאת המסכתא בדיתי‬ ‫געירפיזחאי!‪8‬רגמדינתאיטליחענוו‬ ‫אבד"ק קאטאוויץ‪ ,‬א תלמיד פונעם מהרש"ם‬
‫אני קלונימוס מליבי‪ ,‬המשנה והגמרא‪ ,‬ואעידה‬ ‫רגע ופןמבט יייתבחסלתולעסות‬ ‫מברעזשאן זצוק"ל (בספרו שו"ת בית מרדכי ח"א‬
‫לי עדים נאמנים את רבי שקרן ורבי כזבן אחיו‬ ‫ספריםמעולפיפספידיס דורבחאין‬ ‫סי' כ"ט)‪ .‬ג) הגאון רבי ישכר דוב באב"ד זצ"ל‪,‬‬
‫אבד"ק בוסקא (בספרו אוצר יד החיים אות נ"א‪,‬‬
‫הכתובים בסוף המסכתא‪"...‬‬ ‫קץבתורתו ולכבודסמו יתרומם‬ ‫בדבריו על שבת קמ"ט ע"א‪ .‬ועיעו"ש ובהקדמתו‬
‫רבי קלונימוס איז נישט געווען קיין קטלא‬ ‫ויתעלחעלכלברכחותחלחאמן ‪I‬‬
‫קניא‪ ,‬ער האט געלעבט אין די צייטן פונעם‬ ‫הנ"ל)‪.‬‬
‫הייליגן רשב"א‪ ,‬און איז געווען א גרויסער חכם‬ ‫הועתק והוכנס לאינטרנט‬
‫און גרויסער תלמיד חכם‪ ,‬און זיין מוסר ספר "אבן‬ ‫‪www.hebrewbooks .org‬‬ ‫‪‬‬
‫בחן" איז געווען א קלאסישער ספר וואס מ'האט‬
‫איבערגעדרוקט אסאך מאל‪ .‬אבער קיין "ראשון"‬ ‫ע״י חיים תשע״א‬ ‫די אנדערע פורימ'דיגע ספרים זענען אבער‬
‫איז ער נישט געווען‪ ,‬און ער האט געקענט שרייבן‬ ‫יא אויסגעשטאנען פיל שארפערע קריטיק‪,‬‬
‫עפעס וואס די גדולי ישראל זאלן נישט אנקוקן‬ ‫שער‪-‬בלאט פונעם היסטארישן פורימ'דיגער ספר‬ ‫און כדי דאס צו פארשטיין וועלן מיר דורכגיין‬
‫חבקבוק הנביא‪ ,‬וואס איז שוין ערשינען איבער‬ ‫געציילטע פון זיי און זען וואס עס שטיייט‬
‫מיט קיין גוט אויג‪ ,‬ווי געשילדערט ווייטער‪.‬‬ ‫פינף הונדערט יאר צוריק‪ ,‬אין יאר רע''ג‬ ‫דערינען‪ .‬שוין אזוי פרי ווי אריבער פינף‬
‫איינמאל דער ספר איז ערשינען‪ ,‬איז שוין‬ ‫הונדערט יאר צוריק‪ ,‬אין יאר רע"ג‪ ,‬קנאפע ‪21‬‬
‫נישט געווען קיין אפהאלט פאר אומצאליגע‬ ‫ווי פאלגענד‪" :‬מתני להו רב ביבי לרב אחדבוי‪:‬‬ ‫יאר נאך גירוש שפאניע‪ ,‬איז ערשינען א ספר‬
‫פורימ'דיגע ספרים צו ערשיינען‪ ,‬און עס איז‬ ‫'חבקבוק קיבל תורה מכרמי'‪ ,‬א"ל וכי חבקבוק‬ ‫וואס האט אנטהאלטן אין זיך דריי פורימ'דיגע‬
‫טאקע פארבליבן דאקומענטירט צענדליגער‬ ‫שמו‪ ,‬הלא בקבוק שמו‪ ,‬שנאמר ומבני בקבוק‪.‬‬
‫אזעלכע סארטן ספרים און פאראדיעס וואס‬ ‫א"ל‪ ,‬אין בקושטא שפיר קאמרת‪ ,‬בקבוק שמיה‪.‬‬ ‫פאראדיעס‪.‬‬
‫זענען געשריבן געווארן אויף א פורימ'דיגן נוסח‪,‬‬ ‫ולמה נקרא שמו חבקבוק‪ ,‬מפני שהוסיף להם‬ ‫דאס ערשטע איז געווען "ספר חבקבוק"‪,‬‬
‫ביז'ן היינטיגן טאג ווען עס איז שוין געווארן‬ ‫לישראל ח' מצוות‪ ,‬ואלו הן‪ :‬שמחה‪ ,‬שתיה‪"...‬‬ ‫וואס איז געווען א פאראדיע אויף מגילת אסתר‬
‫דערנאך זענען דא נאך עטליכע פרקים מיט‬ ‫און איז געשריבן אויפ'ן נוסח פון תנ"ך‪ .‬אויך‬
‫ממש א נחלת הכלל‪.‬‬ ‫דער נאמען חבקבוק – וואס איז געגעבן געווארן‬
‫ערנסטע סוגיות בהלכות שתיה ושכרות‪...‬‬ ‫צוליב דעם נאמען פונעם וויין פלאש "בקבוק"‬
‫‪3‬‬ ‫די דריטע פאראדיע איז "מסכת פורים"‪,‬‬ ‫– איז ענליך צום ספר חבקוק הנביא (פון תרי‬
‫וואס אנדערש ווי די ערשטע צוויי פאראדיעס‬ ‫עשר)‪ .‬דער אינהאלט פון ספר חבקבוק איז א‬
‫דאס התנגדות‬ ‫וואס מ'ווייסט נישט קלאר ביז'ן היינטיגן טאג‬ ‫ביטערע קריג צווישן "כרמי" = דער וויינשטאק‪,‬‬
‫צו דער נייער‬ ‫ווער ס'האט זיי באשאפן (עס זענען געווען וואס‬ ‫און "בארי" = דער קוואל וואסער‪ ,‬און דער‬
‫האבן עס געוואלט אנלייגן אויפ'ן רלב"ג אדער‬ ‫באשעפער באפעלט פאר כרמי צו גיין מלחמה‬
‫ערשיינונג‬ ‫רבי אליהו בחור בעל התשבי‪ ,‬אבער די ראיות‬ ‫האלטן מיט בארי‪ ,‬און דער ספר ענדיגט זיך‬
‫פון שרייבן‬ ‫זענען גאר שוואך)‪ ,‬איז אבער קלאר אז מסכת‬ ‫מיט'ן ענדגילטיגן נצחון פון כרמי וואס באזיגט‬
‫פאראדיעס‬ ‫פורים איז פארפאסט געווארן דורכ'ן חכם‪,‬‬
‫פילאזאף‪ ,‬מתרגם‪ ,‬רבי קלונימוס בן קלונימוס‪,‬‬ ‫בארי‪...‬‬
‫פאר לאנגע יארן זענען אזעלכע ספרים‬ ‫בעל "אבן בחן"‪ .‬עס באשטייט אויך פון א מסכתא‬ ‫די צווייטע פאראדיע איז "מגילת סתרים"‪,‬‬
‫געשריבן געווארן און מיר האבן נישט געזען‬ ‫מיט טיפע סוגיות בהלכות שכרות‪ ,‬און די‬ ‫וואס איז ווי א מסכתא מפרש צו זיין דעם ספר‬
‫קיין התנגדות דערצו‪ ,‬אבער באלד פיר הונדערט‬ ‫העלדישע תנאים און אמוראים פון זיין מסכתא‬ ‫חבקבוק‪ .‬דער ספר איז א פאראדיע אויף מסכת‬
‫יאר צוריק האט געלעבט דער בארימטער גאון‬ ‫טראגן די נעמען רבי קמצן‪ ,‬רבי עצלן‪ ,‬רבי חמסן‪,‬‬ ‫אבות‪ ,‬און הייבט זיך אן ווי פאלגנד‪" :‬חבקבוק‬
‫וקדוש רבי שמואל אבוהב זצוק"ל‪ ,‬אבד"ק‬ ‫קיבל תורה מכרמי ומסרה לנח‪ ,‬ונח ללוט‪ ,‬ולוט‬
‫ווענעציע ובעל שו"ת דבר שמואל‪ ,‬און אין איינע‬ ‫רבי שקרן‪ ,‬און ענליכס‪...‬‬ ‫לאחי יוסף‪ ,‬ויוסף לנבל הכרמלי‪ ,"...‬אין אנדענק‬
‫פון זיינע תשובות (סי' קצ"ג) טרעט ער גאר‬ ‫רבי קלונימוס האט געוואוסט אז מ'וועט‬ ‫פון אלע וואס האבן זיך אנגעטרונקען מיט וויין‪.‬‬
‫מעגליך האבן טענות אויף דער פארפאסונג פון‬ ‫דערנאך איז דא א גמרא‪ ,‬וואס הייבט זיך אן‬
‫דעם מסכתא‪ ,‬און דערפאר האט ער פארענדיגט‬

‫אדר ב׳ תשע״ט ‪31‬‬ ‫ספרים שאפע‬

‫| עט סופר מהיר |‬

‫דער 'אקדמות' וואס איז פארשריבן געווארן‬ ‫די תשובה אין ספר דבר שמואל‪ ,‬וואו‬ ‫שער‪-‬בלאט פונעם מערקווירדיגן מסכת פרוהבישן‪,‬‬
‫לכבוד פורים‬ ‫ער רעדט שארף קעגן דעם געדאנק‬ ‫וואס איז פארפאסט געווארן אין די צייטן וואס‬
‫אלקאהאל איז געווען פארבאטן אין אמעריקע‬
‫רואיגער באנעמונג‪ ,‬האט אראפגעריסן דאס‬ ‫פון מסכתות פורים אד''ג‬
‫צעטל און האט אריינגעשטורעמט אינעם עס‪-‬‬ ‫שטארק ארויס קעגן דער ערשיינונג פון די סארט‬
‫זאל‪ ,‬וואו ער האט אנגעשריגן די בחורים פאר‬ ‫אז מ'זאל דארפן פארברענען די ספרים‪ ,‬און די‬ ‫פורימ'דיגע ספרים‪ ,‬און בעיקר קעגן דעם ספר‬
‫וואס דרוקן עס זאלן זיין אין נידוי (כ"כ בהקדמה‬ ‫"מסכת פורים"‪ ,‬וואס ער באצייכנט אלס "חלול‬
‫דעם דאזיגן "ליצנות"‪ ,‬פארנט פון אלעמען‪.‬‬ ‫ה' ותורתו"‪" ,‬ואיסור מוסיף של חלול התורה‬
‫לספר בית מטה משה)‪.‬‬ ‫הקדושה‪ ,‬החוגרת שק לפני קונה‪ ,‬ואומרת‬
‫‪‬‬ ‫אזוי שטייט אפילו אינעם ספר "חמדת ימים"‪,‬‬ ‫עשאוני בניך ככלי זמר‪ ,‬חוכא והטלולא‪ ...‬יהתלו‬
‫אינעם ספר "בית מטה משה"‪ ,‬און אזוי שרייבט‬ ‫בכתבי הקדש ובנביאי האמת והצדק"‪ ,‬און ער‬
‫דאס האט עווענטועל צוגעברענגט אז די‬ ‫אויך הגאון רבי שלמה קלוגער זצוק"ל איבער‬ ‫האפט אז מענטשן וועלן דאס אוועקווארפן און‬
‫סארט גמרות און ענליכעס האבן זיך עטוואס‬ ‫אזא סארט פיוט (שו"ת האלף לך שלמה יו"ד סי'‬
‫פארמינערט‪ ,‬און זענען געוויס פיל פאראיידלט‬ ‫רנ"ז)‪" :‬וראינו כי הוא רשע גדול‪ ,‬ועשה צחוק‬ ‫עס וועט זיין "בבל יראה ובל ימצא"‪.‬‬
‫געווארן פון די אמאליגע פאראדיעס‪ .‬די דאזיגע‬ ‫על מיני פיוט וסליחות‪ ,‬ועשה סליחות לפורים‪,‬‬ ‫דער שארפער פסק הלכה איז ציטירט‬
‫גמרות זענען נישט געווען צופיל אנדערש ווי‬ ‫געווארן דורכ'ן באר היטב (סי' תרצ"ה) און ביאור‬
‫די געווענליכע "פורים תורות" וואס זענען אלץ‬ ‫ושחק בזה על חז"ל ועשה דבריהם כצחוק‪"...‬‬ ‫הלכה (סי' תרצ"ו סי"ג)‪ ,‬און איז געווארן דער‬
‫געזאגט געווארן – אפילו דורך די גרעסטע‬ ‫אין אונזערע צייטן איז עס געווען דער‬ ‫פונדאמענט פון אסאך שפעטערדיגע פוסקים‬
‫גדולי ישראל – וואס האבן געמישט הודו מיט‬ ‫באקאנטער גאון‪ ,‬ראש ישיבה און פוסק הדור‪ ,‬רבי‬ ‫וואס האבן באשטעטיגט אז מ'טאר נישט שרייבן‬
‫כוש און הודא מיט נאנאש‪ ,‬באזירט אויף פסוקים‬ ‫שלמה זלמן אויערבאך זצ"ל‪ ,‬וואס האט זיך שארף‬ ‫און אפילו ליינען אזעלכע מסכתות און פיוטים‪,‬‬
‫און מאמרי חז"ל‪ ,‬און יעדער האט פארשטאנען‬ ‫קעגנגעשטעלט אזעלכע סארטן "גמרות"‪ ,‬ווי עס‬ ‫ווי דער חיד"א דרוקט זיך אויס (כסא רחמים‬
‫אז מ'טוט עס נאר צוליב שמחת פורים און‬ ‫ווערט געברענגט (הליכות שלמה‪ ,‬מועדים ח"ב‬ ‫ע"מ כלה פ"א ה"ג)‪" :‬עוון חמור מאוד לחבר‬
‫דערפאר האט מען עס קיינמאל נישט גע'אסר'ט‪,‬‬ ‫עמ' שמ"ח) אז איינמאל איז ער אריינגעקומען‬ ‫דברי ליצנות מעין דוגמה למשנה ותלמוד‪ ...‬וקל‬
‫טראצדעם וואס סתם אזוי איז דאס אסור צו טון‪.‬‬ ‫אין זיין ישיבה "קול תורה" אום פורים ביינאכט‪,‬‬
‫איינע פון די לעצטיגע ספרים וואס זענען‬ ‫און ער האט געזען ווי עס הענגט אויף דער‬ ‫וחומר למי שחיבר כמו מקרא ‪ -‬אוי ואבוי"‪.‬‬
‫פארפאסט געווארן אויף דעם שטייגער‪" ,‬מסכת‬ ‫וואנט אזא סארט נאכגעמאכטע פורימ'דיגע‬ ‫דער איסור איז געגאנגען אזוי ווייט‪ ,‬אז‬
‫המן"‪ ,‬האט זיך טאקע באווארנט און געשריבן די‬ ‫שטיקל גמרא‪ .‬רבי שלמה זלמן‪ ,‬וואס איז געווען‬ ‫הגה"ק רבי נפתלי כ"ץ זצוק"ל‪ ,‬אבד"ק פוזנא‬
‫פאלגנדע ווערטער אינעם הקדמה צום ספר‪" :‬מה‬ ‫באוואוסט מיט זיין ספעציעלער איידלקייט און‬ ‫ובעל "סמיכת חכמים"‪ ,‬האט געוואלט גוזר זיין‬

‫ספרים שאפע‬ ‫אדר ב׳ תשע״ט‬ ‫‪32‬‬

‫הרב שמעון שלמה זילבער‬

‫בל בו לפורים‬

‫‪5‬ז־ ‪prL'ir! = :‬ר־רכנס לא'‪;:‬זינט‬
‫‪ wiA'w.bebiewbnr1ks.org‬בולל‬

‫שאלות ותשובות שכורים‬

‫ודברים אחרים חדש^ם נפלאים‬
‫משמחים לבב בפז מםולאים‬

‫הלא וע‬ ‫׳׳‬

‫מערבית לפורים ‪ .‬אתה הראתה ‪ .‬ה ק פו ת‪ .‬קי דף‪*18‬‬ ‫‪Si!f‬‬
‫יוצרות‪ .‬הושענות ‪ .‬זמירות ‪ ,‬תפילת נעילה לחג‬

‫הפורים ‪ .‬ושיר המעלות ליולדת בפורים ‪.‬‬

‫גס א הד מו ת לפורים‬

‫‪ 00‬פיריש כמלומ‬

‫לזקני תי ח‬ ‫לעונג ושעשוע יום הפורים‬
‫ובני הנעורים‬

‫‪Of‬‬ ‫‪S --!‘ S u re‬‬

‫‪<FOflMCRLY AT I 3 S RIV IN G TQ N 5TREET1‬‬

‫‪NOW LOCATED‬‬
‫‪AT‬‬

‫‪S 4 CANAL STREET‬‬
‫‪4BETWECN O RCH A RD A ALLEN STS.i‬‬

‫‪N E W Y O R K . N . Y. 1 0 0 0 2‬‬

‫‪TELEPHONE Q 2B -420S‬‬

‫י־־־ ’־־‪ s‬י י־י־־־־־־■י■*־‪.‬־־*‪™ sf‬־ ״■‪.VI‬־־‪.‬־־‪AAi‬‬

‫>*ה׳ד‪,‬ארץ ומלואה מספרי‬
‫א גי‬

‫שער‪-‬בלאט פונעם כל בו לפורים‪ ,‬וואס‬
‫אנטהאלט אין זיך שאלות ותשובות‪ ,‬פיוטים‬

‫און נאך‪ ,‬אין א פורימ'דיגע גייסט‬

‫א פורימ'דיגע נוסח הקידוש וואס א חזן האט פארשריבן אומגעפער הונדערט פופציג יאר צוריק‬ ‫בין מסכת זו למסכת פורים? מסכת פורים היא‬
‫תוכה כברה‪ ,‬כולה ליצנות ודברים בטלים‪ ,‬אין בה‬
‫סטיל און שפראך פון דער גמרא א‪.‬א‪.‬וו‪ .‬נאר‬ ‫אז מ'רעדט פון דעם דאזיגן אקדמות‪.‬‬ ‫אף משהו של אמת‪ ,‬לפיכך אין רוח חכמים נוחה‬
‫מ'האט אויפגעהערט צו מאכן ביליגע ליצנות‬ ‫אבער אויב מיר ווילן זיך באנוצן מיט א‬ ‫הימנה‪ ,‬וכמעט שאסרו לעיין בה‪ .‬אבל מסכת זו‬
‫נאכמאכנדיג די שפראך פון דער גמרא‪ ,‬וואס‬ ‫"מעשה רב"‪ ,‬דארפן מיר נישט מער ווי צוקומען‬ ‫מיוסדת על הלכות ומאמרי חז"ל אמיתיים‪ ,‬רק‬
‫דאס איז מער א זלזול אין הייליגקייט פון דער‬ ‫צום הגדת‪-‬עדות פונעם הייליגן סטייפלער‬ ‫רוח ליצנות קלה מרחפת על פני התוכן האמיתי‪,‬‬
‫גאון זצ"ל (פניני רבינו הקהילות יעקב‪ ,‬ח"א‬
‫גמרא‪.‬‬ ‫עמ' יח)‪ ,‬וואס האט דערציילט אז לערנענדיג‬ ‫משום שמחת פורים"‪.‬‬
‫היינט צוטאגס קומען נאך כסדר ארויס‬ ‫אין נאווארדאק אלס בחור‪ ,‬האט ער זעלבסט‬ ‫אפאר הונדערט יאר צוריק איז‬
‫אזעלכע גמרות‪ ,‬שאלות ותשובות (איינע פון די‬ ‫ארויסגעקומען אן "אקדמות" אויף פורים‪ ,‬וואס‬
‫מער באקאנטע איז די שו"ת זנבות האחשתרנים‪,‬‬ ‫אפגעשריבן א מסכת פורים!‬ ‫איז זייער איידל געשריבן פול מיט מאמרי חז"ל‬
‫וואס ערשיינט יאר‪-‬יערליך דורך א היימישן איד‬ ‫מיר פארשטייען געוויס‪ ,‬אז ווען דער‬ ‫און עס טראגט גאר אן ערנסטן פנים‪ ,‬אבער‬
‫און ת"ח פון קרית יואל)‪ ,‬און נאך פאראדיעס‪,‬‬ ‫סטייפלער – וואס איז שוין אלס בחור געווען‬ ‫איז נאכגעמאכט דעם אלטן "אקדמות" אויף‬
‫אבער זיי זענען געווענליך געשריבן פיל‬ ‫ברייט בארימט אלס אויסנאמליכער מתמיד‬ ‫שבועות‪ .‬דער פורימ'דיגער אקדמות האט זוכה‬
‫איידעלער און מיר זעען טאקע נישט אז די רבנים‬ ‫און עובד ה' – האט געשריבן א מסכת פורים‪,‬‬ ‫געווען‪ ,‬אז דער הייליגער צדיק רבי אהרן הגדול‬
‫זאלן זיך ארויסשטעלן דערקעגן‪ ,‬ווארשיינליך‬ ‫איז עס באשטאנען מער פון מאמרי חז"ל און‬ ‫מקארלין זי"ע האט איר געזאגט מיט גרויס‬
‫וויבאלד ס'איז נישט געשריבן אויף אפצולאכן‬ ‫נישט פון ביליגע ליצנות‪ ,‬אבער מיר זעען‬ ‫התלהבות אום פורים‪ ,‬ווי עס ווערט געברענגט‬
‫און געוויס נישט מיט ביליגע רייד‪ ,‬און דערפאר‬ ‫פון דעם אז עס איז נישט אנגענומען געווארן‬ ‫אין ספר גבורות הארי (ווילנא תרמ"ח‪ ,‬עמ' ז')‪:‬‬
‫איבעראל א כלליות'דיגן איסור נאכצומאכן די‬ ‫"ושמעתי לספר‪ ,‬בעת שהרב החסיד המפורסם‬
‫איז עס בכלל "יש להם על מי לסמוך" ‪.‬‬ ‫רבי אהרן הגדול מקארלין נ"ע נסע מעיר לעיר‬
‫להשיב רבים מעון‪ ...‬ובימי הפורים היה שש‬
‫ושמח מפזז ומרקד ושר בנעימות קולו את הפיוט‬
‫אקדמות מילין כו'‪ ,‬והוא מפורסם"‪ ,‬און עס שיינט‬

‫אדר ב׳ תשע״ט ‪33‬‬ ‫ספרים שאפע‬

‫| ספרים מארק |‬

‫זכור אהבת קדומים‬

‫ספר אהבת קדומים‪ ,‬אוצר זכרונותיו של הרה"ח ר' קלמן שטעקל שליט"א מזקני חסידי וויזשניץ‬

‫שמועס מיט הרה"ח ר' בנימין משה שטעקל הי"ו‪ ,‬ארויסגעבער פון דעם ספר "אהבת קדומים"‪ ,‬וואס אנטהאלט‬
‫פיל היסטארישע זכרונות איבערגעגעבן דורך זיין זיידן הרה"ח הישיש ר' קלמן שטעקל הי"ו‪ ,‬בארימטער מלחין‬
‫לבית וויזניץ‪ ,‬איבער זיין היסטאריע בחצר הקודש וויזניץ און סערעט וויזשניץ‪ ,‬ווי אויך פילע אלטע בילדער‬

‫און דאקומענטן‪.‬‬

‫במשך אלע יארן‪ ,‬און טאקע אויספרעגן נאך פארשידענע זאכן‪.‬‬ ‫„„וואס איז דער אינהאלט פון דעם ספר "אהבת קדומים"?‬
‫פארשטייט זיך אז מען האט אלעס געדארפט איבערגיין מיט מיין זיידן‪,‬‬ ‫דער ספר איז צעטיילט אויף דריי חלקים‪:‬‬
‫דורכליינען אלע זכרונות און ארויסנעמען זיין קלארע הסכמה אויף יעדן‬
‫דער ערשטער חלק רעדט זיך איבער דאס לעבן און שאפן פון די‬
‫פרט‪.‬‬ ‫אידן אין בוקאווינע פאר'ן קריג‪ ,‬די געגנט וואו עס האבן געוואוינט פילע‬
‫כ'קען זאגן אז די גרעסטע ארבעט און שווערסטע חלק פון ארויסגעבן‬ ‫וויזשניצער חסידים און גאר אסאך דערהויבענע אידן‪ ,‬אין א חסידישער‬
‫דעם ספר איז געווען דאס אלעס צוזאמצונעמען און אויסשטעלן אויפ'ן‬
‫ריכטיגן אופן און אויף א מייסטערהאפטיגן פארנעם‪ ,‬למען ירוץ בו הקורא‪,‬‬ ‫ווארעמער געזעלשאפט‪.‬‬
‫דער צווייטער חלק איז‪ ,‬איבער די השתלשלות פון גלות טראנסניסטריע‪,‬‬
‫עס זאל זיך ליינען געשמאק און ציענד‪.‬‬
‫„„איר האט דערמאנט אז דער צווייטער‬ ‫וואו אלע ארטיגע אידן צוזאמען מיט די אידן‬
‫חלק ספר רעדט פון טראנסניסטריע‪ .‬איך האב‬ ‫פין בעסאראביע זענען ליידער פארשיקט‬
‫אין מיין לעבן נאכנישט געהערט דאס ווארט‪,‬‬ ‫געווארן דורך די רשעים ימ"ש אין אנפאנג יאר‬
‫קענט איר ערקלערן וואס דאס איז און וואס‬ ‫תש"ב‪ ,‬און די שרעקליכע פאסירונגען וואס‬

‫דאס באדייט?‬ ‫האט זיך דארט אפגעשפילט‪.‬‬
‫דאס איז טאקע גאנץ אומבאקאנט! אין‬ ‫דער דריטער חלק איז‪ :‬ווען מען האט שוין‬
‫דער וועלט איז באוואוסט אז די אידן פון‬ ‫זוכה געווען צו זען בבנינה‪ ,‬אין די יארן נאכ'ן‬
‫רומעניע זענען קיינמאל נישט פארטריבן‬ ‫קריג‪ ,‬ווען צוביסלעך האט די אידישקייט‬
‫געווארן‪ ,‬זיי זענען געבליבן אויף זייער פלאץ‬ ‫צוריק אנגעהויבן בליען‪ ,‬אונטער דער השפעה‬
‫ביז נאך דער מלחמה‪ .‬דאס איז אביסל אמת און‬ ‫פון די דריי גרויסע רבי'ס לבית וויזשניץ‪,‬‬
‫אביסל נישט אמת‪ .‬א חלק אידן פון רומעניע‬ ‫הרה"ק בעל דמשק אליעזר זי"ע‪ ,‬הרה"ק בעל‬
‫זענען טאקע נישט פארטריבן געווארן‪ ,‬אבער‬ ‫אמרי חיים זי"ע‪ ,‬און הרה"ק בעל מקור ברוך‬
‫א שיינע חלק זענען יא פארטריבן געווארן‪ ,‬און‬
‫מ'רעדט נישט פון קיין קליינע ציפערן‪ ,‬נאר‬ ‫זי"ע‪.‬‬
‫עס רעדט זיך דא פון הונדערט פופציג טויזנט‬ ‫„„פארוואס האט איר אנגעהויבן טראכטן‬

‫אידן!‬ ‫איבער ארויסגעבן דעם ספר?‬
‫די אידן פון די דריי געגנטער‪ ,‬בוקאווינע‪,‬‬ ‫מיט יארן צוריק איז מיר שוין‬
‫בעסעראביע און דורהוי‪ ,‬זענען פארטריבן‬ ‫ארויפגעשווימען דער געדאנק‪ ,‬וויבאלד מיין‬
‫געווארן חול המועד סוכות תש"ב אויף גאר‬ ‫חשוב'ער זיידע זאל זיין געזונט לאוי"ט פלעגט‬
‫א שווערן אופן‪ ,‬צו א פלאץ וואס האט געהייסן‬ ‫אלע יארן פארציילן זיינע זכרונות פון אמאל‪,‬‬
‫טראנסניסטריע‪ ,‬דאס איז געווען טיף אריין אין‬ ‫און זיינע ארומיגע פלעגן זיך ממש באלעקן‬
‫אוקראינע‪ ,‬און די אידן זענען נעבעך געשטארבן אויפ'ן וועג‪ ,‬און אויך דארט‬ ‫די פינגער‪ .‬ער האט פארציילט אוצרות פון‬
‫היסטאריע און פארשידענע ענינים‪ ,‬און מענטשן‬
‫פון הונגער און קרענק‪ ,‬קעלט און טיפוס‪.‬‬ ‫האבן געהאלטן אז מען טאר עס נישט לאזן פארלוירן ווערן‪ ,‬מ'מוז עס‬
‫„„אינטערעסאנט‪ .‬פארוואס האב איך נאך קיינמאל נישט געהערט פון‬ ‫צוזאמנעמען און ארויסגעבן‪ ,‬למען ידעו דור אחרון‪.‬‬
‫„„האט איר אנגעהויבן פונדאסניי‪ ,‬אדער בעיקר צוזאמגענומען וואס ער‬
‫דעם?‬
‫עס זענען געבליבן פון דארט זייער ווייניג אידן‪ ,‬און אפילו פון די וואס‬ ‫האט פארציילט ביז דאן?‬
‫זענען יא געבליבן זענען אסאך ליידער פריי געווארן נאך דער מלחמה‪,‬‬ ‫מיין זיידע האט געשריבן פארשידענע זכרונות פון אמאל‪ ,‬אבער דאס‬
‫ממילא איז ביי אונז זייער ווייניג פארשריבן וועגן דעם פרשה בכלל‪ .‬די‬ ‫איז נאר א קליינע חלק פון דאס וואס איז דא געדריקט אינעם ספר‪ ,‬יענע‬
‫מעשה איז צו לאנג עס דא אראפצוברענגען‪ ,‬עס איז אלעס פארשריבן אינעם‬ ‫חלק האט מען שוין אמאל אויסגעטיילט פאר דער משפחה‪ ,‬אבער כדי‬
‫ארויסצוגעבן א ספר‪ ,‬האט מען געמוזט אלעס צוזאמנעמען לפונדק אחד‪,‬‬
‫ספר באריכות ‪.‬‬ ‫סיי דאס וואס ער האט געשריבן‪ ,‬און סיי דאס וואס ער האט פארציילט‬

‫ספרים שאפע‬ ‫אדר ב׳ תשע״ט‬ ‫‪34‬‬

‫נייע ספרים אויפ׳ן מארק ‪ /‬אדר תשע״ט‬

‫מאור עינים‪-‬ישמח לב מהדורה מורחבת‬ ‫אוסף אמרים‪ :‬מאמרים ושיחות בעניני קדושה‬
‫ומפוארת‪ .‬הגהה מדוייקת‪ ,‬אלפי השוואות‬ ‫וטהרה מהגה"צ רבי יעקב מאיר שכטער‬
‫ומראי מקומות וציונים‪ ,‬השלמת פסוקי‬ ‫שליט"א‪ .‬הובא לדפוס ע"י הרב אלטר שמואל‬
‫התנ"ך ועוד‪ .‬מכירה הראשית ע"י שארף‬
‫סטעפאנסקי‪ .‬ניתן להשיג בחניות הספרים‪.‬‬
‫‪718-812-5120‬‬

‫תולדות אברהם יוסף‪ .‬הגה"ק רבי אברהם יוסף‬ ‫חיים של בטחון‪ :‬מהדורא שניה [ר' יהודה גאנץ‪,‬‬
‫איגרא האדמו"ר מזשילין על התורה‪ ,‬מועדים‪,‬‬ ‫מח"ס ברכת יהודה‪ ,‬שבט תשע"ט – ‪ 690‬עמ']‪.‬‬
‫תהלים‪ ,‬זמירות‪ ,‬ושו"ת‪ 700 .‬עמודים עם מפתח‬ ‫כשמו כן הוא ‪ -‬לגלות ולבאר הדרך 'לחיות' עם‬
‫ענינים וספרים‪ ,‬תולדות המחבר ‪ 68‬עמודים‪.‬‬ ‫בטחון ואמונה המושרש בתוככי נשמת ישראל‬
‫אשר מאיר בה אור חי החיים‪ .‬בחניות הספרים‪.‬‬
‫מכירה הראשית ע"י שארף ‪718-812-5120‬‬

‫ספה"ק דרך פקודיך‪ :‬נדפס מחדש‪ ,‬עם אלפי‬ ‫ספר אמונה בחרתי‪ :‬שיעורים שנאמרו ע"י‬
‫מראי מקומות ותיקונים‪ ,‬בנוסף למפתח מפואר‬ ‫הגה"צ רבי אהרן קאהן אב"ד דברי אמונה‬
‫שליט"א‪ ,‬על פרשיות התורה ומועדי השנה‪,‬‬
‫ומהודר‪.‬‬ ‫למעלה מ‪ 600‬עמודים‪ ,‬הוצאה לאור‪ :‬מערכת‬
‫יצא לאור ומכירה הראשית ע"י שארף ‪718-812-‬‬
‫אמונה בחרתי ‪845-237-2941‬‬
‫‪5120‬‬

‫ספרים ליסטינג — לבלר ‪ - #6‬ניסן הבעל״ט‬

‫מחברי ספרים ומוציאים לאור‪ :‬שטעלט אריין אייער נייעם ספר אינעם ספעציעלן ״ליסטינג״‬
‫פון לבלר׳ס ״ספרים מארק״ אפטיילונג‪ .‬פארבינדט זיך מיט די רעדאקציע אויף די פאלגענדע וועגן‪:‬‬

‫‪LAVLOR Seforim listing‬‬
‫‪Phone: 718.928.3347 Ext. 107 | Email: [email protected]‬‬

‫כללישראלהויבטאןלערנעןספר ויקרא‬

‫מיט א שיעור חק ולא יעבור אין ספר ה'חק'היהווקדביקימ׵ﬧוו!‬

‫הערטהערליכעשיעוריםאויפןקולמפעלהחקסיסטעם‪ 212.444.9955‬קולהלשון ‪718.906.6400‬‬

‫הרב אלימלך פריעדמאן‬ ‫| כשרות |‬

‫משגיח בוועד הכשרות טארטיקוב בראשות הרה"ג יחיאל באב"ד שליט"א‬

‫מזל אדר דגים‪ :‬ביים פיש‬
‫פאבריק אין אלאסקע [‪]2‬‬

‫פראדוקציע דרייט זיך ארום אן אינספעקטאר‬ ‫קומט אן א משגיח‪ ,‬און דערנאך וואס ער‬ ‫י פראדוקציע קומט פאר אין אד‬
‫מטעם די קאמפאני און ער איז ממונה אויף‬ ‫מאכט זיכער אז אלעס איז פאר'חתמ'ט צינדט‬
‫"קוואליטי קאנטראל"‪ ,‬דאס הייסט ער דארף‬ ‫ער אן דעם בוילער (וואס מיט דעם קאכט מען‬ ‫גרויסער פאבריק אין ניו דזשערזי‪.‬‬
‫זיכער מאכן אז אלע פעקלעך זענען כשורה און‬ ‫דעם מאכל‪ ,‬ווי געשמועסט פאריגן חודש און‬ ‫עס הייבט זיך אן אויף א זונטאג ווען‬
‫עס האט נישט קיין לעכער אדער שמוץ און אזוי‬ ‫א חודש פריער אז אזוי קאכט מען היינט אין‬ ‫דער משגיח פארט אראפ כשר'ן‪ ,‬און‬
‫ווייטער‪ ,‬און איינע פון זיינע אויפגאבעס זענען‬ ‫דער אינדוסטריאלער וועלט)‪ ,‬דערנאך גייט‬ ‫היות די פאבריק איז פארמאכט‬
‫זיכער צו מאכן אז דער פראדוקט קומט אן צו‬ ‫ער איבער די אינגרידיענטס זיכער צו מאכן אז‬ ‫שבת איז עס אינו בן יומו‪ ,‬משא"כ אינמיטן דער‬
‫די פארלאנגטע היץ וואס דער פראדוקט דארף‬ ‫אלעס איז אין ארדענונג‪ ,‬און אז אלעס קלאפט‬ ‫וואך איז זייער שווער אז עס זאל זיין אינו בן‬
‫האבן צו קענען ווערן גערופן 'געקאכט'‪ ,‬אז‬ ‫יומו‪ .‬נאכ'ן ענדיגען כשר'ן פאר'חתמ'ט ער דעם‬
‫נישט קען זיך שאפן אין דעם באקטעריע‪ .‬דער‬ ‫געט ער דעם אקעי אנצוהייבן דעם טאג‪.‬‬ ‫בוילער‪ ,‬צו זיין זיכער אז קיינער חוץ פונעם‬
‫וועג וויאזוי זיי זעען דאס איז דורך א ספעציעלע‬ ‫דער טאג איז איינגעטיילט אין צוויי שיפטס‪,‬‬
‫טערמאסטאט וואס מען שטעקט אריין אין דעם‬ ‫איינס איז פון ‪ 4‬פארטאגס ביז ‪ 2‬נאכמיטאג‬ ‫משגיח צינדט נישט אן דעם בוילער‪.‬‬
‫פראדוקט און דאס מעסט די גראד‪ .‬די זעלבע‬ ‫און איינס איז פון ‪ 2‬ביז ‪ 12‬ביינאכט‪ ,‬וואס‬ ‫מען כשר'ט אויך דעם פעסטורייזער‪ .‬אן‬
‫איז נאכדעם וואס דער פראדוקט קומט ארויס‬ ‫דאס ענדיגט זיך רוב מאל נישט פינקטליך‪ ,‬און‬ ‫עקסטערע עבודה קשה גייט אריין צו כשר'ן‬
‫פונעם חלק פונעם פעסטורייזער וואס קילט אפ‬ ‫דערנאך דארף נאך דער משגיח אהיימפארן‪ .‬עס‬ ‫צוויי דיקע שטיקער אייזן וואס קומען ארויס‬
‫דעם פראדוקט‪ ,‬דארפן זיי אויך נעמען די גראד‬ ‫קען זיך מאכן אז ווען דער ביינאכט משגיח קומט‬ ‫נאכ'ן פעסטורייזער און דער פראדוקט פאלט‬
‫צו זיכער מאכן אז עס קילט זיך גענוג שנעל אפ‪,‬‬ ‫ענדליך אן אהיים לאזט זיך שוין דער צופרי‬ ‫אראפ אויף דעם ווען עס איז נאך הייס‪ ,‬וואס‬
‫דאס טוט מען סיי ביי א טריפה'נע פראדוקציע‬ ‫דאס ווערט נישט הייס ווען מען כשר'ט דעם‬
‫און סייי ביי א כשר'ע‪ ,‬דארף דער משגיח זיכער‬ ‫משגיח ארויס אין וועג‪...‬‬ ‫פעסטורייזער און מען דארף דאס עקסטער‬
‫מאכן אז דער אינספעקטאר ניצט נישט דעם‬ ‫די ארבעט דארט אין פאבריק איז אויך‬ ‫כשר'ן מיט א "ט ָארטש"‪ ,‬אבער מחמת די‬
‫זעלבן טערמאסטאט ביי די כשר'ע ווי דאס וואס‬ ‫נישט אזוי לייכט‪ ,‬ספעציפיש ביי דעם פראדוקט‪,‬‬ ‫זיכערהייט געזעצן פון דעם פלאץ קען מען נישט‬
‫מען האט גענוצט ביי די טריפה'נע (און מיינט‬ ‫וויבאלד דער היימישער דיסטריביוטער‪ ,‬וואס‬ ‫אריינברענגען א געווענליכע גרויסע "טארטש"‬
‫נישט אז דאס איז אן איינמאליגע זאך; זיי האבן‬ ‫ער ברענגט די השגחה צו דעם גויאישן פאבריק‪,‬‬ ‫מיט א גאז טאנק וואס מען ניצט געווענליך‬
‫וויל אז דער פראדוקט זאל זיין בישול ישראל‬ ‫צום כשר'ן‪ ,‬נאר מען מוז כשר'ן מיט א קליינע‬
‫כמעט א מנהג דאס צו פארגעסן‪.)...‬‬ ‫אפי' לדעת מרן הבית יוסף‪ ,‬וואס דאס מיינט‬ ‫"טארטש"‪ ,‬וואס דאס נעמט אסאך לענגער‪ ,‬אזוי‬
‫איידער דער ביינאכט משגיח גייט אהיים‬ ‫אז יעדעס מאל מען מאכט א מיקס – וואס דאס‬ ‫אז די צוויי שטיקלעך אייזן נעמט א דריי פערטל‬
‫דארף ער אויסלעשן און דערנאך פאר'חתמ'ענען‬ ‫איז בערך יעדע ‪ 15‬מינוט – דארף דער משגיח‬
‫דעם בוילער‪ .‬אויך דארף ער זיכער מאכן אז‬ ‫אנצינדן דעם מאשין וואס פיטערט אריין דעם‬ ‫שעה צו כשר'ן‪.‬‬
‫אלע פראדוקטן וואס האלטן נאך אינמיטן דער‬ ‫פראדוקט אינעם אויוון‪ .‬און דאס איז חוץ פון‬ ‫אויך כשר'ט מען די סטים אויוונס‪ ,‬וואס אין‬
‫פראדוקציע‪ ,‬וואס דאס באדייט אז עס איז נישט‬ ‫די כלליות'דיגע ארבעט פון האלטן אן אויג אויף‬ ‫דעם לייגט מען אריין וועגעלעך מיט טעצער‬
‫פאר'חתמ'עט כראוי‪ ,‬זאל מען אריינלייגן אין‬ ‫די אינגרידיענטס‪ ,‬היות מען האלט דאך אין איין‬
‫איין פרידזשידער‪ .‬דערנאך פאר'חתמ'עט דער‬ ‫עפענען פרישע זעק‪ .‬אזוי אויך דארף מען האבן‬ ‫וואס אויף דעם ליגט דער פראדוקט‪.‬‬
‫משגיח דעם גאנצן פרידזשידער‪ ,‬און דער משגיח‬ ‫א זהירות יתירה זיכער צו מאכן אז אלע באקסעס‬ ‫אזוי אויך כשר'ט מען אלע אנדערע כלים‬
‫פון צופרי דארף טאקע באקוקן די חותמות‬ ‫פיש האבן שתי חותמות‪ ,‬ווייל עס קען זיך מאכן‬ ‫וואס מען גייט ניצן במשך דער גאנצער צייט‬
‫איידער ער לאזט עפעס ארויסנעמען פונעם‬ ‫אז אפי' א חלק פונעם "ּפעלעט" איז פאר'חתמ'ט‬ ‫פון די פראדוקציע‪ ,‬און אלע אנדערע לייגט‬
‫פרידזשידער‪ ,‬און אזעלכע זאכן וואס ליגן אין‬ ‫זאל די אנדערע חלק נישט זיין‪ .‬אזוי אויך דארף‬ ‫מען אויף אנדערע פלעצער וואס איז נישט אזוי‬
‫פריזער דארף מען עקסטער פאר'חתמ'ענען‪,‬‬ ‫מען זיכער מאכן אז די ארבעטערס עפענען‬ ‫בהישג יד‪ ,‬אזוי אז מען זאל עס נישט חלילה‬
‫וואס עס איז‪ ,‬אגב‪ ,‬בכלל נישט אזוי געשמאק צו‬ ‫נישט קיין פאר'חתמ'טע כלים וואס מען האט‬ ‫בטעות ניצן‪ .‬געוויסע כלים וואס איז זייער שווער‬
‫שטיין און פארקלעבן זאכן אין א פריזער וואו די‬ ‫נישט גע'כשר'ט‪ ,‬וואס מהאי טעמא האט מען עס‬ ‫צו כשר'ן כדין‪ ,‬ווי למשל די טעצער אויף וואס‬
‫מען לייגט דעם פראדוקט אינעם סטים אויוון‪,‬‬
‫גראד איז בערך צען אונטער זערא‪ ...‬‬ ‫פאר'חתמ'ט‪.‬‬ ‫איז דא ספעציעלע כשר'ע טעצער וואס מען‬
‫נאך א זאך וואס דער משגיח דארף האלטן‬ ‫ניצט נאר ביי די כשר'ע פראדוקציע‪ ,‬און דערנאך‬
‫אן עינא פקיחא איז‪ ,‬א גאנצע צייט בשעת די‬
‫פאר'חתמ'ט מען עס‪.‬‬
‫דעם נעקסטן פארטאגס אום ‪ 4‬אזייגער‬

‫אדר ב׳ תשע״ט‬ ‫‪36‬‬

‫ותשאשולובותת א‬ ‫אבפכהשלסרחפלנרהוייושיםגת‬
‫אנגעפרעגפרטאאגוןעגסעווענעלטכפעעזרעטנגעןעווארן ביי‬
‫ראש ישהירבהת"זגווריבעיהמליוכמלגיז"ילשבבעמרפעשלליחטק"אלישראל‬ ‫דער פאלאק פישל‬
‫איבער'ן לימוד חק לישראל‬
‫למענפכינלתיע‪-‬חםבפונורפילםא‬
‫לתועלת הרבים פון די פילצאליגע אידן וואס האבן אנגעהויבן‬
‫קובע זיין טעגליך א שיעור אינעם ספר "חק לישראל"‪ ,‬זענען‬ ‫הפצה ראשית‪ :‬דוד מילער‬
‫מיר מפרסם דא עטליכע שאלות ותשובות בנוגע ענינים וואס‬ ‫‪347-865-7839‬‬

‫מען האט ביי אונז אנגעפרעגט וועגן דעם הייליגן לימוד‪.‬‬

‫שאלה‪ :‬אין א וואך וואס עס גייען צוויי פרשיות‬ ‫‪Yashar Publishing 347.528.6918‬‬
‫צוזאמען‪ ,‬וועלכע פרשה לערנט מען?‬

‫תשובה‪ :‬דער חיד"א שרייבט אז מען לערנט אלעמאל די פרשה‬
‫וואס מען לייענט שבת ביי מנחה‪.‬‬

‫שאלה‪ :‬ווען מען זאגט די פסוקים פון תורהספר השוה‬
‫נביאים וכתובים‪ ,‬איז דא אן ענין צו זאגן די‬

‫פסוקים דווקא "שנים מקרא ואחד תרגום"?לכל נפש‬
‫תשובה‪ :‬די פסוקים פון תורה זאגט מען "שנים מקרא ואחד‬

‫תרגום"‪ ,‬ווי עס שרייבן רבי חיים וויטאל און דער הייליגער חיד"א‪,‬לימי הפורים‬
‫אבער נביאים וכתובים ‪ -‬שרייבט דער חיד"א ‪ -‬איז גענוג אז מען‬

‫זאגט איין מאל‪.‬ומגילת אסתר‬
‫שאלה‪ :‬איז דא אן ענין צו לערנען דווקא דעם‬
‫"חק" פון יענעם טאג‪ ,‬אדער מען קען משלים‬

‫זייןמפולןואיקין טטאגמאוידפ'ןבארנדיערןה?קדמונים‬
‫תשובה‪ :‬ביי קביעות עתים זעט מען אז עס דארף זיין יעדן טאג‬

‫"חקולאיעבור"‪,‬אוןמעןזאלזיךנישטפארלאזןאויףקייןהשלמות‪.‬ורבותינו מאורי הגולה‬

‫ספעציעל זעט מען אין די ספרים די גרויסקייט פון לערנען "חק"‬

‫אויף אן אופן פון "חק ולא יעבור"‪ .‬אבער אויב מען האט נישטובמיוחד תלמידי‬
‫געלערנט איין טאג‪ ,‬שרייבט רבי חיים וויטאל זי"ע‪ ,‬אז מען קען עסמרן אור שבעת הימים‬
‫משלים זיין דעם נעקסטן טאג‪ ,‬אבער נישט שפעטער‪ .‬ער שרייבט‪,‬הבעש"ט הק' זי"ע‬

‫אז אויף דעם (אויב מען האט עס נישט משלים געווען דעם אנדערן‬
‫טאג) איז געזאגט געווארן "מעוות לא יוכל לתקן"‪.‬‬

‫שאלה‪ :‬צי איז דער לימוד פון "חק לישראל"מתובל עם‬
‫נאר פאר בעלי בתים‪ ,‬אדער אויך פאר תלמידי‬

‫חכמיםוואסזענעןזיךמייגעאיןשווערעסוגיותסיפורי צדיקים‬
‫התורה?‬

‫תשובה‪ :‬דער הייליגער חיד"א שרייבט‪ ,‬אז אפילו תלמידי חכמים‬

‫וואס לערנען גמרא בעיון ופוסקים זאלן אויך לערנען בקביעות דעם‬

‫לימוד פון "חק" וואס איז נתייסד געווארן דורך דעם אריה"ק זי"ע‬

‫וואס האט אליין געלערענט דעם הייליגן לימוד‪ .‬אזוי שרייבט הגאון‬

‫רבי חיים פלאג'י זי"ע אין ספר "כף החיים"‪" :‬אויב טרעפסטו א‬

‫תלמיד חכם וואס האט ספיקות צי ער זאל נאכלאזן פון דעם הייליגן‬

‫לימוד פונעם 'חק' וויבאלד ער פלייסט זיך ממילא אין זיינע אנדערע‬

‫לימודים און ער איז דאך מקיים דערמיט 'ובתורתו יהגה יומם ולילה'‪,‬‬

‫פאר אזא איינעם זאג איך אז ער זאל אריינקוקן אין די הייליגע‬

‫ווערטער פון חיד"א וואס לערנט אונז אז דער הייליגער לימוד פון‬

‫'חק' איז געמאכט פאר יעדן איינעם‪ ,‬און אפילו אויב ער לערנט א‬

‫גאנצן טאג בעיון ובהתמדה זאל ער נישט נאכלאזן פון לערנען דעם‬

‫מער שו"ת וועלן נאכפאלגען בס"ד‬ ‫הייליגן לימוד"‪.‬‬

‫| דאס ּפינטעלע איד |‬

‫ער איז‪ ,‬קען ער זיך נישט אליינס ליב האבן‪ ,‬און‬ ‫לציובפרשיאדנפהטייבטרענגט‬
‫זיכער קען ער נישט זיין פרייליך און צופרידן‪.‬‬

‫אויבנאויף זענען די ווערטער היבש פרעמד‪,‬‬
‫זארגט אייך נישט‪ ,‬איר וועט באלד קלארער‬

‫ווערן אין דעם ענין‪.‬‬

‫ווייס ווער‬ ‫זעען מיר פון דעם‪ ,‬אז מיר דארפן זיך‬ ‫ס איז באוואוסט‪ ,‬אז אהבה‪ ,‬ליבשאפטע‬
‫דו ביזט‬ ‫עטוואס פארטיפן אין ידיעת ה' צו דערגרייכן‬
‫האט א כח צו ברענגען שמחה‪ .‬ווען א‬
‫אויב מיר זאלן זיך צוזאמקלויבן און‬ ‫אהבת ה'‪ ,‬ליבשאפט צו השי"ת‪.‬‬ ‫מענטש טוט א פעולה וואס ער האט‬
‫אריינטראכטן אין א רואיגע מינוט‪" ,‬ווער בין‬ ‫אין וועלטליכע זאכן זעען מיר אויך אזוי‪,‬‬ ‫ליב צו טון‪ ,‬דאן שפירט ער בשמחה‪.‬‬
‫איך?" וועלן מיר נישט טרעפן קיין ענטפער‬ ‫ווי מער א מענטש ווייסט און פארשטייט‪ ,‬אלץ‬ ‫דארקעגן‪ ,‬ווען דער מענשט האט נישט חליב‬
‫אזוי גרינג‪ .‬אין אונזער אידישע לעבן זענען מיר‬ ‫גרעסער וואקסט די ליבשאפט דערצו‪ .‬למשל‪,‬‬ ‫דאס וואס ער טוט ‪ ,‬דאן איז ער אויך נישט‬
‫געוואוינט צו דינען דעם רבוש"ע‪ ,‬טון זיינע‬ ‫איינער וואס קען זינגען‪ ,‬האט ליב צו זינגען‪.‬‬ ‫פרייליך צו טון דאס וואס ער טוט‪ .‬פון דא וועלן‬
‫מצוות‪ ,‬לערנען די תורה הקדושה‪ ,‬דאווענען צו‬ ‫איינער וואס קען לערנען תורה‪ ,‬האט ליב צו‬ ‫מיר פארשטיין‪ ,‬אז אויב ווילן מיר איינהאנדלען‬
‫השי"ת‪ .‬אלעס איז גאר הייליג און טייער‪ .‬אבער‬ ‫לערנען‪ .‬איינער וואס פארשטייט גוט צו ביזנעס‪,‬‬ ‫שמחה‪ ,‬דאן דארפן מיר זיך אויך איינהאנדלען‬
‫עפעס פעלט‪ .‬עס פעלט די אנערקענונג אין זיך‬ ‫האט ליב צו טון ביזנעס‪ .‬אין קורצן‪ ,‬א מענטש‬ ‫אהבה (ליבשאפט) פאר אונז זעלבסט‪ .‬ווען מיר‬
‫אליינס‪ .‬ווער בין איך? איך בין א איד‪ ,‬איך גלייב‪,‬‬ ‫האט ליב די זאך אין וואס ער פילט זיך היימיש‪.‬‬ ‫ליב האבן זיך זעלבסט‪ ,‬וועלן מיר זיך פרייען מיט‬
‫איך לערן תורה‪ ,‬איך דאווען‪ ,‬איך האב ליב‪ ,‬איך‬ ‫ווי טיפער די פארשטאנד‪ ,‬אלץ גרעסער די‬ ‫אונזער עצם עקזיסטענץ און מציאות‪ .‬דאס וועט‬
‫האב פיינט‪ ,‬איך לייג תפילין‪ ,‬איך טוה אן ציצית‪.‬‬ ‫זיין אן אמת'ע אהבה וואס וועט צוברענגען צו‬
‫אבער נאכאמאל‪ ,‬ווער בין איך? איך ווייס וואס‬ ‫ליבשאפט‪.‬‬
‫דו טוסט‪ ,‬אבער ווער טוט די אלע מצוות? ווער‬ ‫אלזא‪ ,‬אויב מיר ווילן זיך אליין ליב האבן‪,‬‬ ‫אמת'ע שמחה‪.‬‬
‫גלייבט? ווער דאווענט? ווער ביסטו דו אליינס!‬ ‫דארף מיר זיך קודם קענען און וויסן ווער‬ ‫וואס מיינט דאס "ליב האבן זיך אליינס"?‬
‫מיר זענען‪ .‬ווי מער מיר באקענען זיך אליינס‪,‬‬
‫זעלבסט! אן די אלע פעולות‪.‬‬ ‫אלץ מער וועט זיין די ליבשאפט‪ .‬און דורך די‬ ‫דאס וועט שפעטער ערקלערט ווערן בעז"ה‪.‬‬
‫דאס וועלן מיר בס"ד אויסשמועסן אין די‬ ‫ליבשאפט וועט קומען "שמחה" – צופרידנהייט‪,‬‬ ‫מאנכע מענטשן באטראכטן ליבשאפט ווי א‬
‫קומענדיגע פרקים‪ .‬גארטל דיך אן‪ ,‬ס'וועט אפשר‬ ‫בלויזע געפיל‪ .‬עס קומט און גייט‪ .‬אמאל "פיל"‬
‫נעמען לאנג‪ ,‬אבער מיר מוזן דאס דורכטון מיט‬ ‫ווייל ליבשאפט ברענגט צופרידנהייט‪.‬‬ ‫איך ליבשאפט און אמאל נישט‪ .‬דאס איז נישט‬
‫געדולד‪ .‬ווייל ווי אויבנדערמאנט‪ ,‬ווי גרעסער‬ ‫איי וועסטו פרעגן‪ :‬ליב האבן זיך אליינס?‬ ‫ריכטיג‪ .‬ליבשאפט קען מען אליינס איינהאנדלען‪.‬‬
‫דאס וויסענשאפט אלץ שטערקער וועט זיין די‬ ‫פעלט דען ליבשאפט צו זיך אליינס? יעדער‬ ‫ווי דער רמב"ם (הל' תשובה פ"י) זאגט‪ :‬עס איז‬
‫מענטש איז געבוירן מיט א נאטורליכע זעלבסט‬ ‫קלאר באקאנט‪ ,‬אז אהבת הקב"ה ווערט נישט‬
‫ליבשאפט‪.‬‬ ‫צוגעבינדן צום הארץ פון א מענטש‪ ,‬נאר אויב‬
‫ליבשאפט‪ .‬ווער האט זיך נישט ליב?‬ ‫ער וועט זיך פילעווען דערין און אויסער דעם‬
‫ואהבת לרעך‬ ‫נאכמער! פון קינדווייז אן איז מען אונז‬ ‫וועט ער איבערלאזן אלסדינג אויף די וועלט‪.‬‬
‫"כמוך"‬ ‫מחנך אז א מענטש האט זיך טאקע אליינס ליב‪,‬‬ ‫אזוי ווי די תורה הק' זאגט‪ :‬ואהבת את ה' אלקיך‬
‫"אבער" ווען עס קומט צו עבודת ה' דארף מען‬ ‫בכל לבבך ובכל נפשך"‪ ,‬א מענטש האט ליב‬
‫אונזער לעבן איז געבויט אזוי ווי א דרייעק‬ ‫אוועקווארפן דאס גאנצע ליבשאפט‪ ,‬און מ'דארף‬ ‫השי"ת נאר לויט די וויסענשאפט וואס ער האט‬
‫("טרייענגל")‪ .‬מיר זענען אויפ'ן שפיץ פון אויבן‬ ‫גוטס טון נאר מיט א צווייטן‪ .‬וויאזוי קענען מיר‬ ‫אין השי"ת‪ ,‬און לויט די וויסענשאפט אזוי איז די‬
‫און פון דארט ווערט דאס צעטיילט אויף צוויי‪,‬‬ ‫זאגן אז דאס גאנצע עבודת ה' איז געוואנדן אין‬ ‫ליבשאפט‪ .‬ווייניג וויסענשאפט ברענגט ווייניג‬
‫איין זייט פון אונז ציט זיך צו השי"ת‪ ,‬און די‬ ‫דעם אז דער מענטש דארף זיך אליינס ליב האבן‪.‬‬ ‫ליבשאפט און אסאך וויסענשאפט ברענגט‬
‫אנדערע זייט צו א חבר‪ .‬מיר וועלן עס אנרופן‬ ‫די תירוץ איז‪ :‬ווייניג מענטשן האבן זיך‬ ‫אסאך ליבשאפט‪ .‬דערפאר דארף א מענטש‬
‫אביסל אנדערש‪ .‬אויפ'ן שפיץ איז דאס באציאונג‬ ‫אמת'דיג ליב! רוב מענטשן האבן זיך נישט‬ ‫אוועקגעבן צייט צו פארשטיין און זיך פארטיפן‬
‫אמת'דיג ליב! זיי ווייסן נישט ווער זיי זענען‪,‬‬ ‫אין די בחכמות ותבונות??? ‪ -‬יעדער לויט זיין‬
‫און דערפאר האבן זיי זיך נישט ליב‪ .‬און ווי‬ ‫פארשטאנד – וואס ברענגט וויסענשאפט אין‬
‫פריער ערקלערט‪ ,‬ווי מער וויסענשאפט אלץ‬
‫מער ליבשאפט‪ ,‬און אז איינער ווייסט נישט ווער‬ ‫השי"ת‪.‬‬

‫אדר ב׳ תשע״ט‬ ‫‪38‬‬

‫הרב עזריאל טויבער‬

‫אידישע איבערזעצונג פון ספר "מהותו של יהודי" געברענגט דורך‪ :‬ארגון שלהבת‬

‫אנדערע הלכה (בבא מציעא סב‪ .):‬צוויי מענטשן‬ ‫ווייניג‬ ‫פון א מענטש צו זיך אליינס – "בין אדם לעצמו"‪,‬‬
‫וואס גייען אויפ'ן וועג און איינער האלט א קריגל‬ ‫מענטשן‬ ‫און פון דארט ציט זיך די באציאונגען צו צוויי‬
‫וואסער‪ ,‬עס איז נישטא גענוג וואסער פאר ביידע‪,‬‬ ‫האבן זיך‬ ‫זייטן‪ ,‬איין זייט צווישן דעם מענטש און השי"ת –‬
‫און אויב וועלן ביידע טרינקען פונעם קריגל‬ ‫אמת'דיג‬ ‫"בין אדם למקום"‪ ,‬און די אנדערע זייט צווישן א‬
‫וועלן ביידע שטארבן‪ .‬אבער אויב וועט נאר‬ ‫ליב! רוב‬
‫איינער טרינקען וועט ער נאך קענען אנקומען‬ ‫מענטשן‬ ‫מענטש און זיין חבר – "בין אדם לחבירו"‪.‬‬
‫צום נעקסטן שטאט‪ .‬זאגט רבי עקיבא‪ ,‬אז דער‬ ‫האבן‬ ‫דעם וויכטיגן יסוד פון "ואהבת לרעך כמוך"‬
‫וואס האט דאס קריגל וואסער ער זאל טרינקען‬ ‫זיך נישט‬ ‫לערנען מיר פון הלל און רבי עקיבא‪ .‬א גוי איז‬
‫און דער צווייטער זאל שטארבן‪ .‬פארוואס? ווייל‬ ‫אמת'דיג‬ ‫געקומען צו הלל הזקן און געזאגט "זיי מיך‬
‫דיין לעבן קומט פריער‪ ,‬ווי מ'לערנט עס ארויס‬ ‫ליב! זיי‬ ‫מגייר און לערן מיך אויס די גאנצע תורה אויף‬
‫ווייסן נישט‬ ‫איין פוס"‪ .‬הלל האט געענטפערט "מה דעלך סני‬
‫פונעם פסוק "וחי אחיך עמך"‪.‬‬ ‫ווער זיי‬ ‫לחברך לא תעביד"‪ ,‬וואס דו האסט נישט ליב‪,‬‬
‫רבי עקיבא לערנט אונז א וויכטיגע יסוד‪:‬‬ ‫זענען‪ ,‬און‬ ‫זאלסטו נישט טון פאר דיין חבר‪ .‬ווער איז דאס‬
‫די מצוה פון "ואהבת לרעך" נעמט נישט אוועק‬ ‫דערפאר‬ ‫"דיין חבר"? זאגט רש"י‪ ,‬דאס גייט ארויף אויף‬
‫די וויכטיגקייט און חשיבות פונעם "כמוך"‪.‬‬ ‫האבן זיי זיך‬ ‫השי"ת וואס ווערט אנגערופן "ֵר ֲעָך" – דיין חבר‪.‬‬
‫דיין לעבן איז פריער‪ .‬דו דארפסט זיך זארגן‬ ‫נישט ליב‪.‬‬ ‫"מה דעלך סני"‪ ,‬פונקט ווי דו האסט נישט ליב אז‬
‫אויפ'ן "כמוך" און ערשט דערנאך מקיים זיין‬ ‫א צווייטער זאל נישט פאלגן דיינע רייד‪" ,‬לחברך‬
‫דעם "ואהבת לרעך"‪ .‬נאכמער לערנט אונז רבי‬ ‫לא תעביד"‪ ,‬זאלסטו דאס נישט טון צו דיין חבר‪,‬‬
‫עקיבא‪ ,‬אז דער יסוד פון דער גאנצער תורה איז‬ ‫ד‪.‬מ‪ .‬השי"ת‪ ,‬און דו זאלסט פאלגן וואס ער זאגט‪.‬‬
‫צו וויסן ווער דו ביסט (כמוך) און ליב האבן דיך‬ ‫נאך א פשט זאגט רש"י‪" ,‬דיין מענטשליכער‬
‫חבר"‪ ,‬דהיינו‪ ,‬וואס דו האסט נישט ליב איינער‬
‫אליינס (ואהבת‪ ...‬כמוך)‪.‬‬ ‫זאל טון צו דיר‪ ,‬ווי גניבה‪ ,‬גזילה‪ ,‬און רוב‬
‫אבער וואס מיינט דאס "ליב האבן זיך‬
‫אליינס"? ליב האבן דעם גוף איז דאך דער‬ ‫עבירות‪ ,‬זאלסטו נישט טון צו דיין חבר‪.‬‬
‫גרעסטער שטער צו עבודת השם‪ .‬נאר צו ליב‬ ‫רבי עקיבא האט צוגעלייגט און געזאגט‬
‫האבן די נשמה‪ ,‬דאס איז א וויכטיגע פונדאמענט‬ ‫"ואהבת לרעך כמוך‪ ,‬זה כלל גדול בתורה" (תורת‬
‫כהנים)‪ .‬די מצוה פון ואהבת לרעך כמוך איז א‬
‫צו שטייגן אין רוחניות‪.‬‬
‫גרויסער‪ ,‬וויכטיגער יסוד אין דער תורה‪.‬‬
‫ווער בין איך?‬ ‫די גאנצע תורה אויף איין פוס איז אין דער‬
‫מצוה פון ואהבת לרעך כמוך‪" .‬כמוך" אזוי ווי‬
‫כדי קלארצושטעלן די וויכטיגע און‬ ‫דיר אליינס – "בין אדם לעצמו"‪ .‬לויט רש"י'ס‬
‫יסודות'דיגע טעמע‪ ,‬וואס דאס איז דער בסיס‬ ‫ערשטע פשט‪ ,‬מיינט "רעך" השי"ת – "בין אדם‬
‫צו אונזער ספר‪ ,‬וועלן מיר אנהייבן מיט פשוט'ע‬ ‫למקום"‪ .‬לויט רש"י'ס צווייטע פשט מיינט "רעך"‬
‫און יסודות'דיגע פראגעס‪ ,‬פראגעס וואס פילע‬
‫פון אונז פרעגן זיך זעלבסט‪ ,‬אבער זיי האבן‬ ‫דיין חבר – "בין אדם לחברו"‪.‬‬
‫נאכנישט ערמעגליכט צו טרעפן אן ענטפער‬ ‫אויב מיר ווילן מקיים זיין די גאנצע תורה‬
‫אויף די פראגעס בשלימות‪ ,‬און די נושא בלייבט‬ ‫וואס שטעקט אין "ואהבת לרעך כמוך"‪ ,‬דארפן‬
‫מיר קודם וויסן וואס מיינט "כמוך"‪ ,‬אזוי ווי דו‬
‫איבער א פארוואלקענטע‪.‬‬ ‫אליינס‪ .‬ווער ביסטו? אויב מיר וועלן דאס נישט‬
‫די אלע פראגעס זענען גאר וויכטיג און מיר‬ ‫גוט פארשטיין‪ ,‬קענען מיר נישט מקיים זיין‬
‫טארן נישט פון זיי מסיח דעת זיין‪ .‬עס ליגט אויף‬ ‫ריכטיג דעם "ואהבת לרעך כמוך"‪ ,‬און מיר וועלן‬
‫אונז גוט זיך צו אונטערזוכן און באטראכטן‬
‫צי איז אונז קלאר ווער מיר זענען? צוליב‬ ‫זיין דערווייטערט פון די גאנצע תורה‪.‬‬
‫וואספארא מטרה זענען מיר באשאפן געווארן?‬ ‫הגאון רבי שמעון שקאפ ז"ל טוט אנמערקן‬
‫(הקדמה לספר שערי יושר)‪ ,‬אז דער זעלבער רבי‬
‫וואס איז אונזער תפקיד?‬ ‫עקיבא וואס זאגט "ואהבת לרעך כמוך‪ ,‬זה כלל‬
‫גדול בתורה"‪ ,‬דער זעלבע הייליגער תנא זאגט אן‬
‫אדר ב׳ תשע״ט ‪39‬‬

‫| דאס ּפינטעלע איד |‬

‫אביעקט וואס איז נישט באהאפטן צו גארנישט‬ ‫א לעבן ָאן‬ ‫אויב וועלן די ווערטער איבערבלייבן‬
‫קען מען זיך פארבינדן צו דער אנדערער עק‬ ‫קלארקייט‬ ‫פארוואלקנט און עס וועט נישט זיין קלאר און‬
‫וועלט‪ .‬ער אנערקענט בכלל נישט אין דעם‬ ‫אויסגעשארפט ביי אונז‪ ,‬איז נישט קיין ספק אז‬
‫פאטענציאל וואס איז באהאלטן אין דעם מאשין‪.‬‬ ‫און ָאן‬ ‫מיר מאכן קאליע און מיר זענען מחמיץ א גרויס‬
‫נאר נאך א דעטאלירטער ערקלערונג איבער‬ ‫אויסקלארן‬ ‫חלק פון אונזער ציל אין לעבן‪ .‬נאכמער‪ ,‬אויף‬
‫די "כוחות" פון דעם מאשין‪ ,‬דאן וועט ער דאס‬ ‫דעם אופן וועלן מיר נישט קענען עררייכן אמת'ע‬
‫ערשט קענען נעמען אין באטראכט און האבן‬ ‫אלע‬ ‫שמחה‪ ,‬ווייל נאר די קלארע ידיעה איבער אונז‬
‫דעטאלן די‬
‫דערפון א תועלת‪.‬‬ ‫ווייטסטע‬ ‫זעלבסט‪ ,‬שענקט פאר א מענטש שמחה‪.‬‬
‫דער משל איז נאר א קליינע ביישפיל צו די‬ ‫און טיפסטע‬ ‫ווען מיר וועלן אריינקלערן אין אונזער‬
‫באהאלטענע כוחות אינעם אידישן נפש‪ .‬אויב‬ ‫גשמיות'דיגן לעבן‪ ,‬וועלן מיר זען אז די וועלט‬
‫וועלן מיר נישט אריינקלערן מיט א טיפקייט אין‬ ‫וואס‬ ‫פירט זיך נישט אזוי ווי מיר פירן זיך אין אונזער‬
‫די ווערטער פון די הייליגע חז"ל‪ ,‬וועלכע האבן‬ ‫מעגליך‪,‬‬ ‫רוחניות'דיגן לעבן‪ .‬עס וועט נישט עולה על‬
‫אונז אנטפלעקט דעם סוד החיים‪ ,‬די געהיימניס‬ ‫ווערט‬ ‫הדעת זיין‪ ,‬אז א מענטש וועט עפענען א פאבריק‬
‫פון לעבן‪ ,‬איז מעגליך אז מיר זאלן לעבן זיבעציג‬ ‫גערעכנט‬ ‫אנע קלארע פלענער און פארשריפטן וואס און‬
‫פאר א‬ ‫וויאזוי די פראדוקטן וועלן דארט פראדוצירט‬
‫יאר און נישט וויסן ווער מיר זענען באמת‪.‬‬ ‫דורכפאל‬ ‫ווערן‪ .‬אין יעדן תחום אין לעבן מוז א מענטש‬
‫דאס איז למעשה די מטרת הדברים וואס‬ ‫וויסן די אינפארמאציע איבער דער טעמע אין‬
‫ווערן געברענגט אינעם ערשטן חלק פון אט‬ ‫וועלכער ער לאזט זיך אריין‪ .‬עס וועט נישט‬
‫דעם ספר‪ .‬די מטרה איז‪" :‬דע את עצמך" – ווייס‬ ‫קומען אין באטראכט אז מיר זאלן לעבן אינעם‬
‫ווער דו ביסט‪ .‬די ידיעה‪ ,‬ווי ערווענט‪ ,‬איז גאר‬ ‫עולם הגשמי ָאן וויסן וואס איז די מטרה פון‬
‫יסודות'דיג און לעבנסוויכטיג‪ .‬דאס איז די‬ ‫אונזער לעבן‪ .‬א לעבן ָאן קלארקייט און ָאן‬
‫הקדמה לכל התורה כולה‪ ,‬און נאר זי איז מסוגל‬ ‫אויסקלארן אלע דעטאלן די ווייטסטע און‬
‫אונז צו שענקען אן אמת'ע שמחה‪ ,‬שמחה שאינה‬ ‫טיפסטע וואס מעגליך‪ ,‬ווערט גערעכנט פאר א‬
‫תלויה בדבר‪ .‬די ענינים וועלן ערקלערט ווערן‬ ‫דורכפאל און האט קיין שייכות מיט סוקסעס און‬

‫בהרחבה אין די קומענדיגע פרקים בס"ד‪.‬‬ ‫ערפאלג‪ ,‬און די זעלבע איז אויך אין רוחניות‪.‬‬

‫אברהם אבינו‪,‬‬ ‫דע את עצמך!‬
‫דער ערשטער‬
‫מיר ברויכן אריינדרינגען אין אונזערע‬
‫וואס האט‬ ‫הערצער די ידיעה אז נאר ווען א מענטש איז‬
‫אנטדעקט די‬ ‫מכיר זיינע שטארקע כוחות וואס איז אים געגעבן‬
‫אייגענע כוחות‬ ‫געווארן‪ ,‬נאר דעמאלט איז ער מסוגל און ער קען‬
‫זיי אויסניצן ווי עס דארף צו זיין‪ָ .‬אן די הכרה‬
‫כדי מיר זאלן ריכטיג אנערקענען‪ ,‬וויסן און‬
‫דערגיין ווער און וואס מיר זענען‪ ,‬ברויכן מיר‬ ‫בלייבט אלעס איבער ָאן באניצט ווערן‪.‬‬
‫גיין אין די פוסטריט פון א מורה דרך‪ ,‬וואס אויך‬ ‫משל למה הדבר דומה‪ ,‬לאמיר זיך‬
‫ער האט אין אנהויב גארנישט געוואוסט און‬ ‫אויס'משל'ען אז עס איז אויפגעשטאנען אויף דער‬
‫פארמאגט‪ ,‬נישט תורה‪ ,‬נישט מצוות און ידיעת‬ ‫וועלט א מענטש וואס איז שוין נפטר געווארן‬
‫השם‪ .‬מיר וועלן זיך איבערצייגן ווי אזוי ער איז‬ ‫פאר פופציג יאר צוריק‪ .‬דער מענטש ווייסט‬
‫אנגעקומען צו זיינע גרויסע השגות און ווי אזוי‬ ‫נישט און אנערקענט נישט די וואונדערליכע‬
‫נייע טעכנאלאגיע‪ .‬אויב וועט ער זען א סעלפאן‪,‬‬
‫ער האט זיך זעלבסט אנטדעקט‪.‬‬ ‫וועט ער ניטאמאל אנהייבן צו טראכטן פון אזא‬
‫ווייטער מעגליכקייט אז מיט דעם קליינעם‬

‫אדר ב׳ תשע״ט‬ ‫‪40‬‬

‫הרב עזריאל טויבער‬

‫אידישע איבערזעצונג פון ספר "מהותו של יהודי" געברענגט דורך‪ :‬ארגון שלהבת‬

‫אנדערש פון די אמונה און עבודת ה' וואס איז‬ ‫פינף און אכציג יאר האבן נח און אברהם אבינו‬ ‫אונזער מורה דרך וועט זיין אברהם אבינו‬
‫געווען באוואוסט זינט בריאת העולם?‬ ‫געלעבט אינאיינעם אויף דער וועלט‪ ,‬אויב אזוי‪,‬‬ ‫עליו השלום‪ ,‬ער איז אויפגעוואקסן בחוסר‬
‫איז דאך די אמונה געווען באוואוסט איידער‬ ‫כל‪ .‬ער איז ערצויגן געווארן ביי זיין טאטן‬
‫"והאמין בה'‬ ‫אברהם אבינו‪ ,‬און ער האט דאס מקבל געווען‬ ‫תרח וואס האט געדינט עבודה זרה און האט‬
‫ויחשבה לו‬ ‫פון נח און זיין זון שם‪ .‬אויב אזוי‪ ,‬פארוואס ווערט‬ ‫אויסגעפארעמט געשטאלטן און פרעמדע‬
‫אברהם נישט פאררעכנט ווי עמיצער וואס‬ ‫אפגעטער‪ ,‬ער האט געדינט אלס דער עצה‪-‬‬
‫לצדקה"‬ ‫איז געגאנגען אין דרך פון די וואס האבן אים‬ ‫געבער פון נמרוד וואס אויף אים ווערט געזאגט‪:‬‬
‫געפעדערט‪ ,‬נאר ער איז ווי איינער וואס האט‬ ‫"ידע את רבונו והתכוון למרוד בו"‪ .‬דאס געבורט‬
‫נאכמער‪ ,‬אין די תורה הקדושה שטייט אז‬ ‫און ערציאונג פון אברהם איז געווען שלא‬
‫דער אויבערשטער האט גערעכנט די אמונה פון‬ ‫אויפגעטראפן א גענצליך נייע וועג?‬ ‫בקדושה (עיין זוה"ק)‪ .‬קומט אויס אז אברהם‬
‫אברהם אבינו ווי א צדקה‪" ,‬והאמין בה' ויחשבה‬ ‫אין חתם סופר (שו"ת יו"ד סימן שנ"ו) ווערט‬ ‫אבינו האט אנגעהויבן זיין לעבן פון גארנישט‪,‬‬
‫לו לצדקה"‪ .‬דער פסוק איז געזאגט געווארן‬ ‫געברענגט אין נאמען פונעם רמב"ן אז אלע‬ ‫פון נול‪ ,‬אן גארנישט בעפאר‪ .‬פון דארט איז ער‬
‫ביים ברית בין הבתרים ווען אברהם אבינו‬ ‫ידיעות וואס שטייען אין די תורה הקדושה איבער‬ ‫ארויסגעגאנגען זוכן דעם אמת און אין לויף פון‬
‫איז געווען זיבעציג יאר אלט‪ .‬דאס איז געווען‬ ‫וואס עס האט זיך אפגעשפילט ביז אברהם אבינו‪,‬‬ ‫זיין וועג‪ ,‬האט ער מצליח געווען צו אנזייען א‬
‫נאכדעם וואס ער איז אריינגעווארפן געווארן‬ ‫איז איבערגעגעבן געווארן בשלשלת מסירה פון‬
‫אין קאלעך‪-‬אויוון דורך נמרוד‪ ,‬זייענדיג אלט‬ ‫מויל צו אויער‪ ,‬פון אדם הראשון צו מתושלח‪,‬‬ ‫וועלטס איבערקערעניש‪.‬‬
‫צוויי און פופציג יאר‪ ,‬און ער איז פון דארט‬ ‫פון מתושלח צו נח‪ ,‬פון נח צו אברהם‪ .‬אויך נח‬ ‫עד ימות אברהם אבינו זענען אלע יושבי תבל‬
‫ארויס לעבעדיגערהייט מיט אן אפענעם נס‪.‬‬ ‫האט מכיר געווען אינעם בורא‪ ,‬און אפילו נמרוד‬ ‫אנגערופן געווארן בני נח‪ .‬פון אים און ווייטער‬
‫אויב אזוי‪ ,‬וואס איז די גרויסע צדקה אז אברהם‬ ‫האט מכיר געווען את רבונו‪ ,‬ווי דער לשון חז"ל‪.‬‬ ‫האט זיך אנגעהויבן א נייע פאלק וואס האט‬
‫אבינו האט געגלויבט אינעם אויבערשטן‪ ,‬השי"ת‬ ‫אויב אזוי איז ווידער שווער‪ ,‬וואס האט אברהם‬ ‫באקומען א נאמען און געוואלדיגע טיטלען‪ .‬פון‬
‫האט דאך געמאכט נסים גלויים? צדקות באדייט‬ ‫אבינו ערפינדן‪ ,‬וואס האט ער מחדש געווען?‬ ‫יעצט ווערן זיי מער נישט גערופן 'בני נח' נאר‬
‫אז איינער טוט ספעציעלע מעשים וואס איז‬ ‫דאס עצם מציאות אז יש מנהיג לבירה האבן‬ ‫'ישראל'‪ .‬עס ווערט גערעכנט ווי אברהם אבינו‬
‫נישטא זיינס גלייכן‪ ,‬און לכאורה די אמונה פון‬ ‫אויך געוואוסט נח און זיין זון שם‪ ,‬און דאס האט‬ ‫איז געווען דער ערשטער מענטש (אדם הראשון)‬
‫אברהם נאכ'ן נס אינעם קאלעך‪-‬אויוון‪ ,‬איז נישט‬ ‫אויך געוואוסט חנוך וואס איז איבערגעקערט‬
‫געווארן צו מלאך מט"ט‪ ,‬און זיין זון מתושלח‪.‬‬ ‫נאך וועלט באשאף‪.‬‬
‫אריינגערעכנט אין דעם כלל‪.‬‬ ‫וואספארא מהפיכה האט אברהם אבינו געמאכט‬ ‫דער יסוד ווערט ערקלערט אין דער משנה‬
‫נאך קען מען פרעגן‪ ,‬פארוואס די קינדער‬ ‫(נדרים פרק ג) ווי מיר לערנען‪" :‬קונם שאיני‬
‫פון אברהם אבינו ווערן גערופן אידן‪ ,‬דאקעגן‬ ‫ָאן די הכרה‬ ‫נהנה לבן נח‪ ,‬מותר בישראל ואסור באומות‬
‫די קינדער פון שם‪ ,‬דער זון פון נח הצדיק‪ ,‬וואס‬ ‫בלייבט‬ ‫העולם"‪ ,‬דאס מיינט‪ ,‬אז ווען א מענטש אסר'ט‬
‫איז געווען א כהן לא‪-‬ל עליון‪ ,‬און אזוי אויך די‬ ‫אלעס‬ ‫אויף זיך מיט א נדר צו הנאה האבן פון בני נח‪,‬‬
‫קינדער פון עבר וואס איז געווען דער רבי פון‬ ‫איבער ָאן‬ ‫מעג ער הנאה האבן פון אידן‪ .‬דער טעם דערצו‬
‫יעקב אבינו‪ ,‬זענען איבערגעבליבן אלס בני נח‪,‬‬ ‫באניצט‬ ‫איז‪ ,‬וויבאלד עם ישראל ווערט מער נישט‬
‫און אפילו חנוך וואס איז איבערגעקערט געווארן‬ ‫ווערן‬
‫צו א מלאך מט"ט‪ ,‬לו יצוייר אז ער וועט זיך‬ ‫אנגערופן בן נח‪ ,‬נאר בן אברהם‪.‬‬
‫צוריקקערן צו דער וועלט אין זיין גוף‪ ,‬וועט ער‬ ‫מיר דארפן פארשטיין‪ ,‬וואס איז געווען דער‬
‫זיין א בן נח‪ .‬דאקעגן אברהם אבינו וזרעו אחריו‬ ‫גרויסער ווענדפונקט ביי אברהם אבינו‪ ,‬אז מיר‬
‫זאלן גערעכנט ווערן פאר זיינע קינדער און נישט‬
‫זענען אידן‪ .‬פארוואס?‬ ‫ווי די קינדער פון נח הצדיק‪ ,‬טראצדעם וואס‬
‫כדי זיך צו פארטיפן אין די ענינים און זיי‬
‫קלארשטעלן כראוי‪ ,‬וועלן מיר צולייגן נאך‬ ‫בפועל זענען מיר די קינדער פון נח?‬
‫עטליכע פראגעס פון אן אנדערער ריכטונג‪.‬‬ ‫ווען מיר פרובירן פארשטיין די ספעציעלקייט‬
‫דאן וועלן מיר זיך אומקערן צו דער קלארער‬ ‫פון אברהם אבינו‪ ,‬ווערט ערוועקט נאך א‬
‫פראגע‪ :‬חנוך‪ ,‬מתושלח‪ ,‬נח‪ ,‬שם און עבר האבן‬
‫ערקלערונג איבער דער נושא‪.‬‬ ‫דאך אויך אנערקענט אין זייער בורא און זענען‬
‫געועון גרויסע צדיקים? נאכמער‪ ,‬אברהם אבינו‬
‫פארזעצונג קומט אי"ה‬ ‫זעלבסט האט זיך געטראפן מיט שם און נח‪,‬‬
‫ווי עס ווערט געברענגט אין סדר עולם רבה‪.‬‬

‫אדר ב׳ תשע״ט ‪41‬‬

‫תעניעת—סאסטטתר‪-‬ענעורת‬
‫היסטאריע און הלכה'דיגע איבערזיכט איבער'ן גאר מערקווירדיגן תענית‬

‫הרב שמעון שלמה זילבער‬

‫אדר ב׳ תשע״ט‬ ‫‪42‬‬

‫יינע פון די זעקס תעניתים וואס מיר פאסטן דורכ'ן יאר‪ ,‬איז "תענית אסתר"‪ .‬די אנדערע‬
‫פינף זענען‪ :‬צום גדליה‪ ,‬יום הכיפורים‪ ,‬עשרה בטבת‪ ,‬שבעה עשר בתמוז‪ ,‬און תשעה באב‪.‬‬

‫ווייניג ווייסן אבער איבער'ן דיפערענץ פון אט דעם תענית מיט אלע אנדערע תעניתים‪.‬‬
‫עס איז א תענית וואס ווערט נישט דערמאנט אין קיין שום ארט אין גמרא‪ ,‬און געוויס‬
‫נישט אין קיין פסוק‪ ,‬און איז לויט רוב דעות הערשט געשאפן געווארן אין תקופת הגאונים‪.‬‬

‫עס איז א תענית וואס מ'ווייסט נאכאלץ נישט קלאר דעם עמטליכן אורזאך פון אירא‬
‫תקנה‪ ,‬און דערפאר זענען טאקע דא מערערע טעמים וואס זענען געזאגט געווארן דערויף‪.‬‬
‫עס איז גאר א תענית וואס אין געוויסע פון די ערשטע מקורות ווערט צוגעצייכנט אז מ'פאסט פאר‬

‫גאנצע דריי טעג (בה"ב)! און עס איז גלייכצייטיג דער ערשטער מקור פונעם "תענית בה"ב"‪.‬‬
‫עס איז א תענית וואס איז א סתירה מיט "מגילת תענית"‪ ...‬יא‪ ,‬אזוי ווי איר הערט‪ .‬מיר וועלן דאס דורכטון‬
‫שפעטער‪ ,‬אבער עס איז קלאר א פראבלעמאטישע תענית ווען מ'וואלט אויבנאויף "נישט" געדארפט צו‬

‫מעגן פאסטן‪.‬‬
‫עס איז א תענית וואס איז להלכה גרינגער ווי די אנדערע תעניתים‪ ,‬טאקע צוליב איר איינפירונג מער‬

‫אלס "מנהג" ווי איידער א "תקנת חכמים"‪.‬‬
‫לאמיר דא דורכגיין די היסטאריע פון איר איינפירונג‪ ,‬די טעמים וואס זענען געזאגט געווארן דערויף‪,‬‬
‫און גלייכצייטיג וועלן מיר דורכטון די פראבלעמען מיט'ן פאסטן אין דעם דאזיגן טאג י"ג אדר – ערב פורים‪.‬‬

‫ובמחזור ויטרי סי' רמ"ה)‪" :‬שאין זה תענית ציבור‬ ‫פרק א'‬ ‫רת?‬
‫קבוע‪ ,‬לא מדברי תורה ולא מדברי סופרים‪ ,‬אלא‬
‫ווען האט מען‬
‫מנהגא דעלמא שנהגו העם כן"‪.‬‬ ‫מתקן געווען‬
‫ווען ווערט די דאזיגע תענית דערמאנט צום‬ ‫דעם תענית‬
‫ערשטן מאל? אין די ספרים און מדרשים וואס‬ ‫פון "תענית‬
‫זענען פארפאסט געווארן – אדער פארענדיגט‬
‫אסתר"?‬
‫געווארן – אין די תקופת הגאונים‪.‬‬
‫די קלארסטע ערשטע מקור איז אין "שאילתות‬ ‫"משנכנס אדר מרבין בשמחה‪ ,‬לבד מבערב‬
‫דרב אחאי גאון" שאילתא ע"ט‪ ,‬וואס דער ספר‬ ‫פורים ‪ -‬שנהגו להתענות בו‪ ,‬וקורים לו תענית‬
‫ווערט פאררעכנט אלס דער סאמע ערשטער ספר‬ ‫אסתר" – מיט אט די ווערטער הייבט דער מהר"ם‬
‫וואס איז פארפאסט געווארן זינט די תלמודים‪ .‬אזוי‬ ‫מרוטנבורג אן די הלכות פון פורים‪ ,‬און פון זיין לשון‬
‫אויך ווערט עס דערמאנט אין א תשובה (תשובות‬ ‫דערקענט זיך קלאר אז די גאנצע תענית אסתר איז‬
‫הגאונים‪ ,‬חמדה גנוזה‪ ,‬סי' ד') וואס איז מיוחס צו‬ ‫א שפעטערדיגע זאך וואס איז איינגעפירט געווארן‪,‬‬
‫רב נוטראי גאון אדער רב פלטוי גאון – וואס זענען‬ ‫און דערפאר איז עס נאר א "נהגו" להתענות בו‪.‬‬
‫געווען גאונים אין דער זעלבער צייט‪ ,‬איינער אין‬ ‫און אזוי איז טאקע דער פאקט‪ ,‬וויבאלד די דאזיגע‬
‫שפיץ פון ישיבת סורא און איינער אין שפיץ פון‬ ‫תענית ווערט נישט אראפגעברענגט אין פסוק‪ ,‬אין‬
‫ישיבת פומבדיתא‪ .‬ווידער אין "סדר רב עמרם גאון"‬ ‫ששה סדרי משנה‪ ,‬און אפילו נישט אין די צוויי‬
‫(פ"ח ע"א)‪ ,‬וואס ער האט געלעבט פיל שפעטער‬
‫פון רב אחאי גאון‪ ,‬ווערט שוין אראפגעברענגט‬ ‫תלמודים‪.‬‬
‫די אנדערע תעניתים‪ ,‬וואס מיר האבן‬
‫דעם סדר פונעם דאווענען אינעם דאזיגן תענית‪.‬‬ ‫אראפגעברענגט אינעם פארווארט‪ ,‬ווערן‬
‫אבער עס שטייט אויך אין מסכת סופרים (פי"ז‬ ‫אייגנטליך שוין דערמאנט אין פסוק (יוה"כ אין די‬
‫ה"ד ופכ"א ה"א)‪ ,‬וואס איז פארפאסט געווארן אין‬ ‫תורה‪ ,‬און די אנדערע תעניתים אין זכריה ח‪ ,‬יט)‪,‬‬
‫תקופת הגאונים (א באקאנטע זאך ביי פארשער‪ ,‬און‬ ‫און זענען אידענטיפיצירט געווארן אין גמרא ר"ה‬
‫ווי דער רא"ש שרייבט שוין אין הל' קטנות סי' י"ג‪:‬‬ ‫י"ח ע"ב (ועיי"ש בתוס' לענין י"ז בתמוז)‪ ,‬אבער‬
‫"כי מסכת סופרים נתחבר בדורות האחרונים‪ ,‬ולא‬ ‫אונזער "תענית אסתר" ווערט אין ערגעץ נישט‬
‫הובאו מדבריו בתלמוד")‪ ,‬און אין מדרש תנחומא‬ ‫אראפגעברענגט נאר איז א שפעטערדיגע תקנת‬
‫פרשת בראשית פ"ג‪ ,‬וואס איז פארענדיגט געווארן‬ ‫הגאונים‪ ,‬און אזוי שרייבט קלאר דער אבודרהם‬
‫אין תקופת הגאונים‪ ,‬און ווי מיר זעען אז זייערע‬ ‫(סדר תפילות התעניות ופירושן)‪" :‬ואינו מפורש‬
‫ווערטער דארטן זענען כמעט ווי איבערגע'חזר'ט‬ ‫בכתוב ולא בתלמוד‪ ,‬אלא החכמים האחרונים‬
‫תקנוהו אחר חתימת התלמוד"‪ .‬אזוי שרייבט שוין‬
‫די ווערטער פונעם שאילתות דר"א גאון‪.‬‬ ‫אפילו רש"י אין א תשובה (הובא בספר הפרדס‬
‫גראדע איז יא דא איין גאר אינטערעסאנטע‬
‫שיטה וואס האלט‪ ,‬אז תענית אסתר איז שוין אזוי‬
‫אלט ווי דער גאנצער יום טוב פורים! אט אזוי‬

‫אדר ב׳ תשע״ט ‪43‬‬

‫פאלגנדע ערקלערונג‪ :‬אין מגילת אסתר געפינען‬ ‫(שם אות ח')‪ ,‬לויט'ן רבינו תם‪ .‬דער אורזאך צום‬ ‫האלט דער ראב"ד (הובא בר"ן תענית י"ז ע"ב‬
‫מיר א שילדערונג איבער דעם וואס די אידן‬ ‫פאסט‪-‬טאג וועלן מיר שפעטער אראפברענגען‪,‬‬ ‫באד"ה ולענין)‪ ,‬וואס לערנט עס גאר ארויס פון‬
‫האבן זיך נוקם געווען אין זייערע שונאים אום‬ ‫אבער מיר זעען שוין פון דא אז לויט רב אחאי‬ ‫א פסוק אין מגילת אסתר (זע שפעטער מער‬
‫י"ג אדר (ט‪ ,‬טז)‪ּ" :‬ו ְשׁ ָאר ַה ְיּהּו ִדים ֲא ֶשׁר ִבּ ְמ ִדינֹות‬ ‫גאון איז דער מקור צום תענית אן אפענע משנה!‬ ‫דערוועגן)‪ .‬און דער אבני נזר שרייבט דערויף‬
‫ַה ֶמּ ֶלְך ' ִנ ְק ֲהלּו ְו ָע ֹמד ַעל ַנ ְפ ָשׁם' ְונֹו ַח ֵמ ֹא ְי ֵבי ֶהם‬ ‫עס דארף אויך ארויסגעברענגט ווערן‪ ,‬אז‬ ‫(בתשו' או"ח ח"ב סי' תק"י)‪ ,‬אז לויט'ן ראב"ד‬
‫ְו ָה ֹרג ְ ּב ֹׂש ְנ ֵאי ֶהם"‪ ,‬דער לשון "נקהלו" באדייט‬ ‫די דאזיגע ווערטער פון רב אחאי גאון זענען אין‬ ‫קומט אויס אז די דאזיגע תענית איז א חיוב גמור‬
‫לויט זיי אז די אידן האבן זיך פארזאמלט און‬ ‫שארפן קאנטראסט צו די אפענע ווערטער פון‬ ‫"מדברי קבלה"! וואס דאס איז א חידוש עצום‪,‬‬
‫דורכגעפירט א תענית‪ .‬אזוי טייטשט אויך דער‬ ‫דער גמרא דארטן (ד' ע"א‪-‬ע"ב)‪ ,‬פון וואס עס‬ ‫אנדערש פון אלע אנדערע מקורות‪ ,‬און אויך‬
‫"תרגום ירושלמי" אויפן פסוק (ט‪ ,‬ב)‪ִ " :‬נ ְק ֲהלּו‬ ‫זעט זיך קלאר ארויס אז דער "יום הכניסה" האט‬ ‫היפש אומפארשטענדליך וויבאלד עס ווערט‬
‫ַה ְ ּיהּו ִדים ְבּ ָעֵרי ֶהם"‪ ,‬וואס גייט אויך ארויף אויפן‬ ‫אלץ געמיינט די טעג מאנטאג און דאנערשטאג‪,‬‬
‫טאג י"ג אדר ווען זיי האבן זיך נוקם געווען אין‬ ‫א זאך וואס איז אוממעגליך איינצוזעצן לויט‬ ‫נישט דערמאנט אין גאנץ ש"ס‪.‬‬
‫זייערע פיינט‪ ,‬אז דער פסוק מיינט צו זאגן אז‬ ‫די ווערטער פון רב אחאי גאון אז ס'האט צוטון‬
‫זיי האבן זיך פארזאמלט צו פאסטן (והובא בספר‬ ‫‪‬‬
‫מיט'ן פאסט‪-‬טאג בעפאר פורים‪.‬‬
‫המנהיג)‪.‬‬ ‫דאס מיינט אז רב אחאי האט געהאט מקובל‬ ‫אבער פאוואליע‪...‬‬
‫דער אורזאך פאר'ן תענית איז גאנץ‬ ‫אן אנדערן פשט אין דער משנה‪ ,‬ווי דאס וואס‬ ‫פון וואנעט האט רב אחאי גאון זעלבסט‬
‫מערקווירדיג‪ ,‬און ווי דער ר"ת ערקלערט איז עס‬ ‫עס שטייט קלאר אין גמרא! און אין אנדערע‬ ‫גענומען דעם תענית? ער האט עס אליינס‬
‫באזירט אויף די ווערטער פונעם מכילתא (פרשת‬ ‫ווערטער קומט אויס‪ ,‬אז לויט די ווערטער‬ ‫באשאפן? אדער לאמיר פרעגן אנדערש‪ :‬צי‬
‫בשלח וירא עמלק פ"א‪ ,‬והובא גם בר"ן הנ"ל)‪,‬‬ ‫פון דער גמרא איז נישטא קיין שום רמז צום‬ ‫ווערט עס טאקע נישט דערמאנט דורך חז"ל‬
‫אז אינעם טאג וואס די אידן זענען ארויס אין‬ ‫ניי‪-‬געשאפענעם "תענית אסתר"‪ ,‬און טאקע‬
‫מלחמה קעגן די עמלקים האבן זיי געפאסט‪ .‬פון‬ ‫דערפאר דערמאנען זיי נישט אין ערגעץ אזא‬ ‫זעלבסט? אפשר גאר יא?!‬
‫דעם לערנען מיר ארויס‪ ,‬אז ווען מ'גייט ארויס‬ ‫תענית (אכהמ"ל בכ"ז‪ ,‬ויעו' בפר"ח סי' תרפ"ו‬ ‫לאמיר צוזאמען לערנען די באקאנטע‬
‫אין א קריג קעגן שונאים פאסט מען‪ ,‬און דערפאר‬ ‫סק"ב‪ ,‬ובהעמק שאלה לנצי"ב שמנסה ליישבו‪,‬‬ ‫ערשטע משנה אין מסכת מגילה‪ ,‬און זיך‬
‫האבן די אידן בימי מרדכי ואסתר געפאסט‬ ‫ועיעו' בינו שנות דור ודור לרנ"ד רבינוביץ עמ'‬ ‫באקענען מיט א נייעם פשט דערינען‪" :‬מגילה‬
‫אינעם טאג י"ג אדר‪ ,‬ווען זיי זענען געגאנגען זיך‬ ‫נקראת בי"א‪ ,‬בי"ב‪ ,‬בי"ג‪ ,‬בי"ד‪ ,‬בט"ו; לא פחות‬
‫נוקם זיין אין זייערע שונאים‪ .‬אזוי זעען מיר אויך‬ ‫קס הע' ‪.)23‬‬ ‫ולא יותר‪ ...‬כפרים ועיירות גדולות קורין בי"ד‪,‬‬
‫דער רי"ף‪ ,‬וואס באזירט אלע זיינע פסקים‬ ‫אלא שהכפרים מקדימים ליום הכניסה"‪ .‬וואס‬
‫אינעם רא"ש (תענית שם אות כ"ד)‪.‬‬ ‫אויף די ווערטער פון גמרא‪ ,‬דערמאנט טאקע‬ ‫באדייט אט דער "יום הכניסה"? עס זענען דא‬
‫פון זייערע ווערטער זעט זיך ארויס‪ ,‬אז עס‬ ‫אויך נישט אין ערגעץ דער מושג פון "תענית‬ ‫דריי ערקלערונגען‪ ,‬אבער אלע פון זיי טייטשן‬
‫איז טאקע א תקנת חכמים וואס האבן איינגעפירט‬ ‫אסתר"‪ .‬און איינע פון די ערשטע ראשונים‪,‬‬ ‫אז עס באדייט די טעג מאנטאג און דאנערשטאג‬
‫צו פאסטן אין אנדענק פונעם תענית וואס די‬ ‫רבינו אלעזר מווירמייזא‪ ,‬שרייבט אין זיין ספר‬ ‫וואס די דארפסלייט פלעגן אריינפארן אין שטאט‬
‫אידן האבן געפאסט אום י"ג אדר‪ ,‬וואס דאס איז‬ ‫רוקח (סי' ר"מ)‪ ,‬אז "תענית אסתר אין לה סמך"‬
‫אויך ווי א טייל פונעם "נס פורים"‪ .‬דער תענית‬ ‫אריין‪:‬‬
‫בימי מרדכי ואסתר שטייט שוין אין פסוק‪ ,‬און‬ ‫אויסער אינעם שאילתות דר"א גאון‪.‬‬ ‫א' ‪ -‬רש"י ערקלערט אויפ'ן ארט‪ ,‬אז די‬
‫די איינגעפירטע תקנת חכמים זעען מיר אינעם‬ ‫דארפסלייט פלעגן אלץ אריינפארן אין שטאט‬
‫לשון המשנה "יום הכניסה"‪ ,‬ווי אויבנדערמאנט‪.‬‬ ‫פרק ב'‬ ‫אום מאנטאג און דאנערשטאג‪ ,‬וויבאלד עזרא‬
‫רבינו תם האלט אפילו‪ ,‬אז דאס וואס די‬ ‫הסופר האט איינגעפירט אז אין די דאזיגע צוויי‬
‫גמרא זאגט אנהייב מסכת מגילה אויפן טאג י"ג‬ ‫פארוואס‬ ‫טעג פון דער וואך זאלן די דיינים פירן דיני‪-‬‬
‫אדר "זמן קהילה לכל היא"‪ ,‬מיינט צו זאגן אז‬ ‫פאסטן מיר‬
‫דאס איז דער טאג ווען מ'האט זיך איינגעזאמלט‬ ‫אום ערב‪-‬‬ ‫תורות פאר אלע אידן (עי' ב"ק פ"ב ע"א)‪.‬‬
‫צו פאסטן און זאגן תפילות ותחנונים‪ .‬מיט‬ ‫ב' ‪ -‬רב סעדיה גאון זאגט (בפירושו לקהלת‬
‫דעם דאזיגן פשט האט ער אפגענויגט פון די‬ ‫פורים?‬ ‫ב‪ ,‬ח)‪ ,‬אז מאנטאג און דאנערשטאג זענען געווען‬
‫ווערטער פון זיין אייגענעם זיידן‪ ,‬רש"י הק'‪ ,‬וואס‬ ‫די מארק‪-‬טעג‪ ,‬ווען די דארפסלייט פלעגן‬
‫ערקלערט אויפ'ן ארט אז עס מיינט פשוט דער‬ ‫איבער דער סיבה פארוואס מיר פאסטן‬
‫טאג וואס מ'האט זיך איינגעזאמלט דורכצופירן‬ ‫בעפאר פורים‪ ,‬געפינען מיר פארשידענע‬ ‫אריינפארן אין שטאט האנדלען‪-‬און‪-‬וואנדלען‪.‬‬
‫אנדערע ערקלערונגען דורך די גאונים און‬ ‫ג' ‪ -‬רבינו חננאל (מגילה שם)‪ ,‬און דער‬
‫די נקמה אקציע אויף די שונאי ישראל‪.‬‬ ‫ראשונים‪ ,‬און אין דעם ווענדט זיך אויך וויאזוי‬ ‫רמב"ם (פירוש המשניות שם) האלטן‪ ,‬אז די‬
‫דער אור זרוע (ח"ב סי' שס"ז) ברענגט דאס‬ ‫זיי האבן אנגעקוקט דעם תענית‪ ,‬צי עס איז א‬ ‫דארפסלייט פלעגן אריינפארן אין שטאט אום‬
‫זעלביגע אין נאמען פון "ספר המקצעות"‪ ,‬וואס‬ ‫בלויזער מנהג‪ ,‬א תקנה פון חז"ל‪ ,‬צי גאר "דברי‬ ‫מאנטאג און דאנערשטאג‪ ,‬כדי צו הערן קריאת‬
‫לייגט צו אז דאס איז מרומז אין פסוק (אסתר‬
‫ט‪ ,‬לא)‪ְ" :‬ו ַכ ֲא ֶשׁר ִק ְיּמּו ַעל ַנ ְפ ָשׁם ְו ַעל ַזְר ָעם ' ִ ּד ְבֵרי‬ ‫קבלה" פון אן אפענעם פסוק‪.‬‬ ‫התורה‪.‬‬
‫ַה ּצֹמֹות ְו ַז ֲע ָק ָתם'"‪ ,‬וואס גייט ארויף אויף זייער‬ ‫לאמיר זיי אלע דורכגיין און קלאר צענעמען‬ ‫אבער ווען מיר כאפן א בליק אין שאילתות‬
‫תענית אום י"ג אדר (זע שפעטער מער איבער'ן‬ ‫דר"א גאון‪ ,‬און אזוי אויך אין מדרש תנחומא‪,‬‬
‫פון אלע ריכטונגען‪:‬‬ ‫זעען מיר א נייעם פשט אינעם "יום הכניסה"‪:‬‬
‫לימוד פון דעם פסוק)‪.‬‬ ‫א' — רב אחאי גאון‪ ,‬מדרש תנחומא‪ ,‬און‬ ‫וואס מיינט יום הכניסה? "יום הקהילה"‪ ,‬וואס‬
‫רבינו תם (הובא ברא"ש שם אות א')‪ ,‬געבן די‬ ‫באדייט א טאג ווען מ'זאמלט זיך איין צו פאסטן‬
‫און בעטן רחמים‪ ,‬און אינעם דאזיגן טאג י"ג אדר‬
‫פאסטן אלע אידן‪ .‬אזוי שרייבט אויך דער רא"ש‬

‫אדר ב׳ תשע״ט‬ ‫‪44‬‬

‫די "דברי הצומות" גייען גאר ארויף אויף די‬ ‫(ועיעו' במסכת סופרים לביאור אחר‪ ,‬ויבואר‬ ‫‪‬‬
‫אויבנדערמאנטע פיר תעניתים וואס כלל ישראל‬ ‫קצת בסמוך)‪ .‬די דאזיגע דריי‪-‬פאכיגע תענית איז‬
‫האט מקבל געווען אויף זיך נאכ'ן חורבן בית‬ ‫נאר א מנהג חכמים‪ ,‬אבער נישט קיין חיוב גמור‪.‬‬ ‫ב' – פון מסכת סופרים‪ ,‬די תשובה‬
‫המקדש‪ ,‬און אויף דעם ארויף זאגט דער פסוק‬ ‫דער דאזיגער מנהג איז אריבער א‬ ‫המיוחס לרב נוטראי או רב פלטוי גאון‪ ,‬און‬
‫אז פונקט ווי כלל ישראל האט באשאפן נייע פיר‬ ‫טראנספארמאציע‪ ,‬ווען אין די שפעטערדיגע‬ ‫דער מהרי"ט‪ ,‬זעט זיך ארויס די פאלגנדע‬
‫תעניתים (אין צוגאב צום תענית וואס שטייט‬ ‫דורות האט מען געשניטן דעם דרייפאכיגן‬ ‫ערקלערונג‪ :‬אין מגילת אסתר געפינען מיר די‬
‫שוין אין דער תורה‪ :‬יום הכיפורים)‪ ,‬אזוי אויך‬ ‫תענית צו איין טאג צוליב דער שוועריגקייט פון‬ ‫באקאנטע שילדערונג איבער'ן דריי‪-‬טאגיגן‬
‫האט כלל ישראל אצינד מקבל געווען אויף זיך א‬ ‫פאסטן גאנצע דריי טעג (עי' ב"י שם ד"ה ומ"ש‬ ‫תענית וואס אסתר האט געפאסט‪ ,‬און געמאכט‬
‫נייעם יום טוב (אין צוגאב צו די ימים טובים וואס‬ ‫שאנו מקדימין‪ ,‬ועיי"ש בשו"ע ס"ג)‪ ,‬און טאקע‬ ‫אלע אידן פאסטן‪ ,‬ביים זיך גרייטן אריינצוגיין‬
‫צום טאג ערב‪-‬פורים‪ ,‬ווארשיינליך כדי ס'זאל‬ ‫צו אחשורוש אים איינצולאדענען צו די סעודות‬
‫שטייען שוין אין דער תורה)‪ ,‬פון פורים‪.‬‬ ‫אפצייכענען קלארער איר טייל אינעם נס פורים‪,‬‬ ‫מיט המן‪ ,‬וואס האט ענדגילטיג געברענגט צו‬
‫אלנפאלס‪ ,‬טראצדעם וואס דער ראב"ד איז‬ ‫טראצדעם וואס דער תענית האט נישט קיין‬ ‫המנ'ס מפלה‪ ,‬ווי עס שטייט אין פסוק (ד‪ ,‬טז)‪:‬‬
‫א שיטה יחידאה‪ ,‬און קיין איינער אנדערש האלט‬ ‫פארבינדונג מיט אן אנגעבליכן תענית אין טאג‬ ‫"ְוצּומּו ָע ַלי ְו ַאל ֹּתא ְכלּו ְו ַאל ִ ּת ְ ׁשּתּו ְשֹׁל ֶ ׁשת ָי ִמים‬
‫נישט אז דער פסוק קומט דא מחייב צו זיין צו‬ ‫וואס די אידן האבן זיך נוקם געווען אין זייערע‬ ‫ַל ְי ָלה ָויֹום ַ ּגם ֲא ִני ְו ַנ ֲע ֹר ַתי ָאצּום ֵכּן ּו ְב ֵכן ָאבֹוא ֶאל‬
‫פאסטן יעדעס יאר‪ ,‬איז אבער דער פאקט אז עס‬ ‫ַה ֶמּ ֶלְך"‪ .‬אלס זכר צו דעם דאזיגן תענית‪ ,‬וואס‬
‫שטייט נישט קלאר אין חז"ל נישט קיין גרעסערע‬ ‫פיינט‪.‬‬ ‫האט עווענטועל צוגעברענגט צום נס פורים‪,‬‬
‫פראבלעם לויט'ן ראב"ד‪ ,‬ווי לויט'ן שאילתות‬ ‫אזוי ווערט אויך גע'פסק'נט אין רמב"ם (הל'‬ ‫האט מען איינגעפירט צו פאסטן דורכאויס די‬
‫דר"א גאון און די אנדערע‪ ,‬וואס לויט אלעמען‬ ‫תעניות פ"ה ה"ה‪ ,‬ע"פ גירסת הב"י או"ח סי'‬
‫קען מען דאס זעלביגע איינזעצן די ווערטער‬ ‫תרפ"ו ועוד‪ ,‬ודלא כהמ"מ שם‪ .‬ויעו' בינו שנות‬ ‫שפעטערדיגע דורות פאר גאנצע דריי טעג!‬
‫פונעם משנה "יום כניסה"‪ ,‬און די ווערטער אין‬ ‫דור ודור עמ' קנ"ז הע' ‪" :)14‬ונהגו כל ישראל‬ ‫עס איז אויך באזירט אויפן אויבנדערמאנטן‬
‫די גמרא "זמן קהילה לכל היא"‪ ,‬אז ס'גייט ארויף‬ ‫בזמנים אלו להתענות בי"ג אדר‪ ,‬זכר לתענית‬ ‫פסוק‪ְ " :‬ל ַק ֵ ּים ֵאת ְי ֵמי ַה ֻפִּרים ָה ֵא ֶלּה ִ ּב ְז ַמ ֵ ּני ֶהם‪,‬‬
‫אויפן טאג י"ג אדר‪ ,‬ווען כלל ישראל האט מקבל‬ ‫שהתענו בימי המן‪ ,‬שנאמר‪ :‬דברי הצומות‬ ‫ַ ּכ ֲא ֶ ׁשר ִק ַיּם ֲע ֵלי ֶהם ָמְר ֳ ּד ַכי ַה ְ ּיהּו ִדי ְו ֶא ְס ֵ ּתר‬
‫וזעקתם"‪ .‬פון דא זעען מיר סיי אז עס איז נאר‬ ‫ַה ַ ּמ ְל ָ ּכה‪ְ ,‬ו ַכ ֲא ֶשׁר ִק ְ ּימּו ַעל ַנ ְפ ָ ׁשם ְו ַעל ַזְר ָעם ִ ּד ְבֵרי‬
‫געווען אויף זיך צו פאסטן‪.‬‬ ‫א מנהג‪ ,‬סיי אז עס איז א זכר צום תענית ווען‬ ‫ַה ֹּצמֹות ְו ַז ֲע ָק ָתם"‪ ,‬וואס באדייט אז די אידן האבן‬
‫המן האט נאך געלעבט – וואס באדייט דער‬ ‫געפאסט די דריי טעג ביז דער מפלה פון המן‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫תענית וואס אסתר האט דורכגעפירט איידער‬ ‫טראצדעם וואס אין פסוק זעען מיר נישט קלאר‬
‫המנ'ס מפלה‪ ,‬און סיי אז מ'איז עס מרמז אין‬ ‫אז די אידן האבן גענומען אויף זיך צו פאסטן אין‬
‫ד' – א מערקווירדיגער טעם על פי קבלה‪,‬‬ ‫פסוק "דברי הצומות וזעקתם"‪ ,‬טראצדעם וואס‬ ‫די קומענדיגע דורות‪ ,‬נאר אז זיי האבן גענומען‬
‫וואס האט נישט קיין דירעקטן שייכות מיט‬ ‫דאס איז געוויס נישט דער פשוט'ער פשט אין‬ ‫אויף זיך צו פייערן די טעג פון פורים אזוי ווי זיי‬
‫אונזער גאנצער שמועס‪ ,‬שטייט אין כף החיים‬ ‫פסוק (עיעו' בארחות חיים הל' מגילה ופורים‬ ‫האבן דעמאלט גענומען אויף זיך‪ ,‬איידער דער‬
‫(סי' תרפ"ו ס"ח) אין נאמען פונעם ספר "מגיד‬ ‫מפלה פון המן‪ ,‬צו פאסטן דריי טעג (וכטענת‬
‫מישרים"‪ ,‬אז דער תענית איז כדי צו מכניע זיין‬ ‫אות כ"ה)‪.‬‬ ‫רש"י הנ"ל)‪ ,‬דאך איז כאטש דא א שטיקל רמז‬
‫דעם שטן איבער דעם וואס מיר עסן און טרינקען‬ ‫פון פסוק ארויסצולערנען דעם צוגעקומענעם‬
‫‪‬‬ ‫מנהג חז"ל אדער גאונים‪ ,‬צו פאסטן דריי טעג אין‬
‫אום פורים‪.‬‬ ‫אנדענק צו זייערע דעמאלטיגע דריי פאסט‪-‬טעג‪.‬‬
‫ג' – אצינד קומען מיר אן צום מערסט‪-‬‬ ‫דאס שטעלט מיט זיך א שטיקל פראבלעם‪:‬‬
‫פרק ג'‬ ‫מחודש'דיגן ערקלערונג‪ ,‬וואס דער ראב"ד געט‬ ‫עס איז דאך באקאנט וואס חז"ל זאגן (מגילה‬
‫אן‪ :‬דאס וואס עס שטייט אינעם אויבנדערמאנטן‬ ‫טו‪ ,.‬ועיעו' פרקי דר"א פ"נ‪ ,‬אסת"ר פ"ח סי"ז)‪,‬‬
‫איז אסור צו‬ ‫פסוק "ְו ַכ ֲא ֶ ׁשר ִק ְ ּימּו ַעל ַנ ְפ ָ ׁשם ְו ַעל ַזְר ָעם ִדּ ְבֵרי‬ ‫אז איינע פון די פאסט‪-‬טעג איז אויסגעפאלן‬
‫פאסטן י"ג‬ ‫ַהצֹּמֹות ְו ַז ֲע ָק ָתם"‪ ,‬מיינט צו זאגן אז פונקט אזויווי‬ ‫אום יום טוב פסח‪ ,‬וואס באדייט אז מ'קען נישט‬
‫באדר? און‬ ‫די אידן האבן דעמאלט מקבל געווען אויף זיך‬ ‫נאכטון דעם זעלבן סיסטעם פון דריי פאסט‪-‬‬
‫אפשר איז‬ ‫צו פייערן דעם יום טוב פורים יעדעס יאר‪ ,‬אזוי‬ ‫טעג אין די זעלבע טעג וואס זיי האבן דעמאלט‬
‫עס גאר א‬ ‫האבן זיי דעמאלט אויך מקבל געווען אויף זיך צו‬ ‫געפאסט‪ ,‬וויבאלד מ'טאר נישט פאסטן אום יום‬
‫יום טוב?!‬ ‫פאסטן יעדעס יאר‪ ,‬אין אנדענק פון זייער פאסטן‬ ‫טוב (עי' פסחים ס"ח ע"ב‪ ,‬ירושלמי תענית פ"ג‬
‫איידער דער מפלה פון המן‪ .‬דאס באדייט‪ ,‬אז‬ ‫הי"א)‪ .‬נאכמער פון דעם‪ ,‬עס ווערט גע'פסק'נט‬
‫אויסערליך זעט עס אויס ווי אן‬ ‫דער דאזיגער תענית איז א חיוב גמור מדברי‬ ‫אז מ'טאר בכלל נישט פאסטן דורכאויס חודש‬
‫אינטערעסאנטע אפהאנדלונג איבער דער‬ ‫ניסן‪ ,‬און דערפאר קען מען גענצליך נישט‬
‫היסטאריע פון "תענית אסתר"‪ ,‬און איבער איר‬ ‫קבלה‪.‬‬
‫שטארקייט‪ .‬אבער פאקטיש ליגט דא באהאלטן א‬ ‫רש"י (במחזור ויטרי שם) דרוקט זיך אויס‬ ‫פאסטן אין דעם חודש‪.‬‬
‫ריזיגע פאלעמיק דורך די ראשונים און אחרונים‪,‬‬ ‫זייער שטארק דערקעגן‪ ,‬טענה'נדיג אז די‬ ‫דערפאר האט מען טאקע איינגעפירט צו‬
‫דאזיגע ווערטער קענען נישט ארויפגיין אויף‬ ‫פאסטן אום חודש אדר דריי מאל‪ ,‬נישט דריי‬
‫וואס ווערט צעטיילט אין צווייען‪:‬‬ ‫די קומענדיגע דורות‪ ,‬פונקט ווי ס'איז נישטא‬ ‫טעג נאכאנאנד‪ ,‬אין אנדענק פון זייער דריי‪-‬‬
‫א' – עס איז מעגליך נישטא קיין היתר צו‬ ‫קיין חיוב "זעקה" אין די קומענדיגע דורות‪.‬‬ ‫טאגיגן תענית וואס האט געפירט צום נס פורים‬
‫פאסטן ערב פורים‪ ,‬וויבאלד ערב יום טוב קען‬ ‫אזוי אויך איז אינטערעסאנט אראפצוברענגען‬
‫דעם פשט פונעם אבן עזרא אויפ'ן ארט‪ ,‬אז‬

‫אדר ב׳ תשע״ט ‪45‬‬

‫אסתר‪ ,‬און טראצדעם וואס עווענטועל האט זיך‬ ‫געוויס נישט שטערקער ווי די אנדערע ימים‬ ‫מעגליך זיין אסור צו פאסטן‪.‬‬
‫אויסגעשטעלט דאס פאסטן אום י"ג אדר‪ ,‬דאך‬ ‫טובים וואס זענען יא בטל געווארן‪ ,‬און אויב אזוי‬ ‫ב' – עס איז מעגליך דא א פיל‪-‬גרעסערע‬
‫איז דאס געוויס נישט עלטער פון מגילת תענית‬ ‫איז דאך א ק"ו אז די צוגעלייגטע טעג פון חנוכה‬ ‫איסור צו פאסטן אום י"ג אדר‪ ,‬וויבאלד דער טאג‬
‫און אויב אזוי וואלט דאס נישט געדארפט צו זיין‬ ‫און פורים זענען בטל געווארן‪ ,‬און דערפאר מעג‬
‫א באגנוגנדע סיבה צו מעגן פאסטן אום ערב יום‬ ‫מען טאקע פאסטן ערב פורים (הובא בבעה"מ‬ ‫איז א יום טוב פאר זיך זעלבסט‪.‬‬
‫שם‪ ,‬והובא בשמו בריטב"א ב' ע"א ד"ה ומכאן‬ ‫איידער איר הייבט אויף פארוואונדערטע‬
‫טוב‪.‬‬ ‫יש‪ ,‬וכ"כ תוס' י"ח ע"א ד"ה רב אמר‪ ,‬רא"ש‬ ‫אויגן‪ ,‬לאמיר צוערשט מקדים זיין אונזער‬
‫ה' – ענליך צו די לעצטע ווערטער פונעם‬ ‫באליבטע טעמע פון "מגילת תענית"‪ ,‬די סאמע‬
‫ראב"ד ענטפערט דער כלבו (סי' מ"ה ד"ה‬ ‫מגילה פ"א אות ח'‪ ,‬וטור שם)‪.‬‬ ‫ערשט‪-‬געשריבענע טעקסט פון "תורה שבעל‬
‫שני‪ ,‬והובא באליה רבה סק"א)‪ ,‬און לויט אים‬ ‫דער בעל המאור זעלבסט דינגט זיך אויף‬ ‫פה" (עי' שבת י"ג ע"ב וברש"י)‪ ,‬וואס אנטהאלט‬
‫וועט נישט זיין שווער די ווערטער פונעם ר"ן‪.‬‬ ‫דער ערקלערונג‪ ,‬וויבאלד רב איז דער וואס‬ ‫אין זיך אלערליי ימים טובים און תעניתים וואס‬
‫ער טענה'ט‪ ,‬אז דאס וואס מ'האט גע'אסר'ט‬ ‫פסק'נט (ר"ה י"ח ע"ב) אז די ימים טובים פון‬ ‫כלל ישראל האט זיך געפירט אפצוצייכענען אין‬
‫צו פאסטן ערב יום טוב איז געזאגט געווארן‬ ‫מגילת תענית זענען בטל געווארן‪ ,‬און רב איז‬ ‫די צייטן פונעם בית המקדש‪ ,‬און איז עווענטועל‬
‫אויף תעניתים וואס מ'פאסט אויף א צרה און‬ ‫אויך דער וואס פסק'נט ווי רבי יוסי אז ערב יום‬ ‫אונטערגעגאנגען‪ ,‬ווען דער איינציגסטער יום‬
‫ענליכס‪ ,‬אבער די דאזיגע תענית ערב פורים איז‬ ‫טוב‪ ,‬פון די ימים טובים וואס ווערן דערמאנט‬ ‫טוב וואס איז פארבליבן ביז'ן היינטיגן טאג איז‬
‫א פארקערטער סארט תענית‪ :‬מיר צייכענען אפ‬ ‫אין מגילת תענית‪ ,‬טאר מען אויך נישט פאסטן‪.‬‬
‫דעם געוואלדיגן נס פורים‪ ,‬און דער תענית איז‬ ‫נו‪ ,‬אויב די ימים טובים פון מגילת תענית זענען‬ ‫"חנוכה"‪.‬‬
‫איינע פון די וועגן וויאזוי מיר צייכענען עס אפ‪,‬‬ ‫גענצליך בטל געווארן‪ ,‬און רב שפירט נאכאלץ‬ ‫אלנפאלס‪ ,‬אין משנה (תענית פ"ב מ"ח)‬
‫און אין אזא פאל איז גענצליך נישטא דער איסור‬ ‫פאר וויכטיג צו זאגן אז די הלכה איז ווי רבי יוסי‪,‬‬ ‫ווערט אראפגעברענגט א מחלוקת תנאים‪,‬‬
‫אז ערב די דאזיגע ימים טובים טאר מען נישט‬ ‫איבער די טעג וואס ווערן פארצייכנט אינעם‬
‫צו פאסטן ערב יום טוב‪.‬‬ ‫פאסטן‪ ,‬מוז מען איינזעצן אז רב רעדט פון די‬ ‫"מגילת תענית" אלס ימים טובים ווען מ'טאר‬
‫ו' – ערב פורים דארף מען נישט חושש זיין‬ ‫פארבליבענע ימים טובים פון מגילת תענית וואס‬ ‫נישט פאסטן‪ ,‬אז לויטן ת"ק מעג פאסטן א טאג‬
‫צום איסור פון פאסטן ערב יום טוב‪ ,‬וויבאלד‬ ‫מיר האלטן נאך אן ביז'ן היינטיגן טאג‪ :‬חנוכה‬ ‫פריער און לויט רבי יוסי טאר מען נישט‪ .‬און אין‬
‫אין דעם טאג איז געווען אן אנדערן יום טוב‬ ‫גמרא (שם י"ח ע"א) דינגען זיך די אמוראים צי‬
‫וואס מ'האט מבטל געווען‪ ,‬און איינמאל יענץ‬ ‫און פורים!‬
‫איז גענצליך בטל געווארן פאסט זיך שוין נישט‬ ‫אויב אזוי קומט גאר אויס‪ ,‬אז מ'טאר טאקע‬ ‫די הלכה איז ווי דער ת"ק אדער ווי רבי יוסי‪.‬‬
‫אנצוהאלטן אן ערב‪-‬יום‪-‬טוב'דיגן דין פון נישט‬ ‫נישט פאסטן ערב פורים! דאס זעלביגע שרייבט‬ ‫אצינד‪ ,‬לויט רבי יוסי וואס האלט אז ערב‬
‫מעגן פאסטן אין דעם טאג (ר"ן הנ"ל בשם רמב"ן‪,‬‬ ‫יום טוב טאר מען נישט פאסטן‪ ,‬וויאזוי קענען‬
‫אויך דער אויבנדערמאנטער ר"ן‪.‬‬ ‫מיר פאסטן אום י"ג אדר? עס איז דאך ערב יום‬
‫ראבי"ה הנ"ל‪ ,‬תוס' הנ"ל תי' שני)‪.‬‬ ‫ג' – לויט'ן אויבנדערמאנטן טעם צום‬
‫איר זענט צעמישט?‬ ‫פאסטן ערב פורים‪ ,‬אלס זכר צו דעם וואס די‬ ‫טוב – "ערב פורים"?!‬
‫אידן האבן געפאסט אום י"ג אדר ביים ארויסגיין‬ ‫עס זענען דא דערויף פארשידענע תירוצים‪:‬‬
‫צייט געוואויר צו ווערן פונעם נייעם יום‬ ‫זיך נוקם זיין אין זייערע שונאים‪ ,‬קומט אויס אז‬ ‫א' – די ימים טובים פון חנוכה און פורים‬
‫טוב‪" :‬יום ניקנור"‪...‬‬ ‫די דאזיגע איינפירונג צו פאסטן אלע יארן אום‬ ‫זענען אזוי חשוב און ארויפגעקוקט ווי די ימים‬
‫י"ג אדר איז א תקנת חכמים וואס איז עלטער און‬ ‫טובים וואס שטייען אין די תורה‪ ,‬און דערפאר‬
‫פרק ד'‬ ‫פריער פון מגילת תענית! און דערפאר טראצדעם‬ ‫האט זיך נישט אויסגעפעלט צו פארשטארקן די‬
‫וואס געווענליך טאר מען טאקע נישט פאסטן‬ ‫דאזיגע צוגעלייגטע ימים טובים דורכ'ן צולייגן‬
‫דער‬ ‫ערב יום טוב‪ ,‬מעג מען און דארף מען יא פאסטן‬ ‫אן איסור צו פאסטן א טאג פריער‪ .‬ווידער די אלע‬
‫ספעציעלער‬ ‫אנדערע ימים טובים וואס שטייען אין מגילת‬
‫ערב פורים (רא"ש הנ"ל במגילה ובתענית)‪.‬‬ ‫תענית‪ ,‬האבן נישט פארמאגט אזא שטארקע‬
‫היסטא‪-‬‬ ‫ד' – ענליך צו דעם טעם‪ ,‬שטייט אינעם‬ ‫חשיבות‪ ,‬און דערפאר האט זיך אויסגעפעלט‬
‫רישער יום‬ ‫אויבנדערמאנטן ראב"ד וואס האלט אז עס איז‬ ‫מחזק צו זיין די דאזיגע ימים טובים דורכ'ן‬
‫טוב‪" :‬יום‬ ‫דא א חיוב גמור צו פאסטן אום י"ג אדר‪ .‬לויט‬ ‫צולייגן אן איסור צו פאסטן א טאג פריער‬
‫דעם קומט אויס אז דער דאזיגער חיוב איז פיל‬ ‫(ראבי"ה מגילה אותיות תק"נ‪-‬תקנ"ט בשם רבינו‬
‫ניקנור"‬ ‫עלטער און שטערקער ווי דער שפעטערדיגער‬ ‫שמואל בר נטרונאי‪ ,‬מרדכי שם תשע"ו‪ ,‬וכעי"ז‬
‫כלליות'דיגער איסור צו פאסטן אום ערבי ימים‬ ‫באגודה שם ג' ע"א‪ ,‬רא"ש תענית פ"ב אות כ"ד‪.‬‬
‫מענטשן מיינען אז דער יום טוב חנוכה‬ ‫טובים וואס שטייען אין מגילת תענית‪ .‬און‬ ‫ובאופן דומה מצאנו בבעה"מ מגילה ד' ע"א‬
‫באשטייט פון נאר אכט טעג‪ ,‬אנגעהויבן פון כ"ה‬ ‫נאכמער‪ ,‬וויבאלד דאס איז א טייל פונעם זכר‬ ‫[ובדעתו יש דו"ד בין פר"ח סק"ב ד"ה וא"ת‪,‬‬
‫בכסלו‪ .‬אבער פאקטיש געפינען מיר נאך עטליכע‬ ‫צום נס וואס האט דאן פאסירט‪ ,‬מעג מען יא‬ ‫שצידד כדבריו‪ ,‬לבין המור וקציעה שם ד"ה‬
‫ימים טובים וואס זענען דירעקט פארבינדן מיט'ן‬
‫נס חנוכה‪ ,‬אדער אייגנטליך‪ ,‬מיט'ן נצחון פון די‬ ‫פאסטן‪.‬‬ ‫ומכאן תבין‪ ,‬שחלק עליהם])‪.‬‬
‫דער ר"ן פרעגט אבער אויף דעם טעם‪ ,‬אז מיר‬ ‫ב' – טראצדעם וואס די ימים טובים חנוכה‬
‫חשמונאים‪.‬‬ ‫געפינען אינעם אויבנדערמאנטן מסכת סופרים‬ ‫און פורים זענען נישט בטל געווארן‪ ,‬זענען‬
‫אנדערש ווי עס קען זיך דאכטן‪ ,‬אז כ"ה‬ ‫אז עס איז נישט געווען קיין אוועקגעשטעלטן‬ ‫אבער די "צוגעלייגטע טעג" ווען מ'טאר נישט‬
‫בכסלו ווען די אידן זענען אריין אין בית המקדש‬ ‫באשטימטן טאג ווען צו פאסטן אין אנדענק‬ ‫פאסטן אד"ג יא בטל געווארן‪ .‬און נאכמער‪ ,‬די‬
‫און עס אויסגערייניגט האט מען געווינען די‬ ‫פון זייער פאסטן אין די צייטן פון מרדכי און‬ ‫צוגעלייגטע טעג פון חנוכה און פורים זענען‬

‫אדר ב׳ תשע״ט‬ ‫‪46‬‬

‫ימים טובים וואס ווערן פארצייכנט אין מגילת‬ ‫שוין אפילו אין ספר חשמונאים‪ ,‬און אזוי אויך אין‬ ‫מלחמה קעגן די יוונים‪ ,‬איז דאס מציאות אז‬
‫תענית‪ ,‬און דערפאר האט מען שוין געמעגט‬ ‫ירושלמי תענית פ"ב הי"ג‪.‬‬ ‫מ'האט געהאלטן גאר ווייט פון א נצחון אינעם‬
‫פאסטן אום י"ג אדר‪ ,‬און וועגן דעם האט מען‬ ‫קריג‪ .‬פאר די קומענדיגע צענדליגער יארן זענען‬
‫איינגעפירט אז דאן זאל מען פאסטן דעם "תענית‬ ‫‪‬‬ ‫נאך אנגעגאנגען העפטיגע מלחמות אין אלע‬
‫אלעס פיין און וואויל‪ ,‬אבער דא שטעלט זיך‬ ‫עקן פון לאנד‪ ,‬אמאל מיט די יוונים זעלבסט‬
‫אסתר"!‬ ‫די מיליאן‪-‬דאלאר‪-‬קשיא‪ :‬אויב איז דער דאזיגער‬ ‫און אמאל מיט אנדערע צולייגערס וואס האבן‬
‫מיט דעם ווערט אויך פארשטענדליך דער‬ ‫טאג איינע פון די ימים טובים וואס ווערן‬ ‫געקענט באשטיין צו רייטן אויפ'ן פאקט אז די‬
‫אויבנדערמאנטער [זעקסטער] תירוץ‪ ,‬וויאזוי‬ ‫אראפגעברענגט אין מגילת תענית‪ ,‬דאן טאר מען‬ ‫אידעלעך זענען געווען היפש אפגעשוואכט אן‬
‫מ'האט געמעגט איינפירן א תענית אום ערב‬ ‫דאך נישט פאסטן אין דעם טאג‪ .‬אלזא וויאזוי‬ ‫קיין שטארקע באפעסטיגטע מיליטער‪ .‬דורכאויס‬
‫פורים‪ ,‬ווען עס איז אסור צו פאסטן ערב יום טוב‪.‬‬ ‫האט מען געקענט איינפירן דעם "תענית אסתר"‬ ‫די מלחמות זענען אויך פיר פון די פינף הייליגע‬
‫נאר‪ ,‬וויבאלד מ'האט דאך מבטל געווען אלע‬ ‫ברידער לבית החשמונאים אומגעקומען דורך‬
‫אנדערע ימים טובים פון מגילת תענית‪ ,‬און "יום‬ ‫אום י"ג אדר?!‬
‫ניקנור" איז אויך אריינגערעכנט אין דעם‪ ,‬פאסט‬ ‫טראגישע פאלן‪.‬‬
‫פשוט נישט אז מ'זאל אנהאלטן דעם איסור צו‬ ‫צייט‬ ‫אלנפאלס‪ ,‬איינע פון אט די גענעראלן איז‬
‫פאסטן אום י"ג אדר אלס "ערב יום טוב פורים"‪,‬‬ ‫געוואויר‬ ‫געווען א פארשוין מיט'ן נאמען ניקנור‪ ,‬וואס‬
‫ווען מ'האט גענצליך מבטל געווען דעם אמאליגן‬ ‫צו ווערן‬ ‫איז געשיקט געווארן דורכן דעמאלטיגן קייזער‬
‫ספעציעלן יום טוב "יום ניקנור" וואס מ'פלעגט‬ ‫פונעם‬ ‫דעמיטריוס דער ערשטער‪ ,‬אפצושלאגן דעם‬
‫נייעם‬ ‫אידישן אויפשטאנד (דער קייזער איז געווען‬
‫אפהאלטן אין דעם טאג‪.‬‬ ‫יום טוב‪:‬‬ ‫א קרוב משפחה מיט'ן פריערדיגן טרויעריג‪-‬‬
‫[עס דארף דא ארויסגעברענגט ווערן‪ ,‬אז עס‬ ‫בארימטן קייזער אנטיוכוס עפיפאנעס‪ .‬עס איז‬
‫איז נאך דא אסאך מאריך צו זיין אין דעם גאר‬ ‫"יום‬ ‫א באזונדערע שמועס פאר זיך צו ערקלערן די‬
‫אינטערעסאנטן תענית‪ ,‬ווי אויך די חילוקי דינים‬ ‫ניקנור"‪...‬‬ ‫פאמיליע געפעכטן פונעם קייזערליכן שטוב‪,)...‬‬
‫וואס קומען ארויס פון דעם וואס דער דאזיגער‬ ‫און ניקנור איז טאקע ארויפגעפארן קיין ארץ‬
‫תענית איז מער‪-‬ווייניגער א פריערדיגער מנהג‪,‬‬ ‫די דאזיגע טענה איז גענוג שטארק‪ ,‬אז אין‬ ‫ישראל מיט א גרויסן מיליטער און האט זיך אויך‬
‫אבער זייענדיג באגרעניצט דא אין פלאץ וועלן‬ ‫מסכת סופרים שטייט טאקע אז צוליב דעם האט‬
‫מען אין זייערע צייטן זיך געפירט צו פאסטן נאך‬ ‫באזונדער גערייצט מיט די אידן‪.‬‬
‫מיר נישט אויסברייטערן‪].‬‬ ‫פורים (און אויך צוליב נאך אן אורזאך‪" :‬שמאחרין‬ ‫דער העלדישער יהודה המכבי זעלבסט‬
‫בפורענות ואין מקדימין")‪ .‬אבער עווענטועל איז‬ ‫האט דורכגעפירט א סורפרייז‪-‬אטאקע מיט זיין‬
‫‪‬‬ ‫דאך יא איינגעפירט צו פאסטן אום ערב פורים‪,‬‬ ‫פיצינקן דריי‪-‬טויזנט קעפיגן מיליטער‪ ,‬אויף‬
‫וואס איז דאך גאר אומפארשטענדליך וויבאלד‬ ‫ניקנור'ס ריזן ארמיי‪ ,‬און איז אים בייגעקומען‬
‫איידער מיר פארענדיגן דעם אינטערעסאנטן‬ ‫און אפילו אראפגעשניטן זיין קאפ און עס‬
‫קאפיטל איבער'ן איינפירונג פון תענית אסתר‪,‬‬ ‫עס איז א יום טוב = "יום ניקנור"!‬ ‫אויפגעהאנגען אין ירושלים אז אלע זאלן זען די‬
‫איז ווערד איבערצוגעבן עפעס וואס איז נוגע‬ ‫נאר וואס'זשע דען? אט האבן מיר א קלארע‬ ‫מפלה פון די אידישע שונאים‪ .‬דער טאג ווען עס‬
‫ספעציעל אין דעם יעצטיגן יאר‪ ,‬ווען עס איז אן‬ ‫ראיה אז די גאנצע איינפירונג פון פאסטן ערב‬ ‫האט פאסירט איז געווען דער אלטער פרייליכער‬
‫פורים איז א פיל‪-‬שפעטערדיגע איינפירונג‪ ,‬שוין‬ ‫טאג ווען די אידן האבן זיך שוין אפגערעכנט מיט‬
‫עיבור‪-‬יאר‪.‬‬ ‫נאך די צייטן וואס עס זענען בטל געווארן די‬ ‫זייערע שונאים עטליכע הונדערט יאר פריער‪:‬‬
‫אין איינע פון די אמאליגע תשובות הגאונים‬
‫טרעפן מיר (הובא במקוטע ב"תשובות הגאונים"‬ ‫י"ג אדר!‬
‫[הרכבי] סוף סי' ט"ו‪ ,‬ובמלואה ב"גנזי שכטר"‬ ‫אט דער טאג איז פארצייכנט געווארן אין‬
‫ח"ב עמ' ‪ ,)130‬אז אין יענע צייטן איז געווען‬ ‫מגילת תענית אלס יום טוב‪ ,‬אזוי ווי אלע אנדערע‬
‫איינגעפירט צו פאסטן אום י"ג אדר‪-‬א'‪ ,‬פונקט ווי‬ ‫ימים טובים וואס ווערן דארט אראפגעברענגט‪,‬‬
‫עס איז איינגעפירט צו פאסטן אום י"ג אדר‪-‬ב'‪.‬‬ ‫אז מ'טאר נישט פאסטן און האלטן הספדים‬
‫לויט די אויבנדערמאנטע שיטות‪ ,‬אז עס‬
‫איז א זכר צום איינפירונג צו פאסטן איידער'ן‬ ‫א‪.‬א‪.‬וו‪ .‬אט איז דער לשון אין מגילת תענית‪:‬‬
‫ארויסגיין אין קריג‪ ,‬איז פארשטענדליך אז פונקט‬ ‫"בתלת עשר ביה יום ניקנור‪ .‬ניקנור‬
‫ווי מ'מאכט א זכר צום עצם נצחון אום אדר‪-‬א'‬ ‫פולמרכוס של מלכי יון היה‪ ,‬והיה מניף ידו כנגד‬
‫דורכ'ן "פורים קטן"‪ ,‬פאסט זיך צו מאכן א זכר‬ ‫ירושלים וכנגד בית המקדש‪ ,‬ומחרף ומגדף‪:‬‬
‫'מתי תיפול בידי ואהרסנה'‪ .‬וכשתקפה יד בית‬
‫צום תענית אום ערב‪-‬פורים‪-‬קטן!‬ ‫חשמונאי ירדו לתוך חילותיו‪ ,‬וחתכו את ראשו‬
‫איידער איר שרעקט זיך איבער'ן נייעם‬ ‫וקצצו את איבריו‪ ,‬ותלאום כנגד בית המקדש‪.‬‬
‫תענית‪ ,‬זייט וויסן אז מען האט שוין געהאט‬ ‫אמרו‪' :‬פה שדיבר בגאיות ויד שהניפה כנגד‬
‫אנגעפרעגט דעם מהר"ם מרוטנבורג (בתשו' סי'‬ ‫בית המקדש ‪ -‬נקמות יעשה בהן'‪ .‬יום שעשו כן‪,‬‬
‫קצ"ח) אויב מ'דארף פאסטן אום י"ג אדר‪-‬א'‪ ,‬און‬
‫ער האט געענטפערט אז אויב מ'ליינט נישט די‬ ‫עשאוהו יום טוב"‪.‬‬
‫מגילה אום י"ד אדר‪-‬א'‪ ,‬האט נישט קיין באדייט‬ ‫דער דאזיגער נס‪ ,‬און דער קביעות יום טוב‬
‫צו דארפן פאסטן אום י"ג אדר‪-‬א'‪ .‬אלזא‪ ,‬מ'קען‬ ‫אום י"ג אדר אין אנדענק פונעם נס‪ ,‬געפינען מיר‬

‫רואיג ווייטער עסן און טרינקען‪ ...‬‬

‫אדר ב׳ תשע״ט ‪47‬‬

‫בכ‪ ‬מדינה ומדינה ובכ‪ ‬עיר ועיר‪:‬‬

‫איאןיגידעיעגנשדטעע פקלהשחאוייייאיקמנערמולעועריןלידיגםןםשראלדי ואויעבלעטר‬

‫מעןיהעויצבט וטואעןן‬

‫מאידזיידועםרבזיומןמוגראומןאזיזייןךאמיחטלצקוכפואןפכןלמלייטשאראשיל'עסורליקמבווד!עויקסדﬨאﬨ והקיקיבהמוודﬦיוﬧ!‬

‫מערדעטאלןאיבער‬ ‫קולמפעלהחק‬
‫דיוויכטיגקייטפון‬
‫‪212-444-9955‬‬
‫קביעותעתיםבלימוד‬
‫הק'ספרחקלישראל‬ ‫קולהלשון ‪718-906-6400‬‬
‫זעטאינעםחודש'ליכן‬

‫גליון'חקלישראל'‬

‫‪MIFAL HACHOK | 991 Willoughby Ave Suite 200 Brooklyn NY 11221 | 718.506.9365 | [email protected]‬‬


Click to View FlipBook Version