שבט תשע"ט בס״ד • נומער #3 אבאל״יי"פתיוזסוחמגמןול ָָרעאאבבדלבהדייימייי-ימשל'גגעולהנלערוטעיעאנטאכצלג3פ"ויטךעיטעם#״גצטו
א גייסטרייכע פעדער פאר׳ן עם הספר
ֵּב ֵאר
ַהּתֹוָראתה
חכם וסופר הרב
מרדכי גנוט
ערקלערט די
חלוקה פון
ספרי תנ"ך,
זייער סדר און
באשטאנד ,און די
נוצר'ישע פינגער-
אפדרוקן וואס זענען
פארבליבן ביז היינט
איש חי"ל היה ש"ר התורה
אינטערוויו :דמות הוד פון פארצייטישן איש חסיד ורב פעלים הישיש הרב יואל שפיצער ,ראש מכון "ש"ר התורה" ,איבער
רבי ליפא לעפקאוויטש ווערט פאראייביגט אין וואונדערבארן ביכל ספרי קודש פונעם שמן רוקח זי"ע ,לרגל יומא דהילולא
הנשר הגדול נקודה :א שהחיינו אויף יעדן מצב?
3 ׳טער טייל :ספרים און דרוקעריי
דאס לעבן פונעם הייליגן רמב"ם ,זיינע פילע ספרים ,און זיינע פסקים
און תשובות וואס האבן פאראורזאכט שערוריות איבער דער וועלט ציטאטן :תנן התם אויפ׳ן ספרים מארק
רבי דוד אפנהיים די ריכטיגע שטעלונג אויף היינטיגע מחלוקת | הרב עזריאל טויבער
די בעסטע וואקאציע איז נישט אין די מרחקים | הרב אהרן פריעדמאן
א וועלט-בארימטער פוסק ,א רב אין עטליכע הויפטשטעט,
דער "נשיא ארץ ישראל" ,א פארפאסער פון צענדליגער שטיין ביים ליינען עשרת הדברות אדער זיצן? | הרב מרדכי גנוט
ספרים ,א שתדלן ,א גביר ,א פייטן און א בעל מקובל
הרב שבתי הורוויץ :וואסער פאר'ן מענטשליכן בוים אין א וועלט פון אינפארמאציע
א | אפקלאנגען |
ּפסוקי בטחון אמעריקאנער קאווע בונדלעך
הייליגע בריוו ,לבלר 2# קאווע ,לבלר 2#
איך גלייב איר האט אסאך צוריקגעהערט פון אחדשה"ט ,מיין שפראך איז ארעם פון ווערטער Address:
די "הייליגע בריוו" ארטיקל .אן ארטיקל וואס האט צו פארצייכענען די איבערקערעניש וואס איר האט 543 Bedford Ave. #207
מיר אויפגעשאקלט ,סיי אלס דער תוכן ,סיי אלס פאראורזאכט אינעם עולם התורה מיט אייער לבלר. Brooklyn NY 11211
דער מהות פון וועמען מען רעדט (רבי יעקב מאיר אלס תושב אין אייראפע ,וואו דער נאמען פונעם Telephone:
שליט"א) און סיי פון די חפצים (הייליגע בריוו) וואס גאון וגדול רבי פסח אליהו פאלק שליט"א איז 718.928.3347
איז אזוי שיין באשריבן .איך קען נישט דעם הרב שטארק מפורסם ,געוויס נאכמער ווי אין אנדערע Fax:
שבתי הורוויץ ,אבער זיין זיסער פעדער זעטיגט טיילן פון דער וועלט ,זייענדיג דער קאנטינענט 718.928.3348
מיך מיט זיינע אינהאלטסרייכע ארטיקלען און סגנון וואו דער גדול לעבט ,האט דער ארטיקל געהאט Email:
הכתיבה ווי עס פאסט פאר א תורה אויסגאבע. א שטארקער אפקלאנג .בפרט ווען דער טעמע [email protected]
פון די קאווע בונדלעך איז שוין אפטמאל געווארן
הצלחה אויף ווייטער. דורכגעטון אין די היזיגע תורה-בלעטער אין קובצים. ______
איך האב געליינט דעם ארטיקל און שטארק אבער צו האבן א שמועס ספעציעל מיט דעם גדול
הנאה געהאט ווי רבי שמואל (סטעפאנסקי) וועמען General Inquiris:
איך קען פונדערנאנט ,א איד וואס ביתו פתוח איבער דעם ענין איז א שטארקע עררייכונג. [email protected]
לרווחה און אטעמט רבי יעקב מאיר עראינערט זיך ממש א קליינע הערה .אין לויף פונעם ארטיקל
איבער די געהויבענע שייכות צווישן אים און דעם האט איר עטליכע מאל דערמאנט אז אין דער 39Store Distribution:
צדיק ,ווי אזוי ער איז אים מגדיר און ערקלערט די לעצטער שטיק צייט איז אנטשטאנען א שטיקל ARTEX (347) 352-2231
שערוריה אין לאנדאן איבער א געוויסע נייע סארט
געהויבנקייט פון דעם צדיק און אלעס ארום. קאווע .דער אמת איז אבער אז די סארט קאווע איז Lavlor
די אוסף מכתבים בענדער רירן זיך נישט אוועק שוין א שטיק צייט דא צו באקומען אין אמעריקע ,און Journal
פון מיין הויפן ספרים אויף מיין טישל ביי מיר אין אויסער די סארט בלענד קאווע דירעקט איז פארהאן Phone:
שטוב ,אבער! פארהאן נאך א באוואוסטער הייליגער נאך עטליכע ענליכע סארטן קאווע אין וועלכע E71x8t..9#2180.73347
ענין וואס רבי יעקב מאיר מוטיגט שטארק פאר די עס איז דא דער זעלבער חשש ,צי איז דאס מיט די Email:
וואס קלאפן אן אויף זיין קלאמקע ,וואס דאס איז די פאפולערע "סטארבאקס" וואס איז שטארק נפוץ [email protected]
און קומט פון רויע בונדלעך ,און נאך פארשידענע
"פסוקי בטחון". "נעסקאפע" קאווע דאהי אין ניו יארק און זייער ______
רבי יעקב מאיר האט יארן צוריק צוזאמגענומען גלייכן .וואס עס איז ראטזאם אז דער עולם זאל
די פסוקי הטחון פון תהלים און נאך פארשידענע וויסן דערוועגן און נזהר זיין דערין .דעריבער וואלט ©Moment Magazine.
ערטער אין תנ"ך ,און דארטן אין דער הקדמה איז געווען כדאי צו אויפמערקזאם מאכן די ליינער אז Published by Moment Magazine Inc.
ער מקדיש עטליכע פאראגראפן איבער'ן מעלת די זעלבע חשש איז אויך דא אין נאך פארשידענע All rights reserved. Reproduction in
הבוטח ,די גרויסקייט און גליקליכקייט פון דעם whole or in part in any form without
וואס פארזיכערט זיך אין אויבערשטן ,און אז בטחון שטארק פארשפרייטע קאווע בונדלעך. prior written permission from the
ולמזהיר ולנזהר שלומים תן כמי נהר. publisher is prohibited.
איז דער גן עדן פון א איד. מ.א.ג ,.פה לאנדאן יצ"ו The publisher reserves all right to
רבי יעקב מאיר לעבט מיט די פסוקי בטחון ,און edit all articles for clarity, space and
עס איז שגור בפיו אז דוקא אין די צייטן אין וואס ענטפער פון רעדאקציע: editorial sensitivities. Submissions
מיר לעבן היינט ,א פינסטערער דור ,דער דור פון cannot be returned to sender.
עיקבתא דמשיחא און מיר ליידן פון דוחקי נפש ,איז א יישר כח פאר'ן אויפמערקזאם מאכן. Moment Magazine is not responsible for
פסוקי בטחון דער לעזונג און דורכדעם ווערט מען דער אמת איז ,מיר האבן זיך בעיקר the kashrus of any advertised product
קאנצענטרירט ארומצורעדן פון די "לאנדאנער or service that appears in these pages.
געהאלפן ברו"ג. קאווע בונדלעך" דייקא ,וויבאלד דאס ליגט יעצט Moment Magazine assumes no
דערפאר ,האב איך געוואלט מוסיף זיין צו דאס אויפ'ן טיש און ווערט דורכגעטון דורך פיל בני תורה responsibility for the content of articles
אלעס וואס איר האט געשריבן איבער די ספרים און בכלל און אין אייראפע בפרט ,וויבאלד דארט איז or advertisements in this publication,
אקטיוויטעטן פון דעם צדיק ,אז עס איז שאד פאר דאס אסאך מער נפוץ און מצוי ווי דאהי .און פיל nor for the content of books that are
א פלאטפארמע וואס אזויפיל ערליכע אידן זעען, מענטשן ווייסן ניטאמאל אז די קאווע אום שבת איז referred to or excerpted herein.
צו פארפאסן אט דעם ענין פון פסוקי בטחון וואס
כרוך מיט פארשידענע איסורים.
הגרי"מ מוטיגט אלעמאל שטארק. מיר האבן אויך באקומען פארשידענע הוספות
א דאנק פאר׳ן דרוקן מיינע שורות. פון בני תורה אויפ'ן ארטיקל וואס מיר האפן צו
פיל הצלחה אין אייער ארבעט אויף ווייטער.
נ .מ. דרוקן אין די קומענדיגע אויסגאבעס בעזהשי"ת.
אינהאלט
| לבלר | 3#שבט תשע״ט |
כותבים ומשתתפים: 8 | קולמוס |04
הרב עזריאל טויבער
הרב סיני מלוביצקי 12 האדם עץ השדה
הרב אהרן פריעדמאן | איבעיא להו | 18 הרב שבתי הורוויץ
הרב מרדכי גנוט | א נקודה |06
הרב שלמה אשר טויבער הרב עזריאל טויבער אאמוצישבף!היחעיידנןו
הרב שבתי הורוויץ הרב אהרן פריעדמאן הרב שלמה אשר טויבער
הרב שמעון שלמה זילבער הרב מרדכי גנוט
הרב משה יודלזאהן | גדול מרבן שמו |42
הרב ברוך לאבין ספרים שאפע
הרב אלימלך פריעדמאן אהגפאעונןהרייבים זדוצ״דל
| דער ש״ר התורה |29 הרב שמעון שלמה זילבער
להתקשר עם המערכת: | ספרים/דרוקעריי |22 | כשרות |36
718.928.3347 Ext. # 107
[email protected] הרב סיני מלוביצקי בוילער סיסטעם
הרב אלימלך םריעדמאן
לבלר איז א | פסקי הרמב״ם |24 | ּפינטעלע איד |38
חודש׳ליכע הרב שמעון שלמה זילבער
תורה-העפט מהותו של יהודי
בייגעלייגט | ספרים מארק |32 הרב עזריאל טויבער
צום ׳מ ָאמענט׳. | אפקלאנגען |02
״לבלר 4 | תנן התם |05
-אדר א׳״
וועט אי״ה
ערשיינען פ׳
תשא הבעל״ט.
הרב שבתי הורוויץ | קולמוס |
כי האדם עץ השדה
יר לעבן היינט אין א וועלט פון דאטא און אינפארמאציע.מ
ביליגע פרייזן וואס יעדער קען זיך ערלויבן אז מ'זעט ווי פון הימל האט מען
געברענגט אז ווי נאר א מענטש איז לבו חפץ פיטערט מען אים אריין מיט א די מעיינות החכמה וואס דער זוהר הקדוש שרייבט
נביאות אז זיי וועלן זיך עפענען פון יאר ת"ר און ווייטער,
גאלדענעם לעפל אין מויל. איז א לעבעדיגער פאקט .מיט א קוועטש פון א קנעפל
אויב איז דא א מהפיכה אין כמות פון דער תורה איז עס גארנישט קען א קינד אין א וואלד אין קאנגא קריגן צוטריט צו מער,
הינטערשטעליג ווען עס קומט צו דער עמקות און די טיפערע קוועלער בעסערע און קראנטערע אינפארמאציע ווי וואס דער
פון תורה ,מיט די אומצאליגע איבערגעדריקטע ספרי קודש ,ראשונים און פרעזידענט אין די פאראייניגטע שטאטן האט געקענט צוקומען מיט פופצן
אחרונים וואס זענען צו באקריגן בהישג יד .אויב האט דער רב אמאל אין און צוואנציג יאר צוריק .דאס איז א היסטארישע רעפארמאציע וואס שפילט
א שטאט ניטאמאל פארמאגט א גאנצן ש"ס קען מען היינט לערנען תורה זיך אפ פארנט פון אונזערע אויגן און מיר זענען אלע טייל און עדות פון דער
מיט א געוואלדיגער ברייטקייט און מתיקות ,מיט א היקף פון אלערליי דרכי
טוישנדער וועלט.
התורה אויף א פארנעם וואס איז אמאל נישט געווען שייך. גארנישט איז מער נישט קיין סוד און גארנישט געהערט נישט מער צו די
דאס איז קלאר דער תרופה למכה און דער מדה כנגד מדה וואס דער עליטע .אלע שבע חכמות איבער סיי וועלכער וויסנשאפטליכער טעמע איז
רבונו של עולם האט אנגעשריבן פאר אונזער דור תהפוכות ,דער דור פון ברייט אפן פאר יעדן קינד און פאר יעדן צענערלינג ,ס'איז אן אפענע מארק
אינפארמאציע און חכמה ,אז מ'זאל זיך קענען אנזעטיגן מיט חכמת התורה, לכל דורש ומבקש .פארקערט ,די וועלט מוטשעט זיך מיט א קעגנווירקנדע
ווייל די תורה איז די איינציגסטע תבלין ,און ווי די באקאנטע ווערטער פון פראבלעם אז זי ווערט פשוט דערטרונקען אין אינפארמאציע און דאטא אין
רמב"ם אז ווען דאס הארץ און מח איז פול מיט אילת אהבים ויעלת חן איז א בחינה פון תפסת מרובה לא תפסת אז די וויכטיגסטע פאר'ן מענטש ווערט
נישטא קיין פלאץ אויף עפעס אנדערש. פארשוועמט אין אן איבערפלוס פון מעייני הדעת.
ווי יעדע זאך אין עולם הטבע איז עס געשלאגן מיט א שווערן תערובות
פון טוב ורע .אינאיינעם מיט דער אנטוויקלונג פון טעכניק איז מיטגעקומען
די שווערע פגעי הזמן ווי דער טעכנאלאגישער וועלט שטעלט פאר
מיר געפינען זיך ביים שוועל פון חמשה עשר בשבט .ראש השנה ביטערע און שווערע נסיונות .די לייכטע צוטריט צו אלע עקן וועלט און די
לאילנות .די ווארצלען פון די ביימער ציען זיך לאנגע שטרעקעס ווייט פאראייניגונג פון אלע זיבן קאנטינענטן צו איין קליינעם דערפל שאפט אן א
און דאס איז דער מקור החיות פאר'ן בוים זעלבסט און פאר אירע פירות
און זאגאר פאר די מענטשן וועלכע עסן די פירות .כי האדם ,אויך דער שיעור ביטערע נסיונות און נאכפאלגן וואס שומר נפשו ירחק מהם.
מענטש האט אינערליכע ווארצלען אין זיין מח וועלכע געבן אים חיות, פון דער אנדערער זייט קען מען נישט איגנארירן דעם פאקט אז זה
חומר למחשבה און דאס זענען זיינע יועצים און לעבנס באגלייטער ,ביז לעומת זה עשה אלוקים ,ווי גלייכצייטיג האט זיך אויך געעפנט ספעציעלע
זיין לעצטן טאג ,און טוט איבעררינען צו זיינע ארומיגע און צו זיינע דורות שערים אין חכמת התורה ווי צוגעפאסט און געמאסטן און געוואויגן צו
שפעטער. אונזער דור.
פונקט ווי מיר דארפן זיין געווארנט אז דאס וואסער מיט וועלכע מיר ס'איז קיינמאל נישט געווען אזוי צוטריטליך צו שטייגן אין תורה און זיך
באוואסערן די ביימער אינעם פעלד זאלן זיין לויטערע און ריינע וואסער .די אנטרינקען פון דעם ענדלאזן באר מים חיים ,ס'איז קיינמאל נישט געווען
זעלבע ברויך דאס וואסער וואס געט חיות פאר'ן מענטש זיין ריינע ,קלארע, אזויפיל ספרים ווי א לומד זאל האבן אזויפיל הילף צו פארשטיין תורה,
אזויפיל איניציאטיוון אויפצוטרייבן חשק צום לערנען אדאנק די פילע תורה
לויטערע און זיסע וואסערן פונעם מים חיים. פראגראמען ,בחינות און חבורות – נאך מיט א מתן שכרה בצדה צו דער
האדם עץ השדה ,דער נאטור פונעם מענטש איז עטוואס געגליכן צום
בוים .דער בוים וואקסט און דער מענטש וואקסט .נישט נאר וואס דער זייט.
מענטש וואקסט פיזיש און קערפערליך ,נאר אויך גייסטיש טוט ער כסדר אז איינער האט נאר די מינדעסטע רצון צו פארשטיין דעם דבר ה'
האט ער דעם סעד לתמכו פון אזויפיל ריכטונגען ,דער חומש המבואר און
וואקסן .זיין נפש בליט און מאכט פארשריט. דער סידור המבואר ,דער גמרא המבואר און דער חסידיש ספר המבואר.
די פראגע איז נאר :אין וועלכער ריכטונג? ווי אזוי וואקסט ער? ער כמעט אויף יעדן חלק אין תורה קען מען טרעפן פירושים און ביאורים,
דארף זיכער מאכן צו שטייגן און גיין העכער און העכער פון טאג צו טאג. תורה טעיפס ,תורה האטליינס ,שיעורים אין חסידות ,יהדות ,מחשבה,
אט דאס איז לבלר'ס משימת הקודש .אונזער אויפגאבע איז צושטעלן פרשת השבוע דורך די בעסטע מגידי שיעור מיט די געלונגענסטע פה מפיק
פאר די חשוב'ע ליינער מאטעריאל וואס זאל דינען ווי וואסער צום בוים, מרגליות ,גליונות און קונטרסים פון יעדן סארט ,ממש א יריד פון תורה פאר
אז דער בוים זאל הערליך וואקסן און ארויסגעבן זיסע פירות לה' ולתורתו.
שכל נטיעות שנוטעים ממך .
שבט תשע״ט 4
הרב ברוך לאבין | תנן התם |
קבר יתרו חותן משה רבינו ע"ה ...בתוך הרצפה רצוף על כן מתנענעים בשעת לימוד התורה ,לפי שהתורה
אבן אחד ובתוכו שקוע מדרך כף רגל שמאל ,אומרים ניתנה באימה ברתת בזיע.
שזה הוא מדרך כף רגל משה רבינו ע"ה אשר הביאה
אתה ציפורה אשתו בכניסתה לארץ ...נודע לי כי הרב דער בעל הטורים אויפן פסוק אין יתרו 'וירא העם וינועו',
הצדיק קדוש ה' מאווריטש אשר מנוחתו כבוד בעיה"ק ערקלערט פארוואס מיר שאקלען זיך ביים לערנען ווייל די
צפת ת"ו ,כאשר בא אל האבן חבק ונשק את מדרך תורה איז געגעבן געווארן ביים בארג סיני מיט ציטער און
הרגל הקדוש הזה ,אף מלא אותו בדמע עינו ורחץ אותו
פארכט.
בדמעותיו אשר שפך כמים עליו...
מי שנשכו כלב שוטה אין מאכילין אותו מחצר כבד שלו.
די שילדערונג פון הגה"צ ר' מנחם מענדל ראבין אבד"ק
בעיה"ק ירושלים בהגה"צ מקארטשין זצ"ל (מסע מירון) ,איבער די גמרא (יומא פג ).פון וואו פארשער לואי פאסטער איז
די ריזיגע פוסטריט וואס איז איינגעקריצט אין א שטיין ביי קבר אויפגעקומען מיט דעם געדאנק פון די ערשטע וואקסין אויף
יתרו .ווידעראום אין אן אנדערע מקור שטייט (ידי משה) :פעם דער וועלט ,ווי רי"א קאמעלהאר ז"ל ברענגט פון זיין זון ישראל
אחת התרגז יתרו רוגז גדול וקפץ על האבן ברגלו ונסדקה האבן, ע"ה" :ד"ר ישראל יחיאל מיכל רבינוביץ מפאריז שהתחיל לתרגם
ויתרו דרך על האבן כאיש הדורך בטיט ,ונשאר רושם כף רגלו את התלמיד לצרפתית ,ותרגומו לסדר מועד הגיע לידי ד"ר
פאסטר שהיה מידידיו ,ומקריאת אותו משנה נפל במוחו הרעיון
באבן ,טפח עומקו ,ואורך הרגל חצי אמה. לנסות את הריפוי באותו שיטה"" .כלב שוטה" ("רעיביס") איז די
טויטליכסטע קראנקהייט אויף דער וועלט ,ד"ר לואי פאסטער
שכשם שנצטוו ישראל על מצות עשה של שבת ,כך האט פאר דער מחלה אויסגעטראפן דעם ערשטן וואקסין אין
נצטוו על המלאכה. היסטאריע; דער וואקסין ארבעט אז מען געט עס גלייך נאכ'ן
ביס פון דעם קראנקן הונט בעפאר די סימפטאמען קומען
א שארפע מכילתא דרשב"י אויפן פסוק "ששת ימים ארויס ,ממש ווי די דברי חז"ל .הפוך בה והפוך בה דכולא בה.
תעבוד" .עס איז א מחלוקת הראשונים והפוסקים אויב ארבעט
קריאה מעורר הזמן ...וזהו שאמר (ברכות פ"א מ"ב)
האט א הלכה ווי א דבר מצוה (או"ח רמ"ח ד'). 'מכאן ואילך לא הפסיד כאדם הקורא בתורה' ,שנתעורר
הזמן שהיה אז ,כן הקורא קריאת שמע לאחר מכן,
כשנסע הרה"ק ר' גרשון מקיטוב זי"ע לארץ ישראל ...
ונתן לו שלום ושאל אותו מאין אתם ,והשיב לו ממדינת נתעורר הזמן של קריאת שמע.
פולין ,וענה האוה"ח הק' :מכיר אני את המדינה הזה,
והשטן יש לו רגל א' על כל העולם ורגל השני כולו חידוש'דיגער פשט פון הרה"ק ממעזיבוז זי"ע (אור הגנוז)
על מדינת פולין ,מפני ששם נוהגין שהנשים עוסקים אין דער משנה אויף כאדם הקורא בתורה.
בפרנסת הבית ,והאנשים היו פנויין ללמוד ,ובזה מהפכין
אותם שמתים עכשיו קודם שיבא משיח הם יעמדו
הצנורות... בתחית המתים ,ועליהם נאמר ובלע המות לנצח כי לא
ימותו עוד לעולם ועד ,אבל אותם שחיים בשעת ביאת
פארכטיגע ווערטער פונעם אור החיים הקדוש זי"ע (נועם הגואל ,עליהם נאמר כי הנער בן מאה שנה ימות ,כי
שיח א') .אינטערעסאנט אנצואווייזן א מאמר פון אן אנדערע
בחינה וואס ידידי ר' שלמה גליק האט לעצטנס געברענגט אין ימותו לבסוף...
זיין וועכנטליכן "יש אומרים" קאלום ("מ ָאמענט" ,#221פר'
וארא תשע״ט) פון הרה"ק מראדישיץ זי"ע אז דער פסוק 'כל א גאר פלא'דיגער תשובת מהר"מ מרוטנבורג (תשב"ץ ק'
הבן הילוד וכו' איז מרמז אז די מענער זאלן לערנען און די תמ"ד ,ומקורו באמונות ודעות לרס"ג) ,וואס זאגט אז נאר די
אלע וואס וועלן אויפשטיין תחיית המתים וועלן זוכה זיין צו
פרויען זאלן מפרנס זיין.
חיי נצח.
שבט תשע״ט 5
| א נקודה |
יאעדשןהמחיצינבו?אויף
צוריק ,באשמורת הבוקר ,נאכן מקוה ,ביסטו ספעציעלע ברכה .אויף וואס איז מיוחד די ברכה ארהאן א ברכה וואס מירפ
געשטאנען אין סוכה מיט די אויגן געוואנדן צום פון שהחיינו וקימנו והגיענו לזמן הזה?
הימל ,אינגאנצן פאר'מוח'ט און פאר'דביקות'ט, בענטשן עטליכע מאל אין
מיט די ד' מינים אין דיינע הענט ,און דו האסט לאמיר זיך פארשטעלן ,עטליכע מענטשן יאר ,און דאס איז איינס פון די
געבענטשט מיט התלהבות על נטילת לולב ,און זיצן צוזאמען ביי א טיש פול מיט פירות אום ט"ו וואונדערליכסטע ברכות פון
דערנאך שהחיינו ,און דעריבער האסטו שוין בשבט ,און אויפן טיש איז פארהאן פרישע עפל אלע ברכות וואס מיר בענטשן,
דעמאלט געזען דעם אתרוג ,און די הלכה לויטעט וועלכע זענען נארוואס געשניטן געווארן פון און אויך פארמאגט אט די ברכה
אז וויבאלד דו האסט שוין דעמאלט געבענטשט בוים .דער ערשטער קען נישט בענטשן א ברכת
שהחיינו ,האסטו שוין יוצא געווען דיין חוב ,דו שהחיינו ,וויבאלד ער האט שוין געגעסן א חודש א גרויסע לימוד וואס איז אונז שטארק נוגע.
האסט שוין געהאט שמחת הלב מיט'ן אתרוג און צוריק פון די פרישע עפל .און דער צווייטער? די ברכה וואס מיר בענטשן יעדן יו"ט חנוכה,
וויבאלד ער האט נאכנישט געזען אן עפל אין פורים ,שופר ,נטילת לולב ,און אויך ווען מען
דו האסט שוין דערויף געבענטשט א ברכה... לויף פונעם גאנצן יאר און ווען ער זעט יעצט קויפט א נייעם בגד אדער מיר עסן א נייע פרי:
די נקודה הפנימית וואס מיר זעען פון דעם עפל ווערט ער בשמחה ,דעריבער ברויך ער ברוך אתה וכו' מלך העולם ,שהחיינו וקימנו
דעם אלעם איז אז די תורה זאגט אונז אז ברכת
שהחיינו וואס יעדער איינער פון אונז בענטשט דערויף בענטשן א ברכת שהחיינו. והגיענו לזמן הזה.
יום כיפור אויפדערנאכט אויפן קדושת היום נאך זעט מען פונדעם קלאר ,אז ברכת שהחיינו פילייכט איז כדאי צו נעמען די טעמע פון
כל נדרי ,ווען יעדער איד איז דעמאלט פול מיט איז נישט אויפן עצם עפל ,נאר דאס איז תלוי ברכת שהחיינו און אריינקלערן דערין א רגע.
הרגשים דקדושה ,מיר האבן מקבל געווען אויף אינעם מענטש וואס עסט דעם עפל .און דאס וואס איז די אינהאלט פון דעם ברכה? דער
אונז די חמשת עינויים ,מיר זענען זוכה צו א יום וועט זיך ווענדן אויב דער מענטש וועט בשעת'ן חוות דעת (בהגש"פ מעשה ניסים) ערקלערט
סליחה וכפרה ,די געהויבנסטע מינוטן פון יאר עסן דעם עפל האבן א שמחת הלב אדער נישט דעם אפטייטש פון די ווערטער ווי פאלגנד:
און מיר האבן דעמאלט געהויבענע רוחניות'דיגע (און טאקע דערפאר זענען פארהאן פוסקים "שהחיינו" ,דאנקען דעם אויבערשטן אויף דעם
שמחת הלב ,און מיר בענטשן און דאנקען וואס האלטן אז היינט צוטאג ווען עס פעלט פון וואס ער האט אונז געגעבן די חיים הגשמיים.
דערויף השי"ת שהחיינו וקימנו והגיענו צו אזא אונז דעם שמחת הלב און אויך איז דא א ספק "וקימנו" ,ער האט אונז געגעבן דעם קיום הרוחני
געהויבענעם זמן ,דאס איז אט דער זעלבער ווען די פירות זענען ניי וויבאלד מען פלאנצט דורך אמונה אין אים און דורכדעם וואס מיר
ברכת שהחיינו וואס מיר בענטשן ווען מיר האבן זיי אלעמאל אין לויף פונעם יאר ,קען מען נישט זענען מקיים זיינע נצחיות'דיגע מצוות" .והגיענו
לזמן הזה" ,מקיים צו זיין די מצוה בשלימות
שמחת הלב פונעם עפל. בענטשן א ברכת שהחיינו). ובהידור .און ווען מיר בענטשן שהחיינו אויף א
און די ברכת שהחיינו וואס איך האב אויך זיצט דארט ביים טיש א דריטער, נייעם פרי אדער בגד איז דאס א שבח והודיה
געבענטשט מיט א שמחה יענעם פארטאגס ווען וואס אויך ער האט שוין געגעסן עפלעך א אויף דאס וואס עס איז געקומען די צייט הנאה
איך האב גענומען די ד' מינים אין מיינע הענט חודש צוריק ,אבער ער זעט יעצט אויפן טיש א צו האבן פון די פרי אדער בגד "ולשמח לבינו
אריין מיט א הארץ פול מיט געגועין דקדושה זילבערנעם שיסל מיט פרישע אתרוג קאמפאט.
אויפן זכות וואס מיר האבן אז מיר קענען מקיים אה ...עס שמעקט אים ...און ער וויל בענטשן בכך" ,אונז צו דערפרייען דערמיט.
זיין אזא געהויבענע מצוה ,דאס איז אקוראט דערויף א שהחיינו ,וויבאלד דאס איז פאר אים דאס איז א וואונדערליכע ברכה און מיר
די זעלבע שהחיינו וואס מיר בענטשן ווען מיר נייע פרי ...אבער ווי פארשטענדליך זאגט מען
זעען א טעלער מיט פריש געקאכטע אתרוג אים :ניין! איר קענט יעצט נישט בענטשן א וועלן זען פארוואס.
שהחיינו! פארוואס? ווייל פינקטליך פיר חדשים מיר אלע ווייסן אז בדרך כלל יעדע ברכת
הנהנין האט א ספעציעל באזונדערע ברכה ,די
זעלבע איז אז יעדע ברכת המצוה פארמאגט א
שבט תשע״ט 6
הרב שלמה אשר טויבער
גרעסטע טובות .מען זעט נישט וואס עס וועט זייערע מעשיות וואס עס האט זיך מיט זיי אלץ קאמפאט ...און איך פריי זיך אז איך קען דאס
זיך אפשפילן אין די קומענדיגע מאמענטן ,צי אפגעשפילט ביים קריג ,ווי אזוי זיי האבן זיך עסן ,און ווי מיר האבן דערמאנט פון רוב פוסקים
מען וועט נאך בכלל לעבן א רגע ארום! אבער מוסר נפש געווען אויף קיום המצוות און מיט א אז מ'קען נישט בענטשן נאכאמאל שהחיינו
ווער שטייט אונטער'ן געדיכטן וואלקן? אונזער זעלטענער שמחה האבן זיי אין יענע אומשטענדן ביים עסן דעם אתרוג וויבאלד מיר האבן שוין
לעכטיגער פאטער אין הימל .אונטער די ביטער זיך געפרייט אויף דעם וואס זיי זענען זוכה צו געבענטשט דערויף ווען מיר האבן מקיים געווען
שווערע נסיונות שטייט ער און ווארט צו זען ווי ערפילן דעם רצון ה' און אים דינען ,קענען מיר
אזוי מיר זענען אים מקבל און מיר בענטשן אים עטוואס פארשטיין וואס ברכת שהחיינו באדייט. די מצוה.
ווי אזוי ארבעט דאס? מיר זאגן "שהחיינו
מיט א שמחת הלב. אונטער וקימנו והגיענו" אויפן זכות וואס מיר פארמאגן
איך האב געהערט פון מיין טאטן שליט"א די ביטער אז מיר קענען מקיים זיין די געהויבענע מצוה,
אז ביים קריג ,אין יאר תש"ג ,ווען זיי זענען שווערע פון די גרעסטע מצוות ,און די זעלבע ברכה
געווען פארשטעלט ווי גויים אין שטאט פעסט נסיונות בענטשן מיר אויף א פרי וואס איך פריי מיר דאס
און ער איז נאך דעמאלט געווען א קינד ,איז ער שטייט ער און צו עסן ,און די זעלבע ברכה אויך אויף א נייעם
געגאנגען צוזאמען מיט זיין טאטע און פעטער ווארט צו זען
אין ערשטן נאכט פון יו"ט סוכות שחל להיות ווי אזוי מיר בגד וואס איך טו אן?
בשבת מיט א רעפטל צוויי ברויט ,צו מאכן זענען אים די נושא דא איז נישט לגבי חלק ההלכה ,מיר
קידוש און עסן אין סוכה וועלכע איז געבויט מקבל און רעדן איבער דעם השקפה בליק .ווי אזוי קוקט
געווארן פון א הויפן העלצער אינעם 'לאמבער מיר בענטשן די תורה אויף דעם .ווייל דאס מציאות איז אז
יארד' ווען דאס איז געווען גאר געפארפול און אים מיט א דער אויבערשטער זאגט אונז אז די ברכה וואס
זיי האבן געהאט פחד מות ממש .אבער ער שמחת הלב מיר דאנקען אים ''שהחיינו" — דו האסט אונז
געדענקט נאך די שמחה וואס זיי האבן דעמאלט געגעבן לעבן" ,וקימנו" — דו האסט אונז געגעבן
געהאט ...און ער זאגט אונז :הלוואי זאל איך ווען מיר הערן פון די אידן ווי אזוי אונטער א קיום אויף די גשמיות'דיגע און רוחניות'דיגע
היינט שפירן דעם טעם וואס מיר האבן דעמאלט די נאצישע נעגל און אונטערן שאטן פונעם וועלט" ,והגיענו" – דו האסט אונז געגעבן די
געשפירט ...אז דער יעצטיגער שהחיינו זאל דייטש האבן זיי ראש השנה געזאגט בקול רם געלעגנהייט אנצוקומען צו דעם מצב אין וואס
זיין אזוי זיס ווי דעמאלט ,טראצדעם וואס עס מיט דמעות של התרוממות וחדוות הנפש מיר געפינען זיך ,דאס איז אלעמאל די זעלבע
איז דעמאלט געווען חושך ואפילה פונדרויסן, "אתה נגלית בענן כבודיך ,על עם קדשך לדבר
ביטער שווערע און געפארפולע אומשטענדן, עמם ,ונגלית עליהם בערפלי טוהר!" וואספארא ברכה!
אבער זיי האבן געשפירט ווי דער אויבערשטער בהירות זיי האבן דעמאלט געהאט אין גאט ,מיט קיין חילוק אויב איך צינד יעצט די ראש
וואספארא שמחה זיי האבן זיך פארזיכערט אין השנה לעכט ,אדער איך מאך קידוש ר"ה
איז מיט זיי אין די סוכה ...כי אתה עמדי! אויפדערנאכט ,אדער איך בלאז מיט'ן שופר,
דאס איז בעצם די ברכת שהחיינו ,מיר דאנקן אים און אים געדאנקט. אדער איך שאקל לולב ,אדער מיר צינדן חנוכה
דעם אויבערשטן אלעמאל ,קיין חילוק אין וועלכן אז דארט אינעם הסתרה שבתוך ההסתרה ליכט ,אדער איך שטיי מיט'ן ווייסן קיטל ווי א
מצב מיר געפינען זיך ,מיט'ן דבר גשמי און מיט'ן שטעקט דער גרעסטער גילוי אלקית ,די געהויבענער מלאך ,אדער איך גיי יעצט עסן א
דבר רוחני ,יישר כח אויף אלעם! ווייל אונטער פרישן עפל וואס איך האב נישט געזען א גאנצן
אלעס שטייסטו ,השי"ת! און אויב ביסטו דארט יאר און איך האב דערפון א שמחת הלב ,און
דאן איז קיין חילוק וואס איך טו ,איך בענטש דיר קוים וואס איך קען ווארטן צו געבן א ביס אינעם
אז איך האב די זכיה צו לעבן און הנאה האבן פון עפל ,אדער איך האב געקויפט א נייע בעקיטשע,
אדער א נייע בגד פון די נייעסטע סטילן און
אלעס וואס "דו" געסט מיר. מאדעלן און איך פריי זיך דערמיט .אלעמאל
די ברכה איז נישט אויף דאס וואס מיר וועל איך בענטשן די זעלבע ברכה! יישר כח
באקומען ,די ברכה איז אויף דעם וואס געט אונז
אויבערשטער ,והגיענו לזמן הזה!
און שענקט אונז אלצדינג. ממש א ווייטער און עקסטרעמער
דער אויבערשטער זאל העלפן אז ביי אונז
אלע זאל א גאנץ יאר זיין אמת'ע און אפענע קאנטראסט .ווי אזוי פארשטייען מיר דאס?
שמחה ,און מיר זאלן זוכה זיין צו אנערקענען אז
אלעס איז פונעם אויבערשטן און אים שטענדיג
דאנקען . ווען מיר דרייען זיך צווישן עלטערע
אידן ,קריג איבערלעבער ,און מיר הארכן צו
שבט תשע״ט 7
הבהמאתהזוורשאאראיתההתל
וואס און וויפיל ספרים אנטהאלט
אונזער תנ"ך אין זיך? | וואס זענען די
שינויים אין אונזער ספר תהלים וואס
זענען מעשי ידי הנוצרים? | וואס איז
דער כתר ארם צובא אונז נוגע?
הרב מרדכי גנוט
שבט תשע״ט 8
עס איז ריכטיג דאס וואס איז באקאנט אז אין אנהויב בר בעתו מה טוב צו פארזעצן אין חודש
האבן זיך די ספרי תנ"ך געציילט אויף די צאל פון צוויי- שבט "ְּב ַעְׁש ֵּתי ָעָׂשר חֹ ֶדׁש" (זכרי' א ,ז) –
און-צוואנציג ספרים און אזוי געפינען מיר אין די אלטע וואס אין ר"ח שבט "ְּב ֶא ָחד ַל ֹח ֶדׁש ִּדֶּבר
כתבים פון די נוצרים וואס האבן געלעבט אין ענדע פונעם מֶֹׁשה ֶאל ְּב ֵני ִיְׂשָר ֵאל ְּככֹל ֲאֶׁשר ִצָּוה ה'
זמן ביהמ"ק השני (זיי האבן צונויפגעשמאלצן רות מיט ֹאתֹו ֲא ֵל ֶהם ...הֹו ִאיל ֹמֶׁשה ֵּב ֵאר ֶאת ַהּתֹוָרה
שופטים און איכה מיט ירמיה) .לויט אונזער מסורה איז
דער תנ"ך כולל אין זיך פיר-און-צוואנציג ספרים .לויט די ַהֹּזאת" (דברים א ,ג; ה) – דעם מאמר וואסד
שפעטערע נוצרי'שע חלוקה זענען פיר פון די ספרים אין
תנ"ך צעטיילט געווארן אויף צוויי ,וואס דאס איז שמואל מיר האבן אנגעהויבן אין פארגאנגענעם "לבלר" אין דער
א'-ב' ,מלכים א'-ב' ,דברי הימים א'-ב' ,און נחמיה איז "איבעיא להו" רובריק .אין ערשטן חלק ארטיקל האבן
אפגעטיילט געווארן פון ספר עזרא .אזוי איז עס געווארן מיר אויסגעשמועסט די צעטיילונג פון די קאפיטלען
און פסוקים פון דער תורה הק' לויט ווי עס איז היינט
צו אכט-און-צוואנציג ספרים.
און דאס איז אן ענטפער פאר די ליינער וועמען עס אויסגעשטעלט אין אונזערע חומשים.
האט געעגבערט די פראגע :אויב פארמאגן מיר שמואל א' באמת וואלט מען געקענט ווידמען א מאמר אויף
און שמואל ב' ,מלכים א' און מלכים ב' ,איז דאך די רשימה יעדע פון די פיר-און-צוואנציג ספרים באזונדער ,אבער
אסאך א לענגערע? אויך ,וואו איז פארשוואונדן געווארן יכלה הזמן והם לא יכלו ,צוליב דאס וואס אין יעדן ספר
באזונדער קען מען גאר פיל מאריך זיין ,דערפאר האבן
ספר נחמיה און פארוואס איז דאס נישט אינעם חשבון? מיר געשריבן ערשט איבער די ספרי תנ"ך בכלליות ,כדי צו
יעדע חומש אין די תורה ווערט פאררעכנט אלס א באקומען אן אלגעמיינעם איבערבליק אויף די כ"ד ספרי
באזונדערער ספר (טראצדעם וואס פרשת ויהי בנסוע אין קודש (אדער 'כתבי הקודש' ווי עס וועט גערופן אין מסכת
פרשת בהעלותך איז א ספר תורה פאר זיך ,און דעריבער
ווערט חומש במדבר צעטיילט אין דריי ,און אינאיינעם שבת [פט"ז מ"א]).
מיט די אנדערע פיר חומשים איז עס "שבעה ְשׁ ִבי ֵעי תורה", אצינד וועלן מיר זיך קערן צו אנדערע ספרי קודש
ווי עס איז מרומז אין פסוק [משלי ט ,א] "חצבה עמודיה וואס זענען א טייל פון נ"ך און אויסשמועסן פון וואס זיי
שבעה" ,און ווי די שיטה פון בר קפרא [ויקרא-רבה פר' יא, באשטייען ,ווער עס האט זיי מסדר געווען און צי עס איז
ריכטיג זייער סדר לויט ווי עס איז אנגענומען ביי אונז
ג]ָ ,לא ְד ַבר ַע ָּמא ָה ֵכי).
נביאים :די שפעטערע כתבי תנ"ך ,זענען די היינט צוטאג.
"נביאים" ,וואס זענען גערופן געווארן אין די זמן הקדמונים
והגמרא 'דברי קבלה' ,דאס מיינט אז די אינהאלט פון די וואס איז דאס תנ"ך?
ספרים איז נתגלה געווארן ברוח הקודש וואס האט גערוט
ביי די נביאים און עס ווערט גערופן דברי קבלה וויבאלד זיי צום ערשט א הקדמה .תנ"ך איז די ראשי תיבות פון
האבן דאס מקבל געווען ברוח הקודש – 'כל מקום שהנביא די ווערטער :תורה ,נביאים ,כתובים .די צוויי לעצטע
מצוה ומודיע ומזהיר את ישראל' (רש"י תענית טו' ;).כל חלקים ,נביאים און כתובים ,האבן אויך זוכה געווען צו א
נבואה לפי צורך השעה והדור והמעשה' (רש"י חולין קלז.). באזונדערן ווארט :נ"ך .צומאל ווערט די תנ"ך גערופן מיט
עס איז אן אנגענומענער חילוק צווישן די ספרי נאך פארשידענע נעמען ,א שטייגער ווי :ספר הספרים,
נביאים ראשונים צו די ספרי נביאים אחרונים .אין די ספרים ,כתבי הקודש ,כ"ד הספרים (לויט די צאל ספרים
נביאים געפינט זיך די תורה'דיגע היסטאריאגראפיע פון וואס זי פארמאגט) .חז"ל רופן דאס מיט'ן נאמען "מקרא",
עם ישראל אין דער תקופה פון צווישן פטירת משרע"ה לויט ווי מיר לערנען אין פרקי אבות (ה ,כא) "בן חמש
ביז'ן חורבן בית ראשון דורך נבוכדנצר מלך בבל ימ"ש. למקרא" .ווען חז"ל שילדערן די בקיאות און ידענות פון
אין די נביאים אחרונים ווערט געברענגט די ווערטער פון א תנא אדער אמורא (צום ביישפיל אין סוכה כח ,.קידושין
די נביאים און זייערע חזיונות ,און אויך די תוכחות און ל ,).באצייכענען זיי ערשט אז ער איז געווען בקי אין
נחמות פון די נביאים פון אינמיטן די ימי ביהמ"ק הראשון, מקרא .עס איז באקאנט די ווערטער פון רש"י אין פרשת
אריינגערעכנט די זיבעציג יארן פון גלות בבל ,ביז דער כי תשא ,אויפ'ן פסוק "ויתן אל משה [די לוחות הברית]
גרינדונג פונעם צווייטן ביהמ"ק ,ווען עזרא און נחמיה ככלותו לדבר אתו" (שמות לא ,יח) ,דבר אחר[ ,ככלתו
כתיב] מה כלה מתקשטת בכ"ד קישוטין הן האמורים בספר
זענען ארויף קיין ארץ ישראל. ישעיה (ג יח-כד) ,אף ת"ח צריך להיות בקי בכ"ד ספרים"
די באוואוסטע ברייתא (ב"ב יד ):זעצט פאר :יהושע (והוא ממדרש תנחומא שם ,אות טז) ,און ווי עס ווערט
– כתב ספרו (=ספר יהושע) .שמואל – כתב ספרו (=ספר געברענגט אין זוה"ק וואס ווערט געלערנט יו"ט שבועות
שמואל)[ ,ואת ספר] שופטים .ירמיה – כתב ספרו (=ספר
ירמיה) וספר מלכים .חזקיה ְו ִסי ָעתֹו – כתבו ישעיה .אנשי אויפדערנאכט.
כנסת הגדולה – כתבו יחזקאל ותרי עשר .האבן מיר דא תורה :אין תנ"ך זעלבסט געפינען מיר עטליכע
נאך אכט ספרים ,און צוזאמען מיט די חמשה חומשי תורה כינויים אויף די חמשה חומשי תורה אדער איינס פון זיי,
צום ביישפיל ,תורה ,ספר תורת האלקים ,ספר הברית,
קומט דאס אויס אויף דרייצן ספרים. "ספר תורת משה" [אשר ִצָּוה ה' את ישראל] .מיט די
נעמען איז די כוונה בעיקר אויף די חומשי תורה וואס איז
געשריבן געווארן דורך מרע"ה מפי הגבורה.
שבט תשע״ט 9
איבער'ן "עבד ה'" .די פרשה ווערט גערופן "הנה דעם טאג .דער סדר ווי אזוי דער סיפור הבריאה כתובים :דער דריטער און לעצטער חלק
ישכיל עבדי" (שם נב ,יג) און רעדט אויפן שליח איז צעטיילט אבער ענדיגט זיך מיט מקדש פון תנ"ך אנטהאלט ספרי חכמה ,שירים און
ה' באחרית הימים .לויט'ן סדר הענין האט נישט זיין דעם יום השבת .די נוצרים וועלכע האבן קינות פון פארשידענע סארטן פון פארשידענע
קיין פשט אפצושיידן פון צווישן קאפיטל נ"ב געוואלט מטשטש זיין די הייליגקייט פונעם שבת תקופות ,און אויך די געשיכטע פון אידן און
צו אנהויב קאפיטל נ"ג ,ווייל די אלע פסוקים האבן דערווייטערט די דריי פסוקי יום השבת נבואה אויף אחרית הימים (דברי הימים ,דניאל,
זענען עוסק איבער "עבד ה'" ,אבער עס איז צום קומענדיגן קאפיטל ,צוזאמען מיט די מעשה
וויכטיג געווען פאר דעם נוצרי צו אנהויבן א נייע ועוד).
קאפיטל מיט'ן פסוק " ִמי ֶה ֱא ִמין ִל ְשׁ ֻמ ָע ֵתנּו ּו ְזרֹו ַע פון גדן עדן און די פיר טייכן. אויך כתובים זענען "דברי קבלה" (רש"י ב"ק
ה' ַעל ִמי ִנ ְג ָל ָתה" (שם נג ,א) ,וואס דער "ברית אין פרשת ויקהל ,ווען מיר לערנען די ב( .:די באוואוסטע אויבנדערמאנטע ברייתא
החדשה" האט פאררעכנט צום אותו האיש ימ"ש. אנווייזונגען וואס דער אויבערשטער האט פארענדיגט זיך( :ב"ב יד ):משה – כתב ספר
נאך א דוגמא צו פארנארן דעם הבנת הכתוב געגעבן פאר משרע"ה (נאך 'שלישי') איבער איוב .דוד – כתב ספר תהלים על ידי עשרה
איז דאס צעטיילן די קאפיטלען אין ספר שיר די שטעלונג פון בצלאל און אהליאב ,לערנען זקנים .ירמיה – קינות (=מגילת איכה) .חזקיה
השירים .דער לעצטער שטיקל פון קאפיטל ד' מיר אינעם פסוק "ועשה בצלאל ואהליאב וכל ְו ִסי ָעתֹו – כתבו משלי ,שיר השירים וקהלת .אנשי
איז עוסק אין א ווערטער אויסטויש צווישן דעם איש חכם-לב" וגו' ,די אפטייטש דערפון איז אז כנסת הגדולה – כתבו דניאל ומגילת אסתר.
רעיה ְלדֹו ָדּה .דער פסוק הייבט אן דעם שמועס לעתיד זאלן זיי מאכן/טון און נישט ְל ָע ָבר (זיי עזרא – כתב ספרו (=ספר עזרא) ויחס (=רשימות
און אין פסוק ט"ז ווענדט זיך צו איר זאגנדיג: האבן געמאכט) ,דאס איז מוכח און מוכרח ,ווי היוחסין) של [ספר] דברי הימים עד [היחוס
"עּוִרי ָצפֹון ּובֹו ִאי ֵתי ָמןָ ,ה ִפי ִחי ַג ִנּי ִי ְזּלּו ְב ָשׂ ָמיו", עס ווערט קלאר געברענגט אין רש"י אין מסכת ש]לו .זעען מיר נאך עלף ספרים ,און מיט די
און אין יענעם פסוק לאדנט איר די רעיהָ " :יבֹוא מכות (יא .ד"ה ורצח) בענין המחלוקת אויב די פריערדערמאנטע דרייצן איז דאס א קיימא לן
דֹו ִדי ְל ַגּנֹו ְו ֹיא ַכל ְפִּרי ְמ ָג ָדיו" .דא דארף קומען די הוראה "ורצח גואל הדם את הרוצח" (במדבר לה
באמערקונג פון דֹוד המלך צו דער הזמנה ,אבער כז) איז א מצוה (ריה"ג) אדער רשות (ר"ע) :ורצח. פון פיר-און-צוואנציג ספרי קודש.
דער נוצרי'שער פאררעטער האט דא צוגעענדיגט פארהאן וואס פארטייטשן דאס אלס לשון ציווי, לויט די ברייתא איז דער סדר פון ספרי
דעם קאפיטל און ער האט אריינגעפלאכטן דעם אזוי ווי (שמות לו ,א) "ועשה בצלאל ואהליאב" הנביאים האחרונים והכתובים ווי פאלגנד:
ענטפער אין אנהויב פונעם קומענדיגן קאפיטל, (דאס איז דער אויבנדערמאנטער פסוק) ,און ירמיהו ,יחזקאל ,ישעיהו ,תרי עשר ,רות ,תהלים,
ווייל ער האט געקלערט אז דאס איז א פרישע פארהאן וואס טייטשן דאס אלס לשון רשות אזוי איוב ,משלי ,קהלת ,שיר השירים ,איכה ,דניאל,
טעמעָ " :בּא ִתי ְל ַג ִנּי ֲאחֹ ִתי ַכ ָלּהָ ,אִרי ִתי מֹוִרי ִעם- ווי "ועשה ה' להם" וגו' (דברים לא ,ד) .און דער אסתר ,עזרא ודברי הימים .דער סדר איז אנדערש
ְ ּב ָ ׂש ִמיָ ,א ַכ ְל ִתּי ַי ְעִרי ִעםִ -דּ ְב ִשׁיָ ,שׁ ִתי ִתי ֵיי ִני ִעם- נוצרי'שער תם האט דווקא אנגעהויבן מיט דעם פון וואס איז אנגענומען היינט צוטאג ,און חז"ל
קאפיטל ל"ו[ ...ראו עוד במאמרי בירחון "אז ערקלערן אז דאס איז צוליב די שיקול הנושאים
ֲח ָל ִביִ ,א ְכלּו ֵר ִעים ְשׁתּו ְו ִ ׁש ְכרּו ּדֹו ִדים". נדברו" גליון ,39אדר א' תשד"מ ,וממנו ל"אוצר און כראנאלאגישער היסטארישער סדר" ,סמכינן
טיילמאל קומט דער חילוק אין דעם אופן אפרים" כרך ה' ,שמות ח"ג ,עה"פ בשמות לו ,א]. חורבנא לחורבנא ונחמתא לנחמתא" .ספר
וויאזוי די אידן און להבדיל די נוצרים האבן דער אנהויב פון נאך פארשידענע קאפיטלען ישעיהו איז געלייגט געווארן נאר נאך ירמיהו
צעטיילט די קאפיטלען ,צוליב א ווערטערליכן זענען וואונדערליך ,ווי די פארשטאנדיגע און יחזקאל ,ווייל ספר מלכים ענדיגט זיך מיט
אונטערשייד .צום ביישפיל ,ווען דער נוצרי האט ליינער קענען טרעפן אין ענדע פון די פרשיות א שילדערונג איבער'ן חורבן ירושלים ,און
מסדר געווען די ערציילונגען פון יצחק אבינו קאפיטלען ויצא ,שמות ,בהר ,בלק ,פינחס ,און דערפאר איז געלייגט געווארן נאכדעם דער ספר
ובניו ,האט ער צוגעלייגט צו זיי די פאסירונגען ירמיהו וואס אנטהאלט בעיקר נבואות איבער'ן
פון ישמעאל .וויבאלד לויט'ן טעכנישן סדר אין נאך ערטער אין תנ"ך.
הענינים באלאנגט די תולדות פון ישמאל אן ענליכן טעם זעען מיר ביים צעטיילן חורבן.
צוזאמען מיט די תולדות פון יצחק ,אבער דעם פסוק " ֵאת ָ ּכל ַה ָ ּד ָבר ֲא ֶשׁר ָא ֹנ ִכי ְמ ַצֶוּה דערנאך קומען די ספרים פון יחזקאל,
קוקנדיג אויפ'ן תוכן קומט אפצוטיילן צווישן ֶא ְת ֶכם ֹאתֹו ִת ְ ׁש ְמרּו ַל ֲעׂשֹותֹ .לא תֹ ֵסף ָע ָליו ְוֹלא וועלכע אנטהאלט אויך אין אנהויב נבואות
די ענדע ערציילונג פון אברהם אבינו (בראשית ִת ְגַרע ִמ ֶ ּמּנּו" (דברים יג ,א) ,וואס דארף מסיים אויפ'ן חורבן און ביים סוף האט עס נבואות פון
כה ,א-יא) און די ערציילונג פון יצחק אבינו און זיין די פרשה וואס רעדט פון איסור ע"ז (שם נחמה ,און ישעיהו ,וואס רוב דערפון איז נבואות
זיינע קינדער (שם שם ,יט ולהלן) און צולייגן די סו"פ י"ב) ,ווי מיר זענען געווארנט אז מיר זאל פון נחמה .בנוסף לכך ,איז צוזאמגענומען תרי-
תולדות ישמאעל (שם כה ,יב-חי) צו די לעצטע זיך נישט פירן מיט די מנהגי הגויים און דער עשר ,די קורצע ספרי נבואה צו איין ספר ,טראץ
קאפיטלען פון אברהם אבינו'ס לעבן .דאס איז א פסוק וואס פארענדיגט איז מסכם דאס וואס די צווישנשייד אין זמנים ווען זיי זענען נתנבא
דוגמא פון די אנדערע סארטן צעטיילונג צווישן איז אויסגעשמועסט געווארן אין די פריערדיגע
די אידישע און די נוצרישע ,וואס די אידישע פסוקים אז מען זאל נאר דינען דעם אויבערשטן געווארן.
חלוקה האט אפגעטיילט די פארשידענע ענינים על פי התורה .אבער דער פרעכער נוצרי האט
לויט'ן תוכן און אינהאלט ,אינדערצייט וואס די בכוונה תחילה דירעקט אפגעטיילט צווישן די נוצרי'שע פינגער
נוצרים האבן עס צעטיילט לויט א טעכנישן סדר. ווערטער ,אז מען זאל חלילה פארשטיין אז נאר אפדרוקן אין תנ"ך
לויט די אריגינעלע פויערישע מנהגים פון עבודה
ספר תהלים זרה זאל מען זיך נישט פירן אבער עס איז יא שוין אין אנהויב פון דער תורה האבן די
כאילו ערלויבט מוסיף צו זיין מיט פארשידענע פרעמדע הענט געלייגט זייער האנט צו פרובירן
די צעטיילונג פון די קאפיטלען אין תהלים צעשפליטערן די יסודות פון אונזער אמונה .די
איז גאר א פריערדיגע און איז אריגינעל צעטיילט אנדערע סארטן מנהגים. תורה הייבט זיך אן פון בריאת העולם ,וואס האט
ישעיה הנביא (קאפיטלען נב-נג) ,רעדט אנגעהאלטן פאר זעקס טעג און אינעם זיבעטן
טאג האט דער אויבערשטער כביכול גערוט ,און
דעריבער זענען מיר באפוילן צו רוען אין אט
שבט תשע״ט 10
כתר ארם צובא ספר ישעיהו קאפיטלען פארדעם און נאכדעם וועלכע הייבן געווארן דורך די אידן .אויך ביי די נוצרים,
זיך אן מיט "למנצח" אדער "מזמור לדוד" ,וואס להבדיל ,איז דער ספר תהלים צעטיילט לויט
ֶכּ ֶתר ֲא ַרם צֹו ָבא אויך פון דעם איז א ראיה אז די צאל קאפיטלען די קאפיטלען ,אבער עס זענען פארהאן חילוקי
שטימען נישט ,און וויבאלד אין קאפיטל מ"ב און דעות אין די צאל קאפיטלען :די נוצרים צעטיילן
כתר ארם צובא איז א חשוב'ער כתב יד פון מ"ג איז פארהאן איין פסוק (פסוק ו') וואס ווערט דעם ספר תהלים אויף הונדערט און פופציג
תנ"ך ,וואס איז געשריבן געווארן אין טבריה איבערגע'חזר'ט גענוי די זעלבע נאכאמאל אין די קאפיטלען ,ווידעראום לויט די אידישע מסורה
לויט די טברי' כללי המסורה ,לויט ווי עס קוקט צוויי קאפיטלען ,איז שטארק מעגליך אז קאפיטל זענען פארהאן פארשידענע גירסאות אין די צאל
מ"ב און י"ג זענען איין קאפיטל (געוויסע קרייזן קאפיטלען ,א שטייגער ווי חז"ל דערמאנען אז
אויס בערך אין יאר ד'תר"ץ. ליינען יו"ט סוכות די צוויי קאפיטלען צוזאמען עס איז דא קמ"ז קאפיטלען קעגן די צאל יארן
די חוקרי המקרא זעען אינעם כת"י די מערסט אלס מזמורי חג) .און פונדעם איז לכאורה אויך
פינקטליכע און מדויק'דיגע נוסח פון תנ"ך ,לויט א ראיה אויף די קאפיטלען ע' און ע"א אז זיי וואס יעקב אבינו האט געלעבט.
ווי עס שטימען אקוראט די אלע צוגעצייכנטע זענען איינס ,וויבאלד איין פסוק פון די ביידע עס זענען פארהאן זיבן ערטער ווי די
הערות אין די כתבי ידות .און טייל חוקרים קאפיטלען ווערן צוויי מאל איבערגע'חזר'ט .אין אריגינעלע חלוקה איז אנדערש געווען ווי
האלטן אז דאס איז גאר דער ספר התורה אויף "תרגום השבעים" זענען די קאפיטלען קי"ד און
וועלכע דער רמב"ם איז מעיד אויף איר דיוק און קט"ו ווי איין קאפיטל .און אזוי איז עס אויך אין אונזער היינטיגער חלוקה ,ווי פאלגנד:
פינקטליכקייט אין הלכות ס"ת (פ"ח ה"ד) .און אין מס' ברכות (ט ):איז פארהאן א דעה
ווי ער שרייבט דארט" :ולפי שראיתי שיבוש גדול דעם כתב יד פון "כתר ארם צובא". אז די קאפיטלען א-ב אין תהלים זענען איין
בכל הספרים שראיתי בדברים אלו ,וכן בעלי אויך קאפיטל קי"ז ,וואס איז בלויז צוויי קאפיטל ,און די גמרא ברענגט א ראיה פון דעם
המסורת שכותבין ומחברין להודיע הפתוחות פסוקים ,באלאנגט לכאורה צום פריערדיגן וואס דאס קאפיטל הייבט זיך אן מיט'ן ווארט
והסתומות נחלקים בדברים אלו במחלוקת קאפיטל אדער צום נאכפאלגנדן קאפיטל .בדרך "אשרי" און ענדיגט זיך מיט'ן ווארט "אשרי".
הספרים שסומכין עליהם ,ראיתי לכתוב הנה כלל איז מען דאס מחבר צום פריערדיגן קאפיטל, קאפיטלען ט' און י' זענען באהאפטן אינעם
כל פרשיות התורה הסתומות והפתוחות וצורת אלטן תרגום היווני ,וואס דאס איז דער 'תרגום
השירות כדי לתקן עליהם כל הספרים ולהגיה און אזוי איז דער מנהג תימן ביים זאגן הלל. השבעים' (זע מגילה ט .).עס דארף באטאנט
מהם וספר שסמכנו עליו בדברים אלו הוא הספר אויך די קאפיטלען קל"ד און קל"ה זענען ווערן אז עס איז נישטא קיין אריינפיר (פתיחה/
הידוע במצרים שהוא כולל ארבעה ועשרים מבוא) פון למנצח א.ד.ג .צו קאפיטל י' אזוי די
ספרים שהיה בירושלים מכמה שנים להגיה ממנו ווארשיינליך איין קאפיטל.
הספרים ,ועליו היו הכל סומכין לפי שהגיהו
בן אשר ודקדק בו שנים הרבה והגיהו פעמים פרפראות לתורה
רבות כמו שהעתיקו ,ועליו סמכתי בספר התורה
שכתבתי כהלכתו ספר בראשית" וכו' (זע דארט דער לענגסטער ספר :אין די תורה :חומש "בראשית" 50 .קאפיטלען1534 ,
פסוקים 20512 ,ווערטער און 78064אותיות.
באריכות איבער דעם ענין).
דער ספר האט ארומגעוואנדערט צווישן אין תנ"ך :ספר תהלים 150 .קאפיטלען .די מערסטע אין די צאל ווערטער איז ספר
פארשידענע אידישע קהילות ,ווי ירושלים, ישעיהו.
קהיר און חלב (אלעפא ,סיריע) ,ביז עס איז
פארשוואונדן געווארן ביי דעם ווילדן איבערפאל דער קורצסטער ספר :אין תורה :חומש "ויקרא" 27 .קאפיטלען 859 ,פסוקים,
אויף די אידן אין חלב הי"ד אום כסלו ה'תש"ח. 1950ווערטער און 44790אותיות.
נאך בערך צען יאר איז דער "כתר" אנגעקומען
קיין ירושלים צעריסענערהייט ,ווען צענדליגער אין תנ"ך :עובדיה (תרי עשר) ,איין קאפיטל.
בלעטער האבן דערפון געפעלט .אין לויף פון די דער לענגסטער קאפיטל אין תורה :במדבר קאפיטל ז' 89 ,פסוקים.
יארן זענען פארשפרייט געווארן עטליכע נייע
אויפלאגעס פונעם תנ"ך וואס איז מבוסס אויף אין תנ"ך :תהלים קי"ט ,1 .פסוקים.
דער קורצסטער קאפיטל אין תורה :ויקרא יב (תחילת פר' תזריע) 8 ,פסוקים.
די בלעטער פונעם כתר ארם צובא .
אין תנ"ך :תהלים קיז 2 .פסוקים.
דער לענגסטער פסוק אין תורה :דברים יג ,ו 127 .אותיות.
אין תנ"ך :מגילת אסתר ח ,ט 43 .תיבות.
דער קורצסטער פסוק אין תורה :בראשית מו ,כג 10 .אותיות.
אין תנ"ך :דברי הימים א א ,א 3 .תיבות 9 .אותיות.
דער לענגסטער סדר אין תורה :שמות סדר כ"ו 82 ,פסוקים.
אין תנ"ך :ישעיה סדר א' 71 .פסוקים.
דער קורצסטער סדר אין תורה :במדבר ,סדר י' 7 .פסוקים.
די לענגסטע סדרה :פרשת נשא 176 .פסוקים 2264 .תיבות 8632 ,אותיות.
די קורצסטע סדרה :פרשת 'וילך' 30 ,פסוקים .בפועל איז פרשת ברכה די
קורצסטע 512 ,תיבות 1969 ,אותיות .
שבט תשע״ט 11
רבי ליפא
דער דמות הוד און לעבן און שאפן פון פארצייטישן איש חסיד
ורב פעלים הישיש רבי חנני' יו"ט ליפא לעפקאוויטש ווערט 12
פאראייביגט אין נייעם וואונדערבארן "איש חי"ל" ,וואס איז אן אוצר
בלום פון היסטארישע ווערק | אינטערוויו מיט'ן ארויסגעבער הרה"ח
ר' שלמה דוב לעפקאוויטש שליט״א און אינטערעסאנטע שטריכן
געשילדערט דורך טאלאנטפולן עורך ראשי הרב צבי יונתן מארטאן
הרב שבתי הורוויץ
שבט תשע״ט
יעקב יוחנן גראס זצ"ל פון דער שטאט אירבע, ובבי ספר און היסטאריע באגריסן די וואונדערליכע ווערק וואס איז
וועלכער איז געווען א פייערדיגער צאנזער חסיד לעצטנס ערשינען ,דער צוויי בענדערדיגער ספר "איש חי"ל" וואס
און א גרויסער עושר ,און גאנץ אירבע מיט אלע באשרייבט דאס פילפארביג און רייכע לעבן און שאפן פון בארימטן
אירע דערפער און פעלדער האבן געהערט צו חסיד און נגיד משרידי דור הישן דור דעה הרה"ח ר' חנני יו"ט ליפא
אים .ער איז געווען פון די שטארקע שטיצער פון
דער צאנזער הויף ,אסאך געפארן צום דברי חיים לעפקאוויטש ז"ל.
און שטענדיג געשיקט געלט .אין דעם ביכל איז
געדרוקט אסאך היסטארישע בריוון פון כתב יד אויסער וואס די לעבנסגעשיכטע פון דעם געהויבענעם חסידישן אידח
פון הייליגן צאנזער רב ,פארשידענע בריוו ווי
דער הייליגער צאנזער רב בעט אים געלט פאר ואיש מורם מעם ורב פעלים מקבציאל איז א מוסר ולקח טוב פאר זיך און פארקערפערט
זיינע צדקות און אנדערע בריוו ווי דער צאנזער דראמאטישע און רייך שילדערנדע קאפיטלען ,האבן די ארויסגעבער אויסגעברייטערט
די יריעה און אין דעם ביכל ווערט געשילדערט פילצאליגע פרקי היסטאריע און רייכע
רב באדאנקט זיך פאר זיינע גרויסע נתינות. שטיקער פארש ארבעט איבער א רייע תקופות ,משפחות מיוחסות ,אנשי שם און צדיקים
הקודמים ,וואס מאכט דעם ספר א היסטארישע און ערשטקלאסיגע ווערק וואס ווערט
"חסיד קדוש" – דער זיידע
רבי יעקב יוחנן גראס באגריסט דורך חובבי קורת הדורות איבעראל.
מיר האבן זיך פארבינדן מיט דעם חשוב'ן מוציא לאור הרה"ח ר' שלמה דוב
אביסל צו פארשטיין תוקפו וגבורתו פון לעפקאוויטש ,אן אייניקל פון ר' ליפא וועלכער שענקט זיינע איינדרוקן צו דער
רבי יעקב יוחנן ווערט געשילדערט אין ביכל ווי ערשיינונג פון דעם חיבור .אויך האבן מיר געשמועסט מיט'ן חשוב'ן עורך הספר האי
פאלגנד :איינער פון די גדולי חסידי צאנז איז ספרא רבא וברוך הכשרון הרב צבי יונתן מארטאן שליט"א ,ראש מכון הספר ,איבער דער
געווען הגה"צ דער אדאר רב זצ"ל ,וועלכער איז עבודה קשה שבמקדש וואס עס איז אריינגעגאנגען אין נאכפארשן און צוגרייטן די רייכע
געווען א גרויסער גאון און לוחם מלחמות ה' און קאפיטלען צום דרוק וואס ווערט באוואונדערט דורך אלעמען אלס א קלאסישע ארבעט
גלייכצייטיג א פייערדיגער צאנזער חסיד .נאך בשורה הראשונה און נאך א דיאמאנט אין ספרים שאפע פון חסידישע היסטאריע ספרים.
וואס דער צאנזער רב זי"ע האט געדרוקט זיין ס' דאס בוך איז צעטיילט אין צוויי חלקים און ס'איז אין אמת'ן צוויי ביכער .דער
שמות גיטין און דער בעל קיצור שלחן ערוך זצ"ל ערשטער טייל פונעם בוך שילדערט דעם רייכן אפשטאם פון ר' ליפא מבית אבותיו זיינע
האט געשריבן א ספר דערקעגן ווי יעדע צווייטע עלטערן און אור עלטערן ולמעלה בקודש ,די ראשי בית אב פון אומצאליגע היימישע
שטיקל ענדיגט ער מיט די ווערטער "דלא משפחות בפרט אין סאטמאר וואס זענען אייניקלעך פון די געהויבענע חסידישע אנשי
כשמות גיטין" ,האט דער אדאר רב געדרוקט א מעשה ,א שטייגער ווי די לעפקאוויטש משפחה ,די פריינד משפחה ,די פליישמאן
ספר קעגן דעם ספר פון בעל קיצור שלחן ערוך משפחה ,און די יאקאבאוויטש משפחה – פיר גאר גרויסע משפחות קע"ה מיט אומצאליגע
זיך אנצונעמען פאר'ן כבוד התורה און הוראה אייניקלעך פון אזעלכע אידן ווי הגה"ק רבי יהושע מקראלי זי"ע אדער די אנדערע ראשי
משפחות וואס ווערן דערמאנט אין ביכל .ווען מ'באקומט א נאנטן אריינבליק מיט'ן רייכן
פון זיין רבי'ן. יחוס און תפארת בנים אבותם פון רבי ליפא ,אויסער וואס ס'איז פרקי היסטאריע וואס
למעשה האט ער באצאלט א טייערן פרייז זענען כדאי לעצמם ,שענקט עס אויך א בעסערן פערספעקטיוו איבער דעם מענטש און
פאר דעם .אין אדא האבן געוואוינט פילע
פארערער און ידידים פון רבי שלמה גאנצפריעד זיין שאפן.
זצ"ל און זיי האבן אים אויסגע'רודפ'ט עד חרמה
אז ער האט זיך געמוזט אויפהייבן און אנטלויפן רבי'ן דער מהר"ם שיק .אויסער דעם קונטרס "מראש צורים אראנו" – ר'
קיין ארץ ישראל .דער אדאר רב האט שפעטער עקבי יוסף זענען פילע חידושים אין די ספרים ליפא'ס געהויבענעם יחוס
געדרוקט א ספר "ערך דל" אויף מסכת ערכין, פון מהר"ם שיק געדרוקט געווארן באזירט אויף
ברענגט ער אז אונטערוועגנס קיין ארץ ישראל זיינע כתבים ,דער מהר"ם שיק האט געהאט אין ר' ליפא איז געבוירן געווארן כ"ד שבט
איז ער אנגעקומען קיין אירבע וואו ער איז ישיבה אפאר געלונגענע בחורים תלמידי חכמים תרס"ו צו זיין פאטער החסיד רבי אייזיק
איינגעשטאנען אין שטוב פון ר' יעקב יוסף .פון וואס זיי זענען געווען די כותבים ביי די שיעורים. לעפקאוויטש ז"ל ,וועלכער איז געווען א
די פילע מיטמאכענישן איז ער שטארק קראנק באוואוסטער נאמען אין סאטמאר און איז געווען
געווארן אז ער האט נישט געקענט גיין ווייטער ר' יעקב יוסף איז געווען איינער פון זיי. פון די נאנטע תלמידים און חסידים פון קדושת
אין וועג און אפגעליגן ביי ר' יעקס יוחנן אין ר' יעקב יוסף איז געווען אן אשכנז'ישער יו"ט ביי וועמען ער האט געלערנט אין דער יוגנט
שטוב פאר זעקס וואכן .שילדערט ער ווי "אני תלמיד חכם און ווי אלע אשכנזישער אידן האבן
הייתי נבוך ושט בארץ וכו' לטוב יזכר ידיד אחד, זיי אנטוויקלט א שטארקע געפיל צו חסידות און און פארבליבן א פייערדיגן חסיד.
הרב המופלג הנגיד הנכבד ,חסיד קדוש ",אזוי חסידישע רבי'ס .אלס בחור איז ער נאך געפארן רבי אייזיק איז געווען א זון פון רבי יעקב
צום הייליגן יטב לב זי"ע מיט רשות פון זיין רבי'ן יוסף ז"ל ,און אייניגע יאר צוריק האט אונזער
דרוקט ער זיך אויס אויף א בעה"ב. דער מהר"ם שיק ,וואס אויף דעם אליין איז דא מכון הספר ארויסגעגעבן זיינס א ספר מיט'ן
ר' יעקב יוחנן איז געווען שטארק בידידות נאמען עקבי יוסף ,וואס איז א פנקס פון חידושי
מיט פילע צדיקים בני דורו א שטייגער ווי דער לאנגע מעשיות ואכמ"ל. תורה וואס ער האט געשריבן אלס בחור ,בעיקר
קאמארנער ,דער קדושת יו"ט ,רבי היצקא'לע שפעטער האט ער אנגעקניפט א שטארקן תורות וואס ער האט אליין געהערט פון זיין
קשר קיין צאנז .כשהגיע לפרקו האט ער
חתונה געהאט מיט א טאכטער פון החסיד רבי
שבט תשע״ט 13
"מיין קאנסיל אין שטארקע שטיצער אין סיגוט. ראצפערטער און נאך .אויך איז ער געווען
גרויסווארדיין" שטארק בידידיות מיט אלע צאנזער קינדער
דער זיידע און איידעמער און אין ביכל זענען געדרוקט
ר' ליפא לעפקאוויטש האט געלערנט אלס רבי אייזיק פארשידענע היסטארישע דאקומענטן און בריוון
בחור ביי אפאר רבי'ס .זיין עיקר רבי איז געווען צווישן די צאנזער קינדער צו ר' יעקב יוחנן הין
דער עצי חיים ,אויך האט ער געהערט דארט בנו רבי אייזיק האט שוין געהאט דעם
שיעורים פון רבי שלמה יהודה העללער ,דער גאנצן חסידישן געשטעל ,ער איז שוין געגאנגען און צוריק.
ראב"ד אין סיגוט און איידעם פון ערך ש"י זצ"ל. א שטריימל און געווען א רעכט פייערדיגער
אזוי ווי זיין טאטע און זיידע איז ער געווען חסידישער איד .ער האט געלערנט ביים מהרש"ג א תנאים ביים
מורא'דיג דבוק אין סיגוט ,און אזוי האט זיך און ביים ערוגת הבושם אבער בעיקר האט ער צאנזער רב
געפארעמט א געוואלדיגע התקשרות קיין געלערנט ביי זיין גרויסן רבי'ן דער הייליגער
קדושת יו"ט ,פון וועמען ער איז געווען פון די נאכ'ן שידוך שליסן פון ר' יעקב יוסף
סאטמאר. תלמידים מובהקים און פון די גרויסע תומכים לעפקאוויטש ,איז דער תנאים פארגעקומען ביים
ער האט חתונה געהאט מיט א טאכטער פון פון סיגוטער הויף .ווען דער עצי חיים איז אוועק הייליגן צאנזער רב אבער שלא בפניו פון חתן.
החסיד ר' דוד לוי יאקאבאוויטש ,א בעלזער האט ער פארארבעט מעשים אינאיינעם מיט רבי דער חתן איז צוריקגעגאנגען לערנען אין ישיבה
חסיד וועלכער האט געוואוינט אין מונקאטש מרדכי וויליגער זצ"ל און האבן זיכער געמאכט און די תנאים איז געפראוועט געווארן אין צאנז.
וואו ער איז געווען דער ראש פון די חברא דער שווער האט אבער מבטיח געווען פאר'ן
קדישא און אן אנגעזעענער איד ,אזוי איז ר' עס זאל בלייבן א המשך אין סיגוט. צוקונפטיגן איידעם אז נאך דער חתונה וועט ער
ליפא געפארן שפעטער קיין בעלזא צו הרה"ק ס'איז פארבליבן בריוון מיט די דרוקסארט אים נעמען קיין צאנז .למעשה איז דער צאנזער
פון עצי חיים ווי די רביצין ,א טאכטער פון רבי רב אוועק אום כ"ה תשרי תרל"ו און ר' יעקב
רבי אהר'לע מבעלזא זי"ע. שלום אליעזרל זצ"ל ,שרייבט צו רבי אייזיק יוסף האט מער נישט געהאט די געלעגנהייט צו
א שטיק צייט האט ר' ליפא געוואוינט אין וועגן העלפן חתונה מאכן די קינדער די יתומים.
מונקאטש ביים שווער ,און שפעטער האט ער זיך אויך איז פארבליבן א בריוו פון סאטמארער זיין ביים דברי חיים.
פאר ביזנעס באזעצט אין גרויסווארדיין ,וואס רבי'ן וועלכער שענקט א המלצה פאר ר' אייזיק דורך די חסידישקייט פון שווער איז געווארן
איז געווען געווען א שטארק אשכנזישער שטאט און נאך איינעם וואלדמאן אז זיי גייען נאך געלט א געוואלדיגע התקרבות צו בית צאנז און
דורכאויס די שפעטערע יארן איז ער געפארן צו
אבער חשוב'ער שטאט. צו חתונה מאכן דעם עצי חיימ'ס קינדער. אלע צאנזער רב'ס קינדער ,בפרט צום הייליגן
איינמאל ר' ליפא איז דארט אנגעקומען, ר' אייזיק איז געווען אן איידעם ביי הרה"ח גארליצער רב זי"ע און צו רבי שלום אליעזר קיין
האט ער מייסד געווען א סיגוטער שטיבל ר' וואלף פליישמאן ז"ל פון וועמען אלע
פאר סיגוטער חסידים און זיי האבן פיל מאל פליישמאנס זענען אייניקלעך .ער איז געווען א ראצפערט.
געברענגט דעם סאטמארער רבי'ן אין שטאט און גרויסער עובד ה' און תלמיד חכם ,א מוסטער צו דעם ערשטן יארצייט פון הייליגן צאנזער
ר' ליפא איז געווען דעם רבינ'ס אמבאסאדאר פון אן אמאליגן בעל בית .ער האט געוואוינט אין רב איז ר' יעקב יוחנן געפארן קיין צאנז ווען ער
אין גרויסווארדיין ווי דער רבי האט אים גערופן האט דאן מיטגענומען זיין נייעם איידעם ר' יעקב
דער שטאט סאטמאר. יוסף .אין די שפעטערע יארן פלעגט ער אפט
"מיין קאנסיל אין גרויסווארדיין". אריגינעל איז ער געווען אן אשכנזישער פארן צום יארצייט און אמאל האט ער געשריבן
גאר באוואוסט איז ווען דער סאטמארער איד ,אבער ער האט חתונה געהאט בזיוו"ש אין א בריוו אן אינטערעסאנטן אויסדרוק פאר
רבי זצ"ל איז געקומען קיין גרויסווארדיין בצוק מיט די באבע יוטל ע"ה ,א טאכטער פון החסיד זיין אייניקל ווי ער האט זיך דארט געטראפן מיט
העיתים אום סוכות תש"ד און ס'איז געווען א רבי טובי' גדלי' פריינד זצ"ל א זון פון הגה"ק אלע קינדער און אייניקלעך "ורובם ככולם נכדם
צוזאמלויפעניש פון טויזנטער חסידים ,סיי צוליב רבי יהושע מקראלי זצ"ל פון וועמען דער הקדושים היו משתשע עמי והייתי אצלם כאח".
די מאנגל אין אתרוגים און סיי צו קענען וויילן סאטמארער רבי זי"ע פלעגט נאכזאגן אז ווער ר' יעקב יוסף האט פארפולקאמט דער הוי
מיט'ן רבי'ן אויף יו"ט ,דעמאלט האט דער רבי עס זעט נישט אליהו הנביא ביים סדר איז בכלל מתאבק בעפר רגלי צדיקים וחכמים און איז
געפירט טיש אין ר' ליפא'ס סוכה ,ווי ער האט געפארן צו אלע צדיקי בני דורו ,א שטייגער
געהאט אן אויסנאם הערליכע חופה האבנדיג א נישט קיין מענטש... ווי קיין בעלזא ,סיגוט ,ראצפערט ,סאטמאר,
רבי טובי' גדלי' איז געווען א גרויסער ועוד ועוד .ווען דער סאטמארער רבי זצ"ל איז
ספעציעלע חביבות צו דער מצוה פון סוכה. מענטש ,דער חברותא פון הייליגן מעגלי צדק געפארן קיין ארץ ישראל אין יאר תרצ"ב איז
אינעם ביכל ווערט ברייט אויסגעשמועסט זצ"ל מיט וועמען ער האט געלערנט אינאיינעם ר' יעקב יוחנן מיטגעפארן ,וואס איז געווען א
די עסקנות פון ר' ליפא בשעת דער מלחמה ,זיינע ביים חתם סופר זי"ע און גע'שמ'ט אלס תלמיד גרויסע זאך אז אן עלטערער איד א תלמיד פון
פערזענליכע איבערלעבענישן און מיטמאכענישן חכם מפורסם .ער איז שפעטער ארויף קיין ארץ
ביים קריג ,ביז ער איז למעשה אנגעקומען קיין ישראל וואו ער איז געווען דער אנפירער פון מהר"ם שיק זאל אנטיילנעמען אין דער נסיעה.
אונגארישע כולל ,זייענדיג סיי א תלמיד חכם און נאך דער הסתלקות פון הייליגן קדושת יו"ט
אמעריקע. איז ר' יעקב יוסף געווען שטארק דבוק אין עצי
נאכ'ן קריג איז ער צוריק קיין גרויסווארדיין סיי אן עושר. חיים זי"ע ,און נאך דער פריצייטיגער פטירה פון
וואו ער איז נישט געבליבן צולאנג צוליב די ר' וואלפ'ס קינדער זענען שוין געווען עצי חיים איז ער געווען דער ערשטער צו געבן א
קאמוניסטן אין רומעניע ,פון דארט איז ער חסידים אדאנק די פריינד משפחה וואס זענען קוויטל פאר בנו ממלא מקומו הרה"צ רבי זלמן
געפארן קיין פראג און פון דארט קיין אנטווערפן, געווען שטארק חסידים און זיי האבן געשלעפט לייבעלע זצ"ל און בכלל איז ער געווען פון די
וואו ער איז געווען פון די מייסדים פון דער
דעם שוואגער ר' וואלף קיין צאנז.
סאטמארער קהלה אין שטאט.
שבט תשע״ט 14
די הויז אין גרויסווארדיין און דער בונקער .ווערט געזען הרה"ח ר' יושע לעפקאוויטש ,א זון פון רבי ליפא ז״ל.
יעקב יוסף ,באגלייט מיט בריוון ,א טייל פון פון ר' יהושע מקראלי וואס ווערט יעצט צום אין אמעריקע האט ער געוואוינט אין 500
זיי וואס זענען נאך קיינמאל נישט געדרוקט ערשטן מאל פארעפנטליכט פון כתב יד .אויך בעדפארד זייענדיג דעם רבינ'ס שכן .שפעטער
געווארן ווי מ'זעט די געוואלדיגע קשר פון איז געדרוקט אסאך דאקומענטן פון נאך דער איז ער געפארן קיין מאנסי וואו ער איז
אונגארישע אידן צום צאנזער רב ווי זיי זענען פטירה בנוגע זיין צוואה און נאך פארשידענע ווידעראמאל געווען צווישן די מייסדים פון די
געווען די הויפט שטיצער פון אלע זיינע צדקות. ארטיגע קהלה .אין די שפעטערע יארן האט אים
אויך ווערט אויסגעשמועסט די אלע אנדערע היסטארישע דאקומענטן. דער רבי אויפגענומען אלס יו"ר פון קרן הצלה
קינדער פון רבי יעקב יוסף לעפקאוויטש ,ווי רבי דער קאפיטל איז אויך געווידמעט ארום פאר וועלכן ער האט זיך אוועקגעגעבן בלב ונפש
לייביש ,דער ראש הקהל אין סאטמאר; דער זון זיינע אנדערע קינדער ,ווי ר' משה ארי' פריינד
רבי אברהם לעפקאוויטש ,וועלכער איז געווען אן זצ"ל דער בארימטער סיגוטער ראש הקהל לעשות רצון צדיק.
איידעם ביי רבי יעקב צימערמאן ,א געהויבענער באגלייט פון פארשידענע אינטערעסאנטע בריוון
איד ,דער זיידע פון אלע צימערמאנס; דער זון א בליק אין איש חי"ל
רבי חיים .אזוי האט עס א היקפ'דיגן ארבעט פון צדיקי בני דורו.
אייניגע בלעטער זענען געווידמעט פאר ר' דער הערליכער ספר איש חי"ל
אויף משפחת לעפקאוויטש. טובי' פריינד און פארוואס ער איז ארויף קיין פארקערפערט אין זיך פארשידנארטיגע
פרק ג' איז געווידמעט איבער ר' אייזיק ארץ ישראל .אויך ווערט געשילדערט דער היסטארישע קאפיטלען וואס זענען איטליכע
לעפקאוויטש ,זיינע קשרים מיט אלע צדיקים, סכסוך פון שנ"ת תרל"ה וואס דער כולל שומרי כדאי ברכה לעצמו ,פאראייביגנדיג תוקפו
אסאך פרטים וועגן דעם סיגוטער הויף ,אזוי החומות האט געהאט מיט רבי עקיבא יוסף וגבורתו פון פארשידנארטיגע אנשי שם און
אויך איז שיין באשריבן די היסטאריע פון דער שלעזינגער ,מיט אינטערעסאנטע היסטארישע ארומנעמענדיג גלאררייכע תקופות פון דער
שטאט מארגארעטען און אלע אירע רבנים. פרטים. גליקליכער אמאל.
פרק ד' איז געווידמעט צו באשרייבן רבי דוד באזונדער ווערט אויסגעשמועסט די דער ערשטער קאפיטל איז מוקדש צו
לייביש יאקאבאוויטש און זיין קשר מיט בעלזא, היסטאריע פון הרה"ח ר' וואלף פליישמאן ע"ה באשרייבן די פריינד משפחה און די פליישמאן
און דערנאך די היסטארישע מחלוקת פון בעלזא משפחה ,דאס לעבן און שאפן פון הגה"ק ר'
און מונקאטש ,ווי פארשטענדליך בדרך כבוד, און זיין פרוי די בארימטע באבע יוטל ע"ה. יהושע קראלי און זיינע קשרים מיט צדיקי בני
און דער שלום צווישן די צוויי הויפן וואס איז דער צווייטער פרק שילדערט דאס לעבן דורו .באזונדער אינטערעסאנט איז א דבר תורה
און שאפן פון פריערדערמאנטן רבי יעקב יוחנן
גראס ,דער צאנזער חסיד און שווער פון רבי
שבט תשע״ט 15
רעכטס :הרב ישראל חיים דאווידאוויטש ביים הערן זכרונות איבער רבי ליפא פון הגאון רבי מרדכי אהרן שיינבערגער.
לינקס :הגה״צ רבי יעקב מאיר שעכטער ביים איבערגעבן זכרונות פון רבי ליפא ז״ל.
הגאון רבי מאיר סלאווייטשיק זצ״ל האט געוואוינט ביי ר' ליפא אין שטוב פאר כמעט געווען שפעטער אין יאר תרצ"ב.
ביים דערציילן זכרונות פון רבי ליפא א יאר צייט.
מעשה בר' ליפא
ברבים משום מעשה שהיה .אין דעם ספר ווערט דאס האט אנגעהאלטן ביז כ"ב אדר ווען
באריכות אויסגעשמועסט דעטאלן איבער'ן ר' ליפא איז געפארן אויף א באן ווי ער האט דער צווייטער טייל פונעם בוך איז
געדארפט גיין צום קאנסיל אפנעמען דאקומענטן געווידמעט פאר'ן לעבן און שאפן פון ר' ליפא'ן
בונקער און יענע אומשטענדן. און נישט געוואוסט אז יענעם טאג זענען די
א קאפיטל איז געווידמעט צו באשרייבן נאציס איבערגעפאלן די באן שטאנציאנען .די זעלבסט.
ר' הערש אלימלך פרישערמאן ,וועמען מ'האט נאציס האבן זיי אלע פארכאפט און אפגעשיקט דער ערשטער פרק איז איבער זיין יוגנט און
גערופן ר' הערש אלימלך בן רבי יהושע צו דער געטא אין פעסט און דערנאך קיין די בחורישע יארן ,דער צווייטער פרק איז איבער
טאמאשאווער ,א איד וואס איז געווען א קדוש אוישוויץ פון וואו ר' דוד לייביש זצ"ל איז
וטהור און זיין טאטע איז געווען נאך פון די בני קיינמאל מער אהיימגעקומען הי"ד .דאס ביכל זיינע פריע יארן אלס יונגערמאן.
עלי' פון חוזה ,ער איז געווען פון די רביס פון שילדערט וויאזוי מ'האט זיי געפירט קיין דער דריטער פרק איז מוקדש איבער די
פוילן געקומען קיין אונגארן .ר' הערש אלימלך אוישוויץ און א מעשה פלא ווי דער קאלאשיצער פעולות נשגבות פון ר' ליפא ביים קריג צו
האט נישט איבערגעלאזט קיין קינדער און רב איז געקומען צו זיין זון אין חלום און געזאגט ראטעווען הרה"ק ר' ישעי'לע טשעחויבער זי"ע,
דאס איז דאס ערשטע מאל זיין נאמען ווערט דער יונגסטער קינד פון הייליגן דברי חיים זי"ע.
מיט אים ווידוי. מ'זעט ווי ר' ליפא האט איבערגעקערט וועלטן
פאראייביגט לכל פרטיה ודקדוקיה. איבער הונדערט זייטן ווערט געווידמעט און געטון אלע סארטן פעולות פאר זיין הצלה,
די קומענדיגע קאפיטלען דערציילן ווי ר' צו דאקומענטירן דאס לעבן פון הרה"ק רבי וועלכע זענען ליידער אלע דורכגעפאלן .גאר
ליפא איז אנגעקומען קיין אמעריקע און איבער דוד לייביש צום ערשטן מאל באגלייט מיט אינטערעסאנטע היסטארישע נאטיצן ווערן
זיין דביקות און התקשרות צו צדיקים ווי דער ערשטהאנטיגע עדות און בריוו און דאקומענטן, געשילדערט ,דער עיקר דערפון איז דערציילט
סאטמארער רבי זי"ע ,רבי איציקל – פון וועמען געווארן דורך הרבנית דבורה'לע שפירא תחי',
עס איז געדרוקט א צוואנציג דרייסיג בריוון צו וואס מאכט עס פאר א היסטארישע ווערק. זי איז היינט אין די הויכע ניינציגער יארן און
איר טאטע איז געווען א זון פון רבי ישעי'לע
ר' ליפא ,ועוד. באבוב רב אין בונקער
טשעחויבער זי"ע.
ר' ליפא'ס ליסטע ווי ערווענט איז ר' ליפא פארשיקט געווארן דער פערטער פרק איז אן אינטערעסאנטע
קיין אוישוויץ אבער דערווייל איז זיין פרוי און קאפיטל געשיכטע איבער הרה"ק רבי דוד
פרק י"ד רעדט זיך פון דעם "וראה בטוב די קינדער פארבליבן אין גרויסווארדיין .בינו לייביש האלבערשטאם מקאלשיץ זצ"ל הי"ד
ירושלים" .היינט גיט יעדער געלט פאר ירושלים לבינו איז דער באבובער רב זצ"ל אנגעקומען וועלכער איז געווען א יונגערמאן א קדוש וטהור,
און אירע געהויבענע בני ציון היקרים ,אבער אין קיין אונגארן ,ער האט זיך נאך געטראפן מיט ר' ווי ער האט מצליח געווען צו אנטלויפן פון
יאר תש"כ איז נישט געווען ווי היינט ,מ'האט ליפא אין פעסט ווי ר' ליפא האט אים גע'עצה'ט באכניע געטא קיין אונגארן .ער האט געזען מיט
נישט געוואוסט פון די געהויבענע ירושלימער צו פארלאזן פעסט וואס איז געווען א הויפט די אייגענע אויגן ווי מ'הרג'עט אויס זיין גאנצע
אידן צו זאגן .ר' ליפא איז אבער געווען א מבין, שטאט און ענדערש זיך אויסבאהאלטן קיין פאמיליע ,זיין מאמע ,זיין ווייב און קינדער
האט ער שוין אין יענע יארן צואמגענומען א גרויסווארדיין ,איז דער באבובער רב געקומען הי"ד און האט די אלע מעשיות ערשטהאנטיג
וואוינען ביי ר' ליפא אין שטוב אינאיינעם מיט
דערציילט פאר ר' ליפא'ן.
די רביצין ע"ה. נאך וואס רבי דוד לייביש זצ"ל איז
דער באבובער רב זצ"ל איז געווען א קלוגער אנגעקומען קיין אונגארן האט ער זיך אנגעטראפן
איד און האט שוין געוואוסט וואס די נאציס מיט ר' ליפא וועלכער איז געווען דער עסקן בה"א
זענען אלץ אומשטאנד ,איז ער אויפגעקומען הידוע ארויסצוהעלפן די צאנזער אייניקלעך.
מיט א פלאן צו בויען א בונקער .יעדער באבובער ער האט אים מציע געווען איבערצולאזן פעסט
חסיד קען די מעשה מיט די בונקער ווי ער האט און קומען קיין גרויסווארדיין וואו ס'איז געווען
זיך אונטערגענומען צו פראווען מלוה מלכה פארהעלטניסמעסיג רואיגער ,וכך הוה ,און ער
שבט תשע״ט 16
ווי קען מען וויסן וואס איז קראנט? רבי ליפא ז״ל גיסט אן כוס של ברכה פאר'ן ליסטע פון דערהויבענע יונגעלייט וועמען ער
קודם כל ,א מעשה איז א מעשה און קיין ירושלימ׳ער רב ,בעל מנחת יצחק זצוק״ל האט געגעבן א קביעות'דיגע תמיכה .די ליסטע
איין מעשה איז נישט מתיר קיין עגונה .דער איז אריינגעדרוקט אין ביכל און ווער ס'ווייסט
שרייבער דארף טאקע נאכקוקן צי זאכן שטימען, דיין .ער האט געארבעט על המחיה ועל הכלכלה אביסל פון ירושלימער אידן צו זאגן זעט ווי
אויך מאכט מען "קראס רעפערענץ" ,דאס הייסט אבער דאס איז נישט געווען זיין לעבן ,זיין יעדער נאמען וואלט געקענט זיין א רבי פאר
מ'דארף באשטעטיגן די זעלבע אינפארמאציע לעבן איז געווען די קביעות עתים לתורה ,די זיך .מ'טרעפט אזעלכע נעמען ווי תולדות אהרן
פון פארשידענע ריכטונגען ,א שטייגער ווען רבי זצ"ל ,רבי יעקב מאיר שעכטער ,רבי מאיר
אייניגע עלטערע אידן דערציילן די זעלבע התקשרות צו צדיקים. בראנדסדארפער ,וועלכע זענען דעמאלט געווען
אינפארמאציע און זיי זענען כמעט אידענטיש א גאר שטארקע הגדרה האבן מיר געהערט יונגעלייט און זיי זענען געווען אויף זיין ליסטע,
פון הגה"צ ר' חיים אורי פריינד ,האט ער געזאגט:
ווייסט מען אז ס'איז קראנט. ר' ליפא איז געווען א ביזנעסמאן ,און גענוי ווי א ר' אפרים זלזניק ועוד ועוד.
אויך טוען די דאקומענטן העלפן געניטער ביזנעסמאן ווייסט וואו צו אינוועסטירן די געשיכטע וויאזוי ער האט זיך באקענט
באשטעטיגן זאכן .דאס איז נאך א מעלה פון און וואו איינצושטעקן זיין געלט ,האט ר' ליפא מיט רבי יעקב מאיר איז געווען אין יאר תש"כ
ארומגיין צו אלטע אידן און זיי אויסהערן אז אזוי געוואוסט וואו צו אינוועסטירן אויך ברוחניות ווען ער איז געווען ביי רבי יודעלע זשיקעווער
זיי זענען מער ווי וויליג מיטצוטיילן קאפיעס פון און האט אפירגעזוכט אלע באהאלטענע ערליכע זצ"ל וועמען ער האט נאך געקענט פון
דאקומענטן וואס אין אנדערע פעלער וואלט עס גרויסווארדיין ,האט ער אים געזאגט אז אין כולל
קיינמאל נישט געבליבן פאראייביגט און וואלט אידן און זיי געשטיצט ברוח נדיבה. דושינסקיא ,תרביצא ווי מ'האט עס גערופן ,איז
אפילו אין די עלטערע יארן האט ער דא א יונגערמאן א געוואלדיגער עובד ה' וועמען
געזעסן פארשטויבט אין ארכיוון. נישט געקענט סובל זיין קיין ביטול הזמן נאר
ווי לאנג האט מען געארבעט אויף דעם געפיבערט מיט אקטיוויטעטן .ער איז געפארן ס'איז כדאי איר זאלט אים קענען.
קיין מאנטרעאל און טאראנטא פאר קרן הצלה. ר' ליפא האט זיך נישט געפוילט און האט
ביכל? וועלכע גדולי ישראל פון ארץ ישראל מברר געווען ווי דער יונגערמאן ר' יעקב מאיר
פיר יאר .דאס רעכנט אריין הונדערטער איז מען געגאנגען הערן איבער ר' ליפא אין שעכטער וואוינט .אנקומענדיג צו זיין שטוב
שעות פון ריסוירטש און מער פון דעם אז מיט און זעענדיג דעם שווערן מצב און עניות און ווי
אלטע אידן דארף מען האבן א שפראך מיט זיי. צוגרייטונג צום ספר? דער איד דינט דעם אויבערשטן אויף א העכערן
מ'קען נישט אינטערוויואירן אן אלטן איד אז אויסער די ערווענטע גדולי ישראל אין פארנעם ,האט ער אים אנגעהויבן שטיצן און
מ'קען נישט קיין היסטאריע ,ווייל ער וועט זיך ארטיקל :הגה"צ ר' חיים אורי פריינד ,די איז געווען דער סאמע ערשטער שטיצער פון
נישט עפענען פאר דיר ,ער שפירט ווי ער רעדט בריסקער ראשי ישיבה הגאונים רבי מאיר רבי יעקב מאיר ,לאנג איידער די וועלט האט
מיט איינעם וואס פארשטייט נישט זיין שפראך. סאלאווייטשיק און רבי דוד סאלאווייטשיק,
דער אלטער איד דארף מיינען אז איך האב הגה"צ רבי מרדכי אהרן שיינבערגער ,הגה"צ געוואוסט פון אים.
געוואוינט אין "שאראש פאטאק" ,ער דארף רבי יעקב מאיר שעכטער ,הגה"צ ר' שמואל דער לעצטער פרק איז געווידמעט איבער
פילן ווי איך בין אינדערהיים .אז ער רעדט פון דער התייסדות פון קרן הצלה ווי ר' ליפא האט
ר' אבא הערצל פון חברה ש"ס אדער ר' משה טשעטשיק ,ועוד. געדינט אלס יושב ראש .ר' ליפא איז שוין געווען
חיים דער גבאי און איך ווייס נישט ווער די אידן אויך האט מען גערעדט מיט אומצאליגע א איד אין די אכציגער יארן ,אזעלכע יארן
זענען ,קודם ווייסט נישט דער אינטערוויואירער עלטערע אידן וואס האט דערציילט זכרונות, זיצט מען שוין אין שטוב און זיכער איז מען
וואס אויפצוכאפן און וואס איז וויכטיג און וואו טייל פון זיי לעבן מער נישט און זענען אוועק ניט פארנומען מיט עסקנות .ער האט זיך אבער
צו גראבן טיפער ,והשנית אז דער אלטער איד אריינגעלייגט בלב ונפש און געלאפן איבער
נאך איידער דער ספר איז ארויס פון דרוק. שטאקן און שטיגן צו זאמלען געלט פאר קרן
ווערט מיד און פארמאכט זיך. הערנדיג ערציילונגען פון עלטערע זקנים,
אז דער אלטער איד זעט אז דער הצלה.
מיטשמועסער ווייסט וואס ער רעדט ,ווערט ער אדאנק קרן הצלה האט ער געהאט א
אפן ווייל ער וויל רעדן אבער ער דארף טרעפן מורא'דיגן קשר מיט אלע ירושלימער רבנים ווי
אויערן .אז דער זקן רעדט פון "סאטמארער רבי משה אריה זצ"ל ,דער מנחת יצחק און די
רב" דארף דער שרייבער וויסן פון וועלכער בריסקער ראש ישיבות ,א שטייגער ווי רבי מאיר
סאטמארער רב ער רעדט געוואנדן אין די סאלאווייטשיק זצ"ל וועלכער האט געזאגט א
קאנטעקסט און לויט די יארן ,ווייל נישט הגדרה אז "ר' ליפא איז געווען פון די אמאליגע
אונגארישע בעלי בתים וואס מ'טרעפט נישט
אלעמאל מיינט עס די זעלבע.
ריסוירטש איז א שווערע און אויסמאטערנדע היינט".
ארבעט ,אמאל ליינט מען פיר שורות אין
ספר און מ'ווייסט נישט ווי אונטער דעם ליגט
צענדליגער שעות פון נאכגיין די אינפארמאציע
און צוזאמשטעלן א ציגל אויף א ציגל ביז עס אין א ווארט ,וויאזוי וואלט איר מגדיר
האט געשטימט אז די פיר שורות זאלן קענען געווען ר' ליפא פאר'ן יונגן דור?
געשריבן ווערן מיט א קלארן סדר און אלע
אן אמאליגער אונגארישער בעל הבית.
פרטים . ער איז נישט געווען קיין רב און נישט קיין
שבט תשע״ט 17
| איבעיא להו |
מ׳קען אריינשיקן פראגעס פאר דעם ״איבעיא להו״ ּפאנעל
וואס וועט בס"ד געענטפערט ווערן דורך די לבלר משיבים
קרח האט געהאט זיין עדה ,און אויך משה האט געהאט זיין קליינע | השקפה |
קבוצה מענטשן ,אבער רוב כלל ישראל האט זיך נישט אריינגעמישט ,נאר
הרב עזריאל טויבער
געשטאנען אין א זייט. מחבר ספרי פרקי מחשבה
האט אים זיין אייניקל געפרעגט :היתכן אז דו האסט געהאט ספיקות
אין משה רבינו? האט אים דער זיידע געענטפערט :אויב וואלסטו געוואוסט פראגע :מאכט זיך ליידער אפט וואס עס קומען אונטער
פארשידענע מחלוקת במחנינו ,חדשים לבקרים ,און לאזן
ווער קרח איז געווען ,וואלסטו דאס נישט געפרעגט! איבער א וואלקן פון אומזיכערקייט .אסאך שפירן ווי זיי
אויב אזוי ,פרעגט זיך די שאלה :לפי זה ,ווער איז יא געשטאנען מיט דארפן באלאנגען אין א געוויסן זין צו איינע פון די צוויי
צדדים ,אין דער צייט וואס יעדע צד האט מיט זיך גרויסע
משה רבינו אויף איין זייט? מענטשן .ווי אזוי פארנעמט מען אזא זאך? ווי אזוי דארף מען
דער ענטפער איז :נאר די וועלכע זענען געווען אזוי ווי משה ,וואס
זענען אנגעקומען צו די דרגה פון 'ונחנו מה' ,די האבן מעיד געווען אויף זיך דאס באהאנדלען?
אז זיי האבן נישט קיין שום אייגענע נגיעה ,זיי זענען בלתי לה' לבדו ,נאר זיי נ.ח.ה ,.ברוקלין
האבן געקענט נעמען א צד און מלחמה האלטן מיט דעם צווייטן צד ,ווייל זיי
זענען באמת נישט געווען אינעם בילד און האבן נישט געהאט קיין אייגענע ישט אומזיסט איז דא אויף אונז א שטענדיגע חיוב "זכור אל תשכחנ
אינטערעסע .נאר אזוי איז מותר צו נעמען א שטעלונג און גיין מיט משה
את אשר הקצפת את ה' אלוקיך במדבר" ,און איינע פון זיי ,איז די
רבינו קעגן דעם צווייטן צד. מעשה פון קורח ועדתו .דאס איז כדי מיר זאלן נישט נכשל ווערן
היינט צוטאגס ,ווער קען זאגן אויף זיך אז ער איז הונדערט פראצענט
אין מחלוקת.
נקי ,ריין פון יעדע מינדעסטע פלעק און אינטערעסע. דער ישמח משה זי"ע האט מעיד געווען אויף זיך אז ער
וועגן דעם איז מיין עצה :שטיי אין א זייט און אינטערעסיר דיך נישט צו געדענקט אלע זיינע פריערדיגע גלגולים ,און צווישן זיי איז ער געווען
הערן די צדדים אין דער מחלוקת ,ווייל אזוי וועסטו נישט קענען נעמען קיין אין דור המדבר .האט אים געפרעגט זיין אייניקל דער ייטב לב זי"ע :וואס
האסטו געטון ביי דער מחלוקת פון קרח ועדתו? אויף וועלכער זייט ביסטו
שטעלונג און ווערן אריינגעצויגן .דו מוזט נישט נעמען קיין צד. געווען? האט אים דער ישמח משה געענטפערט :איך בין געשטאנען אין
דער מהר"ל זי"ע זאגט :מחלוקת איז דער גיהנם אליינס ,און אויף דעם דער זייט און נישט גענומען קיין שטעלונג אין דער מחלוקת ,און אזוי איז
ווערן אויך קליינע קינדער געשטראפט .נישט ווייל מען שטראפט זיי ,נאר
געווען מיט רוב כלל ישראל.
ווייל ווען איינער געפינט זיך אין גיהנם בריט ער זיך אפ.
און דער מהר"ל לייגט צו :גרויסע זאכן פאסירן אויף דער וועלט ,זיי
פאסירן פון הימל ,און א מענטש האט נישט קיין בחירה איבער זיי ,און
צומאל צוויי צדדים אין א מחלוקת ווערן אויך פון הימל ,און יעדע צד דארף
היטן אויפן צווייטן און אנערקענען אין דער צווייטער זייט.
נאר וואס דען? מיט דעם אלעם ,די בחירה פון א מענטש אויף וועלכע
צד צו וועלן זיין ,איז נאר דער 'חובת ההשתדלות' וואס איז דער דרך ה' ,און
וואו דער אויבערשטער וויל איך זאל גיין ,אבער די תוצאות צום סוף ,וואס
דער אמת איז ,דאס איז שוין ביד השם ,ואלו ואלו דברי אלוקים חיים .
איר קענט אריינשיקן פראגעס אין השקפה ,מחשבה ,חכמה ומדע ,פאר דעם ״איבעיא להו״ ּפאנעל,
און עס וועט בס"ד געענטפערט ווערן דורך די משיבים החשובים שליט״א
Mail: 543 bedford Ave. #207 Brooklyn NY 11211 | Fax: 718.928.3348 | Email: [email protected]
שבט תשע״ט 18
אייגנארטיגער שאלות ותשובות ּפאנעל אין השקפה ,מחשבה ,תורה ומדע
ווערן זיי צעבראכן און זענען זיך מייאש און שיידן זיך אפ פון מענטשן. | מחשבה |
למעשה ,דאס אלעס וואס מיר האבן געשילדערט איז א קלאסישער
ביישפיל ווי אזוי מיר אלע שטייען פאר א בחירה אויב מיר וועלן טראכטן הרב אהרן פריעדמאן
וואס אנדערע פארמאגן און אז מיר פארמאגן דאס נישט ,אדער בוחר זיין מחבר ספרי גם אתה יכול
זיך צו קאנצענטרירן אויף וואס מיר פארמאגן יא און וואס מיר האבן די
מעגליכקייט צו טון .אט דער בחירה ,דאס איז וואס וועט קובע זיין אויב פראגע :איך שפיר אז עס פעלט מיר אויס צו גיין אויף
מיר זאלן זיך כסדר ארומדרייען מיט א געפיל אז מיר פארפאסן זאכן און אפרו און איך דארף דרינגנד א וואקאציע ,אבער איך קען מיר
געשעענישן וואס מיר וואלטן געקענט מיטהאלטן און פון זיי הנאה האבן,
אדער אויב מיר וועלן זוכה זיין צו קענען הנאה האבן במלואו פון אלעם דאס נישט ערלויבן .וואס איז די עצה?
ש.ע.
וואס השי"ת שענקט אונז און זיין פול מיט שמחת החיים.
פונקט ווי יעדער פארשטייט אז ווער עס קאנצענטרירט זיך צו קוקן רב פריעדמאן!" האט מיך אמאל עמיצער״ה
אויף דער שטראלנדיגער זון ווערט פארבלענדעט און אלס רעזולטאט פון
דעם וועט אים שווער ווערן דאס זען אויך אויף וואס עס טוט זיך ארום אים. אפגעשטעלט אין גאס" .איך קוק מער נישט אין די
די זעלבע איז די בחירה פון זיך פאראינטערסירן און אונטערזוכן וואס די צייטונגען! איך קען נישט פועל'ן ביי מיר צו זען
עשירים און די מוצלחים פון צווישן אונז פארמאגן ,עס טוט אונז פארבלענדן די שרייענדיגע אויפהייטערנדע רעקלאמעס איבער
און איז גורם אז מיר זאלן נישט זיין מסוגל מבחין צו זיין און נישט זען די וואקאציעס ארום דער וועלט ...הלוואי ווען איך
שפע וואס שטייט פאר אונז. וואלט צו די אלע פלעצער געקענט פארן"...
זיינע ווערטער האבן ביי מיר געהאט א שטארקן אפקלאנג ,נאך
וואס פונקט האב איך יענע וואך געהערט פון נאך איינעם וואס האט זיך
באקאלאגט אויף די אלע אנאנסן איבער אפרו און קור-ערטער .יענער
איך האב אמאל געזען א וואונדערליכן רעיון אינעם ספר הנפלא 'ראש האט זיך מיר אויסגעדריקט אז טיילמאל ווען ער נעמט די צייטונגען אין די
הגבעה' (צוואת הרה”צ ר’ פנחס ב’ר יהודה זצ”ל ,מ”מ בק”ק פלאצק, הענט ,ווערט אים פשוט שלעכט ,זעענדיג אזויפיל שיינע ערטער וואס ער
מתלמידי הגר"א מוילנא זצ”ל) אז מיר האבן נישט וואס צו זארגן אויף וואס
מיר פארמאגן נישט וויבאלד באמת לא חיסר הקב”ה בעולמו קיין שום זאך קען זיך נישט ערלויבן אהינצופארן.
אסאך טענה'ן אז איינס פון די פראבלעמען אין אונזער דור איז אז
אין וואס מיר נויטיגן זיך ,און מיר אלע האבן א שפע אדיר. מיר זענען פארפלייצט מיט אזא גרויסער שפע פון אינפארמאציע ,אז דאס
ער ברענגט דאס וואס ווערט דערציילט אין גמרא (ב”ק נ ):מיט איינעם שטרענגט אונז פשוט איבער ...צוליב די פארגעשריטענע טעכנאלאגיע
וועלכער האט אוועקגערוימט זיינע שטיינער פון זיין רשות צום רשות וואס ברענגט אז יעדע זאך וואס פאסירט אין אנדערן עק וועלט ווערן
הרבים אריין .א חסיד איז אים פארבייגעגאנגען און אים אויפמערקזאם מיר געוואויר בליץ שנעל .אונזער סביבה האט געמאכט אומגלויבליכע
געמאכט און געפרעגט :פארוואס קערסטו שטיינער פון א רשות וואס איז
נישט דיינס צו א רשות וואס איז דיינס?! יענער האט אפגעשפעט פון אים. פארשריט און האט זיך גאר שטארק אויסגעברייטערט.
מיט די טעג האט יענער געדארפט פארקויפן זיין הויז און ער איז געבליבן אלס רעזולטאט פון דעם ,אין יעדע הינזיכט אין וועלכע מיר זאלן זיך
נאר וועלן פארברייטערן ,ווערן מיר גרינג געוואויר אז אנדערע ,נאך פאר
אן א דאך איבער'ן קאפ. אונז ,האבן שוין דאס פרובירט און זענען אנגעקומען גאר ווייט .דעריבער
אין איינע פון די טעג ווען יענער האט שפאצירט אין גאס האט איז גאר גרינג אז מיר זאלן פאלן ביי זיך און ווערן צעבראכן און פארלירן
ער זיך אנגעשטויסן אין זיינע שטיינער וואס ער האט לעצטנס געהאט
ארויסגערוימט אין גאס ,האט ער דעמאלט געזאגט :ווי ריכטיג האט יענער אונזער זיכערקייט מצליח צו זיין.
מענטש געזאגט ,פארוואס קערסטו די שטיינער פון א רשות וואס איז נישט דאס איז אלעס אין גשמיות און די זעלבע איז אין רוחניות .אויך אין
רוחניות זענען פארהאן אסאך וואס ברעכן אונטער ,נאך וואס זיי זעען און
דיינס צו דיין אייגן רשות?! הערן איבער די גרויסע פון צווישן אונז וועלכע האבן שטארק מצליח געווען
דער רשות היחיד איז אונזערס ,און עס איז מעגליך דאס צו שאדן האבן און הויך געשטיגן ,און ווען זיי כאפן אז זיי האבן נישט די מעגליכקייט צו
דורכדעם וואס דאס קען ווערן אוועקגענומען פון אונז .דאקעגן דער רשות גרויס ווערן אויף אזא פארנעם ווי מ'דערציילט אויף דעם און יענעם ,דאן
הרבים ,דאס באלאנגט פאר אלעמען און קיינער קען דאס פון אונז נישט
אוועקנעמען .די הימל און ערד איז פאר אונז ,די זון און לבנה שיינען אייניג
פאר די עשירים און עניים צוגלייך ,אלע גאסן ,שטעט און דערפער ,שטעגן
און וועגן באלאנגען פאר אונז אלעמען די זעלבע ,אלע בלעטער און בלומען,
ביימער און שטאנגען ,אלעס אלעס.
די בתי כנסיות און בתי מדרשות מיט די אלע טייערע ספרים וואס זיי
פארמאגן איז אפן ,און מיר אלע האבן א רשות אריינצוגיין און הנאה האבן
שבט תשע״ט 19
| איבעיא להו |
אונזערע הענט און אין אונזער נאנטן ארום .וויפיל שפע פארמאגן מיר און און אריינצובליקן אין די ספרים ,קומט דאך אויס ,אז די גאנצע וועלט איז
וויפיל גוטס שענקט אונז דער אויבערשטער ברוב רחמיו וחסדיו .אנשטאט אונזערס און אין אונזער רשות ,און אלע דאגות וואס מיר האבן איז אויף א
זיך צו דערפרייען און אנזעטיגן פון די שפע ,וויינען מיר אויף די זאכן וואס
מיר פארמאגן אינגרויסן און נאך מיט א ברייטקייט און אויף אלעס וואס איז רשות שאינו שלנו ...עד כאן דבריו.
וויפיל אמת ליגט אין אט דעם דערהער .מען דארף נישט זיין קיין עושר
בהישג ידינו! און פארמעגליכער מענטש כדי צו הנאה האבן פון דער וואונדערליכער
אזוי ,אז נישט די טייערע וואקאציעס וואס מיר קענען אדער מיר קענען נאטור פון דער בריאה און די שיינקייט פון דער וועלט .עס איז גענוג
נישט זיך ערלויבן איז די זאך צו משים אל הלב זיין ,נאר מבחין זיין אין זיך מתבונן צו זיין און ארומקוקן ארום אונז און זען די עטליכע קליינע
די שפע וואס איז א מתנת אלוקים ,און די ידיעה ווי אזוי צו לעבן מיט א ווינקלען וועלכע נעמען אונז ארום וואו מיר קענען שפאצירן ,זיך אפרוען
און הנאה האבן אביסל .אין יעדע שטאט זענען דא עפנטליכע פעלדער און
רואיגקייט און הנאה האבן פונעם לעבן. גערטנער ,שפיל-ערטער פאר די קינדער ,און שיינע שטעגן און וועגן וואו צו
אויב מיר וועלן נאר זיין קלוג און באשליסן פון מאל צו מאל זיך שפאצירן מיט די פאמיליע ,און דאס איז א זאך וואס כמעט יעדער פון אונז
אפצורייסן פון אלע טעגליכע דאגות און זיך איבערגעבן פאר די ריינע קען זיך ערלויבן .צאלן עטליכע דאלאר ,זיך ארויפזעצן אויפן באס מיט די
לופט ,עטוואס אריינאטעמען מיט א רואיגקייט ,כדי צו קענען הנאה האבן קינדערלעך צום פארק ,אדער פארן באזוכן משפחה נאנטע אין א צווייטער
אינאיינעם ,דעמאלט וועלן מיר קענען הנאה האבן פון די סאמע שענסטע שטאט ,און אונטערוועגנס הנאה האבן פון די שיינע פאנאראמעס ,אדער
און בעסטע וואקאציע .נישט אינעם ווייטן מזרח ,נישט אין די קארפאטן אביסל פלאנירן צו פארברענגען אביסל צייט אין א שיין פלאץ און דארט
בערג און אינטערעסאנטע 'דיפרענט' ערטער ,נאר מיר וועלן קענען דאס
טון אפילו אין א שטילן אוונט פון א פשוט'ן וואכנטאג ,אינאיינעם מיט די הנאה האבן פון די לויטערע ,ריינע ,פיינע לופט.
קינדער און פאמיליע ,אינדערהיים אויפן באלקאן ,אדער אפילו אין סאלאן דעם רשות הרבים קען קיין מענטש פון אונז נישט אוועקנעמען .דאס
באלאנגט פאר אונז אלע .מיר אלע קענען אריינגיין אין ספרים געשעפט
נעבן די שפילערייען אויף דער ערד. און זיך איינהאנדלען פאר עטליכע דאלאר ספרים אויף וועלכע אנדערע
לאמיר זיך פארשטעלן אז מיר געפינען זיך יעצט אין די אלפען בערג, האבן זיך געפלאגט יארן! דראמאטישע מעשה ביכלעך פון אלע סארטן,
אפגעריסן פונעם ארום ,אן קיין סערוויס פאר די טעלעפאנען ,און מיר שפילערייען און אלעס וואס מענטשן האבן אימפארטירט פונעם ווייטן
פארברענגען אינאיינעם מיט געשמאק און פארגעניגן .אה ...וואספארא מזרח און פון אלע עקן פון דער וועלט ,און אלעס געפינט זיך אונטער
תענוג!
לההאמיססערספפוהרךןרוידםי
מתחיל
הוצאה לאור באיכות משובחת
די משובח מ ַאנש ַאפט איז ב ַאזירט
פון ַא קבוצה ל ַאנגיעריגע מומחים
אינעםתחוםפוןעריכהוהו"ל.ממכון הקול
פונעם כתב יד ביזן אידישן ספרים
ש ַאפע ווערט איר ב ַאגלייט דורך
ּפר ָאפעסי ָאנ ַאלן אין יעדן געביט.
העתקה ,עריכה ,הגה"ה ,עיצוב,
גראפיקה ,עימוד ,הדפסה ...משובח
שטייטמיטאייךלאורךכלהדרך!משובח
8 4 5 . 2 0 2 . 4 0 4 0 \\\ m e s h i b a c h @ g m a i l . c o m
אייגנארטיגער שאלות ותשובות ּפאנעל אין השקפה ,מחשבה ,תורה ומדע
דאס נישט אזוי איינשטימיג מיט דאס וואס מיר לערנען אין מס' ברכות | תורה ומדע |
(דף יב ).אז מען זאל נישט קובע זיין די עשרת הדברות ביי קריאת שמע
משום 'תרעומת המינים' ,אז דאס געט א 'פתח' פאר די מינים צו פארנארן הרב מרדכי גנוט
די עמי הארץ [שלא יאמרו לעמי הארץ :אין שאר תורה אמת ותדעו שאין מחבר לוח דבר בעתו ועוד
קורין אלא מה שאמר הקדוש ברוך הוא ושמעו מפיו בסיני ,רש"י]( ,כצ"ל,
ולא 'עמי-הארצות'; והאומרים כן – הם 'עמי הארצות'; ספר התשבי ,ערך פראגע :דריי מאל א יאר — שב"ק פר' יתרו ,פר' ואתחנן און
"עם הארץ") און זיי משכנע זיין אז פונדעם וואס מיר זענען מער מחשיב יו"ט שבועות — ווערט פריש ערוועקט דער וויכוח אויב מען דארף
די עשרת הדברות פון די אנדערע פרשיות התורה הק' ,מיינט דאס אז נאר שטיין ווען מען ליינט די עשרת הדברות אדער זיצן .טראצדעם
דאס איז געזאגט געווארן מפי הגבורה און די אנדערע חלקי התורה והמצוות וואס אין פילע בתי מדרשים איז דאס שטיין א דבר פשוט און
מקובל מקדמת דנא ,זענען פארהאן וואס זענען מפקפק אין דעם
האט משה רבינו ע"ה געזאגט מדעת עצמו ,ח"ו.
און באמת ,דער רמב"ם שרייבט אין א תשובה (וואס איז געפינען מנהג .קענט איר אויסקלארן די נושא מפי ספרים וסופרים?
געווארן אין די קאהיר גניזה [אין מהדורת בלוי סי' רסג און אין מהדורת ח.ש.ה ,.קרית יואל
פריימאן סי' מו]) פאר די אנשי הקהילה וועלכע האבן זיך מתווכח געווען
צי עס איז ראוי מ'זאל שטיין אדער זיצן ביים ליינען די עשרת הדברות ,אז בים וכן שלמים פלעגן זיך פירן צו שטיין ביים ליינען די עשרתר
מ'זאל זיצן ביי די קריאה ,כדי מען זאל נישט מחשיב זיין דעם חלק התורה
הדברות ,און עס זענען דערויף פארהאן עדויות אז אזוי האט
מער ווי די אנדערע חלקי התורה. מען זיך געפירט מקדמת דנא בתפוצות ישראל .סיי אין קהילות
אבער ,רבים וטובים האבן מיישב געווען דעם מנהג צו שטיין בשעת'ן אין באגדאד ,תימן ,טוניס און אלזשיר ,און סיי אין פילע קהילות
ליינען די עשרת הדברות און זיי זענען נוקט אז עס איז נישטא וואס חושש אין אייראפע ,קאוונע ,נאווארדאק ,און אין נאך פארשידענע
מקומות אין ליטא ,און אזוי אויך אין לאנדאן און אמסטערדאם (כתר שם
צו זיין צו 'תרעומת המינים".
אין שו"ת דבר שמואל (אבוהב) (שם) ענטפערט ער אויף דער פראגע, טוב).
אז וויבאלד די כוונה איז מפורסם און גלויה לכל אז אונזער רצון איז מכבד אויסער דעם פשוט'ן טעם אז דאס איז א זכר צו מעמד מתן תורה וואס
צו זיין מעמד מתן תורה וואס איז געווען קבלת פני השכינה ,און די כוונה איז פארגעקומען בעמידה ,און ווי עס שטייט אין פסוק (שמות יט ,יז)
איז נישט מייחד צו זיין די עשרת הדברות מער פון אנדערע פסוקי התורה, "ויתיצבו בתחתית ההר"; "וינועו ויעמדו מרחוק" (שם כ ,טו) ,איז פארהאן
דערפאר איז דערין נישטא קיין פתח פאר די מינים .און מען קען צו דעם נאך א סיבה אויפן מנהג פון שטיין ביי קריאת עשרת הדברות ,און דאס איז
מצרף צו זיין דעם שיטת המהרש"ל (שו"ת סי' ס"ד) אז דער גאנצער איסור אלס מכבד זיין די עשרת הדברות וואס מיר האבן געהערט מפי הגבורה
איז נאר קובע צו זיין די עשרת הדברות צווישן די פסוקים אין קרי"ש (ווי (שו"ת דבר שמואל (אבוהב) סי' רע"ו ,טוב עין לחיד"א סי' י"א) ,וואס דאס
די פאל אין די אויבנדערמאנטע גמרא אין ברכות) אבער אינדרויסן פון איז ראשית הדת ועיקרו און די גאנצע תורה איז אין דעם נכלל( ,פיהמ"ש
קריאת שמע איז קיין פראבלעם אריינצורעכענען די עשרת הדברות אלס לרמב"ם ,תמיד ריש פ"ה) .און ווי עס שטייט געשריבן אין ספר הכוזרי
חלק פונעם דאווענען .ער איז מעיד אז ער זעלבסט האט זיך געפירט צו (מאמר שני אות כ"ח)" :אמר החבר :אכן שרש החכמה -הלא הוא עשרת
זאגן יעדן טאג די עשרת הדברות אלס טייל פונעם דאווענען איידער'ן זאגן הדברות ,מופקד בארון אשר הוא במדרגת הלב ,ושלוחותיו הן דברי ספר
'ברוך שאמר' (און עס איז משמע אז די אלע ביהכ"נ האבן זיך אזוי געפירט). התורה שהושם בצד הארון ,ככתוב (דברים לא ,זך) "ושמתם אותו מצד ארון
דער חיד"א אין 'טוב עין' (שם) ,איז מיישב ,אז אויב וואלטן מיר געליינט ברית ה' אלהיכם" .פה המקור לשתי החכמות :חכמת התורה שנושאיה הם
נאר די עשרת הדברות ,וואלט מען געדארפט חושש זיין צו די תרעומת הכהנים ,וחכמת האלוקות שנושאיה הם הנביאים .אלה ואלה ,היו יועצים
המינים ,אבער וויבאלד מיר ליינען דאך די גאנצע תורה ,נאר מיר "שטעלן נבונים לאומה ומוכיחיה וכותבי זכרונותיה ,הם הם ראש האומה" .און אזוי
זיך אויף" לכבוד די עשרת הדברות ,דערפאר איז נישט וואס חושש צו זיין. שטייט אויך אין אוהחה"ק (שמות כ ,א)" :יכוון אומרם ז"ל (בזוה"ק ח"ב
הג"ר משה פיינשטיין ז"ל (שו"ת אג"מ שם) ,שרייבט אז עס איז קיין צ"ג) שכל התורה כולה רמוזה בעשרת הדברות ...וראיתי לתת טוב טעם
פראבלעם מ'זאל שטיין ביי די קריאה .וויבאלד מיר פירן זיך דאך ביי נאך בהשמעת ה' לישראל שני דברות 'אנכי' ו'לא יהיה לך'" ,אנכי" -עיקר ושורש
פארשידענע קריאות צו שטיין ,צ.ב.ש ווי שירת הים אין פר' בשלח און כל מצוות עשה ו"לא יהיה לך" וגו' -עיקר ושורש כל מצוות לא תעשה".
שביעי של פסח .און פונדעם איז מוכח אז מיר זענען נישט מייקר די עשרת און מיר וועלן צוענדיגן דעם שטיקל מיט דע ווערטער פונעם הייליגן
תניא (פרק נג) :עשרת הדיברות הן כללות התורה כולה ,דנפקא מגו חכמה
הדברות מער פון כל התורה כולה.
אין שו"ת תשובות והנהגות (כרך א' סימן קמ"ד) לג"ר משה שטרנבוך עילאה ,דלעילא לעילא מעלמא דאתגליא.
שליט"א שטייט אז אויב שטייט מען שוין ממילא ביי עטליכע פסוקים בעפאר אסאך האבן טאקע מעורר געווען אויף דעם מנהג אז לכאורה איז
די עשרת הדברות איז נישטא מער די חשש .אזוי אויך ווערט געברענגט פון
נאך פוסקים ,אז כדי צו פארמיידן חששות זאל מען זיך אויפשטעלן שוין פון
אנהויב פרשה אדער לכה"פ פון אנהויב פון דער עליה.
לסיכום :פארהאן פוסקים וואס זענען נוקט אז מ'זאל שטיין און פארהאן
וואס זענען נוקט אז מ'זאל זיצן ,סיי פון די פוסקי ספרד און סיי פון די פוסקי
אשכנז .און עס זענען דא פוסקים וואס געבן פארשידענע עצות ווי אזוי צו
שטיין און פארמיידן די אויבנדערמאנטע חששות .
שבט תשע״ט 21
ספרים
און דרוקעריי
נישט גרייכן דעם צאל -אידישע קינדערלעך זעלטן־אויסנאמיגע פערזענליכקייטן וואס האבן [ג]
און ערוואקסענע ,כן ירבה וכן יפרוץ -וועלכע גענאסן עפעס -און טאקע נישט מער ווי "עפעס"
לערנען משניות בלויז אין וויליאמסבורג אליין! -תועלת פון יענע ווערק .דער המון־עם האט זיי לאמיר זשע יעצט א בליק טאן צו אונזער
אדרבה ,וועלכער סתם בעל־הבית'ישער גוי, נישט געקענט ליינען ,האט נישט פארשטאנען תורה־שבעל־פה.
אפילו מיטל־קלאס "מעין־סטרים" אמעריקאנער, די אידעעס וואס עס שטייען אין זיי אפילו אויב
פארמאגט אין שטוב עטוואס פון יענע ווערק? מען וואלט זיי אים פארגעליינט ,און האט אפילו דער צווייטער עלטסטער ספר וואס ווערט
און אין קאנטראסט ,אין וועלכעס אידישע שטוב נישט געוואוסט פון זייער עקזיסטענץ .מה־שאין־ גענוצט אזוי לאנג אין איין המשך דורך אזויפיל
איז נישט פארהאן א גאנג משניות? אדרבה, כן -להבדיל־בין־קודש־לחול ובין־הטהור־לטמא לערנער ,איז אויך א אידישער חיבור .דאס איז
וועלכער ליינער פון "לבלר" קען נישט נאכזאגן -די משניות האבן געלערנט אלגעמיינע אידן אין די הייליגע ששה־סדרי־משנה וועלכע רבינו־
פון אויסנווייניג לכל־הפחות עטליכע משנה'ס? די צענדליגער צענדליגער ,אין מאנכע תקופות הקדוש ,רבי יהודה הנשיא ,האט פארפאסט מיט
פון די ערשטע משנה "מאימתי" ,ביז צו גאנצע אין די צענדליגער הונדערטער אדער אפילו
זאצן פון פרקי־אבות ,פון איזהו־מקומן ,וכדומה. אכצן הונדערט יאר צוריק.
אבער וויפיל פראצענט ליינער פון "ניו־ טויזנטער. הגם ,למען הפונקטליכקייט מוז מען צוגעבן
יארק־טיימס" קענען ציטירן עפעס זאצן פון און אפילו אין דער היינטיגער אז עס זענען פארהאן איינציגע ביכער -איינציגע
אריסטאטל'ס "ארגאנום"? וויפיל פון זיי ווייסן "אויפגעקלערטער וועלט" ,ווען די ממש ,מען קען זיי אפציילן אויף די פינגער און
אפילו אז עס עקזיסטירט אזא חיבור? וואס דאס "אנטוויקלטע" גוים (זעכציג יאר צוריק מען דארף אפילו נישט אויסטאן די שיך -פון
איז שוין מכלומר'שט "הוילע סמעטענע ,דאס האבן זיי שוין איבערצייגט אין אייראפע ווי די כינעזישע־אינדיער ,העליניסטיש־גריכישע
אויבערשטע פון שטייסל" ,שוין אפגערעדט "אנטוויקלט און ציוויליזירט" זיי זענען)... און רוימישע עפאכעס ,וועלכע זענען טאקע
פון די מינדערוויכטיגערע ביכער זייערע .רבי קענען שוין יאקבי ליינען ,ווער קוקט זיך אום עלטער פון די משנה ,פונדעסטוועגן האבן זיך
יהודה הנשיא'ס חיבור איז א לעבעדיגע זאך, אויף יענע פארזשאווערטע און אפגעפרעגטע במשך פון די פארלאפענע צוויי־טויזנט יעריגע
א מקור־מים־חיים וועלכעס שפרודלט מיט ביכער? אז מען זאל צונויפרעכענען דעם סך־ היסטאריע אפגעגעבן דערמיט בלויז יחידים.
אומאויפהערליך נצח'דיגן פרישקייט ,בשעת הכל פון אלע סטודענטן אין אלע קאלעדזשעס בלויז גאר גאר איינצעלנע געלערנטע ,פילאזאפן
יענע -מיט די פענסי הילצערנע־לעדער־ און אוניווערזיטעטן אויפן גאנצן כדור־הארץ און אקאדעמיקער ,גלחים און דאקטוירים ,און
איבערגעצויגענע שפיגל־באנד דעקלעך און די וועלכע שטודירן און גריבלען זיך היינט־צו־ עטוואס שטאטס־לייט און גענערעלער .ממש
טאג אין יענע ביכער ,וועט עס בשום־אופן
ספרים שאפע שבט תשע״ט 22
הרב סיני מלוביצקי
איינרופן די מיליטערישע ארקעסטרא צום עס ענדליך געמאכט "יודן־ריין" .דעם בנין פון די בראנזענע זאוויעצקעס ("הינדזשעס" בלע"ז) -
פארטויבן די געוואלדעס .באגלייט פון די וועלט בארימטע ישיבת־חכמי־לובלין האבן זיי שימלען אין די ביבליאטעקן...
פרייליכע ארמיי מוזיק־טענער זענען אלע ביכער באזעצט ,און דעם אוצר־הספרים -א זאמלונג פון
צענדליגער טויזנטער אידישע ספרים ,צווישן זיי דער דריטער אין דער ריי ,איז ווידעראמאל
פערניכטעט געווארן!" גאר זעלטן־טייערע איקאנאבלס ,ערשטע־דרוקן, -ווי זשע דען? א אידישער חיבור ,און דאס איז
נישטא נאך איין־און־איינציגער ספר אדער כתבי־ידות ,יקרי־המציאות אין אלע מקצועות־
בוך וואס מען האט אזוי אפט און אזוי גרויזאם התורה -האבן זיי פארברענט .יענע "העלדישע דער "תלמוד־בבלי".
גע'רודפ'ט ווי דעם תלמוד־בבלי .נישט ווייניגער אקציע" איז פראמינענט באשריבן געווארן אין די וואו טרעפט איר נאך אזא קאלאסאלן ריזן־
ווי עלף באזונדערע גזירות האט די קאטוילישע פעברואר'יגע אויסגאבע פונעם "דויטשע יוגנט חיבור ,איבער 5,400זייטן" ,עמודים" ,די גרויס
קירכע און די פארשידענע "מלכי החסד אשר -יא יא ,איר האט גוט געליינט .דער תלמוד־
בצלם אנו חוסים "...ארויסגעגעבן -טיילמאל צייטונג" .ליינט זשע: בבלי ענטהאלט גענוי 2,127דפים "בלעטער"
באגלייט מיט טויט־שטראף ווארנונגען -צו "עס איז אונזער שטאלץ וואס מיר האבן משנה און גמרא אליין! אן מסכת־שקלים וואס
פארברענען דעם תלמוד און צו פארבאטן עס צו פארניכטעט די תלמוד'יסטישע אקאדעמיע איז די גמרא פונעם תלמוד־ירושלמי ,און אן
דרוקן .בלויז צוליב די איינע גזירה פונעם פויבסט וועלכע איז געווען בארימט אלס די גרעסטע אין די צענדליגער בלעטער מסכתות משניות פון
יוליאוס דער דריטער ימח־שמו־וזכרו אום ראש־ פוילן .די געביידע איז גענצליך אויסגערוימט און סדר־זרעים און סדר־טהרות אויף וועלכע ס'איז
השנה שנת שי"ד (סעפטעמבער דעם '9טן )1553 איז באזעצט מיט די העלדן פונעם דריטן רייך. נישט פארהאן קיין גמרא ,און אן די צענדליגער
האט מען פארברענט צוועלף טויזנט גמרות! מיר האבן העראוסגעשמיסן די ביבליאטעק פון בלעטער צוגאבעס פון מפרשים צום סוף פון
מיר קענען היינט נישט געהעריג אפשאצן וואס פילע טויזנטער רעליגיעזע ביכער אויף דער די מסכתות -וואס מען האט איבערגעדרוקט
דאס האט געמיינט אין יענע יארן ווען אידישער שטראסע און זיי אנגעצינדן .עס האט געדויערט אין אזויפיל אויפלאגעס? אין אזויפיל אנדערע
דרוק איז נאך געווען אין די קינדער־שיכלעך, די מעכטיגע פלאמען אריבער צוואנציג שעה לענדער? און אונטער אזעלכע ביטער־שווערע
דאס איז געווען כמעט א טויט־קלאפ פארן ש"ס. צו פארצערן .די יאמערן און אומבעהערשטער
צוועלף טויזנט גמרות איז אפילו היינטיגע צייטן געוויין פון די אנוועזענדע לובלינער יודן האט אומשטענדן?
א בכבוד'יגער צאל ,יענע יארן איז עס געווען א אונז געשטערט די ארבעט ,מיר האבן געמוזט אה ,פארברענען אידישע ספרים איז ביי די
גוים פון שטענדיג־אן געווען א גאר וואזשנער
שטערבליכער וואונד! "ספארט" .ווי דום ,פרימיטיוו און אומוויסנד
פון נאך וועלכן ספר אדער בוך האבן די זיי זענען געווען ,האבן זיי אבער אזויפיל פארט
רשעות'דיגע־טיפשות'דיגע צענזורן געמעקט און פארשטאנען אז אונזערע ספרים זענען נישט דאס
אזויפיל געריסן שטיקער דערפון?! אומצאליגע זעלבע ווי זייערע ביכער ,אז זיי זענען דעם דאזיגן
כתבי־יד און געדרוקטע מסכתות האט מען פאלק'ס נשמה .זייערע פארגרעבטע מגושמ'דיגע
בייזוויליג פארטיליגט אין שריפות ,אין די טייכן, מוחות האבן באגריפן אז מיטן פארברענען אט
אדער פארנוצט אלס פאפיר .און דאס איז אלעס די ספרים פארטיליקן זיי אונזערע "גייסטליכע
"אפיציעלע רדיפות" ,דאס איז אויסער די גרויסע באטעריעס" ,אונזער שטראם פון רוחניות'דיגער
צאל כתבי־יד און געדרוקטע גמרות וועלכע
זענען פארלוירן געווארן גאנץ אומווילנדיג, ענערגיע.
אין שריפות ,אנטלויפנדיג צוליב גירושים אדער פון אייביג־אן .פון זינט איין יאר בעפאר דעם
פון "ספאנטאנע פראגראמען" ,פארפלייצונגען, אנפאנג פונעם היינטיגן אלף השישי ,למספרם
וכדומה .און טראצדעם פארמאגן מיר נאך אט ,9321ווען פויפסט גרעגארי דער ניינטער האט
פראקלאמירט די גזירה צו פארברענען דעם
דעם גאנצן חיבור! תלמוד־בבלי ,ביז צו פינף יאר שפעטער ווען
עס איז דאך קעגן יעדן לאגישן פרינציפ אז דער פויפסט אינאסענט ("דער אומשולדיגער",
א ספר פון אזא גרויסן־מולטי־בלעטער פארנעם, "זכאי" )...דער פערטער ,דער אנדערער ימח־
וואס האט מיטגעמאכט אזויפיל און אזעלכע שמו־וזכרו ,האט עס ווידער באשטעטיגט און
מעכטיגע אטאקעס ,און פונדעסטוועגן איז עס מען האט אין פאריז -פרייטאג פרשת חוקת
איבערגעדרוקט געווארן א קנאפע זעכציג מאל -פארברענט פיר־און־צוואנציג וועגענער
בלויז ביזן חורבן־אייראפע! איר ווייסט אפשר מיט גמרות ,וועלכע דער מהר"ם מראטנבורג
פון נאך עפעס א בוך -להבדיל -וואס קען זיך באקלאגט אין זיין קינה "שאלי שרופה באש" ,און
ביז צו אונזערע צייטן מיט קנאפע זעכציג יאר
פארמעסטן מיט אזא שטאלץ?!
און פאוואלינטשקע ,דאס זענען בלויז די צוריק.
"גרונט־ספרים" .דערצו קומט־צו אן א שיעור ווינטער ת"ש (יאנואר )'940האבן די
אנדערע און שפעטערע ספרים .ספרים אין דייטשע סאדיסטן -מיט דער אקטיווער הילף
פון זייערע קאלאבאראטארן די פאלאקן -ימח־
פארזעצונג אויף זייט >>> 28 שמם־וזכרם "ליקווידירט" דעם לובלינער געטא,
שבט תשע״ט 23 ספרים שאפע
| עט סופר מהיר |
געבורט :ד' אלפים תתצ"ח (י"א :תתצ"ה) ,קארדאווע ,שפאניע פסקים און
הסתלקות :ד' אלפים תתקס"ה ,פוסטאט (אלט-קאהיר), תשובות
עגיפטן
ספרים :פירוש המשניות ,משנה תורה ,מורה נבוכים, רפוןמהיבי"ליגןם
אגרות הרמב"ם ,תשובות הרמב"ם ,שו"ת פאר הדור ,הלכות
הירושלמי ,מילות ההגיון ,מאמר העיבור ,ווי אויך עטליכע
חיבורים אויף מסכתות הש"ס און עטליכע חיבורים אויף חכמת
הרפואה
א בילד פונעם מנורת בית המקדש, חתימת יד קדשו פונעם הייליגן רמב''ם ער "נשר הגדול" ,ווי דערד
געמאלן דורכ'ן הייליגן רמב''ם זעלבסט
קיין פראנקרייך ,פון שפאניע קיין תימן ,פון הייליגער רמב"ם ווערט
צומאל מיט גאר טראגישע נאכפאלגן .די דאזיגע צפון-אפריקע קיין בבל און פון דייטשלאנד קיין באצייכנט ,האט טאקע געהאט
התנגדות איז געווען צו חכמת פילאזאפיע בכלל, ארץ ישראל – אט דער זעלבער רמב"ם האט אויסגעשפרייטע פליגלען
און צו געוויסע נקודות וואס דער רמב"ם שרייבט אפטמאל געדארפט ארייננעמען ביטערע פיילן איבער גאנץ יהדות ספרד און
בפרט (און וויבאלד געוויסע פון די נקודות זענען טאקע צוליב אט די וואונדערליכע ספרים וואס אפילו אזש קיין פראנקרייך און
אויך אריין אינעם ספר "משנה תורה" ,איז דער דייטשלאנד – די דעמאלטיגע פעסטונגען פון
רמב"ם אויסגעשטאנען התנגדות צום משנה ער האט פארפאסט. "יהדות אשכנז" ,אבער דורכאויס זיין לעבן איז
ער אפטמאל אויסגעשטאנען גאר א שארפע
תורה אויך צוליב די דאזיגע געדאנקען). התנגדות דורך בארימטע גדולי התורה ,און
זיי זענען געווען צוויי גענצליך-אנדערע אפטמאל האט ער געליטן פערזענליכע רדיפות
פראבלעמען ,אבער אצינד וועלן מיר זיך נאר ווען מיר רעדן איבער'ן התנגדות וואס דער
אפשטעלן צו באטראכטן דעם פאלעמיק איבער רמב"ם איז אויסגעשטאנען צוליב זיינע ספרים, אדאנק דעם.
זיינע פסקים ,און איבער'ן ספר "משנה תורה", דארפן מיר קלארשטעלן אז עס האנדלט זיך פון דער רמב"ם ,וואס אויף אים איז דאס
וואס איז פאראורזאכט געווארן איבער דער צוויי באזונדערע מערכות און פראבלעמען וואס ערשטע מאל גענוצט געווארן – מיט רעכט – די
גארער אידישער וועלט מיט זייער ערשיינונג, זיינע מתנגדים האבן געהאט מיט זיינע חיבורים מליצה" :ממשה (רבינו) עד משה (בן מימון) לא
און וויבאלד דעם רמב"מ'ס לעבן איז געקניפט קם כמשה"; דער רמב"ם ,וואס האט געשריבן
און געבינדן מיט זיינע ספרים ,וועלן מיר דאס און פסקים. וועלט בארימטע פירושים און חיבורים אויף
די ערשטע איז מער-ווייניגער ריין הלכה'דיג: די גרעסטע מקצועות התורה והחכמה ,פונעם
זיינע פסקים וואס ער פלעגט שיקן פאר אלע עקן פירוש המשניות ביזן "משנה תורה" ,און פון
פונעם וועלט צו די וואס האבן אים אנגעפרעגט זיינע פירושים על מסכתות הש"ס ,שו"ת ,און
שאלות ,און אממערסטענס די וואונדערליכע בארימטע אגרות ,ביז זיין טיף-פילאזאפישן
טיפע ווערק פונעם סעריע ספרי "משנה תורה", ספר "מורה נבוכים"; דער רמב"ם ,וואס אויף
איז געווען למורת רוחם פון געוויסע רבנים ,מיט זיינע ספרים זענען געשריבן געווארן נישט נאר
געווענליכע מיינונגס-פארשידנהייטן איבער אומצאליגע פירושים ,נאר אויך אומצאליגע
דער תועלת אדער פראבלעם פון אזא סארט ספר ספרים – וואס געבן זיך בלויז אפ צו מפלפל
זיין און אריינקלערן אין דער טיפקייט פון זיינע
וואס נעמט צוזאם הלכות פון ש"ס. ווערטער; דער רמב"ם ,וואס זיינע פסקים זענען
די צווייטע פראבלעם איז געווען פאר הונדערטער יארן געווען דער איינציגסטער
השקפה'דיג :דער ספר "מורה נבוכים" איז אנגענומענער פסק-דין פאר גאנצעטע אידישע
איינע פון די מערסט אנערקענטע ספרים וואס לענדער ,ווי מצרים און תימן; און דער רמב"ם,
זענען געשריבן געווארן אויפן פילאזאפישן וואס האט אין זיין לעבן אויפגעשטעלט
שטייגער ,א זאך צו וואס אסאך רבנים האבן זיך גאר גרויסע תלמידים ,און האט גענאסן אן
קעגנגעשטעלט ביי זיין לעבן ווי נאך זיין פטירה, אומגלויבליכער מאס הערצה און אנגעזעענקייט
איבער דער גאנצער אידישער וועלט ,פון מצרים
ספרים שאפע שבט תשע״ט 24
הרב שמעון שלמה זילבער
אראבישע שבט האט נישט צוגעלאזט קיין אידן דאס הויז אין פעז ,מאראקא ,וואו דער רמב''ם זעלבסט צעטיילן אין די קומענדיגע צוויי
צו וואוינען אין זייערע שטעט ,נאר האבן זיך האט געוואוינט מיט זיין פאטער רבי מימון אויסגאבעס פון "לבלר" .אין יעצטיגן נומער
געדארפט שמד'ן צום איסלאם ,פארטריבן ווערן, נאכ'ן אנטלויפן פון קארדאווע ,שפאניע וועלן מיר זיך באציען צום לעבן פונעם רמב"ם,
זיינע פילע ספרים ,און זיינע פסקים וואס האבן
אדער גע'הרג'עט ווערן. דער הייליגער "ר"י מיגאש" ,ווען עס איז אים פאראורזאכט שערוריות איבער דער וועלט ,און
רבי מימון איז אנטלאפן קיין מאראקא געבוירן געווארן א זון וועמען ער האט א נאמען אין קומענדיגן נומער וועלן מיר אי"ה דורכטון
און איז אריבער נאך וואגלענישן ,דארפנדיג געגעבן משה .די פאמיליע נאמען אבן-עובדיה דעם גרעסערן פולמוס וואס דער ספר "משנה
אנטלויפן אויך פון מאראקא צוליב דעם נעמט זיך פונעם ראש המשפחה – אכט דורות
זעלבן גזירת השמד ,און אין איינע פון זייערע פאר'ן רמב"ם – וואס האט געהייסן רבי עובדיה, תורה" האט פאראורזאכט.
סטאנציעס ,זייענדיג אין ארץ ישראל ,איז ער און האט געצויגן זיין יחוס ביז "רבינו הקדוש" – באזונדער פארלאנגט זיך צו שילדערן
ווארשיינליך נסתלק געווארן און באהאלטן די גאר-שארפע שערוריה וואס האט זיך
געווארן אין טבריה ,נעבן דעם היינטיגן בארימטן רבי יהודה הנשיא. אויפגעקאכט מיט דער ערשיינונג פונעם "מורה
מקום מנוחה פונעם רמב"ם (אנדערע זאגן אז ער דער קליינער משה איז אויפגעוואקסן נבוכים" ,וואס האט זיך באצויגן צום פראבלעם
איז נסתלק געווארן שפעטער ,שוין אין מצרים). אונטער די פליגלען פון זיין גרויסן טאטן ,פון פון חכמת הפילאזאפיע ,און וואס האט
וועמען ער האט מקבל געווען רוב פון זיין תורה, געברענגט איסורים און חרמות ,און גאר מסירות
און אזוי אויך פון די בארימטע ספרים פון זיין ביי דער רעגירונג און אפילו פארברענען געוויסע
טאטנ'ס רבי ,דער הייליגער ר"י מיגאש ,אויף ספרים – א זאך וואס האט דאן אויפגעשאקלט
דער רמב"ם מיט דער משפחה האבן וועמען דער רמב"ם האט זיך אויסגעדריקט מיט דאס אלטוועלטליכע אידנטום און האט געהאט
פארגעזעצט זייער וואנדער-וועג ,ביז זיי האבן התפעלות" :לב האיש ההוא בתלמוד מבעית - ווייטגרייכנדע ביטערע נאכפאלגן פאר די
זיך באזעצט אין עגיפטן ,צוערשט אין דער למי שיסתכל בדבריו ,ועומק שכלו בעיון -עד קומענדיגע הונדערטער יארן .דאס איז אבער א
בארימטער אור-אלטער אידישער שטאט אשר כמעט נאמר בו 'וכמוהו לא היה לפניו מלך', גענצליך באזונדערער שמועס פאר זיך ,און עס
"אלכנסדריה של מצרים" ,און דערנאך אין דער במנהגו ובדרכו" ,און דער רמב"ם באטיטלט אים וועט אי"ה פארדינען א באזונדערן קאפיטל אין
שטאט "פוסטאט" וואס איז די אלטשטאט פון עטליכע מאל אלס זיין רבי ,טראצדעם וואס דער
ר"י מיגאש איז שוין נסתלק געווארן ווען ער איז א קומענדיגער געלעגנהייט.
קאהיר.
ווען דער רמב"ם איז אנגעקומען קיין מצרים נאך געווען א קליין יונגעלע. 1
האט זיך דארט געפונען א איד "שר שלום" וואס ווען דער רמב"ם איז געווען צען יאר אלט,
האט געוועלטיגט איבער דער אידישער קהילה האט זיין טאטע רבינו מימון געדארפט אנטלויפן "משה רעיא מהימנא"
צוליב זיין נאנטקייט מיט דער רעגירונג ,אבער פון שפאניע צוזאמען מיט זיין גאנצער פאמיליע, – דאס לעבן און
ער איז נישט געווען קיין תלמיד חכם אדער וויבאלד די דעמאלטיגע ווילדע און בארבארישע שאפן פונעם
חשוב'ער איד .איינמאל דער רמב"ם איז ערשינען אראבישע שבט "אל-מיוואחידון" וואס האט רמב"ם
אין מצרים ,האט זיין שוין נאמען געקלונגען אין געשטאמט פון צפון-אפריקע ,האט דאן
די גאסן אלס עילוי מופלג וואס איז אויסגעקאכט איינגענומען דעם פראווינץ אין וואס די שטאט כדי צו פארשטיין די פולמוס איבער די
אין תורה ווי אין אנדערע חכמות ,און מ'האט קארדאווע האט זיך געפונען ,און די דאזיגע פסקים און ספרים פונעם הייליגן רמב"ם ,וועלן
ארונטערגעזעצט דעם עם-הארץ פון אמט און מיר צוערשט איבערגיין אין קורצן זיין לעבנס-
מ'האט באקרוינט דעם רמב"ם מיט'ן ספעציעלן ביאגראפיע ,און אזוי ארום זען וואספארא
טיטל" :ראיס אל-יהוד" ,וואס באדייט דער איינפלוס דער רמב"ם און זיינע ספרים האבן
הויפט פון די אידן ,און אזוי איז טאקע געווען: געהאט אויף די אידישע מאסן ,און אזוי אויך
דער רמב"ם איז געווען דער הויפט רב און דער מצב הדור אין אידישקייט אין זיינע צייטן,
אויטאריטעט פאר אלע אידן איבער גאנץ און צולעצט – וועלכע אנדערע גדולי ישראל
מצרים ,וואס איז אין זיינע צייטן געווען איינע האבן געלעבט אין יענער תקופה ,וואס זיי האבן
פון די גרעסטע אידישע קהילות איבער דער געהאט זייער אייגענעם בליק איבער די פילע
מחודש'דיגע פסקים און פונדאמענטאלע ספרים
גארער וועלט.
עטליכע יאר שפעטער איז דער רמב"ם וואס דער רמב"ם האט פארפאסט.
געווארן געצווינגען צו פארדינען געלט פאר אום ערב חג הפסח שנת ד' אלפים תתצ"ח
זיין פרנסה ,און מיט זיין בליציגן מח האט ער (אדער תתצ"ה) ,האט א בליץ אויפגעשיינט
זיך שנעל דערלערנט חכמת הרפואה ,און נאך אינעם שטוב פון רבינו מימון אבן עובדיה זצ"ל,
א קורצער צייט האט זיין נאמען שוין געקלונגען פון די דיינים אין שטאט קארדאווע אין שפאניע
אזוי ווייט אלס געלערנטער דאקטאר ,אזש דער און א חבר אינעם בי"ד פונעם בארימטן ראשון
גרויס-וויזיר פון עגיפטן האט אים פארבעטן צו
זיין זיין פערזענליכן דאקטאר ,און עווענטועל
שבט תשע״ט 25 ספרים שאפע
| עט סופר מהיר |
אברהם זצ"ל ,האט זיך אויסגעשטעלט צו זיין דער קבר הרמב''ם וויאזוי עס האט איז ער גאר געווארן דער לייב-דאקטער פונעם
א פאסיגער ממשיך דרך פונעם גרויסן טאטן, אויסגעזען אין יאר תרצ''ה זון פונעם לעגענדארן אראבישן קעניג און
און האט פארפאסט וואונדערליכע חיבורים און גלענצנדער גענעראל צאלאח-א-דין .ער האט
תשובות און האט זיך אסאך ארויסגעשטעלט דער היינטיגער קבר הרמב''ם אויך געשריבן פילע ביכער איבער דאקטעריי,
זיך אנצונעמען פאר זיין טאטנ'ס כבוד .ער און אסאך פון זיינע אנווייזונגען איבער א
האט ווייטער געפירט די עגיפטישע אידישע נוסח" :בחייכון וביומיכון ובחיי דרבנא משה בן געזונטן לעבנסשטייגער האבן אפילו געפונען א
געמיינדע ,א זאך וואס איז שפעטער אריבער פון מימון!"... וועג אריין אין זיין פונדאמענטאלן הלכה-ווערק,
טאטן צום קינד פאר נאך א שיינע פאר דורות. די "משנה תורה".
זכר צדיקים לברכה. דער הייליגער רמב"ם איז נסתלק געווארן
איידער אנקומען צו די זיבעציג יאר ,אום כ' טבת
שער-בלאט פונעם ספר המספיק לעובדי ד' אלפים תתקס"ה ,אין דער שטאט פוסטאט
ה' ,פון רבינו אברהם בן הרמב''ם אין עגיפטן .מ'האט אים ארויפגעפירט קיין ארץ דאס איז אבער נאר געווען א טפל צום
ישראל וואו מ'האט אים באהאלטן אין טבריה עיקר פון זיין לעבן ,וואס איז געווען א קייט פון
נעבן זיין טאטן רבי מימון ,און וואו מ'האט אויך הרבצת התורה ,מחזק זיין די אידישע קהילה,
שפעטער באהאלטן זיין אייניקל און ממשיך-דרך און פארפאסן וואונדערליכע חיבורים וואס עס
אין פירן די אידישע קהילה אין עגיפטן ,רבי דוד איז נישטא זייערס גלייכן ביז'ן היינטיגן טאג.
אזוי אויך ,זייענדיג דער עמטליכער הויפט פוסק
הנגיד זצ"ל. איבער גאנץ עגיפטן ,זענען אנגעקומען צו אים
ווען דער רמב"ם איז נסתלק געווארן ,האט כסדר בריוון מיט שאלות אין לערנען ,אין פסקי
ער איבערגעלאזט איין בן יחיד (אנדערע מקורות דינים ,און אין אלוועלטליכע אידישע פראגעס.
געבן אן אז ער האט געהאט מער קינדער) אין דער רמב"ם פלעגט ארבעטן שווער אלס
יונגן עלטער פון אכצן יאר ,אבער דער זון ,רבינו דאקטער ,פון דארט פלעגט ער לויפן שרייבן
תשובות פאר די אנפרעגער פון איבער דער
וועלט ,און באזונדער פלעגט ער זיך איינשפארן
מיט זיין טינט און פעדער און שרייבן זיינע ריזן
ווערק .ערגעץ אינצווישן האט ער נאך געדארפט
טרעפן צייט ווען צו לערנען כל התורה כולה
אויך...
זיין נאמען איז געגאנגען פיל ווייטער ווי
יהדות מצרים אדער אפילו יהדות ספרד .פונעם
ווייטן תימן איז אנגעגאנגען א העפטיגער
קארעספאנדענץ ,און זיי האבן גענצליך
אנגענומען זיינע תשובות און פסקים להלכה
(אפילו נאך דער ערשיינונג פונעם שולחן ערוך,
האט יהדות תימן זיך כמעט נאר פארלאזט אויף
די פסקים פונעם רמב"ם אינעם משנה תורה).
אין זיינע צייטן איז די תימנ'ער אידישע
געמיינדע אויסגעשטאנען ביטערע צרות סיי
פון דער רעגירונג און סיי פון א היימישן משיח-
שקר ,און דער רמב"ם האט זיי געשיקט בריוון
אויפצוקלערן דעם חובת השעה וויאזוי זיך צו
באפאסן דערמיט ,וואס דער בארימטער "איגרת
תימן" איז א פאראייביגטער דאקומענט וואס
צייגט סיי אויפן ספעציעלן חשיבות פונעם רמב"ם
אין די אויגן פון אלערליי אידישע געמיינדעס,
און סיי אויפ'ן געוואלדיגן כח הסברה ,השקפה,
און אפילו שפראך פונעם רמב"ם זעלבסט .נישט
אומזיסט האבן זיי איינגעפירט נאך בחייו פונעם
רמב"ם צו זאגן אינמיטן "קדיש" דעם פאלגנדן
ספרים שאפע שבט תשע״ט 26
הרב שמעון שלמה זילבער
איינע פון די ווערק וואס דער רמב''ם האט געשריבן אויף אראביש ,מיט אותיות לשון-הקודש 2
כלל ענינים ,ווען א איד האט זיך געוואנדן צו אים ווערק האט דער רמב"ם געהאט אויסצושטיין "וידי משה כבדים" –
מיט א פראבלעם ,און ווען ער האט געדארפט התנגדות פון געוויסע גדולי ישראל אין זיינע די פילע ספרים
מחזק זיין צעבראכענע אידישע געמיינדעס, צייטן ,און צומאל פערזענליכע רדיפות .דער און איגרות
דאן שיינען ארויס פון זיינע ווערטער א סארט רמב"ם האט געשריבן דעם פירוש המשניות נאך
פאטערליכע ליבשאפט אז דאס הארץ קען פשוט אלס בחור ,אבער זיין אומגלויבליכע גאונות ווי דערמאנט פריער ,האט דער רמב"ם
צערינען דערפון ,אזוי ווי מיר זעען טאקע אינעם בכל התורה כולה שיינט שוין דאן ארויס פון פארפאסט גאר אסאך ספרים ,און געשריבן
הארציגן "איגרת תימן" ,וואס איז געשריבן די שורות ,און טאקע נאך זייענדיג אין פעז אין אומצאליגע תשובות און בארימטע איגרות ,אין
געווארן ווען פון זיין הארץ טריפט בלוט איבער'ן מאראקא (פעז איז דאס וואס מיר ווייסן אלס צוגאב צום פאקט אז ער איז געווען דער הויפט-
דעמאלטיגן ביטערן שיקזאל פונעם תימנ'ער "פאס" ,דאס אפשטאם ארט פונעם הייליגן רי"ף רב פאר גאנץ יהדות מצרים ,און אזוי אויך דער
אידנטום ,געליטן פון א גזירת שמד און א משיח = ר'בי י'צחק אל-פ'אסי) האט ער שוין געהאט
א נאמען ווי אן אויפגייענדן שטערן ,און האט קייזערליכער לייב-דאקטער.
שקר ביינאזאם. שוין דעמאלט אפגעשריבן און פארשפרייט זיין דאס אלעס איז נאר געווען "קליין-געלט"
קעגן זיינע בארימטע הויפט-יצירות ,דריי
3 באקאנטן "אגרת השמד". וויכטיגע ווערק וואס זענען דעם שפיץ קרוין
דער רמב"ם האט פאראייניגט אין זיך
"והאיש משה צוויי גאר שטארקע קעגנגעזעצטע שטריכן :א אויפ'ן קאפ פונעם הייליגן רמב"ם:
עניו מאוד" – ענוה שארפקייט און אייזיגער טעמפעראמענט ווען "פירוש המשניות" – וואס ער האט
טראץ די אומזיסטע עס האט זיך געהאנדלט מיט פסקי הלכות ,און שוין אפגעשריבן איידער ער איז אנגעקומען
א געוואלדיגע צוגעלאזנקייט און ווייכקייט ווען קיין מצרים ,אנהייבנדיג אלס דריי-און-צוואנציג
פארפאלגונגען עס האט זיך געהאנדלט מיט השקפה און דער יעריגער בחור אין מאראקא און עס ענדיגנדיג
המון עם .ווען ער האט געשריבן איגרות און
ווי מיר ווייסן ,האט דער תקופת הגאונים פסקי דינים ,האט ער זיך נישט געשראקן פון קיין ביים אנקומען אין מצרים זיבן יאר שפעטער.
זיך געענדיגט מיט דער פטירה פון רב האי גאון רב אדער גדול ,ער האט זיך ניטאמאל געשראקן "משנה תורה" – וואס ער האט
אין טיפן עלטער פון ניין-און-ניינציג יאר אלט, פון קיין שארפע פיילן וואס מ'האט געוואנדן אנגעהויבן צו שרייבן גלייך נאכן ענדיגן דעם
אום ד' אלפים תשצ"ח ,פינקטליך הונדערט אין זיין ריכטונג ,און האט גאר געקענט שרייבן פירוש המשניות ,אין עלטער פון דרייסיג יאר
יאר איידער'ן געבורט פונעם רמב"ם .דעמאלט שארף קעגן חשוב'ע אנערקענטע רבנים אויב ער אלט ,און עס פארענדיגט צען יאר שפעטער
האט זיך אנגעהויבן תקופת הראשונים און די האט געהאלטן אז זיי פארדרייען די הלכה אדער (טראצדעם וואס ער האט נאך געארבעט די
תורה האט זיך פארשפרייט איבער אלע עקן קומענדיגע פאר יאר עס מסדר צו זיין ,און
פון דער וועלט ,און עס איז מער נישט געווען ענליכס. דערנאך דורכאויס די איבעריגע יארן פון זיין
די הויפט צענטראלע ישיבה און מקום תורה אין ווידער ווען עס האט זיך געהאנדלט מיט לעבן האט ער דאס כסדר איבערגעפרישט מיט
נייע ווערסיעס).
"מורה נבוכים" – וואס האט אים אויך
געדויערט ארום פיר יאר צו פארשרייבן ,צווישן
די יארן ד' אלפים תתקמ"ז און תתקנ"א ,עס
פארענדיגנדיג קנאפע פערצן יאר איידער זיין
פטירה.
אויב זיין פירוש המשניות איז געווען א
שיינע ארומנעמענדע ארבעט וואס האט אים
געדויערט זיבן יאר צו שרייבן ,איז זיין משנה
תורה געווען פיל שווערער צו שרייבן און ער איז
שוין אויסגעשטאנען התנגדות דערויף ,און אויב
אויף זיין משנה תורה איז ער אויסגעשטאנען
קריטיק איז דאס געווען א גארנישטל קעגן דעם
שפעטערדיגן שארפן פולמוס איבער'ן מורה
נבוכים וואס ער האט שוין פארפאסט אין די
עלטערע יארן.
דער אמת איז אז אפילו ָאן די דאזיגע גרויסע
שבט תשע״ט 27 ספרים שאפע
| עט סופר מהיר |
פונעם פריערדיגן ראש הגולה האט א געוויסער אויסשליסליכער מאכט סיי אין גשמיות'דיגן בבל .פאקטיש ,איז נאך יא אנגעגאנגען עפעס א
פשוט'ער איד געוואלט איבערנעמען דעם אמט לעבן און סיי אין רוחניות'דיגן לעבן פון די קליינע ישיבה אין בבל ,וואס האט נישט געהאט
אדאנק געלט און איינפלוס ביי דער רעגירונג, קיין שום השפעה איבער כלל ישראל אין די
און דער רמב"ם האט יענעם אינדארסירט ארטיגע אידן. אנדערע לענדער .דאס האט זיך אבער געטוישט
וויבאלד ער האט באקומען בריוון פון בבל אז רב שמואל האט זיך געפירט מיט ריכטיגע אין די צייטן פונעם רמב"ם ,ווען עס איז דארט
יענער איז א חשוב'ער איד .למעשה האט דאס גינוני מלכות ,זייענדיג אנגעטון ווי אן אויפגעקומען א גרויסער תלמיד חכם און גאון
געקרענקט פאר רב שמואל ,וואס האט גענצליך אראבישער פרינץ מיט קעניגליכע קליידער, עצום בתלמודים ,רב שמואל בר עלי גאון,
נישט געגליכן דעם "ראש הגולה" אמט האלטנדיג זיצנדיג אויף א גאלדענעם קייזערליכן שטול ,און וואס האט געפירט א ישיבת "גאון יעקב" מיט
אז דאס גייט אויפ'ן חשבון פונעם ראש הישיבה האבנדיג זעכציג באדינער און שומרים אונטער אן אימפעריע פון אמווייניגסטנס צוויי טויזנט
מיט זיין פיל-וויכטיגערן רוחניות'דיגן איינפלוס, זיך – אלס זכר צום "שישים גיבורים סביב לה" תלמידים וואס זענען געזעצן טאג-טעגליך פאר
און געוויס נישט ווען מ'האנדלט מיט א פשוט'ן פון שלמה המלך .נעבן אים האט זיך געפונען
איד .ווען דער רמב"ם איז געוואויר געווארן דער "מתורגמן" וואס האט איבערגעזעצט אלעס אים און געלערנט תורה פון זיין מויל.
דערפון ,האט ער שנעל געשיקט א בריוו זיך וואס דער ראש ישיבה האט געזאגט ,און אזוי רב שמואל איז געווען א לוי וואס האט
צו אנטשולדיגן פאר רב שמואל ,און האט זיך ארום האט ער גענאסן גרויס כבוד פון די מאסן, געהאט א כתב-יחוס ביז משה רבינו ,און איז שוין
טאקע ארויסגעצויגן פונעם ראש הגולה ויכוח, אזש די באקאנטע רייזנדע אין יענער תקופה ,רבי געווען א זון פון רב עלי וואס איז אויך געווען
אבער רב שמואל האט שוין געקוקט מיט אן פתחיה מרעגנסבורג און רבי בנימין מטאלעדא, דער ארטיגער ראש ישיבה און איז נפטר געווארן
אומגינסטיג אויג אויפ'ן רמב"ם זינט דאן ,און ווען רב שמואל איז נאך געווען יונג .דאן האט
האט אים שטענדיג פרובירט צו "כאפן" ביי באשרייבן אים גאר שיין אין זייערע מסעות. א געוויסער גאון רבי שלמה איבערגענומען ,און
טעותים און פארקלענערן זיין נאמען און זיין עס זעט זיך ארויס אז ער האט דאס דווקא ער האט מסמיך געווען רב שמואל וואס האט
געטון כדי צוריקצוברענגען די אלטע גלאררייכע אים איבערגענומען אומגעפער 120יאר נאכדעם
השפעה. עפאכע פון יהדות בבל ,ווען עס איז געווען דער וואס די טויערן פון חכמה האבן זיך פארמאכט
איינמאל האט א באגדאדער ת"ח אנגעפרעגט הויפט "גאון" וואס גאנץ כלל ישראל האט זיך אין בבל מיט רב האי גאונ'ס פטירה .רב שמואל
ביים רמב"ם ,אויב מ'מעג פארן מיט א שיף אויף צוגעהערט צו אים ,און האט זיך אויך עטוואס איז געווען גאר א כאריזמאטישער מענטש וואס
א טייך אום שבת ,אויף וואס דער רמב"ם האט געפירט בגינוני מלכות כדי ארויפצוברענגען האט באוויזן ארויפצורוקן דעם כבוד התורה אין
געענטפערט אז ס'איז מותר .ווידער אין בבל איז כבוד התורה ביי די מאסן .אבער צו זיין מזל בבל ,מיט פילע קלענערע ישיבות אונטער אים
געווען דער מנהג אז מ'האט דאס נישט געטון, האט אין דער זעלבער צייט אויפגעשיינט דעם און אונטער זיין אויפזיכט ,ווען נאר די עלטערע
און רב שמואל האט געטראפן אן ארט זיך צו דמות פונעם רמב"ם ,א זאך וואס ער האט נישט בחורים האבן געקענט האבן די זכיה צו קומען
דינגען אויפ'ן רמב"ם און שרייבן בריוו אז זיין געקענט אראפשלינגען וויבאלד דער רמב"ם איז צום צענטראלן "ישיבת גאון יעקב" צו לערנען
פסק איז נישט אויסגעהאלטן (עי' שו"ת הרמב"ם געווען א בקי בתורה ובהלכה ובהשקפה און אין
סי' ס"ז-ס"ט) .אזוי האט ער כסדר געזוכט די שבע חכמות ,מיט א גלענצנדן פעדער ,א זאך ביי אים זעלבסט.
אונטערצומינעווען דעם רמב"ם ביי יעדער וואס רב שמואל האט נישט פארמאגט ,און האט אלע לענדער נעבן בבל ,ווי פרס ,מדי,
פיל באשטייערט צום איבערוויגנדן השפעה סוריא ,א.א.וו .האבן זיך געוואנדן צו אים און
געלעגנהייט . פונעם רמב"ם וואס האט אריינגעדרינגען אפילו זענען געווען אונטערטעניגט צו אים ,און אידן
פון אזוי ווייט ווי דער היימישער אוקריינישער
פארזעצונג איבער די ספרים פונעם רמב"ם אין בבל זעלבסט. קיעוו האבן אויך געשיקט הלכה'דיגע פראגעס
זי"ע וועלכע האבן מעורר געווען שערוריות און עס איז געווען נאך אן אומגליקליכן צו אים .עווענטועל איז ער אויך געווארן דער
פאקטאר וואס האט דעמאלט צוגעשפילט "ראש הגולה" אין בבל ,וואס האט אים געגעבן
נאך ,אין קומענדיגן "לבלר" בס"ד. צו זייער אנגעצויגנקייט ,אז נאך דער פטירה
הלכה און צענדליגער הונדערטער ספרי שאלות־ותשובות; ספרי־ <<< פארזעצונג פון זייט 23
קבלה; פלפול און דרוש; מוסר און חסידות; דקדוק; תכונה; דברי־ריב, אלע תורה'דיגע ,אידישקייט און וועלטליכע געביטן :מדרשים און
פולמוס'לעך און מחלוקת'ן ,היציגערע און שטילערע; היסטאריע און ענליכע ספרי חז"ל; בלויז אויף די הגדה־של־פסח זענען געדרוקט
געווארן טויזנטער חיבורים ,א געוויסע לייברערי אין ירושלים באזיצט
ביאגראפיעס; דאקטעריי און ביאלאגיע. א זאמלונג פון איבער פינף טויזנט געדרוקטע הגדות! און וואס איז
נו ,זאגט זשע איר אליין .זענען מיר נישט דער "עם־הספר"? מכוח טויזנטער טויזנטער אנדערע געדרוקטע ספרים? ספרי־פיוט,
איז דאך נישט מער ווי לאגיש צו פארשטיין אז אזא געלערנט און מליצה און שירה; "ספרי רומ"ל" ,חומשים'לעך ,סידורים און מחזורים,
אינטעליגענט פאלק ,מיט אזא רייכע תורה־קולטור און וואס האט קינות'לעך און סליחות'לעך ,בענטשערלעך און תחינות; תשובות
געשאפן אזויפיל און אזעלכע נוצליכע ספרים ,טראגט מיט זיך א רייכע הגאונים; מפרשי־המקרא ראשונים און שפעטערע; מפרשי־הש"ס
ראשונים און אחרונים; ספרי־חקירה און הגיון; הונדערטער ספרי־
היסטאריע וואס נוגע ספרים דרוקעריי.
(פארזעצונג אי״ה אין ׳לבלר׳ חודש אדר א׳)
ספרים שאפע שבט תשע״ט 28
שר
התורה
א שמועס מיט הרב יואל שפיצער,
ראש מכון ש"ר התורה ,וועלכער
ווידמעט זיינע יארן צו דרוקן די ספרים
פון זיין זיידן דער בעל שמן רוקח זי"ע
פארוואס האט מען געדרוקט די דרשות אין טייענדיג בעפאר די יומא דהילולא קדישא פון דעם צדיקש
לומד'ישע ספרים?
נשגב וועלכער האט געשאקלט וועלטן מיט זיין גרויסן
ווען דער זיידע האט געדרוקט די תשובות כח התורה ,רעדן מיר מיט די חברי מכון "שר התורה"
שמן רוקח האט ער געהאט א רצון אז עס זאל זיין וועלכע געבן זיך אפ מיט די הוצאת ספרים וועלכע זענען
א ספר מיט וואס יעדער איינער זאל זיך מחיה געשריבן געווארן דורך דעם גרויסן גאון הדור והדרו ,דער
זיין ,ס'זאל זיין א דבר השווה לכל נפש ,און נישט צדיק יסוד עולם בעל "שמן רוקח" ,און אז איר האט נאכנישט צוגעטראפן ,שר
בלויז פאר בעלי פלפול און גרויסע לומדים, איז ראשי תיבות ש'מן ר'וקח .אט מאכן זיי אצינד א ברכת הנהנין צוזאמען מיט די
דערפאר האט ער אריינגעדרוקט אין ענדע לומדי תורה ,נאכדעם וואס די פראפעסיאנאלע און איבעגעארבעטע ספרים פון
פונעם חיבור עטליכע לאנגע דרשות .דאס איז בעל שמן רוקח ,וואס עטליכע פון די בענדער זענען שוין ערשינען פונלאנג און
אין צוגאב פונעם גאונ'ישן ספר "שב שמעתתא"
דער זעקסטער באנד שערי דעה ווערט אין די יעצטיגע וואכן פובליצירט.
וואס ער האט געדרוקט.
צוריק צו אונזער מכון .מ'האט זיך פון וואו צו ציען מיינע יחוס פעדימער ,דאס איז צום ערשט ,אויב איר קענט אביסל מיטטיילן
ארויפגעשארט די ארבל און זיך גענומען מפענח דער זיידע רבינו הגאון שר התורה רבי אלעזר איבער אייער שייכות צום גרויסן גאון וצדיק
זיין די הייליגע דרשות .באלד האבן איך באקומען
שכר על הדרישה ,ווען מיר האבן נישט לאנג לעוו בעל שמן רוקח זי"ע. בעל שמן רוקח זצ"ל.
דערויף זוכה געווען ברוב חסדי השי"ת א חתן עס זאגט זיך און שרייבט זיך גרינג ,אבער עס די געשיכטע איז שוין היפש אן אלטע.
צו ווערן .פון וואו ווייסן מיר אז עס האט געהאט איז בפועל נישט אזוי לייכט .וועלנדיג ברענגען פאסירט האט דאס פאר א קנאפע זיבעצן
א שייכות מיט אונזער ארבעט? הערט א פלא פון א חידוש צום טיש האב איך אנגעהויבן צו מלקט יאר צוריק ,נאך אין די יארן ווען מיר האבן
א מעשה ,דער שידוך האט זיך געשלעפט א וואך זיין ,ביז ס'איז געלונגען ב"ה צו נעמען אלע זיך געפונען בין כותלי הישיבה ,איז אונז דאן
צייט ווארטנדיג אויף געוויסע אינפארמאציע און דרשות פונעם זיידן וואס ער האט גע'דרשנ'ט אויסגעקומען אז מיר האבן פארמאגט עטוואס
למעשה בין איך א חתן געווארן ביומא דהילולא ברבים אין פארשידענע שטעט ,אריינגערעכנט
קדישא פון דעם גרויסן זיידן בעל שמן רוקח זי"ע די דרשות וואס דער זיידע האט געדרוקט אין פרייע צייט אין די נאכט שעות וכדומה.
פארשידענע באקאנטע לומד'ישע ספרים ,וואס נו ,וואס טוט א בחור'ל אין זיין פרייע
– צום גענויען טאג פון כ"ז שבט! די דרשות זענען צעזייט און צעשפרייט ,און מיר צייט? ער איז עוסק אין ספרים! ס'האט מיר דאן
נאכן באקומען דעם קלארן צייכן אז דער אנגעכאפט א שטארקן חשק אוועקצוגעבן די
גרויסער זיידע בלייבט נישט שולדיג ,האב איך האבן דאס צוזאמגענומען תחת פונדק אחת. צייט לברר מקחו של צדיק ,וויסנדיג אז איך האב
פארשטאנען אז מען דארף גיין ווייטער און נישט
אויפגעבן.
כ'וויל דא אבער באטאנען אז אונזער מטרה
שבט תשע״ט 29 ספרים שאפע
הוספות בכתב יד קדשו פונעם שמן רוקח אויף זיין אייגענעם חיבור איז נישט צו פארשפרייטן דעם מופת פארן ציבור
כדי צו שלעפן נדבנים לטובת דעם מכון ,ווייל
פון די תקופה ווען דער הייליגער נודע ביהודה זאך וואס מאכט זיך איינמאל אין עטליכע יאר. געבן א נדבה לכבוד המחבר איז צו אן איידל ענין
איז געווען אויף דער עלטער און זיך געשריבן צו זייער וואנדער האט ער עס געזאגט ווי אשרי אז מען זאל דאס אויסניצן פאר פראפאגאנדע
מיט אים שווערע לומדישע תשובות ,אויף וואס צוועקן ,און כאטש וואס דער זיידע זי"ע האט
דער נודע ביהודה האט צוריקגעשיקט בריוו מיט יושבי... קלאר געשריבן אין די הקדמות פון די ספרים
א געוואלדיגן כבוד ,ווי עס איז געדרוקט אין דארט האט ער אויך מחבר געווען זיין אז ער וועט נישט שולדיג בלייבן פאר די וואס
ערשטן ספר שו"ת "שמן רוקח" .מען קען זען אין העלפן דרוקן זיינע ספרים ,און דאס איז שוין
תשובת נודע ביהודה. דער אנהייב פון זיין הקדמה "אנכי צעיר לימים אסאך מאל מקויים געווארן ,פארט דארף מען
וואו קומט צו אן אויבערפלאך זיינע ואם יש ישן על כן זחלתי ואירא" .מיר רעדן דא עס מיינען ערנסט לטובת המחבר ,און נישט סתם
געבן צו אויסנוצן די ברכה פונעם צדיק ,וד"ל.
אזוי האבן מיר פארגעזעצט די ארבעט מיט
א פלייס ,און טאקע זוכה געווען צו באשיינען
דעם עולם הספרים מיט צוויי הערליכע בענדער
"דרשות שמן רוקח" וואס איז צעכאפט געווארן
און איז שוין היינט ממש נישט דא צו באקומען.
נאכ'ן באקומען חשק פון דעם הערליכן סעט,
זענען מיר געגאנגען ווייטער מיטן באארבעטן
דעם הייליגן ספר "יבין שמועה" על התורה,
דאס איז אויך ערשינען אויף אן אויפלאגע פון
צוויי שיינע בענדער .לעצטנס איז אויך ערשינען
דער וואונדערבארער גאונ'ישער ספר אויף
כללי הש"ס 'שערי חכמה-שב שמעתתא' ,דארט
שטארצט ארויס זיין געוואלדיגע בהירות און
יד החזקה אין יעדע ווינקל פון כל התורה כולה
(אן א קאמפיוטער פארשטייט זיך .)...ווען הגאון
רבי מרדכי בנעט זצ"ל האט ערהאלטן דעם ספר
האט ער זיך אויסגעדריקט מיט התפעלות אז
דעם ספר האט א ילוד אשה נישט געקענט מחבר
זיין (זע מער אין קונטרס שר התורה דערוועגן).
אזוי האבן מיר ממשיך געווען צו באארבעטן די
הייליגע ספרים פון זיידן ,איינס נאכ'ן צווייטן,
מיט דער ברייטהארציגער שטיצע פון נכדי
רבינו וואס האבן זיך אוועקגעגעבן בלב ונפש
אנטיילצונעמען אין די הוצאות.
לאמיר אריינבליקן נענטער בבית מדרשו
פונעם שמן רוקח .ווער איז דאס געווען?
דער גרויסער אור האט אנגעהויבן שיינען
אזוי פרי ווי ביי די 17יאר ,דעמאלט איז דער
זיידע געווארן געקרוינט אלס דער דיין און זיין
געבורטס-שטאט וואוידסלא .קוים צוויי יאר
שפעטער האט ער שוין באקומען א כתב רבנות
און די כתר ההנהגה אינעם שטאט פילץ ,וואס
איז געווען באקאנט אלס אן עיר מלאה חכמים
ונגידים.
ס'איז אינטערעסאנט צו דערמאנען אז פאר
געוויסע גרויסע נגידים איז נישט געפאלן די
געדאנק אז אזא יונגער מענטש ווערט רב אין
שטאט ,און זיי האבן באשלאסן צו פארהערן
דעם רב ,ער זאל זאגן בעל פה די יוצרות וואס
די אשכנזים זאגן ביים צווייטן שבת חנוכה – א
ספרים שאפע שבט תשע״ט 30
מיט די באקאנטע פארצייטישן סדר א בריוו בכתב יד קדשו פונעם שמן רוקח זי״ע שטענדיגע עבודת הקודש און לייסטונגען עלי
פון פארקויפן די ספרים דורך אריינשרייבן אדמות?
"פרענומעראנטן" אין סוף ספר .דאס איז געווען ער האט געהאט צו שרייבן זיינע ספרים .צו
עפעס וואס דער הייליגער שמן רוקח האט נישט פארשטיין פארוואס ער האט זיך אזוי שטארק זיין לעבנס-ציל כל ימי חייו איז געווען
בלויז שטארק איינגעפירט ,נאר ער האט גאר מוסר נפש געווען צו דרוקן זיינע חיבורים ,דארף אויפצושטעלן א דור פון תלמידים הגונים ,אין
אוועקגעשטעלט א העפטיגן קאמפיין דערפאר, מען נישט מער ווי כאפן א בליק אין דעם ערשטן דער צייט וואס ער האט פרובירט אויסצוראטן
און בעפאר ער האט געדרוקט די ספר יבין באנד וואס ער האט ארויסגעגעבן אין זיינע יונגע פון זיינע נאנטע די דאן-פארשפרייטע דרך
שמועה על התורה ,האט ער ארויסגעגעבן א הלימוד פון פלפולים של הבל והבאי ,אזויווי
קונטרס'ל וואס ער איז מברר "הלכה למעשה" אז צוואנציגער יארן ,שו"ת שמן רוקח. ער שרייבט ארויס אין זיין הקדמה צום ספר
מצוות כתיבת ספר תורה בזמן הזה לויט אסאך דארט שרייבט ער היות קיינער ווייסט נישט "שערי חכמה – שב שמעתתא" .און ער האט
ווען מען וועט אנקומען צום עולם האמת ,און ער כסדר געמאנט און געפאדערט אז מען זאל נישט
ראשונים איז בעיקר דורך דרוקן ספרים. וויל אז עס זאל זיין שפתותיו דובבות בקבר ,האט
נאך זיין לאנגע אריכות אין דעם קונטרס'ל, ער זיך גענומען דערצו צו מזכה צו זיין נשמתו אפטרעטן פון עומק הפשט.
שרייבט ער אז אפילו אויב איינער האט גענוג הטהורה מיט דעם וואס מען וועט נאכזאגן אין די אלע שטעט ווי ער האט משמש
געלט אליין צו דרוקן זיינע ספרים ,איז נאך אלץ שמועה משמו ,נאך די הונדערט און צוואנציג. געווען ברבנות ,האט ער זיך אויסגענומען די
דא אן ענין צו מזכה זיין אנדערע אידן אין דעם און מיט אט דער הייליגקייט פאר זיינע אויגן, ערשטע תנאי אז די בעלי בתים מוזן צושטעלן
גרויסן מצוה פון כתיבת ספר תורה .באזונדער האט ער געשטעלט זיין שטרעבן און לעבנס- די גאנצע סכום אויפצוהאלטן די ישיבה .ער
טוט ער שטארק שטיצן דעם געדאנק דירעקט האט איבערגעגעבן די הייליגע שיעורים ביז
יא ארויסצושרייבן ווער עס זענען די וואס געבן פליכט. צו זיינע לעצטע טעג ,און אפילו ווען ער האט
פרענומעראנטן כדי מ'זאל זיך פון זיי אפלערנען, ער האט זיך מטריח געווען בטירחא דגופא שוין נישט זוכה געווען צו זען די ליכטיגקייט
און דאס וועט אנווארעמען נאך אידן צו העלפן ומומונא ,און איז אראפגעפארן צום דרוקעריי פון דער זון ,האט ער ווייטער ממשיך געווען
וואו ער האט זיך אויפגעהאלטן פאר לאנגע צו געבן די שיעורים ,ווי ס'ווערט געברענגט
דרוקן ספרי קודש. חדשים ,אונטער שווערע אומשטענדן ,און אפילו אין אלף כתב אז ער האט געהאט די גמרא אפן
דער זיידע האט פארשפרייט דעם קונטרס'ל אויף די עלטערע יארן ,אלעס כדי עס זאל זיין פאר זיך געבנדיג די שיעורים ,און קיינער האט
אין אלע שטעט ,און ס'איז אויפגענומען געווארן א טובה פאר זיין נשמה ווען ער פארלאזט די נישט געקענט באמערקן אז ער זעט נישט די
מיט גרויס שעצונג .די בעסטע באווייז איז דאס אותיות פון אינעווייניג ,ווייל ער האט אייביג
אז עס האט געברענגט שווערע הונדערטער וועלט. געמישט דאס בלעטל ווען מען האט געדארפט
פרענומעראנטן חותמים וועלכע האבן זיך עס איז אינטערעסאנט וויאזוי ער בעט זיך
אנגעשלאסן אין זיין קאמפיין ,ווי ער שרייבט אין אין זיין הייליגע צוואה ביי זיינע תלמידים און אריבערמישן...
אייניקלעך ,מ'זאל לערנען זיינע ספרים ווען באזונדער איז דער זיידע זי"ע געווען
פתיחה פון ספר יבין שמועה. מ'האט נאר א געלעגנהייט ,און מען זאל זיי פערזענליך פארמישט אין די שווערע מלחמות
מיט וואס איז דער מכון באשעפטיגט היינט איבערדרוקן און פארשפרייטן .אויך האט ער קעגן די גרופעס וואס האבן געלאקערט אויף
געבעטן מ'זאל שרייבן אויף זיין מציבה נאר די אונזער הייליגע מסורה ,און באוויזן מעורר צו
און וואס זענען די פלענער אויף ווייטער? נעמען פון די ספרים וועלכע ער האט מחבר זיין אנדערע גדולי דורו איבער די גרויסע סכנה
מיט'ן אויבערשטנ'ס הילף האפן מיר צו שיקן געווען ,און נישט קיין טיטלען וכדומה .אזוי האט
אין דרוק אין די נאנטע טעג בסייעתא דשמיא ער טאקע זוכה געווען אז זיינע אייניקלעך האבן פון די כת המחדשים.
א פרישע הערליכער באנד ,וואס וועט זיין דער איבערגעדרוקט די ספרים מרוב הערצה צום ס'איז באקאנט די ראלע וואס ער האט
ערשטער אין דעם סעט שערי דעה ,וועלכע געשפילט אינעם פולמוס פון די מחלוקת צווישן
וועט אי"ה באשטיין פון פיר הערליכע בענדער, הייליגן זיידן. די ש"ס דרוקערס אין סלאוויטע און אין ווילנא,
און וועט גערופן ווערן מהדורת הנגיד ר' שלמה עס רעדט זיך פון אסאך ספרים ,פון וואו ארויסקומענדיג קעגן די עוולה פון די ווילנא
משה שעכטער הי"ו .אצינד איז אונזער ציל און האט ער געהאט די געלטער צו דעקן די הוצאות דרוקער וועלכע האבן געפעלשט א בריוו אין זיין
מטרה צו קענען פארענדיגן איבערארבעטן די נאמען( .זע באריכות אין קונטרס "שר התורה"
קומענדיגע דריי שערי דעה בענדער ,אז עס זאל הדפוס? געדרוקט סוף ספר "יבין שמועה" וועלכע מיר
ערשיינען לאור עולם. האבן ארויסגעגעבן).
מיר זענען בס"ד אויך אריינגעשפרינגען אין אזוי האט ער אויפגעטון אסאך פאר
א פרישן מאסיוון פראיעקט ,צו דרוקן די כתבי אידישקייט מיט זיין גרויסע כח התורה והעבודה,
ידות וואס זענען נאכנישט ערשינען קיינמאל ביז ווען ער איז נסתלק געווארן לגנזי מרומים
לאור עולם ,דאס איז דער ספר מעשי רוקח אין שנת תקצ"ז זייענדיג איינגעוויקלט אין טלית
אויף גאנץ סדר נזיקין .די כתבי ידות געפינען ותפילין במעמד בני המשפחה ,זיך גרייטנדיג צו
זיך בבית גנזיו פון כ"ק אדמו"ר מגארליץ-ב"פ תפילת שחרית האלטנדיג ביי די ווערטער 'ואין
שליט"א ,וואס האט ברוב טובו אונז געשאנקען
דעם זכות זיך אפצוגעבן מיט די הייליגע כתבי יחיד כיחידו' ביים פיוט יגדל אלוקים.
ידות און זיי ארויסגעבן פאר דער וועלט אין א פאר וועלכן ציל האט דער שמן רוקח
הערליכער אויפלאגע .ויה"ר שתשרה שכינה
געשריבן אזויפיל ספרים?
במעשי ידינו . אויסער זיין גרויסע גדלות און צדקות ,איז
א באזונדערע וואונדער די גרויסע מסי"נ וואס
שבט תשע״ט 31 ספרים שאפע
| ספרים מארק |
פארוואס האבן מיר געכאפט א
שנעלקע?!
והמצוות". איז דאס אן אייניגער באגריף פאר גאנץ כלל אס אז א איד דארף דורכגיין כלד
ישראל? די ספרדים ,תימנים ,מאראקאים און
וואס איז דאס ליטאים ברויכן לערנען דעם זעלבן נועם אלימלך התורה כולה ווייסן אלע אלס א
'שרשי התורה'? און מאור ושמש ווי די אלגעמיינע חסידים ,און יסוד מוסד .די פראגע איז נאר,
די חסידים ברויכן דען לערנען חידושי רבי חיים וואס מיינט דאס כל התורה
דאס איז דאך פשוט אז די ערשטע קומט כולה? ווי אזוי קענען מיר דאס
תורה שבכתב ,דערנאך נ"ך ,די כ"ד ספרי קודש, ווי די אלגעמיינע ליטאים און ישיבה-לייט? באווייזן? וואס קען אונז דערצו
און אזוי ווייטער משניות ,ברייתות און תוספתא, מיר ברויכן דאס אלעס וויסן כדי מיר זאלן
תלמוד בבלי און תלמוד ירושלמי ,מדרשי חז"ל. קענען דערגיין וואס מען האט אלץ געלערנט ארויסהעלפן?
מיט אונז ...וואס האט מען געלערנט מיט א "פארוואס האבן מיר געכאפט א שנעלקע
דאס אלעס זענען זיכער פון די שרשי התורה. מענטש איידער ער איז אראפגעקומען אויף דער פונעם מלאך הארט איידער מיר זענען
בעפאר כלל ישראל איז געגאנגען אין גלות אראפגעקומען אויף דער וועלט?!" – דאס איז
אריין ,האט דער אויבערשטער אראפגעשיקט וועלט? געווען די ווארעמע אבער פאדערנדיגע פראגע
דער ענטפער איז א פשוט'ע .מען האט מיט פון הרב רבי מאיר דוד פארקאש – א איד מיט
אונז אלעמען געלערנט די "עיקרי שרשי התורה א קאכענדיגע נשמה ,באקאנט אלס דער מלחין
פונעם ממלא כל עלמינ'דיגן תנועה וועלכע
שפאלט הימלען און גרייכט ביז דער אכטער
נאטע און שיינט אריין די השגחה פון גאט איבער
דער וועלט פאר אלעמען אומעטום – וועלכע
האט אפגעהילכט אינעם בארימטן פארקאש
טליתים הויפט פאבריק אין וויליאמסבורג.
"און וואס האט בכלל אויסגעפעלט אז מיר
זאלן לערנען כל התורה כולה בעפאר מיר קומען
אראפ אויף דער וועלט און פארוואס האט מען
עס געדארפט דערנאך פארגעסן?" האט ער
פארגעזעצט פאכענדיג מיט זיין האנט ,צייגנדיג
אז די פראגע איז נאך ווייט פון פארענדיגט.
מיט נישט גרויס בקיאות האט אונזער ענטפער
נישט געשפעטיגט צו קומען ,ווען אינסטינקטיוו
ענטפערט זיך דער באוואוסטער תירוץ :ווייל
אויב וואלטן מיר נישט געהאט פון פריער
געלערנט תורה וואלט דאן געווען אסאך
שווערער אנצוקומען צו קענען דעם תורת
אמת דא אויף דער וועלט .דעריבער האט
אויסגעפעלט אז מיר זאלן דאס לערנען פאר מיר
נידערן אראפ לאור עולם ,כדי מיר זאלן שוין
פארמאגן אן אחיזה אין די תורה הק'.
דאס אלעס איז וואויל און פיין ,און וואויל
באקאנט .וואס באדייט אבער כל התורה כולה?
ספרים שאפע שבט תשע״ט 32
אויפדעקונג פון הגאון רבי מאיר שפירא זצ"ל ר"י חכמי לובלין
אין יארע תשע"ט לפ"ק | הרב מאיר דוד פארקאש הי"ו איבער
דער פונדאמענטאלער וויכטיגקייט פון דורכלערנען אויף דער
וועלט כל התורה כולה און דער אלטערנאטיווער מיטל דערצו
פון גדולי וצדיקי עולם | צוויי-און-פערציג-בענדערדיגע
סעריע פון ספרי "האוצר היומי" אין העפטיגן שוואונג
כדי מ'זאל שפעטער אליינס האבן די בחירה פונעם בעל שם הקדוש איז נישט געווען קיין אויף דער וועלט אן אור מופלא רום מעלה ,וואס
און נסיון צו לערנען דעם אמת'דיגן תורת ה'! צופיל באמבאסטישע פרישע חידושים אויפ'ן דאס איז רבי שמעון בר יוחאי וועלכער האט
שטייגער פון די פריערדיגע תקופות – נשתכח פארפאסט די סודות התורה ,מחבר געווען דעם
"יונגערמאן" ,ווענדט זיך צו אונז רבי מאיר דרך הבעש"ט ,ווי עס איז באקאנט פון פריערדיגע
דוד" ,מען קען אייך פרעגן וואו שטייט איין דער – וויבאלד ווען דער בעש"ט הק' ותלמידיו זענען ספר הזוהר און די תיקונים.
הייליגער תוספתא? מען קען אייך פרעגן צי נסתלק געווארן האבן זיי מיטגענומען מיט זיך ווען אידן האבן זיך דערזען אין גלות,
איר האט שוין אמאל געהאלטן א באנד פונעם האט פון זיי געפעלט דער גרויסער אור פון די
תלמוד ירושלמי אין אייערע הענט? האט איר דעם גאנצן אור. ספרי הזוהר וואס איז געווען פארלוירן פאר
שוין אמאל אריינגעבליקט אין איינס פון די א קיימא לן פון זיבן הונדערט יאר .מיר האבן
צענדליגער מדרשים וועלכע איז פון די סאמע די תורה איז דעם זוהר אינגאנצן דרייצן הונדערט יאר בערך,
באדייטנסטע שרשי התורה? וואו האלט איר אויך דיינס! צייכנט רבי מאיר דוד צו מיט א בקיאות אין די
ערגעץ מיט די ברייתות?" אלזא ,מען האט געלערנט מיט אונז כל קאפיטלען היסטאריע.
ווייסט איר וויפיל אומצאליגע מאל עס התורה כולה! פארוואס? ווייל יעדער איד ברויך שפעטער איז געקומען דער רמב"ם ז"ל
שטייט אין ספר הק' תנא דבי אליהו אז א מענטש דורכגיין כל התורה כולה בעפאר ער קומט וועלכער איז געווען דער ערשטער וואס האט
דארף דורכלערנען מקרא ,משנה ,גמרא און מחבר געווען זיינע פילע ספרים לויט פסקי
צוריק צום בי"ד של מעלה. הלכות אויפן זעלבן 'סדר' לויט ווי רבינו הקדוש
אגדה?! כל התורה כולה באלאנגט פאר יעדן איד אן
האט מסדר געווען די ששה סדרי משנה.
אויסנאם. שפעטער האט דער טור מבאר געווען די אלע
"פארוואס האב איך געכאפט א שנעלקע און הלכות מער בפרטיות לויט ווי עס איז אונז נוגע
געווען אמאל א איד ,א גאון עולם ,רבי מאיר ד.ה .פון צאת החמה ביז צאת הנשמה .דאן איז
שפירא ז"ל ,ראש ישיבת חכמי לובלין .רבי מאיר פארגעסן דאס לערנען?" געקומען דער הייליגער בית יוסף ,דער מחבר,
שפירא האט געוואוינט אין פוילן און ער האט און האט די אלע הלכות הערליך צעטיילט און
זיך אמאל באגעגנט מיט א גרופע ברסלב'ער צוזאמגענומען אויף מער א לייכטערן פארנעם
חסידים וועלכע זענען געווען אונטערוועגנס פון מיט דעטאלירטע סימנים .ואחריו בקודש איז
פוילן קיין אוקריינע אבער האבן נישט געקענט געקומען דער הייליגער רמ"א און די נושאי
אין יענע אומשטענדן דורכגיין דעם גרעניץ
אנצוקומען אויף ראש השנה צו דער שטאט כלים ,ובנ"י יוצאים ביד רמ"א.
אומאן אין אוקריינע ,האט ער זיך געפרייט זיי אין דער זעלבער צייט איז נתגלה געווארן
אריינצונעמען ,זיי מכבד זיין מיט אש"ל אויף די הייליגע תקופה פון מרן האר"י הק' וגוריו,
גאנץ יו"ט אין זיין בארימטן ישיבה .און ווי ובראשם תלמידו המובהק הגאון רבי חיים
ויטאל זי"ע ,די גדולי המקובלים וועלכע האבן
מוהרא"ש ז"ל פלעגט דאס דערציילן. מגלה געווען רזין דרזין און דערמיט באלאכטן
פארוויילנדיג מיט זיי האט ער באמערקט
ווי די חסידים האלטן גמרא'לעך אין די הענט, די וועלט.
עס איז פרייליך אויף דער וועלט! ער פרעגט זיי, עטליכע הונדערט יאר שפעטער דערויף איז
וואס איז דאס? האבן זיי געזאגט אז זיי האלטן אראפגעקומען אויף דער וועלט דער אור שבעת
אינמיטן לערנען מסכתות הש"ס ,איינער האט הימים ,דער בעש"ט הק' זי"ע ותלמידי תלמידיו
געלערנט מסכת חולין און א צווייטער מסכת
כריתות און א דריטער מסכת מנחות אא"וו ,און די רועי ומאורי החסידות נבג"מ.
דאס איז צוליב דעם וואס זיי גייען אדורך כל אט דא הייבט זיך אן דער פראבלעם,
ערקלערט אונז רבי מאיר דוד .נאך דער פטירה
שבט תשע״ט 33 ספרים שאפע
| ספרים מארק |
היומי וואס אנטהאלט פופצן שיעורים א טאג, חידושי-תורה חיבורים אן אויפהער איז קיין התורה כולה אויף א סדר.
וואס די פופצן שיעורים זענען כולל אין זיך אלע פעלער! שטעלט רבי מאיר דוד קלאר ,אדרבה, דאס איז געווען דאס ערשטע רינגעלע
יסודות פון די תורה הק' .מען גייט זיי אריבער כן ירבו בישראל! נאר עס איז דרינגענד וויכטיג מיט וועלכע עס איז געוועבט געווארן דאס
טאג טעגליך ,יעדן טאג אביסל ,אזוי אז נאך זיבן אז מחברים זאלן זיין באהאוונט און קלאר אין די לעגענדארע קייטעלע פון דף היומי איבער דער
יאר – אויב מען איז קובע בערך צוואנציג ביז גארער וועלט ,וואס נאכ'ן דאס מיטהאלטן ביי
פינף און צוואנציג מינוט א טאג מיט א קביעות שרשי התורה. יענע טייערע חסידים האט רבי מאיר געשפירט
כל אחד לפום דרגא דיליה ,אפילו מען איז אז ער ברויך מפרסם און מזכה זיין אלעמען מיט
פאריאגט און פארפלאגט נאך א שווערע טאג האוצר היומי
ארבעט – דערזעט זיך דער מענטש אז ער האט דעם געדאנק פון דורכגיין גאנץ ש"ס.
געענדיגט גאנץ רמב"ם ,זוהר הק' און ווער רעדט אייגנטליך ,פאדערט רבי מאיר דוד ,דאס
נאך פון תלמוד בבלי און ירושלמי ,תוספתא און האבן א סדר אין כל התורה כולה איז א הכרח! יש סדר!
מדרשים! ער שפירט אז נישט נאר די ערשטע
הלכה פון חלק אורח חיים פון שו"ע איז זיינס, עס איז אוממעגליך אז א מענטש זאל ווען מען רעדט איבער דעם ענין פון דורכגיין
נאר אויך די סאמע קאמפליצירסטע חלק חושן דורכגיין כל התורה כולה אן א סדר! כל התורה כולה ,שווימט ארויף א פראגע :ווי
משפט און יו"ד אין שו"ע איז זיינס ,און די זעלבע אזוי זאלן מיר דורכגיין כל התורה כולה ווען עס
מיט די אלע ד' חלקי שו"ע און אזוי ווייטער ביז "אין אומתנו אומה אלא בתורה" שרייבט רבי ווערן שווער פראגעס נאך בעפאר מען הייבט אן
סעדי' גאון ,ואין לנו שיור רק התורה הזאת ,נאר
כל התורה כולה! דורך די שרשי התורה דערהאלטן מיר זיך און לערנען?...
באמת איז דאס קיין חידוש נישט וויבאלד באלד ווי מ'הייבט אן מס' ברכות פרעגט שוין
עס איז שוין פארהאן די בארימטע "חק לישראל", דאס איז די שיינקייט פון עם ישראל. די גמרא פראגעס פון מסכת גיטין און קידושין.
וואס יסודתו בהררי קודש פון פריערדיגע גאונים דיין נשמה פארשטייט דאך פינקטליך וואס דער יונגער בחור'ל לערנט און הארעוועט ,קוים
וקדושים ,פונדעסטוועגן ,אין ביהמ"ד בלא דו לערנסט טראצדעם וואס דו פארשטייסט וואס ער ווייסט וואס דאס מיינט בר מצוה האבן,
חידוש ,איז געקומען לעכטיגע צדיקים פון די נישט אקוראט יעדעס ווארט לעומקה של דבר. ברויך ער שוין וויסן וואס דאס מיינט גיטין און
פארגאנגענע דורות ובפרט ווי הרה"ק רבי נחמן מיר געדענקען פון די זומערדיגע שבת
מברסלב זי"ע שרייבט אין שיחות הר"ן (שיחה נאכמיטאגס ווען מיר לערנען די פרקי אבות קידושין? ווערטלט זיך רבי מאיר דוד.
ע"ו) אז מ'זאל כסדר דורכגיין מיט א סדר כל אונטערן שאטן פונעם בוים ,זאגט רבי מאיר און בכלל ,וואס האט רש"י זעלבסט געטון
התורה כולה טראצדעם וואס מען איז נישט דוד ,וואס עס שטייט אין די משנה אז עס זענען פאר עס איז געווען זיין אייגענער פירוש? ווי
אינגאנצן יורד לעומקו של דבר און מ'שפירט פארהאן ד' הולכי בית המדרש ,ההולך ואינו אזוי האט רש"י זעלבסט דורכגעלערנט ש"ס ,עס
נישט אז אלעס איז קלאר פארשטענדליך, עושה שכר הליכה בידו וכו' .צום ביישפיל ,רבי איז דאך נישט געווען קיין פירוש רש"י אז ער
וועסטו אבער פארשטיין ביים צווייטן און יהושע בן חנני' וואס די מוטער זיינע האט אים זאל קענען וויסן און פארשטיין תיכף וואס ער
דריטן מאל לערנען ,אדער אין א שפעטערער געברענגט אין בית המדרש אריין .טראצדעם
געלעגנהייט ,און ווי ער שרייבט" :ולא יבלבל וואס צוליב זיין יונגן עלטער האט ער נאכנישט לערנט?
דעתו בתחלת למודֹו שירצה להבין תכף ומחמת פארשטאנען דאס עצם לערנען ,זאפט ער כאטש "נאר דער תירוץ איז א פשוט'ע ",קומט
זה יקשה לֹו הרבה תיכף ,ולא יבין כלל ,רק יכניס רבי מאיר דוד צו דער מסקנא" .רש"י האט
מחו בהלימוד 'ויאמר כסדר בזריזות' וממילא איין די טעמי התורה און די שרשים. זיך נישט אפגעהאלטן פון ענדיגן קודם די ל"ו
יבין ".ביים לערנען דעם ספר חק לישראל לערנט מעגליך איז שוין געקומען די צייט אז מיר מסכתות איינמאל און נאכאמאל איידער ער האט
מען יאר יערליך די זעלבע הייליגע ווערטער און געשריבן זיין הייליגן פירוש .ווארום ער האט
מען קומט נישט אן צו ענדיגן גאנץ נ"ך ,ש"ס און זאלן לערנען 'כל התורה כולה לשמה'?! דאך נישט געקענט קיין פירוש שרייבן בעפאר'ן
דעריבער ,קומט רבי מאיר דוד צום דורכלערנען גאנץ ש"ס .נאר ערשט נאכ'ן
ששה סדרי משנה אא"וו. ענדגילטיגן החלטה ,איז פארהאן א ספר האוצר דורכלערנען ש"ס כל כולו און כל שרשי התורה
כדי עס זאל אונז ערמעגליכט ווערן צו עטליכע מאל ,דעמאלט האט ער געקענט צוגיין
ענדיגן אין זיבן יאר כל התורה כולה ,איז ,ווי צו פארפאסן דעם פירוש אויף תנ"ך און תלמוד
ערווענט ,פארהאן די ספרי "האוצר היומי" ,א בבלי וועלכע האט אויפגעלאכטן כלל ישראל".
פראיעקט וואס וועט אי"ה גרייכן צו צוויי-און- "די הלכה לויטעט ,אז איידער א מענטש האט
פערציג בענדער ,וואס אכט פון זיי איז שוין דורכגעלערנט די כ"ד ספרי קודש און כל שרשי
התורה איז ער נישט ערלויבט ארויסצוגעבן
ערשינען. א ספר וואס זאל אנטהאלטן פסקי הוראה און
אלזא ,דער טאג איז אנגעקומען וואס השקפה פאר כלל ישראל ,ווייל מעגליך איז
מיר פארמאגן שוין די נויטיגע כלים צו העלפן דאס קעגן עפעס וואס שטייט אין איינס פון די
דורכגיין כל התורה כולה און קענען די שרשי אנדערע כ"ד ספרי קודש און די שרשי התורה",
התורה .מיר דארפן זיך בלויז אנגארטלען און אדרעסירט רבי מאיר דוד דעם היינטיגן מציאות
ווען ספרים פארפלייצן די ספרים שענק ב"ה
איינהאנדלען דעם געוואלדיגן אוצר . ווי שוואמען נאך א רעגן .דאס אז עס ערשיינען
ספרים שאפע שבט תשע״ט 34
נייע ספרים אויפ׳ן מארק /שבט תשע״ט
ספר אוצר הלכות :על עניני נישואין פשט'לעך לבר מצוה [אידיש] :פשט'לעך
והמסתעף ,יו"ל ע"י הרה"ג רבי אברהם צבי בעניני תפילין ועניני קטן שהגדיל ,ערוכים
פריעדמאן שליט"א דומ"ץ גאלאנטא .ניתן ומסודרים בטוב טעם ודעת ,מעובד לשפת
אידיש המדוברת ,מוכנים להבר-מצוה בחור
להשיג בחניות הספרים
להגיד בקהל עם.
ספר זכור ימות עולם :על פרשיות התורה נח, ספר קיצור הלכות :הל' טהרה ויולדת והל' יחוד.
לך ,וירא מתוך סדרת ספרי פרקי מחשבה מתוך שיעורי הגה"צ רבי חיים דוד כ"ץ שליט"א
שנאמרו ע"י הגה"ח רבי עזריאל טויבער דומ"ץ סאטמאר ב"פ .יו"ל ע"י הרב חיים שלמה
שליט"א .יהיה ניתן להשיג בחניות הספרים. דאכנער שליט"א .ניתן להשיג בחניות הספרים.
הפצה ראשית :גרינפעלד 718-633-8103
ספר תפארת שלמה :דפוס נאה ומחודש .אותיות ספר אמונה בחרתי :שיעורים שנאמרו ע"י
בהירות מאירות עינים .תולדות המחבר .מפתח הגה"צ רבי אהרן קאהן אב"ד דברי אמונה
שליט"א ,על פרשיות התורה ומועדי השנה,
ענינים מורחב .תוכן דיבורי המתחיל .מחיר למעלה מ 600עמודים ,הוצאה לאור :מערכת
מיוחד לרגל ההוצאה .מחיר השוה לכל נפש.
להשיג בחניות .הפצת שארף 718-812-5120 אמונה בחרתי 845-237-2941
ספרים ליסטינג — לבלר - #4אדר א׳ הבעל״ט
מחברי ספרים ומוציאים לאור :שטעלט אריין אייער נייעם ספר אינעם ספעציעלן ״ליסטינג״
פון לבלר׳ס ״ספרים מארק״ אפטיילונג .פארבינדט זיך מיט די רעדאקציע אויף די פאלגענדע וועגן:
LAVLOR Seforim listing | Phone: 718.928.3347 Ext. 107 | Email: [email protected]
| כשרות |
הוספה :בוילער סיסטעם
פון די מילך ווערט הייס כשיעור יד סולדת זענען אפן אינגאנצן אזוי ווי א גרויסע וואנע וליב די פילע אנפראגעס וועלןצ
בו ,איז אפילו די מילך בלייבט אייביג אונטער און עס זענען דא וואס זענען פארמאכט מיט א
דעם שיעור ,איז נישט קיין שאלה אז עס דארף דעקל .אזוי אויך זענען דא גרעסערע וואס קענען מיר פרובירן נאכאמאל מסביר צו
ווערן געכשר'ט כדת וכדין ,ווי געשריבן ווייטער האלטן 20,000פונט און אזעלכע וואס האלטן זיין דעם ענין פונעם בוילער :ווי
(דלכל הפחות הוא כדין חם בצד צונן ,דבולע נאר 10,000פונט .דארט גייט אריין די מילך – געשריבן איז אין רוב פאבריקן דא
כדי קליפה ,כמבואר ברמ"א סי' ק"ה ס"ג ,ובאמת וואס איז ,ווי געשריבן ,אפגעקילט געווארן צו א ,return lineד.ה .א סיסטעם
י"ל דנאסר אפי' כולו ,אם נתחמם דופן ה"וועט" ארום 90דעגרי – און די ווענט פון דעם "וועט" וואס טראגט צוריק די סטים מיט וואס מען
קודם שהכניסו בו החלב ,לפי המבואר בש"ך סי' (פאס) לויפט אדורך סטים ,וואס דאס האלט די האט נארוואס אפגעקאכט דאס עסן ,צו א
ווארעמקייט פון די מילך ביי דעם דעגרי אדער "קאנדענסער" וואס מאכט עס צוריק צו וואסער
צ"ב סקל"ו דכל שבמקומו גובר והוי כתתאה), אביסל העכער ,אבער די מילך וועט קיינמאל און דערנאך גייט עס אריין אינעם בוילער וואו
אבער אויב די וואנט אויף דער זייט פון נישט זיין מער ווי 100דעגרי ,וואס דאס איז עס ווערט נאכאמאל אפגעקאכט ,און אזוי
די מילך ווערט קיינמאל נישט הייס ,אפי' מען
הייצט עס אן נאך פאר מען לייגט אריין די מילך ווייניגער ווי דער שיעור פון יד סולדת בו. ווייטער דער גאנצער מהלך.
(ווייל אויב עס איז קאלט נאר ווען די מילך אינמיטן פון דעם מאשין פארט אזעלכע די פראבלעם ווערט אויב האט מען נעכטן
איז שוין אינעווייניג ,איז פשט אז די וואנט איז אייזענעס אזוי ווי מיקסערס ,וואס דאס טוט געקאכט אין דעם פאבריק טריפות ווערט דאך
בעצם יא הייס ,נאר די מילך קילט עס אפ ,איז מישן די מילך און מאכט זיכער אז די מילך די גאנצע סטים נאסר דורך א בליעת איסור,
די הלכה ווי אויבן דערמאנט אז עס דארף ווערן און אויב מען גייט דאס נוצן פאר כשר'ס וועט
געכשר'ט) ,דעמאלט לכאורה דארף עס נישט ווערט נישט פארגליווערט. עס אלעס אסר'ן .אשר על כן לייגט מען אריין
ווערן געכשר'ט (דלכאורה לא גרע מקדרה אפי' אינעם בוילער א שארפע כעמיקאל (ווי למשל
כשהוא על האש ,דאינו מבליע ומפליט כל זמן שאלות אויפ'ן "בי טרעקס") וואס האט גאר א ביטערן טעם
שהוא אינו יס"ב ,כמבואר בשו"ע סי' ק"ה ש"ך פאס וואס אזוי איז דער איסור פגום ,און עס איז מער
נישט ראוי לאכילה ,ממילא אסר'ט עס נישט
סק"ה). מען קען קלערן צי די טשיז דארף ווערן (כמבואר בריש סימן ק"ג דדבר פגום אינו אוסר,
אין געוויסע פעלער קומט אויך אריין אין די גע'כשר'ט ,ווייל היות די מילך ווערט קיינמאל הגם דיש לדון לכאורה דאסור לעשות כן מטעם
וואנט א שטראם פון קאלטע לופט ,וואס ווערט נישט הייס מער ווי יד סולדת בו ,און זיי ווילן דאין מבטלין איסור לכתחילה וכמבואר בסי' צ"ט
אויסגעמישט מיט די סטים ,אזוי אז אפילו די נישט אז דאס זאל פאסירן ווייל אויב יא מאכט סעיף ה' ,אולם עי' שם ביד אפרים דמביא דברי
סטים איז קיינמאל נישט יד סולדת ,וואס אויף עס חרוב די מילך און מ'קען נישט מאכן דערפון שאילת יעב"ץ ח"ב סי' קל"א דאוסר לפגום דבר
אזא אופן דארף מען זיכער נישט כשר'ן די וועט. קיין טשיז (און בעצם א גרויס חלק פון די חכמה איסור מהא דאין מבטלין איסור לכתחילה ,אולם
נאר עס קען זיין – בפרט אויב די "טשיז וואס ליגט אין מאכן טשיז איז טאקע דאס ,צו הוא ז"ל חולק עליו וס"ל דאין זה מבטל איסור כי
וועט" איז מער אן עלטערע מאשין – אז די היץ וויסן פינקטליך ביי וועלכע טעמפעראטור צו אם מפקיע איסור ,דפקע שם איסור מיניה ,ואח"כ
פון די סטים זאל נישט זיין אייניג צעשפרייט מאכן די מילך און ביי וועלכע טעמפעראטור כתב שוב ראיתי בשו"ת חכם צבי סי' ק"א שכתב
איבער די גאנצע וואנט פונעם פאס ,נאר אויף אריינצולייגן די "רענעט און אזוי ווייטער) .קומט להדיא דלבטל דבר הפוגם לא מיקרי מבטל
איין פלאץ זאל זיין א שטערקערע היץ ,ווי למשל דאך אויס אז עס גייט נישט אריין קיין בליעות איסור דאין ספק דמדאורייתא שרי לפוגמו וכו'
120דעגרי וואס מיר נעמען אן לחומרא אז דאס ע"ש ושמחתי ,ונפלאתי על בני הגאון יעב"ץ איך
הייסט יד סולדת בו ,און לגבי די פראדוקציע פון פון די מילך אין די "וועט". כתב כן מאחר שכבר הורה זקן אביו ז"ל להיפך".
די טשיז ,איז עס נישט קיין פראבלעם ווייל ,ווי ווידער פון דער אנדערער זייט פון די מילך,
געשמועסט ,איז דא אינעם פאס אזעלכע אייזנס דאס הייסט אין די וואנט (ווי געשריבן פאריגע עכ"ל היד אפרים ,וכן עמא דבר כדבריו).
וואס דרייען זיך ,און דאס מאכט אז קיין שום וואך ,אז עס האט א טאפלטע וואנט) ,לויפט
מילך זאל נישט שטיין ביי דעם פלאץ ווי עס אדורך סטים וואס איז יא הייס יד סולדת בו, "טשיז וועט"
איז זייער הייס פאר צו לאנג ,אזוי האלט זיך די איז האבן מיר פון איין זייט קאלטע מילך ,ד.מ.
מילך אויף אן אייניגע נידריגע טעמפעראטור. ווייניגער ווי יס"ב ,און פון דער אנדערער זייט דערנאך וואס די מילך איז שוין פעסטורייזד
אבער לגבי כשרות איז דאס א פראבלעם, הייסע סטים .וואס איז די הלכה אין אזא צייט? גייט עס אריין אין א כלי וואס ווערט גערופן
און כשר'ן געהעריג דורך וואסער איז כמעט איז אזוי ,אויב די וואנט אויף דער זייט "טשיז וועט" ("קעז פאס") .עס זענען דא
נישט שייך ,ווייל ,ווי געזאגט ,דארף די מילך פארשידענע ערליי "וועטס" עס זענען דא וואס
שבט תשע״ט 36
הרב אלימלך פריעדמאן
משגיח בוועד הכשרות טארטיקוב בראשות הרה"ג יחיאל באב"ד שליט"א
א פארמאכטער טשיז וועט
דורות טשיז .מען האט געווארט אז דער שוחט "רענעט" א לענגערער טשיז וועט
זאל קומען אין שטעטל און מען האט גע'שחט'ן
א קעלבל ,דערנאך האט מען גענומען די מאגן דערנאך לייגט מען אריין דעם דבר המעמיד קיינמאל נישט אנקומען צו א הויכע היץ ,איז די
און עס אריינגעלייגט אין א טאפ מילך און עס וואס הייסט "רענעט" ( .)renetצוערשט לאמיר "היעטינג עלעמענט" פון די "וועט" בכלל נישט
איז געווארן קעז .אבער היינט צוטאגס לעבן מיר מקדים זיין אז פארצייטנס פלעגט מען מעמיד זיין אויסגעשטעלט צו אנקומען אזוי הויך אז עס זאל
אין א קאמערציאלע וועלט און כמעט קיינער אדער מיט מילך וואס מען האט ארויסגענומען קענען מאכן מעלה רתיחות אזא גרויסע פאס
מאכט נישט ביי זיך אינדערהיים קיין טשיז ,איז פון די מאגן פון א בהמה וואס מען האט
געווארן א פראבלעם וויאזוי גייט מען מאכן געשאכטן און דאס האט מען אריינגעלייגט אין אנגעפילט מיט וואסער.
די מילך און דאס האט געשטעלט די מילך און אין אזא פאל וואס מען דארף יא כשר'ן,
טשיז בתכלית הכשרות. עס איז געווארן קעז ,אדער האט מען גענומען אויב עס איז אן אפענע "טשיז וועט" וואס מען
איז מען אויפגענומען מיט דער הילף פון א שטיקל פון דעם מאגן אליינס און דאס האט קען צוקומען איבעראל ,מאכט מען אויף די
טעכנאלאגיע און מען האט געמאכט א כעמיקאל פלעצער ווי עס קען ווערן הייסער א "ליבון
וואס איז פינקטליך נאכגעמאכט פון רענעט און מעמיד געווען די מילך. קל" מיט א גרויסע "טארטש" צינדער ,אבער אין
עס רופט זיך "מייקראביעל רענעט" ,און דאס די סיבה פארוואס דאס איז מעמיד איז ווייל פארמאכטע "טשיז וועטס" איז דאס נישט שייך,
האט גארנישט מיט קיין קוען און קעלבלעך נאר אין די מאגן פון א בהמה ווען עס ווערט געבוירן איז מען טאקע מחמיר נישט צו נוצן אזעלכע
עס ווערט געמאכט אין א לאבאראטאריע מהחל איז דא אן ענזיים וואס רופט זיך "רענעט" (וואס "וועטס" וואס קענען האבן די שאלה .און אפי'
אן ענזיים איז פארלאנגט זיך א באזונדערע ביי די "וועטס" וואס איז נישט דא קיין שאלה ,ווי
ועד כלה. סעריע ארטיקלען ,אבער אין איין ווארט איז אויבן דערמאנט ,מאכן מיר א הגעלה לחומרא
צו פארשטיין ווי שטארק דער כח פון רענעט עס אפפאל פון באקטעריע) און אין דעם האט דורך עירוי ,דאס הייסט אז אינעם "טשיז וועט"
איז ,איז גענוג צו זאגן ,אז פאר א גאנצע פאס פון דער אייבערשטער אריינגעלייגט א כח אז עס איז דא א רונדיגע באלל וואס קען שפריצן
20,000פונט מילך איז גענוג בערך איין גאלאן איז מעמיד ,און אזוי האט מען געמאכט אלע אויף אלע זייטן (וואס די קאמפאני נוצט דאס
אויסצורייניגן די "וועט") ,און דאס קען מען יא
רענעט!
דערנאך וואס מען האט אריינגעלייגט מאכן אז עס זאל שפריצן הייסע וואסער.
די רענעט לאזט מען עס שטיין א שטיק צייט,
געוואנדן לויט וועלכע מין טשיז .אויך לייגט
מען אריין א געוויסע באקטעריע וואס ווערט
גערופן "טשיז קאלטשערס" ,וואס דאס געט
אריין א טעם אינעם טשיז .דערנאך לאזט מען
ארויס אלעס פון דעם "טשיז וועט" און די גאנצע
מילך וואס איז איבערגעבליבן גייט ארויס ,און
עס בלייבט נישט א קליין ביסל מילך נאר ניינציג
פראצענט בלייבט מילך און בלויז ארום צען
פראצענט ווערט טשיז .
שבט תשע״ט 37
| דאס ּפינטעלע איד |
פארמעגן .איך האב ליב השי"ת אפילו אויב איך דער מהות פון א איד []2
האב נישט קיין געלט ,איך האב נישט קיין ברויט
צו עסן ,איך בין פארזינקען אין חובות ,אבער איך וואס איז דער ריכטיגער באדייט פון זיין א איד?
דער ספר "מהותו של יהודי" ערקלערט מיט א זעלטענער
האב נאכאלץ ליב השי"ת. קלארקייט די עבודה און מיסיע פון א איד אויף דער וועלט
נאך א טייטש אויף "ובכל מאדך" – און
מיט יעדע מאס וואס השי"ת מעסט אויף דיר. דערנאך זאגט מען "ואהבת את ה' אלקיך" – יך וויל דיר פרעגן עפעס :האסטוא
איך דאנק דיר פאר אלעס וואס דו מעסט אויף דו זאלסט ליב האבן השי"ת דיין גאט .פונקט ווי
מיר .איך ווייס אז יעדע פארציע יסורים איז השי"ת האט מיך ליב ,אזוי האב איך ליב השי"ת. היינט מקבל געווען עול מלכות שמים
פינקטליך אויסגעמאסטן דורך השי"ת .מיין און איך האב אים ליב "בכל לבבך" – מיט ביים ליינען קריאת שמע? האסטו זיך
ליבליכער טאטע אין הימל האט א פינקטליכן מיין גאנצן הארץ .און נאכמער ,ווי די גמרא זאגט ריכטיג צוגעהערט צו די ווערטער
חשבון וויפיל איך דארף ליידן כדי צו קענען זיך "בכל לבבך – בשני יצריך ,ביצר טוב וביצר הרע",
אויסארבעטן און צוקומען צום ריכטיגן קבלת אפילו דער יצר הרע געוועלטיגט אויף מיר ח"ו, וואס איז ארויסגעקומען פון דיין מויל?
עול מלכות שמים .איך וועל נישט ליידן יסורים און איך קען זיך נישט ארויסזען פון זיין נעץ, יעדן טאג ביים דאווענען שחרית ,בעפאר
קיין איין ביסל מער נאכדעם וואס איך בין שוין דאך האב איך ליב השי"ת .אפילו אין רוחניות בין קריאת שמע ,זאגן מיר די ברכה פון אהבה
אנגעקומען צו מיין תכלית .און וויבאלד די איך ח"ו אין נידעריגן צושטאנד און איך פאל אין רבה ,און מיר ענדיגן "ברוך אתה ה' ,הבוחר
יסורים זענען אזוי שטארק אויסגעמאסטן פאר די מ"ט שערי טומאה רח"ל ,בין איך גרייט יעדע בעמו ישראל באהבה" – ער טוט אויסוועלן זיין
מיין טובה ,בין איך שטארק דאנקבאר פאר זיי. מינוט צו אוועקגעבן מיין לעבן פאר השי"ת .איך פאלק ,די אידן ,מיט ליבשאפט .ווען דו זאגסט
אין הארצן זאג איך צום באשעפער :יישר כח פאר בין גרייט יעדע רגע צו שטארבן אויף קידוש די ווערטער דארפסטו דאס גוט ארייננעמען
די יסורים וואס דו ברענגסט אויף מיר ,איך דאנק אין דיר ,דיין הארץ דארף דאס פילן און גלייבן
השם. וואס דו זאגסט" .דער הייליגער באשעפער ,ער
דיר אויף זיי. דאס זענען נישט שיינע ווערטער וואס מיר האט מיך אויסדערוועלט ,און ער האט מיך ליב".
זענען געצווינגען צו זאגן .די ווערטער שרייען ערשט נאכדעם וואס מ'האט ריכטיג פארשטאנען
נישטא קיין אויס דעם אמת וואס איז באהאלטן אין יעדן און דערהערט די ווערטער ,דאן קען מען מקבל
קשיות אידיש קינד .אומצאליגע פרייע אידן ,וואס
זענען נעבעך געווען אין טיפן שאול תחתית און זיין עול מלכות שמים דורך זאגן קריאת שמע.
דו ווייסט וואס מיינט קבלת עול מלכות אינגאנצן דערווייטערט פון אידישקייט ,זענען און וואס זאגט מען אין דעם הייליגן פסוק
שמים? ווען א איד האט נישט קיין שום קשיא אנגעקומען צו דער אמת'ער מדריגה פון ליב "שמע ישראל"? מיר רעדן נישט צו השי"ת.
אויפ'ן רבונו של עולם און נעמט אן אלעס וואס האבן השי"ת און האבן מיט שמחה זיך מוסר נפש מיר רעדן צו זיך אליין" .שמע" – הער זיך איין,
ער טוט אן קיין שום קשיות .א איד וואס דרייט "ישראל" – אידיש קינד .געדענק אז דו ביסט אן
זיך ארום מיט קשיות און טענות ח"ו אויפ'ן רבונו געבן אויף קידוש השם.
של עולם ,דער האט קיינמאל נישט ריכטיג ווייטער זאגן מיר אז דו זאלסט ליב האבן איינציג קינד פון השי"ת און ער האט דיך ליב.
השי"ת "ובכל נפשך" – מיט דיין גאנצן זעל. "ה' אלקינו" – השי"ת איז אונזער גאט .ער
מקבל געווען עול מלכות שמים. אפילו ער זאל צונעמען דיין לעבן ,דאך האב טוט אונז פירן און געוועלטיגט איבער אונז.
דאווענען קען נישט העלפן ענדערן דעם איך אים ליב .אפילו ווען איך האלט ח"ו ביים און צומאל טוט ער אונז שטראפן און ברענגט
שווערן מצב ,און סגולות ,אפילו גוטע און שטארבן ,אדער מ'זעט די אייגענע פרוי אדער
אויסגעפרואווטע ,קענען אויך נישט ארויסנעמען קינדער גייען אויס פון א קראנקהייט רח"ל ,דאך אומאנגענעמליכקייטן אויף אונז.
א מענטש פון זיינע מיטמאכענישן ,עס מוז קודם האב איך אים ליב .איך האב ליב השי"ת אזויווי ר' "ה' אחד" – השי"ת איז איינציג .ער איז איינס,
עקיבא וואס האט געליינט קריאת שמע בשעת די און איך בין איינס מיט אים .איך האב נישט קיין
זיין אן אמת'ע קבלת עול מלכות שמים. גוים האבן געקעמט זיין פלייש מיט אן אייזערנע פאראיבל און קיין טענות ,איך אקצעפטיר מיט
אויב אזוי ,וועסטו פרעגן ,פארוואס דאווענען קעמל ,און ער האט פרייליכערהייט מקבל געווען ליבשאפט אלעס וואס טוט פאסירן ,און איך בין
מיר? פארוואס בעטן מיר פון השי"ת ער זאל אונז אויף זיך עול מלכות שמים .דאס זעלבע איז מיט דאנקבאר פאר אלעס וואס געשעט מיט מיר.
העלפן ארויסגיין פון אונזערע פראבלעמען? דער איך ווייס אז וואס השי"ת טוט ,אפילו עס זעט
ענטפער איז :עס איז א מצוה צו דאווענען! ווי מיר ,איך האב ליב השי"ת אויך אין אזא מצב. אויס שלעכט ,איז נאר ווייל ער האט מיך ליב.
מיר זאגן ביי קריאת שמע "ולעבדו בכל לבבכם" "ובכל מאודך" – און מיט דיין גאנצן דערפאר בין איך איינס מיט אים .גארנישט קען
– און צו דינען השי"ת מיט'ן גאנצן הארץ .און ווי נישט אפטיילן צווישן אונז .איך פרעג נישט קיין
די גמרא זאגט גייט דאס ארויף אויף תפלה ,אז
קשיות אויף זיינע וועגן ,אינגאנצן נישט.
עס איז א מצוה צו דאווענען צו השי"ת.
שבט תשע״ט 38
הרב עזריאל טויבער
אידישע איבערזעצונג פון ספר "מהותו של יהודי" געברענגט דורך :ארגון שלהבת
פרשה פון "והיה אם שמוע"? ענטפערט די גמרא: נישט געמעגט דאווענען .ווי קענען מיר זיך דאס איז די איינציגסטע סיבה פארוואס מיר
א מענטש דארפן קודם מקבל זיין אויף זיך דעם גרויסהאלטן און בעטן פון השי"ת צו טון דאס דאווענען און בעטן השי"ת .ווען נישט די דאזיגע
עול מלכות שמים (פרשת "שמע") ,און דערנאך מצוה פון דאווענען וואלטן מיר נישט געהאט די
קען ער מקבל זיין אויף זיך דעם עול מצוות אדער יענץ? רעכט צו דאווענען .און מיר וואלטן זיך נישט
אבער השי"ת האט דווקא געוואלט מיר געטרויט צו דאווענען .דען ווי קענען מיר זיך
(פרשת "והיה אם שמוע"). זאלן יא דאווענען צו אים .דער באשעפער פון וואגן צו זאגן פאר'ן גרויסן באשעפער וואס ער
שטעלט זיך פאר ,א קראנקער זאל טון מיט אונז?
ליגט אויפ'ן שפיטאל בעטל שטעלט זיך פאר ,א קראנקער ליגט אויפ'ן
אינעם אפעראציע צימער ,און שפיטאל בעטל אינעם אפעראציע צימער,
די וועלטס גרעסטער כירורג און די וועלטס גרעסטער כירורג שטייט נעבן
שטייט נעבן אים .וואלט ער אים .וואלט ער זיך געטרויעט צו זאגן פאר'ן
זיך געטרויעט צו זאגן פאר'ן פראפעסאר וויאזוי ער זאל דורכפירן די
פראפעסאר וויאזוי ער זאל אפעראציע? ער פארלאזט זיך אינגאנצן אויפ'ן
דורכפירן די אפעראציע? ער דאקטער ער זאל טון וואס ער פארשטייט איז
פארלאזט זיך אינגאנצן אויפ'ן דאס בעסטע פאר אים .וויפיל מער דארפן מיר
דאקטער ער זאל טון וואס ער אזוי פילן און טראכטן ווען עס קומט צום מלך
פארשטייט איז דאס בעסטע מלכי המלכים ,דער באשעפער פון דער גאנצער
וועלט! מיר זענען אין זיינע הענט ,כביכול .ער
פאר אים... באהאנדלט אונז לויט זיין ווילן ,מיט די גרעסטע
ָאן א ריכטיגע קבלת עול מלכות שמים צו דער וועלט האט באשאפן די וועלט אין א וועג מאס גוטסקייט און רחמנות.
אננעמען מיט ליבשאפט און פרייד "אלעס" וואס אז די השפעה קומט אראפ אויף דער וועלט ביז אהער איז וואס איך האב געענטפערט
השי"ת טראכט איז גוט פאר אונז ,זענען אונזערע דורך דאווענען .דערפאר האבן מיר א מצוה פון פאר דעם איד וואס האט זיך באקלאגט פארוואס
מצוות פעלערהאפטיג .עס פעלט די אינערליכע ער ליידט פון אזויפיל צרות .זיין מצב איז געווען
כוונה פון טון מצוות .דער מדרש זאגט אז השי"ת דאווענען. גאר א זעלטענע און א שווערע ,וואס האט אים
זאגט פאר אונז אידן" :קודם זאלסטו מקבל זיין אבער מיר טארן נישט פארגעסן אז דאווענען געמאכט טראכטן אז השי"ת האט אים נישט ליב,
אויף דיר מיין קעניגרייך ,און דערנאך מיינע חס ושלום .רוב פון אונז וואלטן קיינמאל נישט
באפעלן" .ווייל אויב א איד נעמט נישט אריין אין איז א מצוה פונקט ווי אלע מצוות. ארויפגעברענגט אזא געדאנק אין מוח .מיר
די גמרא פרעגט :פארוואס זאגט מען פריער גלייבן באמונה שלימה אז אלעס וואס פאסירט
די פרשה פון "שמע ישראל" און דערנאך די איז צום גוטן ,און אז אלעס קומט פון השי"ת'ס
ליבשאפט .נאר עס פעלט אונז דער כח פון
ריינע און פשוט'ע אמונה ,אין וואס מיר מוזן זיך
בעסערן.
אמת'ע מצוות
מיר גייען אדורך אצינד די לעצטע רייניגונג
פראצעדור אין צוגרייטונג צו דער גאולה שלימה.
ווי קענען מיר טראכטן צו איינטיילן השי"ת
און אים זאגן וואס איז גוט פאר אונז? השי"ת
איז דער באגלייבטער און דערבארעמדיגער
דאקטער וואס טוט אונז אפערירן ווי דער
כירורג וואס אפערירט זיין איינציג קינד .השי"ת
ווייסט פינקטליך וואס ער טוט .און דערפאר,
ווען דאווענען איז נישט קיין מצוה ,וואלטן מיר
שבט תשע״ט 39
| דאס ּפינטעלע איד |
ער זאגט מיר :איך מוז מודה זיין אז איך האב און דאנק פאר אלעס וואס איז אריבער אויף מיר, זיך דעם ריינעם אמת אז השי"ת פירט די וועלט
קיינמאל נישט געטראכט פון די אלע געדאנקען. סיי גוטס און סיי שלעכטס ,ווי דוד המלך ע"ה מיט הימלישע הערשאפט און ליבשאפט ,אזא
איך האב נאך קיינמאל נישט מקבל געווען עול זאגט אין תהלים (קא) חסד ומשפט אשירה ,לך איד וועט נישט ריכטיג אנערקענען און פילן אז
מלכות שמים אין דעם וועג ווי איר האט דאס ה' אזמרה .און די גמרא (ברכות ס ):טייטשט: השי"ת האט אים ליב און ער גיט אים פינקטליך
אראפגעשטעלט .און איך אנערקען אז עס איז ווען ס'איז דא חסד (גוטס) וועל איך זינגען צו וויפיל ער דארף .און אויב איז ער נישט צופרידן
אמת וואס איר זאגט .דאס איז דאך דער יסוד דיר ,און ווען ס'איז דא משפט (שטראף) וועל פון דעם וועג ווי השי"ת באהאנדלט אים ,זענען
פון אמונה .אבער פארוואס ,אין די אלע יארן זיינע מצוות נישט בשלימות ,ווייל עס פעלט פון
וואס איך האב אזויפיל צרות געליטן ,האט מיר איך אויך זינגען צו דיר.
קיינער נישט אויסגעלערנט אדער ערקלערט די איך דריי זיך אויס צו דעם פאר'צרה'טן איד זיי די ריכטיגע כוונה.
און איך זאג אים" :איך קען דיר נישט העלפן .איך די מצוות זענען נישט פשוט'ע געזעצן .די
אלע געדאנקען? קען דיר געבן דעם ריכטיגן וועג פון טראכטן... כוונה פון די מצוות זענען צו פארשטערקערן
איך האב אים געענטפערט :אויך מיר האט וויאזוי צו זיך באהעפטן צום בורא עולם, דעם קשר צווישן דעם איד און השי"ת .ווילאנג
דאס קיינער נישט אויסגעלערנט .דער חינוך וויאזוי צו מקבל זיין עול מלכות שמים .ווען דער איד האט נישט געמאכט די ריכטיגע קבלת
וואס מיר האבן באקומען פון אונזערע עלטערן דו וועסט ריכטיג מקבל זיין עול מלכות שמים, עול מלכות שמים מיט ליבשאפט ,פעלט די
איז געווען איבער תפילה ,לערנען תורה ,און דאן קענסטו ריכטיג מתפלל זייין .און א תפילה ריכטיגע כוונה פון זיינע מצוות .עס פעלט פון
אפהיטן מצוות .יא ,אוודאי ווייסן מיר אלע אז
השי"ת האט אונז ליב ווי א טאטע האט ליב ווערט קיינמאל נישט צוריקגעוויזן ליידיג. זיי די ליבשאפט און קשר צום באשעפער.
זיין קינד ,אבער מיר האבן נישט געהערט רעדן אמאל וועט דיין תפילה געענטפערט ווערן
דערפון ווען מיר זענען געווען קליין ,מען האט תיכף ,שנעל און גיך ,און אפילו ווען נישט די ריכטיגע
אונז דאס קיינמאל נישט קלאר ארויסגעברענגט וועסטו וויסן אויף זיכער אז דו ביסט אין גוטע תפלה
און אויסגעשמועסט ווען מיר זענען ערצויגן הענט .דאס מיינט אן אמת'ע תפילה .א תפילה
געווארן .און די קשיא האט מיך געעגבערט וואס בעפאר דעם איז דא קבלת עול מלכות דאס זעלבע איז אויך מיט אונזערע תפילות.
לאנגע יארן .פארוואס? פארוואס האט מען אונז שמים .פאר א איד וואגט זיך צו עפענען דאס אויב א איד איז אומצופרידן פון דעם וועג ווי
נישט אויסגעלערנט די ריכטיגע וועג פון קבלת מויל און בעטן עפעס פון השי"ת ,דארף ער וויסן השי"ת באהאנדלט אים ,וועט ער אינמיטן
און אנערקענען אז זיין גאנצע עבר איז געווען דאווענען ווארשיינליך אריינמישן טענות קעגן
עול מלכות שמים און קבלת יסורים באהבה? גוט ,פאזיטיוו און פונקט אויסגערעכענט פאר
איך האב אסאך אריינגעטראכט פארוואס די זיין גוטס .ער האט נישט קיין שום טענה ומענה השי"ת.
אויבנדערמאנטע געדאנקען פעלט פון אונזער חס ושלום .נאר אזא תפילה איז ריין און האט א חז"ל לערנען אונז דער ריכטיגער וועג פון
חינוך .איך מיין אז דער תירוץ איז גאנץ איינפאך. דאווענען" .דאנק דעם רבונו של עולם פאר
אויב וואלט מען אונז אויסגעלערנט אלס קינד ווערד צו ווערן אנגענומען אין הימל. דעם עבר [וואס איז געווען] און בעט אים
קבלת עול מלכות שמים און קבלת יסורים נאכדעם וואס איך האב דערגרייכט די אויף דעם עתיד [וואס גייט זיין]" .איינער וואס
באהבה ,און מען וואלט אונז דאס איבערגעגעבן מדריגה אז איך דאנק השי"ת מיט'ן גאנצן הארץ דאנקט נישט השי"ת פאר דעם עבר ,נישט קיין
פונקט ווי מען לערנט אונז צו דאווענען און פאר אלע מצבים וואס איז אדורך אויף מיר אונטערשייד ווי שלעכט זיין עבר איז געווען,
לערנען און זיין אן ערליכער איד ,וואלטן מיר דורכאויס מיין גאנצן לעבן ,דעמאלט קען איך אזא איינער לעבט נישט מיט אמונה .ער לעבט
דאס אנגענומען ווי אלע אנדערע מצוות פון די מיך שטעלן דאווענען פאר אים .און איך דאוון צו נישט מיט דעם געפיל אז דער באשעפער פון
תורה ,און עס וואלט געווען א געוואוינהייט, אים ווייל ער האט מיר באפוילן צו דאווענען .און דער וועלט איז דער קעניג פון דער וועלט ,און
אזוי ווי מיר טון אסאך אנדערע מצוות פון ווען נישט זיין באפעל צו דאווענען ,וואלט איך ווייסט גענוי די געברויך פון יעדן מענטש .אזא
געוואוינהייט .אסאך פון די תרי"ג מצוות זענען איינער קען נישט ריכטיג דאווענען און בעטן
מיר מקיים בלויז ווייל מען מוז ...איך בין א איד מיך נישט געוואגט צו בעטן פון אים גארנישט. אויף דעם עתיד ,ווייל זיין געבעט האט אין זיך
און איך דארף מקיים זיין די מצוות .אזוי ווי
השי"ת האט ארויפגעלייגט אויף אונז די בארג קיינער האט אויך טענות אויפ'ן אויבערשטן.
סיני און אונז געצוואונגען צו מקבל זיין די תורה. דאס אונז נישט דערפאר זאגן חז"ל (עבודה זרה ז" ):א
דערפאר האט השי"ת אזוי געפירט אז אויסגעלערנט מענטש דארף קודם זאגן לויב ווערטער פאר
מען זאל אונז נישט אויסלערנען וואס דאס השי"ת און דערנאך דאווענען און בעטן" .לויבן
מיינט ריכטיג מקבל זיין עול מלכות שמים, דער יונגערמאן איז געשטאנען שאקירט פון השי"ת מיינט אז מיר דאנקען אים פון טיפן
נאר יעדער איד דארף זיך דאס אליינס מיינע ווערטער. הארצן פאר אלצדינג .איך לויב אים פאר אלעס
אויסלערנען דורכדעם וואס ער גייט אדורך וואס ער האט געטון מיט מיר ביז היינט .און לויב
שבט תשע״ט 40
הרב עזריאל טויבער
אידישע איבערזעצונג פון ספר "מהותו של יהודי" געברענגט דורך :ארגון שלהבת
ĐĊû אויבנאויף ,און כדי דאס צו ארייננעמען אין זיך זיינע שוועריגקייטן אין לעבן .דערמיט וועלן
ĐĊúāĎĈāāø און גוט אפלערנען ,דארפט איר אליין הארעווען מיר שטייגן אין עבודת השם ,און נענטער ווערן
און פראקטיצירן אין אייער פריוואט לעבן .ווי מיט אמת'ע אידישקייט .אזוי ווי אברהם אבינו
ĉĊĐûø טיף איר וועט אריינטראכטן דערין ,אזוי טיף ע"ה וואס האט אליינס אנערקענט אינעם בורא
וועט איר דאס ארייננעמען אין זיך .און דאן ווען עולם און זיך קעגנגעשטעלט קעגן דער גאנצער
עריכת הספר מהחל ועד כלה איר וועט דאס אנטפלעקן וועט איר באשאפן א
וועלט.
718.873.5058 לעבעדיגן און פערזענליכן קשר מיט השי"ת. ווען א איד אנערקענט דעם אמת פון
זיך אליין ,איז דאס זיינס ,זיין אייגנטום .און
113 Rutledge St. Brooklyn NY 11249 געוואונען די
F: 718.514.9498 לעצטע מלחמה אייגנטליך איז דאס מרומז אין קריאת שמע.
די ערשטע פרשה פון קריאת שמע רעדט
E: [email protected] עס קוקט אויס אז מיר האלטן ביי די לעצטע בלשון יחיד ,ואהבת – און 'דו' זאלסט ליב האבן,
מלחמה קעגן יצר הרע .די לעצטע מלחמה את ה' אלקיך ,דעם אויבערשטן 'דיין' גאט ,אא"וו.
וועט פארקומען פאר משיח צדקינו וועט ווידער די צווייטע פרשה פון קריאת שמע רעדט
אונז קומען אויסלייזן פון גלות ,ווי עס שטייט בלשון רבים" .והיה אם שמוע תשמעו – 'איר'
אין פסוק (דברים כ ,א) "כי תצא למלחמה על וועט צוהערן ,אשר אנכי מצוה "אתכם" – וואס
אויביך וראית סוס ורכב עם רב ממך לא תירא
מהם ,כי ה' אלקיך עמך המעלך מארץ מצרים. איך באפעל 'אייך' .פארוואס?
והיה כקרבכם אל המלחמה ונגש הכהן ודבר אל ווייל די צווייטע פרשה רעדט זיך פון נעמען
העם ואמר אליהם ,שמע ישראל ,אתם קרבים אויף זיך די עול פון מצוות ,רעדט מען צו גאנץ
היום למלחמה על אויביכם ,אל ירך לבבכם ,אל כלל ישראל צוזאמען .אבער די ערשטע פרשה
תיראו ,ואל תחפזו ,ואל תערצו מפניהם .כי ה' וואס רעדט פון קבלת עול מלכות שמים ,דאס
אלקיכם ההולך עמכם להלחם לכם עם אויביכם איז שוין א פערזענליכע עבודה וואס יעדער איד
להושיע אתכם .דער אור החיים הקדוש זאגט אז דארף אליינס ארבעטן דערויף און דאס אליינס
די פרשה גייט ארויף אויף דער מלחמה קעגן
פארשטיין און מקבל זיין.
דעם יצר הרע. דער אויבערשטער פירט די וועלט ,און ער
די גרויסע מלחמה וואס דער מענטש האט האט געזעסן אז אלס קינד וואלטן מיר דאס
ביים לעבן איז די מלחמה קעגן דעם יצר הרע. נישט אנערקענט און נישט געקענט אזוי קלאר
דער יצר הרע האט "פערד און וועגענער" און פארשטיין ,דערפאר האט ער געוואלט אז מיר
אלע סארטן וואפן צו פירן זיין קאמף מיט אונז, זאלן זיך דאס אליינס לערנען ווען מיר זענען
און מיר פילן טאקע ווי מיר הויבן הענט .מיר שוין עלטער און קענען בעסער פארשטיין וואס
פארלירן די קריג .מיר זענען אינגאנצן פארלוירן
אן קיין עצה וויאזוי צו זיך איבערקומען און מיינט ריכטיג מקבל זיין עול מלכות שמים.
מיט דעם קען מען אויך פארשטיין פארוואס
באזיגן אונזער פיינט ,דעם יצר הרע. אין די ערשטע פרשה פון קרי"ש שטייט ובכל
אבער די אויבנדערמאנטע פסוקים זאגן צו מאדך ,און אין די צווייטע פרשה שטייט נישט
אונז :האב נישט קיין מורא ,דו גייסט געווינען. ובכל מאודיכם .ווייל ווי געשריבן גייט ארויף
דער מדרש זאגט :פארוואס ווען דער כהן פאנגט דער "ובכל מאדך" אויף קבלת עול מלכות שמים
אן זיין רעדע ,זאגט ער די ווערטער "שמע און קבלת יסורים באהבה ,און דאס באלאנגט
ישראל"? נאר השי"ת זאגט פאר די אידן ,אפילו
איר האט נישט מקיים געווען קיין מצוות נאר די נאר פאר יעדן מענטש אינדיווידועל.
מצוה פון ליינען קריאת שמע אינדערפרי און טייערע ליינער! איר וואונדערט זיך אפשר
פארוואס איך דערצייל דאס אייך? אויב מען
ביינאכט ,וועט דער יצר הרע נישט קענען זיגן. דארף זיך אליינס אויסלערנען וואס מיינט קבלת
עול מלכות שמים ,פארוואס דאן האב איך דאס
פארזעצונג קומט אי"ה אייך אנטפלעקט? דער תירוץ איז :ווער זאגט איר
מוזט מיר גלייבן? ...איר דארפט נישט אננעמען
מיינע ווערטער און מיין מיינונג .אין אמת'ן אריין
האב איך דאס איבערגעגעבן פאר אייך בלויז
| גדול מרבן שמו |
הראגבפאיוןענדהוהאידדיירם זצ"ל,
אבד"ק פראג
פרק א' ר איז געווען א וועלט-בארימטער פוסק ,א רב איןע
שיר המעלות עטליכע הויפשטעט פון לענדער ,דער הויפט-רב פון
לדו"ד – אשא עיני עטליכע לענדער ,און דער "נשיא ארץ ישראל".
אל ההרים ער איז געווען א פארפאסער פון צענדליגער
גלענצנדע ספרים בכל מקצועות התורה ,א גביר אדיר,
הגאון רבי דוד אפענהיים איז געבוירן געווארן אינעם חודש א גרויסער שתדלן פאר דער אידישער געמיינדע ,און איינער וואס
פון נתינת התורה ,חודש סיון תכ"ד ,אינעם בארימטער עיר ואם האט אנטהאלטן די גרעסטע אוצר הספרים אין זיינע צייטן ,פון וואס
בישראל ווערמייזא ("ווארמס") ,צו זיין טאטן הנגיד הפרנס רבי
אברהם וואס איז געווען דער פרנס הקהילה .אין יענע צייטן איז כלל ישראל געניסט דירעקט און אומדירעקט ביז'ן היינטיגן טאג.
דארט געווען דער בארימטער גאון רבי גרשון אשכנזי ,בעל "עבודת ער איז קוים אלט געווען א קנאפע פינף-און-צוואנציג יאר ביים
הגרשוני" ,און דער יונגער דוד האט געלערנט ביי אים אין ישיבה. ווערן דער הויפט-רב פון גאנץ מעהרין ,און ער האט געדינט אלס רב
ער האט געהאט א נאמען ווי אן עילוי וואס זיין נאמען איז פאר די קומענדיגע באלד פופציג יאר ,ביז צו זיין פטירה .ער האט
געגאנגען גאר ווייט ,און אלס בחור איז ער אויך געגאנגען לערנען געשאקלט די אידישע וועלט אין זיינער צייט ,סיי מיט זיינע אומצאליגע
ביי אנדערע גדולי ישראל :הגאון רבי יצחק בנימין וואלף פון כשרונות וואס ער האט באזיצן און סיי מיט זיין געוואלדיגע כח און
לאנדסבערג בעל "נחלת בנימין" ,הגאון רבי בנימין וואלף עפשטיין אנגענומענקייט אין דער רבנישער וועלט ווי אינעם קייזערליכן הויף.
פון פרידבערג ,און הגאון רבי יעקב ז"ק אשכנזי – דער פאטער אויסער זיין גאונות בתורה און פקחות אין הוויות העולם ,איז ער
פונעם הייליגן "חכם צבי" .אין יונגן עלטער פון צוואנציג יאר אלט געווען א בארימטער פייטן ,און אזוי אויך איז ער געווען א בעל מקובל.
האט ער שוין געקריגן סמיכה פון זיינע גרויסע רבי'ס ,וואו זיי האבן זיין בעסטער חבר איז געווען דער גאון בעל חוות יאיר ,זיינע
שוואגערס זענען געווען די בארימטע גאונים דער בעל "אליה רבה"
מפליג געווען בשבחו רעדנדיג פון זיין גרויסקייט אין לערנען. און דער בעל "שבות יעקב" ,און זיין טאכטער איז געווען א מלומדת
אזוי אז עס איז נישט קיין וואונדער אז דער גביר רבי ליפמאן
כ"ץ פון האנאווער האט אים גענומען פאר אן איידעם ,פאר זיין וואס האט זעלבסט חתונה געהאט מיט א גאון עצום.
טאכטער הרבנית גענענדיל .נאך איר פטירה האט ער חתונה מיר רעדן דא פונעם ריכטיגן "איש האשכולות" ,הגאון האדיר רבי
געהאט בזוו"ש מיט הרבנית שפרה ,די טאכטער פון הגאון רבי דוד אפענהיים זצוק"ל ,וואס האט געדינט אלס רב פון ניקלשבורג
בנימין זאב שפירא זצ"ל דער הויפט רב פון בעהמען ,און אזוי ארום און שפעטער אלס רב פון פראג ,און דער הויפט רב פון בעהמען און
איז ער געווארן א שוואגער מיט צוויי אנדערע בארימטע גדולי
דורו :הגאון רבי אלי' שפירא בעל "אליה רבה" ,און הגאון רבי יעקב מעהרין.
אין דעם פאלגנדן ארטיקל וועלן מיר דורכנעמען זיין גאר
ריישער ,בעל "שו"ת שבות יעקב". אינטערעסאנטע אינהאלטסטרייכע לעבנסביאגראפיע ,און מיר
נאך אלס פרישער יונגערמאן האט זיין נאמען שוין ברייט וועלן צוזאמען מיט אים דורכשפרייזן די אור-אלטע אידישע שטעט,
אפגעקלונגען איבער דייטשלאנד ,אז א נייער שטערן וואקסט דא געפלאכטן מיטן קייזערליכן פאלאץ וואו ער איז געווען גאר באליבט.
אויף .מ'האט זיך טאקע געוואנדן צו אים פונעם עיר ואם בישראל
שבט תשע״ט 42
הרב שמעון שלמה זילבער
וויבאלד רבי דוד'ס נאמען איז געקלונגען פאר צדקה. ניקלשבורג אהינצוקומען דינען אלס רב ,א
איבער גאנץ אייראפע ,האבן זיך פארשידענע אין די פראטאקאלן און תקנות פון די אסיפות פאסטן וואס ער האט אנגענומען אום אלול שנת
גרויסע אידישע שטעט ,א שטייגער ווי "בריסק", פונעם "ועד המדינה" ווערט ער אפטמאל תמ"ט ,ווען ער איז נאך געווען אזוי יונג ווי
געוואנדן צו אים מיט א "כתב רבנות" ,האפנדיג דערמאנט מיט גרויס כבוד און גאר גרויסע
אז ער וועט מסכים זיין צו קומען דינען אלס רב טיטלען .א שטייגער ווי אין יאר תס"א ,דאס קנאפע פינף-און-צוואנציג יאר אלט!
אין זייער שטאט ,אבער רבי דוד האט בשום אופן לעצטע יאר וואס ער האט משמש געווען מיטן אויך האט ער דארט געעפנט א ישיבה וואו
נישט געוואלט איבערלאזן די שטאט ניקלשבורג ניקלשבורגער רבנות ,שטייט אין דער צווייטער בחורים זענען געזעצן און געלערנט ,און געהערט
צו וועמען ער האט זיך געשפירט שטארק תקנה פונעם אסיפת ועד המדינה ווי פאלגנד: פון אים פילע לומדישע חידושים .גלייכצייטיג
"יחי אדונינו מורינו ורבינו הגאון מוהר"ר דוד איז ער אויך אויפגענומען געווארן צו דינען אלס
צוגעבינדן. נר"ו לעולם ,וניתן לו הכבוד הזה מכח רוב מעשיו הויפט-רב פון גאנץ מדינת מעהרין ,וויבאלד
עווענטועל האט ער מסכים געווען הטובים ומעולים ,פיזר נתן לאביונים וכו' ,נקי ניקלשבורג איז געווען די הויפשטאט פון
אנצונעמען דאס רבנות פאסטן אינעם בארימטן כפיים שונא בצע ,איזן ותיקן כמה בתי מדרשות
אור-אלטן אידישער שטאט "פראג" המעטירה, וכמה חברות קדושות במדינתנו ,איש קדוש מעהרין.
און אין יאר תס"ב האט ער זיך אריבערגעצויגן וברוך ,לו כל שלטי גבורים ,גאון עטרת ישראל דאס איז געווען א היסטארישע זאך ,אז אזא
קיין פראג וואו ער האט משמש געווען ברבנות מפורסם ,גדול הדור ,לו נאה ויאה הזכויות יונגער גאון זאל קריגן אזא וויכטיגער אמט ,און
פאר די קומענדיגע אומגעפער פינף-און-דרייסיג במשמעות שטר הרבנות שלו" ,און לאמיר נישט עס ווייזט עטוואס אויף זיין גרויסקייט אין תורה
יאר נאכאנאנד ,און וואו ער איז גלייכצייטיג אויך פארגעסן אז ווען ער האט געקריגן אזעלכע
געווארן דער הויפט-רב איבער גאנץ בעהמען, אויסערגעווענליכע טיטלען ווי "איש קדוש" און וואס האט שוין דאן אפגעקלונגען אומעטום.
ווערנדיג באשטעטיגט מיטן קעניגליכן זיגל. "גדול הדור" ,איז ער נאכנישט געווען קיין בן
וויבאלד זיין שווער הגאון רבי בנימין זאב שפירא
זצ"ל איז געווען דער הויפט-רב איבער גאנץ ארבעים לבינה!
מעהרין ,איז אויסגעקומען אז נאך זיין שווער'ס אזוי אויך האט מען אים געגעבן אין יענער עפאכע האבן די אידן געליטן
פטירה איז ער געווען דער הויפט רב איבער אויסערגעווענליכע רעכטן צו טון ווי ער אסאך צרות און רדיפות אין עסטרייך,
פארשטייט לגבי כלל-ענינים ,מיט'ן טעם אז: דייטשלאנד ,אונגארן ,און נאך לענדער .איינע
גאנץ בעהמען און מעהרין. "באשר הוא שוקל בשכל הקודש בקו המשקל, פון די טרויעריג-באקאנטע קאפיטלען געשיכטע
אלס פראגער רב האט ער ווידעראמאל זענען פארלאפן צוואנציג יאר פריער ,ווען עס
געעפנט זיין גרויסע ישיבה פאר תלמידים ,וואו וכל מעשיו מתוקנים ומקובלים". איז פארגעקומען די "גירוש וויען" אין יאר ת"ל.
אסאך בחורים האבן געהארעוועט אינאיינעם זיין קלוגשאפט און פקחות איז די אידן האבן דאן אנגעהויבן פארלאזן די דאזיגע
מיטן רב אין סוגיות הש"ס ,און אין די ספרים געווען בארימט אפילו ביי דער גוי'אישער לענדער ,און זיך באזעצט אין בעהמען ,מעהרן,
פון רבי דוד אפענהיימער זעט מען אפטמאל באפעלקערונג ,און ער האט גענאסן פון גרויס און פוילן .איינע פון די שטעט וואס זענען דאן
וואו ער שרייבט אז די דאזיגע חידושים זענען הערצה ביי די אלגעמיינע מאסן ,אזוי ווייט אז געווארן איבערגעפילט מיט אידישע פליטים
אויסגעקלארט געווארן אין ישיבה צוזאמען מיט ווען געוויסע שונאים האבן אים פאר'מסר'ט איז געווען ניקלשבורג ,און דאס האט אסאך
די תלמידים .די דאזיגע בארימטע ישיבה איז פאר דער רעגירונג ,מיט טענות אז ער האט באשטייערט אז דאס זאל ווערן א בארימטער
אויסגעהאלטן געווארן דורכ'ן רב זעלבסט ,וואס נישט געוויסע רעכטן צו פסק'ענען אזוי צי אזוי,
איז געווען א גרויסער עושר און האט פארמאגט האט דער דעמאלטיגער קייזער לעאפאלד דער עיר ואם בישראל.
די מעגליכקייטן אז די ישיבה זאל זיך אויפהאלטן ערשטער זיי שארף אפגעענטפערט ,און איז אלנפאלס ,וויבאלד אין יענע צייטן האבן
ארויסגעקומען מיט אן אפיציעלן דעקרעט פול אידן געליטן פילע צרות איז אויסגעקומען אז
אויף זיין פינאנציעלער שטיצע. מיט שבחים אויפ'ן פערזענליכקייט פון רבי דוד, ניקלשבורג – זייענדיג א אידישער צענטער – איז
זייענדיג דער רב פון אזא גרויסע אידישע און מיט א דערקלערונג אז קיין איין איד זאל געווארן א ווענדפונקט פאר עגונות וואס האבן
שטאט ,און איבערהויפט זייענדיג דער הויפט- זיך נישט דערוואגן ווידערצושפעניגן די רייד פארלוירן קאנטאקט מיט זייערע מענער ,וואס
רב איבער גאנץ בעהמען און מעהרין ,און געוויס פונעם לאנד-ראבינער ,און דער וואס וועט זיך זענען פארשוואונדן געווארן אדער גע'הרג'עט
ווען ער איז נאך דורכ'ן טאג געווען אין ישיבה קעגנשטעלן האט א דין ווי א "מורד במלכות" און געווארן צוליב די ביטערע צייטן ,און רבי דוד
מיט זיינע תלמידים ,איז פארשטענדליך אז רבי וועט שטרענג באשטראפט ווערן! דאס דאזיגע האט זיך אריינגעלייגט ראשו ורובו מיט התרת
דוד איז געווען פארנומען א גאנצן טאג מיט באפעל איז געהאנגען געווארן אין אלע שולן אין
פסק'ענען שאלות ,שרייבן תשובות ,דורכאקערן עגונות.
סוגיות מיט די תלמידים ,א.א.וו .און ווי רבי ניקלשבורג. אזוי אויך האט ער איינגעפירט פילע תקנות
דוד דרוקט זיך זעלבסט אויס אין א תשובה לטובת הכלל ,אנגעהויבן ביי פילע מעשי צדקה
דערוועגן" :כי רבים קמים עלי מבוקר ועד ערב וחסד און געענדיגט ביים אויפשטעלן מוסדות
און שולן פארן ציבור .רבי דוד ,זייענדיג אן עושר
(זע שפעטער מער דערוועגן) ,פלעגט זיך פירן
אפצושיידן צוויי פיפטלעך פון זיין פארמעגן
שבט תשע״ט 43
| גדול מרבן שמו |
עפעס וואס האט נישט זיינס גלייכן. דער קייזערליכער אידישער שטוב-מענטש, השכם ושלוח בשאלות עמוקות להשיב לשואלי
לויט ווי די לעגענדע דערציילט ,האט מען רבי שמואל אפענהיימער דברי ...ותלמידים מקשיבים לקולי"...
איינמאל געהאלטן נאך א קריג צווישן דעם
עסטרייכישן מיליטער מיט'ן פראנצויזישן אויסנאמליכן רשות פונעם קייזער זעלבסט פארט אבער ,האט ער נישט פארנאכלעסיגט
מיליטער ,און וויבאלד רבי שמואל איז געווען זיך צו קענען קומען באזעצן אין וויען ,צוליב דאס עצם פירן די שטאט און זיך זארגן פאר
א שטוב-מענטש ביים עסטרייכישן קייזער ,האט זיינע וויכטיגע געשעפטן .ער איז אויך געווען די אידישע איינוואוינער פון פראג בפרט ,און
ער געבעטן פונעם קעניג ער זאל ארויסגעבן א דער וואס האט זיך געשלאגן מיטן דעמאלטיגן פון די אידישע בירגער איבער גאנץ בעהמען
ספעציעלן באפעל פאר זיינע סאלדאטן אז אלע טרויעריג-בארימטן אנטיסעמיט יאהאן אנדריאס און מעהרין בכלל .זייענדיג אויסגערופן מיט
אידישע ביכער וואס זיי האבן בארויבט פון די אייזענמענגער ימ"ש ,וואס איז ארויסגעקומען זיין קלוגשאפט ,האט ער זיך שנעל געטראפן
פראנצויזן דארפן אריבערגעפירט ווערן צו רבי מיט א רייע באשולדיגונגען קעגן דעם אידישן אלס מקורב למלכות ,זייענדיג גאר נאנט מיטן
שמואל אפענהיימער .דער קייזער האט ערפילט פאלק און קעגן דעם תלמוד ,אין זיין בוך קייזערליכן הויף און מיט זיינע הויפט שרים און
זיין בקשה ,און דער דאזיגער גרויסער אוצר "דאס אנטדעקטן אידנטום" (Entdecktes ראטגעבער ,און אזוי ארום האט ער אויסגענוצט
איז געווען דער פונדאמענט צום שפעטערדיגן .)Judenthumרבי שמואל איז געווען דער זיין איינפלוס ארויסצוהעלפן זיינע אידישע
וואס האט באוויזן אפצוהאלטן דאס דרוקן זיין
גרויסן אוצר-הספרים. ברידער ווי ווייט מעגליך.
בוך אדאנק זיין אינטערווענץ ביים קייסער. דער דאזיגער כח און איינפלוס ביים קעניג,
רבי שמואל אפענהיימער האט זיך האט ער מסתמא אויך גע'ירש'נט פון זיין פעטער
אנגעזאמלט א ריזן פארמעגן ,און האבנדיג אסאך רבי שמואל אפענהיימער ,צוזאמען מיטן ריזיגן
רבי שמואל האט פארמאגט אזא חשוב'ער פארבינדונגען איבער דער גאנצער וועלט האט פארמעגן און ריזיגן אוצר הספרים ,ווי מיר וועלן
פלימעניק ווי רבי דוד אפענהיים ,וואס איז נאך ער באוויזן זיך צו פארשאפן אויך א גרויסן אוצר
אלס יונגערמאנטשיק געווארן אויפגענומען אלס הספרים מיט גאר טייערע אנטיקן ,היסטארישע באשרייבן אינעם צווייטן קאפיטל.
ניקלשבורגער רב ,און ער האט באשלאסן אים
איבערצוגעבן סיי זיין ריזן אוצר הספרים און כתבי-ידות ,ממש יקרי-המציאות. פרק ב'
סיי א גרויסער טייל פון זיין פארמעגן .אזוי איז מיר רעדן דא פון אן עפאכע ווען דער דרוק
אויסגעקומען אז רבי דוד איז זעלבסט געווארן האט נאכנישט אויסגעשפיגן אזויפיל ספרים ווי דער
אן עושר און אזוי אויך האט ער געהאט א היינטיגע צייטן ,און דער סלאוויטער דרוק און בארימטער
געוואלדיגע געשמאק אין די פילע אלטע ספרים, אפילו דער גרינדער פונעם סלאוויטער דרוק
און ער איז זעלבסט ארומגעפארן איבער שטעט האט נאכנישט געלעבט .דעמאלט איז געווען די "אוצר
און לענדער אפירצוזוכן נאך אלטע ספרים וואס תקופה פונעם "אמסטערדאמער דרוק" א.א.וו. הספרים" /
אבער עס איז קוים געווען צו באקומען ספרים, דער "נשיא
זענען נישט געווען צו באקומען. און ווער רעדט נאך פון דרוקן אלטע כתבי- ארץ ישראל"
רבי דוד האט נישט געקענט באהאלטן זיין ידות ,וואס האט געקאסט אן אומגעהויערן סומע
אויסערגעווענליכע תשוקה פאר ספרים ,און ער געלט ,און דערפאר האט רבי שמואל'ס אוצר רבי דוד אפענהיים האט געשטאמט פון א
פלעגט ספעציעל ארויספארן צו די דעמאלטיגע הספרים גע'שמ'ט אין דער תורה-וועלט אלס נגידישער פאמיליע .ווי מיר האבן שוין דערמאנט,
בארימטע ביכער-ירידן זיך צו טרעפן מיט ספרים איז זיין פאטער געווען דער פרנס העיר אין
פארקויפער ,און ער האט פארמאגט ספעציעלע ווערמייזא ,אבער דאס איז געווען א שפיל
פארבינדונגען מיט סוחרים איבער גאנץ אייראפע קעגן דעם ריזן עשירות פון זיין פעטער הנגיד
וואס האבן אים שטענדיג איינגעמאלדן איבער א הקצין רבי שמואל אפענהיימער ,דער באנקיר
נייעם ספר וואס ער האט נאכנישט פארמאגט. אין וויען .רבי שמואל קען ווירקליך באטראכט
פון צייט צו צייט פלעגט ער אפילו מפרסם זיין ווערן אלס א יוצא-ונכנס אינעם קייזערליכן
וועלכע ספרים ער זוכט און האט נאכנישט ,אזוי הויף ,זייענדיג גאר נאנט פארבינדן מיט זיי סיי
ארום אז ווער עס טרעפט נאר דעם ספר זאל זיך אדאנק זיינע פארצווייגטע געשעפטן און סיי
גלייך קענען פארבינדן מיט אים אז ער זאל עס צוליב זיין געוואלדיגער עסקנות און שתדלנות
ביים קייזער ,ווען עס האט זיך געהאנדלט איבער
קענען צולייגן צו זיין ריזן קאלעקציע.
דאס האט געמאכט רבי דוד'ס אוצר הספרים וויכטיגע אידישע אנגעלעגנהייטן.
אלס איינע פון די גרעסטע אידישע אוצר איין ביישפיל איבער רבי שמואל'ס
הספרימ'ס אין אונזער היסטאריע ,און עס זענען אנגעזעענקייט ביים קייזערליכן הויף ,איז דער
ערשינען מערערע קאטאלאגן איבער זיין אוצר- פאקט אז נאכ'ן טרויעריגן אויבנדערמאנטן
הספרים ,און איינע פון זיי איז אפילו ערשינען "גירוש וויען" ,איז רבי שמואל געווען דער
אין דרוק דורך רבי דוד זעלבסט ,אונטערן ערשטער איד וואס האט געקריגן א ספעציעלן
שבט תשע״ט 44
הרב שמעון שלמה זילבער
רבי דוד זעלבסט האט אויך הנאה געהאט ה ה י• ת ד ו ד . נאמען "ויקן דוד" .אבער מער וויכטיג פון דעם
פון זיין פארבינדונג מיט ארץ ישראל ,וויבאלד, איז געווען דער פאקט אז דער דאזיגער אוצר
ווי דערמאנט ,האט ער געהאלטן אין איין ר שי מ ת הספרים האט לכאורה איבערגעלאזט דעם
אפירזוכן פרישע ספרים פון איבער דער גארער גרעסטן שטעמפל אויף אונזער היסטאריע .דאס
וועלט ,און אצינד האט ער געקענט קריגן ספרים אוצר הספרים המפואר׳ איז צוליב דעם וואס רבי דוד זעלבסט האט
פון אזוי ווייט ווי ירושלים עיה"ק .גראדע איז איבערגעגעבן א שיינע פאר פון די היסטארישע
שוין דאן געווען אן איסור פון די אלטע חכמי אצרו ואספו כתבי-יד צו דרוקערייען ,און אזוי זענען ערשינען
ירושלים ארויסצופירן ספרים פון ירושלים צו אן
אנדערן ארט ,אבער דאס איז געווען אן איסור הגאון המפורסם א ליסטע פון אלטע כתבי-יד אלס נייע ספרים.
פון די ספרד'ישע קהילה וואס האט נישט מחייב די דאזיגע ספרים האט רבי דוד נישט
געווען די אשכנז'ישע קהילה ,און דערפאר האט מ הו ר ד דו ד א פ פ ענ היי ם זצ״ל מיטגענומען מיט זיך פון ניקלשבורג קיין
רבי דוד כסדר געקענט ערהאלטן פון זיי ספרים פראג ,צוליב דעם וואס אין פראג איז געווען
אבר רפראג• א געפערליכער אנטיסעמיטישער צענזור ,און
וואס ער האט געזוכט. ער האט געוואוסט אז זיי וועלן געוויס טרעפן
אלפי ספרי בית ישראל ׳ C'lorunמזהב וספדנים ׳ גרויסע "פראבלעמען" אין אסאך פון זיינע
ספרים ,און זיי וועלן דאס קאנפיסקירן אדער
בהם כמה מאות כתבי יר יקרי אפילו שענדן .דערפאר האט ער זיי געמוזט
רבי דוד האט אויך היפש געליטן צוליב זיין ערך ד־ימסולאים כפז ,כולם איבערלאזן אין ניקלשבורג ,א זאך וואס האט
עסקנות פאר ארץ ישראל ,וויבאלד אין זיינע אגודי ם כרוכים מעולפות ^ זיך אויסגעשטעלט אלס געוואלדיגער חסד ה',
צייטן איז פארגעקומען דער בארימטער "עליית בהידורים ,נקבצו ,ד־ינה יהד־ו וויבאלד יארן שפעטער איז אין פראג ליידער
רבי יהודה החסיד" ,ווען רבי יהודה חסיד (פון פארגעקומען א שריפת ספרי קודש רח"ל דורך
דער ליטא; נישט פארמישן מיטן לעגענדארן בשמותם מבוארים• די ארטיגע אינסטאנצן ,און נאר אדאנק דעם וואס
רבי יהודה החסיד פון מדינת אשכנז ובעל "ספר זיינע ספרים זענען פארבליבן אין ניקלשבורג
חסידים" ,פון אנהייב תקופת הראשונים) איז וושאעסר_א_בנ_לט__אה_ט_אr_gלפהoוו.טענsתעk״קעאיoוoםחהליbויכעקwםננeסאrתגbלשטעeאסיh״נאר.טטלעWרנאWטלגי_'_Wסק_ט_ה_על__פת_וןדורדב'י
ארויפגעקומען וואוינען אין ארץ ישראל מיט א דוד אהפמעבנוהיריג .מ'סבאשונצתרת-קהפס״ופרץים זענען זיי געראטעוועט געווארן פונעם שריפה.
ריזן צאל אנהענגער ,און ער האט זיך באזעצט נאך זיין פטירה איז זיין אוצר הספרים
אין ירושלים און האט אפגעקויפט א ריזן באדן נדפס ב א ל ט ו נ א ,עיי האהי□ ד-מיטוהפ-ם כמי* שמואל פארוואגלט געווארן איבער עטליכע ערטער,
פון אראבער כדי אויפצושטעלן דארטן זיין שול, און איז עווענטועל פארקויפט געווארן פאר'ן
וואס איז עווענטועל באקאנט געווארן אלס דער נאוךכמראיזהווידהפמרןי׳ קוץ.ונייגליאךיןפייויויאלרעגירתטעס"כואך,־דרהוקאקעטי־יער בארימטן בריטישן "אקספארד מוזעאום" ,וואו
ברייט-בארימטער "חורבת רבי יהודה החסיד" שוין געקראגן א כתב-רבנות פון די אידן אין עס געפינט זיך נאך ביזן היינטיגן טאג א ריזן
ארץ ישראל ,וואו מ'האט אים אויפגענומען אלס אפטיילונג פון זיינע ספרים .וויבאלד דאס איז
שול. "נשיא ארץ ישראל" .דאס איז פארשטארקט פארבליבן ביזן היינטיגן טאג ,האט די אידישע
רבי יהודה האט צאמגעבארגט א גרויסע געווארן פינף יאר שפעטער ,אין יאר תס"ו ,ווען וועלט ווידער געקענט געניסן דערפון מיטן
סומע געלט פאר דער שול ,אבער באלד נאכן ער האט שוין געדינט אלס רב אין פראג ,וואס אפירזוכן אלטע כתבי-ידות און דאס ארויסגעבן
אפקויפן די שול איז ער נפטר געווארן און דאן האבן די רבנים פון ארץ ישראל געשיקט
עס איז נישט געווען פון וואו צוריקצוצאלן א פרישע כתב-רבנות וואו זיי מעלדן אים איין אין דרוק.
די אומגעהויערע סומע געלט וואס עס האט אז ער איז דער "נשיא ארץ ישראל" פאר זיין
אפגעקאסט .דאס האט געפירט צו א טרויעריגן גאנצן לעבן .דאס איז געוויס נישט געווען א
פרשה ווען די אשכנז'ישע אידן האבן נישט געווענליכע כתב-רבנות אז ער זאל זיך קומען
געטארט וואוינען אין ירושלים ,וויבאלד יעדער באזעצן אין ארץ ישראל ,נאר אז ער איז ווי דער רבי דוד איז געווען בארימט מיט זיין תורה,
פון זיי איז געווען פאררעכנט אלס "ערב" אידישער הויפט איבער די ארץ ישראל'דיגע חכמה ,עסקנות ,און אפילו עשירות צוגלייך.
אפצוצאלן דעם חוב פארן חורבה .אדאנק דעם איינוואוינער ,צוליב זיין געוואלדיגע שתדלנות עס איז דעריבער נישט קיין וואונדער אז די
האבן די אשכנז'ישע אידן זיך בעיקר באזעצט פאר זייערע באדערפענישן ,שוין אפגערעדט פון ארץ ישראל'דיגע אידן האבן אין אים געפונען א
אין צפת ,טבריה און חברון ,פאר די קומענדיגע פאסיגן קאנדידאט צו פירן די צדקה קאסעס פאר
אריבער הונדערט יאר (דאס איז א לענגערע שאפן געלטער פאר עניי ארץ ישראל. עניי ארץ ישראל ,און אזוי אויך זיין פארמישט
פרשה פאר זיך וואס פארדינט א באשרייבונג איין ביישפיל איבער זיין אנזען ביי די ארץ מיט שתדלות פאר די אידן אין ארץ ישראל.
ישראל'דיגע אידן איז געווען אין יענעם יאר, ער ווערט טאקע פאררעכנט פאר איינע פון די
ביום מן הימים). ווען די אראבישע איינוואוינער האבן געמאכט גרינדער פונעם קאסע "מעות ארץ ישראל" וואס
אלנפאלס ,פאר איינעם פון די מענטשן ביי אן אויפשטאנד קעגן דעם ארטיגן פאשא וואס איז אנגעגאנגען אין פראג פאר די קומענדיגע
וועמען מ'האט צאמגעבארגט געלטער האט מען איז געשיקט געווארן פון דמשק ,און זייענדיג צוויי הונדערט יאר ,ביז'ן אויסברוך פונעם
געזאגט אז דער ערב פאר'ן באצאלן דעם חוב צעווילדעוועט אן קיין מוראה של מלכות האבן
זיי שטארק געטשעפעט די אידישע איינוואוינער, ערשטן וועלטס קריג.
און האבן געבעטן גאר הויכע ריבית א.א.וו .און
די אידן האבן געשיקט א בריוו קיין פראג צו
בעטן פון רבי דוד צו שתדל'ען פאר זיי צוליב זיין
שטארקן איינפלוס ביים קעניג.
שבט תשע״ט 45
| גדול מרבן שמו |
העלין אשכנזי זצ"ל בעל פירוש "זרע אברהם" ־־■Kv!#־*;' איז א געוויסער ר' יוסף רופא וואס איז געווען
אויפן מדרש רבה .דער דאזיגער ספר איז א פראגער געבוירענער ,און אז אויב ער וועט
געווארן שטארק פאפולער ,אזש דער בעל "פנים ונטר הועתק והוכנס לאינטרנט נישט באצאלן דעם חוב וועט ער עס קענען
מסבירות" ,הגאון רבי ר' יונתן אייבשיץ ,דער www.hebrewbooks.org איינמאנען ביים ארטיגן אידישן רב ,רבי דוד
קצות און נתיבות ,און נאך א לאנגע ליסטע פון אפענהיים .אזוי האט טאקע פאסירט ,און עס
גדולים זענען פארנומען זיך מפלפל צו זיין מיט ע״י חיים תשס״ט איז דאן אנטשטאנען א מיינונגס-פארשידנהייט
זיינע ווערטער ,וואס זענען אפגעשריבן געווארן איבער די ריבית וואס יענער האט געפאדערט
ד חיים יוני פאר'ן חוב ,און אזוי ארום איז דאס אנגעקומען
ווען ער איז נאך געווען א בחור! ב ה י ו ת שראה ראיתי ביד שארי הרב המאור הגדול המופלא אב״דמהור״ר חיים יו נ ה נרו אינעם גוי'אישן געריכט ,וואו דער אנקלעגער
די רביצין שרה איז אבער ליידער נפטר בנן של קדושים ה״ה בן הגאון מהור״ר יהושע פייבל תאומים נרו אב״ד האט געהאט די חוצפה צו דערציילן אז רבי דוד
געווארן אין יונגן עלטער פון אכצן יאר אלט ,אין ור״מ דק״ק פרעמסלא חדושים שחידש בדיני דגרמיבדבר שנתחבפו בו גאונים וירד דערקלערט זיך אלס אידישער נשיא און קעניג.
יאר תע"ג ,און דאן האט רבי חיים יונה חתונה במים צלולים והעלה מרנגיתא עפ״י רוב חריסתו ובקיאתו ובירר וליבן הדברים כתלגא רבי דוד האט טאקע געווינען דעם משפט ,אבער
געהאט בזוו"ש פון וואס ער האט געהאט צוויי חיירא ומאחר שרוב חיבור של הגאון רבן של כל בני הגולה אדוני אבי וקני מהור״ר שלמה אדאנק דעם האט די רעגירונג אויך ארויסגעגעבן
קינדער .קנאפע פופצן יאר שפעטער ,אום שבעה לוריא ז״ל ביס של שלמה בב״ק בנוי׳ מיוסדים ומיירי בדיני דגרמי וכל מן דין סמוכים פארשידענע באגרעניצונגען איבער די צדקה
עשר בתמוז תפ"ח ,איז אויך רבי חיים יונה נפטר להדפיסו אצל ים שלשלמה בב״ק שדומה לנדמה נייחא לאבות ונייחא לבניסעשרת בניס קאסעס קיין ארץ ישראל ,און אזוי אויך האבן
געווארן אין בליענדן עלטער פון אכט-און- אבותם מקום הניחו לו אבותיו להתגדר שהרב ה״ה המופלא הנ״ל הוא נין ונכד הגאון די ספעציעלע טיטלען פון רבי דוד געדארפט
מהר ש״ל ז״ל הנ״ל והתורה מחזרת על אכסניא שלה אבותיו קזכי ליה לזכית בו הרבים .
דרייסיג יאר אלט. אראפגענומען ווערן.
רבי דוד האט געהאט נאך א טאכטער וואס כ״ד המעלה לבית הדפוס הק׳ אברהם העלין בלא״א המחבר ידי מ שה ו״ל :
האט חתונה געהאט מיט א קרוב-משפחה ,הרב פרק ג'
א ל ף ,דנרי הרב המאור הגדול מהור׳ר ח י י ם י ת ד ,נרו נהמה״ג מהור״ר סיי כ ל ת או מי ם נרו
מיכל אפענהיים. שנתקנל מקדם לאב׳ד לק״ק פ ר ע מ פ ל א ובגליל יצ׳ו ילק׳ק צילז יע׳א וכעת אג׳ד נק״ק פטירתו
ב ר ע פ ל א ו ח ד ל יע״א שהיה חתן המה׳ג אנ״ד דק״ק פ ר אג יע׳א וכעת הוא חתן התורני הקצין וביתו אחריו
מהור״ר חיר ש בר׳ בני מין מנערלין אשר דנר בילדותו כד הוה טליא אי כנ ר שכסר ואי ככר תמניסר : /זרעו אחריו,
רבי דוד האט אפגעשריבן אריבער צוואנציג הצעיר חיים יונה לפי שראיתי מבוכה גדולה בהלכה זו ופירושם מדברי סופרים גדוליא מך וספריו
וואונדערליכע און טיפזיניגע ספרים אין אלערליי הקדושים
מקצועות התורה ,וואס געוויסע פון זיי זענען נאך הראשונים והאחרונים נוחי נפש ז׳ל וכפטיש יפוצץ סלע המחלוקת זה אומר בכה וזה אומר
פארבליבן בכתב יד ,אבער צווישן די וואס זענען נכ ה וכל אחד מראה שנים לדברא ועטרת חכמים עשרם בתשוב ות שהניאו כל אחד ואחד לפתור רבי דוד אפענהיים איז נסתלק געווארן אום
געדרוקט געווארן ציילן זיך די פאלגנדע ספרים: דכרי שכגגדו וכבר ישב על מדוכה זו א׳ מגדולי הדור שלפנינוהמה״גמהור׳ר ש ב תי ח כ הן נעל ז' תשרי תצ"ז ,אין עלטער פון צוויי און זיבעציג
"מועד דוד" אויף מסכת שבת און ביצה" ,סוגיא שפתי כהן ז׳ל הגדיל עצה הפליא תושיה בדברים הרנה נענין זה ואני הצעיר אחר כולם אד בא יאר אלט ,און איז באהאלטן געווארן אינעם
ארבע מיתות"" ,שו"ת נשאל דוד" אויף ד' חלקי פעם כעוזר פעם כנלחם vפעם כבונה פעם כסותר .פעם כמחזק פעם כשובר .פעם כמסייע אור-אלטן בית החיים אין פראג ,וואו עס ליגן
שו"ע – אגב ,איז אינטערעסאנט אנצומערקן אז פעם כמשיב .לא שאני כדאי להוסיף או לגרוע מכל מה שדברו הראשורס ז״ל אלא שהאמת עד נאך עטליכע גאוני עולם א שטייגער ווי דער
אין אלע זיינע תשובות טוט ער זיך בענותנותו לעצמו ואין משוא פנים בתורה והסברות הקרובות לצודק השמועה הן הן המכריעות והן הן
אונטערשרייבן אלס "דוד הקטן" אופנהיים! – און הייליגער מהר"ל און דער כלי יקר זצ"ל.
הראויות לקרב וה׳ יגיה חשכי ויאיר עיני במאור תורתו ע״ד כבוד שמו אמן ; רבי דוד האט געהאט א בן יחיד ,און צוויי
"יד דוד" על התורה. טעכטער .זיין זון איז געווען הגאון רבי יוסף זצ"ל
און אזוי אויך זענען דא פילע אנדערע ספרים, נספח בסופי קונטרס תיקון עירובין מהרב הג׳ טליסא יע״א זצוקללה״ה . אבד"ק העלישוי (די שטאט ווי דער ש"ך איז
ווי" :מקום דוד" – וואס איז ווי אן ענציקלאפעדיע פריער געווען רב) ,וואס איז געווען אן איידעם
פון ערטער וואס ווערן דערמאנט אין ש"ס, הובא לביה״ד הרבני הנגיד מו״ה אברהם זקן בהר״י ז״ל סלאסמאווסק' מקאטינסק ימ״. 6 ביים וואונדערליכן גאון און קייזערליכער יועץ
"תפלה לדוד" – דרושים" ,שלל דוד" – חידושים רבי שמשון ווערטהיימער זצ"ל אב"ד וויען
און שו"ת" ,עיר דוד" – חידושים און ליקוטים ,און ; —.ל —-------------------------------------------------------- -------- ,
אזוי אויך ספרים אויף תורת הקבלה ,אין וואס והמדינה.
^פיעטרקוב זיין עלטסטע טאכטער שרה איז געווען
רבי דוד איז געווען שטארק אויסגעקאכט. בי פו ס המשו^1ז והמפואר>8ל הרבני הנגיד ונו׳ טו״ה ש ל מ ה בעלכאמאווסקי נ״י - בארימט אלס אויסערגעווענליכע בעלת-
אזוי אויך האט ער פארפאסט עטליכע כשרון ,און האט נאך אלס מיידל אפגעשריבן
פיוטים און סליחות" :אערוך שועי" ,ווען זיין ת ר ג ״ ז לפ״ק שנת ^ גאנץ מגילת אסתר אויף קלף כדת וכדין ,און
רביצין גענענדיל איז נפטר געווארן אין א זי האט עס געגעבן פאר איר טאטן אלס מתנה
מגיפה ,און "אדנ-י אדנ-י קודם" אויף די שלש ׳ b lOftHA־KYNTPAC^ PABBHHY XAHM (די דאזיגע מגילה איז געווארן טייל פון א
עשרה מידות און סימני הקטורת ,ווען עס זענען הלכה'דיגע פאלעמיק אויב עס איז כשר צו
געווען קרענק אין פראג און אין אומגעגנט ,און L׳r . nETPOKOB ׳ ליינען די מגילה פון איר .זע דערוועגן אין איר
ער האט איינגעפירט אז מ'זאל זאגן דעם סליחה . BejixaTOBCKaro. 1896r.שBT. THDorpacj^iH
יעדן מאנטאג און דאנערשטאג און אין די ימי
שער-בלאט פונעם לעגענדארן 'קונטרס
הסליחות . ר' חיים יונה' וואס איז פארפאסט געווארן
דורכן גאון נאך אלס זיבעצן יעריגער בחור'ל
טאטנ'ס ספר "שו"ת נשאל דוד" או"ח סי' ל' ,און
אין הגהות רעק"א לשו"ע או"ח סי' תרצ"ב אות
ב' ,שם בברכ"י ובערוה"ש ,ובשו"ת אבני נזר או"ח
סי' תקי"ח אות י"א).
זי האט חתונה געהאט מיטן יונגען גאון רבי
חיים יונה תאומים זצ"ל ,א זון פון הגאון רבי
יחזקי' יהושע פייוול תאומים אבד"ק פרעמיסלא
און ברעסלאו ,א זון פונעם הייליגן בעל "קיקיון
דיונה" .רבי חיים יונה איז געווען א גרויסער
מתמיד און א געוואלדיגער בעל כשרון און
עילוי'שער מח ,און ווערנדיג א חתן ביי רבי דוד
אפענהיים האט ער געשיקט פילע בריוון פול
מיט דברי תורה ,וואס זענען פארבליבן אינעם
ספר "שלל דוד" .ער האט אויך איבערגענומען
די רבנות פאסטנס פון זיין פאטער ,און האט
פארשריבן א לענגערן לומד'ישן ספר "סדר
משנה" אויפן רמב"ם.
אזוי אויך איז פארבליבן פון אים דער
בארימטער "קונטרס ר' חיים יונה" אויף סימן
כ"ה פון חו"מ (אין "דיני דגרמי" בהלכות דיינים),
וואס באשטייט אממערסטנס פון הערות און
השגות אופן ש"ך ,און וואס ער האט פארשריבן
זייענדיג א זיבעצן יעריגער בחור'ל אין ישיבה
אין גלאגוב ,און איז געדרוקט געווארן -נאך
בחייו – דורכ'ן גלאגובער רב הגאון רבי אברהם
שבט תשע״ט 46
הרב שמעון שלמה זילבער
ěĚĤč .Ē
Ğ~ĥ ĤĞĕĚĔ~ĕ ĜĕĞĐĎĞĞĘĎČ
Z. Berman Books warehouse
1554 63rd St
Brooklyn, NY 11219
718 871 5316 ext 3
Salesman 917 400 0395
[email protected]
Z. Berman Boro Park
4602 17th Ave
Brooklyn, NY 11204
718 871 5316 ext 2
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Lavlor #3 - Shvat 5779
- 1 - 48
Pages: