אדר ב׳ תשע"ט בס״ד • נומער #5 אבי"תיאל״וחיפגמווזסָרמעןאדל ָלהאיבמב-יבשדיי'געייימהלנלגטוליעערטועכצאנפ"ואל5געטםיטךיע#״גצטו
א גייסטרייכע פעדער פאר׳ן עם הספר
טענות עסט-ער?
היסטאריע און הלכה'דיגע איבערזיכט איבער'ן
גאר מערקווירדיגן ״תענית אסתר״
פשאםרואויןא "סמגשיטלייתטאניסתשרט"?דער
אינטערעסאנטע פשטים און ערקלערונגען
וואס זענען געגעבן געווארן איבער דער
וואונדערליכער רעטעניש
"גראונד קאווע" אום שבת ּמפסּופּרכיפילוותכמוטר'ייבתדוםםי:דגאוען איבעיא להו
אין קמאילטא׳ןמּדביייען זאל איך אנהייבן דאווענען יעדן
אינדערפרי שחרית ביי ״וותיקין״?
קאווע פאבריק
| הרב עזריאל טויבער
הגאון רבי אשר עקשטיין,
דומ"ץ ק"ק בעלזא ארה״ב ,שילדערט זיין ווי אזוי קען איך טראכטן אז אלעס
באזוך אין די קאלאמביע קאווע פאבריקן און איז באמת גוט ,ווען איך לייד
ברענגט אהיים זיין באשלוס אנבאלאנגט פון שלעכטס?
די שאלה'דיגע "גראונד קאווע" ,און | הרב אהרן פריעדמאן
די השתדלות הינטער די קוליסן
עס צו קענען כשר'ן אויף שבת אויסרופן דעם מולד החודש,
איר מקור ,איז עס מעכב?
| הרב מרדכי גנוט
ּ פינטעלע איד :ליבשאפט ברענגט צופרידנהייט | הרב עזריאל טויבער
נקודה :ונהפוך הוא ...און אפשר פארקערט?
הרב שבתי הוורויץ :די מאסקע פונעם רמ"א
ענדע פון סעריע :ספרים און דרוקעריי
ציטאטן :תנן התם
א | אפקלאנגען |
בקודש ,ויל"ד שאע"פ שהיה רב בעיר אחד ביחד עם כי שלום אהלך Address:
המשך חכמה ואור שמח שהיה בדרך אחר ג"כ הי' 543 Bedford Ave. #207
איבעיא להו /לבלר 4 Brooklyn NY 11211
בידידות רב עמו. Telephone:
ג) לגבי פורים קטן ,יל"ד קודם כל חשבתי רמז איך האב זייער הנאה געהאט פון דעם ענטפער 718.928.3347
שזה ר"ת פ'רנסה ו'הצלחה ר'פואה י'שועה מ'זל - פון הרב רבי אהרן פריעדמאן איבער דער אפטער Fax:
ק'דושה ט'הרה נ'חת שהכל נכלל בפורים ,וכן י"ל דילעמע איבער וועלכע אסאך מוטשען זיך וועגן 718.928.3348
הענין דעני מברך מרדכי שבזכותו יש הרבה כסף Email:
בפורים ,והעושר מקלל המן שמשום הכי צריך לשלם דעם ריכטיגן פלאץ צו וואוינען. [email protected]
כ"כ כסף ,ממילא מחויב איניש וכו' עד דלא ידע איך שפיר עס איז כדאי צוצולייגן ,אז לכתחילה
אם היא עני שמברך מרדכי או עושר שמקלל המן, פאר ווער עס האט די מעגליכקייט צו וואוינען צווישן ______
אבל סוכ"ס צריך העושר ג"כ יו"ט משו"ה נתן לו חרדי'שע אידן ,שומרי תורה ומצוות ,און ער האט די
הפורים 'קטן' שזה ר"ת ק'אסט נ'ישט ט'אליר -לרמז מעגליכקייט בוחר צו זיין וואו צו וואוינען ,איז זיכער General Inquiries:
שבפורים קטן יכול העושר ג"כ להיות בשמחה שאי"צ און פשוט אז עס איז ענדערש צו וואוינען צווישן [email protected]
תורה טרייע אידן ,און זיכער ווען עס איז קלאר אז
לשלם כסף. אויב וואוינט מען צווישן נישט אידן גרעניצט זיך 39Store Distribution:
ומה שכתב ר' מרדכי גנוט שליט"א שעפ"י הלכה דאס מיט פארשידענע הלכה'דיגע שוועריגקייטן און ARTEX (347) 352-2231
אבל בי"ב חודש מתפלל לפני העמוד ,אינו נכון כ"כ שטרויכלונגען ,א שטייגער ווי צניעות וכדומה ,און
דעי' בפרי מגדים וביה"ל (סי' קלב -מאמר קדישין) ווי חז"ל זאגן אונז אי איכא דרכא אחריתא – צריך Lavlor
דאין האבל מתפלל לפני העמוד בימים שא"א תחנון לקיים “הרחק מן הכיעור ומן הדומה לו” (עיין בבא Journal
ולמנצח ,ממילא בפורים קטן שאין אומרים למנצח Phone:
(וכן בשושן פורים קטן שאפי' הפרוזים אין אומרים בתרא נז ,ב ,וברש”י שם). E71x8t..9#2180.73347
למנצח) אין האבל מתפלל לפני העמוד( ,הפמ"ג זה יישר כח אויף אייער אינהאלטסרייכער Email:
בספרו נועם מגדים) וזה 'להלכה' .ולגבי הענין של [email protected]
משתה ושמחה בין בי"ד ובין בט"ו שבאדר ראשון. אויסגאבע.
ולגבי התורת חיים מקאסוב (אב שלשלת וויזניא) א.א.וו. ______
שכתב כמו שיש יום כפור קטן ישנו יום פורים קטן,
יל"ד שבוויזניץ אין אומרים יוכ"פ קטן (אפשר משום באמערקונגען ©Moment Magazine.
שהתורה עיקר) וכן אין עושים סעודה בפורים קטן, Published by Moment Magazine Inc.
ממילא י"ל בדרך צחות כמו שיש יום כיפור קטן הוספות והארות /לבלר 4 All rights reserved. Reproduction in
שאין אומרים זה בוויזניץ כמו"כ יש פורים קטן ,שאין whole or in part in any form without
אחדשו"ט בכה"ר, prior written permission from the
עושים עסק בזה בוויזניץ. א) מה שכתב אחד מבני ברק באפקלאנגען publisher is prohibited.
ד) לגבי מזל אדר דגים ,אפ"ל רמז דמ'זל א'דר לגבי עמידה בעשרת הדברות ,יל"ד ששמעתי The publisher reserves all right to
ד'גים ר"ת מ'אד ,לרמז המשנה באבות (פ"ד ,מ"ד) מהגרי"ש אלישיב זצ"ל שלא נכון לעמוד אז משום edit all articles for clarity, space and
'מאוד מאוד הוי שפל רוח' ,ודגים אינם צועקים אפי' שמראים שזה חלק העיקר מהתורה (כשי' הרמב"ם editorial sensitivities. Submissions
כשחותכים אותם (שלא כשאר חיות) ,ממילא זה שכתב ידידי ר' מרדכי גנוט שליט"א בחודש שבט cannot be returned to sender.
הענין מאדר לקבל הכל באהבה בדרך ענוה ושמחה שההעל"ט) ,אבל למעשה אצלינו בטענקא ומעזביז Moment Magazine is not responsible for
-שמחה ג"כ בגימט' בשמחה ,צ"ל בשמחה הרוחני עומדים בכל קריאת התורה בכל שבוע ממילא אין the kashrus of any advertised product
כמש"כ במשלי (טו ,טו) וטוב לב משתה תמיד, שום שאלה בזה (וכן מנהל באבוב ,טשערנאביל, or service that appears in these pages.
וע"ש ברש"י מי שלבו טוב בעשרו ,משתה תמיד, סקווירא ,ליטא ועוד) ,ובאמת הגרי"ש והגרח"ק Moment Magazine assumes no
כל שנותיו דומות לו ימי משתה ,ללמדך שיהא אדם היה עומדים בקריה"ת ,אך בשנותיו הזקנים כשהם responsibility for the content of articles
or advertisements in this publication,
שמח בחלקו. חולשים מקילים בזה. nor for the content of books that are
ה) ולבסוף יל"ד שזה שכתבתם שר' ליבער ב) ולגבי הראגאטשובער גאון זצ"ל לגבי referred to or excerpted herein.
מבארדיטשוב היה נכד ר' יחיאל מיכל מנעמירוב מתנגדים וחסידים ,אביו היה חסיד 'חב"ד' ,ואמו בא
זי"ע ,אינו לכו"ע ,שהרבה אומרים שלא השאיר אחריו מחסידי 'גור' ,ממילא הו"ל חסידישע בלוט .אגב,
דורות רק היה בן אחיו שלו ,היה לו ב' בנים ונכד אחד באגרת ששלח פעם לידידו הגה"ק ר' משה צבי ארי'
ביק זצוק"ל גאב"ד מעזיבוז בעל חיי משה כתב על
שנעק"ה הי"ד ,ממילא צ"ל שהיה ממשפחה שלו. ה'ענוועלאפ מצד השני ג"כ 'עי' 'עי' וכו' ,כדרכו
הכו"ח הק' צ.א.פ ,.מאנסי
אינהאלט
| לבלר | 5#אדר ב׳ תשע״ט |
כותבים ומשתתפים: 14 | קולמוס |04
הרב עזריאל טויבער
הרב סיני מלוביצקי 08 דפיונמעאםסרקמע"א
הרב אהרן פריעדמאן | איבעיא להו | 20 הרב שבתי הורוויץ
הרב מרדכי גנוט
הרב שלמה אשר טויבער הרב עזריאל טויבער | א נקודה |06
הרב שבתי הורוויץ הרב אהרן פריעדמאן
הרב שמעון שלמה זילבער הרב מרדכי גנוט ׳אפוןאראקפעשררט׳?
הרב משה יודלזאהן הרב שלמה אשר טויבער
הרב ברוך לאבין ספרים שאפע
הרב אלימלך פריעדמאן | תענית אסתר |42
24 עטסענטו-תער?
להתקשר עם המערכת: הרב שמעון שלמה זילבער
718.928.3347 Ext. # 107 | ספרים/דרוקעריי | | כשרות |36
[email protected] פיש פאבריק []2
הרב סיני מלוביצקי
לבלר איז א הרב אלימלך םריעדמאן
חודש׳ליכע 28
תורה-העפט | ּפינטעלע איד |38
בייגעלייגט | פורימ'דיגע מסכתות ופיוטים | ליבשאפט
צום ׳מ ָאמענט׳. הרב עזריאל טויבער
הרב שמעון שלמה זילבער
״לבלר | אפקלאנגען |02
- 6ניסן״ | ספרים מארק |34 | תנן התם |05
וועט אי״ה
ערשיינען
לכבוד ּפסח.
הרב שבתי הורוויץ | קולמוס |
די מאסקע פונעם רמ"א
איד צי אויך אויב ווען ער איז אנגעטרינקען איז ער נישט מסיח דעת פונעם ין א שפעטער שעה שפאצירט א שיכור מיט וואקלדיגעא
מלך מלכי המלכים ,דעם רבונו של עולם...
טריט אויפ'ן הויפט שטראז אין וויען הבירה .ער גייט און
גייט ,ביז ער שטויסט זיך אן אין אן אביעקט און טראסקעט
אראפ אויף דער ערד נעבן א טירל פון איינס פון די
נאך דער פטירה פונעם הייליגן רמ"א זצ"ל ,וועלכער האט בחייו
פארפאסט אזויפיל ווי דריי-און-דרייסיג חיבורים און איז נפטר געווארן ל"ג געשעפטן אויף דער ארטיגער גאס.
בעומר ,האט דער מספיד אויסגערעכנט צוויי-און-דרייסיג מעלות פונעם איינס פון די ארטיגע וועכטער פארדעכטיגן דעם
גרויסן נפטר ,און ער האט זיך אנגעשטרענגט משלים צו זיין דעם נומער מאדנעם ספעקטאקל אין די שפעטע שטונדן ,ער צווייפלט אויב דער
פארשוין פרובירט גאר זיך אריינצובאקומען אינעם געשעפט און עפעס
דריי-און-דרייסיג. ארויסדערווישן פון דארט" .האלט!" שרייט דער וועכטער מיט אן ערנסטער
איז דאן צוגעגאנגען איינס פון די מלווים און ער האט אנגעמערקט
פאר'ן מספיד אויף א דריי-און-דרייסיגסטער מעלה ,וואס דאס איז :יעדע מינע .דער שיכור זעצט פאר זיך צו וואקלען און רעדט נישט קיין ווארט.
יאר בפרוס מוצאי פורים פלעגט זיך דער רמ"א פארשטעלן ,ער האט ווי מ'מיינט נישט אים מאכט דער שיכור ווייטער זיין וועג ,און דער
געלייגט אויף זיין געזיכט א מאסקע ,און ער פלעגט אריבערגיין פון שטוב וועכטער ווידערהאלט זיין שטרענגן באפעל" .אין נאמען פונעם געזעץ און
צו שטוב און דערמאנען פאר'ן קהל אז מ'זאל נישט פארגעסן צו דאווענען בפקודת המלך טו איך דיר ווארענען :אויב שטעלסטו דיך נישט סטאביל
תפלת מעריב... אפ ,דאן שיס איך דיר!"...
די פארשטעלונג פונעם רמ"א איז געווען טובא גניז בי' און האט ווי דער געזעץ לויטעט חזר'ט דער וועכטער איבער די ווארענונג
אנטהאלטן א טיפערן געדאנק אז דער מעריב מוצאי פורים טוט פארטייטשן דריי מאל .ווען דער שיכור איגנארירט אים ,שלעפט דער שוטר ארויס זיין
רעוואלווער און שיסט אים אין פוס .דער שיכור איז אנידערגעפאלן .ווי ער
דעם גאנצן שכרות אום פורים. איז ניכטער געווארן און געזען ווי ער איז ערנסט פארוואונדעט געווארן,
נכנס יין יצא סוד... האט ער געקלאגט דעם שוטר אין געריכט .דער שופט פרעגט פונעם
ווען מ'צעפליקט דאס שטריקל פונעם הינדל פיסל ,דאן זעט מען אין וועכטער :פארוואס האסטו געשעדיגט דעם מענטש?
וועלכער ריכטונג זי פליט. "איך האב אים געווארנט אז ער זאל זיך זאפארט אפשטעלן אבער ער
האט נישט געפאלגט ",האט דער שוטר ערקלערט" ,און אלס דעפעקטירער
ווען בעיצומו של יום הפורים מאכן מיר דעם הגפן ,דעמאלט זעט זיך
ארויס וואס אונזער געדאנקענגאנג איז אין לויף פונעם יאר .וואס לערנען ליגט אויף מיר א פליכט לויטן געזעץ אים צו שיסן!"
"ער איז דאך אבער שיכור געוועזן און ער האט ווארשיינליך נישט
מיר .וואס ליינען מיר .וואס טראכטן מיר.
די פארשטעלעכץ פונעם רמ"א איז געווען א הייליגע מאסקע צו פארשטאנען וואס מען זאגט אים?" האט דער שופט געוואלט פארשטיין.
דערמאנען דעם ציבור זייער הייליגע פליכט ,אז אויך ווען ער איז מבוסם דא האט דאס געדולד פונעם וועכטער געפלאצט ,און אן אויפגעברויזטער
פון טרינקען עטליכע גלעזעלעך זאל ער חלילה נישט פארגעסן פונעם מלכו האט ער אויסגערופן" :איך פארשטיי נישט ,אויב דערמאנט מען דעם נאמען
פונעם קעניג און זיין געזעץ ,וועט אפילו דער מערסט אנגעטרינקענער
של עולם וועמען מיר דינען פורים ווי א גאנץ יאר.
בני ישראל יוצאים ביד רמ"א .מיר פארשטעלן זיך ,מיר זענען מקיים שיכור עטוואס ניכטער ווערן פון זיין וויין!"
דעם עד דלא ידע ,אבער מיר געדענקען אז נכנס יין יצא סוד און דאן איז מיט אט דעם עפיזאד האט אן אלטער חסיד ערקלערט דעם ריכטיגן
דער כור המבחן ווער מיר זענען און וואס אונזערע רצונות זענען . אפטייטש פון דאס זיך אנ'שיכור'ן בעיצומו של יום הפורים.
אום פורים ,האט דער חסיד ערקלערט ,קען מען מבחין זיין אויף יעדן
אדר ב׳ תשע״ט 4
הרב ברוך לאבין | תנן התם |
אי גרסינן לבסומי נייחא ,שהוא שמחה לבעל הבית "יאאכים ריבענטראפ ,ערנסט קאלטענברוננער ,יוליוס
כשכולם לפניו מטורפים והוא חכם ומשמח בדבר ,לכן שטרייכער ,אלפרעד ראזענבערג ,ווילהעלם קייטל,
אלפרעד יאדעל ,ארטור סייסאינקווארט ,האנס פראנק,
יש לו לפזר משלו ולבשם כל בני ביתו. פריטץ זאקל ,וויהעלם פריק" ,עולים במכוון כמספר
"פרשנדתא ,דלפון ,אספתא ,פורתא ,אדליא ,ארידתא,
א פרישע דערהער אין דעם חיוב פון לבסומי ,מען זאל פרמשתא ,אריסי ,ארידי ,ויזתא ,עשרת בני המן בן
הנאה האבן פון אנדערע שיכורים ,פון רבינו אביגדור מבעלי
המדתא צרר היהודים".
התוס' (עה"ת כי תצא).
קובץ אור ישראל ,כ"ט ,מאמר הר"ר חיים אלכסנדר ניימאן
שקודם שישתה אדם מן היין ,הרי הוא תם ככבש זו ז"ל .עס איז באקאנט אז ווען מען האט אויפגעהאנגען שטרייכער
שאינה יודעת כלום ,וכרחל לפני גוזזיה נאלמת .שתה שר"י ,איינער פון די צען געהאנגענע ביי די ניורענבערג
כהוגן ,הרי הוא גיבור כארי ,ואומר אין כמותו בעולם. פראצעס אין יאר תש"ז ,האט ער אויסגערופן 'פורים .'1946
כיון ששתה יותר מדאי ,נעשה כזיר מתלכלך ב,... הגה"ק ר' מיכאל בער ווייסמאנדל זי"ע האט געזאגט אז עס איז
נשתכר ,נעשה כקוף ,עומד ומרקד ומשחק ...ואינו יודע
מרומז אין די קליינע אותיות תש"ז ביי די עשרת בני המן.
מה יעשה.
ברישיה דמרדכי כלילא רבא דדהבא מוקדנא ,ולעילה מן
אויב ווילט איר וויסן צי איר זענט שוין שיכור ,א שילדערונג כלילא טוטפתא דמקבעין בדהבא ,דידעין כל עממיא...
אין מדרש (מדרש תנחומא נח י"ג) פון שכרות וואס דער שטן די הוא מרדכי יהודי ...ארום שמא דה' אתקרי עלך וכו'
האט געוויזן פאר נח בעפאר'ן טרינקען. דער פלא'דיגער תרגום אויף דעם פסוק ומרדכי יצא מלפני
המלך ,אז מרדכי הצדיק איז ארויסגעגאנגען מיט תפילין
וקבלתי דכשמכין המן כשמזכירין שמו ושם אשתו איבערגעדעקט מיט גאלד .ע"פ הלכה איז עס אסור .רב האי
ובניו ,עושה הקב"ה שירגישו ההכאות כדי שיקבלו צער גאון (גנזי ש ,ב' )86מאכט אוועק דעם תרגום" :יונתן בן עוזיאל
גדול ,וכו' ,שאם היה נתקיים עצתו לא היו באים לעולם, לא גילה תרגום הכתובים כל עיקר ,אין זה המצוי אצליכם אלא
לכן כל הבא לעולם צריך לצערו ,ולכן עושה הקב"ה תרגום של הדיוטות ,ולא עוד אלא שיש כאן בבבל תרגום אסתר
שירגישו ההכאות. כמה גוונים משונים זה מזה ,וכו'".
קלאפטס מיט'ן גאנצן כח ,עס זאל אים גוט וויי טון דעם אין רשות לאדם מישראל לעבור על הגורל ,שאין הגורל
המנ'ען( .מדרש אליהו ,אסתר ס"ז) אלא מפי שמים ...והעובר על הגורל כעובר על עשרת
מוטב לאדם להרבות במתנות לאביונים ,וכו' ,שאין שם הדברות.
שמחה גדולה ומפוארה אלא לשמח לב עניים ויתומים
ואלמנות וגרים ,שהמשמח לב האמללים האלו דומה הפיל פור הוא הגורל ,דער שטארקער כח פון א גורל (שו"ת
הגאונים דפוס ירושלים ,תש"ך סי' ס .).סתם אזוי איז אסור צו
לשכינה.
מאכן א גורל (יו"ד קע"ט א').
די פייערדיגע ווערטער פון הייליגן רמב"ם אויף די גרויסע
שמחה פון מתנות לאביונים.
אדר ב׳ תשע״ט 5
| א נקודה |
ואנוןהפאופךשהורא.פ..ארקערט?
טייענדיג אין דיש
מיר טוען! נאכדעם איז דא "ונשמע" .מיר אשר ישלטו היהודים המה בשונאיהם" .א גרויס
קענען לערנען טעמי המצות ,יעדער אויף זיין טייל פון יו"ט פורים איז קאנצענטרירט אויף פרייליכסטע צייט פונעם
מדריגה ,אבער אונזער "נעשה" איז בכלל נישט דעם ונהפוך הוא .אסאך שעות פונעם יו"ט יאר ,איז כדאי זיך מתבונן
תלוי אינעם "נשמע" ,מיר טוען דעם רצון ה' פורים ווערן פארטאנצן אויף דעם פסוק .אפילו צו זיין אויף א געוויסער
די פארשטעלעכצער זענען אין גרויס טייל נקודה וואס האט זיך
בלינדערהייט. אפגעשפילט במשך דעם
אמונה פשוטה איז א פעלזן פעסטער יסוד געווידמעט אויף דעם פסוק. נס פורים וואס מען קען בעז"ה אויך ניצן אויפ'ן
פאר ערליכע אידן .וצדיק באמונתו יחיה .נישט לכאורה ,וואס איז די גרויסע גדולה מיט
קיין חילוק וויפיל מען ווייסט ,וויפיל מען דעם ונהפוך? אסאך פון די ימים טובים ווי פסח, גאנצן יאר.
לערנט ,ווייסן מיר נאך אלץ אז אונזער לעבן איז חנוכה ,זענען אויך געווען מיט א גרויסן ונהפוך מיר זענען אלע באקאנט מיט א געוויסן
הוא? נאכמער ,ביי פסח געפינען מיר עס בפירוש סארט טיפ מענטשן וואס ווערן אנגערופן
נאר מיט אמונה פשוטה. אין דער תורה ,ווי עס שטייט און פרשת יתרו "כי "איפכא מסתברא'ניקעס" .דאס הייסט ,אז וואס
און דאס איז וואס מיר פרובירן אריינצובאקן בדבר אשר זדו עליהם" ,ווי רש"י הק' איז מסביר זיי הערן ,וועלן זיי אויטאמאטיש רעאגירן און
אין אונזערע קינדער פון דער סעקונדע וואס אז אלעס וואס די מצריים האבן געפלאנט צו טון זאגן "און אפשר פארקערט?" ...ווער זאגט אז עס
מען עפנט די אויגן אינדערפרי ,מודה אני פאר די אידן האט פאסירט צו זיי .דאס איז דאך איז אזוי? ...דאס איז זייער אויטאמאטישע וועג
לפניך ...רבה אמונתיך! ָאן אמונה גייט גארנישט. ממש א קלארע ונהפוך הוא ...פארוואס זינגען פון רעאגירן צו סיי וואס זיי הערן .נאך איידער
מיר לערנען אויס די קינדער פון קליינווייז אן און טאנצן מיר נישט פסח א פרייליכן ניגון אויף זיי האבן אריינגעטראכט בכלל וואס יענער זאגט,
נישט צו טראכטן .ווען דו הערסט עפעס פון אן כי בדבר אשר זדו עליהם ...מען מאכט בכלל שפרינגט זייער מח גלייך צום מהלך פון "אפשר
ערוואקסענעם זאלסטו עס מקבל זיין כנתינתן נישט קיין עסק פון ונהפוך הוא ביי אנדערע
מסיני .און בעצם איז דאס פון די יסודות אין נסים ,נאר ביי פורים איז עס א גאנצע געשעפט. פארקערט?"
בדרך כלל איז דאס זייער א נעגאטיווע
אידישקייט. פארוואס? וועג פון טראכטן ,עס צייגט געווענליך אויף
אבער דא קען זיך ליידער פיל מאל מאכן מיר וועלן זיך ערלויבן לכבוד פורים אן אומסטאבילער מענטש און אויף א נישט
א פראבלעם ,ווייל ווען דער מח פון א קינד ארויסצוברענגען א נקודה ,הגם עס איז גאר אן געזונטן נפש .מענטשן האבן נישט ליב צו האבן
איז געבויט אלעס צו מקבל זיין בלינדערהייט, ערנסטע נושא וואס איז שטארק נוגע בחיי יום צופיל פארקער מיט אזעלכע סארט "און אפשר
בפרט ווען עס קומט פון די עלטערן ,מלמד, פארקערטניקעס" .אויך פרובירן מיר אלעמאל
ראש ישיבה ,טיטשער וכדו' ,קען זיך מאכן אז יום. צו לערנען און מחנך זיין אונזערע קינדער צו
אן "אויטאריטעט" האט געזאגט פאר'ן קינד "דו זיין "מקבלים" ,נעם אן וואס יענער זאגט דיר
ביסט אזוי און אזוי"" ,דו וועסט נישט מצליח גלייכערהייט ,טראכט נישט 'אפשר פארקערט'.
זיין"" ,דיין פלאץ איז נישט דא" וכו' .במשך פון די ביי פורים געפינען מיר אן אינטערעסאנטע
יארן קען מען זיך אנהערן פון ארומיגע מענטשן עס קומט מיר אויס פיל מאל צו הערן פון ערשיינונג וואס די תורה מאכט אונז
פארשידענע מיינונגען און החלטות אויף זיך, מענטשן א לאזונג" :איך פיל מיך ווי אין א ארויסברענגען דאס מציאות פון "פארקערט".
און מען גלייבט עס! פארוואס? ווייל מיר זענען באקס" ...איך טאר נישט טראכטן אנדערש ,און ווען דו טאנצט און דו פרייסט דיך אויפ'ן
געוואוינט צו גלייבן ,מיר זענען געוואוינט מקבל געוואלדיגן נס פורים ,זאלסטו נישט פארגעסן
צו זיין ,און פלוצלינג טרעפט מען זיך אין אן אוודאי נישט זאגן אנדערש... אז א גרויסער טייל פונעם נס איז געווען ,אז עס
ענגע פלאץ ...א באקס ...פארשפארט ...און מען עס לוינט זיך אריינצוקלערן אין דעם ,ווייל האבן פאסירט זאכן פונקט פארקערט ווי מען
פרובירט צו פארשטיין וואס האט פאסירט מיט זייער אסאך פון די שוועריגקייטן וואס א מענטש
מיר? פארוואס קען יענער טון כך וכך און איך גייט אריבער ,קומען פון אט אזעלכע מחשבות. האט זיך פארגעשטעלט.
מיין אז איך קען נישט? פארוואס איז יעדער מער מיר אידישע קינדער ,מאמינים בני מאמינים, איינע פון די מערסטע באקאנטע פרייליכע
מצליח ווי מיר? איך וויל ארויס פון דעם באקס זענע פראגראמירט נישט צו טראכטן אדער פסוקים אין מגילת אסתר איז "ונהפוך הוא
פרעגן פאר מיר טוען דעם רצון ה' .דאס איז
דער באדייט פון "נעשה ונשמע" ,קודם "נעשה",
אדר ב׳ תשע״ט 6
הרב שלמה אשר טויבער
טראכט ,יא ,עס איז אמת אז יעדער גייט ..יעדער "איך פיל אבער איך פיל אז איך קען נישט ...פארוואס?
בוקט זיך ...אבער "אפשר פארקערט"? "ונהפוך מיך ווי אין ווייל יענער האט מיר געזאגט אז איך בין אזוי...
הוא" ,אפשר איז מרדכי גערעכט? טראכט אריין א באקס"... און אז יענער האט געזאגט מוז עס דאך זיין
וועסטו זען ווער עס איז באמת דער גערעכטער.
כוונות און האט פרובירט אריינצוברענגען ביי אמת...
אידן א נישט ריכטיגע בליק אויף זיך אליינס ,איז ביי די נסים פון יציאת מצרים איז געווען
דאס געווען גאר שווער אפצוהאלטן ווייל א איד זייער א קלארע מצב פון "וירא ישראל" ,ראתה
עס זענען דא מצבים אין א מענטשנ'ס לעבן שפחה על הים מה שלא ראה יחזקאל ,דער נס
וואס ער מוז זיך אפשטעלן און טראכטן "אפשר איז געווען געוואוינט מקבל צו זיין. פון קרי"ס האט געמאכט אז אלע וואסערן אין
פארקערט?" ענק האבן מחליט געווען אז מיינע דאס האט מען ליידער זייער קלאר געזען דער וועלט האט זיך געשפאלטן ,עס איז נישט
כוחות זענען מוגבל ,אז איך טויג נישט פאר ביי דער מעשה פון פורים .ווי מיר ווייסן איז געווען א נברא אין דער וועלט וואס האט נישט
דאס אדער פאר יענס ,אז איך בין א געבוירענער דער גאנצער נס געווען "בדרך הטבע" ,מען געזען אז יש מנהיג לבירה ,אז עס איז דא א
שלימזל .אבער ניין! אפשר פארקערט?! איך קען האט נישט קלאר געזען דעם יד ה' ביי טריט און באשעפער א כל יכול .אויך האט יעדער געזען
זיך אליינס די בעסטע ,איך ווייס וואס מיינע שריט ,די געוואלדיגע נס און השגחה פרטית אז דאס אידישע פאלק איז דער עם הנבחר,
כוחות זענען ,און קיינער האט נישט די רעכט האט מען ערשט געזען ביים סוף ,און ווי חז"ל דער בני בכורי ישראל איז געווען קלאר ווי דער
איינצושפארן מיינע כוחות וואס דער באשעפער לערנען אונז אז עס איז טאקע געווען א מצב פון העלער טאג .און פארשטייט זיך אז יעדער איד
האט מיר געגעבן .און טאמער זאגסטו אנדערש "נהנו מסעודתו של אותו רשע" ,נישט נאר מען פאר זיך האט געשפירט די גליקליכקייט צו זיין
איז ליידער געגאנגען ,נאר מען האט נאך הנאה א טייל פון דעם עם הנבחר ,און אפילו ווען עס
וועל איך הויך זינגען און פייפן ונהפוך הוא... געהאט רח"ל ,און דאס איז געווען נאכדעם ווי איז געגאנגען שווער האט מען פארשטאנען אז
דער הייליגער ארי' דבי עילאי זצ"ל האט מרדכי הצדיק האט זיך געבעטן ביי די אידישע עס לוינט זיך ,דער בשבילי נברא העולם האט
געזאגט אויף דער גמרא (ביצה ט"ו) הרוצה קינדער נישט צו גיין .אבער דער מצב פון
שיתקיימו נכסיו יטע בהן אדר ,אז די ר"ת פון "יעדער גייט" איז געווען אסאך שטערקער ווי דעמאלט געהאט זייער א קלארע באדייט.
אד"ר איז ר'אש ד'ברך א'מת .אז איינער וויל די ווערטער פון מרדכי הצדיק .יעדער האט זיך עס זענען אלעמאל געווען א שוואכע
מצליח זיין מיט זיינע פארמעגנס סיי ברוחניות געבוקט צו המן הרשע ,אבער ומרדכי לא יכרע עלעמענט ביי כלל ישראל וואס האבן פרובירט
און סיי בגשמיות ,זאל ער זיך שטענדיג באניצן ולא ישתחוה ,אים האט נישט אינטערעסירט אריינצוברענגען ספיקות ביי א איד אויפ'ן
וואס יעדער טוט ,אבער ביי די סתם עמך איז עס רבוש"ע ח"ו ,אדער גאר אריינברענגן ספיקות
מיט די הייליגע מדה פון אמ"ת. ליידער נישט אזוי געווען ,עס האט זיי געפעלט אין זיך אליינס .און די תשובה איז אלעמאל
מיט דעם ווארט קען מען גוט פארשטיין די ידיעה פון "שטעל דיך אפ" ,טראכט אריין, געווען "הבדלו" ...שייד זיך אפ פון זיי ...לאז דיך
דעם מאמר וואס דער הייליגער צאנזער רב זצ"ל ווער איז גערעכט :מרדכי הצדיק ,אדער "יעדער נישט פארפירן פון זייערע קשיות ...פרוביר נישט
האט געזאגט פאר הרה"ק ר' שלמה ממונקאטש גייט"? דער איינציגער וואס האט געטראכט חוקר צו זיין ...און מיט זאגן יעדן טאג "למען
זצ"ל אז די ר"ת פון אמ"ת איז מ'קומך א'ל ת'נח. "אוט אף די באקס" איז געווען מרדכי הצדיק, תזכור את יום צאתך מארץ מצרים" חזר'ן מיר
דאס איז א פסוק אין קהלת (י ,ד) "אם רוח ער האט קלאר געזען אז דא איז א מלחמה לה', איבער אז מיר ווייסן און גלייבן אז קודשא בריך
המושל תעלה עליך מקומך אל תנח" .אפילו עס ער איז נישט נתפעל געווארן פונעם מצב ,נאר הוא ואורייתא וישראל חד הוא ,און מיר טראכטן
וועט זיין א מושל ,א געוויסע אויטאריטעט ,וואס איינער אליינס זיך ארויסגעשטעלט אלס דער
וועט ארויפבלאזן אויף דיר א רוח פון יאוש ,א נישט ,מיר זענען נעשה ונשמע אידן!
רוח אז דו קענסט נישט ,א רוח אז דו טויגסט "איש יהודי". איז ווי לאנג עס האבן זיך אפגעשפילט
נישט ,זאלסטו געדענקען אמ"ת" ,מ'קומך א'ל דערפאר מאכט מען פורים א גאנצן עסק אפענע נסים מיט אידישע קינדער ,ווי ביי יצי"מ,
ת'נח"! פארגעס נישט דיין פלאץ ,ווייס ווער דו מיט'ן "ונהפוך הוא" .מען זאגט פאר א איד, אדער ביי נס חנוכה ,האט א איד קיינמאל נישט
ביסט ,נוץ אויס דיינע כוחות .איי וועסטו פרעגן לערן דיך פון מרדכי הצדיק ,שטעל דיך אפ און געהאט קיין ספק אין ויאמינו בה' ,קיינמאל נישט
ווער זאגט? יעדער זאגט דאך אז איך טויג נישט? געהאט קיין ספק אין במשה עבדו ,און קיינמאל
זאגט מען אים ,הרוצה שיתקיימו נכסיו יטע בהן נישט געהאט קיין ספק אין זיך אליינס .א איד
אד"ר ,ר'אש ד'ברך א'מת ,לערן דיך פון חודש האט אלעמאל געוואוסט זיינע כוחות ,געגלייבט
אדר ,לערן דיך פון דעם "ונהפוך הוא" ,אז אפילו אין זיינע כוחות ,און געניצט זיינע כוחות .אבער
יעדער גייט ...יעדער בוקט זיך ...יעדער זאגט... ווי נישט ווי ,במשך פון די יארן וואס אידן זענען
געוואקסן מיט דער פעסטקייט פון אמונה פשוטה
אבער ,איך זאג "און אפשר פארקערט"!!! האט דאס מיטגעברענגט א שוועריגקייט אז ווען
זאל דער באשעפער אונז אלע בענטשן מיט עס איז אויפגעשטאנען איינער מיט נישט ערליכע
ליהודים היתה אורה ושמחה וששון ויקר .
אדר ב׳ תשע״ט 7
פארשנויטודיישאעטרטס
איןשםמאגסילת?רת
אדר ב׳ תשע״ט 8
אינטערעסאנטע פשטים און ערקלערונגען וואס זענען געגעבן
געווארן איבער דער וואונדערליכער רעטעניש
הרב משה יודלזאהן
איז דאס געוויס דער אינטערעסאנטער פאקט אז עס ווערט "דמעגרילחיתדואסשתפרון"
נישט דערמאנט אפילו איינמאל דעם באשעפער'ס נאמען!
דער חידוש איז צווייפאכיג ,וויבאלד דער גאנצער געדאנק פון מגילת אסתר איז איינע פון די סאמע אינטערעסאנטסטע
מגילת אסתר קומט ארויסברענגען דעם פאקט אז אלצדינג חלקים פון תורה שבכתב .זי איז איינע פון די לעצטע זאכן וואס
זענען געשריבן געווארן אין "תורה שבכתב"; זי באשרייבט
ווערט געפירט מיט א ספעציעלן חשבון פון אויבן. גארנישט קיין פרטים איבערן דעמאלטיגן לעבן – אויסער
די וואונדערליכע השגחה פרטית באגלייט יעדן פונקט פון די דירעקטע מעשה וואס ער קומט דערציילן (אזא קעניג ווי
דער מגילה ,פון אחשורוש'ס שגעון אריינצוברענגען ושתי צו אחשורוש ,וואס חז"ל געבן פיל ערקלערונגען ווער ער איז
דער סעודה ,ביז זיין גרעסערן שגעון איר צו הרג'ענען אן קיין געווען און וואס ער האט געמיינט פאר כלל ישראל ,באקומט
נארמאלער אורזאך ,און ביז זיין נעמען די אידישקע אסתר נישט קיין ברעקעלע דעקונג אין דער מגילה אויסער וואס
אלס נייע קעניגין ,און טאקע דווקא מיט'ן פאקט אז אסתר איז דירעקט נוגע צום נס פורים); זי איז צוערשט געשריבן
און מרדכי פאר'עקשנ'ען זיך נישט אויסצוזאגן ווער זי איז געווארן אלס בריוו – ווי עס שטייט אין מגילה זעלבסט "דברי
און פון וואנעט זי שטאמט – א זאך וואס וועט זיך שפעטער האגרת הזאת" – און איז ערשט דערנאך באשטימט געווארן
ארויסשטעלן אלס גאר וויכטיגער פאקטאר אינעם "סורפרייז" אריינצוגיין אין "תורה שבכתב" ,און דערפאר דארף מען דאס
טאקע ליינען ווי א בריוו – מיט פילע הלכות וואס זענען
וואס אסתר האט צוגעגרייט פאר המן. פארבינדן דערמיט; אין גמרא איז דא א גאנצע מחלוקת אויב
די ספעציעלע השגחה פארט ווייטער אריבער דעם פאקט עס איז געשריבן געווארן ברוח הקודש; און נאך פארשידענע
אז מרדכי האט זיך אונטערגעהערט ווי בגתן ותרש פלאנען אן
אטענטאט אויפ'ן קעניג ,און צום פאקט אז אנשטאט איגנארירן גאר מערקווירדיגע פונקטן וואס מיר זעען אין מגילת
זייער פלאן האט ער דאס אויסגעזאגט פאר אסתר.
אסתר – צוברענגענדיג אז עס זאל
פאראייביגט ווערן אינעם אבער אויב עס איז דא איין נושא
קייזערליכן וואס שרייט ארויס פון זיך
טאגבוך. אליינס "דרשני",
אדר ב׳ תשע״ט 9
אינערליכע הסברים פארוואס עס ווערט סתם מלך און נישט מלך אחשורוש" ,במלך מלכי ווייטער ווען אסתר ציטערט אז דער קעניג
געברענגט אין גמרא (מגילה ז ,).אז די חכמים אין המלכים הכתוב מדבר"ָ ,אן דערמאנען אז ס'גייט וועט איר הרג'ענען פאר'ן אריינקומען ָאן רשות,
יענעם דור זענען געווען מסופק אויב מ'זאל עס בכלל ארויף אויך אויף אחשורוש .בפשטות גייט באקומט זי א ספעציעלן נשיאת חן ביים קעניג
אריינלייגן אין די כ"ד כתבי קודש אדער נישט, עס אויך ארויף אויף אחשורוש ,אבער דער מדרש ָאן קיין אויסערליכע סיבה ,שוין אפגערעדט דער
און אזוי אויך דאס וואס מיר געפינען דארט פרובירט אראפצושטעלן א יסודות'דיגן געדאנק פאקט אז זי האט געהאלטן נאך א תענית וואס
א מחלוקת אויב מגילת אסתר איז געשריבן אז דער עיקר דרייט זיך ארום דעם באשעפער דאן איז מען בלאס און נישט אזוי בא'חנ'ט .אין
געווארן ברוח הקודש אדער נישט ,טראצדעם וואס האט עס אויסערליך אויסגעשטעלט ווי דער זעלבער וויכטיגער נאכט קען דער קעניג
וואס אויסערליך איז דאס געוויס נישט דער פונקט נישט איינשלאפן ,און פונקט באפעלט
כאילו דער קעניג אחשורוש פירט דאס רעדל. ער צו פארטרייבן זיין לאנגווייליגקייט דורכ'ן
אורזאך. ליינען אלטע מעשיות פונעם טאגבוך ,און פונקט
דאס זעלביגע איז בנוגע דאס וואס עס אלזא, ליינט זיך די אלטע מעשה ווי מרדכי האט אים
שטייט אין גמרא דארטן ,אז עס זענען דא וואס די פראגע געראטעוועט פון דער געפלאנטער אטענטאט,
האלטן אז מגילת אסתר איז נישט "מטמא את בויערט און פונקט יעצט כאפט זיך דער קעניג אז ער
הידים" ,אנדערש ווי די אנדערע כתבי קודש וואס שטערקער: האט אייגנטליך נאכנישט באצאלט פאר מרדכי
זענען אלע יא מטמא את הידים (לטעם טומאה פארוואס
זו אכמ"ל ,ועי' שבת יד .).עס איז טאקע גאר שטייט נישט עפעס גוטס פאר'ן אים ראטעווען.
וואונדערליך ,אז די איינציגסטע אנדערע צוויי ארויס- דאס אלעס פאסירט פונקט ווען זרש איז
חיבורים פון די כ"ד כתבי קודש איבער וואס עס געשריבן מחליט צו הענגען מרדכי'ן פונעם בוים ,און
זענען דא וואס האלטן אז זיי זענען נישט מטמא טאקע ווען המן וויל קריגן רשות דערצו פונעם
את הידים ,זענען די צוויי מגילות "קהלת" און דעם קעניג – הייבט ביי אים אלעס אן צו גיין מיט'ן
"שיר השירים" ,וואס זענען ביידע פארפאסט באשעפער'ס פיטם אראפ ,אזש ביז'ן זעלבסט קריגן די תלייה
געווארן דורך שלמה המלך .די איינציגסטע זאך
מיט וואס די דריי מגילות ,קהלת ,שיר השירים נאמען אין ווינציגער פון פיר-און-צוואנציג שעה.
און אסתר זענען פארבינדן ,איז דער פאקט אז אין דער אזא קייט פון השגחה פרטית געפינען
זיי זענען די איינציגסטע דריי מגילות – פון אלע גאנצער מיר נישט אין קיין איין אנדערן ארט אין תורה
חיבורים פון די כ"ד כתבי קודש – וואס פארמאגן מגילה?! שבכתב ,און עס זעט זיך קלאר ארויס אז עס
נישט קיין איינמאל דעם שם הוי"ה אין זיך! (אין איז געשריבן געווארן טאקע מיט דעם ציל –
קהלת שטייט גראדע דער שם אלקים ,אבער די גמרא אין חולין (קלט ):דרש'נט דאס ארויסצוברענגען די ספעציעלע השגחה פרטית
פאלגנדע" :אסתר מן התורה מנין? 'ואנכי הסתר וואס האט זיי באגלייט אויף טריט און שריט
קיינמאל דער שם הוי"ה). אסתיר' (דברים לא ,יח)" ,וואס בפשטות מיינט (ווען נישט ,וואלט מען ,צום ביישפיל ,געקענט
אויסערליך איז דאס ווייטער נישט דער דאס נאר א דרש וואו אסתר המלכה איז מרומז אנהייבן די מגילה ביים דערציילן אז דער קעניג
פשוט'ער פשט פארוואס מ'האט זיך פונקט אין די תורה ,אבער עס שיינט אויך אז חז"ל
געדונגען איבער די דריי מגילות אויב זיי זענען דא מרמז אז אין מגילת אסתר איז דעם האט גענומען פאר זיין ווייב א אידיש מיידל).
זענען מטמא את הידים ,אבער עס איז דא א באשעפער'ס נאמען באהאלטן (זע שפעטער מער אלזא ,די פראגע בויערט שטערקער:
מעגליכקייט אז אין די פנימיות איז דאס אויך דערוועגן ,אז דער בעל האשכול לערנט טאקע פארוואס שטייט נישט ארויסגעשריבן דעם
איינע פון די אורזאכן (זע אויך שפעטער וואס
אזוי אפ די גמרא). באשעפער'ס נאמען אין דער גאנצער מגילה?!
דער "מרדכי" זאגט דערוועגן). עס קען אויך זיין ,אז דאס איז איינע פון
ווי עס זעט זיך אויס ,האבן שוין חז"ל זיך
עס איז אויך באקאנט דאס וואס דער אריז"ל געמוטשעט מיט די פראגע ,און טראצדעם וואס
שרייבט דערוועגן (פרי עץ חיים ,שער הפורים זיי פרעגן עס נישט דירעקט ,זעען מיר אבער
פ"ו) ,אז אויך דעם אייבערשטנ'ס נאמען האט
מען באהאלטן אין דער מגילה זעלבסט ,אין עפעס א "התייחסות" דערצו.
ראשי-תיבות און אין סופי-תיבות ,א שטייגער ווי אין גמרא מגילה (טו ,:ועי' פרקי דר"א פ"נ),
דער פסוק (ה ,ד)" :יבוא המלך והמן היום" ,און ווערט גע'דרש'נט דאס פאלגנדע" :בלילה ההוא
(ה ,יג)" :וכל זה איננו שוה לי" ,און (ז ,ז)" :והמן נדדה שנת המלך (אסתר ו ,א) ,אמר רבי תנחום:
ראה כי כלתה אליו הרעה" ,און נאך פסוקים נדדה שנת מלכו של עולם" .אין מדרש (אסת"ר
(ועיעו' באליה רבה סי' תר"צ סקי"ט בשם מעגלי פ"ג סוף ס"י) שטייט שוין פיל שטערקער פון
דעם ,אז אין יעדן ארט אין מגילת אסתר וואו עס
צדק). שטייט סתם "מלך" און נישט "מלך אחשורוש",
אסאך ספרי קבלה און ספרי חסידות געבן באדייט דאס "קודש וחול" ,דאס הייסט עס גייט
טיפע ערקלערונגען איבער די רמזים ,אבער ארויף סיי אויפ'ן קעניג אחשורוש און סיי אויפ'ן
אויבערפלעכליך דארפן מיר ווייטער טרעפן אן אויבערשטן – דער מלך מלכי המלכים .ווידער אין
ערקלערונג ,פארוואס טאקע שטייט עס נישט א צווייטן מדרש (אבא גוריון פ"א) ,גייט עס שוין
אזוי ווייט ווי צו זאגן אז דארט וואו עס שטייט
אדר ב׳ תשע״ט 10
קדושה עס צו מעגן ראטעווען פון א פייער מען נישט געוואלט אריינשרייבן אין איר דעם קלאר ארויסגעשריבן לענגאויס די מגילה.
אום שבת ,אנדערש ווי די אנדערע ספרים וואס אייבערשטנ'ס נאמען.
מ'מעג פארט ראטעווען וויבאלד זיי פארמאגן דהפאיוראנבפעשיעםכרו"מלטיב"עיעומלדיעם?
אין זיך דעם שם ה'. עס איז גאר אינטערעסאנט דער פאקט אז
מיר ווייסן (עי' מגילה ט .ועוד) אז תלמי מלך אצינד לאמיר דורכגיין זיינע טעמים: איינע פון די גרעסטע ראשונים – דער ראב"ד
מצרים האט טאקע שפעטער באפוילן פאר די דער ערשטער טעם ,אז מרדכי האט השני (שווער פונעם ראב"ד השלישי ובעל
אידן איבערצוזעצן די תורה אויף זייער שפראך. מורא געהאט אז די פרסיים וועלן עס איבערזעצן "השגות הראב"ד") ,באציט זיך דערצו אין זיין
אלזא ,מרדכי'ס חשש איז געווען באגרינדעט, אין זייער שפראך און דער שם ה' וועט ליגן צווישן "ספר האשכול" (סוף סי' כ' ,הלכות סדר הסדרים
נאכדערצו ווען ער איז געווען דער "משנה זיי ,ווערט אויך געברענגט אין מדרש לקח טוב של כל השנה) ,און געט אן נישט ווייניגער ווי פיר
למלך" אחשורוש ,וואס געוויס וואלט די דאזיגע אויף מגילת אסתר (וואס שרייבט מיט א פשטות: טעמים ,אין נאמען פון "הגאון" רב סעדיה גאון.
מעשה איבערגעזעצט געווארן פאר די פרסיים, "לפי שנכתבה במלכי מדי ופרס" ,און נישט נאר לאמיר דא דורכגיין זיינע פיר יסודות'דיגע
און אפילו צו זייערע "דברי הימים אשר למלך אלס חשש) ,און אינעם "מרדכי" אויף מסכת תירוצים ,און זען וואס עס איז דא צוצולייגן
אחשורוש" (ווי דער אבן עזרא טענה'ט טאקע, שבת (קטז ,:אות שצ"ו) .דער מרדכי לייגט דארט
אויך צו ,אז דאס איז דער אורזאך פארוואס אויב אדער מעיר זיין דערויף:
זע שפעטער). ס'איז נישט געשריבן געווארן פינקטליך ווי עס א' — מרדכי האט געוואוסט אז די פרסיים
אזוי אויך וועלן מיר אצינד בעסער דארף צו זיין ,פארמאגט עס נישט די ספעציעלע וועלן איבערזעצן די מגילה אין זייער שפראך,
פארשטיין דאס וואס עס שטייט אין "מגילת און השי"ת האט נישט געוואלט אז זיין נאמען
זאל ליגן צווישן די פרסיים.
ב' — ענליך צו דעם ,אז עס קען גאר זיין
ערגער פון דעם ,ווייל די פרסיים וועלן מעגליך
איבערזעצן די מגילה און איבעראל וואו עס
שטייט דעם אייבערשטנ'ס נאמען וועלן זיי דאס
אויפטוישן מיט זייער געטשקע ,כאילו יענער איז
געשטאנען אין שפיץ פונעם נס.
ג' — וויבאלד עס איז נישט געווען קיין
אפענעם נס אזויווי די ניסים פון מצרים ,נאר עס
איז געווען בדרך הטבע ,און דער באשעפער האט
נישט געוויזן זיין גרויסן האנט מיט א פרסום,
דערפאר האט מען באהאלטן זיין נאמען .דער
ראב"ד לייגט צו ,אז דאס איז "על דרך שאמרו:
אסתר מן התורה מנין ,שנאמר ואנכי הסתר
אסתיר פני".
ד' — מיר געפינען אין גמרא (ר"ה יח ,):אז
עס פלעגט זיין איינגעפירט צו שרייבן אין די
אגרות און שטרי-חובות אד"ג ,אז עס איז "כך
וכך ליוחנן כהן גדול לא-ל עליון" ,און די חכמים
האבן געזאגט אז ווען יענער וועט אפצאלן זיין
חוב וועט דער שטר זיך וואלגערן אין די מיסט,
און דעם אייבערשטנ'ס נאמען וועט ליגן בבזיון.
דערפאר האבן זיי מבטל געווען דעם מנהג ,און
פון גרויס שמחה האבן זיי אפילו קובע געווען
יענעם טאג אלס יום טוב .אלזא ,וויבאלד מיר זעען
דאך אין מגילת אסתר אז עס ווערט אנגערופן
אן "איגרת" ,ווי עס שטייט אין פסוק (ט ,כט):
" ֵאת ִא ֶ ּגֶרת ַהּפּוִרים ַה ֹּזאת" (וכדאיתא במגילה
יט ,).דערפאר כדי נישט צו פונאנדערשיידן
צווישן דעם איגרת און די אנדערע איגרות האט
איז בגימטריא "הטבע") ,און דערפאר וויבאלד ק' ,ועוד). תענית" ,איבערן טאג ח' בטבת ,אז עס איז
דא איז דער נס צוגעפירט געווארן בדרך הטבע, אויף דעם ארויף בויט זיך אויך דער געדאנק, א יום תענית וויבאלד אין יענעם טאג איז די
אז טראצדעם וואס דער אייבערשטער האט זיך תורה איבערגעזעצט געווארן אין גריכיש פאר
איז טאקע דער שם הוי"ה באהאלטן. כביכול באהאלטן אין דער מגילה ,ליגט אבער תלמי המלך ,און עס איז אראפ א פינסטערניש
אבער דער אמת איז אז ס'גייט פיל טיפער יא זיין נאמען באהאלטן אין דער שפראך פון אויף דער וועלט פאר דריי טעג .אין מסכת
פון דעם :דער אשכול האט דאך געזאגט אז דאס דער מגילה ,אנגעהויבן פון דאס וואס חז"ל זאגן סופרים (פ"א ה"ז) געפינען מיר אויך וואספארא
איז אויך דער טיפער באדייט פונעם מאמר חז"ל אז "מלך" גייט אויך ארויף אויפ'ן אייבערשטן, אפקלאנג עס האט איבערגעלאזט ביים אידישן
"אסתר מן התורה מנין ,שנאמר ואנכי הסתר און געענדיגט ביי די רמזים פונעם אריז"ל און פאלק ,אז דאס איז געווען אזא שווערער טאג
אסתיר פני" .אצינד ,לאמיר אריינקלערן א מינוט, אנדערע איבער דער שם הוי"ה און אנדערע פאר כלל ישראל אזויווי דער טאג וואס מ'האט
אויף וואס גייט דער דאזיגער פסוק ארויף? אויף שמות וואס ליגן באהאלטן אין ספעציעלע
די אידן וואס וועלן זיך געפינען אין גלות .וואו ראשי-תיבות און סופי-תיבות .דאס מיינט ,אז געהאט געמאכט דעם עגל .עד כדי כך!
האט פאסירט דער נס פורים? יא ,טאקע אין דער אייבערשטער האט זיך באהאלטן אין דער טראצדעם וואס אויבערפלעכליך וואלט זיך
גלות! דערפאר איז יענער נס געווען אויף א געקענט דאכטן אז עס איז גאר א חשיבות פאר
באהאלטענעם אופן פון "הסתר אסתיר פני" (כ"כ מגילה זעלבסט! כלל ישראל און פאר די הייליגע תורה ,אז אפילו
די גוים פאראינטערעסירן זיך אין איר ,איז אבער
בעבודת ישראל). דער נס פאקטיש דער אידישער בליק גענצליך אנדערש
אין ספר "דורש טוב לעמו" (להג"ר שמואל פורים דערויף ,און ווי מיר זעען דא אויך ,אז צוליב
טובי' שטרן זצ"ל ,נשיא אגודת הרבנים) ,שרייבט איז א טייל דעם האט מרדכי נישט געוואלט אריינלייגן דעם
ער ענליך צו דעם ערקלערנדיג אויך פארוואס פונעם אייבערשטנ'ס נאמען אין דער מגילה ,וויבאלד
אינעם נוסח "על הניסים" אויף חנוכה שטייט אור-אלטן ער האט געוואוסט אז די פרסיים וועלן דאס
"על עמך ישראל" ,און אינעם נוסח אויף פורים מלחמת
שטייט נאר "את כל היהודים" און נישט עם עמלק איבערזעצן אין זייער שפראך.
ישראל .און ער ענטפערט ,אז יעקב האט נישט
זוכה געווען צום נאמען ישראל נאר ווען ער א הערליכן רמז האב איך געזען פון הגה"ק
האט זיך אומגעקערט קיין ארץ ישראל ,אבער רבי יחזקאל'ע מערץ זצוק"ל (תפארת יחזקאל
אין חוץ לארץ וואו עס פעלט פונעם השראת הוספות ,נספח לספר הר יראה לאביו הגר"י, דער צווייטער טעם ,אז מרדכי האט
השכינה ,אזויווי חז"ל זאגן (כתובות קי" :):כל עמ' רכ"ג) ,אז דער אייבערשטער האט באהאלטן מורא געהאט אז די פרסיים וועלן עס איבערזעצן
הדר בחוצה לארץ דומה כמי שאין לו א-לוה", זיין נס דורך זיינע צוויי שליחים מרדכי און און אריינשרייבן זייער געטשקע אנשטאט דעם
האט דער באשעפער נישט צוגעלייגט זיין נאמען אסתר ,און ער האט אויך באהאלטן זיין נאמען אייבערשטנ'ס נאמען ,שטייט אויך אין דער
א-ל צו יעקב .דערפאר וויבאלד דער נס פורים אין די נעמען פון די דאזיגע צוויי שליחים ,ווייל הקדמה פונעם אבן עזרא אויף מגילת אסתר .ער
האט פאסירט אין חוץ לארץ ,ווערן די אידן במספר קטן זענען די נעמען מרדכ"י און אסת"ר לייגט דארט צו ,אז אזוי האבן טאקע די כותים
אנגערופן "יהודים" און נישט "עם ישראל" ,און געטון מיט דער הייליגער תורה ,ווען אנשטאט
פאר דער זעלבער סיבה ווערט דער שם הוי"ה בגימטריא פינקטליך דער שם הוי"ה! די ווערטער "בראשית ברא אלקים" האבן זיי
נישט דערמאנט אין דער מגילה ,וויבאלד עס איז אין א בחינה פון שני נביאים שנתנבאו בסגנון געשריבן "בראשית ברא אשימא" ,וואס דאס איז
אחד ,האט דער חסידישער "באר מים חיים"
א חוץ לארץ'דיגע מעשה. (ריש פ' קרח) און דער ליטווישער "נחלת דוד" דער נאמען פון זייער ע"ז.
מ'קען צולייגן צו זיין הערליכן געדאנק ,אז (דרוש ה' ,ד"ה ובאלה נבוא) צוגעלייגט דערצו לויט אונזערע אויבנדערמאנטע רייד ,איז
טאקע אין דער מגילה געפינען מיר כסדר דעם דעם זעלבן אינטערעסאנטן פונקט ,אז עס איז מעגליך צו זאגן אז דאס איז אויך געווען די
אויסדרוק "יהודים" און נישט ישראל ,צוליב דעם באקאנט אז דער שם הוי"ה איז מרמז אויף מידת פראבלעם וואס די אידן האבן געהאט מיט'ן
זעלבן אורזאך .אבער נאכמער פון דעם ,דער שם הרחמים און ניסים גלוים ,און דער שם אלקים איז
הוי"ה ליגט דאך באהאלטן אינעם ווארט יהודי מרמז אויף מידת הדין און דרך הטבע ("א-להים" איבערזעצן די תורה פאר תלמי המלך.
וואס שטאמט פונעם ווארט יהודה ,און דאס איז
דאך דער גאנצער געדאנק פון דער מגילה אז
דער שם ה' ליגט דארט יא – באהאלטענערהייט.
דאס איז אויך דער געדאנק פון אסתר מן התורה דער דריטער טעם ,אז וויבאלד דער
מנין ,פונעם פסוק ואנכי הסתר אסתיר פני וואס נס איז געווען באהאלטן אין דער טבע און
גייט ארויף אויפ'ן מצב פון גלות ,וואס דאן זענען עס איז נישט געווען אפן אזויווי די ניסים פון
די אידן אין חוץ לארץ וואו עס איז נישטא קיין יציאת מצרים ,האט מען אויך באהאלטן דעם
השראת השכינה און דער אייבערשטער'ס נאמען אייבערשטנ'ס נאמען אין דער מגילה ,און אז
דאס איז מרומז אינעם מאמר חז"ל" :אסתר מן
איז נישט אנפלעקט. התורה מנין ,שנאמר ואנכי הסתר אסתיר פני",
אזוי שרייבט אויך דער בעל "עקידת יצחק" אין
זיין פירוש אויף מגילה (אות קל"ב) ,און דאס
איז דער מערסט-באקאנטער טעם וואס ווערט
דער פערטער טעם ,אז וויבאלד חז"ל גענוצט דורך פילע בעלי מחשבה ובעלי דרוש
האבן נישט געוואלט אז די איגרות זאלן האבן (עי' ביאור הגר"א אגדות ב"ק צ"ב ע"ב ,קדושת
לוי קדושה ראשונה ,שיח יצחק [הוסיאטין] עמ'
אדר ב׳ תשע״ט 12
אינעם "ספר דברי הימים ממדי ופרס" ,און זענען דא נאך פארשידענע אינטערעסאנטע אויף זיך דעם אייבערשטנ'ס נאמען ,דערפאר
טראצדעם וואס זיי האבן ארויסגענומען נאר טעמים פארוואס דעם אייבערשטנ'ס נאמען האט מען נישט אריינגעלייגט דעם שם ה' אין
דעם אמת פונעם שקר דורך זייער רוח הקודש, ווערט נישט דערמאנט אין דער מגילה ,און מיר דער מגילה וואס איז אויך געווען אן איגרת,
דאך אבער איז די שפראך געבליבן ענליך צום דארף מען עטוואס אויסקלארן .ווייל אין דער
אריגינעלן נוסח וואו עס איז נישט דערמאנט וועלן אראפברענגען געציילטע פון זיי: גמרא דארטן זעען מיר אז חז"ל האבן דאס
ה' — דער נס פורים איז א טייל פונעם אור- נאר איינגעפירט נאך די צייטן פון מלכות בית
געווארן דעם אייבערשטנ'ס נאמען! אלטן מלחמת עמלק (וואס מיר זעען אז מ'האט חשמונאי ,און אצינד האט מען דאך געהאלטן
לויט דעם דאזיגן פשט וועלן אויך זיך באמיט צו באצייכענען המן אלס "אגגי" און עטליכע הונדערט יאר פריער ביים סוף גלות
פארענטפערט ווערן פילע אנדערע מרדכי'ן אלס "איש ימיני") ,וואס דער פסוק זאגט
מערקווירדיגע און אייגנארטיגע זאכן וואס מיר דערויף (שמות יז ,טז)ּ ִ " :כי ָיד ַעל ֵ ּכס ָיּ-ה ִמ ְל ָח ָמה בבל.
געפינען נאר אין דער מגילה ,א שטייגער ווי דאס ַלה' ַ ּב ֲע ָמ ֵלק ִמ ּדֹר ֹּדר" ,און חז"ל דרש'ענען (מדרש נאר דער אמת איז ,עס איז אלץ געווען
אויס'משל'ען דעם קייזערליכן הויף מיט אלע תנחומא פרשת תצא פי"א) אז דעם אייבערשטנ'ס א פשוט'ע זאך אז מ'שרייבט נישט דעם
פיטשעווקעס ,דאס נישט דערמאנען ארץ ישראל נאמען איז נישט גאנץ ביז עס וועט פארמעקט אייבערשטנ'ס נאמען אין אן איגרת אד"ג וואו
אין דער גאנצער מגילה ,דאס נישט דערציילן ווערן דער נאמען פון עמלק .לויט דעם קען מען עס קען צוקומען צו א בזיון ,נאר די גמרא
אנדערע פרטים איבער'ן דעמאלטיגן לעבן ,און זאגן אז דערפאר ווערט נישט השי"ת'ס נאמען דערציילט דארטן אז אנטיוכוס הרשע האט
נאך אסאך זאכן וואס די מפרשים מוטשען זיך דערמאנט אין מגילה (הקדמת מנות הלוי לרמ"א, גוזר געווען אז מ'טאר אין ערגעץ נישט שרייבן
צו ערקלערן .אבער לויט'ן בעל העקידה קומט דעם אייבערשטנ'ס נאמען ,און דערפאר ווען די
אויס אז מ'האט גענומען פונעם פרס'ישן דברי בשם זקן א'). חשמונאים האבן זיי באזיגט האבן זיי איינגעפירט
הימים און עס איבערגעשריבן מיט רוח הקודש, ו' — המן האט זיך דאך געמאכט פאר אן אז מ'זאל איבעראל שרייבן דעם אייבערשטנ'ס
אפגאט (עי' אסת"ר פ"ו ס"ב וסנהדרין סא,): נאמען ,אפילו אין פשוט'ע איגרות און שטרי-
איבערלאזנדיג די אריגינעלע שפראך. און וויבאלד המנ'ס נאמען ווערט אסאך מאל חובות .נאך א שטיק צייט ,ווען חז"ל האבן געזען
אזוי אויך איז דא א שטיקל משמעות דערצו, דערמאנט אין דער מגילה איז נישט פאסיג צו אז ס'קומט צו צו א בזיון ,האבן זיי מבטל געווען
פון דעם וואס די גמרא זאגט (מגילה ז ).אז דערמאנען דערינען דעם הייליגן באשעפער'ס דעם טייל אז מ'זאל שרייבן דעם אייבערשטנ'ס
ווען די חכמים האבן לכתחילה נישט געוואלט
אראפשרייבן די מעשה און עס קובע זיין לדורות, נאמען (יערות דבש ח"ב דרוש ב'). נאמען אין געווענליכע איגרות.
מיט'ן חשש אז ס'וועט ערוועקן קנאה ביי די ז' — חז"ל זאגן (ב"ר פ"ג ס"ו) ,אז דער לויט דעם קומט אויס ,אז ס'איז שטענדיג
גוי'אישע פעלקער ,האט אסתר זיי געענטפערט: אייבערשטער איז נישט מייחס שמו אויף א געווען אנגענומען צו היטן אויפ'ן אייבערשטנ'ס
"כבר כתובה אני על דברי הימים למלכי מדי שלעכטער זאך ,און וויבאלד דער נס פורים האט נאמען אז ס'זאל נישט צוקומען צו קיין בזיון ,און
ופרס" .אלזא ,זעען מיר פון דעם אז די מעשה איז פאסירט דורכדעם וואס אסתר הצדיקת האט דערפאר איז געווען א פשוט'ע זאך פאר מרדכי
שוין געווען אראפגעשריבן דורך די פרסיים ,און געדארפט חתונה האבן מיט אן ערל טמא ,וואס אז וויבאלד די מגילה איז א סארט איגרת איז
עס איז דא א מעגליכקייט אז פון דעם האט מען איז כביכול נישט לפי כבודו ית' ,נאר די אידן בעסער נישט צו שרייבן דעם אייבערשטנ'ס
זענען דאן נישט געווען ראוי פאר א ספעציעלן נאמען ,נאר פאר א קורצער תקופה אין די צייטן
אראפגעשריבן מגילת אסתר ברוח הקודש. נס נאר דורך דעם אופן ,דערפאר האט נישט פון די חשמונאים האט מען אוועקגעדרייט דעם
עס דארף אבער אנגעמערקט ווערן ,אז דער אייבערשטער דערמאנט זיין נאמען אין דער אנגענומענעם איינפיר כדי צו צייגן זייער נצחון
הגאון רבי יצחק אייזיק הלוי ,בעל דורות
הראשונים ,רייסט שטארק אראפ דעם דאזיגן מגילה (פתח עינים להחיד"א ,מגילה דף י'). אין די יוונים.
פשט ,און אטאקירט עס אלס עפעס וואס לייגט ח' — א גאר מחודש'דיגע פשט ,און ממש
זיך בכלל נישט אויפ'ן שכל ,אא"וו (עיב"ד בכרך פונקט פארקערט ווי די אויבנדערמאנטע פאטנעאדרמעישרםיעדענע
ו' עמ' ,266והשיג שם על ראב"ע שלא כדין כי ערשטע צוויי פשטים פונעם בעל האשכול,
לא כתב כן ,אלא שדבריו ישיגו על הבעל עקידה, שרייבט דעם בעל "עקידת יצחק" אין זיין הקדמה אויסער די אויבנדערמאנטע פיר טעמים,
ויעו' בספר בינו שנות דור ודור לרנ"ד רבינוביץ צום פירוש אויף דער מגילה :אסתר האט געבעטן
פון די אנשי כנסת הגדולה אז מ'זאל איבערזעצן
עמ' רכ"ד) . די מגילה פון דאס וואס איז געווען פארשריבן
ע"פ דעת שו"ת בעניני איר קענט יעצט
קדשו של עבודת השם סובסקרייבן צו באקומען
דעם חודש׳ליכן תורה-
הרה"ק ⋅ שיעורים אין ספרי ברסלב זשורנאל ״לבלר״ צוגעשיקט
רבי נחמן ⋅ דברי תורה על פרשת השבוע צו אייך אין ּפאסט-קעסטל,
מברסלב ⋅ וועכנטליכע סעילס אויף ספרי ברסלב פאר אן אּפצאל פון $100
פאר 12אויסגאבעס.
זצ"ל און נאך
phone: 718.928.3347 Ext. 2
רופט די האטליין: email: [email protected]
718.362.8870
ארץ ישראל 079.704.0073
ענגלאנד 0330.350.3064תיקון הכללי :ט"ז ל"ב מ"א מ"ב נ"ט ע"ז צ' ק"ה קל"ז ק"נ
לע"נ ר' אברהם ע"ה בן ר' משה דוד הי"ו געטץ
קגעמאאולוענעע
און דער קאווע ּפראצעדור
הגאון רבי אשר עקשטיין שליט"א ,דומ"ץ ק"ק בעלזא
בארה״ב ,שילדערט זיין באזוך אין די קאלאמביע קאווע
פאבריקן און ברענגט אהיים זיין באשלוס אנבאלאנגט די
שאלה'דיגע "גראונד קאווע" אום שבת ,און די השתדלות
הינטער די קוליסן עס צו קענען כשר'ן אויף שבת
הרב שבתי הורוויץ
אדר ב׳ תשע״ט 14
אין דעם גאנצן קאווע גלאז ,און די מעלה י חשוב׳ע ״לבלר״ ליינער האבן שוין געליינט איבער דער שאלה פון אד
דערפון איז אז דאס קען מען מאכן סיי
וואו אימער מען איז ,מען דארף בסך הכל פרישן סארט "גראונד [צעמאלענע] קאווע" (לבלר )#2און ווי אזוי הגאון
א גלעזל הייס וואסער ,וואס אויסער דעם הרב פ ַאלק פון געיטסהעיד שליט"א האט פארבאטן איר באניץ אום שבת,
וואס עס מאכט זיך די אינסטענט קאווע, צוליב דעם וואס עס פארמאגט א געוויסע פראצענט פון בלויז געבראטענע
ווערט בחדא מחתא אפגעבראטן דאס אבער אומגעקאכטע קאווע בונדלעך וואס ווערט הערשט געקאכט ווען
ביסל פראצענט רויע קאווע וואס האט
דער אידל מאכט זיך זיין קאווע שבת צופרי.
אלע טעמים. היינט ברענגט אייך "לבלר" אן אויסשליסליכן שמועסן מיט'ן גרויסן גאון בשדה
הכשרות הגה"צ רבי אשר עקשטיין שליט"א ,וועלכער איז פערזענליך אראפגעפארן קיין
געמישטע קאלאמביע צו באטראכטן מקירוב מקום די קאווע פראצעדור ,און ברענגט אונז אהיים א
קאווע בשבת לעבעדיגן גרוס ווי אזוי קאווע ווערט געקליבן ,געבראטן ,געריבן ,געקאכט און געווינט-
צו מאכן אט די געמישטע קאווע אום שאוולט .ליינט און לערנט א באלערנדע פרק אין הלכות קאווע בשבת.
שבת ,איז א גרויסע שאלה .עס איז בעצם
נישט קיין שאלה ,נאר א קלארע תשובה! געמישטע קאווע קאווע – חמר מדינה
עס איז אסור מדאורייתא צו מאכן דעם
סארט געמישטע קאווע אום שבת .דאס ווי די לבלר ליינער זענען שוין קאווע איז א משקה וואס מען טרינקט
הייסט ,אינעם זעלבן קאווע שטיבל קענען באקאנט פונעם שמועס מיט הגאון שוין פאר לאנגע יארן .קאווע ווערט שוין
ליגן צוויי פלעשער קאווע ,דער אינסטענט הרב פאלק שליט"א ,האט מען אין דער דערמאנט אין פריערדיגע פוסקים לגבי
קאווע וועט זיין מותר לכתחילה צו מאכן לעצטער צייט אנגעהויבן פארקויפן א נייע פארשידענע הלכה טעמעס ,סיי לגבי
אום שבת ,ווידער די געמישטע קאווע – סארט קאווע ,וואס האט דערין ביידע ,סיי וועלכע ברכה מען דארף מאכן דערויף,
וואס זעט אויס כמעט די זעלבע – וועט די "אינסטענט" קאווע און סיי די רויע ספעציעל לגבי פסח ,צי דאס איז קטניות
זיין אן איסור דאורייתא צו מאכן אום שבת צי נישט .עס איז באקאנט די משנה ברורה
צוליב די פראצענט רויע קאווע וואס עס קאווע.
"סט ַארב ָאקס" איז געווען דער לגבי מאכן קאווע אום שבת.
אנטהאלט. ערשטער וואס האט ערפינדן די סארט די קאווע פון וואס די פוסקים
די עיקר באקאנטע פירמע וואס געמישטע קאווע .ביז היינט ,אויב איינער רעדן ,איז דאס וואס מיר רופן היינט
פארקויפט די סארט קאווע איז האט געוואלט האבן א פריש געבראטענע "געבראטענע קאווע" ,אמאל איז בכלל
"סטארבאקס" ,עס איז אויך פארהאן נאך קאווע אונטערוועגנס ,האט ער דאס נישט געווען דער מושג פון "אינסטענט
א פירמע וואס א היימישער יונגערמאן געדארפט קויפן ביי זיי אין געשעפט, קאווע" ,דאס איז א נייע ערפינדונג פון
האבן זיי ממציא געווען אז אינעם גרייטן בסך הכל די לעצטע פערציג-פופציג יאר.
ברענגט גראדע אריין פון קאלאמביע. פלאש פון אינסטענט קאווע ,האבן זיי די אריגינעלע קאווע איז א בונדל
למעשה ,אויפ'ן קאווע פלאש קען אריינגעלייגט עטליכע פראצענט פון וואס וואקסט אויף א בוים ,מען צעמאלט
מען זען אז דאס איז געמישטע קאווע, רויע געמאלענע קאווע ,און היות רוב עס ,מען בראט עס ,מען קאכט עס אויף
ווייל עס שטייט דערויף ארויפגעשריבן פראצענט איז די אינסטענט קאווע ,קען און עס ווערט א קאווע .שפעטער איז
"הונדערט פראצענט אינסטענט קאווע, מען עס טרינקען אפילו עס אנטהאלט געקומען "אינסטענט" ,אבער היינט איז
פארמאגט אויך מייקראגראם קאווע". דערין אויך רויע קאווע ,אנדערש ווי ווען מען שוין צוריק צום אמאל .וויבאלד אסאך
דאס הייסט אז ווען איינער קויפט מסיח א מענטש מאכט זיך א "טערקישע קאווע" מענטשן האבן ליב פרישע געבראטענע
לפי תומו א שאכטל "אינסטענט קאווע", וואס מען דארף ערשט אויספילטערן פון קאווע ,זענען דא פארשידענע מאשינען
דארף ער נישט חושד זיין אז עס איז די שטיקלעך .זיי האבן עס פאכמאניש וואס בראטן די קאווע בונדלעך פריש
א פראבלעמאטישע זאך ,נאר ווען עס אויסגעארבעט אז די רויע בונדלעך זענען על אתר ,אבער פארשטייט זיך אז שבת,
שטייט אז עס האט "אינסטענט ענד גאר שטארק צעמאלן ,אויף א ספעציעלן ווען מען קען נישט ניצן די מאשינען ,ניצט
מייקראגאם קאווע" ,דעמאלט דארף וועג ,און די קליינע פראצענט רויע קאווע מען די "אינסטענט" קאווע ,וואס איז שוין
גיט אריין גאר א געשמאקן טעם און ריח
געקאכטע קאווע.
אדר ב׳ תשע״ט 15
אינעם פאבריק און זען ווי אזוי די קאווע בראט מען אכטונג געבן .דער שינוי איז נראה לעינים,
זיך ,אבער עס איז זייער שווער נאכצוגיין די הגם עס וואלט בעסער געווען ווען עס וואלט
פארמערס וואס זיי טוען מיט די קאווע ביז ווען געשטאנען אויפ'ן פלאש בפירוש אז "שבת דארף
מען אכטונג געבן דאס צו ניצן" ,דאס דארף מען
עס קומט אן אינעם פאבריק.
שוין אבער פועל'ן ביים מוכר.
מיין באזוך אין קאלאמביע יעצט לאמיר צולייגן אויף קליין געלט
פארוואס עס איז א הארבע שאלה צו ניצן די
מיט עטליכע חדשים צוריק האב איך געמישטע קאווע אום שבת ,בפשטות אפילו אין
פערזענליך באזוכט אין קאלאמביע ,טאקע
צוליב דעם ענין ,צו באטראכטן פון דער נאנט ווי א כלי שלישי אויך.
אזוי מען מאכט קאווע. מאי קאווע? דתנו רבנן
איך בין געווען ביי עטליכע פאבריקן ווי די
פארמערס גרייטן צו די קאווע בונדלעך ,איך צום ערשטן דארפן מיר גרינטליך פארשטיין
האב געזען אז אלע מאכן עס דעם זעלבן וועג. די עצם סוגיא פון "מאי קאווע" ,וואס איז דאס
איך האב געזען ווי אזוי זיי נעמען אראפ די
שאלעכץ .איין שאלעכץ נעמען זיי אראפ דורכ'ן קאווע?
ווייקן אין וואסער ,איינפאכע ריינע וואסער; זיי קאווע בונדלעך וואקסט אויף א בוים .די
קענען גארנישט אריינמישן אין דעם וואסער, אריגינעלע קאווע רופט מען א "קאווע טשערי".
ווייל אויב מישן זיי אריין סיי וואס ,וועט עס עס וואקסט א קליינע בונדל ,דער בונדל איז
אריינגעבן א פרעמדן טעם אין די קאווע ,און ווען ארומגענומען מיט אסאך שאלעכצער ,עס האט
עס וועט שפעטער אנקומען צו דער פאבריק, א דיקע שאלעכץ ,שפעטער האט עס א דזשעל,
וועלן זיי דאס נישט וועלן קויפן ,ווייל זיי טעסטן אויף דעם איז דא נאך א שאלעכץ ,דאן איז דא
דאס און מאכן זיכער אז עס איז ריינע אריגינעלע א דינע אונטערשיכט ,און אונטער דעם אלעמען
קאווע בונדלעך. טרעפט מען דעם קאווע בונדל.
שפעטער איז דא א צווייטע שאלעכץ וואס קאווע בונדלעך וואקסן אין געוויסע
מען נעמט אראפ דורכ'ן דאס טריקענען אונטער ווארעמע לענדער .אין קאלאמביע וואקסט
דער זון .עס ליגט אויסגעשפרייט אויפ'ן פעלד אסאך קאווע ("קאלאמביען קאווע") ,אין בראזיל
אונטער דער ברענענדיגער זון ,וואס טוט
אויפלאזן דאס דינע שאלעכץ וואס ווערט נעלם וואקסט אסאך קאווע ("בראזיליען קאווע").
די קאלאמביע קאווע בונדל ,אנטהאלט
פונעם קאווע בונדל. בלויז בערך איין פראצענט קאפעין (,)caffeine
דארט האב איך געזען מיט די אייגענע ווידער די בראזיליאנער קאווע בונדל האט
אויגן אז בעצם איז נישט דא קיין שאלות אז צווישן דריי און פיר פראצענט קאפעין פאר
די פארמערס זאלן פאטשקען מיט סיי וועלכן יעדן בונדל .אבער דער טעם פון די קאלאמביע
דבר האסור מיט די קאווע בונדלעך ביים דאס קאווע – אפילו עס האט ווייניגער קאפעין – איז
צוגרייטן פאר דער פאבריק .למעשה קומט א פיל מער געשמאקערע טעם פון בראזיליאנער
אן צום פאבריק מער ווייניגער א ריינע קאווע
בונדל ,עס האט נאך אויף זיך דאס שאלעכץ קאווע.
אין קאלאמביע ,וואקסן די קאווע אויף די
וואס מען רופט "די סילווער ליינינג". בערג און אין די וועלדער ,פריוואטע פארמערס
טוען וואקסן די קאווע ,זיי ברענגען די בונדלעך
טעם כעיקר צו די פאבריקן וועלכע טוען דאס איבערארבעטן
און פראדוצירן .די פאבריקן ווילן זיך נישט
דער אויבערשטער האט אזוי באשאפן די טבע אפגעבן מיט די אלע שיכטן שאלעכץ אויף
פונעם קאווע בונדל אז בכדי ארויסצובאקומען די בונדלעך ,אזוי אז ווען די קאווע בונדלעך
די טעם פון די קאווע ,מוז מען דאס צום ערשט קומען אן צו די פאבריקן דארף דאס שוין
בראטן ,אלע קאווע בונדלעך זענען געבראטן, קומען אפגעשיילט פון אלע שאלעכץ .איך האב
און דערנאך קען מען באשליסן וועלכע סארט אפילו אמאל געהערט איבער א שאלה אז ווער
קאווע מען וויל דערפון מאכן .עס זענען ווייסט וואס די פארמערס טוען מיט די אלע
דא קאווע מיט קאפעין ,ווידער איז דא "די- שאלעכצער ,דערפאר איז טאקע זייער שווער
קאפינעיטעט קאווע" ,וואס ,ווי יעדער ווייסט, צו געבן א הכשר אויף קאווע "משעת קצירה",
איז דאס קאווע וואס מען האט ארויסגענומען און אויף די הכשרים פאר קאווע כשר לפסח
וועט מען אפט זען אז עס שטייט בלויז "משעת
טריה ואילך" ,ווייל מ'קען טאקע אריינקומען
אדר ב׳ תשע״ט 16
פון דארט ווייטער פון איין טאפ צום אנדערן, דערפון די קאפעין.
אלעס בכדי דאס וואסער זאל ארויסציען יעדעס ווי אזוי נעמט מען ארויס די קאפעין?
ביסל טעם וואס עס איז געבליבן אין די קאווע דאס ארויסנעמען די קאפעין טוט מען פאר'ן
בונדלעך .פון יעדן טאפ וואס דאס פארט בראטן ,דורך דעם וואס מען ווייקט עס אין
אריבער ,ווערט עס ריינער פון די עצם בונדלעך, וואסער און מען דורך דעם ארויס די קאפעין.
וועלכע בלייבן שטעקן אונטערוועגנס ,אזוי אז דאן איז דא מער א מאדערנע וועג וואס ארבעט
ווען עס קומט אן צום לעצטן טאפ איז עס שוין בעסער ,אז מען ווייקט די קאווע בונדלעך אין
אלקאהאל ,דאס ציט ארויס די קאפעין פון די
כמעט א ריינע משקה. קאווע און עס גייט אריין אין די אלקאהאל.
דאן שיקט מען אריין דעם קאווע-סענס אין דאס איז טאקע א שאלה לגבי פסח ,ווייל
א גרויסן מאשין המכונה א "ספרעי דרייער", אלקאהאל ,כידוע ,קען זיין חמץ אדער קטניות,
דאס איז עטליכע שטאק הויך .אין דעם מויער דארף מען טאקע וויסן אז "די-קעפינעיטעד"
איז בערך 400גראד הייס ,און ווי נאר די קאווע- ( )decafקאווע דארף האבן א גוטן הכשר
וואסער קומט אהין אריין ,טריקנט זיך עס אויס, אויף פסח (טראץ דעם וואס מען האט גוט
עס ווערט א פוידער שטויב ,דאס ציט ארויס אפגעוואשן די בונדלעך עס זאל נישט האבן
דאס גאנצע וואסער לחלוליות פונעם קאווע ,און א טעם פון אלקאהאל ,קען עס אבער האבן א
בליעה פון אלקאהאל) ,אנדערש ווי געווענליכע
מען בלייבט בלויז מיט די קאווע זעלבסט. געבראטענע קאווע וואס מען האט גארנישט
דער חילוק פון די אינסטענט "טעיסטערס
טשויס" קאווע און די אנדערע געמאלענע קאווע באזונדערט געטון דערמיט.
איז אלעמאל געווען ,אז די אינסטענט קאווע
איז זייער דין צעמאלן און צעגייט גלייך אין אינסטענט קאווע
וואסער ,ווידער די עכטע קאווע האט גרעסערע
אלנפאלס ,אפגעזען צי די קאווע בלייבט
שטיקלעך און צעגייט נישט אזוי שנעל. מיט'ן קאפעין צי נישט ,דארף מען עס צום ערשט
אויפ'ן וועג אראפ פונעם טורעם ("ספרעי
דרייער") מישט מען צוריק אריין אביסל בראטן.
וואסער אין די אינסטענט קאווע שטויב ,בכדי נאכ'ן בראטן טוט מען דאס צעמאלן ,ויקרא
אז די שטיקלעך זאלן זיך קלעבן ,אבער דאס שמו בישראל "גר ַאונד ק ָאפי" .דאס זענען די
איז בסך הכל א לח וואס איז געווארן א יבש, געווענליכע קאווע-שטויב וואס מען קויפט אין
דערפאר צעגייט עס אזוי שנעל אין הייס וואסער געשעפט ,דאס איז "קאווע" ווען מען רעדט אין
און ווערט צוריק א לח ,אנדערש ווי געמאלענע שולחן ערוך ,און דאס איז די קאווע וואס ווערט
קאווע וואס איז אן אמת'ע יבש און געדויערט דערמאנט אין אלע פוסקים ,און ווי יעדער חדר
יונגל ווייסט ,טאר מען נישט ארויפגיסן אום
דעריבער לענגער עס זאל צעגיין. שבת הייס וואסער אויף די קאווע ,ווי דער רמ"א
לויט דעם קומט אויס אז מעיקר הדין איז ביי פסק'נט אז "יש בישול אחר אפיה וצליה" ,דאס
אינסטענט קאווע נישטא קיין בישול אחר בישול, הייסט אז הגם ביי א דבר יבש איז "אין בישול
און מען וואלט געקענט אריינלייגן אינסטענט אחר בישול" ,אבער ביי א זאך וואס איז געבראטן
"טעיסטערס טשויס" קאווע אין הייס וואסער, אדער געבאקן איז יא שייך בישול אחר בישול,
ווייל ביי א דבר יבש איז דאך אין בישול אחר וואס דאס איז נישט נאר ביי עירוי מכלי ראשון,
בישול. נאר אויך ביי א כלי שני.
די סיבה פארוואס מען דארף מאכן די דאס איז אלעס ביי געבראטענע "גראונד
קאווע אין א כלי שני אדער אפילו שלישי ,איז
בעיקר צוליב צוויי חומרות .איין חומרא ווערט קאווע".
דערמאנט אין פרי מגדים ,און דער ביאור הלכה ווידער איז פארהאן "אינסטענט קאווע",
ברענגט עס ,דאס איז די שאלה לגבי א זאך וואס דאס איז שוין אריבער א פראצעדור ,מען
וואס איז געקאכט געווארן און נאכדעם געבאקן נעמט די קאווע ,מען קאכט דאס אויף נאכאמאל
געווארן .דער פרי מגדים זאגט אז יש בישול אחר און נאכאמאל ,א סך הכל פון זיבן מאל אין זיבן
בישול ואפיה ,און וויבאלד די קאווע איז געבאקן באזונדערע טעפ ,אזוי אז דאס וואסער זאל
געווארן ביים אויסגעטריקנט ווערן ,דארף מען באקומען אין זיך די גאנצע טעם וואס ס'ליגט אין
עס מאכן נאר אין א כלי שני אדער שלישי ביים די קאווע .דאן ווערט די קאווע געמישט מיט די
בונדלעך אריבערגעפירט צו א פרישן טאפ ,וואו
מאכן א גלעזל קאווע. עס ווערט ווידעראמאל געקאכט ,און עס פארט
כידוע דינגט זיך דער ביאור הלכה אויפ'ן
פמ"ג ,אז די אפיה קען נישט מבשל זיין די
פריערדיגע בישול ,און פונקט אזוי ווי עס איז אין
אדר ב׳ תשע״ט 17
קומט צו מלאכת שבת. וואסער אין ביהמ"ק איז שוין נישט געווען ראוי בישול אחר בישול ,איז אין בישול אחר בישול
אין שו"ת גינת וורדים איז מען שוין דן לגבי צום טרינקען נאך דער צביעה ,עס איז געווארן ואפיה .לחומרא איז טאקע בעסער דערפאר צו
געבראטענע קאווע .ער רעדט בעיקר בימיו ווען אויס אוכל ,אנדערש ווי ביי קאווע ,וואס אדרבה, ניצן א כלי שלישי ,ווייל אפילו אויב מען האלט
מען פלעגט צוגרייטן ערב שבת קאווע סענס, עס מאכט עס גאר ראוי לאכילה .דאס איז טאקע אז יש בישול אחר אפיה ,און די אפיה האט מבטל
און ער איז דן אויב די קאווע סענס האט זיך וויכטיג צו וויסן לגבי די סארט ביה"כ סיסטעם געווען די בישול ,איז אבער ביי א כלי שלישי
אויסגעניצט ,צי מען מעג אום שבת ארויפגיסן וואו דאס וואסער ווערט געפארבט ,וואס דאס זיכער אז אין בישול אחר אפיה( .דער טאפ איז
פרישע הייס וואסער אויף די געבראטענע קאווע מאכט אז דאס וואסער זאל מער נישט זיין ראוי א כלי ראשון ,דאס ערשטע גלעזל איז א כלי שני,
בונדלעך (וואס זענען נאר געווען געבראטן ,אבער לאכילה ,און דאן איז יש צביעה במים ,פונקט ווי ווען מען גיסט עס איבער אין א צווייטן גלעזל
נישט געקאכט ,ווייל דאן איז דאך נישט געווען אין ביהמ"ק .דער וואס האט אזא סיסטעם דארף
דער פאטענט פון "אינסטענט") .ער צייכענט איז עס כלי שלישי).
דארט צו א רא"ש אין מס' שבת אז ביי סממנים עס אפהאקן בעפאר שבת. עס איז דא נאך א סיבה פארוואס מען זאל
זאגט מען אייביג אז יש בישול אחר בישול, מחמיר זיין נישט צו מאכן די קאווע גלייך פון א
וטעמו ונימוקו עמו ,ווייל ווען מען קאכט פלייש געמאלענע קאווע כלי ראשון ,ווייל ביי יבש איז טאקע אין בישול
אדער קארטאפל ,איז די סיבה פונעם קאכן די אחר בישול ,ווידער ביי לח ,איז דער מגן אברהם
תכלית עס צו קענען עסן ,אבער ווען מען קאכט די אלע פריערדיגע התרים זענען אבער דן ביי א "יבש הנעשה לח" ,לדוגמא שמאלץ וואס
געווירצן ,קאכט מען עס בכלל נישט אז עס זאל נאר גילטיג ביי "אינסטענט" קאווע ,וואס איז ווערט צעלאזט נעבן פייער .דער מגן אברהם
גרייט ווערן צום עסן ,נאר ארויסצונעמען דעם שוין פולקאם געקאכט געווארן פריער ,אבער די איז מקיל אבער ער ברענגט אז דער לבוש איז
טעם ,וממילא ווילאנג מען קאכט עס נאכאמאל רגע וואס מען מישט אריין דערין א פראצענט מחמיר .אזוי אויך זענען מחמיר דער שו"ע הרב
און נאכאמאל ארויסצונעמען דעם טעם ,איז יש פון פרישע געמאלענע קאווע – זיי מישן אריין אין סידור און דער מהר"ם שיק ,למעשה זענען
דריי אדער פינף פראצענט ,געוואנדן לויט דער מיר טאקע מחמיר אז ביי א יבש הנעשה לח איז
בישול אחר בישול אפילו אלף פעמים. פירמע – דאן גייט עס שוין אריין אין א נייע יא דא בישול אחר בישול ,ממילא אפילו קאווע
דער ישמח משה האט אן ענליכע שאלה אין סארט קאטעגאריע ,עס האלט שוין נאך "צלי" איז א יבש וואס אין בישול אחר בישול ,אבער די
שו"ת השיב משה ,ווי איינער פרעגט אן צי ער אבער נישט נאך "בישול" ,וואס אין א כלי שני רגע וואס איך לייג צו דאס וואסער ווערט עס א
מעג אריינגיסן שבת קאכעדיג וואסער אין אן איז זיכער אסור ווייל "יש בישול אחר צלי" אין לח וואס יש בישול אחר בישול ,דערפאר לייגט
אפגעקאכטן טשאלנט ,ביידע זענען א כלי ראשון מען עס אין א כלי שני וואו עס איז בפשטות מער
על האש .דער שואל טענה'ט דארט אז מען זאל א כלי שני.
דאס נישט מעגן טון אום שבת ,ווייל וויאזוי מעג ביטול קומט נישט דא אריין ,צו זאגן אז די נישט דא די שאלה.
מען נעמען איינפאכע הייס וואסער און דאס געמאלענע בלויז-געבראטענע קאווע זאל בטל אינסטענט קאווע ,לויט דעם ,וואלט מען
ווערן אין די געקאכטע"-אינסטענט" קאווע, מעיקר הדין געקענט מאכן אין א כלי שני ,ווייל
פארוואנדלען אום שבת אלס טשאלנט? ווייל למעשה דערקענט מען גלייך די געמאלענע לויט די ביאור הלכה איז אין בישול אחר בישול
דער ישמח משה זאגט דארט אין דער קאווע וואס שווימט ארויף אויפ'ן אויבערפלאך ואפיה ,נאר מען איז מחמיר צוליב די חומרת
תשובה ,אז איינמאל עס איז ראוי לאכילה ,איז פונעם גלעזל ביים מאכן א קאווע ,מען קען דאס הפרי מגדים ,ווי אויך איז דא נאך א סיבה
נישט דא מער קיין "המשך בישול" ,און וויבאלד אפילו צעטיילן פאר מען מאכט די קאווע ,און א מחמיר צו זיין צוליב די מילך וואס מען לייגט
סיי דער טשאלנט און סיי דאס וואסער זענען זאך וואס איז נראה לעינים קען נישט בטל ווערן. אריין ,ווייל די מילך איז נישט אינגאנצן געקאכט
ראוי לאכילה ,איז אפילו ווען מען שטעלט זיי אויסער דעם ,לגבי שבת טרעפט מען אז עס איז געווארן ,עס איז נאר "פעסטורייזט" ,דערפאר
צוזאם ווערט עס נישט א פרישע בישול .ווי דא אן איסור בישול אפילו אויב עס וואלט בטל זענען דא וואס זאגן אז וויבאלד די מילך איז
ערווענט ,איז דאס אבער נאר ווען מען קאכט געווארן (זע מגן אברהם לגבי זאלץ וואס מען נישט גענצליך געקאכט ,קען הערשט זיין די גמר
עס בכדי עס זאל ווערן ראוי לאכילה ,ווידער לייגט אריין אין א טאפ) ,ווייל הלכות ביטול איז הבישול ביים אריינלייגן די הייס וואסער ,אבער
אויב קאכט מען עס ארויסצונעמען א טעם אדער נאר שייך אין יורה דעה ענינים ,נישט ווען עס אין א כלי שלישי איז שוין נישטא די פראבלעם,
ווי אויך שטייט אין חיי אדם אז ביי "יד נכוות"
קאליר ,ווערט דער בישול יא נמשך.
איז יש מקום להחמיר אפילו אין א כלי שני.
אז מען שרייבט איבער קאווע דארף מען
דערמאנען דאס וואס דער צעהלימער רב זצ"ל
שרייבט אין א תשובה (אין מגדלות מרקחים) אז
מאכן אינסטענט קאווע אום שבת איז אייביג א
דאורייתא ,אלס איסור צובע! און הגם "אין צביעה
באוכלים" ,איז אבער "יש צביעה במים" ,וואס
דאס איז געווען דער עיקר צביעה אין ביהמ"ק
ביי שחיקת סממנים ,וממילא טאר מען לויט דעם
נישט מאכן קיין קאווע אום שבת אפילו אין א
כלי רביעי .די תשובה איז א דבר תמיה בעיני,
ווייל עס איז שוין מבואר אין א תשובה אין חכם
צבי אז דאס איז נישט קיין טענה ,ווייל דאס
אדר ב׳ תשע״ט 18
גייט יעצט די פראצענט רויע קאווע געקאכט ביז אן אינטערעסאנטע זאך זאגט דער חת"ס
ווערן אינעם קאווע גלעזל. דערווייל, אין די תשובות ,אז דאס וואס דער גינות וורדים
קען מען זאגט אז ביי קאווע איז יש בישול אחר בישול,
אז מען באמערקט שטייט אויפ'ן פלאש דאס איז נאר ווען מען עסט נישט די קאווע,
"מייקרא-גראונד קאווע"; עס איז נישט אבער ווידער אבער אין די ערטער וואס מען עסט די
איינפאכע געמאלענע קאווע ,עס איז "מייקרא- נישט קאווע בונדלעך (מען מישט עס מיט צוקער
גראונד" ,ווייל מ'קען נישט טרינקען געמאלענע ניצן יענע וכדו') הייסט עס דארט א מאכל און נישט קיין
רויע קאווע ,נאר דאס איז צעמאלן זייער איידל, סארט
ממש ווי מעל .דאס איז א מעלה להלכה ,אז די קאווע סממנים ואין בישול אחר בישול.
מטרה איז אז מען זאל עס קענען עסן ,און דאס אום ווי לאנג גייט אן בישול אחר בישול ביי
איז נישט געמאכט בלויז אויף ארויסצונעמען שבת, קאווע אויב מען וויל דעם טעם? אויף דעם זאגט
דעם טעם ,נאר טאקע צו קענען עסן ,וממילא ווייל עס דער גינת וורדים אז דאס איז גילטיג ווילאנג עס
איז א קומט נאך ארויס א פליטה ,אפגעזען צי עס איז
איז ביי דעם נישט דא בישול אחר בישול. שאלה א כלי שני אדער אפילו שלישי אדער רביעי ,א
איך וויל אייך מגלה סוד זיין ,זייענדיג שטייגער ווי קלי הבישול וואס איז מבשל אפילו
פערזענליך אינעם קאווע פאבריק ,האב איך
דארט אנטדעקט אן אינטערעסאנטע זאך ,אז אין א כלי שני.
צוויי פראצענט פון די געמאלענע קאווע לייגן
זיי אריין נאך פאר מען הייבט עס אן צו קאכן לאקשן זופ
(ווי פריער ערווענט אז מען קאכט די קאווע
זיבן מאל) ,זיי לאזן אבער איבער איין פראצענט דאס וועט כאפן א נפקא מינה ביי די שטארק
געמאלענע רויע קאווע וואס זיי לייגן הערשט פארשפרייטע "אינסטענט נאדל זופ" (noodle
אריין ממש צום סוף ,אז דאס זאל זיך שפירן ,)soupוואס בעצם איז די לאקשן שוין געקאכט,
און טאקע דערפאר ווערט עס גרייט "אינסטענט"
זייער פריש ביים טרינקען. על אתר (אנדערש ווי געווענליכע רויע לאקשן
איך האב דארט מציע געווען פאר די וואס מען קויפט אין געשעפט ,וואס איז נאך
קאמפאני אז פארוואס זאלן זיי איבערלאזן איין נישט געקאכט ,נאר איז טריקענע טייג ואינו
פראצענט רויע קאווע אויף שפעטער ,וואס דאס
מאכט אונז א פראבלעם אויף שבת" ,לייגט אריין ראוי לאכילה).
אלע דריי פראצענט גראונד קאווע פאר'ן קאכן, בפשטות איז ביי לאקשן זופ נישט שייך קיין
אזוי וועט דאס מיטגיין די גאנצע צייט מיט'ן בישול אחר בישול ,איך בין נאר בעצם מסופק צי
פראצעדור ,און מיר וועלן קענען האבן א פיינעם עס איז שוין טאקע נתבשל הונדערט פראצענט,
שבת'דיגן קאווע" .מען ארבעט למעשה אויף ווייל עס קען זיין אז עס איז נאר געקאכט
דעם הינטער די קוליסן ,און אפשר מיט דער געווארן ניינציג פראצענט ,ווייל מען ווייסט דאך
צייט וועט ארויסקומען "גראונד קאווע" מיט א אז מען גייט עס אנגיסן מיט קאכעדיג וואסער,
הכשר אז עס איז כשר צו מאכן דערמיט א קאווע אנדערע טענה'ן אבער אז עס איז שוין יא
שבת ,ווייל די גאנצע זאך וועט שוין זיין געקאכט געקאכט הונדערט פראצענט וממילא אין בישול
בעפאר שבת ,און מען וועט טאקע זען דערין א
פראצענט שטיקלעך ,אבער די שטיקלעך וועלן אחר בישול.
שוין אויך זיין געקאכט בעפאר שבת ,און מען די פראבלעם איז נאר לגבי דעם קליינעם
וועט קענען אויך האבן דעם געשמאקן "אההה" פעקל פון געווירצן און גרינצייגן וואס קומען
ביים טרינקען די קאווע ,מען וועט נישט דארפן דערמיט ,וואס דאס איז דאך געמאכט געווארן
מוותר זיין אויף גארנישט ,נישט אויפ'ן קאווע אריינצוגעבן א טעם אין די זופ ,ממילא איז דאס
דאך א "בישול דפליטה" וואס מען קאכט עס
מיט אלע טעמים און נישט אויפ'ן שבת. פאר דעם טעם שבו ,וממילא קען זיין ביי דעם
ביז דערווייל ,קען מען אבער נישט ניצן
יענע סארט קאווע אום שבת ,ווייל עס איז א בישול אחר בישול אפילו ביי א כלי רביעי.
שאלה .איינער וואס וויל דווקא ,קען צוגרייטן
דעם קאווע-סענס בעפאר שבת ,א שטייגער ווי געמאלענע קאווע
מען גרייט צו די טיי-סענס .אמאל פלעגט דאס הלכה למעשה
זיין א נארמאלע ערשיינונג ,אבער די טעג זענען
שוין פארביי ,און רוב מענטשן זענען שוין נישט יעצט לגבי די קאווע פון וואס מיר רעדן ,איז
אינטערעסירט צוצוגרייטן קאווע סענס בעפאר אריינגעמישט א דריי-פיר פראצענט געמאלענע
רויע קאווע ,און ווען מען מאכט זיך א קאווע,
שבת.
קו"ה – חזק ויאמץ לבך .
אדר ב׳ תשע״ט 19
| איבעיא להו |
מ׳קען אריינשיקן פראגעס פאר דעם ״איבעיא להו״ ּפאנעל
וואס וועט בס"ד געענטפערט ווערן דורך די לבלר משיבים
| מחשבה | | השקפה |
הרב אהרן פריעדמאן הרב עזריאל טויבער
מחבר ספרי גם אתה יכול מחבר ספרי פרקי מחשבה
פראגע :עס איז מיר זייער שווער זיך אפצורייסן אפילו פראגע :אלס כולל יונגערמאן ,איז ראטזאם צו אנהייבן
פאר א קורצער וויילע פון טראכטן פון זאכן וועלכע עגבערן דאווענען יעדן אינדערפרי שחרית מיט א מנין "וותיקין"?
מיר און אין דער זעלבער צייט הנאה האבן פון דאס וואס איך
האב יא .עס איז פשוט שווער צו זען דעם "טוב" אין דער פ.ג .וומ״ס
זעלבער צייט וואס איך האב גענוג פונעם "רע". ער אויבערשטער שטייט און ווארט יעדן אינדערפרי אויףד
אויב אזוי ,ווי אזוי קען איך מיר זעלבסט פאפן און ליגנט
זאגן ,דורכ'ן טראכטן אז אלעס איז גוט ווען דאס איז באמת אונזערע תפלות ,ער איז כביכול הונגעריג אויף אונזערע
פשוט נישט אמת און ריכטיג (וויבאלד איך לייד פון היפש קרבנות ,און ווי עס שטייט ,את קרבני לחמי ,מיין ברויט,
כביכול ,מיין פרישטאג ,לאשי ריח ניחוח"י ,תשמרו להקריב
אסאך שלעכטס)? לי במועד"ו ,זאלט איר מקריב זיין אין צייט .וואס שלאפסו
דא אוועק ,וואס ליגסטו אין בעט? דעריבער ,אויסער דעם וואס דער ענין
ש.י.ג ,ברוקלין פון דאווענען וותיקין איז שוין ברייט אויסגעשמועסט אין חז"ל ,איז אבער
יר זענט הונדערט פראצענט גערעכט! אבער לאמיר אייך פארהאן אויך דער אויבנדערמאנטער טעם.
פרעגן א פראגע :איך האב זיך פאריגע וואך צעבראכן מיין ביים קרבן עולה געפינען מיר אז עס שטייט' ,צו את אהרן ואת בניו
רעכטן פוס ,איז אויף וועלכן פוס ,לדעתך ,זאל איך לייגן און זאת תורת העולה' .חז"ל זאגן 'אין צו אלא לשון זירוז במקום שיש חסרון
קאנצענטרירן מיין פולן וואג? אויפ'ן ווייטאגליכן פוס אדער כיס' .בפשטות איז דער חסרון כיס אז דער קרבן עולה ווערט אינגאנצן
פארברענט ,אבער לענינינו ,בעט זיך דער אויבערשטער אז מיר זאלן אים
אויפ'ן געזונטן פוס?א מקריב זיין דעם קרבן עולה וואס איז פאר אונז א חסרון כיס ,נעמליך ,אז מיר
אויב דו וואלסט געווען אין מיין פלאץ ,וואלסטו דיך פאר'עקשנ'ט דערלייגן עטליכע שעות שלאף אין די זיסטע שעות ,די פארטאגס שעה'ן.
צו שטיין א גאנצן טאג אויפ'ן געשעדיגטן פוס מיט א טענה אז דאס איז דעריבער ,פונקט ווי עס איז פארהאן אזא באגריף ווי 'סוף זמן קרי"ש',
דער אמת און מען קען נישט פארלייקענען און אנטלויפן פונעם מציאות?! דארף מען אויך איינפירן א זאך ווי התחלת זמן קרי"ש ...ווען קענען מיר
וואלטסטו דיך פאר'עקשנ'ט און גארנישט געטון צו לינדערן דיינע שמערצן, שוין ליינען קרי"ש? ווען קענען מיר שוין שטילן דעם הונגער פון כביכול
מיט א טענה אז דו ביסט נישט שולדיג אז דיין פוס איז צעבראכן געווארן,
דעריבער ביסטו נישט דער וואס דארף זוכן וועגן ווי אזוי צו פארלייכטערן דעם אויבערשטן?...
אלזא ,אויב דאס איז נישט מפריע דיין לימוד התורה במשכ'ן טאג ,איז
די ווייטאגן?! זייער ראטזאם צו דאווענען וותיקין .דער אויבערשטער ווארט דאך אויף
עס איז א פאקט אז דער פוס טוט וויי .פארוואס זאלסטו זיך אבער
פארמיידן פון זיך וועלן היילן און ליידן נאך און נאך ,בשעת וואס מיט אונזערע תפלות וואס איז אנשטאט דעם קרבן תמיד.
אביסל אנשטרענגונג קענסטו פארמינערן די וואג אויף יענע פוס און נישט אומזיסט זאגן חז"ל אין מס' ברכות (דף ו" ):אמר רבי יוחנן ,בשעה
שהקדוש ברוך הוא בא בבית הכנסת ולא מצא בה עשרה ,מיד הוא כועס,
דערמיט פארגרינגערן עס זאל זיך היילן?! שנאמר (ישעיהו נ ב) "מדוע באתי ואין איש קראתי ואין עונה" .פארוואס
קיינער איז נישט מחויב צו לייקענען דעם אמת .אבער מיט'ן גאנצן כבוד ווערט דער אויבערשטער כביכול אין כעס? וויבאלד ער וויל משפיע זיין
צום אמת ,קען דאס אונז נישט מחייב זיין אז מיר זאלן זיך קאנצענטרירן די כל טוב פאר דער וועלט ,אבער מ'ברויך פון בעפאר עפענען די צינורות
גאנצע צייט און נישט מסיח דעת זיין פון איר .פונקט ווי מיר וועלן נישט פון שפע דורכ'ן דאווענען ,און ווען מען שפעטיגט דאס דאווענען איז דאס
אריינלייגן א פינגער אין אויג (אויך אויב דאס אויג איז באמת דארט) און
מיר וועלן נישט עסן פארשימלטע עסנווארג איינמאל און נאכאמאל (נישט מעכב די שפע.
נאר ווייל עס איז באמת פארדארבן) ,די זעלבע וועלן מיר נישט וועלן בוחר אבער ,אויב דאס איז מפריע דיין לימוד התורה ,איז תורה ענדערש .און
זיין צו גראבן אין וואונדן און פארשטערקערן די ווייטאגן ,וויבאלד זיי זענען
די זעלבע איז אויב דאס איז מפריע דיין שלום בית .
אדר ב׳ תשע״ט 20
אייגנארטיגער שאלות ותשובות ּפאנעל אין השקפה ,מחשבה ,תורה ומדע
געפרעגט" .בכלל נישט" ,האט דער תלמיד געענטפערט .ווען עס זענען באמת למעשה דא און מיר ליידן.
אריבער עטליכע מינוט האט דער תלמיד אנגעהויבן צו שפירן שווערער און דאס לעבן איז 'אויך און אויך' .עס איז אויך גוט (צומאל) און אויך
שווערער .נאר א שטיק צייט ,האבן זיינע הענט-מוסקלען אנגעהויבן שטארק שלעכט (צומאל) .נישט פארהאן א מענטש אויף דער וועלט וואס האט
נאר שלעכטס ,פונקט ווי עס איז נישט פארהאן א מענטש אויף דער וועלט
וויי צו טון ,ביז ער האט שוין מער נישט געקענט האלטן דאס גלעזל. וואס האט נאר גוטס און ער באקומט אלעמאל וואס ער וויל און וואס ער
אזוי איז אינעם לעבן ,האט דער לערער ערקלערט .אויך א קליינער
אביעקט וואס איז כמעט גארנישט ,קען ווערן איבערגעדרייט צו א שווערן ערווארטעט.
און אומדערטרעגליכן לאסט אויב וועלן מיר שטארק אנהאלטן און מיר וואס וועט קובע זיין ווי אזוי מיר זאלן שפירן? דאס איז געוואנדן אין
וואס מיר וועלן זיך שטענדיג קאנצענטרירן און קוקן מיט א ריכטיגן בליק
וועלן זיך נישט לאזן לויז ווערן דערפון. אויף אלעס וואס פאסירט אין אונזער לעבן .דאס וועט קובע זיין אויב מיר
דערפאר ,דער חכם וואס עיניו בראשו און ער וויל זיין זיסן וועלטל זאלן זיין גליקליך און צופרידן צוליב דאס וואס מיר פארמאגן ,אדער זיין
אין זיין לעבן ,זאל ער ארבעטן אויף זיך ,צו אויפהערן פון טראכטן פון טרויעריג און אנטוישט צוליב דאס וואס מיר האבן נישט .דאס וועט אויך
די נעגאטיווע חלקים און פון דאס וואס פעלט אים און ער זאל נישט זיין קובע זיין ווי אזוי מיר זאלן זיך זעלבסט שעצן און באטראכטן .צי וועלן
פארנומען דערמיט אלעמאל .אין יעדן מצב ,זאל ער טון וואס ער קען ,זיך מיר קאנצענטרירן אויף אונזערע מעלות און כשרונות ,אדער וועלן מיר זיי
אנשטרענגען און קאנצענטרירן אויף די פאזיטיווע חלקים און ער זאל זיך פארקוקן און זיך קאנצענטרירן בעיקר אויף די נעגאטיווע זאכן אין לעבן.
מתבונן זיין אין דאס וואס ער פארמאגט יא ,און אפגעבן א שבח והודאה צום און איבריג צו זאגן אז דאס וועט אויך משפיע זיין אויף אונזער באציאונג
מיט אונזערע פריינט ,עסקני הקהילה און אירע רבנים ,מחנכים און אלעמען.
בורא עולם אז זיין מצב איז נישט פיל ערגער. דאס נישט טראכטן אלעמאל פון די שלעכטס ,נאר זוכן די גוטס און
ווי פארשטענדליך אז דאס אלעס איז גילטיג ווען ער קען גארנישט טון זיך דערויף קאנצענטרירן און הנאה האבן ,איז נישט קיין עוולה אדער
צוליב דאס וואס עס פעלט אים און ער האט נישט די מעגליכקייט ,לכה"פ נארישקייט ,נאר ,דאס איז דער חכמת החיים און ריכטיגער צוגאנג צום
לעבן .דאס באהאלטן די שלעכטס און דרייען די שיין צו די גוטס איז נישט
יעצט אויף דער מינט ,צו ערפילן זיין פארלוסט. קיין טעות און שקר אין אונז זעלבסט ,נאר ,דאס איז דער ריכטיגער צוגאנג
אויב וועלן מיר נישט זיין גרייט איבערצולאזן אינדערהיים דעם
צעבראכענעם וואש-מאשין ,די אפגעריבענע מעבל און דעם צעריסענעם און חכמה צום לעבן.
פאר שיך אויך ווען מיר גייען ארויס פונדערהיים ,זאלן מיר זיך נישט נאכמער ,די הרגשות וואס ווערן ערוועקט אין אונז פון צייט צו צייט,
וואונדערן אז מיר ברעכן אונטער און מיר זענען נישט מצליח אנצוקומען איז ממש נישט פארבינדן צו דאס וואס פאסירט בפועל ,נאר דאס איז א
ווייט .אויב ווען מיר פארן אויף וואקאציע וועלן מיר מיטנעמען מיט אונז רעזולטאט פון דעם וועג ווי אזוי מיר זעען און קוקן אן דאס וואס עס
די שווערע און אנגעווייטאגטע פעקלעך פון שטוב און מיר וועלן נישט זיין פאסירט אלץ מיט אונז .און איבריג צו זאגן ,אז דער חלק הארי פון אונזער
גרייט זיך אפצורייסן און זיך לאזן אויסלופטערן פון צייט צו צייט ,זאלן מיר רוחניות'דיגער מצב איז קלאר געוואנדן אין דעם וועג ווי אזוי מיר טייטשן
זיך נישט וואונדערן אז מיר זענען אנגעצויגן און פארזויערט אסאך מער ווי אפ דאס וואס עס פאסירט צו אונז ,און די מסקנות צו וועלכע מיר זענען
מיר וואלטן געוואלט זיין און מיר זענען נישט מצליח זיך אויסצולופטערן
אנגעקומען א דאנק דעם.
און הנאה האבן. עס איז באקאנט דאס וואס מען דערציילט ,אז א לערער האט אמאל
דאס איז אונזער לעבן .זיכער אז עס איז דא סיי טוב און סיי רע ,אבער געוואלט ממחיש זיין אט דעם געדאנק פאר זיינע תלמידים .האט ער געבעטן
אונזער בחירה איז אויף וואס מיר זאלן זיך קאנצענטרירן ,נאך וואס מיר איינע פון די תלמידים ער זאל אויסשטרעקן זיין האנט גראד און שטייף
זאלן מיטגעשלעפט ווערן און מיט וואס מיר זאלן זיין אלעמאל פארנומען. און האלטן א גלאז וואסער" .איז דאס שווער?" האט אים דער לערער
דאס ליגט אין אונזערע הענט!
| איבעיא להו |
איר קענט אריינשיקן פראגעס אין השקפה ,מחשבה ,חכמה ומדע ,פאר דעם ״איבעיא להו״
ּפאנעל ,און עס וועט בס"ד געענטפערט ווערן דורך די משיבים החשובים שליט״א
Mail: 543 bedford Ave. #207 Brooklyn NY 11211 | Fax: 718.928.3348 | Email: [email protected]
אדר ב׳ תשע״ט 21
| איבעיא להו |
געשריבן ,אז די אויבנדערמאנטע ווערטער "עס איז כדאי צו וויסן" איז דער | תורה ומדע |
לשון פונעם בעל התניא זי"ע .דער חוקר התורני הרה"ג ר' דוד צבי הילמן
ז"ל איז מפקפק אויב דער בעל "שערי אפרים" האט בכלל געזען דעם סידור הרב מרדכי גנוט
בעל התניא ,און אויך איז נישט מסתבר צו זאגן אז דער בעל התניא האט מחבר לוח דבר בעתו ועוד
איינגעפירט א מנהג וואס ער האט נישט געזען ביי פריערדיגע .דעריבער,
פראגע :עס איז איינגעפירט אין אונזערע בתי מדרשים אז
לכאורה ,איז פארהאן נאך א פריערדיגער אלטער מקור איבערדעם. שבת מברכים רופט מען אויס ברבים דער פינקטליכער זמן ווען
דער גאון רבי שבתי ליפשיץ פון ארשיווע ז"ל ,וועלכער האט געשריבן
דעם "שערי רחמים" אויפ'ן אויבנדערמאנטן "שערי אפרים" ,צייכנט צו אלס דער 'מולד' וועט אויספאלן.
מקור אויך פאר'ן "אויסרופן" דאס וואס עס שטייט אין "ליקוטי מהרי"ח" ערשטנס ,וואס איז דער מקור אז מען דארף וויסן דעם מולד?
(ח"ג ,בהשמטות לחלק ב') ,אז דער מנהג איז איינגעפירט געווארן "על ידי צווייטנס ,פארוואס טאקע דארף מען וויסן ווען מען בענטשט
ר"ח גענוי ווען דער מולד וועט געפאלן? און אויב ווייסט מען נישט,
מוהר"ם [=מנחם מענדל מרימנוב זצ"ל] בעיר רימנוב".
דער בעל "שערי רחמים" ברענגט נאך אן אינטערעסאנטן מקור פונעם איז דאס מעכב?
ספר "קרנות צדיק" ,וואו עס שטייט געשריבן :שבת בעפאר ר"ח ווען דריטנס ,וואס איז דער מקור פון דאס אויסרופן אין בית
מ'בענטשט דעם חודש ,ביים זאגן "מי שעשה נסים לאבותינו" ,זאל מען
געדענקען (!) דעם צייט פונעם מולד ,אין וועלכן טאג ,שעה און חלק .און המדרש?
דאס איז א סגולה פאר פגם הברית ,אזוי האב איך געהערט בשם מקובלים". ברוך פ.
לויט ווי מיר זעען פון די ווערטער פונעם קרנות צדיק ,דערמאנט ער
ניטאמאל ברמז אז מען זאל "אויסרופן" דעם מולד בציבור אין ביהכ"נ, די צו געבן א פינקטליכע ערקלערונג אויף די אויבנדערמאנטעכ
נאר ער עצה'ט צו "געדענקען" ,דאס מיינט "טראכטן" פונעם מולד בשעת
פראגעס פעלט זיך קודם אויס צו וויסן וואס פינקטליך דער
מ'זאגט מי שעשה נסים. 'מולד' איז בכלל ,וויפיל מולד'ס עס זענען פארהאן און וועלכע
דער בעל ליקוטי מהרי"ח ברענגט ,אז א געוויסער רב האט אים מעיר פון די סארט מולד'ס טוט מען אויסרופן ,וואס דאס אלעס
געווען קעגן דעם וואס מען רופט אויס דעם מולד ,זייענדיג זיך סומך אויף פארלאנגט א לענגערן מאמר פאר זיך( .הערת הרעדאקציע:
דאס וואס שטייט אין ספה"ק אוהב ישראל (פרשת בא) וואס געט א רמז צו הגאון רבי מרדכי וועט אונז בע״ה אפשרייבן א גרינטליכן ארטיקל דערוועגן,
זיינע ווערטער פונעם פסוק (אסתר ב ,כ)" :אין אסתר מגדת מולדתה". וואס מיר וועלן אי"ה דרוקן אין א קומענדיגער געלעגנהייט).
אבער ,ווען מיר קוקן אריין אינעם אוהב ישראל זעלבסט ,זעען מיר אז יעצט וועגן דעם מקור פון אויסרופן דעם זמן המולד ביים ברכת
דער אפטער רב איז אין יענעם פסוק זיך בכלל נישט מייחס בנוגע אויסרופן החודש .דער ערשטער מערסט אקוראטער מקור וואס מען געפינט צו
דעם מולד אין שול ,עי"ש .דער אויבנדערמאנטער בעל ביאור הלכה (שם) רעדן דערוועגן ,איז לכאורה פון ספר שערי אפרים [מהגאון רבי אפרים
ברענגט טאקע פון עטליכע קהילות בישראל ווי דער עולם איז מברר פאר זלמן מרגליות ז"ל מבראד ,מגדולי פוסקי זמנו (נפטר בשנת קפ"ח)] ,ווי ער
זיך דעם זמן המולד ,אבער מען רופט עס נישט אויס הויך ברבים (א שטייגער שרייבט (שער י ל"ז)" :פארהאן וואס שרייבן אז עס איז כדאי צו וויסן בשעת
מען בענטשט דעם חודש ווען דער נולד וועט זיין ,און דער טעם דערצו איז,
ווי אין בעלז ,וויזניץ ,לעלוב און נאך). וויבאלד דער עיקר נאמען פונעם חודש איז איבער די באנייאונג פון דער
די געציילטע פוסקים מובהקים אין די לעצטערע דורות וואס מיר לבנה ,וואס דאס איז דער מולד ...אויב ווייסט מען נישט דעם זמן פונעם
געפינען ביי זיי א זכר צום מנהג פון "נכון לידע המולד" ,זענען" :ערוך מולד איז דאס נישט מעכב ,דער עיקר איז צו וויסן דעם דאטום (טאג) ווען
השלחן" (או"ח סימן תי"ז ,הלכות ר"ח ,סעיף ח') ,ווי ער שרייבט" ,מנהגנו
לעמוד כשמברכים החדש דוגמת קידוש החודש שהיה מעומד ,ונראה פינקטליך ראש חודש וועט געפאלן".
שלכן המנהג לידע המולד בעת שמברכים החדש ,שכשקידשו בית-הדין פון די אויבנדערמאנטע ווערטער האבן די סידורים דרוקער געלאזט
את החודש ,פשיטא שבלא ידיעת המולד לא היו מקדשים"; "פתחי עולם דרוקן אין די סידורים די ווערטער "נכון לידע המולד קודם שמברכין
ומטעמי השלחן" (שו"ע או"ח סימן תי"ז ,ס"ק א'); "כף החיים" (כאן ,ס"ק
ז') .אין משנה ברורה ווערט גארנישט דערמאנט איבער דעם ענין .אבער החודש".
אין די אלע אויבנדערמאנטע מקורות זעען מיר נישט קיין זכר פון 'אויסרופן אבער ,רבינו ָס ַתם ולא פירש ווער איז דער "יש מי שכתב" ,ווער איז אט
דער וואס שרייבט די ווערטער און וואו איז איינגעפירט געווארן דער מנהג
בפומבי' ,נאר דאס 'געדענקען' דעם זמן הנולד.
פון וויסן דעם מולד.
לגבי וואס איז נוגע צו וויסן אין ספר בירור הלכה (תניינא; או"ח סי' תי"ז ,עמ' קפ"ז) ,שטייט
ווען דער מולד געפאלט?
עס איז כדאי צו וויסן וויבאלד אויב דער מולד געפאלט ערב ר"ח
זענען פארהאן וואס פירן זיך אז מען פאסט נישט נאר ביז'ן מולד( .אין
אדר ב׳ תשע״ט 22
אייגנארטיגער שאלות ותשובות ּפאנעל אין השקפה ,מחשבה ,תורה ומדע
דער היא חכמתכם ובינתכם לעיני העמים" .אבער, ערוך השלחן ווערט געברענגט צוויי מנהגים
איינציגער ברבות הימים זענען די מענטשן פויל געווארן דערוועגן .אדער אז מען זאל פאסטן ערב ר"ח
פון אליינס טראכטן דעם קומענדיגן מולד, נאר ביז'ן מולד ,אדער אז מען זאל פאסטן ביז
אדרעס דעריבער האט מען אנגעהויבן אויסצורופן דעם ביינאכט) .נאכמער ,עס זענען פארהאן אזעלכע
וואס א קומענדיגן מולד כדי צו פארשפ ָארן דאס זיך וואס פאסטן א טאג בעפאר ,ערב ערב ר"ח,
מחבר אנשטרענגען און טראכטן אליינס ווען דער אנשטאט ערב ר"ח ,וויבאלד לויט געוויסע
דארף
וויסן. מולד וועט זיין. שיטות פאסט מען נישט נאכ'ן זמן המולד.
אויך אין ספר שארית יעקב (פר' ואתחנן) די וואס זאגן תיקון חצות יעדע נאכט
עריכת הספר מהחל ועד כלה שטייט אז אזוי איז אין אנהויב געווען דער זאלן מקפיד זיין נישט צו זאגן "תיקון רחל"
מנהג ,נאר שפעטער איז געווארן אז מען נאכדעם וואס דער מולד געפאלט ,נאר 'תיקון
718.873.5058 רופט אויס" .אין אסאך קהילות פירט מען זיך
אויסצורופן פאר'ן זאגן 'מי שעשה ניסים' ,און לאה'.
113 Rutledge St. Brooklyn NY 11249 דער פשוט'ער טעם דערצו איז וויבאלד דער מען דארף וויסן ווען דער מולד פאלט
F: 718.514.9498 עיקר ברכת החודש הייבט זיך אן מיט'ן "יהי לענין ההקפדה נישט צו זאגן תחנון ,שניידן די
רצון" ווייל דארט בעטן מיר שוין 'שתחדש נעגל און זיך שערן נאכ'ן מולד (אויסער ערב
E: [email protected] עלינו את החודש הזה' "(מקור חיים סימן רפד). ר"ה ,וואס דעמאלט איז דאס מותר אויך נאכ'ן
אויב די רעדע איז נאר פון "פארשפארן מולד) ,און ווי עס שטייט אין "חמדת ימים"
צייט" און "טירחא דציבורא" ,איז דאס לכ' א
גרויסע פלא ,וויבאלד עס איז דאך א מצוה (סדר ער"ח ,חי).
אויסצורעכענען די תקופות און מזלות און פארהאן נאך א טעם ,כדי מען זאל וויסן
כש"כ מצות קידוש-החודש ,אטו אין מס' שבת דעם אנהויב זמן קידוש לבנה און איר סוף זמן.
[עה ].ווערט צוגעצייכנט אין "עין-משפט נר- עס איז באקאנט מפי חסידים ואנשי
מצוה" צו א סמ"ג עשין עה ,וואס רעכנט דאס מעשה וואס עס ווערט געברענגט אין ספה"ק
פאר א מצוה גמורה .אפשר קען מען מליץ יושר אז לויט ווי מען פירט זיך בשעת'ן מולד ,אזוי
זיין און זאגן אז דער אריגינעלער מצות קידוש וועט מען זיך אויפפירן דעם גאנצן חודש.
החודש איז נאר געלעגן אויפ'ן בית-דין און דעריבער איז וויכטיג צו וויסן אקוראט ווען
נישט אויף יעדן יחיד ויחיד באזונדער ,ואכמ"ל.
עכ"פ ,דער מנהג רוב העולם איז נישט דער מולד הייבט זיך אן און ענדיגט זיך...
אויסצורופן דעם מולד פאר ברכת החודש,
און ווי עס שרייבט הרה"ק מאפטא זי"ע (אוהב דער מנהג
ישראל פרשת בא) "שאין ראוי לגלות המולד פון אויסרופן
כדי שלא יקנאו החיצונים" .און אזוי געפינען
מיר אין מנהגי פראנקפורט אז נאר דער שמש מיר טרעפן אז געוויסע צדיקים האבן זיך
וואס בענטשט דעם חודש ברבים זאל וויסן דעם געפירט אויסצורופן פאר'ן ר"ח בענטשן דעם
זמן המולד און ער זאל ענטפערן פאר די וואס זמן הנולד .און ווי עס ווערט געברענגט אין
אינטערעסירן זיך אינעם פינקטליכן זמן .און ליקוטי מהרי"ח (ח"ב בהשמטות) אז אזוי האט
אזוי שטייט אויך אין שו"ת מטה לוי (סימן כד) זיך געפירט הרה"ק רבי מנחם מענדל מרימנוב
פאר איינעם וואס פרעגט אים איבער דעם אז זצ"ל אויסצורופן פאר ברכת החודש דעם זמן
ער האט נישט געזען און געהערט איבער דעם מולד הלבנה .הרה"ק רבי שלום מקאמינקא
מנהג .און ווי פארשטענדליך איז נישט כדאי אז זצ"ל פלעגט שטארק מקפיד זיין אויף די וואס
מיר ,אין א דור יתום זאלן איינפירן נייע זאכן,
ובפרט קובע זיין א דבר חדש אין 'בית הכנסת'. האבן מקיל געווען אין דעם.
אזוי איז אויך היינט דער מנהג אין בעלזא, אבער אין שו"ת הגאון רבי יהודה מילר
באבוב און וויזשניץ ,אז מ'רופט נישט אויס דעם מקעלן (סימן קיג) ווערט געברענגט אז דער
זמן הנולד ,נאר יעדער איז מברר פאר זיך ,און מנהג איז אריגינעל אמאל געווען אויסצורופן
דעם מולד פונעם פאריגן חודש ,און לויט דעם
אזוי איז אויך אין די קהילות הספרדים . פלעגט דער עולם אויסרעכענען ווען דער מולד
פונעם קומענדיגן ראש חודש וועט אויסגעפאלן,
און ווי עס שטייט אין פסוק (דברים ד ,ו) "כי
ספרים
און דרוקעריי
יונגערמאן ,און מיט אביסל געדולד און אן אוצר־ רעדט זיך .יענער ערשטער ספר – דער פירוש על [ה]
התורה פראגראם ,וכדומה ,קוקט ער נאך יענעם התורה ,פון די פינף חומשים ,וואס רש"י זכרונו־
מחבר'ס מקורות ,די לומדות'ן ,די נוסחאות ,ווי לברכה האט מחבר געווען – האט מען דארטן די היסטאריע פון אידישער דרוק איז א גאר־
אזוי די פריעריגע האבן באהאנדלט דעם זעלבן – אפגעדרוקט אין יאר רל"ד/רל"ה (.)1473/1474 גאר רייכע ,צענדליגער ביכער באהאנדלען די
אדער ענליכן – נושא ,און פרעגט־אפ דעם נייעם דאס הייסט מיט בערך א צוואנציג יאר איידער טעמע ,און מיר פארמעסטן זיך נישט אפילו צו
ספר פון־קאפ־ביז־די־פיס ,און מאכט פון יענעם בלויז אנהייבן עס צו באשרייבן .פונדעסטוועגן,
גירוש שפאניע. עטוואס א פיצי־פיצינקע לכבוד דעם לבלר'ס
אש־און־פארעך. ביז אהין פלעגט מען לערנען נאר פון האנט־
דער חומר אינעם דאזיגן מאמר שענקט אונז געשריבענע כתבי־ידות (מאנוסקריפטן) ,אדער ליינער.
א פענסטערל זיך צו עטוואס באקענען מיט דרוק פון אויסנווייניג ,בעל־פה .און אט דער דאזיגער דער סאמע ערשטער אידישער ספר איז
אין אלגעמיין ,מיט אידישן דפוס בפרט ,און מיט ספר האט נישט בלויז "געבראכן א רעקארד" ,נאר געדרוקט געווארן אין רעג'יא דע-קאלאבריא
דרוק'ס אנטוויקלונגען און פארשריט ,בפרטי־ עס האט אזש געביטן לימוד־התורה ,אידישקייט ( .)Reggio de Calabriaדאס הייסט אין
רעדזשיא ,די שטאט אינעם געגנט קאלאבריא,
פרטיות. בכלל ,און אידישע היסטאריע ,לדורי־דורות! אין איטאליע .יענע רעג'יא געפונט זיך
אט האבן פאר זיך די ליינער א טיפישן דאס איז עפעס ענליכס צו די מהפכה אין ביים סאמע דרום־מזרח'דיגן שפיץ פונעם
מוסטער פון פארשידענע אנדערע נוסחאות ידיעת־התורה וואס דער קאמפיוטער מיט איטאליענישן "שטיוול" ,דארט וואו עס איז
פון די זעלבע שטיקל רש"י ,און וואס אפטמאל זיינע תורה'דיגע פראגראמען האבן לעצטנס דער גראבער פינגער פון מענטשליכן פוס .די
– נישט בלויז אין פירוש רש"י ,נאר אזוי אויך גורם געווען .שווער היינט צו ארויסגעבן א געגנט איז אונז אלע גוט באקאנט צוליב די
אין כמעט אלע געדרוקטע ספרים – שאפן געלונגענעם חיבור אויף סיי וועלכן געביט וואס "קאלאבריער אתרוגים" וואס מען פלעגט אמאל
זיי פלאנטערייען און מאטערנישן ,און אין זאל זיך גוט נושא־חן זיין ביים ציבור לומדים. ברענגען פון דארטן .היות אין איטאליע זענען
אסאך פעלער ,גענצליך אומזיסטע .גאר אסאך טאמר קומט היינט אפיר עפעס א פרישער פאראן מערערע שטעט וואס הייסן רעג'יא,
הלכה'דיגע מחלוקת'ן צווישן די פוסקים הלכה'דיגער ספר ,נעמט מען זיך תיכף צו זיינע ווערן זיי געווענליך באגלייט מיטן צו־נאמען פון
שטאמען דערפון וואס נישט אלע מחברים האבן ביינער ,און אך־און־וויי איז אים אויב רעדט דער געגנט כדי צו וויסן וועגן וועלכע רעג'יא עס
געהאט פאר זיך די זעלבע נוסחאות ,און לויט ער סתם נארישקייטן .אוועק זענען די צייטן
איין נוסח איז עס מותר און לויט אן אנדערן נוסח ווען מען האט געקענט דעם המון "פארקויפן
איז עס אסור .דאס איז מעשים־בכל־יום ביי די א קאץ אין זאק" .עס זעצט זיך אוועק א כולל
ספרים שאפע אדר ב׳ תשע״ט 24
הרב סיני מלוביצקי
פירוש רש"י בפרשת תרומה שמות כה פסוק לא בחומשים הנפוצים שלפנינו> ,בתוך גדולי הראשונים זכרונם־לברכה וועלכע האבן
געשריבן זייערע ספרים בעפאר דרוקעריי און
סוגריים כאלו< בחומשים דפוס נאפולי רנ"א (( ,)1491בתוך חצאי לבנה כאלו) בחומשים אלצדינג איז געווען בלויז כתבי־ידות .און היות
נישט אלע מעתיקים (איבערשרייבער) זענען
דפוס דניאל בומברג ווינציא רפ"ד ([ ,)1523ובתוך חצאי מרובעים כאלו] בחומש היכל געווען אזוי פארזיכטיג בשעת'ן איבערשרייבן,
אדער זייערע האנט־שריפטן זענען נישט געווען
הברכה קאמרנא דפוס פעסיל באלבאן לעמבערג תרכ"ח { .1865בתוך סוגרים כאלו הנם גענוג ליינבאר ,וכדומה ענליכע סיבות ,האבן זיך
הוספות הלבלר שלפניכם}: מיט די צייט געשאפן כל־ערליי גרסאות.
אז מען פארגלייכט די נוסחאות פון אט די
"(לא) מקשה תיעשה >תעשה< המנורה .שלא יעשנה [יעשה] חוליות ולא יעשה קניה רש"י (אין פרשת תרומה) בנוגע די מנורה אין
ונרותיה איברים איברים ואח"כ ידביקם כדרך הצורפים שקורין שולדיר"ץ {solders משכן ,ווערט קלאר – אן דעם מינדעסטן ספק
בענגליש Soudure .בפראנצויזיש} אלא כולה באה בחתיכה [>מחתיכה<] אחת ומקיש – אז דער דרוקער פון די רל"ד אויסגאבע ,דער
ערשטער אידישער ספר "אין פרינט" ,האט
בקורנוס וחותך בכלי האומנות ומפריד הקנים אילך ואילך :מקשה .תרגומו נגיד לשון גענוצט אלס זיין מקור א גאר אנדערן כתב־יד
פון רש"י'ס פירוש וואס די שפעטערע מהדירים
המשכה שממשיך את האברים מן העשת לכאן ולכאן [ ].בהקשת הקורנוס> <.ולשון האבן גענוצט .אגב ,מיר ווייסן נישט וויפיל
מקשה מכת קורנס בטדי"ץ >בטריץ< בלע"ז { batteredבענגליש batre .בפראנצויזיש עקזעמפלארן מען האט דארט געדרוקט ,אבער
דער ספר וואס איר זעט דעם עמוד'ס קאפי איז
העתיקה} כמו דא לדא נקשן :תיעשה המנורה( .תעשה המנורה) מאליה לפי שהיה דער איינציגסטער וואס עקזיסטירט נאך כהיום
משה מתקשה בה .אמר לו הקב"ה השלך הזה.
נאך עפעס .דאס ווייזט אונז ווי דרוק האט
את הככר לאור >לכור< והיא נעשה זיך כסדר – טראט־נאך־טראט – געהאלטן אין איין
פארבעסערן און פארשענערן ,ביז מיר פארמאגן
[(נעשית)] מאליה לכך לא נכתב תעשה": היינט אזעלכע זעלטן־טייערע אויסגאבעס ווי די
ספרים וואס עס דרוקט דער עוז והדר פערלאג,
מתוך פירוש רש"י על התורה (בלי נוסח וכדומה .אין אט דעם איינעם עמוד באמערקן
מיר עס אין זעקס באזונדערע צוגעקומענע
החומש) ,דפוס ראשון.
אויסבעסערונגען .זעט זשע:
"מקשה תרגומו של מקשה נגיד לשון א) דער עמוד האט אפילו נישט קיין שום
סימן אויף זיך וואס דער אינהאלט פונעם דאזיגן
המשכה שממשיך האברים מן העשת עמוד איז .נישטא דערויף קיין נאמען פונעם
חיבור (דער לבלר ווייסט אפילו נישט צי עס
לכאן ולכאן בהקשת הקורנוס ולשון האט פארמאגט א שער־בלאט ,ביי די חוקרים
איז אנגענומען אז די ערשטע שערים־בלעטער
מקשה מכת קורנס :תיעשה המנורה מלא זענען ערשינען ערשט אין די רמ"ט/ר"ן יארן),
וואס דער ספר איז .בלויז עמיצער וואס האט
לפי שהיה משה מתקשה בה אמר לו שוין געהאט געלערנט רש"י וואלט פארשטאנען
הקב"ה השלך הככר לאור והיא נעשית אז דאס איז רש"י'ס פירוש־על־התורה.
ב) עס שטייט נישט אין ערגעץ אויף יענעם
מאליה לכך לא נכתב תעשה :מקשה עמוד – און אזוי אויך נישט אויף קיין שום אנדערן
עמוד – אז דאס איז אין פרשת תרומה ,וואס איז
תעשה המנורה שלא יעשנה חוליות ולא אינעם חומש שמות .די עמודים פארמאגן נישט
יעשה את קניה ונרותיה איברים איברים
ואחר כך ידביקם כדרך הצורפים אלא
כולה באה מחתיכה אחת ומקיש בקורנוס
אן עמוד פון פירוש רש"י על התורה, וחותך בכלי האומנות ומפריד הקנים
דער סאמע ערשטער געדרוקטער ספר אילך ואילך":
ובפירוש אבן עזרא" :ראיתי ספרים שבדקום חכמי טבריה ונשבעו חמשה עשר
מזקניהם(!) ששלש פעמים הסתכלו כל מלה וכל נקודה וכל מלא וכל חסר ,והנה כתוב
יו"ד במלת תיעשה .ולא מצאתי ככה בספרי ספרד וצרפת ומעבר לים" (דהיינו בספרי
התורה שבענגלאנד):
ראה שם דעת זקנים לבעלי התוספות ,במזרחי ,ואריכות גדולה במנחת שי .לפי
הנסחאות שלאחרי דפוס הראשון נתקשו מפרשי רשיז"ל להחליט האיך היתה מסורתו
במלת תיעשה ,מלא יו"ד או חסר .בנוסף ,לא ברורה הוספת המילים "לכך לא נכתב
תעשה" .אמנם לפי גרסת דפוס רל"ד לא נשאר שום ספק שרשיז"ל גרס תיעשה מלא יו"ד,
והוספה זו אכן מובנת כל צרכה.
אדר ב׳ תשע״ט 25 ספרים שאפע
הרב סיני מלוביצקי
יארן־לאנג אנגעפירט זייערע בארימטע ישיבות קנאפע צוואנציג יאר שפעטער – זענען זיי שוין קיינע נומערן ,א ,ב ,ג ,וכולי וכולי.
און געשריבן כל־ערליי חיבורים און שאלות־ ביידע דא. אז א איד האט גענוצט דעם דאזיגן ספר
ותשובות אין כל־מכמני־התורה ,וואס עד־היום־ און האט געוואלט אויפמישן עפעס א רש"י אין
הזה באלייכטן זיי אונז די אויגן .אין יענע ערטער ה) דער סוף פונעם פריעריגן דיבור־ פרשת שופטים (אין חומש דברים) למשל ,וואלט
המתחיל פארמאגט גארנישט וואס זאל ווייזן אז ער געדארפט מישן בלעטער־נאך־בלעטער,
פלעגט מען שרייבן מיט יענעם כתב. אט דא ענדיגט זיך רש"י'ס פירוש אויפן דאזיגן דורכמישן כמעט די גאנצע פינף חומשים ,יעדע
מיר ווייסן נישט צי רש"י ז"ל זאל טאקע דיבור־המתחיל .אין די שפעטערע אויסגאבעס עטליכע בלעטער זיך אפשטעלן און איבערבליקן
האבן געשריבן זיינע חיבורים אין כתב האט מען שוין אנגעהויבן נוצן צוויי פינטעלעך וואו ער האלט שוין ערגעץ ,ביזן אנקומען צום
פרובינצאל ,רש"י וועלכער האט געלעבט איינס איבערן אנדערן (ענליך צו די נקודה שוא, עמוד וואס ער זוכט .און דאס רעדט זיך שוין
מיט קנאפע פיר הונדערט פריער ווי דער ,:א colonדער אלוועלטליכער סימן פון א פון א איד א יודע־ספר וואס ווען ער זעט דעם
רעג'יאר דרוק ,האט געוואוינט אין טרויעי(ש) איבערהאק אינמיטן א זאץ (א .)sentence תוכן ווייסט ער בערך וואו ער האלט ,טא ווי־
אין פראנקרייך היפש העכער צו צפון־צו ,און עס איז פאראן א חילוק צווישן א קאלאן און א זשע קען עס נוצן א פראסטערער סארט איד?
האט אפשר גענוצט אן אנדערן כתב (מן־הסתם פיריעד ,בדרך־כלל איז א פיריעד א שטערקערער און אז די פסוקים זענען דאך נאכנישט געווען
אשכנזי'שן כתב משיטא) ,מעגליך אויך אז דער מפסיק ווי א קאלאן .אבער דא איז נישט דאס נומערירט – ווי אין אונזערע דרוקן איז קלאר
רעג'יא־דרוקער האט איבערגעשריבן רש"י'ס ארט דערפאר) .היינט איז שוין פאראן דרוקן אנגעצייכנט אז דאס איז רש"י אויפן פסוק ל"א
פירוש פון א פראוואנצער כתב־יד ,ס'איז בכלל וואס טיילן־אפ די רייד פון די מפרשים מיט א – האט ער הערשט געמוזט ארומבלאנדזשען
נישט געדרונגען אז יענער האט געהאט פאר זיך מירכא (וואס זעט אויס ווי א טיפחא און דינט אין יענעם עמוד ביז צום געפינען זיין געזוכטע
רש"י'ס עצם כתב־יד .בכל־אופן ,ווי עס זאל נאר למעשה אלס אן אתנחתא [א שוואכערער מפסיק שטיקל רש"י .והא־ראיה ,אז אלמלא וואלטן
נישט זיין ,היות יענער פירוש איז געווען רש"י'ס ווי א סוף פסוק] ,א קאמע [ .)]commaפאראן מיר אייך נישט אנגעצייכנט וואו אונזער שטיקל
ווערק ,האט זיך צו אים צוגעקלעבט דער נאמען וואס האלטן דאס אלס אן עוולה .פארוואס? רש"י געפינט זיך ,טראץ וואס איר ווייסט אז
כתב־רש"י" ,דער כתב פון רש"י'ס פירוש" ,און ווייל דאס פארטייטשט דעם מחבר'ס רייד לויטן ס'איז אויפן דאזיגן עמוד ,וואלט איר זיך געוויס
אזוי איז עס שוין געבליבן ביז צום היינטיגן טאג. אויפזעצער'ס פארשטאנד ,וואס איז לאו־דוקא גאנץ גוט געמוטשעט ביז וואנען איר וואלט עס
למען האמת והפונקטליכקייט מוז מען
צוגעבן אז אין בית־יוסף אינעם דערמאנטן סימן טאקע דעם מחבר'ס כוונה. געפינען.
אין טור אבן־העזר איז לכאורה פאראן א סתירה ו) נאכן לעצטן ווארט אויף אט דעם עמוד וואס אלץ א שפעטערע אויסגאבע האט מען
צו די הנחה אז כתב פרובינצאל און רש"י־כתב זעט מען נישט צו־לינקס דאס ווארט מיט וועלכן דאס כסדר פארבעסערט .ביסלעכווייז האט מען
זענען ביידע די אייגענע זאך .ביי די היינטיגע איז עס פאנגט זיך אן דער קומענדער עמוד .דער אויפן אויבן־אן פון איטליכן עמוד באצייכנט:
אזוי אנגענומען ,לאו מר בר רב אשי חתום עלה, דאזיגער ווארט העלפט האלטן דעם לערנער'ס שמות (דעם חומש'ס נאמען) ,כה (דער נומער
מחשבה קאנצענטרירט אינעם ענין וואס ער פונעם דאזיגן קאפיטל .עפעס וואס ווערט דא
אבער עס איז מתקבל־על־הדעת. טוט יעצט דערין ,במשך די צייט ווען ער מישט־ נישט באהאנדלט) ,תרומה (דער נאמען פון די
[די אותיות א ,ב ,ג ,וכולי ,מיט וועלכע איבער דאס בלעטל( .אין צוגאב העלפט עס סדרה) ,תרע (דער נומער פונעם עמוד אינעם
אונזערע טאטעס פלעגן שרייבן (ווער שרייבט דעם איינבינדער – און אויך דעם באנוצער – דאזיגן באנד) ,און ווי שוין דערמאנט ,ל און לא
נאך היינט עפעס מיט די אייגענע הענט ממש? (די נומערן פון די פסוקים אויפן עמוד) .וואס
נישטא ווער ס'זאל לאכן ,מיר נוצן פראגראם'ס!), קאנטראלירן אז די עמודים לויפן כסדרן).
הייסט כתב משיטא (שו"ת בית־אפרים אבן־העזר די צורות האתיות א ,ב ,ג ,וכולי" ,דער אונזער שטיקל רש"י איז מפרש אין פסוק לא.
סימן ק"ו ,שו"ת נודע־ביהודה־קמא סימן לא, כתב" (פאנט בלע"ז) אין יענע מהדורא ,און ג) א דיבור־המתחיל אין די רעג'יא דרוק,
"איז גוועזן שחור כעין אות ז' של כתב משיטא אזוי אויך אין כמעט אלע נאכקומענדע דרוקן, דער לשון פונעם פסוק אויף וועלכן רש"י'ס
שלנו") .דאס איז דער אשכנזי'שער משיטא .פאר הייסט ארגינעל כתב פרובינצאל (שלחן־ערוך פירוש באציט זיך ,איז גענוי דער זעלבער אות
ספרים געשריבן אין אראביש איז אויך געווען אן אבן־העזר סימן קכ"ו סעיף א) .אט דער נאמען ווי דער נוסח פון רש"י'ס פירוש .אפילו די זעלבע
אראבישער כתב משיטא ,און ספרים געשריבן אין ( )Provincialנעמט זיך פון די אמאליגע גרויס (סייז) .מען דערקענט דעם דיבור־המתחיל
לאדינא ( .Latinoדאס "אידיש" אין די שפאניש־ פראוואנס [א פראווינץ אין פראנקרייך'ס דרום, בלויז לויט איין־איינציגן סימן :ווייל עס איז
רעדנדע לענדער) האבן זיך געהאט אן אייגענעם צו מזרח פון איטאליע .אגב ,מעבל (פורניטשור), אפגעטיילט פונעם לשון הפסוק מיט פינטעלעך
ספרדי'שן משיטא ,וועלכער ענדלט זייער צום צירונג ,זילבער־ווארג ,קאנדעלאברעס און ("פיריעדס") אין דער הייך פון די אותיות אויף
טשענדעליערס (טשילארס אין מאמע־לשון), די שורה ,און נישט ביים אונטערשטן פון די
פראוואנצער אלף־בית]. מאלעריי־ווערק וכהנה ,וועלכע מען פראדוצירט
אט אזא גוואלדאוונע מהפיכה האט דרוק לויט יענע סטיילס ,רופט מען "פראווינשל"] שורה'ס אותיות ,ווי מיר זענען צוגעוואוינט.
וואו עס זענען געווען א סאך צענדליגער פון ד) אין די מהדורת רעג'יא רל"ד איז
גורם געווען אויף לימוד־התורה! די גאר חשוב'סטע קהילות ,וואו ראשונים־ נאכנישט פאראן די צוויי פראנצויזישע בלע"ז'ן,
כמלאכים די חכמי־פרובינציא האבן במשך פון אין די קומענדיגע דרוק ווינציא רנ"א – בלויז א
• ענדע •
אדר ב׳ תשע״ט 26
מחבר ספר? קונטרסים?וכו'
הגה -עריכה הדפסה -וכו' מיר וועלן אייך אי''ה ארויסהעלפן
איבערטייטשן פון לשה''ק אויף אידיש פון אנפאנג ביז'ן סוף מיט העפליכע
איבערטייטשן פון אידיש אויף לשה''ק און פארלעסליכע סערוויס
ביטע רופט 845.210.6668 :אדער שיקט אן אימעיל צוkintress845gmail.com :
'מכון קונטרס' – וועלט בארימט מיט אירע העפליכע קאסטומער סערוויס
אויב האט איהר בכתובים געדאנקען און חידושי תורה און איהר ווילט אז עס זאל ארויסקומען פון דעם א ספר כלול בהדרו וביפיו,
ווילט איהר אוודאי לייגן אייער טייערסטע פארמעגן אין די געניטסטע הענט ,און איהר ווילט באקומען סערוויס ווי מען באהאנדלט א
דיימאנט.
'קונטרס' איז אייער פלאץ! דא וועלן מיר אייך צושטעלן סערוויס איינס אין די וועלט! מיר וועלן זיצן מיט אייך ,הערן אייערע געדאנקען
און אויסשטעלן א פלאן לויט אייער ווילן און באגער ,מיר זענען דא נאר אייך צו באדינען און שטיין צו די האנט מיט אונזער אויסטע־
רלישע סטעף און צוגענגליכע באנעמונג.
רופט שוין845-210-6668 1#
די ערשטע מאל אין די היסטאריע בס"ד
ווער פון אונז האט נאך נישט געהאט די פאלגענדע איבערלעבעניש ,איהר האלט
אינמיטן די ארבעט ,צו אינמיטן לערנען אדער מעביר סדרה זיין ,צו סיי וואס ,און
עס פאלט אייך ביי א געדאנק ,צו אויף די פרשת השבוע ,אדער א שיינע מוסר
השכל ,א הדרכה פאר אייערע קינדער ,א נקודה צו ארויס ברענגען לכבוד אייער
בעפארשטייענדע שמחה ,צו איהר דארפט רעדן ערגעץ ,און עס פאלט אייך איין
א פאסיגע נקודה ,אבער וויבאלד איהר זענט פארנומען אויף די מינוט ,זאגט איהר
זיך צו אין מח אז איהר גייט דאס שוין פארשרייבן ,אבער למעשה פארגעסט איר,
אדער אין אנדערע פעלער קרעכצט איהר גלייך ווייל איהר ווייסט שוין פאר זיכער
אז די געדאנק גייט פארלוירן גיין ,ווייל איהר זענט נישט קיין שרייבער און איהר
ברענגט זיך נישט גוט ארויס בכתב ,און אזוי ווערט פארלוירן פון כלל ישראל פילע
טייערע פערל ווערטער און געדאנקען ,ווער נאך ווי איהר ווייסט וויפיל טייערע
חשוב'ע און טרעפליכע געדאנקען זענען פון אייך פארלוירן געווארן ,נאר צוליב די
אויבן דערמאנטע סיבות.
איוב האט שוין מתפלל געווען אויף זיך און געבעטן אז הלוואי זאלן זיינע ווערטער
ווערן אפגעשריבן און פאראייביגט אין א ספר ,עס איז יעדנס רצון אז זיינע
געדאנקען זאלן נישט פארפאלן גיין נאר בלייבן לנצח ,שוין אפגערעדט אויב שטייט
מען בעפאר א שמחה ,און מען האט א רצון צו דרוקן עפעס מפרי רעיונותיו לכבוד
די שמחה ,אבער נאך פאר סיי וואס ,געדענקט מען שוין נישט אלע רעיונות ,און
דאס האלט אפ און איז מייאש אפילו פון פראבירן און מען געבט אויף אויף אלע
שיינע געדאנקען וואס פאלן ביי.
דעריבער זענען מיר דא! מיר האבן דערהערט די נויט פון א סיסטעם וואס זאל פארפילן דעם
לאך און פאראייביגן די געדאנקען ,מיר האבן אויפגעשטעלט א סיסטעם ווי איהר קענט רופן א
נאמבער און אריין רעקארדן אויטאמאטיש וואס עס פאלט אייך נאר ביי ,איהר גייט אין גאס און
עס פאלט אייך ביי א געדאנק ,איהר דארפט נישט ארויסקראצן א פענע און א שטיקל פאפיר צו
פארצייכענען די געדאנק מיט ראשי פרקים ,וכולי האי ואולי וועט איהר שפעטער פארשטיין
וואס איהר האט דא געמיינט ,נאר אנשטאט דעם דריקט איהר דעם טעלעפאון נומבער און
איהר זאגט אריין די געדאנק ,און פון דא און ווייטער קענט איהר זיין רוהיג אז אייער געדאנק
איז פאראייביגט און ליגט אין גוטע הענט ,מיר וועלן דאס נעמען און אפטייפן און עס אוועק
לייגן אין אייער אקאונט ,אויב ווילט איהר קענט איהר דאס נעמען א טריט ווייטער און אריינזאגן נישט נאר געדאנקען חידושים און רעיונות ,נאר סיי וואס איהר ווילט עס זאל ווערן אפגעשריבן און
פארצייכענט קענט איהר אריינזאגן אויפן זעלבן אופן ,ווי צ.ב.ש .איהר ווילט שיקן א בריוו צו איינעם ,עס פאלט אייך ביי א געדאנק פאר אן אדוועטייזמענט פאר אייער ביזנעס און איהר ווילט עס
נישט פארגעסן ,איהר גייט האבן א מיטינג און איהר ווילט זיך פארצייכענען וויכטיגע נקודות צו אויסשמועסן וכדו'.
אונזער סערוויס שטעלט זיך נישט אפ ביי דעם ,אויב ווילט איהר קענען מיר נעמען אייערע רעקארדינגס א שטאפל ווייטער ,מיר וועלן עס גערן אויסשטעלן פאר א קונטרס
לכבוד א שמחה ,מיר וועלן צולייגן מראי מקומות ,מפתחות ,און עס אראפשרייבן אויף א פראפעסיאנאלן אופן אז עס זאל זיין ראוי לעלות על שולחן מלכים ,אונזער ברייטע
געטרייע שטאב וועלן זיך אפגעבן מיט יעדן חידוש אויפן שענסן אופן און מיט א דעליקאטע באהאנדלונג און זיכער מאכן אז אייערע מחשבות ווערן פאראייביגט אויפן
פון אייער קול, שענסטן און זיכערסטן פארנעם ,בעזהשי"ת.
פאראייביגט אן קיין עול.
| עט סופר מהיר |
אנגעהויבן :אין דער ערשטער עפאכע פון די ראשונים, מפספיוכוריתטמ'וידיגםת,,ע
און שוין דאקומענטירט איבער אכט הונדערט יאר.
גייט נאך אן ביז'ן היינטיגן טאג ,טראץ וואס פיל א.ד.ג.
איידעלער ווי פילע פריערדיגע פיוטים.
גדולי ישראל וואס האבן פארשריבן אזעלכע
פורימ'דיגע גמרות און פיוטים :מחזור ויטרי ,החכם
רבי קלונימוס בן קלונימוס ,דער סטייפלער גאון זצוק"ל.
םח>ור ו׳ימרי 583 ענליכעס ,דוקא לכבוד פורים? ליינט די גאר ֵליל ִ ׁשיּכֹו ִרים הּוא ֶזה ַה ַּל ְי ָלה.
אינטערעסאנטע אינפארמאציע איבער דער ִל ְ ׂשמֹו ַח ְ ּב ַי ִין ַהטֹוב ְו ָל ִגי ָלה.
גנק והזניל ,כיום השמיני :שסיני סייסכו לחתכן .לטבוח טבח והכן .ביום השמיני :שפעי נושא אינעם פאלגנדן ארטיקל ,ווען אויפ'ן וועג
ציוד לומר וסן .לברך בו האל הנאמן .ביום השמיני; שמיני נןבוע מ ל בסני עזנמו. וועט איר זיך דערוויסן פון נאך מערקווירדיגע ּפּו ִרים ַעל ֵ ׁשם ַהּפּור ִנ ְק ָרא ְבּ ִגּי ָלה.
לשמוח'בו עמו .כיום השמיני :שמיני ריצוי קרבן להקריב לבדו .לתשורת מלא כל הארץ מנהגים ,א שטייגער ווי דער אור-אלטער מנהג ִי ְזּכֹור ָלּנּו ִ ּב ְק ִרי ַאת ְ ּמ ִגי ָלּה.
כבודו .ביום השמתי :שמיני שיר לכד להלל .לנטור בו את ההלל .כעם השמיני :שסיני וואס שטאמט נאך פון די צייטן פון חז"ל:
חת כרכה בסני עצמה .לנותן ליעף כח ועתנסה .ביום השמיני :שמיני דורשי כו נשוה ברוך אתה ה' ,המעריב ערבים.
ייחודיך .באו להשתחוות ברב חסדיך .עחש עזרם מקודש בזכות חסידיך .בעזרת שוררו "משוורתא דפוריא". ַ ּב ַל ִיל ַה ֶּזה ִי ְשׁ ְכּרּו ָכּל ְיצּו ִרים.
על הים פהדיך :בגילה; טועני )אל( ]עול[ מלכותך אל אמונה .ישבו בסוכה שבעד.
באמונה .כנתנו חלק לשבעה ונם לשמונה ,לקריאתם וה צור םצו להחיש שבעה ושמונה: 1 ְל ִה ָז ֵכר חֹוק ֲא ֶ ׁשר ִנ ְק ַ ּבע ְ ּבפּו ִרים.
זה צור :מחיל אל חיל הולכים .נסעו מסוכה ולשמוח בשמיני נמלביס .סבר יהבס ענ*יך ָארּור ָה ִאיׁש ֲא ֶ ׁשר ָידֹו ָי ִרים.
משליכים ,צור ישר׳ וגואלו ממליכים :נאל; סונים מסוכה לביתם לישב .צקון לחשם "חייב איניש לבסומי ִל ְ ׁשּתֹות ַמ ִים ַה ְמ ָא ְר ִרים.
הקשב .קוראי רומםתיך שמך לחשב .תסרום עליהם סוכת שלומך תהילות יושב :וסדום: בפוריא עד דלא ידע"
ברוך אתה ה' ,אוהב עמו ישראל.
מעריב לפורים ; םטעמד ר׳ טנחם ברי prKז*ל: איידער מיר וועלן רעדן איבער דער נושא אט די היפש-ליצנות'דיגע פיוט לכבוד פורים
פון פורימ'דיגע מסכתות ,פיוטים ,א.א.וו .דארפן — וואס איז א פאראדיע אויפ'ן באקאנטן פיוט
תסזד .לי ל שיכורים הוא זה הלילה .לשמוח ביין הטוב ולנילה .סורים על שם הסור מיר עטוואס צענעמען די נושא פון שמחת פורים, "ליל שימורים" וואס מ'זאגט אין קהילות אשכנז
נקרא כנילה .יזכור לנו בקריאת מגילה; המעריב :בליל הזה ישברו כל וואס וועט אונז געבן צו פארשטיין פארוואס אום ליל פסח — שטייט געשריבן אין נישט קיין
יצורים .להוכר חוק אשר נקבע כסורינז ,ארור האיש אשר ידו ירים .לשתות מים מ'האט בכלל אנגעהויבן צו מאכן אזעלכע אנדערן ארט ווי אינעם בארימטן ספר "מחזור
המאררים :אוהב :סרים׳כיין סותחים בברוך .על שלחן אשר ערוך .בליל חג סורים: מסכתות ,און פארוואס מאנכע האבן נישט געזען ויטרי" (סי' תס"ה) ,וואס איז פארפאסט געווארן
סורים ישורר שיר נועם עלי •ין בקהל עם :בח־ס :סורים ימלא כוDוו Jכדת מה לעשוות דורך רבינו שמחה מויטרי ,א תלמיד און מחותן
בח־ס ; סורים ישתו יין כל דואהו .עד לא יכיר איש את רעת ; כח־ס ; סורים לא יקח אין דעם קיין שום פראבלעם. מיט רש"י! דאס אנטפלעקט אונז א נייע וועלט
נשך ותרבית ,אשר ישתה יין מחבית :בח־ס :סורים אשרי איש אשר יסן .לכרך עלהנסן: אין מגילת אסתר געפינען מיר נישט פון אינטערעסאנטע פאראדיעס ,וואס האבן
בחיס :סורים ישכרו ביין לכן ,ררצה במנחה וכקרבן; בח־ס; פורים אכלו ושחו ריעיס. קיין מצוה זיך אנצו'שיכור'ן ,און עס איז א נאכגעמאכט מסכתות ,פיוטים פזמונים ותפילות,
זמרו ליין הטוב כי נע־ם; בח* :0סורים שחטו אווזין ותרננזלים .כי בזאת תרייו ננאלים: געווענליכער "יום משתה ושמחה" וואס באדייט שאלות ותשובות ,ספרי פסק הלכה ,און זאגאר
בה־ס :פורים זכרו תורת ראשונים .מעשה אבות יעשוכנים :בה׳ס; סורים שמעו כני אז מ'פרייט זיך און מ'מאכט א סעודה מיט דעם לשון הפסוק זעלבסט ,אויף א פורימ'דיגן
איתנים .מהדו ואכלו משמניס :בח־מ; סורים ישתה יין טוב .אשר ירוד .כנן רטוב :כח־ס: פלייש און וויין ,ענליך צו וואס מיר געפינען אין נוסח און מיט ווערטלעך אריינגעפלאכטן
סורים אשר לא זקן ישתה מן הקנקן; בת-ס ; סורים יזכור יין בריתו .כאשר היתד ,באמנה דער תורה איבער דער מצוה פון זיין פרייליך
אתו :בת־ס :סורים יקריבהו אל חכו .לרחבו ולארכו; בחיס; סורים בישר׳ לסנים .יקר אין די שלש רגלים .פאקטיש אבער ,האט כלל דערינען.
ת א ססנינים :כחיס :פורים כוס יין בידו יעמיד ,ויערוך על סיו תמיד :בה־ס; סורים ישראל אנגענומען דעם יום טוב פורים מיט א דאס האט געצויגן א שארפע פאלעמיק
ישתת יין ישן .ארור האיש אשר י־שן :כח־ס :סורים יין תסיר ירוקן .לסני■ נער וזקן: ספעציעלן שמחה ,אזוי ווייט אז מיר געפינען צווישן די גדולי ישראל במשך הדורות ,אויב
בחיס :פורים ישלח לרעהו מנות .ולאביונים מתטת .בת־ס :סורים אכלו ריעים ו ש ת איש שוין אין גמרא ווי רבא דרוקט זיך אויס (מגילה דאס איז ערלויבט צו טון אדער עס הייסט גאר
באר,לו .ו שלת מנות לאין נכון לו; בח־ס :סורים אוהב שמחה אוהב יין יעשיר .וכל כל' ז" :):מיחייב איניש לבסומי בפוריא ,עד דלא חוזק געמאכט פון דער תורה ח"ו ,ווען פון דער
זמר וכלי שיר :בח־ס :סורים אל תשתה יין דע עין .קורס תשבור צסאך אל העין; ידע בין ארור המן לברוך מרדכי" ,אז מיר אנדערער זייט זענען געווען געוויסע גדולי
בח׳ס ; סורים במה יזכה איש זכות .שבע ילין בל יסקרעונו :בחיס :סורים נילה רינה דארפן זיך אנטרינקען אום פורים אזויפיל אזש ישראל וואס האבן זעלבסט פארפאסט אזעלכע
הדוור ,ודיצה .תקבצו לשתות ועוצו עיצה :ברדס :סורים דאנה בלב איש ישחנד״ מאבל
טוב ומשתה ישמחנה :בחיס :סורים דלה תדלה יין מחביות ,בלילה ההוא תהילות רומיות: סארט פאראדיעס און נאכגעמאכטע מסכתות.
בח־ס; פורים היין בפוך תמיד שנור .וססל אדירים יהיה פנוי :בח־ס :סורים חכלילי עינים וויאזוי איז דאס אריין אין כלל ישראל?
מיין .ואויבינו יהיו כאין :בח״ס :סורים סוב אשר תאחז בכוס מלא .סבתם אוסיר לא פארוואס האט מען בכלל מחליט געווען
תסולה; כח׳ס :סורים יין מלכות י ש ת ויסלסלו .בתרים שבורים יחדיו יצלצלו :כח־ס: צו פארפאסן אזעלכע סארט מסכתות און
סודם כל אשר ימרה פיו מלאכל .ומצאוהו רעות וד,יה לאכול :כח־ס :סורים לץ ת מ ה
ומי= ומשכר .והשותד ,מהם לא ירבה שבר ,כחיס; סורים סשתר .שלך יהיה להסקר.
דונוווםא ’Bל״ל חכיבה הטילה מג שנע הקג״ה ל אניהסי סנל טי nm rסהול איט יורד ל גי ת סונו׳.
דער פיוט 'ליל שיכורים' וואס געפינט זיך
אינעם מחזור ויטרי
ער זאל שוין נישט קענען האלטן קאפ אז המן
איז דער פארשאלטענער און מרדכי איז דער
געבענטשטער .די גמרא דערציילט דארט אויך,
אז איין יאר פורים האט זיך רבה אזוי שטארק
אנגעטרונקען אום פורים ,אז ער האט געשאכטן
רבי זירא (ועיי"ש במהרש"א ועוד) ,און נאך
פורים האט ער מתפלל געווען און האט אים
צוריק לעבעדיג געמאכט.
אלנפאלס ,מיר געפינען שוין אן עקסטרעמען
ספרים שאפע אדר ב׳ תשע״ט 28
הרב שמעון שלמה זילבער
לובשין אותם פרצופין ,ושינוי בגדיהם מבגדי געשמאקע סעודה מיט וויין ,און איז געווארן אויסדרוק פון שמחה ,וואס איז געווען פארבינדן
איש לבגדי אישה ,וכן להפך .ואם היה ח"ו נדנוד א זאך פאר זיך אז מ'טוט וואס מען קען צו מיט'ן סעודת היום .אבער פאקטיש געפינען
עבירה ,חלילה וחס להם לשתוק ולא ימחו ,וכ"ש מיר אין גמרא ,אז די דאזיגע ספעציעלע שמחת
וק"ו באיסור לאו ,אלא וודאי ראיה וסמך שהיתר פארמערן מיט שמחה. פורים האט צוגעברענגט צו טון אנדערע זאכן
ארויסצוברענגען נאך און נאך שמחה ,טראצדעם
גמור הוא ,ואין בלבישה זו הרהור עבירה". וואס זיי זענען שוין נישט געווען פארבינדן מיט
דער סעודה פון פורים .די גמרא דערציילט אזוי
ס&ר דאס האט צוגעברענגט צום איינגעפירטן דרך אגב'דיג (סנהדרין סד ,):איבער עפעס א
"פורים שפיל" ,וואו מ'האט אויפגעשפילט די מנהג וואס איז געווען איינגעפירט "משוורתא
שאלות ותשובות גאנצע ערציילונג פון מגילת אסתר אויף א דפוריא" ,וואס רש"י (וכ"ה ביד רמ"ה ,והובא
ווערטלדיגן אופן ,און שוין גאנצע דריי הונדערט בספר המנהיג הל' מגילה בשם מגילת סתרים
מהר־י מינץ ומהר־ם פתואה זצ־ל יאר צוריק ,אין די צייטן פונעם פראגער רב "שכן נהגו כל ישראל") ערקלערט אז די קינדער
הגאון רבי דוד אפנהיים (וועמען מיר האבן פלעגן שפרינגען אום פורים ,און נישט סתם
ה א לכס זרמ לצדקה פסקיס שאלוה ותשובוס ספוגזח וחשולוח והס סוצס אויספירליך באשריבן אין "לבלר" ,)#3האבן די
גקייה ובם o 'o irnיפים ממתקים ו מ ח מד ס יסדוס אבירי הרזמיס בחורים פון זיין ישיבה געקריגן זיין הסכמה און שפרינגען – נאר איבערהיפן א פייער.
הגאון מרה י הוד ה טינ^ן זלה״ה והגאון מו״ה מאיר ט סדוו א ה ז״ל ובלמדי זיי האבן אויסגעשפילט דעם "אקטא אסתר מיט אבער די גאונים און שפעטער די ספרים
אלה סדר גיטין וחציצה מוכן כשלחן מרוך אשר קבצוס וסדרוה והוסיפו אחשורוש" ,וואס איז דעמאלט אויך געדרוקט "ערוך" און "ארחות חיים" דערציילן שוין עפעס
געווארן אין יאר ת"פ .דער דאזיגער מנהג איז מער פון דעם ,וואס געט אונז אויך דעם ערשטן
מדילהק לקח מוב : שוין געבליבן איינגעפירט אין אסאך חסידישע מקור פון אויפהענגען און פארברענען א (בובא,
הויפן ,א שטייגער ווי באבוב ,סקווירא ,און נאך. " )Dummyהמן" .לאמיר ציטירן זייער לשון
ומחמת שהמפל סזס איננו בנמצא כי כבל תמועל כן גתעולל קלב ל׳ יעקב מעגקיל נ״י נאך א באקאנטער מנהג של שמחה וואס איז (ערוך ערך שוור [הובא גם בדרכי משה או"ח סי'
ממאונא והוציאו לאול עם תיקונים וקנסות מהנ״ל ובנו נ״י. איינגעפירט געווארן אין די טעג פון פורים ,איז תר"צ] ,ארחות חיים הל' מגילה ,וכעי"ז בתשובות
דאס אויפנעמען א "פורים רב" ,אדער אפילו א
קראמא פורים רבי .עס איז גאר אינטערעסאנט אז דאס הגאונים מתוך הגניזה ,הוצ' גינזבורג עמ' צ):
לס־קת ר מ -ב איז אנגענומען געווארן אין אלע אשכנזישע "מנהג בבבל ובעילם ,הבחורים עושים צורה
פנס קרייזן ,ביי די חסידים ,ליטוואקעס ,און אפילו בדמות המן ותולין אותה על גגותיהן ארבעה
יעקעס .עס זענען פארבליבן מקורות אז אין וחמשה ימים ,ובימי הפורים עושין מדורה,
בדפוק קמשובת של ה״ה יוסף מישער ושותפו ה״» עאול די»»«ןו וואלאזשינער ישיבה איז געווען א פורים רב, ומשליכין אותה צורה לתוכה ועומדין סביבה
אינעם ווייטן בערלין איז געווען א פורים רב ,און ומזמרין ,ויש להן טבעת תלוייה בתוך האש,
הועתק והוכנס לאינטרנט אפילו אז דער הייליגער רבי ר' יונתן אייבשיץ שנתלין וקופצין מצד האש לצד האש .אותה
www.hebrewbooks.org זעלבסט איז געווען א פורים רב אלס בחור .דער
דאזיגער מנהג גייט נאך אן ביז'ן היינטיגן טאג טבעת נקראת משוורתא ,כלומר ,בית קפיצה".
שער-בלאט ע״י חיים תשע״חפון ספר שו''ת מהר''י מינץ אין אסאך חסידישע הויפן און ליטווישע ישיבות. עס זענען אויך פארבליבן דאקומענטירט
דאס האט אויך צוגעברענגט צום מנהג פון ( ,)Codex Theodosianus 16.8.8אז אין די
טראצדעם וואס אסאך גדולי ישראל האבן זיך פארשטעלן פורים ,וואס איז באזירט אויפ'ן צייטן פון דעם ביזאנטישן קייזער טעאדאס דער
אויסגעדריקט א שארפן התנגדות דערצו, לשון הפסוק "ונהפוך הוא" ,אבער איז פאקטיש צווייטער ,וואס איז געווען אין דער עפאכע פון
און היינט צוטאגס איז דאס שוין נישט קיין געווען נאך א מיטל זיך צו פרייען אום פורים. די בארימטע אמוראים רב אשי און רבינא ,איז
אנגענומענע זאך ,דאך זעען מיר אז עס זענען אבער דא זעען מיר שוין א נייעם געדאנק :צוליב ארויסגעקומען א קעניגליכן באפעל אז מ'טאר
געווען תורה-ריזן וואס האבן געהאלטן אז דער אט דעם איינפיר האט מען גע'פסק'נט (רמ"א מער נישט אויפהענגען קיין פאלשע "המן"
אפענער לאו פון לא ילבש גייט נישט אן אום או"ח סי' תרצ"ו ס"ח ,אולם עיי"ש בב"ח ובנו"כ), בעפאר פורים .דער אורזאך דערצו איז געווען,
פורים ,ווען מ'טוט עס נאר לשם שמחת היום .אט אז מענער מעגן זיך פארשטעלן ווי פרויען און אז די קריסטן האבן געמיינט אז מ'הענגט אויף
דער דאזיגער צוגאנג ,האט אויך צוגעברענגט פרויען מעגן זיך פארשטעלן ווי מענער ,און עס א פאלשן יאשקע( ...דער דאזיגער קייזער איז
צו דער אינטערעסאנטער ערשיינונג פון איז נישטא קיין פראבלעם פון "לא ילבש גבר טאקע געווען א וויסטער אנטיסעמיט ,און ער
פורימ'דיגע פאראדיעס אויף מסכתות ,שאלות שמלת אשה" (דברים כב ,ה) ,וויבאלד מ'האט איז שולדיג אינעם פאקט אז די לאנגע שושלת
נאר אינזין צו פארמערן שמחה .אזוי שרייבט פון "נשיאות" אנגעהויבן פון הלל הזקן און
ותשובות ,פיוטים און נאך. שוין דער הייליגער מהר"י מינץ (בתשובותיו סי' געענדיגט ביי רבן גמליאל השישי ,גאנצע פופצן
ט"ז) ,וואו ער לייגט צו א פערזענליכן הגדת- דורות שפעטער ,האט זיך דאן געענדיגט צוליב
2 זיינס א פארבאט אויפצונעמען א נייעם נשיא .א
עדות:
ליל שיכורים ,ספר "גדולים וחסידי עולם ז"ל שנתגדלתי אצלם קאפיטל געשיכטע פאר זיך).
חבקבוק הנביא ,און אשר ראו בניהם ובנותיהם ,חתניהם וכלותיהם, מיר זעען פון דעם ,אז דער געדאנק פון
שמחת פורים איז ארויס פון די גרעניצן פון א
מסכת שיכורים
מיר האבן אנגעהויבן דעם ארטיקל מיט
אן אויסצוג פונעם "פיוט" ליל שיכורים ,וואס
געפינט זיך גאר אינעם מחזור ויטרי ,וואו עס
אדר ב׳ תשע״ט 29 ספרים שאפע
| עט סופר מהיר |
ווערט אראפגעברענגט אין מחזור ויטרי איז מאמרי יעקב הבכרי ווערט פארצייכנט אז דער פיוט איז פארפאסט
דאס שוין א שטיקל רמז צום הלכה'דיגן נקודה געווארן דורך רב מנחם בר אהרן .דער דאזיגער
וואס ער וויל ארויסדרינגען פון דארט (זע אויך הועתק והוכנס לאינטרנט פיוט האט צוגעברענגט א שטיקל פאלעמיק
www.hebrewbooks.org פאר זיך ,וויבאלד עס אנטהאלט אין זיך פילע
שפעטער דערוועגן). שטיקלעך ליצנות ,און פאסט זיך עפעס נישט
דאס זעלביגע געפינען מיר ביי אנדערע ע״י חיים תשס״ט ארויף אויף א ספר וואס רש"י'ס תלמיד און
פוסקים ,א שטייגער ווי הגאון רבי ישראל דוד
הארפענעס שליט"א וואס ברענגט עס אראפ לכתב אעורי' מחותן האט פארשריבן.
(עי' מקדש ישראל פורים ,סי' רס"ה) ,גליון תורה אומגעפער הונדערט פופציג יאר צוריק
ודעת (קהל עדת ירושלים ,פורים תשס"ח עמ' •כי־זמנה •אvמ|lןז: ולתולדותיו האט געלעבט א ליטווישער גאון מיט'ן נאמען
ט"ו) ,און אפילו דער בעל נטעי גבריאל זעלבסט )משלי כ״ג ביב( רבי יעקב בכרך ,וואס זיין טאטנ'ס טאטע איז
דארטן .אזוי אויך האט דער הייליגער שר שלום הנקודות והטעמים געווען דער בארימטער גאון רבי בנימין בכרך,
פון בעלזא זי"ע זיך באנוצט מיט א לשון פון דעם בעל "נימוקי הגרי"ב" און "הגהות הגרי"ב" ,וואס
פיוט ,אלס א מעשה רב צו א פאסירונג וואס איז עם ה ע ר ו ת ,אשר על עניני המאמר שרשיהן סבבו , געפינט זיך ביים סוף פון די מסכתות הש"ס .רבי
פארגעקומען ביי זיין זיידן הגה"ק בעל מעשי יעקב איז געווען א תלמיד פונעם זיידן און א
רוקח מאמסטערדאם זצוק"ל (הובא בספר אוצר בדפוס של המחוקק מהו׳ י ו א ל לעבענזאהן ניי ; ת"ח פאר זיך ,א מקורב צו די צוויי דעמאלטיגע
שגת מ כ ת ב אלהים ח ר ו ת על ה ל ו ח ו ת לס״ק ליטווישע לייבן ,הגה"ק רבי ישראל סאלאנטער
יד החיים ,הקדמה אות ב'). זצוק"ל און דער גאון אדיר בעל "בית הלוי"
^ MAMOREJ JAKOB HABACHRI מבריסק .רבי יעקב האט פארפאסט פארשידענע
•czylJ Roxprawa 0 pismic Assyryjskiem tudxiei c znamio ספרים און ער האט געשריבן הגהות אויף פילע
aacb samogJoskowych i pisarskich jfzyka Hebrejskiego. מקצועות התורה .איינע פון זיינע ספרים טראגט
די הויפט הלכה'דיגע פונקט וואס מ'קען דעם אינטערעסאנטן נאמען "אשתדלות עם
ארויסלערנען פונעם פיוט ,איז בנוגע דעם מנהג przez JAKOBA BACHRACH, שד"ל" ,וויבאלד דער ספר איז מער-ווייניגער א
וואס ווערט געברענגט אין ספר כלבו ,און אזוי ^ w WARSZAWIE 1854. פאלעמיק מיט א דעמאלטיגן באקאנטער חוקר
ווערט גע'פסק'נט אין רמ"א סי' תרצ"ה ס"ב ,אז
מ'זאל עסן "זרעונים" אום פורים .אבער מיר פירן Yf Drukarni J. Lcbensohna איבער דער נושא פון חכמת הניקוד והטעמים.
זיך נישט אזוי ,און אן אורזאך דערצו קען זיין אלנפאלס ,אין דעם ספר שרייבט ער אויך
וויבאלד עס איז דאך באקאנט אז קטניות און שער-בלאט פון ספר היחש ,איינע פון די איבער'ן "מחזור ויטרי" ,און ער טענה'ט אז
איבערהויפט עדשים זענען א מאכל אבלים (עי' ספרים וואס הג''ר יעקב בכרך האט פארפאסט< מ'קען זיך נישט פארלאזן אויף דעם ספר דארט
ב"ב ט"ז ע"ב ,ירושלמי ברכות פ"ג ה"א ,פרקי וואו דער ספר איז דער איינציגסטער מקור,
דר"א פל"ה ,וכן נפסק במג"א סי' קל"א סקי"ד זעלביגע פון זיין רבי'ן ,דער בעל "ויחי יוסף" וויבאלד עס איז אוממעגליך צו זאגן אז פרעמדע
ושם בבאה"ט ,בשם המהרי"ל) ,און וויבאלד אום מפאפא זצוק"ל ,אז לפי דעתו האבן שולט געווען הענט האבן נישט צוגערירט און געפאטשקעט
פורים טאר מען נישט ארויסצייגן דאס מינדסטע ידי זרים אויף די פיוטים לפורים ,וויבאלד עס אינעם ספר .איינע פון זיינע שטערקסטע
סארט אבילות (עי' מג"א סי' קל"א סקי"ג), ליגן דערינען אסאך זאכן וואס זענען נישט אזוי טענות איז אט דער פיוט "ליל שיכורים" ,וואס
דערפאר פירן מיר זיך אז מ'עסט נישט קיין באשיידן (נטעי גבריאל פורים ,פמ"ח הערה ער טענה'ט איז צו ביליג און פול מיט ליצנות
ב') .הגאון רבי ארי' גאלדשמידט שליט"א האט צו קענען זאגן אז רבינו שמחה מויטרי זעלבסט
קטניות און זרעונים אום פורים. איבערגעארבעט דעם מחזור ויטרי און האט עס האט עס אריינגעלייגט ,נאר מ'מוז זאגן אז
דער דאזיגער געדאנק קען מען אויך ארויסגעגעבן נאכ'ן גוט דורכטון פון אלע זייטן, פרעמדע מענטשן האבן צוגעלייגט שטיקלעך
ארויסדרינגען פונעם פיוט ליל שיכורים ,וואו און ער האט אויך געשריבן אז אינעם מחזור ויטרי צום אריגינעלן ספר .ער ענדיגט צו מיט נאך א
עס שטייט [ביים שטיקל וואס מ'זאגט בעפאר די זענען אריין שטיקלעך וואס רבינו שמחה מויטרי טענה ,געשריבן האלב וויצלנדיג מיט גראמען:
האט נישט אריינגעלייגט ,און דער דאזיגער פיוט "ועל ברכת השכיבנו ,אין לפנינו .אולי היין העלה
ברכה "גאל ישראל"] דאס פאלגנדע: איז געוויס אויך איינע פון זיי (עדותו של הרב מנחיריו עשן ,וכבר שכב ויישן"( ...מ' ע"ב ,אות
ּפּו ִרים ַי ִין ֲא ֶשׁר הּו ַקם ִל ְשׂמֹו ַח ְפּ ֵני ִאי ִשׁים.
בלוי ,במאמר ב"קולמוס" גליון .)84 נ"ב)
ָיבֹא ְו ָי ֵגל ְ ּפ ֵני ֲא ָנ ִשׁים ְו ָנ ִשׁים. אבער פון דער אנדערער זייט זענען געווען עס איז אינטערעסאנט ,אז הגאון רבי גבריאל
ָארּור ָה ִאיש ֲא ֶ ׁשר ֹיא ַכל ֲע ָד ִשׁים. גדולי ישראל וואס האבן נישט געזען קיין ציננער שליט"א (וועמען מיר האבן אויספירליך
ְבּ ֵלי ֵלי ּפּו ִרים ּו ַבּמֹו ֲע ִדים ּו ֶב ֳח ָד ִשׁים. פראבלעם מיטן פיוט ,און האבן דאס אפילו באשריבן אין "מאמענט" ,חג הסוכות תשע"ח
פונעם איסור צו עסן עדשים אום פורים געקענט ברענגען אלס ראי' איבער הלכה'דיגע העעל"ט) דערציילט אז ער האט געהערט דאס
פונקט ווי אין די אנדערע ימים טובים ,זעען אנגעלעגנהייטן .הרה"ק בעל דברי יציב מצאנז-
מיר אז דער איסור איז וויבאלד עס איז א מנהג קלויזנבורג זי"ע ,ברענגט אין זיינע תשובות (ח"ב
אבילות ,און דערפאר עסט מען טאקע אויך נישט או"ח סי' רצ"ז סק"ו) א ראיה פון אט דעם פיוט,
און ער לייגט גאר צו אז טראצדעם וואס דער
פיוט איז ווארשיינליך נאר אראפגעברענגט
געווארן אלס שמחת פורים ,דאך וויבאלד עס
ספרים שאפע אדר ב׳ תשע״ט 30
הרב שמעון שלמה זילבער
מיט די פאלגנדע וויציגע רייד" :ולמה השלים ספר חבקבוק רןנבי«על&ונייטתi קיין זרעונים .אט דער דאזיגער געדאנק האבן
המסכתא בפרק אין קורין ,לפי שאין קורין לקחאבובעת חנזץביוםיפוחטו דריי רבנים געשריבן אין זייערע ספרים ,און אלע
בו אלא בשעה שאינו לא יום ולא לילה ,שלא םנוקדונמסעם וטחיק ונדפס^נלידי דריי האבן זיך באנוצט מיט'ן אויבנדערמאנטן
נכתב אלא לשחוק בעלמא לשמח האנשים ביום פיוט אלס ראיה צום געדאנק .א) דער
פורים .והקורא בו לא הפסיד ,אלא כמי שקורא חםחוקנףםטדעוביזל “1חו ^8ר»לו אויבנדערמאנטער תשובה פונעם קלויזנבורגער
בספרי רפואות ובדברים המועילים לגוף ואינן רבי זי"ע .ב) הגאון רבי מרדכי פאגלמאן זצ"ל,
מזיקין לנפש ,כי דברי זאת המסכתא בדיתי געירפיזחאי!8רגמדינתאיטליחענוו אבד"ק קאטאוויץ ,א תלמיד פונעם מהרש"ם
אני קלונימוס מליבי ,המשנה והגמרא ,ואעידה רגע ופןמבט יייתבחסלתולעסות מברעזשאן זצוק"ל (בספרו שו"ת בית מרדכי ח"א
לי עדים נאמנים את רבי שקרן ורבי כזבן אחיו ספריםמעולפיפספידיס דורבחאין סי' כ"ט) .ג) הגאון רבי ישכר דוב באב"ד זצ"ל,
אבד"ק בוסקא (בספרו אוצר יד החיים אות נ"א,
הכתובים בסוף המסכתא"... קץבתורתו ולכבודסמו יתרומם בדבריו על שבת קמ"ט ע"א .ועיעו"ש ובהקדמתו
רבי קלונימוס איז נישט געווען קיין קטלא ויתעלחעלכלברכחותחלחאמן I
קניא ,ער האט געלעבט אין די צייטן פונעם הנ"ל).
הייליגן רשב"א ,און איז געווען א גרויסער חכם הועתק והוכנס לאינטרנט
און גרויסער תלמיד חכם ,און זיין מוסר ספר "אבן www.hebrewbooks .org
בחן" איז געווען א קלאסישער ספר וואס מ'האט
איבערגעדרוקט אסאך מאל .אבער קיין "ראשון" ע״י חיים תשע״א די אנדערע פורימ'דיגע ספרים זענען אבער
איז ער נישט געווען ,און ער האט געקענט שרייבן יא אויסגעשטאנען פיל שארפערע קריטיק,
עפעס וואס די גדולי ישראל זאלן נישט אנקוקן שער-בלאט פונעם היסטארישן פורימ'דיגער ספר און כדי דאס צו פארשטיין וועלן מיר דורכגיין
חבקבוק הנביא ,וואס איז שוין ערשינען איבער געציילטע פון זיי און זען וואס עס שטיייט
מיט קיין גוט אויג ,ווי געשילדערט ווייטער. פינף הונדערט יאר צוריק ,אין יאר רע''ג דערינען .שוין אזוי פרי ווי אריבער פינף
איינמאל דער ספר איז ערשינען ,איז שוין הונדערט יאר צוריק ,אין יאר רע"ג ,קנאפע 21
נישט געווען קיין אפהאלט פאר אומצאליגע ווי פאלגענד" :מתני להו רב ביבי לרב אחדבוי: יאר נאך גירוש שפאניע ,איז ערשינען א ספר
פורימ'דיגע ספרים צו ערשיינען ,און עס איז 'חבקבוק קיבל תורה מכרמי' ,א"ל וכי חבקבוק וואס האט אנטהאלטן אין זיך דריי פורימ'דיגע
טאקע פארבליבן דאקומענטירט צענדליגער שמו ,הלא בקבוק שמו ,שנאמר ומבני בקבוק.
אזעלכע סארטן ספרים און פאראדיעס וואס א"ל ,אין בקושטא שפיר קאמרת ,בקבוק שמיה. פאראדיעס.
זענען געשריבן געווארן אויף א פורימ'דיגן נוסח, ולמה נקרא שמו חבקבוק ,מפני שהוסיף להם דאס ערשטע איז געווען "ספר חבקבוק",
ביז'ן היינטיגן טאג ווען עס איז שוין געווארן לישראל ח' מצוות ,ואלו הן :שמחה ,שתיה"... וואס איז געווען א פאראדיע אויף מגילת אסתר
דערנאך זענען דא נאך עטליכע פרקים מיט און איז געשריבן אויפ'ן נוסח פון תנ"ך .אויך
ממש א נחלת הכלל. דער נאמען חבקבוק – וואס איז געגעבן געווארן
ערנסטע סוגיות בהלכות שתיה ושכרות... צוליב דעם נאמען פונעם וויין פלאש "בקבוק"
3 די דריטע פאראדיע איז "מסכת פורים", – איז ענליך צום ספר חבקוק הנביא (פון תרי
וואס אנדערש ווי די ערשטע צוויי פאראדיעס עשר) .דער אינהאלט פון ספר חבקבוק איז א
דאס התנגדות וואס מ'ווייסט נישט קלאר ביז'ן היינטיגן טאג ביטערע קריג צווישן "כרמי" = דער וויינשטאק,
צו דער נייער ווער ס'האט זיי באשאפן (עס זענען געווען וואס און "בארי" = דער קוואל וואסער ,און דער
האבן עס געוואלט אנלייגן אויפ'ן רלב"ג אדער באשעפער באפעלט פאר כרמי צו גיין מלחמה
ערשיינונג רבי אליהו בחור בעל התשבי ,אבער די ראיות האלטן מיט בארי ,און דער ספר ענדיגט זיך
פון שרייבן זענען גאר שוואך) ,איז אבער קלאר אז מסכת מיט'ן ענדגילטיגן נצחון פון כרמי וואס באזיגט
פאראדיעס פורים איז פארפאסט געווארן דורכ'ן חכם,
פילאזאף ,מתרגם ,רבי קלונימוס בן קלונימוס, בארי...
פאר לאנגע יארן זענען אזעלכע ספרים בעל "אבן בחן" .עס באשטייט אויך פון א מסכתא די צווייטע פאראדיע איז "מגילת סתרים",
געשריבן געווארן און מיר האבן נישט געזען מיט טיפע סוגיות בהלכות שכרות ,און די וואס איז ווי א מסכתא מפרש צו זיין דעם ספר
קיין התנגדות דערצו ,אבער באלד פיר הונדערט העלדישע תנאים און אמוראים פון זיין מסכתא חבקבוק .דער ספר איז א פאראדיע אויף מסכת
יאר צוריק האט געלעבט דער בארימטער גאון טראגן די נעמען רבי קמצן ,רבי עצלן ,רבי חמסן, אבות ,און הייבט זיך אן ווי פאלגנד" :חבקבוק
וקדוש רבי שמואל אבוהב זצוק"ל ,אבד"ק קיבל תורה מכרמי ומסרה לנח ,ונח ללוט ,ולוט
ווענעציע ובעל שו"ת דבר שמואל ,און אין איינע רבי שקרן ,און ענליכס... לאחי יוסף ,ויוסף לנבל הכרמלי ,"...אין אנדענק
פון זיינע תשובות (סי' קצ"ג) טרעט ער גאר רבי קלונימוס האט געוואוסט אז מ'וועט פון אלע וואס האבן זיך אנגעטרונקען מיט וויין.
מעגליך האבן טענות אויף דער פארפאסונג פון דערנאך איז דא א גמרא ,וואס הייבט זיך אן
דעם מסכתא ,און דערפאר האט ער פארענדיגט
אדר ב׳ תשע״ט 31 ספרים שאפע
| עט סופר מהיר |
דער 'אקדמות' וואס איז פארשריבן געווארן די תשובה אין ספר דבר שמואל ,וואו שער-בלאט פונעם מערקווירדיגן מסכת פרוהבישן,
לכבוד פורים ער רעדט שארף קעגן דעם געדאנק וואס איז פארפאסט געווארן אין די צייטן וואס
אלקאהאל איז געווען פארבאטן אין אמעריקע
רואיגער באנעמונג ,האט אראפגעריסן דאס פון מסכתות פורים אד''ג
צעטל און האט אריינגעשטורעמט אינעם עס- שטארק ארויס קעגן דער ערשיינונג פון די סארט
זאל ,וואו ער האט אנגעשריגן די בחורים פאר אז מ'זאל דארפן פארברענען די ספרים ,און די פורימ'דיגע ספרים ,און בעיקר קעגן דעם ספר
וואס דרוקן עס זאלן זיין אין נידוי (כ"כ בהקדמה "מסכת פורים" ,וואס ער באצייכנט אלס "חלול
דעם דאזיגן "ליצנות" ,פארנט פון אלעמען. ה' ותורתו"" ,ואיסור מוסיף של חלול התורה
לספר בית מטה משה). הקדושה ,החוגרת שק לפני קונה ,ואומרת
אזוי שטייט אפילו אינעם ספר "חמדת ימים", עשאוני בניך ככלי זמר ,חוכא והטלולא ...יהתלו
אינעם ספר "בית מטה משה" ,און אזוי שרייבט בכתבי הקדש ובנביאי האמת והצדק" ,און ער
דאס האט עווענטועל צוגעברענגט אז די אויך הגאון רבי שלמה קלוגער זצוק"ל איבער האפט אז מענטשן וועלן דאס אוועקווארפן און
סארט גמרות און ענליכעס האבן זיך עטוואס אזא סארט פיוט (שו"ת האלף לך שלמה יו"ד סי'
פארמינערט ,און זענען געוויס פיל פאראיידלט רנ"ז)" :וראינו כי הוא רשע גדול ,ועשה צחוק עס וועט זיין "בבל יראה ובל ימצא".
געווארן פון די אמאליגע פאראדיעס .די דאזיגע על מיני פיוט וסליחות ,ועשה סליחות לפורים, דער שארפער פסק הלכה איז ציטירט
גמרות זענען נישט געווען צופיל אנדערש ווי געווארן דורכ'ן באר היטב (סי' תרצ"ה) און ביאור
די געווענליכע "פורים תורות" וואס זענען אלץ ושחק בזה על חז"ל ועשה דבריהם כצחוק"... הלכה (סי' תרצ"ו סי"ג) ,און איז געווארן דער
געזאגט געווארן – אפילו דורך די גרעסטע אין אונזערע צייטן איז עס געווען דער פונדאמענט פון אסאך שפעטערדיגע פוסקים
גדולי ישראל – וואס האבן געמישט הודו מיט באקאנטער גאון ,ראש ישיבה און פוסק הדור ,רבי וואס האבן באשטעטיגט אז מ'טאר נישט שרייבן
כוש און הודא מיט נאנאש ,באזירט אויף פסוקים שלמה זלמן אויערבאך זצ"ל ,וואס האט זיך שארף און אפילו ליינען אזעלכע מסכתות און פיוטים,
און מאמרי חז"ל ,און יעדער האט פארשטאנען קעגנגעשטעלט אזעלכע סארטן "גמרות" ,ווי עס ווי דער חיד"א דרוקט זיך אויס (כסא רחמים
אז מ'טוט עס נאר צוליב שמחת פורים און ווערט געברענגט (הליכות שלמה ,מועדים ח"ב ע"מ כלה פ"א ה"ג)" :עוון חמור מאוד לחבר
דערפאר האט מען עס קיינמאל נישט גע'אסר'ט, עמ' שמ"ח) אז איינמאל איז ער אריינגעקומען דברי ליצנות מעין דוגמה למשנה ותלמוד ...וקל
טראצדעם וואס סתם אזוי איז דאס אסור צו טון. אין זיין ישיבה "קול תורה" אום פורים ביינאכט,
איינע פון די לעצטיגע ספרים וואס זענען און ער האט געזען ווי עס הענגט אויף דער וחומר למי שחיבר כמו מקרא -אוי ואבוי".
פארפאסט געווארן אויף דעם שטייגער" ,מסכת וואנט אזא סארט נאכגעמאכטע פורימ'דיגע דער איסור איז געגאנגען אזוי ווייט ,אז
המן" ,האט זיך טאקע באווארנט און געשריבן די שטיקל גמרא .רבי שלמה זלמן ,וואס איז געווען הגה"ק רבי נפתלי כ"ץ זצוק"ל ,אבד"ק פוזנא
פאלגנדע ווערטער אינעם הקדמה צום ספר" :מה באוואוסט מיט זיין ספעציעלער איידלקייט און ובעל "סמיכת חכמים" ,האט געוואלט גוזר זיין
ספרים שאפע אדר ב׳ תשע״ט 32
הרב שמעון שלמה זילבער
בל בו לפורים
5ז־ prL'ir! = :ר־רכנס לא';:זינט
wiA'w.bebiewbnr1ks.orgבולל
שאלות ותשובות שכורים
ודברים אחרים חדש^ם נפלאים
משמחים לבב בפז מםולאים
הלא וע ׳׳
מערבית לפורים .אתה הראתה .ה ק פו ת .קי דף*18 Si!f
יוצרות .הושענות .זמירות ,תפילת נעילה לחג
הפורים .ושיר המעלות ליולדת בפורים .
גס א הד מו ת לפורים
00פיריש כמלומ
לזקני תי ח לעונג ושעשוע יום הפורים
ובני הנעורים
Of S --!‘ S u re
<FOflMCRLY AT I 3 S RIV IN G TQ N 5TREET1
NOW LOCATED
AT
S 4 CANAL STREET
4BETWECN O RCH A RD A ALLEN STS.i
N E W Y O R K . N . Y. 1 0 0 0 2
TELEPHONE Q 2B -420S
י־־־ ’־־ sי י־י־־־־־־■י■*־.־־*™ sf־ ״■.VI־־.־־AAi
>*ה׳ד,ארץ ומלואה מספרי
א גי
שער-בלאט פונעם כל בו לפורים ,וואס
אנטהאלט אין זיך שאלות ותשובות ,פיוטים
און נאך ,אין א פורימ'דיגע גייסט
א פורימ'דיגע נוסח הקידוש וואס א חזן האט פארשריבן אומגעפער הונדערט פופציג יאר צוריק בין מסכת זו למסכת פורים? מסכת פורים היא
תוכה כברה ,כולה ליצנות ודברים בטלים ,אין בה
סטיל און שפראך פון דער גמרא א.א.וו .נאר אז מ'רעדט פון דעם דאזיגן אקדמות. אף משהו של אמת ,לפיכך אין רוח חכמים נוחה
מ'האט אויפגעהערט צו מאכן ביליגע ליצנות אבער אויב מיר ווילן זיך באנוצן מיט א הימנה ,וכמעט שאסרו לעיין בה .אבל מסכת זו
נאכמאכנדיג די שפראך פון דער גמרא ,וואס "מעשה רב" ,דארפן מיר נישט מער ווי צוקומען מיוסדת על הלכות ומאמרי חז"ל אמיתיים ,רק
דאס איז מער א זלזול אין הייליגקייט פון דער צום הגדת-עדות פונעם הייליגן סטייפלער רוח ליצנות קלה מרחפת על פני התוכן האמיתי,
גאון זצ"ל (פניני רבינו הקהילות יעקב ,ח"א
גמרא. עמ' יח) ,וואס האט דערציילט אז לערנענדיג משום שמחת פורים".
היינט צוטאגס קומען נאך כסדר ארויס אין נאווארדאק אלס בחור ,האט ער זעלבסט אפאר הונדערט יאר צוריק איז
אזעלכע גמרות ,שאלות ותשובות (איינע פון די ארויסגעקומען אן "אקדמות" אויף פורים ,וואס
מער באקאנטע איז די שו"ת זנבות האחשתרנים, אפגעשריבן א מסכת פורים! איז זייער איידל געשריבן פול מיט מאמרי חז"ל
וואס ערשיינט יאר-יערליך דורך א היימישן איד מיר פארשטייען געוויס ,אז ווען דער און עס טראגט גאר אן ערנסטן פנים ,אבער
און ת"ח פון קרית יואל) ,און נאך פאראדיעס, סטייפלער – וואס איז שוין אלס בחור געווען איז נאכגעמאכט דעם אלטן "אקדמות" אויף
אבער זיי זענען געווענליך געשריבן פיל ברייט בארימט אלס אויסנאמליכער מתמיד שבועות .דער פורימ'דיגער אקדמות האט זוכה
איידעלער און מיר זעען טאקע נישט אז די רבנים און עובד ה' – האט געשריבן א מסכת פורים, געווען ,אז דער הייליגער צדיק רבי אהרן הגדול
זאלן זיך ארויסשטעלן דערקעגן ,ווארשיינליך איז עס באשטאנען מער פון מאמרי חז"ל און מקארלין זי"ע האט איר געזאגט מיט גרויס
וויבאלד ס'איז נישט געשריבן אויף אפצולאכן נישט פון ביליגע ליצנות ,אבער מיר זעען התלהבות אום פורים ,ווי עס ווערט געברענגט
און געוויס נישט מיט ביליגע רייד ,און דערפאר פון דעם אז עס איז נישט אנגענומען געווארן אין ספר גבורות הארי (ווילנא תרמ"ח ,עמ' ז'):
איבעראל א כלליות'דיגן איסור נאכצומאכן די "ושמעתי לספר ,בעת שהרב החסיד המפורסם
איז עס בכלל "יש להם על מי לסמוך" . רבי אהרן הגדול מקארלין נ"ע נסע מעיר לעיר
להשיב רבים מעון ...ובימי הפורים היה שש
ושמח מפזז ומרקד ושר בנעימות קולו את הפיוט
אקדמות מילין כו' ,והוא מפורסם" ,און עס שיינט
אדר ב׳ תשע״ט 33 ספרים שאפע
| ספרים מארק |
זכור אהבת קדומים
ספר אהבת קדומים ,אוצר זכרונותיו של הרה"ח ר' קלמן שטעקל שליט"א מזקני חסידי וויזשניץ
שמועס מיט הרה"ח ר' בנימין משה שטעקל הי"ו ,ארויסגעבער פון דעם ספר "אהבת קדומים" ,וואס אנטהאלט
פיל היסטארישע זכרונות איבערגעגעבן דורך זיין זיידן הרה"ח הישיש ר' קלמן שטעקל הי"ו ,בארימטער מלחין
לבית וויזניץ ,איבער זיין היסטאריע בחצר הקודש וויזניץ און סערעט וויזשניץ ,ווי אויך פילע אלטע בילדער
און דאקומענטן.
במשך אלע יארן ,און טאקע אויספרעגן נאך פארשידענע זאכן. וואס איז דער אינהאלט פון דעם ספר "אהבת קדומים"?
פארשטייט זיך אז מען האט אלעס געדארפט איבערגיין מיט מיין זיידן, דער ספר איז צעטיילט אויף דריי חלקים:
דורכליינען אלע זכרונות און ארויסנעמען זיין קלארע הסכמה אויף יעדן
דער ערשטער חלק רעדט זיך איבער דאס לעבן און שאפן פון די
פרט. אידן אין בוקאווינע פאר'ן קריג ,די געגנט וואו עס האבן געוואוינט פילע
כ'קען זאגן אז די גרעסטע ארבעט און שווערסטע חלק פון ארויסגעבן וויזשניצער חסידים און גאר אסאך דערהויבענע אידן ,אין א חסידישער
דעם ספר איז געווען דאס אלעס צוזאמצונעמען און אויסשטעלן אויפ'ן
ריכטיגן אופן און אויף א מייסטערהאפטיגן פארנעם ,למען ירוץ בו הקורא, ווארעמער געזעלשאפט.
דער צווייטער חלק איז ,איבער די השתלשלות פון גלות טראנסניסטריע,
עס זאל זיך ליינען געשמאק און ציענד.
איר האט דערמאנט אז דער צווייטער וואו אלע ארטיגע אידן צוזאמען מיט די אידן
חלק ספר רעדט פון טראנסניסטריע .איך האב פין בעסאראביע זענען ליידער פארשיקט
אין מיין לעבן נאכנישט געהערט דאס ווארט, געווארן דורך די רשעים ימ"ש אין אנפאנג יאר
קענט איר ערקלערן וואס דאס איז און וואס תש"ב ,און די שרעקליכע פאסירונגען וואס
דאס באדייט? האט זיך דארט אפגעשפילט.
דאס איז טאקע גאנץ אומבאקאנט! אין דער דריטער חלק איז :ווען מען האט שוין
דער וועלט איז באוואוסט אז די אידן פון זוכה געווען צו זען בבנינה ,אין די יארן נאכ'ן
רומעניע זענען קיינמאל נישט פארטריבן קריג ,ווען צוביסלעך האט די אידישקייט
געווארן ,זיי זענען געבליבן אויף זייער פלאץ צוריק אנגעהויבן בליען ,אונטער דער השפעה
ביז נאך דער מלחמה .דאס איז אביסל אמת און פון די דריי גרויסע רבי'ס לבית וויזשניץ,
אביסל נישט אמת .א חלק אידן פון רומעניע הרה"ק בעל דמשק אליעזר זי"ע ,הרה"ק בעל
זענען טאקע נישט פארטריבן געווארן ,אבער אמרי חיים זי"ע ,און הרה"ק בעל מקור ברוך
א שיינע חלק זענען יא פארטריבן געווארן ,און
מ'רעדט נישט פון קיין קליינע ציפערן ,נאר זי"ע.
עס רעדט זיך דא פון הונדערט פופציג טויזנט פארוואס האט איר אנגעהויבן טראכטן
אידן! איבער ארויסגעבן דעם ספר?
די אידן פון די דריי געגנטער ,בוקאווינע, מיט יארן צוריק איז מיר שוין
בעסעראביע און דורהוי ,זענען פארטריבן ארויפגעשווימען דער געדאנק ,וויבאלד מיין
געווארן חול המועד סוכות תש"ב אויף גאר חשוב'ער זיידע זאל זיין געזונט לאוי"ט פלעגט
א שווערן אופן ,צו א פלאץ וואס האט געהייסן אלע יארן פארציילן זיינע זכרונות פון אמאל,
טראנסניסטריע ,דאס איז געווען טיף אריין אין און זיינע ארומיגע פלעגן זיך ממש באלעקן
אוקראינע ,און די אידן זענען נעבעך געשטארבן אויפ'ן וועג ,און אויך דארט די פינגער .ער האט פארציילט אוצרות פון
היסטאריע און פארשידענע ענינים ,און מענטשן
פון הונגער און קרענק ,קעלט און טיפוס. האבן געהאלטן אז מען טאר עס נישט לאזן פארלוירן ווערן ,מ'מוז עס
אינטערעסאנט .פארוואס האב איך נאך קיינמאל נישט געהערט פון צוזאמנעמען און ארויסגעבן ,למען ידעו דור אחרון.
האט איר אנגעהויבן פונדאסניי ,אדער בעיקר צוזאמגענומען וואס ער
דעם?
עס זענען געבליבן פון דארט זייער ווייניג אידן ,און אפילו פון די וואס האט פארציילט ביז דאן?
זענען יא געבליבן זענען אסאך ליידער פריי געווארן נאך דער מלחמה, מיין זיידע האט געשריבן פארשידענע זכרונות פון אמאל ,אבער דאס
ממילא איז ביי אונז זייער ווייניג פארשריבן וועגן דעם פרשה בכלל .די איז נאר א קליינע חלק פון דאס וואס איז דא געדריקט אינעם ספר ,יענע
מעשה איז צו לאנג עס דא אראפצוברענגען ,עס איז אלעס פארשריבן אינעם חלק האט מען שוין אמאל אויסגעטיילט פאר דער משפחה ,אבער כדי
ארויסצוגעבן א ספר ,האט מען געמוזט אלעס צוזאמנעמען לפונדק אחד,
ספר באריכות . סיי דאס וואס ער האט געשריבן ,און סיי דאס וואס ער האט פארציילט
ספרים שאפע אדר ב׳ תשע״ט 34
נייע ספרים אויפ׳ן מארק /אדר תשע״ט
מאור עינים-ישמח לב מהדורה מורחבת אוסף אמרים :מאמרים ושיחות בעניני קדושה
ומפוארת .הגהה מדוייקת ,אלפי השוואות וטהרה מהגה"צ רבי יעקב מאיר שכטער
ומראי מקומות וציונים ,השלמת פסוקי שליט"א .הובא לדפוס ע"י הרב אלטר שמואל
התנ"ך ועוד .מכירה הראשית ע"י שארף
סטעפאנסקי .ניתן להשיג בחניות הספרים.
718-812-5120
תולדות אברהם יוסף .הגה"ק רבי אברהם יוסף חיים של בטחון :מהדורא שניה [ר' יהודה גאנץ,
איגרא האדמו"ר מזשילין על התורה ,מועדים, מח"ס ברכת יהודה ,שבט תשע"ט – 690עמ'].
תהלים ,זמירות ,ושו"ת 700 .עמודים עם מפתח כשמו כן הוא -לגלות ולבאר הדרך 'לחיות' עם
ענינים וספרים ,תולדות המחבר 68עמודים. בטחון ואמונה המושרש בתוככי נשמת ישראל
אשר מאיר בה אור חי החיים .בחניות הספרים.
מכירה הראשית ע"י שארף 718-812-5120
ספה"ק דרך פקודיך :נדפס מחדש ,עם אלפי ספר אמונה בחרתי :שיעורים שנאמרו ע"י
מראי מקומות ותיקונים ,בנוסף למפתח מפואר הגה"צ רבי אהרן קאהן אב"ד דברי אמונה
שליט"א ,על פרשיות התורה ומועדי השנה,
ומהודר. למעלה מ 600עמודים ,הוצאה לאור :מערכת
יצא לאור ומכירה הראשית ע"י שארף 718-812-
אמונה בחרתי 845-237-2941
5120
ספרים ליסטינג — לבלר - #6ניסן הבעל״ט
מחברי ספרים ומוציאים לאור :שטעלט אריין אייער נייעם ספר אינעם ספעציעלן ״ליסטינג״
פון לבלר׳ס ״ספרים מארק״ אפטיילונג .פארבינדט זיך מיט די רעדאקציע אויף די פאלגענדע וועגן:
LAVLOR Seforim listing
Phone: 718.928.3347 Ext. 107 | Email: [email protected]
כללישראלהויבטאןלערנעןספר ויקרא
מיט א שיעור חק ולא יעבור אין ספר ה'חק'היהווקדביקימﬧוו!
הערטהערליכעשיעוריםאויפןקולמפעלהחקסיסטעם 212.444.9955קולהלשון 718.906.6400
הרב אלימלך פריעדמאן | כשרות |
משגיח בוועד הכשרות טארטיקוב בראשות הרה"ג יחיאל באב"ד שליט"א
מזל אדר דגים :ביים פיש
פאבריק אין אלאסקע []2
פראדוקציע דרייט זיך ארום אן אינספעקטאר קומט אן א משגיח ,און דערנאך וואס ער י פראדוקציע קומט פאר אין אד
מטעם די קאמפאני און ער איז ממונה אויף מאכט זיכער אז אלעס איז פאר'חתמ'ט צינדט
"קוואליטי קאנטראל" ,דאס הייסט ער דארף ער אן דעם בוילער (וואס מיט דעם קאכט מען גרויסער פאבריק אין ניו דזשערזי.
זיכער מאכן אז אלע פעקלעך זענען כשורה און דעם מאכל ,ווי געשמועסט פאריגן חודש און עס הייבט זיך אן אויף א זונטאג ווען
עס האט נישט קיין לעכער אדער שמוץ און אזוי א חודש פריער אז אזוי קאכט מען היינט אין דער משגיח פארט אראפ כשר'ן ,און
ווייטער ,און איינע פון זיינע אויפגאבעס זענען דער אינדוסטריאלער וועלט) ,דערנאך גייט היות די פאבריק איז פארמאכט
זיכער צו מאכן אז דער פראדוקט קומט אן צו ער איבער די אינגרידיענטס זיכער צו מאכן אז שבת איז עס אינו בן יומו ,משא"כ אינמיטן דער
די פארלאנגטע היץ וואס דער פראדוקט דארף אלעס איז אין ארדענונג ,און אז אלעס קלאפט וואך איז זייער שווער אז עס זאל זיין אינו בן
האבן צו קענען ווערן גערופן 'געקאכט' ,אז יומו .נאכ'ן ענדיגען כשר'ן פאר'חתמ'ט ער דעם
נישט קען זיך שאפן אין דעם באקטעריע .דער געט ער דעם אקעי אנצוהייבן דעם טאג. בוילער ,צו זיין זיכער אז קיינער חוץ פונעם
וועג וויאזוי זיי זעען דאס איז דורך א ספעציעלע דער טאג איז איינגעטיילט אין צוויי שיפטס,
טערמאסטאט וואס מען שטעקט אריין אין דעם איינס איז פון 4פארטאגס ביז 2נאכמיטאג משגיח צינדט נישט אן דעם בוילער.
פראדוקט און דאס מעסט די גראד .די זעלבע און איינס איז פון 2ביז 12ביינאכט ,וואס מען כשר'ט אויך דעם פעסטורייזער .אן
איז נאכדעם וואס דער פראדוקט קומט ארויס דאס ענדיגט זיך רוב מאל נישט פינקטליך ,און עקסטערע עבודה קשה גייט אריין צו כשר'ן
פונעם חלק פונעם פעסטורייזער וואס קילט אפ דערנאך דארף נאך דער משגיח אהיימפארן .עס צוויי דיקע שטיקער אייזן וואס קומען ארויס
דעם פראדוקט ,דארפן זיי אויך נעמען די גראד קען זיך מאכן אז ווען דער ביינאכט משגיח קומט נאכ'ן פעסטורייזער און דער פראדוקט פאלט
צו זיכער מאכן אז עס קילט זיך גענוג שנעל אפ, ענדליך אן אהיים לאזט זיך שוין דער צופרי אראפ אויף דעם ווען עס איז נאך הייס ,וואס
דאס טוט מען סיי ביי א טריפה'נע פראדוקציע דאס ווערט נישט הייס ווען מען כשר'ט דעם
און סייי ביי א כשר'ע ,דארף דער משגיח זיכער משגיח ארויס אין וועג... פעסטורייזער און מען דארף דאס עקסטער
מאכן אז דער אינספעקטאר ניצט נישט דעם די ארבעט דארט אין פאבריק איז אויך כשר'ן מיט א "ט ָארטש" ,אבער מחמת די
זעלבן טערמאסטאט ביי די כשר'ע ווי דאס וואס נישט אזוי לייכט ,ספעציפיש ביי דעם פראדוקט, זיכערהייט געזעצן פון דעם פלאץ קען מען נישט
מען האט גענוצט ביי די טריפה'נע (און מיינט וויבאלד דער היימישער דיסטריביוטער ,וואס אריינברענגען א געווענליכע גרויסע "טארטש"
נישט אז דאס איז אן איינמאליגע זאך; זיי האבן ער ברענגט די השגחה צו דעם גויאישן פאבריק, מיט א גאז טאנק וואס מען ניצט געווענליך
וויל אז דער פראדוקט זאל זיין בישול ישראל צום כשר'ן ,נאר מען מוז כשר'ן מיט א קליינע
כמעט א מנהג דאס צו פארגעסן.)... אפי' לדעת מרן הבית יוסף ,וואס דאס מיינט "טארטש" ,וואס דאס נעמט אסאך לענגער ,אזוי
איידער דער ביינאכט משגיח גייט אהיים אז יעדעס מאל מען מאכט א מיקס – וואס דאס אז די צוויי שטיקלעך אייזן נעמט א דריי פערטל
דארף ער אויסלעשן און דערנאך פאר'חתמ'ענען איז בערך יעדע 15מינוט – דארף דער משגיח
דעם בוילער .אויך דארף ער זיכער מאכן אז אנצינדן דעם מאשין וואס פיטערט אריין דעם שעה צו כשר'ן.
אלע פראדוקטן וואס האלטן נאך אינמיטן דער פראדוקט אינעם אויוון .און דאס איז חוץ פון אויך כשר'ט מען די סטים אויוונס ,וואס אין
פראדוקציע ,וואס דאס באדייט אז עס איז נישט די כלליות'דיגע ארבעט פון האלטן אן אויג אויף דעם לייגט מען אריין וועגעלעך מיט טעצער
פאר'חתמ'עט כראוי ,זאל מען אריינלייגן אין די אינגרידיענטס ,היות מען האלט דאך אין איין
איין פרידזשידער .דערנאך פאר'חתמ'עט דער עפענען פרישע זעק .אזוי אויך דארף מען האבן וואס אויף דעם ליגט דער פראדוקט.
משגיח דעם גאנצן פרידזשידער ,און דער משגיח א זהירות יתירה זיכער צו מאכן אז אלע באקסעס אזוי אויך כשר'ט מען אלע אנדערע כלים
פון צופרי דארף טאקע באקוקן די חותמות פיש האבן שתי חותמות ,ווייל עס קען זיך מאכן וואס מען גייט ניצן במשך דער גאנצער צייט
איידער ער לאזט עפעס ארויסנעמען פונעם אז אפי' א חלק פונעם "ּפעלעט" איז פאר'חתמ'ט פון די פראדוקציע ,און אלע אנדערע לייגט
פרידזשידער ,און אזעלכע זאכן וואס ליגן אין זאל די אנדערע חלק נישט זיין .אזוי אויך דארף מען אויף אנדערע פלעצער וואס איז נישט אזוי
פריזער דארף מען עקסטער פאר'חתמ'ענען, מען זיכער מאכן אז די ארבעטערס עפענען בהישג יד ,אזוי אז מען זאל עס נישט חלילה
וואס עס איז ,אגב ,בכלל נישט אזוי געשמאק צו נישט קיין פאר'חתמ'טע כלים וואס מען האט בטעות ניצן .געוויסע כלים וואס איז זייער שווער
שטיין און פארקלעבן זאכן אין א פריזער וואו די נישט גע'כשר'ט ,וואס מהאי טעמא האט מען עס צו כשר'ן כדין ,ווי למשל די טעצער אויף וואס
מען לייגט דעם פראדוקט אינעם סטים אויוון,
גראד איז בערך צען אונטער זערא ... פאר'חתמ'ט. איז דא ספעציעלע כשר'ע טעצער וואס מען
נאך א זאך וואס דער משגיח דארף האלטן ניצט נאר ביי די כשר'ע פראדוקציע ,און דערנאך
אן עינא פקיחא איז ,א גאנצע צייט בשעת די
פאר'חתמ'ט מען עס.
דעם נעקסטן פארטאגס אום 4אזייגער
אדר ב׳ תשע״ט 36
ותשאשולובותת א אבפכהשלסרחפלנרהוייושיםגת
אנגעפרעגפרטאאגוןעגסעווענעלטכפעעזרעטנגעןעווארן ביי
ראש ישהירבהת"זגווריבעיהמליוכמלגיז"ילשבבעמרפעשלליחטק"אלישראל דער פאלאק פישל
איבער'ן לימוד חק לישראל
למענפכינלתיע-חםבפונורפילםא
לתועלת הרבים פון די פילצאליגע אידן וואס האבן אנגעהויבן
קובע זיין טעגליך א שיעור אינעם ספר "חק לישראל" ,זענען הפצה ראשית :דוד מילער
מיר מפרסם דא עטליכע שאלות ותשובות בנוגע ענינים וואס 347-865-7839
מען האט ביי אונז אנגעפרעגט וועגן דעם הייליגן לימוד.
שאלה :אין א וואך וואס עס גייען צוויי פרשיות Yashar Publishing 347.528.6918
צוזאמען ,וועלכע פרשה לערנט מען?
תשובה :דער חיד"א שרייבט אז מען לערנט אלעמאל די פרשה
וואס מען לייענט שבת ביי מנחה.
שאלה :ווען מען זאגט די פסוקים פון תורהספר השוה
נביאים וכתובים ,איז דא אן ענין צו זאגן די
פסוקים דווקא "שנים מקרא ואחד תרגום"?לכל נפש
תשובה :די פסוקים פון תורה זאגט מען "שנים מקרא ואחד
תרגום" ,ווי עס שרייבן רבי חיים וויטאל און דער הייליגער חיד"א,לימי הפורים
אבער נביאים וכתובים -שרייבט דער חיד"א -איז גענוג אז מען
זאגט איין מאל.ומגילת אסתר
שאלה :איז דא אן ענין צו לערנען דווקא דעם
"חק" פון יענעם טאג ,אדער מען קען משלים
זייןמפולןואיקין טטאגמאוידפ'ןבארנדיערןה?קדמונים
תשובה :ביי קביעות עתים זעט מען אז עס דארף זיין יעדן טאג
"חקולאיעבור",אוןמעןזאלזיךנישטפארלאזןאויףקייןהשלמות.ורבותינו מאורי הגולה
ספעציעל זעט מען אין די ספרים די גרויסקייט פון לערנען "חק"
אויף אן אופן פון "חק ולא יעבור" .אבער אויב מען האט נישטובמיוחד תלמידי
געלערנט איין טאג ,שרייבט רבי חיים וויטאל זי"ע ,אז מען קען עסמרן אור שבעת הימים
משלים זיין דעם נעקסטן טאג ,אבער נישט שפעטער .ער שרייבט,הבעש"ט הק' זי"ע
אז אויף דעם (אויב מען האט עס נישט משלים געווען דעם אנדערן
טאג) איז געזאגט געווארן "מעוות לא יוכל לתקן".
שאלה :צי איז דער לימוד פון "חק לישראל"מתובל עם
נאר פאר בעלי בתים ,אדער אויך פאר תלמידי
חכמיםוואסזענעןזיךמייגעאיןשווערעסוגיותסיפורי צדיקים
התורה?
תשובה :דער הייליגער חיד"א שרייבט ,אז אפילו תלמידי חכמים
וואס לערנען גמרא בעיון ופוסקים זאלן אויך לערנען בקביעות דעם
לימוד פון "חק" וואס איז נתייסד געווארן דורך דעם אריה"ק זי"ע
וואס האט אליין געלערענט דעם הייליגן לימוד .אזוי שרייבט הגאון
רבי חיים פלאג'י זי"ע אין ספר "כף החיים"" :אויב טרעפסטו א
תלמיד חכם וואס האט ספיקות צי ער זאל נאכלאזן פון דעם הייליגן
לימוד פונעם 'חק' וויבאלד ער פלייסט זיך ממילא אין זיינע אנדערע
לימודים און ער איז דאך מקיים דערמיט 'ובתורתו יהגה יומם ולילה',
פאר אזא איינעם זאג איך אז ער זאל אריינקוקן אין די הייליגע
ווערטער פון חיד"א וואס לערנט אונז אז דער הייליגער לימוד פון
'חק' איז געמאכט פאר יעדן איינעם ,און אפילו אויב ער לערנט א
גאנצן טאג בעיון ובהתמדה זאל ער נישט נאכלאזן פון לערנען דעם
מער שו"ת וועלן נאכפאלגען בס"ד הייליגן לימוד".
| דאס ּפינטעלע איד |
ער איז ,קען ער זיך נישט אליינס ליב האבן ,און לציובפרשיאדנפהטייבטרענגט
זיכער קען ער נישט זיין פרייליך און צופרידן.
אויבנאויף זענען די ווערטער היבש פרעמד,
זארגט אייך נישט ,איר וועט באלד קלארער
ווערן אין דעם ענין.
ווייס ווער זעען מיר פון דעם ,אז מיר דארפן זיך ס איז באוואוסט ,אז אהבה ,ליבשאפטע
דו ביזט עטוואס פארטיפן אין ידיעת ה' צו דערגרייכן
האט א כח צו ברענגען שמחה .ווען א
אויב מיר זאלן זיך צוזאמקלויבן און אהבת ה' ,ליבשאפט צו השי"ת. מענטש טוט א פעולה וואס ער האט
אריינטראכטן אין א רואיגע מינוט" ,ווער בין אין וועלטליכע זאכן זעען מיר אויך אזוי, ליב צו טון ,דאן שפירט ער בשמחה.
איך?" וועלן מיר נישט טרעפן קיין ענטפער ווי מער א מענטש ווייסט און פארשטייט ,אלץ דארקעגן ,ווען דער מענשט האט נישט חליב
אזוי גרינג .אין אונזער אידישע לעבן זענען מיר גרעסער וואקסט די ליבשאפט דערצו .למשל, דאס וואס ער טוט ,דאן איז ער אויך נישט
געוואוינט צו דינען דעם רבוש"ע ,טון זיינע איינער וואס קען זינגען ,האט ליב צו זינגען. פרייליך צו טון דאס וואס ער טוט .פון דא וועלן
מצוות ,לערנען די תורה הקדושה ,דאווענען צו איינער וואס קען לערנען תורה ,האט ליב צו מיר פארשטיין ,אז אויב ווילן מיר איינהאנדלען
השי"ת .אלעס איז גאר הייליג און טייער .אבער לערנען .איינער וואס פארשטייט גוט צו ביזנעס, שמחה ,דאן דארפן מיר זיך אויך איינהאנדלען
עפעס פעלט .עס פעלט די אנערקענונג אין זיך האט ליב צו טון ביזנעס .אין קורצן ,א מענטש אהבה (ליבשאפט) פאר אונז זעלבסט .ווען מיר
אליינס .ווער בין איך? איך בין א איד ,איך גלייב, האט ליב די זאך אין וואס ער פילט זיך היימיש. ליב האבן זיך זעלבסט ,וועלן מיר זיך פרייען מיט
איך לערן תורה ,איך דאווען ,איך האב ליב ,איך ווי טיפער די פארשטאנד ,אלץ גרעסער די אונזער עצם עקזיסטענץ און מציאות .דאס וועט
האב פיינט ,איך לייג תפילין ,איך טוה אן ציצית. זיין אן אמת'ע אהבה וואס וועט צוברענגען צו
אבער נאכאמאל ,ווער בין איך? איך ווייס וואס ליבשאפט.
דו טוסט ,אבער ווער טוט די אלע מצוות? ווער אלזא ,אויב מיר ווילן זיך אליין ליב האבן, אמת'ע שמחה.
גלייבט? ווער דאווענט? ווער ביסטו דו אליינס! דארף מיר זיך קודם קענען און וויסן ווער וואס מיינט דאס "ליב האבן זיך אליינס"?
מיר זענען .ווי מער מיר באקענען זיך אליינס,
זעלבסט! אן די אלע פעולות. אלץ מער וועט זיין די ליבשאפט .און דורך די דאס וועט שפעטער ערקלערט ווערן בעז"ה.
דאס וועלן מיר בס"ד אויסשמועסן אין די ליבשאפט וועט קומען "שמחה" – צופרידנהייט, מאנכע מענטשן באטראכטן ליבשאפט ווי א
קומענדיגע פרקים .גארטל דיך אן ,ס'וועט אפשר בלויזע געפיל .עס קומט און גייט .אמאל "פיל"
נעמען לאנג ,אבער מיר מוזן דאס דורכטון מיט ווייל ליבשאפט ברענגט צופרידנהייט. איך ליבשאפט און אמאל נישט .דאס איז נישט
געדולד .ווייל ווי אויבנדערמאנט ,ווי גרעסער איי וועסטו פרעגן :ליב האבן זיך אליינס? ריכטיג .ליבשאפט קען מען אליינס איינהאנדלען.
דאס וויסענשאפט אלץ שטערקער וועט זיין די פעלט דען ליבשאפט צו זיך אליינס? יעדער ווי דער רמב"ם (הל' תשובה פ"י) זאגט :עס איז
מענטש איז געבוירן מיט א נאטורליכע זעלבסט קלאר באקאנט ,אז אהבת הקב"ה ווערט נישט
ליבשאפט. צוגעבינדן צום הארץ פון א מענטש ,נאר אויב
ליבשאפט .ווער האט זיך נישט ליב? ער וועט זיך פילעווען דערין און אויסער דעם
ואהבת לרעך נאכמער! פון קינדווייז אן איז מען אונז וועט ער איבערלאזן אלסדינג אויף די וועלט.
"כמוך" מחנך אז א מענטש האט זיך טאקע אליינס ליב, אזוי ווי די תורה הק' זאגט :ואהבת את ה' אלקיך
"אבער" ווען עס קומט צו עבודת ה' דארף מען בכל לבבך ובכל נפשך" ,א מענטש האט ליב
אונזער לעבן איז געבויט אזוי ווי א דרייעק אוועקווארפן דאס גאנצע ליבשאפט ,און מ'דארף השי"ת נאר לויט די וויסענשאפט וואס ער האט
("טרייענגל") .מיר זענען אויפ'ן שפיץ פון אויבן גוטס טון נאר מיט א צווייטן .וויאזוי קענען מיר אין השי"ת ,און לויט די וויסענשאפט אזוי איז די
און פון דארט ווערט דאס צעטיילט אויף צוויי, זאגן אז דאס גאנצע עבודת ה' איז געוואנדן אין ליבשאפט .ווייניג וויסענשאפט ברענגט ווייניג
איין זייט פון אונז ציט זיך צו השי"ת ,און די דעם אז דער מענטש דארף זיך אליינס ליב האבן. ליבשאפט און אסאך וויסענשאפט ברענגט
אנדערע זייט צו א חבר .מיר וועלן עס אנרופן די תירוץ איז :ווייניג מענטשן האבן זיך אסאך ליבשאפט .דערפאר דארף א מענטש
אביסל אנדערש .אויפ'ן שפיץ איז דאס באציאונג אמת'דיג ליב! רוב מענטשן האבן זיך נישט אוועקגעבן צייט צו פארשטיין און זיך פארטיפן
אמת'דיג ליב! זיי ווייסן נישט ווער זיי זענען, אין די בחכמות ותבונות??? -יעדער לויט זיין
און דערפאר האבן זיי זיך נישט ליב .און ווי פארשטאנד – וואס ברענגט וויסענשאפט אין
פריער ערקלערט ,ווי מער וויסענשאפט אלץ
מער ליבשאפט ,און אז איינער ווייסט נישט ווער השי"ת.
אדר ב׳ תשע״ט 38
הרב עזריאל טויבער
אידישע איבערזעצונג פון ספר "מהותו של יהודי" געברענגט דורך :ארגון שלהבת
אנדערע הלכה (בבא מציעא סב .):צוויי מענטשן ווייניג פון א מענטש צו זיך אליינס – "בין אדם לעצמו",
וואס גייען אויפ'ן וועג און איינער האלט א קריגל מענטשן און פון דארט ציט זיך די באציאונגען צו צוויי
וואסער ,עס איז נישטא גענוג וואסער פאר ביידע, האבן זיך זייטן ,איין זייט צווישן דעם מענטש און השי"ת –
און אויב וועלן ביידע טרינקען פונעם קריגל אמת'דיג "בין אדם למקום" ,און די אנדערע זייט צווישן א
וועלן ביידע שטארבן .אבער אויב וועט נאר ליב! רוב
איינער טרינקען וועט ער נאך קענען אנקומען מענטשן מענטש און זיין חבר – "בין אדם לחבירו".
צום נעקסטן שטאט .זאגט רבי עקיבא ,אז דער האבן דעם וויכטיגן יסוד פון "ואהבת לרעך כמוך"
וואס האט דאס קריגל וואסער ער זאל טרינקען זיך נישט לערנען מיר פון הלל און רבי עקיבא .א גוי איז
און דער צווייטער זאל שטארבן .פארוואס? ווייל אמת'דיג געקומען צו הלל הזקן און געזאגט "זיי מיך
דיין לעבן קומט פריער ,ווי מ'לערנט עס ארויס ליב! זיי מגייר און לערן מיך אויס די גאנצע תורה אויף
ווייסן נישט איין פוס" .הלל האט געענטפערט "מה דעלך סני
פונעם פסוק "וחי אחיך עמך". ווער זיי לחברך לא תעביד" ,וואס דו האסט נישט ליב,
רבי עקיבא לערנט אונז א וויכטיגע יסוד: זענען ,און זאלסטו נישט טון פאר דיין חבר .ווער איז דאס
די מצוה פון "ואהבת לרעך" נעמט נישט אוועק דערפאר "דיין חבר"? זאגט רש"י ,דאס גייט ארויף אויף
די וויכטיגקייט און חשיבות פונעם "כמוך". האבן זיי זיך השי"ת וואס ווערט אנגערופן "ֵר ֲעָך" – דיין חבר.
דיין לעבן איז פריער .דו דארפסט זיך זארגן נישט ליב. "מה דעלך סני" ,פונקט ווי דו האסט נישט ליב אז
אויפ'ן "כמוך" און ערשט דערנאך מקיים זיין א צווייטער זאל נישט פאלגן דיינע רייד" ,לחברך
דעם "ואהבת לרעך" .נאכמער לערנט אונז רבי לא תעביד" ,זאלסטו דאס נישט טון צו דיין חבר,
עקיבא ,אז דער יסוד פון דער גאנצער תורה איז ד.מ .השי"ת ,און דו זאלסט פאלגן וואס ער זאגט.
צו וויסן ווער דו ביסט (כמוך) און ליב האבן דיך נאך א פשט זאגט רש"י" ,דיין מענטשליכער
חבר" ,דהיינו ,וואס דו האסט נישט ליב איינער
אליינס (ואהבת ...כמוך). זאל טון צו דיר ,ווי גניבה ,גזילה ,און רוב
אבער וואס מיינט דאס "ליב האבן זיך
אליינס"? ליב האבן דעם גוף איז דאך דער עבירות ,זאלסטו נישט טון צו דיין חבר.
גרעסטער שטער צו עבודת השם .נאר צו ליב רבי עקיבא האט צוגעלייגט און געזאגט
האבן די נשמה ,דאס איז א וויכטיגע פונדאמענט "ואהבת לרעך כמוך ,זה כלל גדול בתורה" (תורת
כהנים) .די מצוה פון ואהבת לרעך כמוך איז א
צו שטייגן אין רוחניות.
גרויסער ,וויכטיגער יסוד אין דער תורה.
ווער בין איך? די גאנצע תורה אויף איין פוס איז אין דער
מצוה פון ואהבת לרעך כמוך" .כמוך" אזוי ווי
כדי קלארצושטעלן די וויכטיגע און דיר אליינס – "בין אדם לעצמו" .לויט רש"י'ס
יסודות'דיגע טעמע ,וואס דאס איז דער בסיס ערשטע פשט ,מיינט "רעך" השי"ת – "בין אדם
צו אונזער ספר ,וועלן מיר אנהייבן מיט פשוט'ע למקום" .לויט רש"י'ס צווייטע פשט מיינט "רעך"
און יסודות'דיגע פראגעס ,פראגעס וואס פילע
פון אונז פרעגן זיך זעלבסט ,אבער זיי האבן דיין חבר – "בין אדם לחברו".
נאכנישט ערמעגליכט צו טרעפן אן ענטפער אויב מיר ווילן מקיים זיין די גאנצע תורה
אויף די פראגעס בשלימות ,און די נושא בלייבט וואס שטעקט אין "ואהבת לרעך כמוך" ,דארפן
מיר קודם וויסן וואס מיינט "כמוך" ,אזוי ווי דו
איבער א פארוואלקענטע. אליינס .ווער ביסטו? אויב מיר וועלן דאס נישט
די אלע פראגעס זענען גאר וויכטיג און מיר גוט פארשטיין ,קענען מיר נישט מקיים זיין
טארן נישט פון זיי מסיח דעת זיין .עס ליגט אויף ריכטיג דעם "ואהבת לרעך כמוך" ,און מיר וועלן
אונז גוט זיך צו אונטערזוכן און באטראכטן
צי איז אונז קלאר ווער מיר זענען? צוליב זיין דערווייטערט פון די גאנצע תורה.
וואספארא מטרה זענען מיר באשאפן געווארן? הגאון רבי שמעון שקאפ ז"ל טוט אנמערקן
(הקדמה לספר שערי יושר) ,אז דער זעלבער רבי
וואס איז אונזער תפקיד? עקיבא וואס זאגט "ואהבת לרעך כמוך ,זה כלל
גדול בתורה" ,דער זעלבע הייליגער תנא זאגט אן
אדר ב׳ תשע״ט 39
| דאס ּפינטעלע איד |
אביעקט וואס איז נישט באהאפטן צו גארנישט א לעבן ָאן אויב וועלן די ווערטער איבערבלייבן
קען מען זיך פארבינדן צו דער אנדערער עק קלארקייט פארוואלקנט און עס וועט נישט זיין קלאר און
וועלט .ער אנערקענט בכלל נישט אין דעם אויסגעשארפט ביי אונז ,איז נישט קיין ספק אז
פאטענציאל וואס איז באהאלטן אין דעם מאשין. און ָאן מיר מאכן קאליע און מיר זענען מחמיץ א גרויס
נאר נאך א דעטאלירטער ערקלערונג איבער אויסקלארן חלק פון אונזער ציל אין לעבן .נאכמער ,אויף
די "כוחות" פון דעם מאשין ,דאן וועט ער דאס דעם אופן וועלן מיר נישט קענען עררייכן אמת'ע
ערשט קענען נעמען אין באטראכט און האבן אלע שמחה ,ווייל נאר די קלארע ידיעה איבער אונז
דעטאלן די
דערפון א תועלת. ווייטסטע זעלבסט ,שענקט פאר א מענטש שמחה.
דער משל איז נאר א קליינע ביישפיל צו די און טיפסטע ווען מיר וועלן אריינקלערן אין אונזער
באהאלטענע כוחות אינעם אידישן נפש .אויב גשמיות'דיגן לעבן ,וועלן מיר זען אז די וועלט
וועלן מיר נישט אריינקלערן מיט א טיפקייט אין וואס פירט זיך נישט אזוי ווי מיר פירן זיך אין אונזער
די ווערטער פון די הייליגע חז"ל ,וועלכע האבן מעגליך, רוחניות'דיגן לעבן .עס וועט נישט עולה על
אונז אנטפלעקט דעם סוד החיים ,די געהיימניס ווערט הדעת זיין ,אז א מענטש וועט עפענען א פאבריק
פון לעבן ,איז מעגליך אז מיר זאלן לעבן זיבעציג גערעכנט אנע קלארע פלענער און פארשריפטן וואס און
פאר א וויאזוי די פראדוקטן וועלן דארט פראדוצירט
יאר און נישט וויסן ווער מיר זענען באמת. דורכפאל ווערן .אין יעדן תחום אין לעבן מוז א מענטש
דאס איז למעשה די מטרת הדברים וואס וויסן די אינפארמאציע איבער דער טעמע אין
ווערן געברענגט אינעם ערשטן חלק פון אט וועלכער ער לאזט זיך אריין .עס וועט נישט
דעם ספר .די מטרה איז" :דע את עצמך" – ווייס קומען אין באטראכט אז מיר זאלן לעבן אינעם
ווער דו ביסט .די ידיעה ,ווי ערווענט ,איז גאר עולם הגשמי ָאן וויסן וואס איז די מטרה פון
יסודות'דיג און לעבנסוויכטיג .דאס איז די אונזער לעבן .א לעבן ָאן קלארקייט און ָאן
הקדמה לכל התורה כולה ,און נאר זי איז מסוגל אויסקלארן אלע דעטאלן די ווייטסטע און
אונז צו שענקען אן אמת'ע שמחה ,שמחה שאינה טיפסטע וואס מעגליך ,ווערט גערעכנט פאר א
תלויה בדבר .די ענינים וועלן ערקלערט ווערן דורכפאל און האט קיין שייכות מיט סוקסעס און
בהרחבה אין די קומענדיגע פרקים בס"ד. ערפאלג ,און די זעלבע איז אויך אין רוחניות.
אברהם אבינו, דע את עצמך!
דער ערשטער
מיר ברויכן אריינדרינגען אין אונזערע
וואס האט הערצער די ידיעה אז נאר ווען א מענטש איז
אנטדעקט די מכיר זיינע שטארקע כוחות וואס איז אים געגעבן
אייגענע כוחות געווארן ,נאר דעמאלט איז ער מסוגל און ער קען
זיי אויסניצן ווי עס דארף צו זייןָ .אן די הכרה
כדי מיר זאלן ריכטיג אנערקענען ,וויסן און
דערגיין ווער און וואס מיר זענען ,ברויכן מיר בלייבט אלעס איבער ָאן באניצט ווערן.
גיין אין די פוסטריט פון א מורה דרך ,וואס אויך משל למה הדבר דומה ,לאמיר זיך
ער האט אין אנהויב גארנישט געוואוסט און אויס'משל'ען אז עס איז אויפגעשטאנען אויף דער
פארמאגט ,נישט תורה ,נישט מצוות און ידיעת וועלט א מענטש וואס איז שוין נפטר געווארן
השם .מיר וועלן זיך איבערצייגן ווי אזוי ער איז פאר פופציג יאר צוריק .דער מענטש ווייסט
אנגעקומען צו זיינע גרויסע השגות און ווי אזוי נישט און אנערקענט נישט די וואונדערליכע
נייע טעכנאלאגיע .אויב וועט ער זען א סעלפאן,
ער האט זיך זעלבסט אנטדעקט. וועט ער ניטאמאל אנהייבן צו טראכטן פון אזא
ווייטער מעגליכקייט אז מיט דעם קליינעם
אדר ב׳ תשע״ט 40
הרב עזריאל טויבער
אידישע איבערזעצונג פון ספר "מהותו של יהודי" געברענגט דורך :ארגון שלהבת
אנדערש פון די אמונה און עבודת ה' וואס איז פינף און אכציג יאר האבן נח און אברהם אבינו אונזער מורה דרך וועט זיין אברהם אבינו
געווען באוואוסט זינט בריאת העולם? געלעבט אינאיינעם אויף דער וועלט ,אויב אזוי, עליו השלום ,ער איז אויפגעוואקסן בחוסר
איז דאך די אמונה געווען באוואוסט איידער כל .ער איז ערצויגן געווארן ביי זיין טאטן
"והאמין בה' אברהם אבינו ,און ער האט דאס מקבל געווען תרח וואס האט געדינט עבודה זרה און האט
ויחשבה לו פון נח און זיין זון שם .אויב אזוי ,פארוואס ווערט אויסגעפארעמט געשטאלטן און פרעמדע
אברהם נישט פאררעכנט ווי עמיצער וואס אפגעטער ,ער האט געדינט אלס דער עצה-
לצדקה" איז געגאנגען אין דרך פון די וואס האבן אים געבער פון נמרוד וואס אויף אים ווערט געזאגט:
געפעדערט ,נאר ער איז ווי איינער וואס האט "ידע את רבונו והתכוון למרוד בו" .דאס געבורט
נאכמער ,אין די תורה הקדושה שטייט אז און ערציאונג פון אברהם איז געווען שלא
דער אויבערשטער האט גערעכנט די אמונה פון אויפגעטראפן א גענצליך נייע וועג? בקדושה (עיין זוה"ק) .קומט אויס אז אברהם
אברהם אבינו ווי א צדקה" ,והאמין בה' ויחשבה אין חתם סופר (שו"ת יו"ד סימן שנ"ו) ווערט אבינו האט אנגעהויבן זיין לעבן פון גארנישט,
לו לצדקה" .דער פסוק איז געזאגט געווארן געברענגט אין נאמען פונעם רמב"ן אז אלע פון נול ,אן גארנישט בעפאר .פון דארט איז ער
ביים ברית בין הבתרים ווען אברהם אבינו ידיעות וואס שטייען אין די תורה הקדושה איבער ארויסגעגאנגען זוכן דעם אמת און אין לויף פון
איז געווען זיבעציג יאר אלט .דאס איז געווען וואס עס האט זיך אפגעשפילט ביז אברהם אבינו, זיין וועג ,האט ער מצליח געווען צו אנזייען א
נאכדעם וואס ער איז אריינגעווארפן געווארן איז איבערגעגעבן געווארן בשלשלת מסירה פון
אין קאלעך-אויוון דורך נמרוד ,זייענדיג אלט מויל צו אויער ,פון אדם הראשון צו מתושלח, וועלטס איבערקערעניש.
צוויי און פופציג יאר ,און ער איז פון דארט פון מתושלח צו נח ,פון נח צו אברהם .אויך נח עד ימות אברהם אבינו זענען אלע יושבי תבל
ארויס לעבעדיגערהייט מיט אן אפענעם נס. האט מכיר געווען אינעם בורא ,און אפילו נמרוד אנגערופן געווארן בני נח .פון אים און ווייטער
אויב אזוי ,וואס איז די גרויסע צדקה אז אברהם האט מכיר געווען את רבונו ,ווי דער לשון חז"ל. האט זיך אנגעהויבן א נייע פאלק וואס האט
אבינו האט געגלויבט אינעם אויבערשטן ,השי"ת אויב אזוי איז ווידער שווער ,וואס האט אברהם באקומען א נאמען און געוואלדיגע טיטלען .פון
האט דאך געמאכט נסים גלויים? צדקות באדייט אבינו ערפינדן ,וואס האט ער מחדש געווען? יעצט ווערן זיי מער נישט גערופן 'בני נח' נאר
אז איינער טוט ספעציעלע מעשים וואס איז דאס עצם מציאות אז יש מנהיג לבירה האבן 'ישראל' .עס ווערט גערעכנט ווי אברהם אבינו
נישטא זיינס גלייכן ,און לכאורה די אמונה פון אויך געוואוסט נח און זיין זון שם ,און דאס האט איז געווען דער ערשטער מענטש (אדם הראשון)
אברהם נאכ'ן נס אינעם קאלעך-אויוון ,איז נישט אויך געוואוסט חנוך וואס איז איבערגעקערט
געווארן צו מלאך מט"ט ,און זיין זון מתושלח. נאך וועלט באשאף.
אריינגערעכנט אין דעם כלל. וואספארא מהפיכה האט אברהם אבינו געמאכט דער יסוד ווערט ערקלערט אין דער משנה
נאך קען מען פרעגן ,פארוואס די קינדער (נדרים פרק ג) ווי מיר לערנען" :קונם שאיני
פון אברהם אבינו ווערן גערופן אידן ,דאקעגן ָאן די הכרה נהנה לבן נח ,מותר בישראל ואסור באומות
די קינדער פון שם ,דער זון פון נח הצדיק ,וואס בלייבט העולם" ,דאס מיינט ,אז ווען א מענטש אסר'ט
איז געווען א כהן לא-ל עליון ,און אזוי אויך די אלעס אויף זיך מיט א נדר צו הנאה האבן פון בני נח,
קינדער פון עבר וואס איז געווען דער רבי פון איבער ָאן מעג ער הנאה האבן פון אידן .דער טעם דערצו
יעקב אבינו ,זענען איבערגעבליבן אלס בני נח, באניצט איז ,וויבאלד עם ישראל ווערט מער נישט
און אפילו חנוך וואס איז איבערגעקערט געווארן ווערן
צו א מלאך מט"ט ,לו יצוייר אז ער וועט זיך אנגערופן בן נח ,נאר בן אברהם.
צוריקקערן צו דער וועלט אין זיין גוף ,וועט ער מיר דארפן פארשטיין ,וואס איז געווען דער
זיין א בן נח .דאקעגן אברהם אבינו וזרעו אחריו גרויסער ווענדפונקט ביי אברהם אבינו ,אז מיר
זאלן גערעכנט ווערן פאר זיינע קינדער און נישט
זענען אידן .פארוואס? ווי די קינדער פון נח הצדיק ,טראצדעם וואס
כדי זיך צו פארטיפן אין די ענינים און זיי
קלארשטעלן כראוי ,וועלן מיר צולייגן נאך בפועל זענען מיר די קינדער פון נח?
עטליכע פראגעס פון אן אנדערער ריכטונג. ווען מיר פרובירן פארשטיין די ספעציעלקייט
דאן וועלן מיר זיך אומקערן צו דער קלארער פון אברהם אבינו ,ווערט ערוועקט נאך א
פראגע :חנוך ,מתושלח ,נח ,שם און עבר האבן
ערקלערונג איבער דער נושא. דאך אויך אנערקענט אין זייער בורא און זענען
געועון גרויסע צדיקים? נאכמער ,אברהם אבינו
פארזעצונג קומט אי"ה זעלבסט האט זיך געטראפן מיט שם און נח,
ווי עס ווערט געברענגט אין סדר עולם רבה.
אדר ב׳ תשע״ט 41
תעניעת—סאסטטתר-ענעורת
היסטאריע און הלכה'דיגע איבערזיכט איבער'ן גאר מערקווירדיגן תענית
הרב שמעון שלמה זילבער
אדר ב׳ תשע״ט 42
יינע פון די זעקס תעניתים וואס מיר פאסטן דורכ'ן יאר ,איז "תענית אסתר" .די אנדערע
פינף זענען :צום גדליה ,יום הכיפורים ,עשרה בטבת ,שבעה עשר בתמוז ,און תשעה באב.
ווייניג ווייסן אבער איבער'ן דיפערענץ פון אט דעם תענית מיט אלע אנדערע תעניתים.
עס איז א תענית וואס ווערט נישט דערמאנט אין קיין שום ארט אין גמרא ,און געוויס
נישט אין קיין פסוק ,און איז לויט רוב דעות הערשט געשאפן געווארן אין תקופת הגאונים.
עס איז א תענית וואס מ'ווייסט נאכאלץ נישט קלאר דעם עמטליכן אורזאך פון אירא
תקנה ,און דערפאר זענען טאקע דא מערערע טעמים וואס זענען געזאגט געווארן דערויף.
עס איז גאר א תענית וואס אין געוויסע פון די ערשטע מקורות ווערט צוגעצייכנט אז מ'פאסט פאר
גאנצע דריי טעג (בה"ב)! און עס איז גלייכצייטיג דער ערשטער מקור פונעם "תענית בה"ב".
עס איז א תענית וואס איז א סתירה מיט "מגילת תענית" ...יא ,אזוי ווי איר הערט .מיר וועלן דאס דורכטון
שפעטער ,אבער עס איז קלאר א פראבלעמאטישע תענית ווען מ'וואלט אויבנאויף "נישט" געדארפט צו
מעגן פאסטן.
עס איז א תענית וואס איז להלכה גרינגער ווי די אנדערע תעניתים ,טאקע צוליב איר איינפירונג מער
אלס "מנהג" ווי איידער א "תקנת חכמים".
לאמיר דא דורכגיין די היסטאריע פון איר איינפירונג ,די טעמים וואס זענען געזאגט געווארן דערויף,
און גלייכצייטיג וועלן מיר דורכטון די פראבלעמען מיט'ן פאסטן אין דעם דאזיגן טאג י"ג אדר – ערב פורים.
ובמחזור ויטרי סי' רמ"ה)" :שאין זה תענית ציבור פרק א' רת?
קבוע ,לא מדברי תורה ולא מדברי סופרים ,אלא
ווען האט מען
מנהגא דעלמא שנהגו העם כן". מתקן געווען
ווען ווערט די דאזיגע תענית דערמאנט צום דעם תענית
ערשטן מאל? אין די ספרים און מדרשים וואס פון "תענית
זענען פארפאסט געווארן – אדער פארענדיגט
אסתר"?
געווארן – אין די תקופת הגאונים.
די קלארסטע ערשטע מקור איז אין "שאילתות "משנכנס אדר מרבין בשמחה ,לבד מבערב
דרב אחאי גאון" שאילתא ע"ט ,וואס דער ספר פורים -שנהגו להתענות בו ,וקורים לו תענית
ווערט פאררעכנט אלס דער סאמע ערשטער ספר אסתר" – מיט אט די ווערטער הייבט דער מהר"ם
וואס איז פארפאסט געווארן זינט די תלמודים .אזוי מרוטנבורג אן די הלכות פון פורים ,און פון זיין לשון
אויך ווערט עס דערמאנט אין א תשובה (תשובות דערקענט זיך קלאר אז די גאנצע תענית אסתר איז
הגאונים ,חמדה גנוזה ,סי' ד') וואס איז מיוחס צו א שפעטערדיגע זאך וואס איז איינגעפירט געווארן,
רב נוטראי גאון אדער רב פלטוי גאון – וואס זענען און דערפאר איז עס נאר א "נהגו" להתענות בו.
געווען גאונים אין דער זעלבער צייט ,איינער אין און אזוי איז טאקע דער פאקט ,וויבאלד די דאזיגע
שפיץ פון ישיבת סורא און איינער אין שפיץ פון תענית ווערט נישט אראפגעברענגט אין פסוק ,אין
ישיבת פומבדיתא .ווידער אין "סדר רב עמרם גאון" ששה סדרי משנה ,און אפילו נישט אין די צוויי
(פ"ח ע"א) ,וואס ער האט געלעבט פיל שפעטער
פון רב אחאי גאון ,ווערט שוין אראפגעברענגט תלמודים.
די אנדערע תעניתים ,וואס מיר האבן
דעם סדר פונעם דאווענען אינעם דאזיגן תענית. אראפגעברענגט אינעם פארווארט ,ווערן
אבער עס שטייט אויך אין מסכת סופרים (פי"ז אייגנטליך שוין דערמאנט אין פסוק (יוה"כ אין די
ה"ד ופכ"א ה"א) ,וואס איז פארפאסט געווארן אין תורה ,און די אנדערע תעניתים אין זכריה ח ,יט),
תקופת הגאונים (א באקאנטע זאך ביי פארשער ,און און זענען אידענטיפיצירט געווארן אין גמרא ר"ה
ווי דער רא"ש שרייבט שוין אין הל' קטנות סי' י"ג: י"ח ע"ב (ועיי"ש בתוס' לענין י"ז בתמוז) ,אבער
"כי מסכת סופרים נתחבר בדורות האחרונים ,ולא אונזער "תענית אסתר" ווערט אין ערגעץ נישט
הובאו מדבריו בתלמוד") ,און אין מדרש תנחומא אראפגעברענגט נאר איז א שפעטערדיגע תקנת
פרשת בראשית פ"ג ,וואס איז פארענדיגט געווארן הגאונים ,און אזוי שרייבט קלאר דער אבודרהם
אין תקופת הגאונים ,און ווי מיר זעען אז זייערע (סדר תפילות התעניות ופירושן)" :ואינו מפורש
ווערטער דארטן זענען כמעט ווי איבערגע'חזר'ט בכתוב ולא בתלמוד ,אלא החכמים האחרונים
תקנוהו אחר חתימת התלמוד" .אזוי שרייבט שוין
די ווערטער פונעם שאילתות דר"א גאון. אפילו רש"י אין א תשובה (הובא בספר הפרדס
גראדע איז יא דא איין גאר אינטערעסאנטע
שיטה וואס האלט ,אז תענית אסתר איז שוין אזוי
אלט ווי דער גאנצער יום טוב פורים! אט אזוי
אדר ב׳ תשע״ט 43
פאלגנדע ערקלערונג :אין מגילת אסתר געפינען (שם אות ח') ,לויט'ן רבינו תם .דער אורזאך צום האלט דער ראב"ד (הובא בר"ן תענית י"ז ע"ב
מיר א שילדערונג איבער דעם וואס די אידן פאסט-טאג וועלן מיר שפעטער אראפברענגען, באד"ה ולענין) ,וואס לערנט עס גאר ארויס פון
האבן זיך נוקם געווען אין זייערע שונאים אום אבער מיר זעען שוין פון דא אז לויט רב אחאי א פסוק אין מגילת אסתר (זע שפעטער מער
י"ג אדר (ט ,טז)ּ" :ו ְשׁ ָאר ַה ְיּהּו ִדים ֲא ֶשׁר ִבּ ְמ ִדינֹות גאון איז דער מקור צום תענית אן אפענע משנה! דערוועגן) .און דער אבני נזר שרייבט דערויף
ַה ֶמּ ֶלְך ' ִנ ְק ֲהלּו ְו ָע ֹמד ַעל ַנ ְפ ָשׁם' ְונֹו ַח ֵמ ֹא ְי ֵבי ֶהם עס דארף אויך ארויסגעברענגט ווערן ,אז (בתשו' או"ח ח"ב סי' תק"י) ,אז לויט'ן ראב"ד
ְו ָה ֹרג ְ ּב ֹׂש ְנ ֵאי ֶהם" ,דער לשון "נקהלו" באדייט די דאזיגע ווערטער פון רב אחאי גאון זענען אין קומט אויס אז די דאזיגע תענית איז א חיוב גמור
לויט זיי אז די אידן האבן זיך פארזאמלט און שארפן קאנטראסט צו די אפענע ווערטער פון "מדברי קבלה"! וואס דאס איז א חידוש עצום,
דורכגעפירט א תענית .אזוי טייטשט אויך דער דער גמרא דארטן (ד' ע"א-ע"ב) ,פון וואס עס אנדערש פון אלע אנדערע מקורות ,און אויך
"תרגום ירושלמי" אויפן פסוק (ט ,ב)ִ " :נ ְק ֲהלּו זעט זיך קלאר ארויס אז דער "יום הכניסה" האט היפש אומפארשטענדליך וויבאלד עס ווערט
ַה ְ ּיהּו ִדים ְבּ ָעֵרי ֶהם" ,וואס גייט אויך ארויף אויפן אלץ געמיינט די טעג מאנטאג און דאנערשטאג,
טאג י"ג אדר ווען זיי האבן זיך נוקם געווען אין א זאך וואס איז אוממעגליך איינצוזעצן לויט נישט דערמאנט אין גאנץ ש"ס.
זייערע פיינט ,אז דער פסוק מיינט צו זאגן אז די ווערטער פון רב אחאי גאון אז ס'האט צוטון
זיי האבן זיך פארזאמלט צו פאסטן (והובא בספר
מיט'ן פאסט-טאג בעפאר פורים.
המנהיג). דאס מיינט אז רב אחאי האט געהאט מקובל אבער פאוואליע...
דער אורזאך פאר'ן תענית איז גאנץ אן אנדערן פשט אין דער משנה ,ווי דאס וואס פון וואנעט האט רב אחאי גאון זעלבסט
מערקווירדיג ,און ווי דער ר"ת ערקלערט איז עס עס שטייט קלאר אין גמרא! און אין אנדערע גענומען דעם תענית? ער האט עס אליינס
באזירט אויף די ווערטער פונעם מכילתא (פרשת ווערטער קומט אויס ,אז לויט די ווערטער באשאפן? אדער לאמיר פרעגן אנדערש :צי
בשלח וירא עמלק פ"א ,והובא גם בר"ן הנ"ל), פון דער גמרא איז נישטא קיין שום רמז צום ווערט עס טאקע נישט דערמאנט דורך חז"ל
אז אינעם טאג וואס די אידן זענען ארויס אין ניי-געשאפענעם "תענית אסתר" ,און טאקע
מלחמה קעגן די עמלקים האבן זיי געפאסט .פון דערפאר דערמאנען זיי נישט אין ערגעץ אזא זעלבסט? אפשר גאר יא?!
דעם לערנען מיר ארויס ,אז ווען מ'גייט ארויס תענית (אכהמ"ל בכ"ז ,ויעו' בפר"ח סי' תרפ"ו לאמיר צוזאמען לערנען די באקאנטע
אין א קריג קעגן שונאים פאסט מען ,און דערפאר סק"ב ,ובהעמק שאלה לנצי"ב שמנסה ליישבו, ערשטע משנה אין מסכת מגילה ,און זיך
האבן די אידן בימי מרדכי ואסתר געפאסט ועיעו' בינו שנות דור ודור לרנ"ד רבינוביץ עמ' באקענען מיט א נייעם פשט דערינען" :מגילה
אינעם טאג י"ג אדר ,ווען זיי זענען געגאנגען זיך נקראת בי"א ,בי"ב ,בי"ג ,בי"ד ,בט"ו; לא פחות
נוקם זיין אין זייערע שונאים .אזוי זעען מיר אויך קס הע' .)23 ולא יותר ...כפרים ועיירות גדולות קורין בי"ד,
דער רי"ף ,וואס באזירט אלע זיינע פסקים אלא שהכפרים מקדימים ליום הכניסה" .וואס
אינעם רא"ש (תענית שם אות כ"ד). אויף די ווערטער פון גמרא ,דערמאנט טאקע באדייט אט דער "יום הכניסה"? עס זענען דא
פון זייערע ווערטער זעט זיך ארויס ,אז עס אויך נישט אין ערגעץ דער מושג פון "תענית דריי ערקלערונגען ,אבער אלע פון זיי טייטשן
איז טאקע א תקנת חכמים וואס האבן איינגעפירט אסתר" .און איינע פון די ערשטע ראשונים, אז עס באדייט די טעג מאנטאג און דאנערשטאג
צו פאסטן אין אנדענק פונעם תענית וואס די רבינו אלעזר מווירמייזא ,שרייבט אין זיין ספר וואס די דארפסלייט פלעגן אריינפארן אין שטאט
אידן האבן געפאסט אום י"ג אדר ,וואס דאס איז רוקח (סי' ר"מ) ,אז "תענית אסתר אין לה סמך"
אויך ווי א טייל פונעם "נס פורים" .דער תענית אריין:
בימי מרדכי ואסתר שטייט שוין אין פסוק ,און אויסער אינעם שאילתות דר"א גאון. א' -רש"י ערקלערט אויפ'ן ארט ,אז די
די איינגעפירטע תקנת חכמים זעען מיר אינעם דארפסלייט פלעגן אלץ אריינפארן אין שטאט
לשון המשנה "יום הכניסה" ,ווי אויבנדערמאנט. פרק ב' אום מאנטאג און דאנערשטאג ,וויבאלד עזרא
רבינו תם האלט אפילו ,אז דאס וואס די הסופר האט איינגעפירט אז אין די דאזיגע צוויי
גמרא זאגט אנהייב מסכת מגילה אויפן טאג י"ג פארוואס טעג פון דער וואך זאלן די דיינים פירן דיני-
אדר "זמן קהילה לכל היא" ,מיינט צו זאגן אז פאסטן מיר
דאס איז דער טאג ווען מ'האט זיך איינגעזאמלט אום ערב- תורות פאר אלע אידן (עי' ב"ק פ"ב ע"א).
צו פאסטן און זאגן תפילות ותחנונים .מיט ב' -רב סעדיה גאון זאגט (בפירושו לקהלת
דעם דאזיגן פשט האט ער אפגענויגט פון די פורים? ב ,ח) ,אז מאנטאג און דאנערשטאג זענען געווען
ווערטער פון זיין אייגענעם זיידן ,רש"י הק' ,וואס די מארק-טעג ,ווען די דארפסלייט פלעגן
ערקלערט אויפ'ן ארט אז עס מיינט פשוט דער איבער דער סיבה פארוואס מיר פאסטן
טאג וואס מ'האט זיך איינגעזאמלט דורכצופירן בעפאר פורים ,געפינען מיר פארשידענע אריינפארן אין שטאט האנדלען-און-וואנדלען.
אנדערע ערקלערונגען דורך די גאונים און ג' -רבינו חננאל (מגילה שם) ,און דער
די נקמה אקציע אויף די שונאי ישראל. ראשונים ,און אין דעם ווענדט זיך אויך וויאזוי רמב"ם (פירוש המשניות שם) האלטן ,אז די
דער אור זרוע (ח"ב סי' שס"ז) ברענגט דאס זיי האבן אנגעקוקט דעם תענית ,צי עס איז א דארפסלייט פלעגן אריינפארן אין שטאט אום
זעלביגע אין נאמען פון "ספר המקצעות" ,וואס בלויזער מנהג ,א תקנה פון חז"ל ,צי גאר "דברי מאנטאג און דאנערשטאג ,כדי צו הערן קריאת
לייגט צו אז דאס איז מרומז אין פסוק (אסתר
ט ,לא)ְ" :ו ַכ ֲא ֶשׁר ִק ְיּמּו ַעל ַנ ְפ ָשׁם ְו ַעל ַזְר ָעם ' ִ ּד ְבֵרי קבלה" פון אן אפענעם פסוק. התורה.
ַה ּצֹמֹות ְו ַז ֲע ָק ָתם'" ,וואס גייט ארויף אויף זייער לאמיר זיי אלע דורכגיין און קלאר צענעמען אבער ווען מיר כאפן א בליק אין שאילתות
תענית אום י"ג אדר (זע שפעטער מער איבער'ן דר"א גאון ,און אזוי אויך אין מדרש תנחומא,
פון אלע ריכטונגען: זעען מיר א נייעם פשט אינעם "יום הכניסה":
לימוד פון דעם פסוק). א' — רב אחאי גאון ,מדרש תנחומא ,און וואס מיינט יום הכניסה? "יום הקהילה" ,וואס
רבינו תם (הובא ברא"ש שם אות א') ,געבן די באדייט א טאג ווען מ'זאמלט זיך איין צו פאסטן
און בעטן רחמים ,און אינעם דאזיגן טאג י"ג אדר
פאסטן אלע אידן .אזוי שרייבט אויך דער רא"ש
אדר ב׳ תשע״ט 44
די "דברי הצומות" גייען גאר ארויף אויף די (ועיעו' במסכת סופרים לביאור אחר ,ויבואר
אויבנדערמאנטע פיר תעניתים וואס כלל ישראל קצת בסמוך) .די דאזיגע דריי-פאכיגע תענית איז
האט מקבל געווען אויף זיך נאכ'ן חורבן בית נאר א מנהג חכמים ,אבער נישט קיין חיוב גמור. ב' – פון מסכת סופרים ,די תשובה
המקדש ,און אויף דעם ארויף זאגט דער פסוק דער דאזיגער מנהג איז אריבער א המיוחס לרב נוטראי או רב פלטוי גאון ,און
אז פונקט ווי כלל ישראל האט באשאפן נייע פיר טראנספארמאציע ,ווען אין די שפעטערדיגע דער מהרי"ט ,זעט זיך ארויס די פאלגנדע
תעניתים (אין צוגאב צום תענית וואס שטייט דורות האט מען געשניטן דעם דרייפאכיגן ערקלערונג :אין מגילת אסתר געפינען מיר די
שוין אין דער תורה :יום הכיפורים) ,אזוי אויך תענית צו איין טאג צוליב דער שוועריגקייט פון באקאנטע שילדערונג איבער'ן דריי-טאגיגן
האט כלל ישראל אצינד מקבל געווען אויף זיך א פאסטן גאנצע דריי טעג (עי' ב"י שם ד"ה ומ"ש תענית וואס אסתר האט געפאסט ,און געמאכט
נייעם יום טוב (אין צוגאב צו די ימים טובים וואס שאנו מקדימין ,ועיי"ש בשו"ע ס"ג) ,און טאקע אלע אידן פאסטן ,ביים זיך גרייטן אריינצוגיין
צום טאג ערב-פורים ,ווארשיינליך כדי ס'זאל צו אחשורוש אים איינצולאדענען צו די סעודות
שטייען שוין אין דער תורה) ,פון פורים. אפצייכענען קלארער איר טייל אינעם נס פורים, מיט המן ,וואס האט ענדגילטיג געברענגט צו
אלנפאלס ,טראצדעם וואס דער ראב"ד איז טראצדעם וואס דער תענית האט נישט קיין המנ'ס מפלה ,ווי עס שטייט אין פסוק (ד ,טז):
א שיטה יחידאה ,און קיין איינער אנדערש האלט פארבינדונג מיט אן אנגעבליכן תענית אין טאג "ְוצּומּו ָע ַלי ְו ַאל ֹּתא ְכלּו ְו ַאל ִ ּת ְ ׁשּתּו ְשֹׁל ֶ ׁשת ָי ִמים
נישט אז דער פסוק קומט דא מחייב צו זיין צו וואס די אידן האבן זיך נוקם געווען אין זייערע ַל ְי ָלה ָויֹום ַ ּגם ֲא ִני ְו ַנ ֲע ֹר ַתי ָאצּום ֵכּן ּו ְב ֵכן ָאבֹוא ֶאל
פאסטן יעדעס יאר ,איז אבער דער פאקט אז עס ַה ֶמּ ֶלְך" .אלס זכר צו דעם דאזיגן תענית ,וואס
שטייט נישט קלאר אין חז"ל נישט קיין גרעסערע פיינט. האט עווענטועל צוגעברענגט צום נס פורים,
פראבלעם לויט'ן ראב"ד ,ווי לויט'ן שאילתות אזוי ווערט אויך גע'פסק'נט אין רמב"ם (הל' האט מען איינגעפירט צו פאסטן דורכאויס די
דר"א גאון און די אנדערע ,וואס לויט אלעמען תעניות פ"ה ה"ה ,ע"פ גירסת הב"י או"ח סי'
קען מען דאס זעלביגע איינזעצן די ווערטער תרפ"ו ועוד ,ודלא כהמ"מ שם .ויעו' בינו שנות שפעטערדיגע דורות פאר גאנצע דריי טעג!
פונעם משנה "יום כניסה" ,און די ווערטער אין דור ודור עמ' קנ"ז הע' " :)14ונהגו כל ישראל עס איז אויך באזירט אויפן אויבנדערמאנטן
די גמרא "זמן קהילה לכל היא" ,אז ס'גייט ארויף בזמנים אלו להתענות בי"ג אדר ,זכר לתענית פסוקְ " :ל ַק ֵ ּים ֵאת ְי ֵמי ַה ֻפִּרים ָה ֵא ֶלּה ִ ּב ְז ַמ ֵ ּני ֶהם,
אויפן טאג י"ג אדר ,ווען כלל ישראל האט מקבל שהתענו בימי המן ,שנאמר :דברי הצומות ַ ּכ ֲא ֶ ׁשר ִק ַיּם ֲע ֵלי ֶהם ָמְר ֳ ּד ַכי ַה ְ ּיהּו ִדי ְו ֶא ְס ֵ ּתר
וזעקתם" .פון דא זעען מיר סיי אז עס איז נאר ַה ַ ּמ ְל ָ ּכהְ ,ו ַכ ֲא ֶשׁר ִק ְ ּימּו ַעל ַנ ְפ ָ ׁשם ְו ַעל ַזְר ָעם ִ ּד ְבֵרי
געווען אויף זיך צו פאסטן. א מנהג ,סיי אז עס איז א זכר צום תענית ווען ַה ֹּצמֹות ְו ַז ֲע ָק ָתם" ,וואס באדייט אז די אידן האבן
המן האט נאך געלעבט – וואס באדייט דער געפאסט די דריי טעג ביז דער מפלה פון המן.
תענית וואס אסתר האט דורכגעפירט איידער טראצדעם וואס אין פסוק זעען מיר נישט קלאר
המנ'ס מפלה ,און סיי אז מ'איז עס מרמז אין אז די אידן האבן גענומען אויף זיך צו פאסטן אין
ד' – א מערקווירדיגער טעם על פי קבלה, פסוק "דברי הצומות וזעקתם" ,טראצדעם וואס די קומענדיגע דורות ,נאר אז זיי האבן גענומען
וואס האט נישט קיין דירעקטן שייכות מיט דאס איז געוויס נישט דער פשוט'ער פשט אין אויף זיך צו פייערן די טעג פון פורים אזוי ווי זיי
אונזער גאנצער שמועס ,שטייט אין כף החיים פסוק (עיעו' בארחות חיים הל' מגילה ופורים האבן דעמאלט גענומען אויף זיך ,איידער דער
(סי' תרפ"ו ס"ח) אין נאמען פונעם ספר "מגיד מפלה פון המן ,צו פאסטן דריי טעג (וכטענת
מישרים" ,אז דער תענית איז כדי צו מכניע זיין אות כ"ה). רש"י הנ"ל) ,דאך איז כאטש דא א שטיקל רמז
דעם שטן איבער דעם וואס מיר עסן און טרינקען פון פסוק ארויסצולערנען דעם צוגעקומענעם
מנהג חז"ל אדער גאונים ,צו פאסטן דריי טעג אין
אום פורים. אנדענק צו זייערע דעמאלטיגע דריי פאסט-טעג.
ג' – אצינד קומען מיר אן צום מערסט- דאס שטעלט מיט זיך א שטיקל פראבלעם:
פרק ג' מחודש'דיגן ערקלערונג ,וואס דער ראב"ד געט עס איז דאך באקאנט וואס חז"ל זאגן (מגילה
אן :דאס וואס עס שטייט אינעם אויבנדערמאנטן טו ,.ועיעו' פרקי דר"א פ"נ ,אסת"ר פ"ח סי"ז),
איז אסור צו פסוק "ְו ַכ ֲא ֶ ׁשר ִק ְ ּימּו ַעל ַנ ְפ ָ ׁשם ְו ַעל ַזְר ָעם ִדּ ְבֵרי אז איינע פון די פאסט-טעג איז אויסגעפאלן
פאסטן י"ג ַהצֹּמֹות ְו ַז ֲע ָק ָתם" ,מיינט צו זאגן אז פונקט אזויווי אום יום טוב פסח ,וואס באדייט אז מ'קען נישט
באדר? און די אידן האבן דעמאלט מקבל געווען אויף זיך נאכטון דעם זעלבן סיסטעם פון דריי פאסט-
אפשר איז צו פייערן דעם יום טוב פורים יעדעס יאר ,אזוי טעג אין די זעלבע טעג וואס זיי האבן דעמאלט
עס גאר א האבן זיי דעמאלט אויך מקבל געווען אויף זיך צו געפאסט ,וויבאלד מ'טאר נישט פאסטן אום יום
יום טוב?! פאסטן יעדעס יאר ,אין אנדענק פון זייער פאסטן טוב (עי' פסחים ס"ח ע"ב ,ירושלמי תענית פ"ג
איידער דער מפלה פון המן .דאס באדייט ,אז הי"א) .נאכמער פון דעם ,עס ווערט גע'פסק'נט
אויסערליך זעט עס אויס ווי אן דער דאזיגער תענית איז א חיוב גמור מדברי אז מ'טאר בכלל נישט פאסטן דורכאויס חודש
אינטערעסאנטע אפהאנדלונג איבער דער ניסן ,און דערפאר קען מען גענצליך נישט
היסטאריע פון "תענית אסתר" ,און איבער איר קבלה.
שטארקייט .אבער פאקטיש ליגט דא באהאלטן א רש"י (במחזור ויטרי שם) דרוקט זיך אויס פאסטן אין דעם חודש.
ריזיגע פאלעמיק דורך די ראשונים און אחרונים, זייער שטארק דערקעגן ,טענה'נדיג אז די דערפאר האט מען טאקע איינגעפירט צו
דאזיגע ווערטער קענען נישט ארויפגיין אויף פאסטן אום חודש אדר דריי מאל ,נישט דריי
וואס ווערט צעטיילט אין צווייען: די קומענדיגע דורות ,פונקט ווי ס'איז נישטא טעג נאכאנאנד ,אין אנדענק פון זייער דריי-
א' – עס איז מעגליך נישטא קיין היתר צו קיין חיוב "זעקה" אין די קומענדיגע דורות. טאגיגן תענית וואס האט געפירט צום נס פורים
פאסטן ערב פורים ,וויבאלד ערב יום טוב קען אזוי אויך איז אינטערעסאנט אראפצוברענגען
דעם פשט פונעם אבן עזרא אויפ'ן ארט ,אז
אדר ב׳ תשע״ט 45
אסתר ,און טראצדעם וואס עווענטועל האט זיך געוויס נישט שטערקער ווי די אנדערע ימים מעגליך זיין אסור צו פאסטן.
אויסגעשטעלט דאס פאסטן אום י"ג אדר ,דאך טובים וואס זענען יא בטל געווארן ,און אויב אזוי ב' – עס איז מעגליך דא א פיל-גרעסערע
איז דאס געוויס נישט עלטער פון מגילת תענית איז דאך א ק"ו אז די צוגעלייגטע טעג פון חנוכה איסור צו פאסטן אום י"ג אדר ,וויבאלד דער טאג
און אויב אזוי וואלט דאס נישט געדארפט צו זיין און פורים זענען בטל געווארן ,און דערפאר מעג
א באגנוגנדע סיבה צו מעגן פאסטן אום ערב יום מען טאקע פאסטן ערב פורים (הובא בבעה"מ איז א יום טוב פאר זיך זעלבסט.
שם ,והובא בשמו בריטב"א ב' ע"א ד"ה ומכאן איידער איר הייבט אויף פארוואונדערטע
טוב. יש ,וכ"כ תוס' י"ח ע"א ד"ה רב אמר ,רא"ש אויגן ,לאמיר צוערשט מקדים זיין אונזער
ה' – ענליך צו די לעצטע ווערטער פונעם באליבטע טעמע פון "מגילת תענית" ,די סאמע
ראב"ד ענטפערט דער כלבו (סי' מ"ה ד"ה מגילה פ"א אות ח' ,וטור שם). ערשט-געשריבענע טעקסט פון "תורה שבעל
שני ,והובא באליה רבה סק"א) ,און לויט אים דער בעל המאור זעלבסט דינגט זיך אויף פה" (עי' שבת י"ג ע"ב וברש"י) ,וואס אנטהאלט
וועט נישט זיין שווער די ווערטער פונעם ר"ן. דער ערקלערונג ,וויבאלד רב איז דער וואס אין זיך אלערליי ימים טובים און תעניתים וואס
ער טענה'ט ,אז דאס וואס מ'האט גע'אסר'ט פסק'נט (ר"ה י"ח ע"ב) אז די ימים טובים פון כלל ישראל האט זיך געפירט אפצוצייכענען אין
צו פאסטן ערב יום טוב איז געזאגט געווארן מגילת תענית זענען בטל געווארן ,און רב איז די צייטן פונעם בית המקדש ,און איז עווענטועל
אויף תעניתים וואס מ'פאסט אויף א צרה און אויך דער וואס פסק'נט ווי רבי יוסי אז ערב יום אונטערגעגאנגען ,ווען דער איינציגסטער יום
ענליכס ,אבער די דאזיגע תענית ערב פורים איז טוב ,פון די ימים טובים וואס ווערן דערמאנט טוב וואס איז פארבליבן ביז'ן היינטיגן טאג איז
א פארקערטער סארט תענית :מיר צייכענען אפ אין מגילת תענית ,טאר מען אויך נישט פאסטן.
דעם געוואלדיגן נס פורים ,און דער תענית איז נו ,אויב די ימים טובים פון מגילת תענית זענען "חנוכה".
איינע פון די וועגן וויאזוי מיר צייכענען עס אפ, גענצליך בטל געווארן ,און רב שפירט נאכאלץ אלנפאלס ,אין משנה (תענית פ"ב מ"ח)
און אין אזא פאל איז גענצליך נישטא דער איסור פאר וויכטיג צו זאגן אז די הלכה איז ווי רבי יוסי, ווערט אראפגעברענגט א מחלוקת תנאים,
אז ערב די דאזיגע ימים טובים טאר מען נישט איבער די טעג וואס ווערן פארצייכנט אינעם
צו פאסטן ערב יום טוב. פאסטן ,מוז מען איינזעצן אז רב רעדט פון די "מגילת תענית" אלס ימים טובים ווען מ'טאר
ו' – ערב פורים דארף מען נישט חושש זיין פארבליבענע ימים טובים פון מגילת תענית וואס נישט פאסטן ,אז לויטן ת"ק מעג פאסטן א טאג
צום איסור פון פאסטן ערב יום טוב ,וויבאלד מיר האלטן נאך אן ביז'ן היינטיגן טאג :חנוכה פריער און לויט רבי יוסי טאר מען נישט .און אין
אין דעם טאג איז געווען אן אנדערן יום טוב גמרא (שם י"ח ע"א) דינגען זיך די אמוראים צי
וואס מ'האט מבטל געווען ,און איינמאל יענץ און פורים!
איז גענצליך בטל געווארן פאסט זיך שוין נישט אויב אזוי קומט גאר אויס ,אז מ'טאר טאקע די הלכה איז ווי דער ת"ק אדער ווי רבי יוסי.
אנצוהאלטן אן ערב-יום-טוב'דיגן דין פון נישט נישט פאסטן ערב פורים! דאס זעלביגע שרייבט אצינד ,לויט רבי יוסי וואס האלט אז ערב
מעגן פאסטן אין דעם טאג (ר"ן הנ"ל בשם רמב"ן, יום טוב טאר מען נישט פאסטן ,וויאזוי קענען
אויך דער אויבנדערמאנטער ר"ן. מיר פאסטן אום י"ג אדר? עס איז דאך ערב יום
ראבי"ה הנ"ל ,תוס' הנ"ל תי' שני). ג' – לויט'ן אויבנדערמאנטן טעם צום
איר זענט צעמישט? פאסטן ערב פורים ,אלס זכר צו דעם וואס די טוב – "ערב פורים"?!
אידן האבן געפאסט אום י"ג אדר ביים ארויסגיין עס זענען דא דערויף פארשידענע תירוצים:
צייט געוואויר צו ווערן פונעם נייעם יום זיך נוקם זיין אין זייערע שונאים ,קומט אויס אז א' – די ימים טובים פון חנוכה און פורים
טוב" :יום ניקנור"... די דאזיגע איינפירונג צו פאסטן אלע יארן אום זענען אזוי חשוב און ארויפגעקוקט ווי די ימים
י"ג אדר איז א תקנת חכמים וואס איז עלטער און טובים וואס שטייען אין די תורה ,און דערפאר
פרק ד' פריער פון מגילת תענית! און דערפאר טראצדעם האט זיך נישט אויסגעפעלט צו פארשטארקן די
וואס געווענליך טאר מען טאקע נישט פאסטן דאזיגע צוגעלייגטע ימים טובים דורכ'ן צולייגן
דער ערב יום טוב ,מעג מען און דארף מען יא פאסטן אן איסור צו פאסטן א טאג פריער .ווידער די אלע
ספעציעלער אנדערע ימים טובים וואס שטייען אין מגילת
ערב פורים (רא"ש הנ"ל במגילה ובתענית). תענית ,האבן נישט פארמאגט אזא שטארקע
היסטא- ד' – ענליך צו דעם טעם ,שטייט אינעם חשיבות ,און דערפאר האט זיך אויסגעפעלט
רישער יום אויבנדערמאנטן ראב"ד וואס האלט אז עס איז מחזק צו זיין די דאזיגע ימים טובים דורכ'ן
טוב" :יום דא א חיוב גמור צו פאסטן אום י"ג אדר .לויט צולייגן אן איסור צו פאסטן א טאג פריער
דעם קומט אויס אז דער דאזיגער חיוב איז פיל (ראבי"ה מגילה אותיות תק"נ-תקנ"ט בשם רבינו
ניקנור" עלטער און שטערקער ווי דער שפעטערדיגער שמואל בר נטרונאי ,מרדכי שם תשע"ו ,וכעי"ז
כלליות'דיגער איסור צו פאסטן אום ערבי ימים באגודה שם ג' ע"א ,רא"ש תענית פ"ב אות כ"ד.
מענטשן מיינען אז דער יום טוב חנוכה טובים וואס שטייען אין מגילת תענית .און ובאופן דומה מצאנו בבעה"מ מגילה ד' ע"א
באשטייט פון נאר אכט טעג ,אנגעהויבן פון כ"ה נאכמער ,וויבאלד דאס איז א טייל פונעם זכר [ובדעתו יש דו"ד בין פר"ח סק"ב ד"ה וא"ת,
בכסלו .אבער פאקטיש געפינען מיר נאך עטליכע צום נס וואס האט דאן פאסירט ,מעג מען יא שצידד כדבריו ,לבין המור וקציעה שם ד"ה
ימים טובים וואס זענען דירעקט פארבינדן מיט'ן
נס חנוכה ,אדער אייגנטליך ,מיט'ן נצחון פון די פאסטן. ומכאן תבין ,שחלק עליהם]).
דער ר"ן פרעגט אבער אויף דעם טעם ,אז מיר ב' – טראצדעם וואס די ימים טובים חנוכה
חשמונאים. געפינען אינעם אויבנדערמאנטן מסכת סופרים און פורים זענען נישט בטל געווארן ,זענען
אנדערש ווי עס קען זיך דאכטן ,אז כ"ה אז עס איז נישט געווען קיין אוועקגעשטעלטן אבער די "צוגעלייגטע טעג" ווען מ'טאר נישט
בכסלו ווען די אידן זענען אריין אין בית המקדש באשטימטן טאג ווען צו פאסטן אין אנדענק פאסטן אד"ג יא בטל געווארן .און נאכמער ,די
און עס אויסגערייניגט האט מען געווינען די פון זייער פאסטן אין די צייטן פון מרדכי און צוגעלייגטע טעג פון חנוכה און פורים זענען
אדר ב׳ תשע״ט 46
ימים טובים וואס ווערן פארצייכנט אין מגילת שוין אפילו אין ספר חשמונאים ,און אזוי אויך אין מלחמה קעגן די יוונים ,איז דאס מציאות אז
תענית ,און דערפאר האט מען שוין געמעגט ירושלמי תענית פ"ב הי"ג. מ'האט געהאלטן גאר ווייט פון א נצחון אינעם
פאסטן אום י"ג אדר ,און וועגן דעם האט מען קריג .פאר די קומענדיגע צענדליגער יארן זענען
איינגעפירט אז דאן זאל מען פאסטן דעם "תענית נאך אנגעגאנגען העפטיגע מלחמות אין אלע
אלעס פיין און וואויל ,אבער דא שטעלט זיך עקן פון לאנד ,אמאל מיט די יוונים זעלבסט
אסתר"! די מיליאן-דאלאר-קשיא :אויב איז דער דאזיגער און אמאל מיט אנדערע צולייגערס וואס האבן
מיט דעם ווערט אויך פארשטענדליך דער טאג איינע פון די ימים טובים וואס ווערן געקענט באשטיין צו רייטן אויפ'ן פאקט אז די
אויבנדערמאנטער [זעקסטער] תירוץ ,וויאזוי אראפגעברענגט אין מגילת תענית ,דאן טאר מען אידעלעך זענען געווען היפש אפגעשוואכט אן
מ'האט געמעגט איינפירן א תענית אום ערב דאך נישט פאסטן אין דעם טאג .אלזא וויאזוי קיין שטארקע באפעסטיגטע מיליטער .דורכאויס
פורים ,ווען עס איז אסור צו פאסטן ערב יום טוב. האט מען געקענט איינפירן דעם "תענית אסתר" די מלחמות זענען אויך פיר פון די פינף הייליגע
נאר ,וויבאלד מ'האט דאך מבטל געווען אלע ברידער לבית החשמונאים אומגעקומען דורך
אנדערע ימים טובים פון מגילת תענית ,און "יום אום י"ג אדר?!
ניקנור" איז אויך אריינגערעכנט אין דעם ,פאסט טראגישע פאלן.
פשוט נישט אז מ'זאל אנהאלטן דעם איסור צו צייט אלנפאלס ,איינע פון אט די גענעראלן איז
פאסטן אום י"ג אדר אלס "ערב יום טוב פורים", געוואויר געווען א פארשוין מיט'ן נאמען ניקנור ,וואס
ווען מ'האט גענצליך מבטל געווען דעם אמאליגן צו ווערן איז געשיקט געווארן דורכן דעמאלטיגן קייזער
ספעציעלן יום טוב "יום ניקנור" וואס מ'פלעגט פונעם דעמיטריוס דער ערשטער ,אפצושלאגן דעם
נייעם אידישן אויפשטאנד (דער קייזער איז געווען
אפהאלטן אין דעם טאג. יום טוב: א קרוב משפחה מיט'ן פריערדיגן טרויעריג-
[עס דארף דא ארויסגעברענגט ווערן ,אז עס בארימטן קייזער אנטיוכוס עפיפאנעס .עס איז
איז נאך דא אסאך מאריך צו זיין אין דעם גאר "יום א באזונדערע שמועס פאר זיך צו ערקלערן די
אינטערעסאנטן תענית ,ווי אויך די חילוקי דינים ניקנור"... פאמיליע געפעכטן פונעם קייזערליכן שטוב,)...
וואס קומען ארויס פון דעם וואס דער דאזיגער און ניקנור איז טאקע ארויפגעפארן קיין ארץ
תענית איז מער-ווייניגער א פריערדיגער מנהג, די דאזיגע טענה איז גענוג שטארק ,אז אין ישראל מיט א גרויסן מיליטער און האט זיך אויך
אבער זייענדיג באגרעניצט דא אין פלאץ וועלן מסכת סופרים שטייט טאקע אז צוליב דעם האט
מען אין זייערע צייטן זיך געפירט צו פאסטן נאך באזונדער גערייצט מיט די אידן.
מיר נישט אויסברייטערן]. פורים (און אויך צוליב נאך אן אורזאך" :שמאחרין דער העלדישער יהודה המכבי זעלבסט
בפורענות ואין מקדימין") .אבער עווענטועל איז האט דורכגעפירט א סורפרייז-אטאקע מיט זיין
דאך יא איינגעפירט צו פאסטן אום ערב פורים, פיצינקן דריי-טויזנט קעפיגן מיליטער ,אויף
וואס איז דאך גאר אומפארשטענדליך וויבאלד ניקנור'ס ריזן ארמיי ,און איז אים בייגעקומען
איידער מיר פארענדיגן דעם אינטערעסאנטן און אפילו אראפגעשניטן זיין קאפ און עס
קאפיטל איבער'ן איינפירונג פון תענית אסתר, עס איז א יום טוב = "יום ניקנור"! אויפגעהאנגען אין ירושלים אז אלע זאלן זען די
איז ווערד איבערצוגעבן עפעס וואס איז נוגע נאר וואס'זשע דען? אט האבן מיר א קלארע מפלה פון די אידישע שונאים .דער טאג ווען עס
ספעציעל אין דעם יעצטיגן יאר ,ווען עס איז אן ראיה אז די גאנצע איינפירונג פון פאסטן ערב האט פאסירט איז געווען דער אלטער פרייליכער
פורים איז א פיל-שפעטערדיגע איינפירונג ,שוין טאג ווען די אידן האבן זיך שוין אפגערעכנט מיט
עיבור-יאר. נאך די צייטן וואס עס זענען בטל געווארן די זייערע שונאים עטליכע הונדערט יאר פריער:
אין איינע פון די אמאליגע תשובות הגאונים
טרעפן מיר (הובא במקוטע ב"תשובות הגאונים" י"ג אדר!
[הרכבי] סוף סי' ט"ו ,ובמלואה ב"גנזי שכטר" אט דער טאג איז פארצייכנט געווארן אין
ח"ב עמ' ,)130אז אין יענע צייטן איז געווען מגילת תענית אלס יום טוב ,אזוי ווי אלע אנדערע
איינגעפירט צו פאסטן אום י"ג אדר-א' ,פונקט ווי ימים טובים וואס ווערן דארט אראפגעברענגט,
עס איז איינגעפירט צו פאסטן אום י"ג אדר-ב'. אז מ'טאר נישט פאסטן און האלטן הספדים
לויט די אויבנדערמאנטע שיטות ,אז עס
איז א זכר צום איינפירונג צו פאסטן איידער'ן א.א.וו .אט איז דער לשון אין מגילת תענית:
ארויסגיין אין קריג ,איז פארשטענדליך אז פונקט "בתלת עשר ביה יום ניקנור .ניקנור
ווי מ'מאכט א זכר צום עצם נצחון אום אדר-א' פולמרכוס של מלכי יון היה ,והיה מניף ידו כנגד
דורכ'ן "פורים קטן" ,פאסט זיך צו מאכן א זכר ירושלים וכנגד בית המקדש ,ומחרף ומגדף:
'מתי תיפול בידי ואהרסנה' .וכשתקפה יד בית
צום תענית אום ערב-פורים-קטן! חשמונאי ירדו לתוך חילותיו ,וחתכו את ראשו
איידער איר שרעקט זיך איבער'ן נייעם וקצצו את איבריו ,ותלאום כנגד בית המקדש.
תענית ,זייט וויסן אז מען האט שוין געהאט אמרו' :פה שדיבר בגאיות ויד שהניפה כנגד
אנגעפרעגט דעם מהר"ם מרוטנבורג (בתשו' סי' בית המקדש -נקמות יעשה בהן' .יום שעשו כן,
קצ"ח) אויב מ'דארף פאסטן אום י"ג אדר-א' ,און
ער האט געענטפערט אז אויב מ'ליינט נישט די עשאוהו יום טוב".
מגילה אום י"ד אדר-א' ,האט נישט קיין באדייט דער דאזיגער נס ,און דער קביעות יום טוב
צו דארפן פאסטן אום י"ג אדר-א' .אלזא ,מ'קען אום י"ג אדר אין אנדענק פונעם נס ,געפינען מיר
רואיג ווייטער עסן און טרינקען ...
אדר ב׳ תשע״ט 47
בכ מדינה ומדינה ובכ עיר ועיר:
איאןיגידעיעגנשדטעע פקלהשחאוייייאיקמנערמולעועריןלידיגםןםשראלדי ואויעבלעטר
מעןיהעויצבט וטואעןן
מאידזיידועםרבזיומןמוגראומןאזיזייןךאמיחטלצקוכפואןפכןלמלייטשאראשיל'עסורליקמבווד!עויקסדﬨאﬨ והקיקיבהמוודﬦיוﬧ!
מערדעטאלןאיבער קולמפעלהחק
דיוויכטיגקייטפון
212-444-9955
קביעותעתיםבלימוד
הק'ספרחקלישראל קולהלשון 718-906-6400
זעטאינעםחודש'ליכן
גליון'חקלישראל'
MIFAL HACHOK | 991 Willoughby Ave Suite 200 Brooklyn NY 11221 | 718.506.9365 | [email protected]
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Lavlor #5 - Adar B 5779
- 1 - 48
Pages: