אדר א׳ תשע"ט בס״ד • נומער #4 אאל״יפבוזסמי"ןתיל ָוחגמאבבובָרדייעאדייימללהיגמול-ישערו'געעהאננלטאלגי4עיטטךכציפע"#״וגעטםצטו
א גייסטרייכע פעדער פאר׳ן עם הספר
הרב מרדכי גנוט איבעיא להו
בימיּפוורייהםי קטן אונזער פרייע בחירה איז א סתירה
צום תכלית פונעם תיקון השלם?
איבערזיכט אויפ׳ן סדר היום פון חודש אדר א' ,באזירט | הרב עזריאל טויבער
אויף פסקים און עובדות מפי ספרים וסופרים ,און מנהגים
ביי גדולי וצדיקי ישראל אין די טעג פון פורים קטן איז כדאי צו וואוינען אין א
געמישטע סביבה אדער
השגחה ליבערשט אין א ריין
לשם השגחה חסידיש געגנט?
| הרב אהרן פריעדמאן
כשרות-זיצונג מיט די חשוב'ע רבנים
און משגיחים פון דער וועלט בארימטער פארוואס איז חודש אדר א'
טארטיקובער השגחה :הגאון רבי יחיאל דער חודש העיבור און
באב"ד ,גאב"ד; הג״ר יואל באב"ד ,דומ"ץ נישט חודש אדר ב'?
ויו"ר ועד הכשרות; און די משגיחים הג״ר | הרב מרדכי גנוט
יהושע רובין און הג״ר אלימלך פריעדמאן
ּ פינטעלע איד :ושבחתי אני את השמחה | הרב עזריאל טויבער
"משנה תורה" מזל אדר דגים :כשרות נאטיצן איבער פיש פראדוקציע
להרמב"ם נקודה :צווישן שמחה און קרעכצן
רבי ליבער 4 ׳טער טייל :ספרים און דרוקעריי
הגדול פון ציטאטן :תנן התם
בארדיטשוב
זי"ע
א | אפקלאנגען |
חירופו וגידופו ...בסכלות והוללות" ,און נאך ערגער. שטיין ביי עשרת הדברות Address:
די דאזיגע שארפקייט פונעם רמב"ם ווען עס 543 Bedford Ave. #207
איז געקומען צו א גדול וואס האט וויי געטון א עט סופר מהיר ,לבלר #3 Brooklyn NY 11211
איד ,האט אים שוין באגלייט זיין גאנצן לעבן. Telephone:
שוין נאכ'ן וואוינען אין מצרים האט ער געפירט א אחדשה"ט ,הנני בזה אודות מה שכתב האי 718.928.3347
שטיקל קארעספאנדענץ מיט א גר צדק פון ארץ לבלר וסופר רבי מרדכי גנוט שליט"א במדור הנפלא Fax:
ישראל מיט'ן נאמען "רבי עובדיה" ,וואס האט אים "איבעיא להו" אודות הענין של עמידה או ישיבה 718.928.3348
אנגעפרעגט עטליכע שאלות אין לערנען .איינע פון בעת קריאת עשרת הדברות בבית הכנסת ,ונהניתי Email:
די שאלות האט דער גר געהאט געפרעגט פון זיין מאוד מהתשובה החדה והקולעת אל השערה, [email protected]
אייגענעם רבי'ן אין ארץ ישראל ,וואס האט אים מתובל במראי מקומות ואגדות מאלפות מפי ספרים
שארף אפגעענטפערט און אים גערופן "כסיל" ,און ______
דערנאך האט דער גר געשיקט די שאלה צום רמב"ם וסופרים.
צוזאמען מיט'ן אנטווארט פון זיין רבי'ן .דער רמב"ם והנני להוסיף את מה שראיתי בספר הליכות General Inquiris:
האט אים צוערשט געגעבן גערעכט איבער זיין שלמה (להג"ר שלמה זלמן אויערבאך זצ"ל ,תפילה [email protected]
פראגע ,און דערנאך האט ער צוגעלייגט די פאלגנדע פרק י"ב ,דבר הלכה אות ל) ולהג"ר אליעזר יהודה
שארפע ווערטער (שו"ת הרמב"ם סי' תמ"ח ,במהדו' וולדנברג זצ"ל (שו"ת ציץ אליעזר חלק י"ז סי' כ"ו), 39Store Distribution:
בלאו עמ' " :)725ואשר השיבך רבך שלא כהוגן, שכתבו כמנהג חסידים ואנשי מעשה שיש לעמוד ARTEX (347) 352-2231
והעציבך והכלימך ,וקראך כסיל ,עבירה גדולה בידו בעת קריאה זו ,וזהו המנהג הנפוץ יותר לפחות בקרב
וחטא גדול חטא .וקרוב בעיני ששוגג הוא ,וראוי Lavlor
לו לבקש ממך מחילה ,אף על פי שאתה תלמידו, בני אשכנז ,וכ"ה בעוד ספרי הפוסקים ז"ל. Journal
ואחר כך יצום ויזעק ויתפלל ויכנע ,אולי יתכפר לו, תודה רבה על עבודתכם הנפלאה מדי חודש Phone:
וימחול לו הא-ל יתעלה .וכי שיכור היה זה [ולא ידע] בחדשו ,ויעזור ה' שתזכו להפיץ מעיינותיכם חוצה, 7E1x8t..9#2180.73347
שבשלושים וששה מקומות הזהירה תורה על הגר? Email:
ואיה דבר "וגר לא תונה" ,והיא אונאת דברים? אפילו ולהגדיל תורה ולהאדירה. [email protected]
אמר הוא האמת והיית אתה התועה ,היה לו להסביר בברכה ,א.י.ש ,.עיה"ת בני ברק יצ"ו
לך פנים ולדבר לך רכות .כל שכן שאמרת האמת ______
דער רמב״ם
והוא התועה."... ©Moment Magazine.
אבער דער רמב"ם האט זיך נאכנישט בארואיגט, עט סופר מהיר ,לבלר #3 Published by Moment Magazine Inc.
און פון די ווייטערדיגע ווערטער שיינט ארויס זיין All rights reserved. Reproduction in
רחמנות און מיטגעפיל מיט'ן גר צדק ,ווי ער באגיסט איך און מיין פאמילע האבן א געוואלדיגע הנאה whole or in part in any form without
אים מיט טללים של תחיה ,אז עס איז אוממעגליך אז צו ליינען דעם מאנאטליכן גליון ,און הויפטזעכליך די prior written permission from the
ער איז א כסיל .לאמיר ציטירן די הארציגע ווערטער: מאמרים "עט סופר מהיר" וואו עס ווערט באשריבן publisher is prohibited.
"וזה שקרא לך כסילֵּ ,תמה גדול הוא .אדם שהניח ספרים וועלכע האבן מעורר געווען שערוריות אין The publisher reserves all right to
אביו ומולדתו ומלכות עמו וידם הנטויה ,והבין בעין edit all articles for clarity, space and
לבו ,ובא ונדבק באומה זו שהיא היום למתעב גוי דער אידישער וועלט. editorial sensitivities. Submissions
עבד מושלים ,והכיר וידע שדתם דת אמת וצדק, איך וואלט געוואלט צולייגן א שיינעם אנעקדאט cannot be returned to sender.
והבין דרכי ישראל ,וידע שכל הדתות גנובות מדתם, איבער'ן מאמר פון די ספרי הרמב"ם אינעם Moment Magazine is not responsible for
זה מוסיף וזה גורע ,זה משנה וזה מכזב ומחפה על פארגאנגענעם לבלר ,פון וואס די ליינער וועלן the kashrus of any advertised product
ה' דברים אשר לא כן ,זה הורס יסודות וזה מדבר or service that appears in these pages.
תהפוכות ,והכיר הכל ורדף אחר ה' ועבר בדרך זיכער הנאה האבן. Moment Magazine assumes no
הקדש ונכנס תחת כנפי השכינה ,ונתאבק בעפר ווען דער רמב"ם איז געווען אין מאראקא responsibility for the content of articles
רגלי משה רבנו ,רבן של כל הנביאים עליהם השלום, האט זיך געקאכט א פרישע גזירת השמד אויף די or advertisements in this publication,
וחפץ במצוותיו ,ונשאו לבו לקרבה לאור באור ארטיגע אידן ,און איינער פון די גדולי וחסידי העיר nor for the content of books that are
החיים ולהעלות במעלת המלאכים ולשמוח ולהתענג האט ארויסגעגעבן א שארפן פסק דין אז מ'מוז referred to or excerpted herein.
בשמחת הצדיקים והשליך העולם הזה מלבו ,ולא פנה זיך מוסר נפש זיין על קידוש ה' און דער וואס
אל רהבים ושטי כזב -מי שזו מעלתו ,כסיל יקרא? האט זיך נישט מוסר נפש געווען האט נישט קיין
חלילה לך! לא כסיל קרא ה' שמך ,אלא משכיל ומבין חלק אין כלל ישראל א.א.וו .דער רמב"ם ,א בחור
ופיקח והולך נכוחות ,תלמידו של אברהם אבינו, אין די צוואנציגער יארן ,האט דאס נישט געקענט
אויסהאלטן און האט אפגעשריבן גאר א שארפן
שהניח אבותיו ומולדתו ונטה אחרי ה'.״ ענטפער ,באקאנט אלס דער "איגרת השמד" ,וואו
ש.ז .גרינוואלד ער איז מחזק די צעבראכענע אידן און זאגט זיי אז זיי
זענען געוויס ווייטער א טייל פונעם אידישן פאלק,
און ער איז זיי מחזק צו לעבן ווי אנוסים ביז עס וועט
זיך זיי ערמעגליכן צו אנטלויפן פון לאנד ,און דעם
גדול באצייכנט ער אלס "עני בדעת" ,און "שמענו
אינהאלט
| לבלר | 4#אדר א׳ תשע״ט |
כותבים ומשתתפים: 10 | קולמוס |04
הרב עזריאל טויבער
הרב סיני מלוביצקי 14 להיאיבמןירדיזיךקעּפ!
הרב אהרן פריעדמאן | איבעיא להו | 20 הרב שבתי הורוויץ
הרב מרדכי גנוט | א נקודה |06
הרב שלמה אשר טויבער הרב עזריאל טויבער
הרב שבתי הורוויץ הרב אהרן פריעדמאן צאווןויקשןרעשכמצןחה
הרב שמעון שלמה זילבער הרב מרדכי גנוט הרב שלמה אשר טויבער
הרב משה יודלזאהן
הרב ברוך לאבין ספרים שאפע | גדול מרבן שמו |36
הרב אלימלך פריעדמאן רהגבידולליבזצע״רל
24 הרב שמעון שלמה זילבער
להתקשר עם המערכת: | כשרות |30
718.928.3347 Ext. # 107 | ספרים/דרוקעריי | פיש פאבריק
[email protected] הרב אלימלך םריעדמאן
הרב סיני מלוביצקי
לבלר איז א | ּפינטעלע איד |32
חודש׳ליכע 26
תורה-העפט שבחתי השמחה!
בייגעלייגט | משנה תורה | הרב עזריאל טויבער
צום ׳מ ָאמענט׳. | אפקלאנגען |02
״לבלר 5 הרב שמעון שלמה זילבער | תנן התם |05
-אדר ב׳״
וועט אי״ה
ערשיינען
לכבוד פורים.
הרב שבתי הורוויץ | קולמוס |
לאמיר זיך הייבן די קעּפ!
וען דער בית המקדש איז געשטאנען על תלו האבן אידן געזען מיטו
דער מדרש אין פרשת כי-תשא פארציילט אונז איבער אן אינטערעסאנטע
טענה וואס רבן של ישראל משה רבינו ע"ה האט געהאט צום בורא כל די אויגן זייער חשיבות ביים רבוש"ע ,זיי האבן געלעבט מיט'ן אתה
העולמים .דער מדרש שרייבט אז משה רבינו האט געפרעגט ביים בוכ"ע בחרתנו .אזוי אויך בימי רעה ,ווען א איד האט שפאצירט אין זיין
"רבונו של עולם ,משאני מת אין אני נזכר?" ווען איך וועל אוועקגיין פון שטעטל און דער שכן האט אים נאכגעשריגן 'זשיד' אדער 'יאהוד',
דער וועלט וועל איך מער נישט דערמאנט ווערן? לכאןרה איז דאס גאר האט ער געדענקט אז ער איז ספעציעל .ווען די אידן אין שפאניע
אומפארשטענדליך ,איז דאס די דאגה פון דעם עניו מכל האדם? איז דאס האבן זיך צוגעקוקט צו די ווילדע בארבאריזם פון דער אינקוויזיציע,
וואס מען טראכט אויף לאחר מאה ועשרים? משה רבינו וואס האט געטראגן האט ער ערליך געלויבט ביים שלא עשני גוי .ווען אויסגעפיצטע קולטור-
כלל ישראל פאר איבער פערציג יאר כאשר ישא האומן את היונק ,ער האט געבילדעטע נאציס האבן קאלטבלוטיג געשאכטן אידישע קינדער ,האבן
גאר געבעטן מחני נא מספרך פאר זייער וועגן ,ער האט געהערט פון השי"ת
'וקם העם הזה וזנה' ,זארגט ער זיך איבער 'אני נזכר'? עס איז דאך א פלא. אידן אין הארץ געשפירט אז מיר זענען ספעציעל.
דער מדרש פארציילט אויך איבער וואס דער באשעפער האט איך האב אמאל געהערט אן אלטער איד פון לאדזש פארציילן אז אידן
געענטפערט פאר משה רבינו ,און פון דער תשובה קען מען פארשטיין וואס אין א קאנצענטראציע לאגער האבן זיך אמאל דערמאנט אז עס איז יום טוב,
אונזער געטרייער רבי האט געבעטן ביים באשעפער .דער מדרש איז ממשיך און עטליכע פרומע אידן האבן אנגעהויבן זינגען דעם פיוט "אין אדיר כה',
"אמר לו הקדוש ברוך הוא :חייך ,שכשם שאתה עומד עכשיו ונותן להם אין ברוך כבן עמרם" ,ווען פלוצלינג איז א נאצי קאמאנדיר אריינגעקומען
פרשת שקלים ואתה זוקף את ראשן ,כך בכל שנה ושנה ...כאילו אתה עומד מיט געשרייען 'וואס איז דאס זינגען?' .דער איד האט געענטפערט פאר'ן
שם באותה שעה וזוקף את ראשם" .דער אויבערשטער ענטפערט אים אז יאר נאצי אז זיי לויבן גאט .דער נאצי האט באפוילן 'טייטש מיר איבער די
יערליך לדורות עולם ווען אידן וועלן ליינען פרשת שקלים ,וועט עס זיין תפלה' ,האט דער איד איבערגעטייטשט די ווערטער "אין אדיר ,אין ברוך,
אזוי ווי משה רבינו טוט זיי אויפהייבן די קעפ ווי זיין שטייגער בחיים חיותו. אין גדולה" ,ביז ער איז אנגעקומען צו "אין חכמיה כישראל" ווען דער נאצי
"ועתה ישראל ,מה ה' אלקיך שואל מעמך?" זאגט דער פסוק" ,כי אם האט אים אנגעכאפט ביים קארג און געשריגן מיט כעס :אידן זענען א קלוג
ליראה" ,השי"ת פארלאנגט סך הכל 'נאר' אים צו פארכטן .פרעגן חז"ל
(ברכות לג" ):וכי יראה מלתא זוטרתא היא" ,איז עס דען א קלייניגקייט? פאלק? דו גלייבסט דאס?
קען מען דען זאגן איך פארלאנג 'נאר' א מיליאן דאלאר? ענטפערט די גמרא דער איד פארציילט ווייטער מיט טרערן אין די אויגן אז ער האט זיך
"אין ,לגבי משה מילתא זוטרתא היא" ,ביי משה רבינו איז עס א קלייניגקייט. דערשראקן און נישט געענטפערט ,אבער ביי דער זייט איז געשטאנען א
עס איז באקאנט אויף דעם דאס חסידישע ווארט' :לגבי משה' ,ווען מען פרייער יונג פון א פרייער פאמיליע און ער האט אויסגעשריגן "יא ,מיר
גלייבן דאס!" דער נאצי האט געקוקט אויף אים מיט וואונדער און געפרעגט
שטייט נעבן משה רבינו ,דעמאלט איז עס א מילתא זוטרתא. די פארזאמלטע וואס איז באשטאנען פון פרייע און פרומע צוגלייך :גלייבן
משה רבינו איז געווען דער שטאלץ פון כלל ישראל ,אידן האבן געהאט ענק אין דעם? אויף וואס אלע האבן פה אחד אויסגעשריגן "יא ,מיר גלייבן
א גאווה דקדושה מיט'ן האבן אזא רבי'ן ,ווען מען האט דערמאנט זיין נאמען אין דעם!" דער נאצי איז געבליבן שטיין ערשטוינט ,דער מלאך רע האט בעל
האבן אידן זיך געהויבן די קעפ ,כאשר ירים משה את ידיו וגבר ישראל ,משה
רבינו ע"ה האט זיך געזארגט פאר כלל ישראל ,דעריבער "משאני מת אין כרחו זיך אנגערופן "איר זענט אן אומגלויבליך פאלק!"
אני נזכר" ,וויאזוי וועלן זיך אידן הייבן די קעפ? האט השי"ת צוגעזאגט אז סיי ווען עס איז געווען צייטן פון פרידן און אור ה' און סיי ווען עס איז
יעדעס יאר פרשת כי תשא און שבת שקלים ווען די אידן לערנען אין דער געווען שרעקליכע צייטן פון הסתר פנים און כלל ישראל איז געווען כצאן
תורה ,וועלן זיך אידן קענען הייבן די קעפ אזוי ווי ווען משה האט זיי געגעבן טבחה ,איז אייביג געווען אין אידישע הערצער דער פשוט'ער שטאלץ פון
א שטאלץ. שלא עשני גוי.
ולא ידע איש את קבורתו ,מיר האבן שוין נישט משה רבינו ,מיר ווייסן עס זענען אבער פארהאן צייטן פון ואנכי הסתיר אסתיר ,ווי דער
אבער אז איתפשטותיה דמשה בכל דרא ודרא ,אין יעדן דור קענען אידן הייליגער בעש"ט איז מסביר אז דער הסתר איז בהסתרה ,עס דאכט זיך אז
טראגן דעם שטאלץ פון משה רבינו .מיר היטן די תורה וואס ער האט אונז אלעס איז פיין ,מען פייניגט נישט קיין אידן ,מען זיצט על סיר הבשר ,די
געלערנט ,מיר פירן אונזערע שטיבער אויף דעם וועג וואס ער האט אונז בתי מדרשים און היכלי תורה זענען אנגעפאקט ,עס פירט זיך א הערליכע
געוויזן .יעצט ווען מיר לערנען איבער די מטבע של אש ,איז א צייט וואס אידישע לעבן .די הסתרה איז באהאלטן ,מען שפירט נישט דעם גרויסן
אין דעם הסתר בתוך הסתר דערמאנען מיר זיך אז מיר זענען ספעציעל. הסתר פנים ,מען שפירט אבער אויך נישט דעם אויר ה' וואס זאל באלייכטן
מיר דארפן זיך נישט פארענטפערן פאר אונזער שטאלץ מיט אונזער אונזערע הערצער ,עס פעלט דער אידישער שטאלץ ,מיר לעבן נישט מיט
לעבנסשטייגער .יא ,מיר זענען שטאלץ מיט אונזערע ווירדן ,מיט אונזער דעם כי מי גוי גדול ,אידישע קינדער זענען אריינגעטונקען אין זייער סביבה,
אין פרעמדע נייעס און לאנד פאליטיק ,מיר שפירן נישט אז מיר זענען
מסורה ,און מיט אונזער הייליגער תורה . אסאך-אסאך העכער פון דעם אלגעמיינעם המון וואס זענען פאררעכנט ווי
בלויז אפגעריבענע שטויב אויפ'ן וואגשאל ,כשחק מאזניים נחשבו.
אדר א׳ תשע״ט 4
הרב ברוך לאבין | תנן התם |
הייתי נוכח בשעת מעשה כאשר כ"ק אדמו"ר מסאטמאר ובמכ"ת הראשונים נטו בזה לגמרי ,רק האנשי שלומינו
זי"ע ביקר בירושלים בשנת תשי"ב ,ונסע במכוניתו לאחר שי' נצנצה בהם רוח הקודש וניבאו ולא ידעו מה נבאו...
זמן הדלקת הנרות של ירושלים ,והיה מאנשי ירושלים אך מה אני יכול לכתוב למתנגד כמוך ,כי גם אתה היית
כאלה שהדבר הפריע להם מאד שהאדמו"ר אינו מקפיד חסיד כמוני הייתי מגלה לך בזה רזין מדורשי רשומות
על מנהג ירושלים ,והם מחו על זה וצעקו אחרין "שבת". ודורשי חמורות ,אך למתנגד כמוך די בזה ,ובפרט
האדמו"ר ששמע את צעקת המוחים כנגדו ,נענה ואמר:
אם הם רוצים להחמיר ולהוסיף על שבת ארבעים דקות, שאתה מגיד ומטיף ר"ל ,לכן אני מקצר.
עדיף שיוסיפו שיעור זה לאחר זמן צאת השבת שלהם,
ווערטער פון הגאון המופלא מראגאטשאווזצ"ל אין א תשובה
ולא לפני כניסת השבת ,וכו' ,ודפח"ח. (ח"ב סימן ח') ,וואו ער שרייבט צו א גאון פון מתנגדישן חדר
אז ער קען אים נישט אלעס ערקלערן .דער שואל איז גארנישט
די ווערטער פון הגה"צ ר' יהושע בריסק שליט"א ,אבדק"ק קיין קטלא קניא ,דער ראגאטשאווער גאון בעט ער זאל אים
טשעקא נתניה ,אין ספר אוצר הזמנים .ער לייגט דארט צו א אינזין האבן ביי די תפלות ,דאך אבער נישט קיין חסיד .עס
הסבר "הכוונה כיון שלאחר זמן צאת השבת שנהוג בירושלים איז אינטערעסאנט אנצוצייכענען אז דער איינציגסטער אחרון
עדיין הוא וודאי יום לדעת ר"ת והראשונים ,ואז יש מקום גדול וועמען דער ראגאטשאווער גאון ברענגט אין די געדרוקטע
להוסיף ע"ז ,וכו' ,משא"כ 40דקות לפני שקיעת החמה עדיין ספרים איז דער ספר 'מפתח העולמות' פון דעם גרויסן גאון
ומקובל רבי עמנואל חי ריקי זי"ע (רמב"ם הלכות ע"ז פי"ב ה"ו),
יום גמור לדעת כל הדעות ממש".
ברענגענדיג א הסבר ע"פ קבלה אויפ'ן רמב"ם.
לא נתקשה בהן ,אלא שתמה על הדבר מה יוכל אדם
ליתן כופר נפשו ,הראהו הקב"ה (מטבע של אש) להבחין ושלא לשקר לא לישראל ולא לגויים ולא להטעותם
בשום ענין ...וכשיבוא הקב"ה להושיעם ,יאמרו הגויים,
היטב ולהודיע לישראל. בדין עשה ,כי הם אנשי אמת ...אבל אם יתנהגו עם
הגויים ברמאות ,יאמרו ,ראו מה עשה הקב"ה שבחר
תוספות (חולין מב ).פארענטפערט פארוואס די גמרא
רעכנט נישט אויס דעם מדרש "כמין מטבע של אש הראה הקב"ה לחלקו גנבים ורמאים.
למשה" צווישן די זאכן וואס נתקשה בהם משה. שארפע ווערטער וואס דער גרויסער ראשון ר"מ מקוצי
שרייבט (סמ"ג השבת אבידה ע"ד) אז ער האט גע'דרש'נט פאר
'גלות ירושלים אשר בספרד'.
מי שהתעורר עליו מרה שחורה ,יסירה בשמיעת א' מרבני הישיבה הגאון ר' יקותיאל ארי' קאמעלהאמער
הניגונים ,ובמיני זמר ,ובטיול הגנות ,ובבנינים הנאים, ז"ל ...והוא היה ת"ח עצום ובקי בכל מכמני התורה...
וחברת הצורות היפות ,וכיוצא בהם ,ממה שירחיב הנפש, ואף היה חסידישע איד והלך עם בעקיטשע בימות
החול ...אך מחמת שהיה נקרא 'א קענער' ,דהיינו שהיה
ויסיר חולי המרה השחורה ממנו.
בקי בחכמה והמדע ,ע"כ החסידים לא העריצוהו...
דעם הייליגן רמב"מ'ס היילונג פאר מרה שחורה און
הגה"צ ר' אלימלך אשכנזי אבד"ק מעלבארן זצ"ל (גנזי
מעלאנכאליע (שמונה פרקים פ"ה ג') .אינטערעסאנט אז דער
המלך) איבער הג"ר י"א קאמעלהאמער זצ"ל וואס מיר האבן
רמב"ם רופט עס נישט אן 'אויסהיילן' נאר 'אוועקנעמען'.
נאכגעברענגט פאריגע וואך .הג"ר י"א זצ"ל איז געווען א
מגיד שיעור אין דער ישיבה פון הגאון בעל שו"ת הרי בשמים
אין סטאניסלאוו ,די ישיבה האט גע'שמ'ט ארום אונגארן און
רומעניע אלס אן אויסגערופענע מקום תורה.
אדר א׳ תשע״ט 5
| א נקודה |
צווישן שמחה און קרעכצן
ס איז באוואוסט די גמראע
ער האט בעצם נישט געדארפט טון קיין שום מוזן שטענדיג געדענקען :א מענטש קען נישט
מלאכה ,ער האט זיך פשוט געדארפט געפינען געבן עפעס פאר א צווייטן נאר אויב ער אליינס אין וועלכער עס לוינט זיך
דארט .ע"פ הוראת חכם גדול זצ"ל ,וואס האט פארמאגט דאס פון בעפאר .עס הערט זיך ווי א צו מתבונן זיין יעצט אין די
געזען דעם מצב פון פיקוח נפש אין שטוב ,האט דבר פשוט ,אבער ווען עס קומט איבערצוגעבן פרייליכע חודש אדר א' וואכן,
ער געזאגט פאר'ן טאטן אז ער "מוז" גיין שבת צו עפעס פאר א קינד אדער תלמיד ,דארט מאכט און די געוואלדיגע הדרכה
דער ארבעט ווי ער טוט נישט קיין שום מלאכה וואס מיר קענען דערפון
(פארשטייט זיך ,עס איז געווען א הוראת שעה עס שוין א גאר גרויסע נפק"מ.
לפי המצב) און ברענגען ברויט פאר די קינדער. די גאנצע תורה ומצוות וואס מיר ווייסן אין ארויסלערנען פאר אונזער טאג טעגליכן לעבן.
דערציילט מיר דער זון ,יענעם שבת איז אונזער מח ,און וואס מיר טוען הלכה למעשה, חז"ל זאגן אין מסכת שבת (פח :).ויתיצבו
דער טאטע מיט די מאמע אויפגעשטאנען פינף איז טאקע זייער וויכטיג און איז גאר א חשוב'ער בתחתית ההר ,מלמד שכפה הקב"ה עליהם את
אזייגער פארטאגס ,אויפגעוועקט אלע קינדער טייל פון איבערגעבן די ריכטיגע מסורה ווייטער, ההר כגיגית וכו' .אמר רבא אעפ"כ הדר קבלוהו
און צוזאמען געזאגט תהלים ,דערנאך געדאוונט אבער דער וויכטיגסטער טייל איז דאס וואס מיר בימי אחשורוש וכו'" ,קיימו מה שקבלו כבר".
צוזאמען ,און דאס דאווענען איז געווען בדמעות "שפירן" אליינס בשעת מיר טוען דעם רצון ה', די גמרא זאגט אונז אז טראצדעם וואס בזמן
שליש .ביי שטילע שמו"ע ווען דער טאטע האט דאס וואס מיר אליינס "שעצן" ,דאס וואס מיר מתן תורה ,ביים הר סיני ,איז די תורה געגעבן
געזאגט ושמרו בני ישראל וכו' ,ולא נתתו וכו', געווארן געצווינגענערהייט ,אבער ביים נס
ישמחו במלכותך שומרי שבת וכו' ,האט דער אליינס זענען "מחשיב". פורים ,בזמן אחשורוש ,האבן די אידן נאכאמאל
טאטע כמעט גע'חלש'ט פון גרויס בכיות ,די לאמיר געבן אן אמת'דיגן ביישפיל .עס מקבל געווען די תורה מאהבה ,מרוב אהבת הנס,
מאמע איז געשטאנען נעבן אים מיט א גלאז איז אונז אלע וואויל באקאנט די אויסנאמליכע פון גרויס ליבשאפט צו הקב"ה פאר דעם גרויסן
שוועריגקייטן וואס דער אמעריקאנער נס פון פורים האבן זיי נאכאמאל מקבל געווען
וואסער ...א מצב נורא ואיום. אידנטום האט געליטן צוליב שמירת שבת אין
דערנאך האט מען צוזאמען געגעסן די די אמעריקאנער בראשית יארן .פילצאליגע די תורה.
סעודת שבת .דער זון זאגט מיר ,אז די סעודה משפחות זענען ליידער אינגאנצן פארפאלן דאס איז זיכער און קלאר אז פון מתן תורה
איז געווען כמעט ווי ביי דוד המלך ...דער טאטע געווארן פון אידישן וועג צוליב דעם שווערן ביז'ן נס פון פורים האבן אידן געהיטן תורה
האט געטונקען די חלה אין טרערן ...טייכן נסיון .ווידעראום זענען פארהאן חשוב'ע ומצות אויפ'ן שטערקסטן פארנעם .אויב אזוי,
טרערן זענען געפלאסן ביים זינגען 'השומר שבת פאמיליעס וועלכע זענען געבליבן געטריי לה' וואס האט פאסירט דעמאלט מיט דעם "קימו"?
ולתורתו מאז ועד היום אין זכות פון שמירת שבת וואס האבן זיי נאכאמאל מקיים געווען? לכאורה
הבן עם הבת'... וואלט געדארפט שטיין "קבלו" מה שקבלו כבר?
נאכ'ן בענטשן האט דער טאטע טראץ די שווערע נסיונות.
צוזאמגענומען די קינדער און געזאגט :טייערע איך האב געהערט פון אן אלטן איד וואס און ווי רבא האט געזאגט "הדר קבלוה".
קינדער ,דער רצון הבורא איז אז איך זאל יעצט זיינע עלטערן האבן געוואוינט אין ניו יארק נאכער ,וואס האט טאקע אזוי אויסטערליש
גיין אין א פלאץ וואס איז פאר מיר יסורי גיהנום, אין יענע שווערע יארן ,זיי האבן זיך מוסר נפש פאסירט ביים נס פורים אז 'הדר קבלוה'? פון
איך בין עס מקבל באהבה ,איך טו דאס נאר געווען אויף יעדן קליינעם פרט ,כשרות ,צניעות, מתן תורה ביזן נס פורים האט דאך כלל ישראל
ווייל אזוי האט דעת תורה מיר געהייסן כדי צו לימוד התורה ,און ,ווי פארשטענדליך ,אויף אויך מיטגעהאלטן געוואלדיגע גרויסע ניסים .נו,
עטוואס לייכטער מאכן דעם שרעקליכן הונגער שמירת שבת .דער טאטע האט יעדן מאנטאג פארוואס האבן די אלע ניסים נישט צוגעברענגט
אין שטוב און מיר זאלן האבן א דאך איבער'ן באקומען א "פינק סליפ" און געווארן אויפגעזאט
קאפ .איך בעט ענק ,טייערע קינדער :דאוונט פאר'ן נישט אריינקומען שבת צו דער ארבעט. צו א הדר קבלוה?
פאר מיר דורכ'ן טאג אז איך זאל חלילה נישט אין ליכט פון דעם איז געקומען צו א מצב פון אויך איז אינטערעסאנט צו באמערקן
נכשל ווערן מיט א הרהור פון חילול שבת ,מיט א באו מים עד נפש ,די קינדער האבן געוויינט דאס לשון וואס חז"ל זאגן הדר קבלוה "בימי
הרהור אויפ'ן הייליגן באשעפער אז ער האט מיר פאר א שטיקל ברויט ,און מען האט די פאמיליע אחשורוש" .לכאורה וואלט ליבערשט געפאסט
געגעבן אזא שווערן נסיון .און אזוי האבן אים די געוואלט ארויסשטעלן פון זייער דירה און זיי 'בימי מרדכי ואסתר' ,ווי מיר זאגן טאקע אין על
ווייב און קינדער ארויסבאגלייט. לאזן אן א דאך איבער'ן קאפ. הניסים?
ויו"ט היו עושים ווען ער איז אהיימגעקומען האט זיך געמאכט אז דער טאטע האט בס"ד
באקומען א נייע ארבעט אלס א מענעדזשער ווי
עס איז דא א געוואלדיגער כלל וואס מיר
אדר א׳ תשע״ט 6
הרב שלמה אשר טויבער
עקסטערע דאלארן ,דאס איז זיין שטערקסטע אין שטוב איז אנגעצויגן ,א פת במלח מצב, נאכמיטאג ,מען האט געזונגען אין געטאנצן אז
בקשה. מינימום הייצונג ,מינימום עירקאנדישן ,אפילו ב"ה אלעס איז אריבער בשלום.
די עלעקטריציטעט ווערט געשפארט ,עס איז
אין א צווייטן הויז זיצט א איד ,א "בעל הבית", נישט דא קיין איבריגע גרייצער ,יעדע הויזן פון אט דער הייליגער פאמיליע איז געבליבן
ער האט א דזשאב אין אן "אקאונטינג" אפיס פון און קליידל ווערט איבערגעדרייט אפאר מאל הערליכע פארצווייגטע דורות וואס טוען
ניין ביז פינף יעדן טאג .ב"ה ער ברענגט אהיים איידער עס ווערט פארשוואונדן .בקיצור ,מען אויף וועלטן פאר אידישקייט אין אמעריקע,
שיין פרנסה ,ער האט א שיעור קבוע אין גמרא אייראפע ,און ארץ ישראל .פארוואס? ווייל
און שו"ע יעדן אינדערפרי און אויך יעדע נאכט, מוטשעט זיך .אבער ,דער טאטע לערנט! ביי דער משפחה איז שבת קודש מיט א מצב
ער מיט זיין חברותא האבן שוין דורכגעלערנט שבת ביים בענטשן ,נאך א מאגערער סעודה, פון לעכטיגקייט ,הייליגקייט ,פרייליכקייט,
רוב ש"ס מיט תוספות .שבת האט ער א חברותא ווען עס איז בניך כשתילי זיתים סביב לשולחנו, געשמאקייט ,געהויבנקייט ,שטענדיג געגאנגען
פאר'ן דאווענען ווי אויך נאכמיטאג ,פארנדיג צעפייערט זיך דער טאטע ביים בענטשן ,ער
און קומענדיג פון דער ארבעט הערט ער א לאזט אפילו א טרער ווען ער זאגט די ווערטער צוזאמען.
שיעור חסידות אויף דער פרשה דאס צו קענען פותח את ידיך וכו' ,ונא אל תצריכנו לא לידי זיי האבן געהאט א שכן ,אן אמת'ער ערליכער
מתנת וכו' ,הוא יפרנסנו בכבוד וכו' ,און זאגנדיג איד ,וואס האט אויך פארלוירן זיין ארבעט צוליב
מיטטיילן מיט דער משפחה שבת ביים סעודה. די ווערטער "הוא ישלח לנו ברכה מרובה בבית שמירת שבת ,אין שטוב איז נעבעך נישט געווען
שבת ביים בענטשן נאך א געשמאקע סעודה הזה" צעשרייט ער זיך מיט התלהבות ,אלע וואס צו עסן ,די קינדער האבן זיך געוואלגערט
ווען עס איז בניך כשתילי זיתים סביב לשולחנו, קינדער פארשטייען נעבעך דעם מצב און קוקן אויף די גאסן ,און ווען די קינדער האבן געבעטן
טוט זיך דער פאטער צעפייערן ביים בענטשן, צו מיט גרויס מיטלייד ווי ער בעט זיך אויף אביסל עסן האט מען זיי געזאגט אז עס איז
ער לאזט אפילו א טרער ,ווען ער זאגט די פרנסה ,ער בעט זיך זוכה צו זיין צו האבן אפאר נישטא! פארוואס? ווייל טאטי היט שבת! צוליב
ווערטער הזן את העולם כולו בטובו וכו' ,און שבת פארמאגן מיר גארנישט! דער טאטע איז
זאגנדיג די ווערטער "נודה לך ה' ...ועל תורתך פון אט דער געזעצן אין שטוב אינגאנצן פארכמורעט ,זויער
שלימדתנו" וכו' צעשרייט ער זיך מיט התלהבות. הייליגער און ביטער; וואס זאל איך טון? פארפאלן ,עס
אלע קינדער זעען און פארשטייען דעם טאטנ'ס פאמיליע איז שבת און מען מוז ליידן .ליידער איז פון די
געוואלדיגע חשק צו לימוד התורה און ווי ער איז געבליבן משפחה נישט געבליבן קיין איין שומר שבת.
בעט זיך דערויף ,ער בעט זיך זוכה צו זיין צו הערליכע ווייל ביי דער משפחה איז שבת קודש ליידער
נאך א שעה לערנען .דאס איז זיין שטערקסטע פארצווייגטע שטענדיג געגאנגען צוזאמען מיט א צייכן און
דורות וואס מצב פון ביטערקייט ,זויערקייט ,צעבראכנקייט.
בקשה. טוען אויף און דאס איז צוליב דעם וואס מיר האבן
פון דעם שטוב קומען ארויס קינדער וואס וועלטן פאר פריער ערווענט .די גאנצע תורה ומצוות וואס
זענען באמת מחשיב תורה ,וואס אויב דער אידישקייט מיר ווייסן אין אונזער מח און וואס מיר טוען
אויבערשטער האט זיי אויסגעוועלט צו זיין דער הלכה למעשה ,איז טאקע זייער א וויכטיגער און
"יששכר" פון כלל ישראל וועלן זיי דאס טון גאר חשוב'ער טייל פון איבערגעבן די ריכטיגע
בשלימות ,מיט אן אמת'ן געשמאק .די טעכטער מסורה ווייטער ,אבער דער וויכטיגסטער טייל
פון אזא שטוב וועלן גאר שטארק שעצן א מאן איז דאס וואס מיר "שפירן" אליינס בשעת
וואס זיצט און לערנט ,זיי וועלן אים שטיצן מיר טוען דעם רצון ה' ,דאס וואס מיר אליינס
אפילו ווען אין שטוב וועט זיין אביסל ענג ,זיי
וועלן האבן א טיפע הערכה צו תורה .פארוואס? "שעצן" ,און דאס וואס מיר זענען "מחשיב".
ווייל תורה איז אלץ געווען א געשמאקע זאך
אין שטוב ,א זאך וואס האט אלץ געברענגט
פרייליכקייט און שטוב ,תורה מיט שמחה
זענען געווען געבינדן ,ווי מער דער טאטע האט היינט איז ב"ה שמירת שבת שוין נישט
געקענט לערנען אלץ פרייליכער איז געווען און קיין נסיון ,אבער עס איז שטארק נוגע אין פיל
אנדערע חלקים פונעם לעבן .לאמיר נעמען אלס
שטוב.
דאקעגן ביי דער אנדערער משפחה ,איז ביישפיל די נושא פון לימוד התורה.
מעגליך אז די לעצטע זאך וואס א קינד זאל וועלן א איד א ת"ח מופלג ,תורתו אומנתו ,זיצט
איז תורה .ווייל תורה איז געווען פארבינדן מיט ביי די גמרא מבוקר ועד ערב ,ער שרייבט
זיין קאלט ,הייס ,הונגעריג ,אלטע קליידער ,זיצן געוואלדיגע חידושי תורה ,ער איז אפילו א
מחבר ספרים .אבער ,די פינאנציעלע מצב
אדר א׳ תשע״ט 7
| א נקודה |
הלכות קמיצה מיט טויזנטער קליינע קינדער, וואס דריקט אים באמת ,און ער טוט דעמאלט א גאנץ זומער אינדערהיים וכו' ,און דער טאטע
תורה אין א זמן פון לחץ ,ווען אלעס איז געווען דעם רצון ה' מיט שמחה ,דאס גיט מען איבער האט אלץ געוויינט אז דער מצב הפרנסה אין
שווארץ ,און אעפ"כ איז געווען א מצב פון פאר די קינדער אויף נצחיות ,און נאר דעמאלט שטוב זאל זיך טוישן ,געקרעכצט ווען וועט מען
ומרדכי לא יכרע ,ער האט געוואוסט אז יעצט שוין האבן אביסל מער געלט ,אז מען זאל זיך
איז דער ריכטיגער זמן אריינצובאקן די הייליגע גייט עס אריין לעומק נשמתם. קענען ערלויבן צו פארן אין קאנטרי וכו' .אויף
תורה אין אידישע קינדער אז כי הם חיינו ,יעצט מער תורה האבן זיי אים קיינמאל נישט געזען
וועט כלל ישראל זען קלאר ווי דער באשעפער דאווענען .ביי אזא קינד קען די תורה זיין ח"ו
פארבינדן מיט אנגעצויגנקייט ,טרויעריגקייט,
האט אונז ליב. בזמן קבלת התורה איז כלל ישראל געווען דערביטערטקייט ,טונקלקייט ,ווייל ווי מער
דערפאר ,דוקא "בימי אחשורוש" ,ווען מען בגשמיות אין זייער א גוטן מצב .זיי האבן נישט דער טאטע האט געלערנט אלץ מער מצומצם
האט געליטן ,איז געווען א נייע קימו וקבלו, געהאט קיין שום שוועריגקייטן ,זיי האבן געהאט
יעצט האט די תורה באקומען א נצחיות'דיגער די מן ,בארה של מרים ,ענני הכבוד ,שמלתך און זויערליך איז געווארן אין שטוב.
"קיום" ביי כלל ישראל ,וואס מען וועט דאס לא בלתה וכו' ,דעמאלט ,אפילו ווען זיי האבן ווייל ,ווי געזאגט ,די גאנצע תורה ומצוות
קענען איבערגעבן פאר די דורות הבאים מיט מקבל געווען די תורה וואלט עס נישט געהאט וואס מיר ווייסן אין אונזער מח און וואס מיר טוען
דעם ריכטיגן כח אויף נצח נצחים ,עס האט זיי הלכה למעשה ,איז טאקע זייער א וויכטיגער און
דער גאנצער שטארקייט און זיסקייט. געפעלט די לחץ ,די פרעשור ,וואס איז זייער גאר חשוב'ער טייל פון איבערגעבן די ריכטיגע
דעריבער פארמערן מיר מיט סעודות אום וויכטיג אז זייער 'נעשה ונשמע' זאל קענען האבן מסורה ווייטער ,אבער דער וויכטיגסטער טייל
פורים ,ווייל מיט דעם צייגן מיר ווי געשמאק עס איז דאס וואס מיר "שפירן" אליינס בשעת מיר
איז צו זיין אן ערליכער איד ,צו האבן א שייכות א קיום לדורות. טוען דעם רצון ה' ,דאס וואס מיר אליינס "שעצן",
מיט דער תורה ,צו קענען טון דעם רצון ה' בזמן פון דעם רשע אחשורוש ,איז געווען אן
"בשמחה וטוב לבב" .מיט "ליהודים היתה אורה אנגעצויגענעם מצב ,א זמן פון לחץ ,וואס בדרך און דאס וואס מיר אליינס זענען "מחשיב".
ושמחה וששון ויקר" איז דער איינציגער וועג ווי הטבע וואלט כלל ישראל נישט געקענט האבן ווען א מענטש איז אין א מצב אז עפעס דריקט
אזוי מען קען איבערגעבן אידישקייט פאר'ן עתיד קיין קיום ,א זמן פון להשמיד ולהרוג ולאבד אים ,און ער איז מתפלל אז דער אויבערשטער
ח"ו ,און דעמאלט איז מרדכי הצדיק געזעסן און זאל אוועקנעמען די לחץ ,און אלע קינדער הערן
פון כלל ישראל . געלערנט תורה מיט אידישע קינדער ,געלערנט
לההאמיססערספפוהרךןרוידםי
מתחיל
הוצאה לאור באיכות משובחת
די משובח מ ַאנש ַאפט איז ב ַאזירט
פון ַא קבוצה ל ַאנגיעריגע מומחים
אינעםתחוםפוןעריכהוהו"ל.ממכון הקול
פונעם כתב יד ביזן אידישן ספרים
ש ַאפע ווערט איר ב ַאגלייט דורך
ּפר ָאפעסי ָאנ ַאלן אין יעדן געביט.
העתקה ,עריכה ,הגה"ה ,עיצוב,
גראפיקה ,עימוד ,הדפסה ...משובח
שטייטמיטאייךלאורךכלהדרך!משובח
8 4 5 . 2 0 2 . 4 0 4 0 \\\ m e s h i b a c h @ g m a i l . c o m
בשורה
טובה
דעליוועריבייביאלייייגעעראולבדןשןואושבנעחקוועלללדמשרט-מיטדיהיים
סערוויסצאלטאירביליגעראין דער ּפאסט
ערהאלט דעם "מאמענט" וועכנטליך
צאלט נאר
$4.98״לבלר״
און איר באקומט,ּפער נומער בןיעצדוע ובואאךקומען,סוב ַסא נקורמיעיר יעצט קענט איר
זשורנאל-דדצעועםםאיי״חעמוָראדמטיעשנר׳ יטל״עידדכעןעולויתואווךעררהט
. אויסגאבעס12 פאר$65 פאר אן אּפצאל פון,קעסטל-צוגעשיקט צו אייך אין ּפאסט
אברוופסךעצקיאמריעייסיעטברעט5ווק4סאדHC3בBOAEMDLEFLOepm@:mhRaMoaDiF7nliOAtleA1:o:XMsV8:7u5.E1.Eb47.98sN1#3.c2892rTB.02i89be7M82e.dB.83@3fARo.333GrmO4d34AO7o4A7mK8ZEvxLeIetY.NEn.2Nt2EXm0N.7|OaT#YgfR.aaB1x2G1zr:2ion71o1e1k.8oly.r9ng2N8Y.313142811
SOuPbTsIcOriNbeA! $$26459 ffoorr11Y2EAIsRsues of Lavlor SubscOriPbTeI!ON B RLIaSvKlorFSRuEbEscTripRtiIoAnsLare processed via
5 0 i s s u e s - o n l yI w$ 4o.u9l8d plike er tios ssuubescribe for SrIuewbceosicuvrledib2leikW! eEtoEKsuSbmrFseRcogrunEiltbaEhrel.yUtiSnoPtMShemowmaieleeankntdofMwitislal gpbuaebzmliinsahielien&dg.out
I would like to su1b2scisrsibueestoofM"Loamvleonrt". Magazine. Cancel anytime during the first 2 weeks and you won't be charged.
After 2 weeks you'll be charged $249 for 1 year (50 issues).
SFautRbtEhsEecBernOidNbyUeoSu!:rOfirnstthyiesaprl'sansuybosucrwipiltligoent. additional 3 free issues
Name _____________________________________________________________________ Tel ___________________________
Email__________________________________ Address____________________________________________________________
City____________________________ State________________ Zip_______________ Check/Check#_____________________
Credit Card #__________________________________ Exp. ____/____ CVC# _________ Signature_____________________
Some restriction apply. Prices may vary based on receipts location.
ויפוהקירבטייןמםי
א מייסטערהאפטיגן איבערזיכט איבער'ן סדר היום פון אדר א', 10
באזירט אויף פסקים און עובדות מפי ספרים וסופרים ,אנגעהויבן פון
תפלת מנחה יום י"ג אדר א' ביז נאך שושן פורים קטן | מנהגים ביי
גדולי וצדיקי ישראל אין די טעג פון פורים און שושן פורים קטן
הרב מרדכי גנוט
אדר א׳ תשע״ט
הנסים" ,ווייל מען ליינט נישט די מגילה (מג"א יום י"ג אדר א' אינעם "איבעיא להו" קאלום אין היינטיגן
תרצ"ז א') ,אויב האט מען אבער בטעות געזאגט ״לבלר״ האבן מיר בס"ד געענטפערט אויף
על הנסים דארף ער נישט נאכאמאל אנהייבן. אן אינטערעסאנטע אפהאנדלונג איז געווען דער פראגע פונעם שואל הנכבד איבער דער
אזוי אויך אויב דער שליח ציבור האט זיך טועה אין די אלטע ספרי מנהגים בנוגע זאגן תחנון באדייט פונעם טאג פורים קטן און די שיטות
געווען און געזאגט על הניסים איז מען אים (אדער צדקתך ווען ס'געפאלט אום שבת) ביי דערוועגן .אין דעם פאלגנדן מאמר וועלן מיר זיך
נישט מפסיק און מ'הייסט אים נישט צוריקגיין. קאנצענטרירן צו ברענגען מערקווירדיגע הלכות
וויבאלד דאס איז "מעין המאורע" און דער " ֵשם תפלת מנחה אין טאג פון י"ג אדר א'. און מנהגים וועלכע זענען נוגע אינעם טאג פון
פורים" איז אויך חל אויף פורים קטן (שעה"צ שם להלכה איז נקבע אז מען זאגט נישט תחנון
בשם חמד משה) .דער "יפה ללב" שרייבט אז ביי מנחה אינעם טאג פון י"ג ,אבער אין ליקוטי פורים קטן און שושן פורים קטן.
פונדעסטוועגן איז ראוי צו זאגן ביי סוף ברכת מהרי"ל ווערט געברענגט אז דער מהרי"ל
המזון" :הרחמן הוא יעשה לנו נסים" וכו' ביז האט גע'פסק'נט אז "מן הדין זאגט מען טאקע
נישט קיין 'תחינה' ,אבער ער געדענקט אז אין
"בימים ההם ַּב ְּז ַמן הזה". מאגענצא האט מען זיך יא געפירט צו זאגן
אום פורים קטן שנת תשע"ד האב איך תחינה און אזוי האט מען געטון" (אזוי ווי ביי
געפרעגט פון הגאון רבי חיים קנייבסקי שליט"א א ברית מילה און נישואין ,וואס מ'האלט זיך
וואס מ'דארף טון זיך מתחזק צו זיין אין טאג נישט צוריק פון זאגן תחנון נאר אין אינעם טאג
פון פורים קטן ,האט ער מיר געענטפערט:
"בשתיית יין" ...נאך האט ער געזאגט :טראצדעם זעלבסט וואס די שמחה געפאלט).
וואס זריזים מקדימים למצוות ,מיט דעם אלעם דער מנהג איז טאקע פארשפרייט געווארן
וויבאלד "סעודת פורים שעשאה בלילה לא יצא אז מען זאגט נישט תחנון ביי תפלת מנחה אינעם
ידי חובתו" איז אין פורים קטן נישטא קיין ענין טאג פון י"ג טראצדעם וואס דאס איז א טאג
פאר דעם עצם יו"ט( .בנוגע אמירת תחנון ביי
פון משתה ושמחה ביינאכט. תפלת מנחה אין י"ג אייר [ערב פסח שני] ,זע
אין אונזער לוח וואס מו"ר הגאון בעל שבט הלוי
פורים קטן אינדערפרי זצ"ל האט זיך געפרייט ווען ער האט געזען דאס
וואס מיר ברענגען – און עס איז אים דערמיט
אין מיין לוח (הקטן) "דבר בעתו" האב איך אומגעקערט געווארן אן אבידה וואס ער האט
מאריך געווען אין די חשיבות פון אויפשטיין געזען אין זיינע יונגע יארן – פון חמדת ישראל
פרי אינעם טאג פון פורים (הגדול) און די לרבי שמואל ויטאל זצ"ל אז מ'זאגט נישט תחנון
קבלת התפלות אין דעם טאג .דאך איז כדאי צו [כמנהג הספרדים] ,און ווי עס איז אנגעצייכנט
מאכן א "השכמה קטנה" אויך אין די טעג אין
אדר ראשון ,און מתפלל זיין ביים עלות השחר אין "הליכות שבט הלוי" [סדר היום טו ,ו]).
בשעה שהרחמים גוברים ,און מסמיך זיין גאולה אין הגהות צו "מנהגות וורמייזא" (קירכום)
לתפילה מיט'ן נץ החמה ,און דעמאלט "לא פסיק ווערט ערווענט אז "אין יאר רי"ז האט מען נישט
חוכא מפומיה (!) כולי יומא" (ברכות ט :ובתוס' געזאגט תחנון ביי מנחה אום י"ג באייר ,און
דער מהר"ם (מהר"ר מאן באכראך .זע "אוצר
שם). הגדולים" ח"ו עמ' רל"ג) איז דארט געווען דער
אין דעם טאג איז גוט צו זאגן דעם קאפיטל מנהיג ,אבער עס שטייט נישט וואס דער טעם
כ"ב אין תהלים "למנצח על אילת השחר( "...זע דערצו איז ,און איך האב געפרעגט עטליכע
אין לוח דבר בעתו אינעם נאמען פונעם קב הישר זקנים און זיי האבן מיר נישט געענטפערט קיין
אז מ'זאל זאגן קאפיטל כ"ב אויך אינעם טאג פון
י"ג באדר ב') ,ודבר בעתו מה טוב דאס צו זאגן שום טעם".
באשמורת הבקר (בעת אילת השחר .עי' יומא
תפלת מעריב
כט ).בעת רצון.
לויט ווי עס קוקט אויס אין הלכה ,אן ָאבל
תפלת שחרית אין די י"ב חודש גייט יא צו צום עמוד ,אבער
דער מנהג איז אז דער 'פרוז' גייט נישט צו אום
אין טאג פון פורים קטן ,וואס דאס איז י"ד פורים קטן און דער 'מוקף' גייט נישט צו אום
און ט"ו באדר ראשון ,זאגט מען נישט תחנון און
דעם קאפיטל "יענך ה' ביום צרה" .אבער מען שושן פורים קטן.
זאגט נישט על הניסים ביים דאווענען (שו"ע דער אריגינעלער מנהג אשכנז איז צו זינגען
"ברכו" ביי תפלת מעריב און שחרית ,אויך אום
או"ח סי' תרצז ,ומשנה ברורה שם). שושן פורים קטן .מיט'ן לאנגן ניגון וואס זיי פירן
אויב פורים קטן געפאלט אום שבת זאגט זיך צו זינגען אין די טעג וואס מען זאגט אין זיי
מען נישט 'אב הרחמים' און ביי תפלת מנחה
נישט קיין תחנון.
זאגט מען נישט 'צדקתך'. טראצדעם וואס מען זאגט נישט "על
אדר א׳ תשע״ט 11
אמאל זענען פיל חסידים געקומען צום שטוב שנוהגין לעשות ימי משתה ושמחה בארבעה יום פורים קטן
פון זייער רבי'ן הרה"ק רבי מרדכי מנדבורנא עשר ובחמשה עשר של אדר הראשון" איז געווען
זצ"ל אין טאג פון פורים קטן ,און עס איז זיי זייער אויספיר "וכן הלכה ,שאין צריך להחמיר מען טאר נישט מספיד זיין (פרט לחכם
געווען א חידוש ווען זיי האבן געזען ווי עס בפניו) ,מיט'ן זאגן "צדוק הדין" .מען טאר נישט
ברענען אסאך ליכט ,מער ווי אין א געווענליכן לעשות משתה ושמחה באדר הראשון". מאכן קיין תענית (אויסער א תענית חלום) לויט
טאג .האט ער זיי געזאגט :וואס איז דער חידוש, הגר"ח קנייבסקי שליט"א האט מיר געזאגט איין דעה אין שו"ע ,און אזוי איז דער מנהג
איז דען היינט נאר פורים קטן? היינט איז א אז זיין פאטער (דער גאון בעל קהילת יעקב (רמ"א ,תרצז) ,אריינגערעכנט א תענית יארצייט
גרויסער טאג וואס עס איז דא א הארה גדולה זצ"ל) האט זיך געפירט צו טרינקען אביסל וויין און תענית חתן וכלה אין טאג פון זייער חופה,
סיי פאר די פרזים און סיי די מוקפים ,סיי פורים
פורים אין דעם טאג לכבוד שמחת היום. קטן און סיי שושן פורים קטן( .און עס זענען דא
הוא יום וואס ברענגען אז טראצדעם וואס זיי זאגן נישט
כפורים. מען זאל אינזין האבן נישט צו יוצא צו ווידוי ביי מנחה זאלן זיי אבער זאגן קאפיטל נ"א
כשם זיין חובת סעודת פורים [ממש] ,ווייל עס איז אין תהלים און דאס וועט זיי גערעכנט ווערן אלס
שישנו יום מעגליך אז מען וועט אזוי פטר'ן דעם חיוב פון
כפור קטן, סעודת פורים אין טאג פון פורים גדול (שפ"א ווידוי).
ישנו יום עס איז כדאי צו ערווענען אז דער מנהג אין
"פורים מגילה ו.): בעלזא איז נישט צו מאכן קיין חתונה אין די צוויי
קטן". דער תרומת הדשן האט זיך געפירט צו
מאכן נאך א געקעכץ אין דעם טאג מער ווי אין טעג וויבאלד "אין מערבין שמחה בשמחה".
"תורת חיים" ,ליקוטים אנדערע טעג ,און ער האט אויך געגעסן פייגן. מען מעג טון א מלאכה אום פורים קטן.
(עס איז כדאי צו ערווענען אז על פי קבלה איז טראצדעם וואס דער רמ"א שרייבט אז מען
פון די עולמות העליונים" (אבן ישראל). 'תאנים' ,וואס איז פון די שבעת המינים ,אקעגן פירט זיך נישט ווי די פוסקים אז עס איז א חוב
אין ספר אמרי יוסף (ח"א מועדים ,פסח, צו מרבה זיין אין דעם טאג מיט משתה ושמחה,
תחילת דרוש יד) ווערט געברענגט "איך האב מדת הנצח וואס באדייט דעם טאג פון פורים). זאל מען אבער אביסל מרבה זיין מיט סעודה
געהערט פון הגה"ק בעל דברי חיים זצ"ל וואס כדי יוצא צו זיין חובת המחמירים .און אזוי
האט פורים קטן דערציילט א מעשה פון הרה"ק שטייט אין יוסף אומץ (אות תתשו) :גם היום
ר' משה לייב מסאסוב זצ"ל אז אמאל אום ערב מצוה להרבות קצת בסעודה ובשמחה ,ורחמנא
יוהכ"פ נאך דער סעודה ,האט ער געזוכט מקיים לבא בעי ,שאם כוונתו בסעודתו לשם שמים ולא
צו זיין מצות גמילות חסדים ,האט ער געטראפן (רק?) למלא בטנו ותאות נפשו ,בודאי סעודתו
אן ארעמאן און ער האט אים געפרעגט אויב רצויה ומקובלת (כדברי הרמ"א בסעודות חנוכה
ער וויל כאפן א שלונג ברוינפן ,און יענער האט
געענטפערט אז יא .איז ער געגאנגען צוזאמען [תרע ,ב] ,שאינן ממש חובה).
מען מעג גיין אין בית עלמין אויב איז דאס
אין טאג פון יארצייט ,אבער מען זאל נישט זאגן
קל מלא רחמים ,און מען זאל זיין געווארנט נישט
צו וויינען אין דעם טאג.
אויב איז מען טאקע מקיים דעם סעודת היום
כדת ,לשובע ולא לרזון ,זאל מען זיך משתדל זיין
צו לערנען קודם ווי עס פאסט צו טון אום פורים
גדול מקיים צו זיין דאס וואס שטייט "ליהודים
היתה אורה – זו תורה" און ערשט דערנאך שטייט
"ושמחה" (לפי "לוח לבית יעקב" תשע"א).
עס איז ראוי צו מרבה זיין אין דעם טאג מיט
א סעודה ,ווי אויך איז א מצוה צו פארמערן
מיט "שמחה ומשתה כמו בפורים" ,ווייל עס איז
נישטא קיין חילוק צווישן "פורים קטן לפורים
גדול אלא מקרא מגילה ומשלוח מנות בלבד"
(הגהות ל"מנהגות וורמייזא" ,קירכום) ווי דער
מנהג וואס ווערט געברענגט אין הגהות תשב"ץ
אז רבינו יחיאל [בר יוסף הלוי ,הידוע בכינויו
"רבי יחיאל] מפריז" (פון די בעלי התוספות און
פון די חשובים ברבני אייראפע אין זיין דור) איז
געווען "רגיל להרבות בסעודה ולהזמין בני אדם
בפורים קטן ...בעלי התוספות לפנינו (מגילה ו:
ד"ה הא) .נאכ'ן דן זיין אין דער שיטה אז "יש
אדר א׳ תשע״ט 12
ותשאשולובותת א די אלארם צי מ'זאל אראפגיין אין די שעלטערס מיט אים צו א הויז און האט באפוילן אז ער
אנגעפרעגפרטאאגוןעגסעווענעלטכפעעזרעטנגעןעווארן ביי צוזאמען מיט די פרייע שכנים ,מחללי שבתות, זאל זיך אנגיסן א גלעזל ברוינפן און נעמען
ראש ישהירבהת"זגווריבעיהמליוכמלגיז"ילשבבעמרפעשלליחטק"אלישראל נאך פארשידענע זיסווארג זיך צו דערקוויקן.
איבער'ן לימוד חק לישראל אדער מען זאל ענדערש בלייבן אין שטוב. דערנאך האט הרה"ק געזאגט פאר דעם ארעמאן:
אבער דער גאון האט געענטפערט מיט א אויב ווילסטו נאך שטערקערע און שארפערע
לתועלת הרבים פון די פילצאליגע אידן וואס האבן אנגעהויבן שמייכל" :היינט איז פורים! וואס זארגט איר? ברוינפן ,דאן קום מיט מיר צו א 'פריפינ ַאציע'
קובע זיין טעגליך א שיעור אינעם ספר "חק לישראל" ,זענען עס וועט זיין בסדר בעזרת ה' ".האב איך מעיר (קרעטשמע) .דער ארעמאן האט מסכים געווען
מיר מפרסם דא עטליכע שאלות ותשובות בנוגע ענינים וואס געווען" :מיט דעם אלעם ,די יונגעלייט פרעגן"... און זיי זענען ביידע געגאנגען צום קרעטשמע
האט ער נאכאמאל געזאגט" :היינט איז פורים! און ער האט באפוילן מען זאל אים דערלאנגען
מען האט ביי אונז אנגעפרעגט וועגן דעם הייליגן לימוד. א גלעזל יי"ש לעילא ולעילא .האט אים דער
און עס וועט בעזרת ה' גארנישט פאסירן". ארעמאן דאן געפרעגט פארוואס ער איז נישט
שאלה :אין א וואך וואס עס גייען צוויי פרשיות הגה"ק בעל מנחת אלעזר פון מונקאטש געגאנגען מיט אים גלייך צו דער קרעטשמע.
צוזאמען ,וועלכע פרשה לערנט מען? (בנימוקי או"ח תרצ"ז ,הובא בקונטרס "טוב לב האט אים רבי משה לייב געענטפערט וויבאלד
משתה תמיד") האט זיך געוואונדערט פארוואס ער האט געוואלט אים שאפן א נחת רוח ,ער זאל
תשובה :דער חיד"א שרייבט אז מען לערנט אלעמאל די פרשה גדולי האדמורי"ם האבן געפירט טיש און זיך קודם כאפן דאס הארץ און דערנאך וועט ער
וואס מען לייענט שבת ביי מנחה. געפראוועט גרויסע סעודות אין דעם טאג ,און אויף אסאך א שטערקערן פארנעם שפירן דעם
זיי האבן זיך נישט אזוי געפירט אום פורים קטן?
שאלה :ווען מען זאגט די פסוקים פון תורה ער איז מפלפל אין דעם ענין כיד ה' הטובה עליו גוטן ברוינפן.
נביאים וכתובים ,איז דא אן ענין צו זאגן די און ער שרייבט אז עס איז מעגליך אז וויבאלד האט דער צאנזער רב זי"ע צוגעענדיגט,
פסוקים דווקא "שנים מקרא ואחד תרגום"? אין די כתבי האר"י געפינען מיר נישט קיים שום אז טראץ וואס אויך היינט צוטאג הימים האלה
רמז וועגן פורים קטן ,דעריבער האט מען נישט נזכרים ונעשים בכל משפחה ובכל דור ,און
תשובה :די פסוקים פון תורה זאגט מען "שנים מקרא ואחד מחמיר געווען צו מאכן א גרויסע סעודה אזוי ווי יעדעס יאר ווערט דער נס ערוועקט פונדאסניי,
תרגום" ,ווי עס שרייבן רבי חיים וויטאל און דער הייליגער חיד"א, אום שושן פורים ,און מען האט נאר געפראוועט און אויב אזוי זענען מיר פארזיכערט אז זיכער
אבער נביאים וכתובים -שרייבט דער חיד"א -איז גענוג אז מען א קליינע סעודה כדי יוצא צו זיין די חומרא וועט דער אויבערשטער טון מיט אונז נסים
פורים לעתיד לבא ,אבער אינצווישן האט ער אונז
זאגט איין מאל. פונעם רמ"א. געשאנקען דעם פורים קטן ,וואס אויך דעמאלט
(דער מנחת אלעזר זאגט א סברא אז אפשר ווערט נתעורר דער נס כדי אונז איבערצובעטן
שאלה :איז דא אן ענין צו לערנען דווקא דעם וויבאלד רבי חיים וויטאל זי"ע האט געלערנט און בארואיגן אונזערע גלוסטענישן (כיסופין
"חק" פון יענעם טאג ,אדער מען קען משלים ביים אר"י הק' נאר צוויי יאר ,וואס דעמאלט
האט ער אפגעשריבן וואס ער האט געהערט וגעגועין).
זיין פון איין טאג אויפ'ן אנדערן? פונעם אריז"ל דער עיקר פון די הייליגע כתבים,
און אין יענע צוויי יאר איז נישט געווען קיין שנה וו"אהיסינזטאראגיזט פאויררי?!ם".!..
תשובה :ביי קביעות עתים זעט מען אז עס דארף זיין יעדן טאג מעוברת ,דעריבער האט ער נישט געהערט קיין
"חק ולא יעבור" ,און מען זאל זיך נישט פארלאזן אויף קיין השלמות. התייחסות פון זיין רבי'ן דערוועגן .אבער ,ווען מיין קרוב ,חובר חיבורים מחוכמים הרה"ג
ספעציעל זעט מען אין די ספרים די גרויסקייט פון לערנען "חק" מען קוקט אריין אינעם לוח זעט מען אז אין יאר ר' שמואל ברוך גנוט שליט"א פון אלעד ,א
אויף אן אופן פון "חק ולא יעבור" .אבער אויב מען האט נישט ה'של"א ,דאס פולע יאר ווען ער האט געלערנט שטארקער מקורב ביי הגאון רבי חיים קנייבסקי
געלערנט איין טאג ,שרייבט רבי חיים וויטאל זי"ע ,אז מען קען עס ביים אר"י הק' – ווייל דער אריז"ל איז ארויף פון שליט"א ,האט דערציילט אז מוצאי שב"ק
משלים זיין דעם נעקסטן טאג ,אבער נישט שפעטער .ער שרייבט, מצרים אין יאר ש"ל ,פאר דער פטירה פון רבי פר' תצוה ,ליל פורים קטן שנת תשס"ג ,זענען
אז אויף דעם (אויב מען האט עס נישט משלים געווען דעם אנדערן משה קורדובירו אום כ"ג בתמוז (און ער האט געווען ציטערדיגע טעג אין ארה"ק ,נאך וואס
אים מספיד געווען מיט'ן באוואוסטן הספד דער איראקער פרעזידענט סאדאם כוסעין האט
טאג) איז געזאגט געווארן "מעוות לא יוכל לתקן". אויפן פסוק (דברים כא ,כב) "וכי יהיה באיש געמאלדן אז ער גרייט זיך ארויסצוגיין אין א
חטא משפט" וגו') ,און רבי חיים וויטאל האט שטארקע מלחמה קעגן די מדינה .אלע תושבי
שאלה :צי איז דער לימוד פון "חק לישראל" געלערנט ביי אים ביז דער פטירה פונעם אריז"ל ארץ ישראל וועלכע האבן נאך געדענקט די
נאר פאר בעלי בתים ,אדער אויך פאר תלמידי איראקער מלחמה פון יאר תש"ן ,האבן זייער
חכמים וואס זענען זיך מייגע אין שווערע סוגיות אין ה' באב של"ב – איז געווען אן עיבור יאר). מורא געהאט ,און די קהילה מיטגלידער אין
אבער דער מנחת אלעזר זעלבסט האט זיך נווה-שאנן אין חיפה ,וואו ער האט דעמאלט
התורה? יא געפירט צו פראווען א טיש אום פורים קטן געוואוינט ,האבן אים געבעטן אז ער זאל פרעגן
פונעם גאון אויב אין א שעת מלחמה איז ראטזאם
תשובה :דער הייליגער חיד"א שרייבט ,אז אפילו תלמידי חכמים און זינגען שושנת יעקב. צו גיין קיין בני ברק און פארלאזן חיפה צוליב
אין סוף חידושי חת"ם סופר על הש"ס, וואס דארט איז נענטער צו די פעטראליום
וואס לערנען גמרא בעיון ופוסקים זאלן אויך לערנען בקביעות דעם שטייט געשריבן" :סיימנו מסכת נדה בעזה"י פאבריקן ,וואס דארט האט מען גערעכנט אלס
בישיבה הרמה בק"ק מ"ד [=מאטערסד ָארף] יום א סטראטעגישן ציל פאר די איראקער מיסילס.
לימוד פון "חק" וואס איז נתייסד געווארן דורך דעם אריה"ק זי"ע ג' פורים קטן בשמחה רבה (=תקס"ב) לפ"ק ,עם אויך האט מען אנגעפרעגט ,אויב ווען מען הערט
תלמידים הגונים אלופים ומסובלים ,לקבל טהרה
וואס האט אליין געלערענט דעם הייליגן לימוד .אזוי שרייבט הגאון וקדושה עלולים (=מסוגלים) ,בסולם העולה בית
רבי חיים פלאג'י זי"ע אין ספר "כף החיים"" :אויב טרעפסטו א אל המה עולים" .
תלמיד חכם וואס האט ספיקות צי ער זאל נאכלאזן פון דעם הייליגן
לימוד פונעם 'חק' וויבאלד ער פלייסט זיך ממילא אין זיינע אנדערע
לימודים און ער איז דאך מקיים דערמיט 'ובתורתו יהגה יומם ולילה',
פאר אזא איינעם זאג איך אז ער זאל אריינקוקן אין די הייליגע
ווערטער פון חיד"א וואס לערנט אונז אז דער הייליגער לימוד פון
'חק' איז געמאכט פאר יעדן איינעם ,און אפילו אויב ער לערנט א
גאנצן טאג בעיון ובהתמדה זאל ער נישט נאכלאזן פון לערנען דעם
מער שו"ת וועלן נאכפאלגען בס"ד הייליגן לימוד".
להשםשהגשגחחהה
"לבלר" אין א כשרות-זיצונג מיט די חשוב'ע רבנים און 14
משגיחים פון דער וועלט בארימטער טארטיקובער
השגחה :הגאון רבי יחיאל באב"ד שליט"א ,גאב"ד; הרה"ג
ר' יואל באב"ד שליט"א ,דומ"ץ ויו"ר ועד הכשרות; און די
משגיחים הרה"ג ר' יהושע רובין שליט"א און הרה"ג ר' אלימלך
פריעדמאן שליט"א | אויפ'ן אויבנאן פונעם כשרות פעלד
הרב שבתי הורוויץ
אדר א׳ תשע״ט
ווישן די הערליכע רובריקן אין "לבלר" איז דער "כשרות ווינקל" ,וואו עס ווערט חודש'ליך אין בילד :דער רב
אויסגעשמועסט אקטועלע טעמעס אין דעם פעלד מיט אינהאלטסרייכע אינפארמאציע שליט״א אין א וויין
איבער כשרות און השגחה דורך א לאנגיעריגן משגיח מומחה וועלכער שילדערט נאטיצן און
אפשאצונגען פון זיינע פילע יארן עקספערטיז .דער קאלום איז באלד געווארן אויפגעכאפט פארבריק אין א"י
ביים ברייטן ציבור און מיר האבן ערהאלטן אסאך ווענדונגען פון חשוב'ע ליינער אז מיר זאלן רעדנדיג מיט'ן
משגיח
זיך אויסברייטערן אין דער נושא און אריינקריכן טיפער אין דער טעמע פון השגחה בזמנינוצ
וואס איז גאר א פארצווייגטע סוגיא און ציט א ברייטע אינטערעסע ביים ציבור המדקדקים והמהדרין.
פאר דעם צוועק האבן מיר אפגעהאלטן א שמועס מיט די חשוב'ע רבנים און משגיחים פון איינס פון
די באקאנטסטע חסידישע השגחות ,דאס איז די בארימטע און מהודר'דיגע "טארטיקובער השגחה" ,וועלכע
שטייט אונטער די נשיאות פון הרב הגאון המפורסם פאר מקדושים רבי יחיאל באב"ד שליט"א ,אב"ד טארטיקוב,
ובסיוע בנו הרה"ג רבי יואל שליט"א ,אב ובנו שראוי את החידוש ,מיט א לאנגיעריגע מומחיות און ערפארנקייט
בנושא כשרות המאכלים והשגחה מהודרת.
דין רפיש מבית אבא ,די טארטיקובער השגחה איז געגרינדעט געווארן דורך דעם רב'ס פאטער הגה"צ
מטארטיקוב זצ"ל ,און יבלחט"א דער רב שליט"א איז ממשיך מיט די עבודת הקודש שוין לאנגע יארן און איז
פקיע שמיה צו האבן אן אויסטערלישע בקיאות און א קלארן צוגאנג אין אלע עניני כשרות ,סיי אין הלכה אין
סיי אין פראקטיק.
כאטש וואס דער רב שליט"א שטייט געווענליך אוועק פון עפנטליכע שמועסן ,האט ער געגעבן אן
איינמאליגע הסכמה ארויסצוקומען צווישן די שפאלטנס פון אונזער חשוב'ן קובץ פארשטייענדיג אז עס וועט
זיין א שטארקע תועלת אז אידן זאלן פארשטיין די געוואלדיגע עבודה וואס ליגט אין א השגחה צו פארזיכערן
אז אידן קענען עסן כשר'ס אן קיין שום פקפוקים און שאלות .מיר באדאנקען זיך פאר'ן חשוב'ן רב שליט"א און
זיין חשוב'ן זון הרה"ג ר' יואל שליט"א ,וועלכע האבן ביידע אוועקגעגעבן צייט און מי פאר אונזער שמועס.
איך עס דורכגערעדט מיט א חשוב'ן איד ,האט וויאזוי צוצוגיין דערצו. השגחה לשם השגחה
ער מיר געזאגט איך זאל נישט זארגן ,איך זאל "אונזער כשרות האט א מסורה .דער טאטע,
עס טון ריכטיג מיט ערליכע און גוטע כוונות דער טארטיקובער רב ז"ל ,איז געווען פון די אלס אריינפיר צום שמועס איבער כשרות
ווייל אזוי קען מען בס"ד מצליח זיין .האב איך גרויסע רבנים דא אין אמעריקע .ער האט זיך בעטן מיר פונעם רב שליט"א צו ערקלערן וואס
אנגעהויבן ,און איך פרוביר צו גיין אויף דעם אויסגעצייכנט אין אלע ד' חלקי שו"ע ,נאכ'ן קריג עס איז דער "מהות" פון א היימישע חסידישע
מהלך און אויף דעם איז בעזהשי"ת געבויט האט ער גע'פסק'נט עגונה שאלות אין פעסט ,ער
איז אויך געווען גרויס אין חושן משפט .נאכ'ן השגחה.
אונזער השגחה. קריג דאהי ,האבן מערסטנס געשעפטן נישט דער גאב"ד שליט"א ערקלערט" :אין פרשת
"איך בין אמאל געפארן קיין טאראנטא געהאט קיין השגחות ,מען האט זיך פארלאזט שמיני אויפ'ן פסוק 'זאת תורת הבהמה והעוף,
באזוכן א שעכט-הויז ,האב איך געפרעגט איינעם אויף די חזקת כשרות פון די אייגנטימער. להבדיל בין הטמא ובין הטהור' ,זאגט רש"י
פון די שוחטים' ,פארוואס שעכסטו?' ער קוקט איינמאל האט מען געטראפן א מכשול אין 'לא בלבד השונה ,אלא שתהא יודע ומכיר ובקי
מיך אן און ווייסט נישט וואס איך וויל ,זאג א בעקעריי ,איז דער טאטע ז"ל ארויס מיט א בהם" ,ס'איז נישט גענוג נאר דאס לערנען ,נאר
איך אים' ,ווען דו שעכסט ,טוסטו עס נאר פאר שטורעם ,און איז אריין צום סאטמארער רבי'ן מ'דארף וויסן און זיך אויסקענען ,זיין 'בקי' אין
פרנסה אדער האסטו אן אינטערעסע אין דער זצ"ל ,דעמאלט האבן זיך געגרינדעט די השגחות
שחיטה אז אידן זאל עסן כשר? אויב דו שעכסט די מציאות הדברים.
מיט אזא כוונה ביסטו א גוטער שוחט ,אפילו דו אויף די געשעפטן אין אמעריקע. "ביי כשרות קענען זיך מאכן גאר דקות'דיגע
"דער טאטע איז געווען זייער א פראקטישער חילוקים וואס קען טרפה'נען אדער כשר'ן
נעמסט געלט!' מענטש ,ער האט נישט גע'פסק'נט גראד פון א בהמה ,דערפאר דארף מען זיך זייער גוט
"דאס איז דער יסוד פון אונזער כשרות ,צו ספר ארויס ,נאר ער האט געהאט די שכל אויסקענען .כשרות איז געבויט אויף דעם ,צו
האבן אן 'אינטערעסע' אין די כשרות! ביי אונז הישר און פראקטישקייט עס זאל ארויסקומען קענען לערנען און אויך וויסן דאס מציאות .דער
איז דער כשרות נישט קיין ביזנעס; מען עפנט אן אויסגעהאלטענער פסק .איך האב געהאט יסוד פון כשרות איז אז סיי דער בעל מכשיר און
נישט א כשרות בלויז צו מאכן פרנסה .אין יעדן סיי די משגיחים דארפן זיין סיי תלמידי חכמים
שטעטל אינדערהיים ,פלעגט דער רב זיין ממונה שימוש ביי אים. אין סיי זיין באהאוונט אין די פראקטיק ,ווייל
אויף די כשרות ,די זעלבע זאך איז היינט ,כשרות "ווען ער איז נפטר געווארן האב איך געהאט אזוי פארשטייען זיי ריכטיג די שאלות וואס
געהערט פאר א רב ,א מורה הוראה .אוודאי מעג א ספק צי איך זאל איבערנעמען די השגחה .האב קען זיך מאכן אין אלע ערליי פעלער און ווייסן
אדר א׳ תשע״ט 15
דער רב מיט הר"ר יואל ביים בודק זיין אן עוף אין בית השחיטה מען מאכן דערפון פרנסה ,אבער ס'איז 'לשם
כשרות' ,און אויב ווערט עס אזוי געפירט ,דאן
איז אויסגעארבעט? הכשר אין געשעפטן אדער פאבריקן? פארלירט מען נישט די גלייכקייט ווען עס מאכט
הרב יהושע :נאכ'ן זיין אזויפיל יארן – איבער הרב אלימלך :עס זענען דא 2יסודות'דיגע זיך שאלות אדער פאליטיק .און פארשטייט זיך
35יאר – אין דעם תחום ,האט מען שוין געזאמלט חילוקים .ביי א געשעפט איז עס א טאג טעגליכע
ערפארונג אין אלע הינזיכטן ,אז איינס זאל נישט אפעראציע אויף וואס מ'דארף האלטן אן אויג. אז בנוסף צו דעם איז מען כסדר מתפלל".
צונעמען פון צווייטן .מיר האבן א שטאב פון יעדן טאג קומען אן פרישע דעליוועריס ,יעדן וואספארא ערפארונגען און ידיעות
משגיחים מומחים וואס זענען אויסגעצייכנט טאג גרייט מען צו פרישע פראדוקטן ,און אפילו פארלאנגט זיך פון א משגיח כשרות צו קענען
אין אלע חלקי הכשרות ,און אלעס ווערט עס איז שוין אוועקגעשטעלט א מהלך וויאזוי
דורכגעשמועסט מיט'ן רב ,אזוי אויך זיין זון עס זאל לויפן ,דארף מען יעדן טאג האלטן א זיין עומד על המשמר ועל המלאכה?
הרה"ג ר' יואל שליט"א וואס איז אויסגעקאכט וואכזאם אויג .ווידער ביי א פאבריק שטעלט מען הרב יהושע :איך געדענק אז ווען מען
אין די נושאים און איז זעלבסט א מורה הוראה. אוועק אן אייגנארטיגע פראטאקאל צוגעפאסט האט מיך אויפגענומען אלס משגיח ,האב איך
נאך מער ,איינס טוט משלים זיין דעם פאר יענעם פאבריק ,וואס לויט דעם פירט זיך געקלערט צו זיך אז איך וועל שוין נישט קענען
צווייטן .וויבאלד מיר טוען ביידע ,ווייסן לערנען א גאנצן טאג ווי ביז דאן ,אבער דער רב
אונזערע משגיחים די כללים און די הלכות עס טאג טעגליך. האט מיר געזאגט ,אז 'ערשט יעצט וועסטו זיצן
פון די פראדוקציעס .ממילא ווען עס קומען דער צווייטער חילוק איז ,ביי א הכשר אויף און לערנען!' צו קענען גוט הלכה למעשה .און
אריין פראדוקטן פון פאבריקן אין אונזערע געשעפטן האנדלט זיך עס פון אלעס פארטיגע אויף דעם אופן גייען מיר ביז'ן היינטיגן טאג.
געשעפטן ,פארשטייען מיר ווי אזוי די זאכן פראדוקטן ,און די ארבעט איז זיכער צו מאכן יעדער ענין קען מען לערנען און דורכשמועסן
ווערן פראדוצירט און די שאלות וואס קען זיין וועלכע פראדוקטן מעגן אריינקומען און וואס מיט'ן רב בכדי צו אויסארבעטן א מהודר'דיגע
נישט ,ווידער אין א פאבריק פראדוצירט מען
ביי דעם. זאכן פון פריש .וואס רוב מאל דארף מען כשר'ן און פראקטישע מהלך.
הגאב"ד שליט"א :נאך אין די יונגע יארן דעם "פראדאקשן ליין" ,וואס מ'דארף גרינטליך נאך א וויכטיגע נקודה .געווענליך ווען
פלעג איך גארנישט טון על דעת עצמי ,נאר דורכטון צי מען קען כשר'ן און ווי אזוי מען מ'האט בלויז אינזין דאס געלט ,דאן שפילט
איך האב שטענדיג זיך איבערגעשמועסט מיט דארף כשר'ן ,אזוי אויך דארף מען נאכגיין אלע יעדער דאלאר א ראלע ,מ'מאכט חשבונות צי
אנדערע ,און היינט רעד איך זיך דורך מיט די רויע באשטאנדטיילן וואס ווערן גענוצט צו עס לוינט יא צי עס לוינט נישט .אבער אויב איז
משגיחים ,וואס זיי זענען תלמידי חכמים ,בעלי עס א "מלאכת הקודש" ,ווייסט מען אז נישט
דעת און פארשטייען גאר גוט צו די פראקטיק פראדוצירן דעם פראדוקט. דאס געלט מאכט א חילוק אין די החלטות ,נאר
ס'איז אנדערע סארט שאלות ,צוויי אנדערע מ'פארבלייבט מיט'ן עיקר ציל אז אידן זאלן
סיי פון פאבריקן און סיי פון געשעפטן.
לגבי די געשעפטן ,איר זאגט אז עס קומען וועלטן. האבן כשר'ס.
אריין פראדוקטן פון אנדערע השגחות .וויאזוי עס זענען דא השגחות וואס ספעציאליזירן הרה"ג ר' יואל :איך וויל צולייגן אויף
זיך אין געשעפטן ,אנדערע אין פאבריקן ,וואס וואס דער רב האט געזאגט אויפ'ן זיידן זצ"ל,
ארבעט דאס? זענען ,ווי איר זאגט ,צוויי אנדערע וועלטן .די אז ער האט געהאט גוטסקייט ,שכל הישר און
ר' יואל :מיר פארמאגן א נאנטע פארבינדונג טארטיקובער השגחה ספעציאליזירט זיך אין תקיפות – אלעס אינאיינעם .כ'וועל דערציילן
מיט די משגיחים פון אנדערע השגחות מיט ביידע ,וויאזוי קען מען זיכער מאכן אז אלעס א מעשה וואס איך האב געהערט פון א שוחט,
כידוע איז דער זיידע געווען בראש פון דער
שחיטה אין וויילאנד .איינמאל ווען דער זיידע
איז אהינגעקומען ,האט ער געזען אז עס איז
זייער קאלט ביי די מקום השחיטה ,וואס דאס
קען שטערן די שוחטים זייער הרגשה ביים בודק
זיין די מעסערס ,איז דער זיידע צוגעגאנגען
צום בעל הבית און געזאגט אז אויב ביז א שעה
ארבעט נישט די הייצונג ,דאן פארן אלע שוחטים
אהיים! פארשטייט זיך עס איז גלייך פארראכטן
געווארן.
די זעלבע שטריכן זעט מען גאר שטארק
ביים טאטן ,גלייכקייט און גוטסקייט צוזאמען
מיט תקיפות ,וואס דאס איז א געוואלדיגע
השלמה.
כשרות אין געשעפטן
און אין פאבריקן
וואס זענען די חילוקים צווישן געבן א
אדר א׳ תשע״ט 16
אריינברענגען געוויסע פראדוקטן וואס מ'מאכט הר״ר יואל ביים בודק זיין א סכין הר"ר יואל ביים באקוקן וויין גערטנער
אין ארץ ישראל צו פארקויפן דא אין אמעריקע, פון חחשות פון ערלה
דעריבער זוכן זיי דוקא אן אמעריקאנער השגחה. נסיעה ,איז סאך גרינגער צו קאנטראלירן מיט
קענט איר געבן א ביישפיל? אויך ,וויאזוי 12משגיחים ווי איידער אין טאילאנד וואס עס וועמען מיר זענען בקשר ,אזוי אז אויב מ'דארף
קאנטראלירט מען די השגחה פונדערווייטנס? פארן אהין לכל היותר 2משגיחים – דאן וועט עפעס מברר זיין האבן מיר צו וועמען צו רעדן,
עס איז פארהאן א געוויסע "קאלד קאט" מען יא מעדיף זיין אונזער'ס ווי איידער אנדערע, און מיר פון אונזער זייט ענטפערן אויך פאר
פון דער פירמע "הוד גולן" .דער וועג וויאזוי די
השגחה ארבעט איז אז מיר האבן אויסגעקליבן ווייל דאס איז שוין נוגע כשרות. אנדערע וואס פרעגן זיך נאך ביי אונז.
אן אייגענע שטאב פון 10-12חסידישע היימישע מ'זאגט אז אלע היימישע הכשרים פארלאזן וועט איר פארלאנגען פון געשעפטסלייט
יונגעלייט ,צווישן זיי שוחטים יראים ושלמים ,א זיך אויף די נאציאנאלע הכשרים ,ווי OUאד"ג, אריינצוברענגען דוקא פראדוקטן פון
בודק סכינים מומחה ,ווי אויך משגיחים מומחים
אויף יעדע פרט פון די גאנצע סדר השחיטה ,און איז דאס ריכטיג? טארטיקובער השגחה?
איבער זיי אלע האבן מיר א ספעציעלן רב מיט ניין .במשך די יארן האבן מיר געבויט א הגאב"ד שליט"א :אויסדריקליך נישט!
וועמען מיר זענען אין שטענדיגער פארבינדונג, נאנטן קשר מיט משגיחים און רבנים פון די ווען מיר געבן א הכשר זענען מיר גוט באקאנט
וואס ער איז אנוועזנד ביי יעדע שחיטה און נאציאנאלע הכשרים ,וואס מיר באקומען פון זיי מיט די פראדוקטן ,און אויב מיר ווייסן אז דער
ממונה אויף יעדער שאלה וואס זאל זיך נאר גרינטליכע ,קלארע ,אמת'ע אינפארמאציע אויף פראדוקט פון די אנדערע איז פונקט אזוי גוט,
מאכן .ווי אויך באקומען מיר א רעפארט פון די פראדוקטן ,וואס לויט דעם טוען מיר מאכן וועט מען עס ערלויבן צו נוצן ,ובפרט אויב דער
אונזער אייגענע החלטה ,אויב דאס איז געאייגנט געשעפטסמאן האט א טובת הנאה ,למשל אויב
יעדע שחיטה.
אויסער דעם זענען מיר אליינס דארט זעקס פאר אונז. ס'איז ביליגער.
זיבן מאל א יאר" .הוד גולן" שעכט איינמאל אין איר געט השגחות אין ווייטע לענדער? פארוואס שטופן מיר נישט אונזערע
צוויי וואכן בערך ,ווייל דער פראדוקט איז נאר יא ,מיר האבן השגחות אין פארשידענע פראדוקטן? ווייל ,ווי געזאגט ,כשרות איז נישט
אויף צו ווערן פראצעסירט און "געסמאוקט", לענדער ,אבער מיר זוכן דאס נישט .מיר דאנקען קיין ביזנעס! אויך ווילן מיר אז דער בעה"ב זאל
ממילא אויב פארט מען איינמאל אין דריי חדשים השי"ת אז רוב פון אונזערע השגחות זענען דא האבן די פולסטע צוטרוי פאר אונז ,און זיי ווייסן
מיינט דאס אז מ'איז דארט בערך יעדע זעקסטע אין שטאט אדער אין די 150מייל ארום ניו יארק, אז אלע אונזערע החלטות איז געבויט אויף
שחיטה ,וואס דאס איז זייער אן אפטע באזוך פון ווי מ'זאגט ביים ברכת האורח ביים בענטשן כשרות ,אין איז ריין פון פערזענליכע חשבונות.
'ויהיו נכסיו ונכסינו מוצלחים וקרובים לעיר', ווידער אויב עס רעדט זיך פון פעלער וואס
א בעל מכשיר אין א בית השחיטה. וואס דאס איז א געוואלדיגע מעלה אז מ'דארף מיר האלטן אז עס איז מער מהודר ווי די אנדערע,
וואס פאר א ספעציעלע הידורים איז דא ביי נישט קלעטערן צו ווייטע לענדער .אזוי אויך ווי למשל א געוויסע פראדוקט פון פיש – וואס
האבן מיר פאבריקן אין ארץ ישראל ,וואס דאס עס איז דא איין פאבריק אין די גאנצע איסט
די שחיטה פון הוד גולן? גייט זיכער אריין אין גדר פון 'קרובים לעיר'. קאוסט וואס פאבריצירט דאס ,און די אנדערע
הרב יואל :ס'איז באקאנט אז עופות ווערן זענען נישטא אין ארץ ישראל גענוג הכשרים זענען אין ווייטע לענדער ווי למשל טאילאנד;
"גענידלט" צו פארמיידן מחלות פון ווערן אז זיי דארפן צוקומען צו דער טארטיקובער ס'איז גאנץ א קאמפליצירטע פראדוקט ,און
דער פאבריק דאהי וואס איז אונטער א שעה
פארשפרייט. השגחה?
ביי הינער דאהי איז מען אין די לעצטערע ס'איז נישט קיין ארץ-ישראל'דיגע
יארן אויפגעקומען צו נידלען די אייער ,און מ'גיט פאבריקן וואס זוכן אן אמעריקאנער הכשר,
עס דוקא אויפ'ן אויבערשטן טייל וואו ס'איז דא נאר אמעריקאנער ביזנעסלייט וואס ווילן
א ליידיגע שטח וואס די טשיקעלע דערגרייכט
נישט דארט .איך בין טאקע אראפגעפארן צו א
'העטשערי' כדי מברר צו זיין אז עס איז נישט
שכיח עס זאל זיך מאכן שאלות דערביי.
דאס איז ביי טשיקנס וואס זענען 6-8וואכן
אלט ביים שעכטן און דעריבער האלט זיך די
וואקסין אין דעם הינדל דורכאויס דער צייט.
אבער ביי די טוירקי (אינדיק) שעכט מען ווען
ס'איז פיל עלטער 18-24 ,וואכן אלט ,דאן האלט
זיך נישט די וואקסין אזוי לאנג ,דעריבער ווערן
זיי אפט מאל גענידלט אויך נאכ'ן געבוירן ווערן.
מיר האבן א ספעציעלן הידור אז עס ווערט
גענידלט אויף אן ארט וואס איז נישט קיין שאלה
און איז אונטער דער אויפזיכט פון משגיחים
מומחים.
נאך א הידור .דער בית השחיטה איז אויך
אונטער דער השגחה פון די רבנות ,דאס מיינט
אדר א׳ תשע״ט 17
רב אז זיי זאלן בלייבן ביים לערנען ,ווייל אויב אלטע ביימער ,אבער ביי אונזערע וויינגערטנער אז יעדע "פראדוקציע" וואס מיר מאכן פארמאגט
דרייט מען זיך א גאנצן טאג נאר אין געשעפטן טוט מען דאס נישט ,סיי וועגן די חששות וואס אויך יענע השגחה ,דעריבער ערלויבן מיר זיך צו
אדער פאבריקן ,פארלירט מען צום סוף דעם רוח קען זיין דערפון ,און בעיקר ווייל א נייע בוים מחמיר זיין ביי די מינדעסטע שאלה וואס עס
פון כותלי ביהמ"ד ,דערפאר איז דער רב מקפיד ציט אסאך מער כוחות ,ממילא נעמט דאס צו זאל זיך נאר מאכן עס נישט צו נעמען נאר עס
אז זיי זאלן כאטש א חלק טאג זיצן און לערנען. פון די אנדערע ביימער ,וואס דאס איז פאר זיי א ווערט באלד אוועקגעלייגט אויף א באזונדערע
בנוסף צו דעם איז דער רב זייער מקפיד אז שטער .אויסער דעם האבן מיר א משגיח מיוחד ליין וואס דאס גייט פאר די רבנות (אויב זיי
זיי זאלן זיין אויסגעצייכנט אין בין אדם לחבירו, וואס דרייט זיך ארום אויף די פעלדער ,און ער האלטן אז ס'איז גוט לויט זייערע סטאנדארטן).
די משגיחים זאלן זיין געוואלדיגע בעלי מדות, האלט א פינקטליכע אויפזיכט צו זיכער מאכן אז עס זענען דא טעג וואס מיר נעמען נאר 50
אכטונג געבן ביים רעדן און זיך באציען צו פראצענט פון וואס מ'האט געשאכטן – וואס דאס
מענטשן מיט אן איידעלע באנעמונג ,וואס דאס עס זאל נישט זיין קיין שום חששות.
מאכט א גרויסע קידוש השם אין די פאבריקן צווייטנס ,צו אכטונג געבן אז נאר אידן איז א געוואלדיגע הידור ,כמובן.
אדער געשעפטן ,און אפילו ווען מ'דארף אמאל שומרי תומ"צ מעגן אריינקומען אין די פאבריקן. אויך טוט דער רב שליט"א לייגן א גרויסן
אויך זענען מיר מקפיד אז עס זאל נישט זיין קיין דגש אז די שוחטים זאלן שטארק אכטונג געבן
גיין שטרענג איז עס אויף א פאזיטיוון אופן. צו שעכטן די ושט אויפ'ן ריכטיגן פלאץ ,נישט
נאך א וויכטיגע נקודה איז ,א משגיח ראיית עכו"ם אויף די וויין ,כחומרת השלה"ק. צוצוקומען אפילו נאנט צום 'תורבץ הושט' .ווי
דארף זיין געריבן ,א 'מבין דבר מתוך דבר' ,אז דריטנס ,עס ווערט נישט געמאכט קיין באקאנט פאר די וואס טוען אין שחיטה דארף
ווען ער זעט עפעס זאל ער נישט נאר זען מיט וויין אין שמיטה מיט אונזער השגחה .תיכף נאך דאס א גרויסע זירוז .אזוי אויך לייגט מען א
די פליישיגע אויגן ,נאר פארשטיין און גוט שמיטה כשר'ן מיר דעם פאבריק ווייל זיי זענען שטארקן דגש אויף 'דם בעין' ,עס זאל נישט
אפלערנען דאס וואס ער זעט .אויך דארף ער זיך מתיר מיט אוצר בית דין ,מען כשר'ט מיט
פארשטיין צו מאשינען און צו די פראקטישע אלע הידורים ווי למשל אלע האלצערנע פעסער פארבלייבן קיין בלוט בשעת דער מליחה.
מאכן מיר מילוי ועירוי ,ד.מ .מען פילט אן די אנדערע פראדוקטן פון ארץ ישראל וואס
חלקים. פעסער דריי מאל מיט וואסער פאר 24שעה
בנוגע די מקצועות ,א משגיח דארף האבן א און דערנאך טוט מען עס אויסליידיגן ,אזוי ווי פארמאגט אייער השגחה?
שמעק פון אלעס .אמאל קען זיך מאכן שאלות הרב יהושע :מיר געבן א השגחה אויף
אין הלכות פון שבת ,ברכות ,בישול עכו"ם, ס'שטייט אין שו"ע. ספעציעלע טייערע וויינען .עס רעדט זיך פון
בשר בחלב ,תערובות ,דיני חשוד ,טבילת כלים, פערטנס ,האלטן מיר אן אויפזיכט אויף די קליינע פאבריקן וואו עס ארבעטן 2-3מענטשן
חותמות ,הגעלת כלים א.א.וו .אבער זיי פסק'נען וואס זיי מאכן ווייניג וויין אבער גאר טייערע,
נישט אליין ,נאר ווען עס מאכט זיך א שאלה, זאכן וואס ווערן אריינגעלייגט אין די וויין. בעיקר פאר מבינים .דער דיסטריביוטער
שמועסט מען עס איבער מיט'ן רב וואס די הלכה צום לעצט ,אפשיידן תרומות ומעשרות כדת אין אמעריקע – משפחת הערצאג – האט זיי
ממליץ געווען אז אויב ווילן זיי דאס קענען גוט
איז אין אזא פאל. וכדין. פארקויפן אין אמעריקע לוינט זיך צו האבן אן
נאך מען נעמט אויף דעם ריכטיגן
קאנדידאט ,באגלייט מען אים פאר א שטיק צייט משגיחים אין כשרות אמעריקאנער הכשר.
ביז ער לערנט זיך גוט אויס די מלאכת הקודש. מיר פארן ארום צו אלע יקבים אפאר מאל א
ווי אפט גייען משגיחים אריין אין די וואס זוכט מען ביים אויפנעמען א משגיח? יאר .וויבאלד ס'איז ווייניג ארבעטערס איז לייכט
אין וועלכע מקצועות דארף ער זיין באהאוונט? צו קלויבן אז די וואס ארבעטן ביי די וויין זאלן
געשעפטן? זיין ערליכע אידן .און אויב מ'שטעלט עס גוט
הרב אלימלך :ס'איז נישטא קיין כלל ,עס דארף ער האבן הוראה אויף די הלכות?
ווענדט זיך אין די געשעפטן ,וויפיל ארבעט הרב יהושע :מענטשן מיינען אז סיי וועלכער אוועק פארט עס זייער גוט.
ס'איז דא .עס עקזיסטירט נישט דאס ווארט מענטש איז געאייגנט צו זיין א משגיח .אין וואס פאר א שאלות קענען זיך מאכן ביי
'פאליסי' ווייל דאס נעמט אוועק פון דעם יסוד געוויסע איינצלנע פעלער ווען מ'דארף פשוט
פון כשרות ,מ'גיבט זיך אפ מיט יעדן געשעפט ווי האבן א איד אין א געשעפט א גאנצן טאג צו וויין?
עס וואלט געווען אונזער איינציגסטע געשעפט. אכטונג געבן ,למשל אויף פלאמען ,איז טאקע הרב יואל :לאמיר עס פרובירן
קודם כל איז דא אין יעדע געשעפט א איד גענוג אז ער ווייסט די כללים וואס מ'זאגט אים ארויסצוברענגען אין קורצע שורות .צום אלעם
וואס ער איז אחראי אויף די כשרות ,ער איז אן ,אבער די משגיחים וואס גייען ארום אין ערשט איז דאך פארהאן אין ארץ ישראל די
אלעמאל דארט אכטונג צו געבן וואס עס קומט געשעפטן און אין פאבריקן דארפן זיין אסאך מצוות התלויות בארץ ,וואס הייבט זיך אן מיט
אריין ,ער צינד אן די פלאמען וכו' ,בנוסף קומט מער אויסגעקאכט אין פארשידענע הלכה'דיגע מצות ערלה ,אז מען דארף אכטונג געבן אז די
אריין דער משגיח צו האלטן אן איבערזיכט. טרויבן פון די ערשטע דריי יאר זאל נישט ווערן
ס'איז דא פלעצער וואו ס'איז גענוג צוויי מאל א מקצועות. גענוצט ,אבער ,ווי דערמאנט ,מיר געבן דארט
וואך ,אנדערע פלעצער גייען די משגיחים יעדן קודם כל ,איז דער רב מקפיד אז די השגחה אויף מער טייערע וויינען וואס ווערט
משגיחים זאלן זיין בני תורה אין צוויי וועגן, געמאכט פון עלטערע וויינגערטנער ,ווי עס
טאג. סיי זיי זאלן זיין תלמידי חכמים ,און ווען זיי ווערט דערמאנט אין שו"ע (הל' ערלה) אז גוטע
מיר האבן אפילו איין פלאץ ,צום ביישפיל, ווערן אויפגענומען פעלט זיך אויס אז זיי זאלן וויין בדרך כלל מאכט מען נישט פון קיין יונגע
וואו עס זענען פארהאן 4משגיחים יעדן טאג, צולערנען פארשידענע מקצועות וואס מ'לערנט ערלה ביימער .אבער וואס עס קען זיך יא מאכן
דאס געשעפט איז 'פאמאגראנעט' אין פלעטבוש, נישט געווענליך במסגרת הכולל ,ווי מאכלי איז אז עס שטארבט אמאל א בוים ,פלאנצט מען
עס איז זייער א גרויסע געשעפט ,עס זענען עכו"ם וכו' ,אז זיי זאלן באקומען א גרינטליכע איין אויף דעם פלאץ א נייעם בוים ,קומט דאך
ידיעה אין די הלכות .אויסער דעם וויל דער אויס אז עס איז דא אן ערלה בוים אפילו צווישן
אדר א׳ תשע״ט 18
וואקאציע ...מיר האבן משגיחים אין אלע הר"ר יואל אין בית השחיטה דא עטליכע קיכן ,א בעקעריי ,פיש אפטיילונג,
שטעטלעך און זיי פארן ארום מדי יום ביומו אין פלייש אפטיילונג ,אסאך געשעפטן אונטער איין
די געשעפטן ,און אפילו ערטער וואס זענען אפן דורך דעם דאך .דער ערשטער משגיח קומט אריין 5:00
א גאנץ יאר ,א שטייגער ווי די 'ראלי האטעל' כח הרבים פארטאגס ,ער שפארט אויף אלע פריזערס,
וואס איז אפן דורכאויס דעם גאנצן יאר ,האבן האט מען ער באקוקט וואס פעלט זיך אויס 7:00 ,קומט
מיר דארט שטענדיג אן אחראי אויף די כשרות, דעם זכות אן דער אנדערער משגיח 9:00 ,אזייגער קומט
און די משגיחים פון שטאט פארן כסדר ארויס. אן דער דריטער און זיי זענען צוזאמען ביז
ס'איז א קידוש השם וויאזוי א האטעל קען זיין הרבים נאכמיטאג ,דאן קומט דער פערטער משגיח
וואס ער בלייבט ביז'ן צושפארן שפעט ביינאכט,
אזוי מהודר אין כשרות. בלעטער זענען ווערים-ריין ,ווייל עס קען זיין אז
וואס איז דער דין מיט פריוואטע געבעקסן נישט אלע ווערים זענען אראפ פון די בלעטער צומאל בלייבט ער איבער ביז פארטאגס.
דורך וואשן .און מיר האבן דאס שוין ווירקליך פארשטייט זיך אז דאס קאסט אפ שווערע
וואס איין מענטש שיקט צום צווייטן? פעסטגעשטעלט מערערע מאל אז כאטש די געלטער פאר'ן געשעפט און עס מעג טאקע
ווען א פריוואטער מענטש שיקט א געבעקס, שמאטע איז טאקע געווען ריין אבער נאכדעם ארויסגעברענגט ווערן לשבח דער בעה"ב הרבני
נעמט מען אן אז אן ערליכער איד האט א חזקת האט מען נאך אלץ געטראפן נאך ווערים צווישן הנגיד ר' אברהם יודא באנדא שליט"א ,וואס
שפארט נישט קיין געלט ווען ס'קומט צו כשרות,
כשרות. די בלעטער. השי"ת זאל אים באגליקן מיט פיל הצלחה בכל
אבער פרויען וואס הייבן זיך אן צו דערפאר דארף מען זייער אכטונג געבן די
פארברייטערן און באקן פריוואטע געבעקסן בדיקה זאל געטון ווערן בזהירות יתירה ,נישט מעשה ידיו.
פאר א ביזנעס ,זיי דארפן האבן א הכשר .מיר ח"ו דאס זאל ברענגען צו קולות ,און אונזער בקיצור ,יעדע געשעפט האט זיך זיין
האבן שוין אסאך מאל געזען אז טראץ דער השגחה לייגט אריין א כובד ראש וויאזוי זיך
גאנצער ערליכקייט און תמימות ,האט זיך אומצוגיין מיט אזא האקעלע טעמע .ויה"ר שלא אייגנארטיגקייט.
די געשעפט אייגנטימער ווייסן פאראויס
געמאכט טעותים מחמת חוסר ידיעה. יצא מכשול מתחת ידינו.
א משל דערצו איז חלה .עס זענען געווען וואס טוט זיך אין די קאנטריס ,איז די ווען דער משגיח גייט קומען?
פרויען וואס האבן געמאכט קליינע טייגעלעך כשרות אויפ'ן זעלבן סטאנדארט ווי אין שטאט? אוודאי נישט .דאס איז דאך דער יסוד אז
וואס זענען געווען ווייניגער ווי דער שיעור וואס הרב יהושע :די השגחה גייט נישט אויף
מ'דארף נעמען חלה ,און אן אנדערע מאל האבן מען ווייסט נישט ווען א משגיח קומט.
זיי געמאכט נאכאמאל די זעלבע זאך ,און נאכ'ן מ'הערט כסדר שאלות וועגן ווערים ,וואס
באקן זענען אלע געבעקסן געווען צוזאמען אין איז דער ריכטיגער וועג צוצוגיין ביים בודק
איין באקס\בעג ,וואס דאס רופט זיך אין שו"ע
"צירוף סל" ,איז עס יעצט געווארן מחויב בחלה זיין?
ווייל צוזאמען האבן זיי שוין יא א שיעור ,און דאס הגאב"ד שליט"א :ס'איז א לאנגע ברייטע
פאלט איר נישט איין ,ממילא האט זי פארקויפט טעמע ,מ'וועט עס אנרירן בקיצור נמרץ .ב"ה אין
מזונות פון וואס מ'האט נישט גענומען קיין די לעצטערע יארן איז דא א גרויסע אויפוואכונג
חלה… וכהנה וכהנה זענען פארהאן נאך שאלות, ביים ציבור צו זיין געווארנט מיט חששות
פון ווערים ,אבער עס איז נאך אלץ וויכטיג
דעריבער איז וויכטיג צו האבן א הכשר. ארויסצוברענגען א וויכטיגע נקודה וועגן דעם
א הכשר איז א קאמפליצירטע זאך ,און עס
זענען פארהאן אזויפיל השגחות אויף דער גאס, אופן הבדיקה.
עס זענען דא צוויי וועגן צו באקוקן ווערים.
וויאזוי קען מען וויסן צי א השגחה איז גוט? איינס איז די אמאליגע וועג פון באקוקן יעדע
ס'איז טאקע שווער צו וויסן ,נישט אלץ בלעטל קעגן א שטארקע ליכטיגקייט דורך א
איז טאקע אזוי ווי עס זעט אויס פון אינדרויסן. מומחה בתולעים .אין די לעצטערע יארן איז
אבער א גוטע סימן איז ,אויב וויל מען עפעס פארשפרייט געווארן אן אנדערע וועג וואס רופט
אמאל מברר זיין און מען רופט אן די השגחה – זיך "די שמאטע בדיקה" ,דאס מיינט מ'נעמט
פארשטייט זיך נישט אויף לקנטר – און די השגחה די בלעטער ,מען ווייקט עס אין זייף וואסער,
הערט אויס און ענטפערט צום ענין און איז גרייט מען זייט די וואסער דורך א שמאטע אז אלע
צו הערן א הערה ,דאס איז א גוטע סימן .ווידער שמוץ זעט זיך אן אויפ'ן שמאטע ,און א מומחה
אויב די השגחה דרייט זיך ארויס ,אדער בייזערט באקוקט די שמאטע אויב עס איז ריין פון ווערים,
און דאס געט א קלארקייט איבער דעם צושטאנד
זיך ,דאס איז נישט קיין גוטע סימן.
מיר נעמען אויף מיט הנאה ווען מען רופט פון די בלעטער.
אונז פרעגן ,מעורר זיין .מיר ארבעטן זייער די דאזיגע בדיקה האט א מעלה פון איין
שווער און מיר קענען באשטיין צו הערן .דורך זייט אז מ'קען זען בעסער קלענערע ווערים ווי
דעם כח הרבים האט מען דעם זכות הרבים ,און אויפ'ן בלעטל ,וויבאלד די שמאטע איז ווייס,
מען איז זוכה צו א באזונדערע סייעתא דשמיא. אבער מצד שני איז די דאזיגע בדיקה נישט א
בירור אויף 100פראצענט ,ווייל אפי' אויב
ויה"ר שיתקדש שם שמים על ידינו . די שמאטע איז ריין ,איז נישט מוכרח אז די
אדר א׳ תשע״ט 19
| איבעיא להו |
מ׳קען אריינשיקן פראגעס פאר דעם ״איבעיא להו״ ּפאנעל
וואס וועט בס"ד געענטפערט ווערן דורך די לבלר משיבים
צו הנהגת היחוד. | השקפה |
דאס הייסט ,סוכ"ס פירט דער אויבערשטער די וועלט און לויט די
הנהגת היחוד וועט ער אין דער ענדע צוברענגען ,מיט אונז אינאיינעם ,צו הרב עזריאל טויבער
דעם תכלית לויט ווי עס איז זיין רצון ,לויט ווי עס איז זיין מטרה און ציל, מחבר ספרי פרקי מחשבה
סיי אויב מיר וועלן מיטארבעטן און סיי אויב נישט. פראגע :עס איז ידוע אז דער אויבערשטער געט אונז
אין ענדע וועלן מיר זיך טרעפן מיט'ן אויבערשטן בעולם הבא ,און 'אז א פרייע בחירה ,ער לאזט אז דער מענטש זאל זיך פירן ווי
ימלא שחוק פינו ולשונינו רנה' ,צום סוף וועלן מיר אלע זיין קדושים! די אזוי זיין הארץ באגערט ,און עס ליגט אין אונזערע הענט צו
שאלה איז נאר :ווי אזוי וועט דאס פאסירן? וועלן מיר זיך אליינס מאכן
פאר קדושים אדער א צווייטער וועט אונז מאכן אלס קדושים? וועלן מיר באשליסן ווי אזוי זיך צו פירן ,גוט אדער ,חלילה ,שלעכט.
אנקומען צו עולם הבא דורך די הנהגת צדק ומשפט וואס ווענדט זיך אין אבער ,לפי זה ,קומט אויס אן אינטערעסאנטע מציאות.
אונזערע מעשים ,אדער מיר וועלן אהין אנקומען דורכ'ן הנהגת היחוד דער אויבערשטער האט דאך זיכער א געוויסע בילד,
וואס וועט צוברענגען דורך פארשידענע וועגן אז מיר זאלן ווערן און זיין כביכול ,ווי אזוי ער וויל אז די וועלט זאל אויסקוקן .אויב
גוט .דאס איז דער חילוק! אבער אין ענדע וועט אוודאי אויסגעפירט ווערן אבער עס ליגט אין אונזערע הענט צו טון ווי אזוי מיר ווילן,
קען דאך צומאל אויסקומען אז דאס זאל זיין אנדערש ווי
השי"ת'ס רצון און פלאן! דער אויבערשטער וויל אז די וועלט זאל אויסקוקן און זיין
זאגט דער בעל נתיבות אין זיין ספר 'צרור המור' אויף שיר השירים (זע פלאן וועט כאילו בטל ווערן .דער אויבערשטער וויל דאך
אויך 'חתם סופר' עה"ת עמ' ע"ג) :נאך פרשת עקידת יצחק שטייט 'וישא פירן אונזער וועלט אז עס זאל קומען צו א תכלית און תיקון
אברהם את עיניו וירא והנה איל אחר נאחז בסבך' .וואס באדייט 'וישא השלם ,אויב אזוי ,וואס וועט פאסירן אויב יעדער איינער מיט
זיין פרייע בחירה וועט טון ווי אזוי זיין הארץ באגערט ,און
אברהם את עיניו' ,פארוואס האט ער געדארפט אויפהייבן זיינע אויגן? דאס וועט ברענגען די וועלט צו אן אנדערע דעסטינאציע...
זאגט ער א דבר נורא :אברהם אבינו האט אויפגעהויבן זיינע אויגן ,און איז דען שייך עס זאל זיין אנדערש ווי דעם אויבערשטנ'ס
וואס האט ער געזען? ער האט געזען אז אין די קומענדיגע דורות וועט יצחק
ווערן אויפגעטוישט צו אן איל! וואס איז דער חילוק צווישן יצחק און אן רצון און פלאן איז לכתחילה געווען?
איל? ח.ש.
ביי יצחק איז געווען גענוג דאס וואס ער האט מסכים געווען צו ווערן
געשאכטן אויף קידוש השם ,דערפאר איז געווען גענוג מיט'ן ליגן אויף דער ישט אומזיסט איז דא אויף אונז א שטענדיגע חיוב "זכור אל תשכחנ
עקידה ,ווי דער פסוק זאגט "ויקרא מלאך ה' אל אברהם ,אל תשלח ידך אל
הנער" ,די זאך איז מסודר .ווער עס איז גרייט אין לעבן אומצוקומען אויף את אשר הקצפת את ה' אלוקיך במדבר" ,און איינע פון זיי ,איז די
קידוש ה' ,דארף שוין נישט געשאכטן ווערן בפועל .דאקעגן דער איל ,ער מעשה פון קורח ועדתו .דאס איז כדי מיר זאלן נישט נכשל ווערן
דארף יא בפועל געשאכטן ווערן! ווייל דער איל פון זיין זייט איז נישט גרייט
געשאכטן צו ווערן אויף קידוש ה' ,ממילא דער איינציגסטער וועג עס צו אין מחלוקת.
מאכן הייליג ,קדוש ,איז דורך דעם וואס זי וועט געשאכטן ווערן בפועל דער רמח"ל אין ספר דעת תבונות רעדט באריכות איבער דער
נושא ,און ער צעטיילט די הנהגת השי"ת אין צוויי חלקים .עס איז פארהאן
לשם ה'.
אברהם האט אויפגעהויבן זיינע אויגן און געזען אז אין די קומענדיגע 'הנהגת צדק ומשפט' און עס איז פארהאן 'הנהגת היחוד'.
דורות וועלן נישט אלע זיין אזוי ווי יצחק ,עס וועלן זיין אזעלכע אידן וואס הנהגת צדק ומשפט איז א הנהגה וואס ווענדט זיך אין אונז ,עס ווענדט
וועלן נישט מסכים זיין געשאכטן צו ווערן און אומקומען אויף קידוש ה'. זיך אין אונזערע מעשים ווי אזוי מיר פירן זיך ,און לויט דעם איז דער
נישט אלע וועלן מסכים זיין צו זיין עובדי ה' ,זיי וועלן נישט וועלן שטארבן
פאר'ן אויבערשטנ'ס וועגן נאר בלייבן לעבן .דעריבער בלייבט נישט אויבערשטער אונז משפיע לטב ולמוטב.
איבער קיין ברירה נאר צו שיקן דעם גוי וואס ער זאל זיי פארוואנדלען אין ווידעראום איז פארהאן נאך א הנהגה' ,הנהגת היחוד' ,וואס אין
קדושים ...דער גוי וועט זיין דער וואס וועט זיי הרג'ענען און וועט זיי מאכן דער הנהגה איז דער אויבערשטער דער גדול העצה און ער פירט די
וועלט לויט ווי אזוי עס זאל צוברענגען צום עולם התיקון און שלימות,
פאר קדושים. און יעדע פאסירונג וואס קומט פאר אויף דער וועלט און איז נישט אזוי
דאס הייסט אז קדושים וועלן מיר סיי-ווי ווערן ,די שאלה איז נאר דורך פארשטענדליך ,ווי למשל צדיק ורע לו ,רשע וטוב לו וכדומה ,באלאנגט
וועם און ווי אזוי!
די פראגע איז :ווער וועט מאכן די ארבעט? די הנהגת הצדק והמשפט,
אז מיר וועלן ווערן עובדי ה' און פון אייגענעם ווילן ממליך זיין דעם
אויבערשטן ,אדער די הנהגת היחוד וועט אונז צופירן אויף פארשידענע
וועגן כדי אונז צו מאכן פאר קדושים .אין יעדן פאל ,וועט אין דער ענדע
אדר א׳ תשע״ט 20
אייגנארטיגער שאלות ותשובות ּפאנעל אין השקפה ,מחשבה ,תורה ומדע
דער אויבערשטער ברענגען די וועלט צו א מצב ווי אזוי ער וויל ,נאר ער בויען הויכע מויערן ארום זיך זעלבסט און ארום אונזערע קינדער ,אדער
קומט צו אונז מיט א בקשה" :ראה נתתי לפניך את החיים ואת הטוב ואת איז ראטזאם איבערצולאזן אביסל אפנקייט אז אונזערע קינדער זאלן וויסן
המוות ואת הרע ,ובחרת בחיים!" מיר האבן צוויי וועגן ווי אזוי צו ווערן אז עס זענען פארהאן אנדערע מענטשן אויסער אונז אויף דער וועלט .די
קדושים ,אדער דורך 'חיים' אדער דורך 'מות' ,דער אויבערשטער בעט זיך פראגע רעכנט אויך אריין ווי אזוי בכלל זיך אומצוגיין מיט פרייע שכנים און
וואס עס איז ריכטיג צו לערנען מיט די קינדער איבער זיי. צו אונז :איר זאלט אויסוועלן אינעם וועג פון 'חיים' .
איידער מיר גייען ווייטער איז וויכטיג קלארצושטעלן ,אז דאס וואס מיר
רעדן יעצט ארום איז נישט אנבלאנגט איינער וואס שפירט זיך באקוועם און
רואיג צו וואוינען אין א נישט אידישער געגנט ,נאר דער וואס איז געצווינגען
צוו וואוינען אין א געמישטער שכונה צוליב פארשידענע סיבות.
עס ווערט דערציילט אויף א איד וואס אלעמאל ווען ער איז געקומען | מחשבה |
צו זיין רבי'ן פלעגט ער זיך באקלאגן אז ער וואוינט אין א דארף ָאן מנין
צו דאווענען ,מיט א פריץ וואס דערנידערט און רודפ'ט ,און גוים וועלכע
שטערן אים צו ריכטיג ערציען זיינע קינדער ,און זיין רבי פלעגט אים מעודד הרב אהרן פריעדמאן
זיין אז ער זאל ממשיך זיין ווי אזוי ער פירט זיך און אלעס וועט זיין גוט.
אמאל איז ער אנגעקומען צו זיין רבי'ן און דער רבי פרעגט אים ,ווי אזוי מחבר ספרי גם אתה יכול
גייט עס? האט ער געענטפערט :ברוך ה' ,אלעס איז פיין .האט אים דער
רבי אנגעכאפט און געזאגט :שנעל זאלסטו אנטלויפן פונעם פלאץ ,דאס איז
נישט קיין פלאץ וואו א איד דארף וואוינען...
די פראגע איז פאר עמיצן וואס האט נישט קיין ברירה ,אדער עמיצן פראגע :איז כדאי צו וואוינען אין א שטאט וואס איז
וואס האט קרובים וואס זיי זענען אין פארשידענע אנדערע מצבים אין געמישט מיט אלע מינים און די שכנים זענען גוים ,אדער איז
אידישקייט ,וואס איז ריכטיג צו טון? ווי אזוי לערנען מיר מיט אונז זעלבסט
און ווי אזוי לערנען מיר מיט די קינדער בנוגע אונזערע שכנים וועלכע ענדערש צו וואוינען אין א ריינע אידישע סביבה?
וואוינען ארום אונז? און בעצם ,איז דאס א פראגע וואס איז נוגע פאר אונז פון איין זייט איז אוודאי געראטן צו וואוינען
אלע ,וויבאלד נאך אלע מעשיות איז נישט מעגליך זיך גענצליך אפצורייסן אפגעזונדערט ,פון דער אנדערער זייט איז אפשר ראטזאם
פונעם ארום ,און אלע ליידן פון אזא פראבלעם ,איינער מער און איינער אז די קינדער זאלן וויסן אז עס זענען פארהאן נאך מענטשן
איבער דער וועלט אבער מיר דארפן נישט זיין אזוי ווי זיי ,און
ווייניגער ,סיי אויב מיר ווילן און סיי אויב מיר ווילן נישט.
האבן אן אויפגעבויטע שטארקייט אלס ערוואקסענע?
אלס יונגערמאן האב איך געוואוינט אינעם ווייטן בראזיל ,און אין לויף
פון די יארן האב איך זיך באגעגנט מיט אסאך וועלכע זענען ערצויגן און פ.י .ברוקלין
אויפגעוואקסן געווארן אין ערטער ווי דער ציבור איז געועון א געמישטע.
איך מיין אז איך וועל נישט מאכן א טעות אויב איך וועל זאגן אז דאס עווענליך פרוביר איך נישט צו ענטפערן אויף די סארט פראגעס,ג
עצם געמיש פון פרעמדע שכנים האט נישט גורם געווען קיין ספעציעלע
פראבלעמען .עס איז נישטא קיין שוועריגקייטן צו ערציען אונזערע קינדער און איך וואלט אייך געראטן צו פרעגן און דורכרעדן אזעלכע
און זיך זעלבסט מיט'ן מהלך אז מיר זענען דאס וואס מיר זענען און זיי פראגעס מיט אייער רב מיט וועם איר האט א קשר און קען אייך
זענען דאס וואס זיי זענען ,מיר לעבן
מיט'ן דרך החיים המסורה לנו מדור דור פונדערנאנט ,ווייל דאס איז א
און עס נישט אנגענומען ביי אונז די וועגן יסודות'דיגע שאלה וואס מען
פון אנדערע .אונזערע קינדער קענען דאס שנעל זאלסטו אנטלויפן פונעם דארף אונטערזוכן אלע דעטאלן איבער
פארשטיין און לעבן דערמיט ווען די רעדע פלאץ ,דאס איז נישט קיין פלאץ דעם ענין ,דעם הינטערגרונט פונעם
איז ווען מען וואוינט צווישן גויים און אויך שואל ,דער מצב הפרנסה פונעם שואל,
ווען מען וואוינט צווישן שוואכערע סארט וואו א איד דארף וואוינען... און אלע אנדערע ארומיגע פארשידענע
אידן. מעגליכקייטן.
אסאך מענטשן וואס זענען אבער ,מיט דעם אלעם ,מעגליך איז
אויפגעוואקסן געווארן אין א סביבה און יא א געלעגנהייט צו רעדן איבער דער
נושא און ארויפברענגען עטליכע נקודות למחשבה ,א טעמע וואס אסאך אטמאספערע וואו זיי האבן גע'פסל'ט אין אלע הינזיכטן זייערע שכנים,
מוטשען זיך דערמיט .די פראגע איז :צי איז אין אלגעמיין ענדערש צו זאגנדיג אז זיי האבן נישט קיין שום אינהאלט ,נישט אויסגעהאלטן און נישט
אדר א׳ תשע״ט 21
| איבעיא להו |
| תורה ומדע | מענטשליך ,זענען ביום מן הימים געכאפט געווארן אין סורפרייז ווען זיי
זענען געקומען אין בארירונג מיט פארשידענע אנדערע מענטשן אז דאס איז
הרב מרדכי גנוט נישט פינקטליך די מציאות .איך רעד נישט פון די וואס האבן אפגע'פסל'ט
מחבר לוח דבר בעתו ועוד אנדערע קרייזן ,נאר אפילו ווען די רעדע איז געווען איבער וואוינען צווישן
פראגע :אינעם פערצנטן טאג פון חודש אדר א' געפאלט פורים פרייע אידן.
קטן .איז מיין פראגע ,פארוואס איז אדר א' דער חודש העיבור און חסידים דערציילן אויף א איד וואס פלעגט זיך אסאך באקלאגן און
דערפאר פראווען מיר כמעט נישט די מצוות היום אין דעם חודש. פלעגט אין אלעם טרעפן חסרונות ,אז זיין רבי האט אים געזאגט במתק
אפשר איז חודש אדר ב' דער חודש העיבור און עס וואלט געפאסט לשונו אויף דעם וואס שטייט אין פסוק "הלוא אם תיטיב שאת ואם לא
מרבה צו זיין אין חודש אדר א' מיט די פילע מצוות היום? אויך, תיטיב לפתח חטאם רובץ" (בראשית ד ,ז)“ .הלוא אם תיטיב” ,אויב וועט
דיר זיין גוט אויפ'ן הארצן ,דאן "שאת"" ,ואם לא תיטיב" ,אז אלעס וועט
וואס איז דער מקור פונעם צונאמען "פורים קטן"? דיר זיין שלעכט ,דאן "לפתח חטאת רובץ" ,וועסטו זען דעם חסרון און חטא
ח.ש.ה ,.קרית יואל
אין יעדע זאך.
די צו ענטפערן די פראגע און עס זאל זיין פארשטענדליך, די ערפארונג ווייזט אז קינדער וואס שפירן גוט מיט זיך און זיי האבן
פעלט אויס מקדים צו זיין פארוואס עס פעלט בכלל אויס ליב זייער שטוב און די מוסדות אין וועלכע זיי לערנען ,וועלן נישט האבן
מעבר צו זיין דעם יאר ,און דערנאך וועלן מיר זען פארוואס קיין הרהורי כפירה און שווערע פראגעס אויף אונזער דרך .זיי וועלן זיין
דווקא חודש אדר א' ווערט גערעכנט אלס דער חודש העיבור שטאלץ מיט די וועגן פון זייערע עלטערן און זיי וועלן מקפיד זיין אויף
שמירת התורה והמצוות אנע טענות ומענות .ווידעראום ,די וועלכע זענען
און נישט חודש אדר ב'.כ אנגעווייטאגט אויף די פערזענליכע שלעכטע באציאונגען פון וואס זיי
האבן גענאסן און זיי שפירן זיך שלעכט ,זיי טרעפן נישט זייער ארט אין
אן עיבור יאר איז א יאר אין דער אידישער קאלענדאר וועלכע אנטהאלט דער סביבה אין וואס זיי זענען ערצויגן געווארן ,פארמערן מיט שאלות און
דרייצן חדשים .אין א געווענליכן יאר פארמאגן מיר איין אדר און אין אן טענות מלאים כרימון אויפ'ן "סיסטעם" און אסאך פון די קומען צו א מצב אז
זיי דרייען זיך מיט א געפיל פון שלעכטע מזל אז "נעבעך" זיי זענען געבוירן
עיבור יאר פארמאגן מיר אדר א' און אדר ב'.
ָאן דעם עיבור יאר וואלטן מיר זיך געטראפן פראווען דעם פסח אינמיטן געווארן ביי עלטערן שומרי תורה ומצוות ,ה' ירחם.
דעם פראסטיגן ווינטער ,זומער אדער אין פרילינג .אבער יו"ט פסח דארף דעריבער ,אונז אלס עלטערן ,סיי אויב מיר האבן זוכה געווען צו וואוינען
דאך געפייערט ווערן אינעם "חודש האביב" ,און ווי עס שטייט (דברים טז, אין באזונדערע אפגעטיילטע שכונות און מיר זענען ארומגענומען מיט אידן
א) "שמור את חודש האביב ועשית פסח לה' אלוקיך ,כי בחודש האביב שומרי תורה ומצוות ,און סיי אויב מיר זענען געצוואונגען צו וואוינען אין א
געמישטע געגנט ,דארפן מיר נעמען אין באטראכט אז במשך די טעג וועלן
הוציאך ה' אלוקיך ממצרים". אונזערע קינדער ארויפקוקן און ווערן פארגאפט אויף פארשידענע זאכן,
די קאלענדאר פון די אומות העולם ווערט באשטימט לויט דעם גאנג אנדערש פון וואס מיר האבן ערווארט אז זיי זאלן ארויפקוקן ,און כדי זיי
פון דער זון ,דעריבער וועט דער ווינטער סעזאן אלץ זיך אנהייבן אין חודש זאלן זיין באשיצט דארפן מיר צוריקהאלטן אז זיי זאלן זיך נישט בויען צוליב
דעצעמבער און דער "אביב" ,פרילינג ,וועט געפאלן אינעם חודש פון מערץ. אנדערע ,נאר זיי זאלן זיין שטאלץ מיט זייער אייגענעם דרך ,א בחינה פון
ווידעראום ,דער אידישער לוח ווערט באשטימט לויט'ן מהלך פון דער “אתה בחרתנו מכל העמים” ,אז מיר האבן זוכה געווען צו זיין בנים למקום
לבנה .צום ביישפיל ,יום כיפור קען געפאלן אין אנהייב אקטאבער אדער און טון דעם אויבערשטנ'ס רצון און אים דינען .און דעמאלט וועט גארנישט
אינמיטן סעפטעמבער ,און דער קלימאט וועט משפיע זיין אויפ'ן פאסט פאסירן ווען זיי זעען אז אויך אנדערע מענטשן אויף דער וועלט ,ווייניגער
טאג .די גמרא אין מסכת סנהדרין (דף יח ):ערקלערט אז דערפאר האט פרומער פון אונז ,מאכן ברכות און זענען מקפיד אויף תפלה בציבור און
מען נישט געזעצט דעם כהן גדול ביי א סנהדרין זיצונג ווי מען האט דן נאך ,און נישט מען זאל זיין צעבראכן און צעמישט ווען מען זעט איינעם
געווען צי מ'זאל מעבר זיין דעם יאר ,וויבאלד דער כה"ג האט געהאט א וואס קוקט אויס ווייניגער פרום און איז גאר מקפיד אויף געלט פון א
נגיעה אז מ'זאל נישט מעבר זיין דעם יאר ,כדי יום כיפור זאל אויסגעפאלן
נענטער צום זומער סעזאן ,ווען דער קלימאט איז מער א ווארעמע און אזוי צווייטן צי אנדערע גוטע מעשים.
וועט אים גרינגער זיין די פינף טבילות ווען דער קערפער איז קאלט פונעם עפ"י רוב איז די זאך נישט געוואנדן אין דער סביבה נאר אינעם דרך ווי
אזוי די קינדער ווערן נתחנך .אויב וועלן מיר מחנך זיין אונזערע קינדער
פאסטן. מיט א ווארעמקייט און שטאלץ ,וויסן ווער מיר זענען ,זען די מעלות פון
דער מהלך פון דער זון איז עטוואס לענגער ווי 365טעג ,דאס איז לויט יעדן ,דאן קען טיילמאל זיין גאר א מעלה אז מיר זענען ארומגענומען מיט
דער קאלענדאר פון די אוה"ע .דאקעגן לויט'ן מהלך הלבנה קומט אויס
אז דאס יאר באשטייט פון 354טעג .קומט אויס אז דער חילוק פון דער פארשידנארטיגע שיכטן.
עס זענען פארהאן נאך פערספעקטיוון אין דער נושא ,אבער צוליג
מאנגל אין פלאץ וועלן מיר זיך באגנוגן מיט וואס מיר האבן געענטפערט
ביז אהער ,תן לחכם ויחכם עוד .
אדר א׳ תשע״ט 22
אייגנארטיגער שאלות ותשובות ּפאנעל אין השקפה ,מחשבה ,תורה ומדע
פורים איז פארגעקומען אין א שנה מעוברת ,ווי עס שטייט אין פסוק (אסתר אידישער קאלענדאר צו דער אלגעמיינער איז א קי"ל פון עלף טעג ,אזוי אז
ג ,ז) " ִמּיֹום ְליֹום ּו ֵמחֹ ֶדׁש ְל ֹח ֶדׁש ְׁש ֵנים ָעָׂשר הּוא חֹ ֶדׁש ֲא ָדר" און דארט אין דאס אידישע יאר לויפט פאראויס פונעם אלגעמיינעם יאר.
פסוק יג שטייטְ" :ו ִנְׁשלֹו ַח ְס ָפִריםְ ...ל ַהְׁש ִמיד ַל ֲה ֹרג ּו ְל ַאֵּבד ֶאת ָּכל ַה ְּיהּו ִדים...
ְּביֹום ֶא ָחד ִּבְׁשלֹוָׁשה ָעָׂשר ְל ֹח ֶדׁש ְׁש ֵנים ָעָׂשר הּוא ֹח ֶדׁש ֲא ָדר" .וואס איז די ראיה לויט דעם חשבון ,וועט דער יו"ט פסח זיך רוקן עלף טעג הינטערשטעליג
פון דעם פסוק? און אין וועלכע פון די חדשי אדר האט דער נס פאסירט? יעדעס יאר ,ביז צוביסלעך וועט זיך עס דערווייטערן פונעם "חודש האביב"
אין "קרבן העדה" און אין "פני משה" ערקלערן זיי אז "הוא חדש אדר" איז און עס וועט אויסגעפאלן אום ווינטער ,פרילינג און זומער .וועט אויסקומען
איבריג ,נאר זיכער איז די כוונה געווען אויפן צוועלפטן חודש פון יעדן יאר, אז מיר וועלן נישט האבן די מעגליכקייט צו מקיים צו זיין דעם מצוות הבורא
נאר יעצט איז דאס דער דרייצנטער חודש. וואס באפעלט צו פראווען דעם חג הפסח אינעם חודש האביב.
אבער אין "מראה פנים" ווערט ערקלערט אז די כוונה פונעם ירושלמי דערפאר האט מען מתקן געווען דעם שנה מעוברת ,א יאר פון דרייצן
איז צו געבן א טעם פארוואס מען פייערט די טעג פון פורים אין חודש אדר מאנאטן .אזא יאר פארמערט דרייסיג טעג צום מעגל (ראד) ,און אזוי ווערט
ב' .לויט די דעה איז פארשטענדליך די שיטה פון די וואס האלטן (דער פארראכטן דער חילוק וואס איז געווארן צווישן דעם אידישן לוח און דעם
רמב"ם און רא"ש) אז מען דארף נישט מאכן קיין משתה ושמחה אין אדר א' אלגעמיינעם .אן עיבור יאר מאכט מען איינמאל אין צוויי אדער דריי יאר
און מען מעג אין די טעג מספיד זיין און פאסטן. (לפי הסוגיא בפ"ק דסנהדרין ,וכמסּוָּכם בהלכות קידוש החודש לרמב"ם ,פרק ד').
להלכה ווערט חודש אדר א' אנגערופן "חודש העיבור" ,און דאס איז דעם עיבור יאר פלעגט די סנהדרין באשליסן ,און דער עיקר אין וואס
דער חודש וואס ווערט "צוגעלייגט" און נישט גערעכנט אלס א טייל פון דאס האט זיך געוואנדן איז געווען דער יו"ט פסח ,ווי פריער ערווענט .היינט
ווען מיר האבן שוין נישט די סנהדרין ,ווערט אונזער קאלענדאר געפירט
די צוועלף חדשים פונעם יאר (רש"י ר"ה יט :ד"ה כמה ותוד"ה אדר שם). לויט ווי הלל הנשיא (נישט דער באוואוסטער הלל הזקן) האט קובע געווען.
תוספות צייכנט צו דעם אויבנדעמאנטן ירושלמי איבער די צוויי דיעות יעצט ,ווען מיר פארשטייען שוין דעם געברויך פון מעבר זיין דעם יאר,
ווען צו פראווען פורים הגדול און אז פורים קטן איז נישט דער אמת'ער וועלן מיר גיין א טריט פאראויס און צו דער עצם פראגע .אין וועלכע פון די
פורים וואס מען ליינט די מגילה און מען איז מקיים די אנדערע מצוות היום, חדשי אדר דארפן מיר מקיים זיין די מצוות וועלכע די נביאים האבן מתקן
אבער פון דער צווייטער זייט ,זאל מען מקיים זיין די מצוה מדאורייתא פון געווען ,דהיינו קריאת המגילה ,מתנות לאביונים ,משלוח מנות ושמחת היום
("לעשות אותם ימי משתה ושמחה" [אסתר ט ,כב] .אסאך זענען נישט משים
באשטימען "ימי משתה ושמחה". לב צו דער לעצטער מצוה אין דעם פסוק .וואס דער פסוק איז דאס אפילו
דער "פורים קטן" ווערט דאס ערשטע מאל דערמאנט אין ליקוטי מהרי"ל מקדים צו די צוויי מצוות היום פון משלוח מנות און מתנות לאביונים ,ווען
הלכות פורים ,און ווי עס קוקט אויס האבן דאס די קדמונים געלערנט פונעם די מצוה פון סעודת פורים ,משתה ושמחה איז שייך כל היום כולו ,)...דאס
כינוי פון "פסח שני" וואס חז"ל דערמאנען (משנה פסחים פ"ח מ"ב; שם ,שם
מ"ו; שם פ"ט מ"ט ,ועוד) אלס "פסח קטן" (חלה יא ,יד; ר"ה פ"א מ"ג ,ועוד). מיינט ,וועלכער חודש איז דער עיקר אדר און וועלכע איז נאר דער טפל?
דער ר"ן (מגילה ג :מדפי הרי"ף) דערמאנט אז עס זענען געווען ראשונים א באלדיגע ראיה אז חודש אדר ב' איז דער עיקר חודש איז ,ווייל חודש
וועלכע האבן זיך געפירט אפצורעכטן משתה ושמחה אין אדר ראשון ,אבער אדר ב' איז 29טעג ,ווי אין אלע יארן ,און חודש אדר א' איז 30טעג ,נישט ווי
לדעתו פעלט נישט אויס צו שיקן משלוח מנות נאר אום פורים גדול פון אדר דער געווענליכער חודש אדר .אבער פון דער צווייטער זייט ,אפשר דארף
שני ,ווייל דאס איז א חלק פון מתנות לאביונים ,און אזוי פסק'ענען אויך די דא חל זיין דער באוואוסטער כלל פון אין מעבירין על המצוות (אם באה
פוסקים און אחרונים אז מען דארף נישט שיקן משלוח מנות און געבן מתנות מצוה לידך עשה אותה מיד [מכילתא שמות יב ,יז .הובאה בפרש"י עה"ת
לאביונים אום פורים קטן (ראה שו"ת דברי ישראל חלק א' סימן רטו). שם]) ,און מיר דארפן מקיים זיין די מצוות אין אדר א'?
למעשה ,פסק'ענען די אחרונים אז עס איז כדאי זיך צו פירן מיט אביסל און דאס איז בעצם די פראגע פון דער גמרא (מגילה ו :):צי מען
משתה ושמחה אין דעם טאג ,ביום י''ד לבני פרזים ,וביום ט''ו לבני ירושלים פראוועט פורים אין אדר א' ווייל "אין מעבירין על המצוות" (מימרא דריש
לקיש בפסחים סד :ובמגילה שם מייתי לה כדי .וצ"ע) ,אדער מען איז סומך
(עי' בשו"ת מנחת יצחק חלק י' סי' נח) . גאולה (גאולת פורים) לגאולה (גאולת פסח)" און מען פייערט דעם יו"ט
מער איבער די מנהגים און הלכות פון פורים קטן זע אין באזונדערן פורים אין אדר ב'.
ארטיקל פון הרב רבי מרדכי אין דעם נומער פון ״לבלר״ ,זייט ?????? אין ירושלמי מסכת מגילה (פ"א ה"ה) ווערט געברענגט אז דער נס
| איבעיא להו |
איר קענט אריינשיקן פראגעס אין השקפה ,מחשבה ,חכמה ומדע ,פאר דעם ״איבעיא להו״
ּפאנעל ,און עס וועט בס"ד געענטפערט ווערן דורך די משיבים החשובים שליט״א
Mail: 543 bedford Ave. #207 Brooklyn NY 11211 | Fax: 718.928.3348 | Email: [email protected]
אדר א׳ תשע״ט 23
ספרים
און דרוקעריי
וועלט ,וואס עס איז באשאפן געווארן אינעם געקענט ליינען און דערמיט אנגעקוואלן מוט [ד]
ערשטן טאג און וואס אין צווייטן ,זיי ווייסן פאר א קומענדיגע וואך שקלאפעריי בחומר־
גענוי ווי אלט די וועלט איז און וויאזוי די וועלט פון שטענדיג־אן האבן אידישע קינדער
עקזיסטירט! זייער תורה איז אן אמת'ע! רופט זיך ובלבנים. געקענט ליינען און – על פי רוב ,אויך – שרייבן.
אן אדריינוס :גיי זשע לערן זיך אויס זייער תורה, דער מדרש דערציילט :עקילס – "אקווילא" אונזערס א קליין קינד פון יאר דריי־פיר קען
אבער צו וואס טויג דיר זיך מגייר זיין? האט פונעם אינזל פאנטו ,א געצנדינערישער שוין דעם אל"ף־בי"ת מיט די נקודות .א קינד
עקילס אים געגעבן צו פארשטיין :עס גייט נישט גייסטליכער .לויט דער אנגענומענער מיינונג פון פינף־זעקס קען שוין ליינען גאנצע זאצן און
אזוי ...אפילו דער גרעסטער פילאזאף אין דיין איז דאס אונקלוס דער גר ,דער שפעטערדיגער צונויפשטעלן ווערטער .צו די זיבן־אכט יאר קען
אימפעריע ,און אפילו ער זאל אלט זיין הונדערט תלמיד פון רבי אליעזר בן הורקנוס און רבי ער שוין פארשטיין כמעט דעם גאנצן תוכן פון
יאר ,קען נישט באגרייפן זייער תורה .נאר א איד יהושע ,דער איבערזעצער פון די תורה אויף וואס ער ליינט .און ביי אונז אידן איז עס נישט
וואס היט אידישקייט קען עס פארשטיין ,לא אראמיש – איז געקומען צו (זיין פעטער ,זיין קיין שפעטערדיגע אנטוויקלונג ווי ביי – להבדיל
מוטער'ס ברודער .לויט די גמרא איז אונקלוס
עשה כן לכל גוי ומשפטים בל ידעום! געווען טיטוס' פלימעניק) דעם רוימישן בין ישראל לעמים – די גוים.
אט אזוי האט די גאנצע וועלט געוואוסט עמפעראר אדריינוס ,און אים געזאגט :איך די חכמים־זכרונם־לברכה דערציילן אין די
צו זאגן אז "דאס קלענסטע קינד ביי זיי ווייסט וויל זיך מגייר זיין ,זיך מל זיין און ווערן א מדרשים אז נאך זייענדיג אין מצרים האבן מיר
ווי דער אייבערשטער האט באשאפן ...וואס אין איד .זאגט אים אדריינוס :וואס עפעס איז דיר שוין געהאט "מגילות" וואס שבת־קודש – דער
איינגעפאלן ,האסט שוין נישט וואס צו טאן? רו־טאג וואס משה־רבינו עליו־השלום האט פאר
ערשטן טאג און וואס אין צווייטן". האסט זיך שוין נישט געקענט אויסקלייבן קיין אונזערט וועגן אויסגע'פועל'ט ביי פרעה'ן – האבן
ביי אונז אידן איז עס א תורה'דיגע פליכט סיי אנדער פאלק? דו ווייסט וויפיל פון זיי איך מיר זיך דערקוויקט דערמיט .די מפרשים זענען
צו קענען ליינען און לערנען ,סיי צו שרייבן דאס האב שוין אויסגעקוילעט? ווי איך האב זיי שוין מסביר אז דאס זענען געווען די סיפורים פונעם
וואס מען דארף לערנען ,און סיי צו פארמאגן דערנידערט? דיר האט זיך פארגלוסט דער סאמע ספר בראשית ,די יחוס־בריוו און די פארצייכנטע
– צו האבן אין באזיץ – ספרים .דאס זענען די נידריגסטער פון אלע פעלקער ,וואס אזוינס דורות־קייטן פון איטליכע משפחה יעדער צו זיין
מצוות :ושננתם לבנך ,וואס א דאנק יהושע בן האסטו איינגעזען ביי זיי? האט אים עקילס שבט און ביז די יורדי־מצרים .שוין דאן האבן מיר
גמלא'ס בליק איז עס פארוואנדלט געווארן אין געענטפערט :ביי זיי ווייסט דאס קלענסטע
אונזערע היינטיגע תלמוד־תורה'ס און ישיבות; קינד ווי דער אייבערשטער האט באשאפן די
כתיבת־ספר־תורה וואס לויט די פוסקים איז מען
ספרים שאפע אדר א׳ תשע״ט 24
הרב סיני מלוביצקי
פאראייניגט .אז דער הייליגער רשב"א ז"ל האט נישט געווען קיין אנאלפאבעטן ,מען האט זיך מקיים מיטן זיך איינהאנדלען ש"ס ופוסקים; דעם
אפגעשריבן א תשובה אין בארצעלאנא ,שפאניע, שטענדיג באנוצט מיטן געשריבענעם ווארט. מלך'ס ספעציעלע ספר־תורה'לע; מצות הקהל,
האט ער נישט געקווענקלט צי דער אור־זרוע קודם מיט כתבי־ידות ,און זינט דער גוי יאהאן וואס דער אידישער מלך לערנט־פאר ברבים אין
וועלכער וואוינט אין וויען וואו מען רעדט גוטנבערג פון שטראסבורג האט ערפינדן ספר־דברים; חוץ די אנגעהעריגע זייטיגע מצוות
דויטש ,וועט עס קענען ליינען אדער צי וועט איקאנאבל־דרוק בערך אין יאר ר' (1440-1443 ווי קריאת־שמע ,מזוזה ,תפילין ,ספר־כריתות
ער אפשר דארפן אנקומען צו א מתרגם וועלכער למספרם) און האט אויפגעשטעלט א דרוקעריי און מגילת־סוטה; מקרא־מגילה ,מקרא־ביכורים
זאל עס אים איבערזעצן ...אז א מוציא־לאור האט אין מיינץ ,מיט געדרוקטע ספרים .און טאקע און ווידוי־מעשר ,און נאך .און דעריבער האבן
געטראכט וועגן אפדרוקן א נאבעלע מהדורא דעריבער האבן אידן זיך אזויפיל באנוצט מיט מיר אידן שטענדיג געקענט – אמאל מער און
רמב"ם'ס אין ווענעציע ,איטאליע ,אדער אין אמאל ווינציגער – ליינען און שרייבן .אין אונזער
אמסטערדאם ,האלאנד ,האט ער געוואוסט אז געדרוקטע ספרים. צוויי־טויזנט יעריגע משנה שטייט שוין :בן חמש
ער וועט נישט האבן קיין שום פראבלעם עס צו
פארקויפן פאר אידן אין די אראביש־רעדנדע למקרא.
מאראקא ,בכל־אופן ,נישט צוליב א שפראך לויט סטאטיסטיקס פון די "יונייטעד־
פראבלעם ...אויב א פראבלעם ,איז נאר די שאלה א דריטע סיבה פארן גרויסצוגיגן אידישן נעישנס" ,קען נישט א קנאפע פופצן פראצענט
צי דער מאראקער איד וועט האבן די פאר גראשן באנוץ מיטן געדרוקטן ווארט ,איז די שפראך. פון דער היינטיגער וועלט ליינען .צווישן
צו קויפן די רמב"ם'ס .און אפילו אויב נישט, קינדער איז די צאל באדייטנד העכער .דאס
אפשר לוינט נאך אלץ צו דרוקן ,ער קען עס דאך לשון־הקודש. זענען ציפערן וואס די רעגירונגען זענען
פונקט אזוי גוט "פארצוקערן" אין די אנדערע מען דארף פארשטיין אזוי :אז א גוי האט מודה .לבי אומר לי אז דאס זענען היבש
ארבע־כנפות־הארץ וואו אידישע קינדערלעך אין ענגלאנד אפגעשריבן עפעס א בוך ,און אוטערגעשאצטע ציפערן ,די רעגירונגען אין די
זענען צעזייט־און־צעשפרייט און נוצן דעם אפילו אן אויסנאם זעלטן־געלונגענעם בוך ,אין צוריקגעשטאנענע מדינות שעמען זיך ,אדער
חיבור פונעם "נשר־הגדול ,גדול־כנפיים ארך־ סיי וועלכן געביט ,האט ער עס געשריבן אין זוכן צו פארדעקן "פארשוואונדענע" פאנדן,
האבר ,רבינו משה ברבי מימון הדיין הספרדי דער ענגלישער שפראך .דער פראנצויז אדער דעריבער שטעלט מען צו איבערגעטריבענע
איטאליענער – אפילו דער וועלכער האט שוין רעפארטן צו די אנאליטיקער .אבער אפילו לויט
נפשו־בטוב־תלין". יא געקענט ליינען – האט דאך בלויז געקענט זייערע אפשאצונגען ,קענען נאכנישט א גרויסער
צוליב אט די דריי הויפט־סיבות ,און ליינען אין זיין שפראך ,דעם ענגלישן בוך האט פראצענט קינדער אין דער וועלט ליינען ביים
צוליב נאך עטליכע מינדערוויכטיגערע ער דאך געוויס נישט געקענט ליינען .טא וויפיל היינטיגן טאג ,פון שרייבן איז אפגערעדט .טייל
סיבות ,איז אידישער דרוק גאר א ריזן־טעמע, עקזעמפלארן דערפון האט שוין דער ענגלישמאן דערפון זענען פאלנע "אנאלפאבעטן" ,לגמרי
אנגעפיקעוועט מיט היסטאריע און טשיקאווע זיך ערלויבט צו דרוקן? און דרוקן אין יענע "אן אל"ף־בי"ת'ן" .ביז מיט א קנאפע הונדערט־
עפיזאדן .און טאקע דעריבער איז נישט שייך צייטן ,דארף מען געדענקען ,איז געווען גאר א און־פופציג יאר צוריק ,ווען די רעגירונגען
עס צו באשרייבן אין די ראמען פון א חודש- טייערער ביסן .און ביי דרוקעריי – ביזן היינטיגן האבן אנגעהויבן איינפירן שולעס פאר דער
זשורנאל ,אפילו אין פארזעצונגען וועלכע טאג – גילט דער כלל :וואס מער ,אלץ ביליגער. אלגעמיינער באפעלקערונג ,האבן בלויז א
וואלטן געלאפן יארן לאנג (און צווישן אונז יעצט אז דער ענגלאנדער האט געקענט גאר גאר קליינער פראצענט ערוואקסענע גוים
געשמועסט ,ווער איז דען אינטערעסירט אין ערווארטן צו פארשפרייטן א גאנץ באשרענקטע געקענט ליינען ,און שרייבן ,נאך ווינציגער.
יארן־לאנגע פארזעצונגען? .)...צום באשרייבן צאל עקזעמפלארן ,האט עס אים נישט געלוינט, אפילו אריסטאקראטן האבן זיך נישט געקענט
בלויז די פאסירונגען ארום דרוקן דעם תנ"ך האט ער דעריבער נישט געדרוקט .אן אויסנאם אונטערשרייבן דעם נאמען ,דערפאר האבן
וואלט מען אזש געדארפט אנפילן חיבורים זענען געווען געציילטע וויסנשאפטליכע ביכער זייערע שרים און מלכים גענוצט זיגלען מיט
גאנצע ,על־אחת־כמה־וכמה וועגן דרוקן ש"ס'ן, אויף לאטייניש ,די אלגעמיינע שפראך – א "אפיציעלע סטעמפלען" און דערפאר האבן
און די אנדערע וויכטיגע ספרים זענען אויך נישט דאנק דעם זיידן נח'ס ברכה "יפת אלקים ליפת" זיי זיך באנוצט מיט אידישע פינאנציערן און
קיין שטיף־קינדער .דעריבער הייבן מיר נישט אן – פאר די ביסל מלומדים צווישן זיי .אבער ווי סעקרעטארן .ביי אידן – אפילו אין די סאמע
געזאגט ,האט גאר א קליינער פראצענט געקענט צוריקגעשטאנענסטע מקומות ,און אונטער די
אפילו. סאמע שווערסטע אומשטענדן – זענען כמעט
לאטייניש ,בלויז יחידים אינטעלעקטן.
(פארזעצונג אי״ה אין ׳לבלר׳ חודש אדר ב׳) לעומת־זה ביי אונז ,האבן מיר אלע גענוצט
די זעלבע לשון־הקודש ,די שפראך האט אונז
אדר א׳ תשע״ט 25 ספרים שאפע
| עט סופר מהיר |
געבורט :ד' אלפים תתצ"ח (י"א :תתצ"ה) ,קארדאווע ,שפאניע "משסנפהר
הסתלקות :ד' אלפים תתקס"ה ,פוסטאט (אלט-קאהיר), תורה"
עגיפטן
ספרים :פירוש המשניות ,משנה תורה ,מורה נבוכים, להרמב"ם
אגרות הרמב"ם ,תשובות הרמב"ם ,שו"ת פאר הדור ,הלכות
הירושלמי ,מילות ההגיון ,מאמר העיבור ,ווי אויך עטליכע
חיבורים אויף מסכתות הש"ס און עטליכע חיבורים אויף חכמת
הרפואה
איז ווארשיינליך געווען דער "רי"ף" וואס האט ינעם פריערדיגן "לבלר" (שבט תשע״ט) ,האבן מיר דערציילט איבער'ן לעבן און שאפןא
צאמגענומען די פסקים וואס קומען ארויס סוף
פונעם הייליגן רמב"ם ,איבער זיינע בארימטע פונדאמענטאלע ווערק וואס ער האט
פון א סוגיא ,דארט אויפ'ן ארט. געשריבן און ווערט גענוצט און דורכגעלערנט דורך כלל ישראל ביז'ן היינטיגן טאג,
דאס איז נאכאלץ מיילן ווייט פון אזא און אזוי אויך איבער די שערוריות וואס געוויסע פון זיינע פסקים און תשובות האבן
גראנדיעזן געדאנק ווי צוזאמנעמען אלע הלכות
פון גאנץ ש"ס בבלי ,ירושלמי און ברייתות ,און מעורר געווען אין זיינע צייטן.
דאס אלעס צאמשטעלן יעדעס איינע אויף זיין אבער אויב עס זענען דא ספרים אינערהאלב די עולם ההלכה וואס האט
ארט ,מיט א נייעם הערליך-ריינעם לשון הקודש, אויפגעשטורעמט די אידישע וועלט מיט איר ערשיינונג ,ציילט זיך דער "משנה תורה" פונעם רמב"ם
מסודר'דיג אויסגעשטעלט מיט אזא קלארקייט אלס איינע פון די מערסט-בארימטע און פייערדיגע פולמוסים דורכאויס דער היסטאריע פונעם "עם
הספר" .טראצדעם וואס דער ספר איז היינט צוטאגס ממש פון די יסודות פון יעדן איד ,סיי אלס פסק
ווי נאר דער רמב"ם האט געקענט באווייזן. הלכה און סיי אלס פשוטער לימוד אינעם אידישן ספרים שטוב ,איז אבער אנטשטאנען גרויס קריטיק
און דער רמב"ם איז נאך דאן געווען א אין לעבן פונעם רמב"ם דורך אסאך גדולי ישראל ,פון אלע שטרעמונגען און אלערליי ערטער ,און
קנאפע דרייסיג יאר אלט! אסאך אנדערע סארטן קריטיק מיט פילפארביגע טענות.
ווי דער רמב"ם זעלבסט ערקלערט אין א עס האט זיך מעגליך אויסגעפעלט טאקע אזא לייב ווי דער רמב"ם זעלבסט ,צו קענען פאראויסשטופן
בריוו צום ראש חכמי לוניל ,דער בארימטער זיין וויכטיגע ווערק טראץ אלע חששות און טענות ,האבנדיג פאר די אויגן די געוואלדיגע תועלת
ראשון "ר"י מלוניל" ,האט ער פארפאסט דעם וואס קען ארויסקומען פונעם "משנה תורה" ,וואס צוליב דעם האט ער עס טאקע אפגעשריבן און
ספר כדי אוועקצונעמען שטרויכלונגען פון די
תלמידים וואס לערנען גמרא ,און וועלן מעגליך אוועקגעגעבן אסאך יארן פון זיין לעבן דערפאר.
זיך צעמישן אין פסק הלכה צוליב די לענגערע לאמיר דא דורכטון דעם גאנצן ספר ,אדער ענדערש געזאגט "די פונדאמענטאלע ווערק" פונעם
משא ומתן אין די סוגיות הש"ס .אין א בריוו צו משנה תורה :דער געדאנק פון עס אהערשטעלן ,די קריטיק וואס עס איז אויסגעשטאנען ,און איר
רבי פנחס דער דיין פון אלכסנדריה (וואס האט עווענטועלע אנערקענונג און אנגענומענקייט אין כלל ישראל ,און פון דעם וועלן מיר זען ווי וויכטיג
אויך געהאט טענות אויפ'ן חיבור ,זע שפעטער), עס איז צו קוקן מיט א בליק אויף פאראויס ,ווי דער רמב"ם זעלבסט האט זיך אויסגעדריקט צו זיין
שרייבט דער רמב"ם אז כדי צו קענען פסק'ענען תלמיד אז עווענטועל וועלן די טענות זיך אפשטילן און די תועלת פונעם ספר וועט בלייבן לדורות
ווי עס ברויך צו זיין דארף מען קענען אלע סוגיות
הש"ס ,אבער" :אין כח באדם בעולם להיות זוכר עולם.
כל התלמוד ,בבלי ,ירושלמי ,והבריתות". וואו ער האט חתונה געהאט – האט ער באשלאסן 1
אזוי שרייבט טאקע דער רמב"ם אין זיין אנצוהייבן שרייבן דעם פענאמענאלן ווערק
הקדמה צום משנה תורה ,איבער דער אורזאך וזאת ה[משנה] תורה
פאר'ן געבן אזא שטארקן נאמען פאר'ן חיבור: "משנה תורה". אשר שם מש"ה
"לפיכך קראתי שם חיבור זה משנה תורה ,לפי היינט צוטאגס זעט עס אפשר אויס ווי לפני בני ישראל
שאדם קורא בתורה שבכתב תחילה ,ואח"כ קורא "נאר" א גאונ'ישע טיפע און ארומנעמענדע
בזה ויודע ממנו תושבע"פ כולה ,ואינו צריך חיבור ,אבער מיט א בליק אויף צוריק אויף ווען דער רמב"ם איז געווען א פרישער
די דעמאלטיגע אומשטענדן ,כאפט מען אן יונגערמאן פון דרייסיג יאר אלט – גלייך נאכ'ן
לקרות ספר אחר ביניהם". אומגלויבליכע התפעלות פונעם עצם "געדאנק" פארענדיגן דעם ריזן יצירה פון זיין "פירוש
די משנה תורה איז אויסגעשטעלט געווארן צו פארפאסן אזא סארט חיבור .פאקטיש איז המשניות" ,און הארט נאכ'ן ערשיינען אין מצרים
גאר קלאר ,מיט גאנצע פערצן ספרים וואס נאך דאן נישט געווען אזא סארט יצירה דורך
סיי וועמען ,און דער נענטסטער געדאנק דערצו
ספרים שאפע אדר א׳ תשע״ט 26
הרב שמעון שלמה זילבער
ענליך צו דער דערמאנטער טענה איז געווען פסק'ענען אנדערע גדולי ישראל אנדערש ,און רעדן פון גענצליך אנדערע אפטיילונגען אין
א כלליות'דיגע פראבלעם מיטן משנה תורה ,אז אצינד קען מען נישט וויסן פון וואו ער נעמט דער וועלט פון הלכה ,און פון דארט ווערט
וויבאלד דאס האט צאמגענומען אלע פסקים פון דעם פסק הלכה כדי זעלבסט דורכצוטון דעם עס צעטיילט אין נישט ווייניגער ווי דריי-און-
ש"ס ,האט מען מורא געהאט אז מענטשן וועלן דין .2 .מאנכע וועלן אצינד אויפטוישן דאס אכציג קאטעגאריעס ,ווי "הלכות שבת"" ,הלכות
אפלערנען די סוגיות אין גמרא זעלבסט ,מיט'ן גניבה וגזילה"" ,הלכות חמץ ומצה" ,א.א.וו.
אויפהערן צו לערנען גמרא. אלעס צוזאמען באשטייט עס פון גאנצע טויזנט
וויבאלד קיינער האט נאכנישט געמאכט א הערליכע שער-בלאט בכתב-יד ,פונעם ספר פרקים(!) ,וואס יעדע פרק פארמאגט א שיינע
אזא ריזן ווערק ביז'ן רמב"ם ,האבן מאנכע גדולי משנה תורה להרמב''ם
ישראל מורא געהאט אז דער המון עם וועט מער פאר הלכות אין זיך.
נישט פאלגן זייערע אייגענע רבנים ,נאר וועלן א כתב-יד פונעם משנה תורה להרמב''ם דער חיד"א ברענגט אראפ א לעגענדע אינעם
אלעס נאכקוקן אינעם משנה תורה און פסק'ענען געשריבן נאך בחייו פונעם רמב''ם ,און נאמען פון רבי דוד הנגיד ,וואס ער האט געהערט
לויט ווי ער האט געשריבן ,וויבאלד דאס איז אזא פון זיין טאטן רבי אברהם בן הרמב"ם ,אז אין
ארומנעמענדע ארבעט .דער חשש איז גראדע גע'חתמ'עט בכתב-יד-קדשו די צען יאר וואס דער רמב"ם האט אפגעשריבן
געווען שטארק באגרינדעט ,ווייל פאקטיש האט דעם משנה תורה איז ער געזיצן אין זיין צימער
יהדות מצרים און יהדות תימן זיך ווירקליך נאר לערנען דעם משנה תורה ,וויבאלד ער האט דאך און איז נישט ארויס פון דארט ביז ער האט עס
באנוצט מיט'ן משנה תורה פאר די קומענדיגע זעלבסט אלץ מסדר געווען פונדאסניי. פארענדיגט .און אין דער נאכט וואס ער האט
הונדערטער יארן ,און האבן זיך געפירט מיט עס פארענדיגט איז געקומען צו אים אין חלום
אלצדינג לויט ווי דער רמב"ם האט גע'פסק'נט. זיין טאטע רבינו מיימון צוזאמען מיט נאך א
א באזונדערע פראבלעם איז אנטשטאנען מענטש ,און זיין טאטע האט אים געזאגט :אט
מיט'ן ערשטן ספר פונעם משנה תורה ,דער דאס איז משה רבינו .און דאן האט משה רבינו
"ספר המדע" ,וואס אנטהאלט צווישן אנדערן אים געזאגט אז ער איז געקומען זען וואס דער
אסאך געזונטהייט אנווייזונגען און פיל רמב"ם האט דא פארשריבן ,און ווען ער האט
פילאזאפישע געדאנקען לויט'ן שיטת הרמב"ם. עס געזען האט ער אים געזאגט "יישר כחך" (שם
אסאך גדולי ישראל האבן געהאט א פראבלעם הגדולים ,מערכת גדולים ,מערכה מ' אות ק"נ).
מיט אויסלערנען פילאזאפיע פאר'ן המון עם,
און אוודאי געוויס מיט'ן עס פארשרייבן אינעם
הלכה'דיגן ווערק "משנה תורה" .דאס האט
צוגעצויגן א נייע סארט קריטיק וואס האט זיך אבער ווען דער ספר איז ערשינען אין
באצויגן צום חכמת הפילאזאפיע – טראצדעם דער אידישער גאס ,האט עס פאראורזאכט
וואס עס איז געווען א קינדער-שפיל קעגן די א שטורעם .רוב מענטשן זענען געווען מלא
קריטיק וואס ער איז שפעטער אויסגעשטאנען התפעלות פון דער געוואלדיגער ארבעט,
היקף ,און וויכטיגקייט פון דעם חיבור ,אבער
מיט דער ערשיינונג פונעם "מורה נבוכים". א שיינע פאר גדולי הדור זענען בכלל נישט
געווען צופרידן פון דעם חיבור ,און זענען
2 ארויסגעקומען מיט עטליכע טענות קעגן דעם.
מיר וועלן דא אראפברענגען די הויפט פונקטן
טענות און השגות /
השגות הראב"ד אויף וואס מ'האט זיך ארויסגעשטעלט:
דער נאמען "משנה תורה" ווערט שוין
דער אמת איז ,אז די הויפט-טענה אויפ'ן גענוצט דורך חז"ל צו באצייכענען "ספר דברים",
משנה תורה האט דער רמב"ם זעלבסט געשריבן און עס איז אומפאסיג צו נעמען אזא חשוב'ן
און זיך אפגערעדט דערויף ,אז ער האט נישט טיטל און דאס א נאמען געבן פאר א ספר פון
פארצייכנט דעם מקור אין גמרא פון וואו ער סיי וועלכן גדול בישראל .צוליב אט דער טענה,
האבן פארשידענע גדולי ישראל אנגעהויבן צו
נעמט דעם פסק הלכה. רופן דעם ספר "היד החזקה" ,אין אנדענק צו
ער דערציילט אין א בריוו ,אז איינער האט די פערצן-בענדערדיגע ווערק ,וואס איז מרומז
אים אמאל געפרעגט איבער א פסק הלכה אינעם
משנה תורה פון וואו ער נעמט דאס ,און ער האט אינעם ווארט י"ד.
געענטפערט אז ס'געפינט זיך אין א ספעציפישן דער ספר האט נישט קיין מקורות פון וואו
ארט ,אבער זוכנדיג דארט האט ער עס נישט ער נעמט די פסקי הלכות .דאס פאראורזאכט
געקענט געפונען .שפעטער האט ער עס געפונען צוויי פראבלעמען .1 :מעגליך האט דער רמב"ם
נישט גוט אפגעלערנט א סוגיא ,אדער מעגליך
אדר א׳ תשע״ט 27 ספרים שאפע
| עט סופר מהיר |
דער אנהייב פונעם ספר משנה תורה להרמב''ם ,געשריבן אין שפאניע או ספר אין א צווייטער מסכתא ,אבער דאס האט אים
געמאכט קלערן אז אויב ער זעלבסט האט שוין
צו פארשטיין ווער דער ראב"ד איז געווען, תמים דעים נישט געדענקט פון וואו ער האט גענומען דעם
און וויפיל געוויכט זיינע ווערטער האבן געטראגן מקור צו זיין פסק הלכה ,איז דאך אוודאי אזוי
אין זיינער צייט ,פעלט זיך באמת אויס אן הוא ^ ב ץ שאלות ותשובות ופסקים לגאוני קמאי וביחור להנשר מיט אנדערע וואס קוקן אריין אין זיין ספר ,און
ארטיקל פאר זיך ,אבער מיר וועלן דא שילדערן עס וואלט אויסגעפעלט צו שרייבן די מקורות.
עטליכע שטריכן פון זיין גדלות כדי צו כאפן הנייל הראנ״ד כעל ההשגות ז ל. דער רמב"ם האט זעלבסט געוואלט צולייגן די
וואס זיינע "השגות" אויפ'ן משנה תורה האבן מקורות צום משנה תורה ,אבער ער האט דאס
באדייט .דער ראב"ד ,וואס ווערט באטיטלט הספר היקר הזה נדפס ראשונה עם ם׳ תומת ישרים בווינציאה שנת
דורכ'ן מאירי אלס "גדול המגיהים" ,איז געווען שפ״ב לפ״ק ואה״ב נדפס לבדו בשנת תקע׳׳ב לפ׳ק ומאז ספו תסו מער נישט עספיעט צו טון ביי זיין לעבן.
דער רב און ראש ישיבה אין שטאט פושקיירה ואין נמצאים נלל ונם בי בהדפוסים הראשוניב כסו פניו חרולים עד אויף דער טענה אז ער האט געשריבן זיין
( ,)Posquièresאין געגנט פון פראוואנץ (חכמי כי אין לעמוד כלל על תוכן בונתו לזאת הרואזרתי להוציאו לאור ספר כאילו מ'קען זיך מער נישט דינגען דערויף,
פרובינצה) אין פראנקרייך ,און אלע שטעט פון מונה ומתוקן עם ציוני הדפים מהתלמוד שהובא בו עם מראה און אזוי אויך אז דאס וועט פארמינערן צו
דער אומגעגנט זענען געווען סרים למשמעתו מקומות מד׳ הפוסקים שהביאו דבריו ואיזה הערות בעזה״י נם נמצאו לערנען גמרא ,ווערט אפגעשלאגן דורכ'ן בעל
שולחן ערוך אין דער הקדמה צום כסף משנה ,אז
צוליב זיין אויסערגעווענליכער גדלות בתורה. בו הערות מרבנים נחלי תורה . דאס איז נאר א תיקון אז יעדער זאל פארשטיין
ער האט געשריבן פילע ספרים אויף מסכתות מלזי .זינסיו י■™ הנהות בן ארי על אחז וחרם 0תונ הג»ו■® owton 1ת הלכות פסוקות ,און א גדול בתורה קען אייביג
הש"ס ,פילע הלכה ספרים – דער באקאנטסטער זאב וואלף מלל׳ד .נע״ס׳ח nirmנן » n'1על יי״ף״ני»» נ״׳ם ז״זו״ י™ «'לט1 אליינס נאכקוקן די זאך אין ש"ס אדער אליינס
פון זיי "בעלי הנפש" – און תשובות .ביי זיין פארפאסן אזא חיבור ,און נאכמער פון דעם –
הסתלקות האבן זיך כהנים מתעסק געווען ועעאתי לאור נעורת התונן לאדם דעת אפילו א גדול בתורה וואס האט יעצט נישט קיין
מיט זיין קבורה ,צוליב זיין אויסערגעווענליכע צייט מברר צו זיין די שאלה דורכ'ן סוגיא אין
קדושה (ספר יוחסין) ,און זיין זון איז געווען יצחק נהרנ ר׳ שמואל מאלצאן ז״ל גמרא ,וועט קענען נוצן דעם משנה תורה .אזוי
דער גרעסטער און בארימטסטער בעל מקובל אויך ,איז די דעה פונעם רמב"ם גענוג ווערד אז
הועתק והוכנס לאינטרנט
www.hebrewbooks.org דאס זאל זעלבסט אראפגעשריבן ווערן.
דער אמת איז אז אין די איגרות הרמב"ם
עייי חיים תשס״ט געפינען מיר ווי דער רמב"ם זעלבסט
פארענטפערט זיך צום דיין פון אלכסנדריה,
הוצאת ״ראשונים״ רבי פנחס ,וואס האט אים אפירגעהאלטן אז
אדאנק זיין חיבור וועלן מענטשן מער נישט
ירושלים היתסז׳ד לערנען גמרא ,און דער רמב"ם זאגט אים אז ער
האט קיינמאל נישט געזאגט מ'זאל אויפהערן
שער-בלאט פונעם ספר שו''ת תמים דעים, צו לערנען גמרא און רי"ף ,און פאקטיש לערנט
וואס אנטהאלט פילע פסקים און שו''ת ער דאס זעלבסט מיט זיינע תלמידים ,און דעם
פונ8ע29ם01ר0א0ב''0ד חיבור האט ער נאר פארפאסט פאר מענטשן
וואס קענען זיך נישט דערגרינטעווען אין
פילאזאפיע פאלעמיק וואס איז אנטשטאנען סוגיית הש"ס און וועלן פאלשערהייט נישט גוט
נאך דער ערשיינונג פונעם "מורה נבוכים". פסק'ענען דערפון ,אבער אוודאי אויב מ'קען זאל
אזויפיל וועלן מיר יא שרייבן ,אז דאס האט זיך
ליידער ביטער געענדיגט נאך דער פטירה פונעם מען לערנען גמרא זעלבסט.
רמב"ם ,ווען אין געוויסע ערטער האט מען דאס ווידער די טענות און פראבלעמען וואס
פארברענט ר"ל ,א זאך וואס האט אויפגעשאקלט געוויסע גדולי ישראל – אין שפיץ פונעם
די דעמאלטיגע אידישע וועלט ,און האט גאר הייליגן "יד רמ"ה" ,וואס איז נאך דאן געווען
צוגעברענגט צו ביטערע קאנסעקווענצן פאר'ן א יונגערמאן – האבן געהאט מיטן משנה תורה,
עולם התורה פאר די קומענדיגע הונדערטער צוליב די פילאזאפישע שטיקלעך וואס זענען
אריין אין איר ,אממערסטנס אינעם "ספר המדע",
יארן. וועלן מיר בעז"ה בארירן אינעם קומענדיגן
קאפיטל וואס מיר וועלן ווידמען איבער דער
אחד היה אברה"ם .דער הייליגער ראב"ד
(השלישי) – בעל "בעלי הנפש" און נאך פילע
ספרים ,און איידעם ביים ראב"ד השני – דער
"בעל האשכול" (דער ערשטער ראב"ד ,רבינו
אברהם אבן דאוד ,האט אויך געלעבט אין דער
זעלבער תקופה ,און ער האט פארפאסט דעם
טיף-פילאזאפישן ספר "האמונה הרמה" ,אבער
זיין ספר האט נישט באקומען די פארדינטע
אנערקענונג צוליב דער דעמאלטיגער ערשיינונג
פונעם פיל מער ארומנעמענדן פילאזאפישן ספר
פונעם רמב"ם זעלבסט ,דער "מורה נבוכים"),
האט געשריבן השגות אויפן "רי"ף" ,און אויפן
"בעל המאור" פונעם גרויסן ראשון דער רז"ה
(-רבינו זרחיה הלוי) ,און אצינד מיט דער
ערשיינונג פונעם משנה תורה האט ער מחליט
געווען צו שרייבן זיינע השגות אויפ'ן נייעם ספר.
ספרים שאפע אדר א׳ תשע״ט 28
הרב שמעון שלמה זילבער
מיט'ן שו"ע ,טראץ וואס אויף גענצליך אן ראב"ד פלעגט שרייבן זייער שארף אין זיינע ומגעפער זעקס הונדערט יאר צוריק
אנדערן גאנג) .דאס צווייטע ,דער פירוש פונעם השגות בכלליות ,און דא אויך האט ער טיילמאל
"רבינו מנוח" ,איז געקומען פארענטפערן די געשריבן גאר גאר שארף ,אנגעהויבן פונעם אין זיינע צייטן ,רבי יצחק סגי נהור ,וואס האט
השגות פונעם ראב"ד .און דאס דריטע" ,מגדל הקדמה זיינעם" :סבר לתקן ולא תיקן" ,און געהאלפן פארשפרייטן חכמת הקבלה ביי יהדות
עוז" ,איז אויך געקומען אפשלאגן די השגות געענדיגט ביי אויסדרוקן ווי "דברי נערות"" ,הכל אשכנז ,און דער רמב"ן ווערט פאררעכנט אלס
הבל" ,און ענליכס( .מער איבער די באוואוסטע
פונעם ראב"ד. שארפקייט פונעם ראב"ד אין זיינע הגהות אויפן תלמיד-תלמידיו אין תורת הנסתר.
דער בעל הגהות מיימוניות איז ווארשיינליך אלנפאלס ,דער ראב"ד איז געווען עטליכע
געווען רבינו מאיר הכהן מרוטנבורג הי"ד (א רמב"ם אין א צווייטע געלעגנהייט בס"ד). יאר עלטער פונעם רמב"ם ,און ווען ער האט
שוואגער פונעם בארימטן ראשון ,דער "מרדכי"), דערזען דעם משנה תורה האט ער געהאט דעם
נישט צו פארמישן מיט'ן מהר"ם מרוטנבורג וואס 3 זעלבן אויבנדערמאנטן פראבלעם ווי אסאך
איז נישט געווען קיין כהן און איז גראדע געווען אנדערע גדולים בשעתו ,אז דער ספר פארמאגט
דער רבי פון רבי מאיר הכהן .רבי מאיר הכהן מש"ה אמת נישט קיין מקורות ,און ווי ער דרוקט זיך אויס
האט דאס אנגעהויבן שרייבן נאך בחייו פונעם ותורתו אמת אין זיין הקדמה" :הוא עזב דרך כל המחברים
מהר"ם מרוטנבורג וועם ער באצייכנט צומאל אשר היו לפניו ,כי הם הביאו ראיה לדבריהם
אלס "שיחיה" ,וואס באדייט אז ער האט עס ווי געזאגט האט דער ראב"ד געשריבן וכתבו הדברים בשם אמרם ,"...און אזוי אויך אז
אנגעהויבן צו שרייבן עטוואס מער פון אכציג השגות אויפ'ן ספר ,נאך בחייו פונעם רמב"ם. מענטשן וועלן מיינען אז וויבאלד ער האט אלעס
יאר נאך דער פטירה פונעם רמב"ם .ער האט עס ער איז נישט געווען דער איינציגסטער דערמיט, צאמגענומען אויף איין ארט זאל מען זיך נאר
אפגעשריבן צוזאמען מיט זיין תלמיד-חבר רבינו וויבאלד איינע פון די חכמי לוניל ,רבינו משה
שמשון בן צדוק ,באקאנט מיט זיין ספר "תשב"ץ" הכהן ,האט אויך אפגעשריבן זיינע השגות און פארלאזן אויף אים.
(וואס מיר באצייכענען אלס "תשב"ץ קטן" ,כדי הערות אויפ'ן ספר נאך בחיי הרמב"ם .עס איז דערפאר האט ער אפגעשריבן זיינע השגות
עס נישט צו פארמישן מיט'ן ספר תשב"ץ וואס נישט אויסגעשלאסן אז ער האט דאס געטון אויפן ספר ,כדי צו ווייזן אז עס זענען דא אסאך
איז פארפאסט געווארן דורכ'ן אנדערן ראשון, טאקע צוליב דעם וואס דער ראב"ד האט אויך פוסקים וואס דינגען זיך אויף אים און מ'זאל זיך
רבינו שמעון בן צמח דוראן ,וואס האט געלעבט אזוי געטון ,און לוניל איז אויך געווען אונטער נישט בלינדערהייט פארלאזן אויף אים .דער
דער השפעה פונעם ראב"ד ,און טאקע דער
הונדערט יאר נאכ'ן ערשטן תשב"ץ). ראש חכמי לוניל ,רבינו יהונתן ,האט זיך אויך
רבינו מנוח איז געווען פון די חכמי נרבונא געשריבן מיט'ן רמב"ם איבער'ן משנה תורה ,ווי
אין פראנקרייך ,און לויט'ן חיד"א איז ער אויך
געווען א תלמיד פונעם מהר"ם מרוטנבורג .ער אויבנדערמאנט.
איז דער ערשטער גדול צו שרייבן א חיבור, אלנפאלס ,זיינע השגות – היינט צוטאגס
"ספר המנוחה" ,וואס האט געזוכט מראי- באקאנט אלס הגהות הרמ"ך – זענען געווען גענוג
מקומות פאר די פסקים פונעם רמב"ם ,אזוי אויך וויכטיג אין די אויגן פונעם בעל שולחן ערוך,
אז ער האט פשוט מעתיק געווען רוב פון זיינע
צו פארענטפערן די טענות פונעם ראב"ד. ווערטער אין ספר המדע און אין א גרויסן טייל
דער בעל מגדל עוז ,רבי שם טוב אבן הלכות שבת .ווי פארשטענדליך ,האבן די הגהות
גאון ,איז געווען א גרויסער מקובל און האט נאר צוגעברענגט מער אנערקענונג צום ספר ,אז
פארפאסט פילע ספרי קבלה אין שפיץ פונעם דעמאלטיגע גדולי ישראל האבן געשפירט פאר
ספר "כתר שם טוב" ,אבער איז בעיקר באקאנט
צוליב זיין פירוש אויפ'ן רמב"ם אין וועלכן ער וויכטיג צו שרייבן הערות דערויף.
האט זיך באמיט צו פארענטפערן די קשיות און
טענות פונעם ראב"ד ,און אזוי אויך צו טרעפן
מראי-מקומות אין ש"ס פון וואו דער רמב"ם
קנאפע הונדערט יאר נאך דער פטירה פונעם
האט גענומען זיין פסק דין. רמב"ם ,זענען געשריבן געווארן די ערשטע דריי
נאך די דאזיגע מפרשים איז עס שוין געווארן וויכטיגע פירושים אויפ'ן רמב"ם .דאס ערשטע,
א נארמאלע זאך ביי די קומענדיגע גדולי ישראל "הגהות מיימוניות" ,איז געקומען צולייגן מנהגי
צו שרייבן פירושים אויפן רמב"ם ,פונעם "מגיד אשכנז צו די פסקים פונעם ספרדישן מחבר
פונעם משנה תורה (ווי דער רמ"א האט געטון
משנה" ביזן "אבי עזרי" .
אדר א׳ תשע״ט 29 ספרים שאפע
| כשרות |
פמזאלבארידקר אדיגןים:אלביאיסםקפעיש
פיש .איינער וואס איז געווען סוקסעספול האט טייענדיג אין די טעג פון אדר וואס דער מזל פון דעם חודש איז "דגים" ,וועלן מירש
אפי' געהאט א שיף מיט עטליכע ארבעטער ,און
ער האט געקענט כאפן אפאר הונדערט פיש אויף מאכן א שטיקל הפסקה פון דער סדר הפראדוקציע פון קעז – וואס עס איז נאך דא
אסאך צו שרייבן וועגן דעם – און פרובירן בעזהשי"ת צו באשרייבן און מקיף זיין א
אמאל. מאכל וואס ווערט געמאכט פון פיש ,און אינאיינוועגס וועט זיך באקומען א שטיקל
לא כן פני הדברים היינטיגע צייטן .כאפן אריינבליק וויפיל כוחות און יגיעה עס גייט אריין אז דער ציבור המדקדקין זאל האבן
פיש אויפ'ן אויבנדערמאנטן סדר איז גוט פאר
פענסיאנירטע מענטשן וואס זוכן אז דער טאג כשר'ס למהדרין צו לייגן אויפ'ן טיש.
זאל פארבייגיין .היינט צוטאגס פארט ארויס די רעדע איז דא פון א מאכל וואס הייסט "ק ַאני-סארימי סטיקס" וואס ווערט באנוצט אינעם
א שיף אויפ'ן וואסער און שפרייט אויס זיינע היינט-אזוי-פארשפרייטן מאכל "סושי" ,און ניין ,דאס איז נישט קיין רויע פיש ,דאס איז א מאכל
נעצן און קומט צוריק 48שעה שפעטער מיט
צוזאמגעשטעלט פון עטליכע אינגרידיענטס און עס איז 100פראצענט געקאכט.
,800,000אדער א מיליאן ,פונט פיש! דער מאכל ווערט געמאכט פון א פיש וואס הייסט "פאלאק" ( .)pollockדאס איז נישט צו קיין
עס זענען דא געוויסע שיפן – בעיקר ביי גרויסע פיש ,דאס ווערט געכאפט אין אלאסקע ,וועלכע איז טעכניש איינע פון די 50פאראייניגטע
די וואס כאפן טונא – וואס די גאנצע פאבריק שטאטן ,אבער געאגראפיש איז עס היפש ווייט .לאמיר שילדערן א שטיקל איבערבליק אויפ'ן סדר
איז אויפ'ן שיף ,ד"ה אז אראפ פונעם שיף קומט
א פארטיגע קען ,דא אבער איז עס נישט אזוי הנסיעה צו דעם פלאץ.
נאר די פיש ליגט אויף דער שיף אין גרויסע פאר יעדער פראדוקציע פ ָארן אראפ צוויי משגיחים .געווענליך פארט מען ארויס פון ניו יארק
טענק אנגעפילט מיט וואסער און ווען די שיף מוצאי שבת .עס זענען נישט דא קיין דירעקטע פלייטס פון דא קיין אלאסקע צוליב דעם וואס עס איז
קערט זיך צוריק לאדנט מען אפ די שיף אין א א ווייטע נסיעה; כדי צו פארן דירעקט וואלט זיך פארלאנגט א גרעסערע פליגער ,אבער וויבאלד עס
גרויסע פאבריק וואס דארט פראצעסירט מען די איז נישט דא קיין גרויסע פארלאנג ,לוינט זיך נישט פאר די עירליין צוצושטעלן אזא זאך .אשר על כן
מוז מען פארן מיט א סטאפ ,געווענליך איז עס אין שיקאגא אדער אין וויסקאנסין .פון דארט פארט מען
פישלעך.
איינע פון די פראבלעמען וואס קענען זיך מיט אן אנדערע פליגער קיין ענקרידזש ,די הויפטשטאט פון אלאסקע.
מאכן איז אז עס ווערט מיטגעכאפט צוזאמען פון דארט נעמט מען א קליינעם פליגער אין וועלכן עס גייט אריין 30מענטשן לערך און מען פארט
מיט די פאליק פיש אויך אנדערע פישן .די צו אן אינזל (מחמת וואס די קאמפאני האלט פאר א סוד וואו מען מאכט זייערע פראדוקטן קענען מיר
גוי'אישע קאמפאני וויל דאס אויך נישט ,סיי ווייל נישט ארויסגעבן די פינקטליכע נעמען פון די אינזלען ,ולהקורא הסליחות) .פון דארט פארט מען מיט
אויף געוויסע פיש ,ווי למשל סעלמאן ,ווערן זיי א קלענערן פליגער צו נאך א קלענערן אינזל ,וואס פון דארט נעמט מען א העליקאפטער פאר א רייזע
באשטראפט מיט א קנס פון דער רעגירונג אויב פון בערך א האלבע שעה ,און דאן קומט מען ענדליך אן צו דעם פאבריק וואו מען מאכט די פיש .אין
זיי כאפן – עס שטייט אן אינספעקטאר אויף די א פאל וואס עס איז זייער פארוואלקנט – וואס איז נישט קיין מיעוט שאינו מצוי דארט – קען מען נישט
ליין צו זיכער מאכן אז עס איז נישט דא איינע
פון די סארט פיש .די קאמפאני נוצט טאקע פארן מיט'ן העליקאפטער און מען מוז פארן מיט א שיף א רייזע וואס נעמט בערך 5ביז 6שעה!
ספעציעלע טעכנאלאגיע זיכער צו מאכן אז מען די גאנצע רייזע נעמט א מינימום פון 24שעה! און טאמער עס מאכט זיך סיי וואספארא עיכוב
כאפט נאר די פיש ,אבער נישט אייביג זענען קומט צו נאך א סאך שעה ווייל די פליגערס וואס מיר האבן אויסגערעכנט פארן בסך הכל איינס
זיי מצליח .אזוי אויך פאלן אריין זייער אסאך אדער צוויי מאל א טאג ,און אויב אויף איין פליגער איז געווען א דילעי קען דאס גורם זיין אז מען זאל
דזשעלי פיש צוזאמען מיט די פאליק פיש ,און פארפאסן דעם נעקסטן פליגער און מען דארף ווארטן ביז'ן נעקסטן טאג אז מען זאל קענען פארן .און
עס האט זיך שוין טאקע געמאכט אז די משגיחים האבן געמוזט דארט בלייבן אויף שבת ,און זיך באגנוגן
אויף דעם האט די רעגירונג נישט קיין קפידא.
איז אויף דער עצם פראדוקציע איז עס נישט פאר די סעודות שבת מיט טונא פיש און קרעקערס...
קיין פראבלעם ווייל משום האי טעמא האבן מיר פון דער רייזע אליין קענען מיר אביסל זען וויפיל מי און פלאג עס גייט אריין צוצושטעלן כשר'ס
דאך משגיחים אויפ'ן ליין א גאנצן צייט צו זיכער
מאכן אז עס פאלט נישט אריין קיין אנדערע פיש, פאר אידנ'ס וועגן.
די פראבלעם איז אבער אז די פיש ווייקט זיך
צוזאמען מיט די טמא'נע דזשעלי פיש פאר מער זי איז שווער געווארן און אז עפעס איז דא אין פארצייטנס האט א פיש-כאפער געמיינט א
איר ,דאן האט מען ארויסגעשלעפט די נעץ מיט מענטש וואס באשעפטיגט זיך מיט כאפן פיש,
די 20 ,10פישלעך דערין און היידא! עס איז דא ד.ה .ער האט זיך איינגעהאנדלט א נעץ אדער
פיש לכבוד שבת .ער איז אריין אין מארק און צוויי ,געגאנגען צום ברעג ים ,אריינגעווארפן די
געווארט אז איינער זאל זיך מרחם זיין און קויפן נעץ ,געווארט זי זאל זיך שאקלען צו ווייזן אז
אדר א׳ תשע״ט 30
הרב אלימלך פריעדמאן
משגיח בוועד הכשרות טארטיקוב בראשות הרה"ג יחיאל באב"ד שליט"א
דער פאלאק פישל
אט אזוי כאפט מען פיש היינט צוטאג כלים זענען אינגאנצען ריין און עס איז נישט ווי 24שעה ,איז דא א חשש כבוש (מיר שרייבן
אנגעקלעפט מיט קיין טריפות. "חשש" ,היות עס זענען דא אנדערע השגחות
זיכער אז אלעס איז פאר'חתמ'ט צינדט ער אן וואס האלטן אז עס איז נישט אזא פראבלעם,
דעם בוילער (וואס מיט דעם קאכט מען דעם דערנאך פארט די פיש ווייטער ,וואו עס גייט
מאכל; ווי געשמועסט פאריגן חודש און א דורך א באד צו זיכער מאכן אז אויב עפעס האט אבער מיר זענען מחמיר אויף דעם).
חודש פריער אז אזוי קאכט מען היינט אין זיך אנגעקלעבט אין ים זאל עס אראפקומען. וואס מען טוט צו דעם איז ,אז ווען דער
דער אינדוסטריאלער וועלט) ,דערנאך גייט דערנאך צעשניידט מען דעם פיש אויף חלקים; משגיח שטייט אויף די ליין האלט ער חשבון אויף
ער איבער די אינגרידיענטס צו זיכער מאכן אז פון יעדע חלק מאכט מען עפעס אנדערש. וויפיל טמא'נע פיש ער נעמט אראפ פון די ליין
אלעס איז אין ארדענונג ,און אויב אלעס קלאפט דערנאך נעמט מען דעם חלק וואס איז באשטימט און איינמאל עס קומט אן צו אזא נומער וואס
פאר דעם און מען צעמאלט עס און מען מישט קומט אויס אז עס איז מער נישט דא אינעם טאנק
געט ער דעם אקעי אנצוהייבן דעם טאג. אריין נאך פארשידענע באשטאנדטיילן .דערנאך קיין ששים (דאס איז בערך 1.6פראצענט) נעמט
דער טאג איז איינגעטיילט אין צוויי מאכט מען דערפון אזעלכע גרויסע בלאקס און מען מער נישט פון דעם טאנק – דהיינו א פערטל
"שיפטס" ,איינס איז פון 4פארטאגס ביז 2 מען פרירט עס איין .דאן לייגט דער משגיח שיף ,ווייל יעדע שיף האט לערך פיר עקסטערע
נאכמיטאג און איינס איז פון 2נאכמיטאג ביז ארויף דערויף צוויי באזונדערע זיגלען ,אזוי ווי
12ביינאכט .און דאס ענדיגט זיך רוב מאל נישט עס ווערט גע'פסקנ'ט אין שלחן ערוך אז פיש טאנקען.
פינקטליך ,און דערנאך דארף נאך דער משגיח דארף צוויי חותמות ,און מען שיקט דאס אפ קיין דערנאך וואס די שיף קומט אן צום בארטן
אהיימפארן .עס קען זיך מאכן אז ווען דער ניו דזשערזי ,וואו עס גייט דורך די צווייטע חלק פארן אלע פיש אויף א ליין ,און דער משגיח
ביינאכט משגיח קומט אן אהיים לאזט זיך דער קוקט אדורך יעדע פישל צו זיכער מאכן אז עס
פראדוקציע. איז א כשר'ע פיש .די ליין לויפט כמעט גאנצע
צופרי משגיח שוין ארויס אין וועג... 24שעה מיט א קורצע הפסקה ווען די "שיפט"
תם ולא נשלם ,מיר האפן בעזר הבורא אין די פראדוקציע
קומענדיגן נומער צו אביסעל מער מרחיב זיין טוישט זיך.
איבער דער סדר הפראדוקציע און איבער וואס די פראדוקציע קומט פאר אין א גרויסע יעדע משגיח שטייט בערך 4שעה אויפ'ן
די ארבעט פון די משגיחים איז אין אזא פאבריק פאבריק אין ניו דזשערזי .עס הייבט זיך אן אויף ליין און די נעקסטע פיר שעה נעמט איבער
און אפשר אביסל וויאזוי מען כשר'ט אזעלכע א זונטאג ווען דער משגיח פארט אראפ כשר'ן, דער אנדערער משגיח און דערנאך צוריק דער
מאשינען ,אבער ביז אהער קענען מיר שוין זען און היות די פאבריק איז פארמאכט שבת איז ערשטער משגיח און אזוי ווייטער .אין די פיר
אביסל וואס עס גייט אריין אין א פראדוקט ביז עס אינו בן יומו ,משא"כ אינמיטן דער וואך איז פרייע שעה דארף דער משגיח טון אלע זיינע
עס קומט אן צו אייך אויפ'ן טיש כשר בתכלית זייער שווער אז עס זאל זיין אינו בן יומו .נאכ'ן הצטרכות ,ווי עסן ,דאווענען ,כאפן א דרימל ,און
ענדיגען כשר'ן פאר'חתמ'ט ער דעם בוילער צו אזוי ווייטער .דאס איז ווידער א ביישפיל איבער
הכשרות . זיין זיכער אז קיינער חוץ פונעם משגיח צינדט די עבודה קשה עס גייט אריין אז אלעס זאל זיין
נישט אן דעם בוילער. אויסגעהאלטן למהדרין.
דעם נעקסטן פארטאגס אום 4אזייגער קיין שאלות אויפ'ן ליין איז נישט דא ווייל
קומט אן א משגיח און דערנאך וואס ער מאכט אלעס איז קאלט ,נאר איידער מען הייבט אן די
פראדוקציע דארף דער משגיח זיכער מאכן אז
די ליין און אזוי אויך די מיקסער און די אנדערע
אדר א׳ תשע״ט 31
| דאס ּפינטעלע איד |
עס פארלאנגט זיך אסאך צייט און אסאך מוח. ושבחתי אני את השמחה
דאס דארף מען חזר'ן יעדן טאג ,אינדערפרי
און ביינאכט ,ביז עס ווערט אריינגעגעסן און ז"ל זאגן אונז אז דער זכות פון קבלת עול מלכות שמים איז דער שליסל צו ישועות איןח
איינגעגלידערט אינעם טעגליכן לעבן. אלע שווערע צייטן .קריאת שמע געט אונז כח און שטארקייט צו קענען קעמפן מיט דעם
און טאקע דערפאר האב איך געפילט אז גרעסטן און לעצטן יצר הרע און בייקומען אלע שווערע נסיונות פון אונזער דור .דאס אז
עס איז נישט גענוג צו סתם זאגן דרשות און מיר ווייסן אז מיר זענען קנעכט פונעם מלך מלכי המלכים ,און השי"ת גייט פאראויס אויפ'ן
אנפירן מיט די סעמינארן .נאר עס דארף ווערן שלאכטפעלד און גייט מלחמה האלטן פאר אונז ,דאס געט אונז די שטארקייט צו זיך האלטן פעסט אין
קלאר אראפגעשריבן אין א ספר אז איר זאלט
דאס קענען ליינען און איבערליינען ביז עס וועט אונזער שווערער תקופה.
אריינגיין אין די ביינער ,און יעדער איינער פאר און אפילו מיר זענען זייער ווייט פון פריערדיגע דורות ברוחניות ,אונזער דור איז אסאך שוואכער
זיך וועט דאס קענען בעסער אפלערנען און פון די פריערדיגע ,און מיר ליידן ביטערע צרות בגשמיות ,דאך דארפן מיר געדענקען אז מיר האבן דעם
ארייננעמען אין זיך לויט זיין מצב און לויט זיין
זכות פון קריאת שמע ,דעם זכות פון קבלת עול מלכות שמים און קבלת יסורים באהבה.
פארשטאנד. אויב וואלטן מיר נישט געהאט די אלע צרות ,עס וואלט אונז אלע געגאנגען צום גוטן און אין בעסטן
דער דאזיגער ספר איז געשריבן געווארן סיי ארדענונג ,וואלטן מיר נישט געקענט אנקומען צו דער מדריגה פון א לויטערן קבלת עול מלכות שמים,
פאר די וועלכע זענען געווען ביי די סעמינארן און מיר וואלטן געווען צופרידן פון קבלת עול מצוות צו טון די מצוות פון די תורה .אבער יעצט אז
און האבן שוין געהערט מיינע דרשות ,און ווילן מיר פילן ווי מיר זענען פארלוירן ,מיר זענען נישט מצליח ,מיר קענען נישט ריכטיג מקיים זיין אלע
דאס איבער'חזר'ן און בעסער פארשטיין וואס זיי מצוות ,הערשט יעצט איז די צייט צו אריינטראכטן און זיך איבערפרישן מיט דער אור-אלטער עבודה
האבן שוין געהערט .און אויך די וועלכע האבן
נאך קיינמאל נישט געהערט די געדאנקען ,וועט פון קבלת עול מלכות שמים.
זיך עפענען פאר זיי א נייע וועלט ,א וועלט מיר דארפן אנהויבן פון אנהויב ,פונקט ווי אברהם אבינו .ער האט אליינס אנערקענט אינעם בורא
וואס קען איבערדרייען זייער לעבן צו א מער עולם .מיר דארפן אליינס זיך אנערקענען ,און אנערקענען דעם רבוש"ע .אבער מיט אן אמת .מיט דער
רוחניות'דיגן און פרייליכן לעבן. ריכטיגער תורה'דיגער השקפה.
דער ספר איז געשטעלט אויף די יסודות פון
אידישקייט און נישט אויף חומרות און הויכע אפילו ווען זיי פירן זיך אויף נישט גוט צו אים. דריי יסודות
ער פארשטייט אז קיינער קען אים נישט צורירן
מדריגות. אויב נישט וואס השי"ת האט אזוי געפירט. צו דערגרייכן די דאזיגע קבלת עול מלכות
טייערע ליינער! עס איז ביי מיר זיכער אז קיינער נישט צונעמען זיין געלט און קיינער קען שמים פאדערט זיך פון א מענטש דריי וויכטיגע
ווער עס וועט ליינען דעם ספר צוויי אדער דריי
מאל ,אבער נישט סתם געבלעטערט און געמישט אים נישט וויי טון .אלעס איז פון השי"ת. פונדאמענטן.
דא און דארט ,נאר דורכלערנען אין א סדר פון דאס זענען די דריי יסודות וואס מיר גייען .1דער מענטש דארף זיך זעלבסט
אנהויב ביז'ן סוף ,וועט זיך זיכער פארבעסערן בעזהשי"ת אויסשמועסן אין דעם ספר :בין אדם אקצעפטירן .ער דארף אנערקענען אז השי"ת
אין אלע הינזיכטן .זיין לעבן וועט בעסער ווערן, לעצמו (צווישן דעם מענטש און זיך אליינס) ,בין האט אים ליב וויאזוי ער איז ,מיט אלע זיינע
און ער וועט פילן א פערזענליכן קשר מיט אדם למקום (צווישן דעם מענטש און השי"ת), מעלות און אלע זיינע חסרונות .השי"ת האט אים
השי"ת .אזוי אויך וועט ער האבן א בעסערע און און בין אדם לחבירו (צווישן דעם מענטש און
ליב אסאך מער ווי ער קען זיך פארשטעלן.
געשמאקע קשר מיט זיינע ארומיגע. זיין חבר). .2דער מענטש דארף אקצעפטירן השי"ת.
און אויב דו פילסט אז דער ספר רעדט צו די געדאנקען פון דעם ספר האט שוין ב"ה ער דארף אננעמען אלעס וואס השי"ת טוט מיט
דיר ,עס ווירקט אויף דיין מחשבה ,נעם אריין געהאלפן אסאך מענטשן .הונדערטער שיעורים אים ,סיי וואס ס'איז אים גוט און אפילו וואס ער
דיין משפחה אינעם בילד ,לערן דעם ספר זענען שוין געזאגט געווארן אויף די ענינים. מיינט אז ס'איז אים שלעכט .ער דארף וויסן אז
צוזאמען מיט זיי ,און אזוי וועט מען קענען האבן פון גרויסע תלמידי חכמים ביז פשוט'ע אידן השי"ת וויל נאר וואס איז דאס בעסטע פאר אים,
וועלכע האבן געהערט די שיעורים ,זענען און אז אלעס וואס פאסירט מיט אים איז פאר
דערפון א פיל גרעסערע השפעה. אהיימגעגאנגען צופרידן און דערהויבן ,מיט א
ווי פריער דערמאנט ,דער ספר טוט נאר זיין טובה.
אנצייגן וואס די תורה זאגט .דאס איז נישט קיין נייע פארשטאנד אין עבודת השם. .3איינמאל ער ווייסט אז השי"ת טוט נאר
הלכה ספר און איר מוזט נישט אננעמען מיין אבער מיר קענען נישט ריכטיג פארשטיין וואס איז גוט פאר אים ,קען ער אויך אקצעפטירן
מיינונג .אבער אויב איר זעט איין די ריכטיגקייט די יסודות דורך שנעל דורכבלעטערן דעם ספר, אנדערע מענטשן ,ווי זיין ווייב ,זיינע חברים,
פון מיינע ווערטער ,בעט איך אייך ,זייט מקיים
דעם "קבל את האמת ממי שאמרה" ,נעם אן דעם
אדר א׳ תשע״ט 32
הרב עזריאל טויבער
אידישע איבערזעצונג פון ספר "מהותו של יהודי" געברענגט דורך :ארגון שלהבת
און אין סקול .אויך ברענגט דאס צו שלום בית לעבן .טייערע אידישע נשמות דרייען זיך ארום אמת פון סיי ווער עס האט אים געזאגט .לערן
פראבלעמען ,און אז קינדער אנטלויפן פון זייערע בעצבות ,איינער מער און איינער ווייניגער. די ווערטער ,חזר דאס איבער ,און לעב דערמיט.
עלטערן און דרייען זיך אויף די גאסן רח"ל .און איך האב נישט גענומען קיין הסכמות פון
די אלע פראבלעמען ברענגען צו אז דער מענטש דאס אז עס פעלט "שמחה" ,ברענגט אז די רבנים שליט"א ,ווייל ,ווי געשריבן ,האב איך
ווערט נאך מער צעקלאפט און צעבראכן. דער "סיפוק" איז בלויז א זעלטענער גאסט גארנישט מחדש געווען ,אלעס איז פון חז"ל
דערנאך קומט צו נאך און נאך פראבלעמען: דורכאויס דעם טאג .עס איז שווער צו טרעפן און פון די גדולי המחברים .און איר ,חשוב'ע
נישט האבן געדולד ,שנאת חנם ,מקנא זיין ,נישט די געציילטע מאמענטן אין אונזער לעבן ווען ליינער ,איר דארפט אליינס באשליסן אויב די
פארגינען ,זיך אויפרעגן ,זארגן ,און נאכלויפן מיר פילן זיך גליקליך ,מיר האבן דערגרייכט ווערטער זענען געשריבן פאר אייך זעלבסט .און
אלע סארטן פאזיציעס און שטעלעס ,און דאס אונזער רוחניות'דיגע דערגרייכונג .כסדר טוען נאך מער ,וויבאלד די צענטראלע נקודה וואס
ערגסטע ,ווי שוין פריער געשריבן ,אז מען קען מיר אפירזוכן וואס מיר האבן 'נישט' ,און מיר ווערט באהאנדלט אינעם ספר איז איבער קבלת
נישט ריכטיג איבערגעבן דאס תורה'דיגע לעבן ווילן האבן וואס מיר האבן 'נישט' באקומען .און עול מלכות שמים ,וואס איז א מצוה געגעבן
פאר די קינדער .דאס אלעס קומט ווייל עס אז מיר קענען דאס נישט באקומען ,ווערן מיר פאר יעדן מענטש באזונדער צו אויסארבעטן
זיין קבלת עול מלכות שמים לויט זיינע מצבים,
פעלט אונז "שמחה". צעבראכן און טרויעריג" ,דעפרעסט". זענען די ווערטער אינעם ספר נאר געשריבן צו
אינטערעסאנט איז ,יעדער זוכט שמחה מיט די פרייליכע אטמאספער אין וואס מיר
ליכט .יעדער וויל זיין פרייליך .אבער זיי זאגן אז דארפן זיך געפינען איז זייער ווייט פון אונז. עפענען דעם קאפ און אריינטראכטן.
עס איז שווער צו זיין בשמחה .זיי מיינען אז דאס מיר דארפן זיין פרייליך אז מיר האבן א משפחה, צוויי הסכמות האבן מיר אריינגעשטעלט
איז א גרויסע און הויכע מדריגה ,און טענה'ן: קינדער ,פרנסה ,דירה ,ארבעט ,כשרונות, אנהויב ספר ,איינס פון הגאון הגדול המקובל
וויאזוי קען איך דען זיין בשמחה ווען איך האב הצלחה ,און אפילו דורכפעלער ,אבער דאס רבי יעקב משה הלל שליט"א און דאס צווייטע
אזויפיל צרות ,יסורים ,אזויפיל שטרויכלונגען פאסירט נישט .דאס וואס בן זומא זאגט "איזהו פון הגאון הגדול רבי נפתלי נוסבוים שליט"א.
און שטערונגען ברוחניות און בגשמיות .וויאזוי עשיר השמח בחלקו" ,דאס איז עפעס א סגולה די צוויי גדולים האבן פערזענליך מיטגעהאלטן
קען איך דען זיין פרייליך ווען איך קען נישט וואס בלויז איינצלנע ווייסן דערפון .רוב צייט א סעמינאר און זיי שטיצן און שטארקן די
דעקן די באנק ,אדער דאס געזונט פון א נאנטן פון אונזער לעבן באגלייט אונז דאס געפיל "דער וויכטיגקייט פון די סעמינארן .די בריוון זענען א
פארנעמט מיין טעגליכע ווערטשאפט .אפילו ביי מצב איז נישט גוט" ,און אז עס איז נישט גוט, "גילוי דעת" ,זיי אנטפלעקן אז די ווערטער ביים
חשוב'ע און דערהויבענע אידן וואס די גשמיות סעמינאר האט משפיע געווען אויפ'ן ציבור ,ווי
אינטערעסירט זיי נישט ,זיי קענען דינען דעם אוודאי איז מען טרויעריג.
באשעפער אפילו זיי האבן נישט קיין פרנסה, זיי האבן אליינס געהערט.
געזונט ל"ע ,אד"ג ,אבער ווען עס קומט אונטער שמחה איז דער דער ציל פון דעם ספר איז נישט צו מחדש
א רוחניות'דיגע פראבלעם ,דאן זענען זיי מער פונדאמענט זיין נייע געדאנקען ,אדער צו אריינטראכטן
נישט פרייליך .אלס רעזולטאט ,איז די "שמחה" און פארשן איבער טיפע שאלות .דער ציל איז:
געווארן א העכערע און אומגרייכבארע געברויך. א מענטש וואס האט נישט קיין שמחת צו אוועקשטעלן פאר אונזער דור א פאזיטיוון
יעדער זוכט דאס ,אבער מען קען דאס נישט החיים ,פעלט אים דער גרונדשטיין פון זיין א בליק אויף אונזער לעבן ,און דער ריכטיגער
מענטש .ער קען נישט לעבן אין פרידן מיט זיינע תורה'דיגער וועג פון טראכטן און באהאנדלען
דערגרייכן. פריינד און שכנים ,ער קען נישט מוותר זיין אויף
שטעלט זיך די שאלה :ווי איז דען מעגליך זיינע רעכטן און זיינע חפצים .אויך קען ער נישט אונזער לעבנסשטייגער.
צו זיין בשמחה אין יעדן מצב וואו מען געפינט ריכטיג איבערגעבן די תורה ומצוות פאר זיינע
זיך? איז דען דא א וועג צו אריינברענגען א קינדער ,ווייל ער טוט די מצוות בלויז ווייל מען שמחה וטוב לבב
שטענדיגע שמחה אין הארץ? איז מעגליך אז "מוז" ,ווייל איך בין געצווינגעןָ ,אן קיין חיות און
די שמחה זאל אנהאלטן אויך ווען עס קומען לעבן .ער קען אויך נישט זיך קעגנשטעלן קעגן דער ספר איז געשריבן געווארן נאך יארן
די אלע שוועריגקייטן און נסיונות וואס קומען ערפארונג פון שמועסן מיט אלע סארטן שיכטן
אונטער דרויסנדיגע פראבלעמען? און קרייזן פון אידן שומרי תורה ומצוות
דער ענטפער אויף די אלע וואונדערונגען אים אונטער. איבער דער גאנצער וועלט .עס האט זיך קלאר
איז :אויב וואלט שמחה געווען בלויז א הידור דאס אז מענטשן זענען נישט צופרידן און עס ארויסגעשטעלט ,אז דער עיקר וואס ברענגט
מצוה ,א גוטע מנהג ,אדער א חסידישע מידה, פעלט זיי דער סיפוק החיים ,דאס איז די נומער אן רוב פראבלעמען צווישן היימישע אידישע
דאן וואלטן מיר זיך אפשר געקענט פטר'ן איינס סיבה וואס ברענגט אלע סארט מחלוקות, שטיבער ,איז דאס וואס עס פעלט "שמחה" און
דערפון ,און זאגן "מיר קענען נישט זיין בשמחה", גרויסע און קליינע .אמאל אין ביהמ"ד ווער עס "טוב לבב" ,פרייליכקייט און גוטמוטיגקייט .ביי
"עס איז נישט מעגליך" .אבער דער אמת איז אז זאל זיין ראש הקהל אד"ג ,און אמאל אין ישיבה א גרויסן טייל פונעם ערליכן ציבור פעלט שמחת
שמחה איז א וויכטיגער מהות און א קריטישער החיים וואס איז דער פונדאמענט אין א אידישע
אדר א׳ תשע״ט 33
| דאס ּפינטעלע איד |
שוועריגקייטן אויף די באשעפענישן .דאס שמחה. יסוד פאר יעדן אידיש קינדָ .אן שמחה קען מען
הייסט ,השי"ת פארלאנגט פון אונז וואס מיר און דאס געפינען מיר קלאר געשריבן אין נישט אנהויבן דעם ערשטן טריט אין עבודת
קענען טון ,ער פארלאנגט נישט פון אונז עפעס דער תורה ,אז די אלע קללות וועלן ח"ו קומען השם .עס איז געוואנדן אין אונז ,און מיר דארפן
וואס איז נישט מעגליך צו אויספירן .און אויב "תחת אשר לא עבדת את ה' אלוקיך בשמחה
איז דער פארלאנג פון השי"ת אין אונזער דור אז ובטוב לבב" ,ווייל דו האסט נישט געדינט טון אלצדינג צו אנקומען צום מדת השמחה.
מיר זאלן זיין פרייליך און צופרידן ,איז זיכער השי"ת מיט שמחה און מיט א פרייליך הארץ .און שלמה המלך זאגט (קהלת ח ,טו) "ושבחתי
אז מיר קענען דאס אויספירן ,נישט קיין חילוק די מפרשים זענען מסביר :מען לערנט תורה און אני את השמחה" – און איך לויב די מדה פון
אין וואספארא מצב מיר געפינען זיך .שמחה מען טוט מצוות ,מען דינט השי"ת אבער נישט שמחה .זאגט רש"י ,א מענטש דארף זיין א "שמח
איז נישט קיין זעלטענע מדה וואס מיר קענען בחלקו" (צופרידן מיט זיין חלק) און לערנען די
טרעפן נאר ביי געציילטע מענטשן .שמחה איז בשמחה. תורה וואס מאכט פרייליך ...ווער עס איז נישט
אן אלגעמיינעם ארטיקל וואס יעדער קען און וויאזוי קען דאס טאקע זיין? ווי איז מעגליך צופרידן מיט זיין חלק און זוכט וואו ער קען
יעדער דארף זיך דאס איינהאנדלען .דאס איז אז דער גאנצער חורבן ביהמ"ק ,דער לאנגער פארדינען נאך און נאך געלט ,דער פאלט דורך
לעבנסוויכטיג און א פונדאמענט אויף וואס עס גלות ,אלע שווערע יסורים וואס כלל ישראל איז אין גזל ,אויספאפן ,און רבית .און רש"י פירט
אריבער ביז היינט ,אלעס קומט צוליב וואס עס אויס :דאס זעלבע איז מיט ליב האבן די ווייב,
איז געוואנדן אונזער גאנצע לעבן. פעלט א זאך וואס איז אויבנאויף א קלייניגקייט, ווער עס איז נישט צופרידן מיט די אייגענע ,דער
שטעלט זיך די פראגע :וויאזוי דערגרייכט
מען שמחה? וויאזוי קענען מיר איינהאנדלען די מדה פון שמחה? טוט טראכטן פון אנדערע רח"ל.
עס כאפט א ציטער! רש"י האט
ריכטיגע און אמת'ע פרייד? משיח וועט אוועקגעשטעלט די מדה פון שמחה אלס א יסוד
צו קענען ענטפערן אויף דער פראגע ,דארף קומען אין זכות אין אידישקייט ,סיי אין מצוות בין אדם למקום,
מען פריער זיכער מאכן אז מיר פארשטייען צווישן דעם מענטש און רבוש"ע ,און סיי אין
ריכטיג וואס מיינט שמחה .ווען מיר טראכטן פון שמחה מצוות בין אדם לחבירו ,צווישן דעם מענטש
אריין וועלן מיר זען אז אויך די געציילטע פאר און זיין חבר ,ווי גזל ,רבית וכדו'ָ .אן שמחה
מאל ווען מיר זענען זוכה צו קאסטן דעם טעם נאך מער ,אויב איז דאס די סיבה פונעם איז דער מענטש אריינגעטון אין עולם הזה און
פון "שמחה" ,איז דאס נאר צוליב עפעס א סיבה, חורבן הבית ,איז פארשטענדליך אז נאר דורך איינגעטונקען אין עבירות רח"ל .ער ווערט
שמחה וועלן מיר אויסגעלייזט ווערן פונעם נעבעך שוואכער אין אידישקייט און קען דאס
ביי יעדן לויט זיין מדריגה. ביטערן גלות .און ווילאנג מיר זענען נישט ניטאמאל אפשטעלן .זעען מיר די וויכטיגקייט
איינער פרייט זיך נאכ'ן זיך פלאגן אפאר בשמחה ,זענען מיר גורם רח"ל אז משיח צדקינו פון זיין בשמחה ,און מיר מוזן דאס אריינברענגען
שעות אויף א שווערע גמרא ,און יעצט האט קען נאכנישט קומען ,און מיר דארפן תשובה טון
ער עפעס מחדש געווען אדער איז אים קלאר דערויף ,ווי חז"ל זאגן "אין ישראל נגאלין אלא אין אונזער לעבן.
געווארן די סוגיא .א צווייטער פרייט זיך ווען בתשובה" ,די אידן וועלן נישט אויסגעלייזט
ער האט זוכה געווען צו דאווענען מיט דער ווערן נאר דורך תשובה .מיר דארפן אנערקענען די סיבה פון
ריכטיגער כוונה און דביקות אין הקב"ה .א אז די אלע לאנגע יארן וואס מיר זענען אין גלות חורבן בית
דריטער איז פרייליך נאכ'ן שליסן א גוט געשעפט און משיח איז נאכנישט געקומען ,איז דערפאר
וואו ער האט פארדינט א גרויסן סכום געלט .און ווייל מיר דרייען זיך ארום טרויעריג – מיר המקדש
אזוי ווייטער .מיר זענען פרייליך ווייל מיר האבן זענען נישט פרייליך ,און מיר דארפן תשובה
ערגעצוואו מצליח געווען .פארשטייט זיך ,אזא טון דערויף ווייל מיר האלטן צוריק די גאולה די תורה הקדושה שטעלט אוועק די עבירה
שמחה איז נישט קיין דויערהאפטיגע .מען פרייט פון נישט זיין בשמחה גאר הארב .השי"ת האט
זיך נאר ווען מ'האט געהאט הצלחה .אין דער שלימה. חרוב געמאכט דעם בית המקדש ,און די אלע
רגע וואס מיר פילן א דערנידערונג אין רוחניות אכט-און-ניינציג קללות פון די תוכחה וואס
אדער גשמיות ,עס פעלט די "הצלחה" ,פעלט שמחה וואס איז שטייט געשריבן אין דער תורה (פרשת כי תבא),
אויך די שמחה ,עס איז מער נישט דא! און דאן נישט געוואנדן אלץ איז וועגן נישט זיין בשמחה .און דערפאר
קומט צו גיין די "עצבות" ,מען ווערט טרויעריג. זענען מיר אויך ליידער פארטריבן געווארן אין
די דאזיגע "שמחה" קומט פון 'האבן פיל אין גארנישט דעם לאנגן ביטערן גלות ,וואס חז"ל רופן דאס
גוטס' .ווי דער פסוק זאגט "תחת אשר לא עבדת אן "דעם תהום וואס נעמט נישט קיין עק" .צוויי
את ה' אלקיך בשמחה וטוב לבב – מרוב כל". חז"ל זאגן אונז" :אין הקב"ה בא בטרוניא טויזנט יאר פון ליידן און פיין וואס גייט אריבער
טייטשן די ספרים הקדושים (שלה"ק ומשך עם בריותיו" .השי"ת קומט נישט מיט קיין אויף אידישע קינדער ,אלעס איז דערפאר וואס
חכמה) ,די אלע שטראפן קומען ל"ע ווייל מ'האט עס פעלט שמחה – מיר דינען נישט השי"ת מיט
נישט געדינט השי"ת מיט שמחה און מיט א גוט
אדר א׳ תשע״ט 34
הרב עזריאל טויבער
אידישע איבערזעצונג פון ספר "מהותו של יהודי" געברענגט דורך :ארגון שלהבת
אויפבויען פון פריש ,ער איז ארויס אויף דער מיר אידן זענען אלע מאמינים בני מאמינים, הארץ ,ווייל מ'האט געהאט פיל גוטס און מ'האט
וועלט און אנגעהויבן זוכן 'ווער בין איך? מיר האבן אמונה און אונזערע עלטערן האבן זיך געפרייט מיט דער הצלחה און נישט מיט זיך
פארוואס בין איך באשאפן געווארן?' ביז ער געהאט אמונה .די "אמונה פשוטה" מיט וואס
איז געקומען צו דער אנערקענונג אז ס'איז דא מיר זענען אויפגעוואקסן איז הייליג און טייער. אליינס.
א בורא עולם וואס האט אים באשאפן .די עבודה מיר זענען גרייט צו זיך מוסר נפש אויף אונזער די שמחה וואס מיר זוכן איז עפעס וואס
פון אברהם אבינו איז געווען "בין אדם לעצמו" – אמונה .לאמיר אלזא אריינטראכטן אביסל טיפער קומט נישט צוליב פיל גוטס .מיר זוכן שמחה
אין די אמונה פשוטה ,און מיט'ן באשעפער'ס וואס איז נישט געוואנדן אין קיין שום הצלחה.
צווישן דעם מענטש און זיך אליינס. הילף וועט דאס אריינבלאזן אין אונז אמת'ע און מיר דארף זיין פרייליך "לשמה" ,ווייל מיר דארף
יצחק אבינו איז געווען אינגאנצן דבוק אין זיין פרייליךָ ,אן קיין אונטערשייד אין אונזער
השי"ת ,ער האט זיך מקריב געווען אלס קרבן שטענדיגע שמחה. מצב און ָאן קיין שום תנאי .אזא שמחה איז א
אויף דער עקידה .זיין עבודה איז געווען "בין
אדם למקום" – צווישן דעם מענטש און השי"ת. מיר דארפן זיין פרייליך אז
יעקב אבינו איז געווען פארנומען מיט מיר האבן א משפחה ,קינדער,
אנדערע .ער האט אויפגעשטעלט זיין הייליג
פאלק ,די צוועלף שבטים .ער האט זיך געשלאגן פרנסה ,דירה ,ארבעט,
מיט די שלעכטס פון דער גאנצער וועלט, כשרונות ,הצלחה ,און אפילו
מלחמה געהאלטן מיט עשו און מיט לבן .זיין
עבודה איז געווען "בין אדם לחבירו" – צווישן דורכפעלער ,אבער דאס
פאסירט נישט ...רוב צייט פון
דעם מענטש און זיין חבר. אונזער לעבן באגלייט אונז
די דריי עבודות זענען דריי זוילן וואס אויף דאס געפיל "דער מצב איז
זיי זענען געבויט אונזער ספר ,און אזוי אויך נישט גוט" ,און אז עס איז נישט
די ווייטערדיגע ספרים אי"ה .ווי לאנג די דריי גוט ,אוודאי איז מען טרויעריג.
יסודות זענען פארנעפלט און פארשטויבט,
קענען מיר נישט צוקומען צום תכלית וואס מיר מיר זענען אלע קינדער פון אברהם יצחק שטענדיגע און דויערהאפטיגע שמחה ,און אין
ויעקב ,די דריי הייליגע אבות וואס האבן דעם זכות וועלן מיר זוכה זיין צו דער גאולה
ווילן צוקומען. אוועקגעשטעלט כלל ישראל ,און אויף זיי איז
דער יצר הרע ווייסט זייער גוט אז אונזער שלימה.
ווילן און אונזער שטרעבן איז צו זיין ערליכע אוועקגעשטעלט די גאנצע אידישקייט.
אידן ,צו טון מצוות און מעשים טובים ,און "אברהם אבינו" האט זיך געמוזט אליינס
דערפאר מאכט ער זיכער אז אונזער צייט זאל
ווערן אוועקגענומען פון מינדערוויכטיגע זאכן,
און ווען מיר זענען מקיים א מצוה אדער מיר
טוען א חסד ,זענען מיר שוין צופרידן .אין
רעזולטאט בלייבט אונז נישט איבער קיין צייט
צו טראכטן און צו לייגן הארעוואניע אויף
וויכטיגע איינצלהייטן.
אונזער ציל מיט דעם ספר איז צו איבערגעבן
דעם ריכטיגן וועג פאר אלע וואס ווילן דינען
השי"ת ,צו זיך פארטיפן אין דער ריכטיגער
תורה'דיגער השקפה ,און אוועקגעבן כח און
צייט פאר וויכטיגע יסודות פון אידישקייט ,און
דערמיט אויפבויען זיך אליינס און אויפבויען די
אייגענע וועלט לויט'ן רצון הבורא.
מיר בעטן פון השי"ת ,אז די ווערטער זאלן
ווערן אנגענומען אין די הערצער פון די חשוב'ע
ליינער.
פארזעצונג קומט אי"ה
אדר א׳ תשע״ט 35
| גדול מרבן שמו |
הרגבה"יקאהלמיקועבזלר
הליגבדועלר
מבארדיטשוב
זי"ע
פרק א' רבי ליבער איז אנדערש פון אלע אנדערע צדיקים; אלע צדיקים״
אליעזר עבד בעטן זיך זוכה צו זיין צו 'גילוי אליהו' ,אבער ביי רבי ליבער
אברהם – דולה איז עס פארקערט ,אליהו הנביא וויל זוכה זיין צו 'גילוי רבי
ומשקה תורה ליבער' – "...מיט די דאזיגע ווערטער האט דער הייליגער בעש"ט
מגדיר געווען דעם גרויסן צדיק ובן דורו ,דער מקובל אלוקי
אין יאר תכ"ז האט א בליץ אויפגעשיינט אינעם עיר ואם וגדול בישראל ,רבי אליעזר ליבער אשכנזי ,דער מגיד פון בארדיטשוב,
בישראל קראקא .אין שטוב פון הגאון רבי אברהם אשכנזי זצ"ל
איז געבוירן געווארן א יונגעלע ,וועמען מען האט א נאמען וואס איז באקאנט מיט'ן נאמען "רבי ליבער הגדול פון בארדיטשוב".
געגעבן אליעזר ליבער .רבי אברהם אשכנזי איז געווען א רבי ליבער איז געווען אן אייניקל פון די גרעסטע צדיקים ומקובלים
גרויסער צדיק און יחסן ,זייענדיג א זון פון הגאון רבי שמואל עטליכע דורות פריער ,און איז זעלבסט געווען א צדיק נשגב און מקובל,
זצ"ל ,וואס איז געווען א זון פונעם הייליגן מקובל נורא הגה"ק וואס פילע לעגענדעס זענען פארשפרייט ארום זיין נאמען .ער איז נישט
רבי שמשון מאסטראפאלע זצוק"ל הי"ד ,וואס איז אומגעקומען געווען קיין תלמיד פונעם בעשטה"ק ,וויבאלד ער איז זעלבסט געווען
על קידוש ה' ביי די טרויעריג-בארימטע גזירות ת"ח ות"ט ,דורך גאר נאנט באפריינדעט מיט'ן בעש"ט ,וואס פלעגט אפטמאל אפשטאטן
די קאזאקן אין שפיץ פון כאמילנעצקי ימ"ש .רבי אברהם איז א באזוך אין בארדיטשוב זיך צו טרעפן מיט רבי ליבער .זיינע קינדער
געווען אן איידעם ביי א קינד פונעם הייליגן מקובל און גדול האבן זיך שוין יא משדך געווען מיט חסידישע רבי'ס ,זאגאר מיט
הדור הגה"ק רבי יחיאל מיכל פון נעמירוב זצוק"ל הי"ד ,וואס אייניקלעך פונעם בעש"ט זעלבסט ,און עווענטועל האבן זיך געפארעמט
איז אויך דאן אומגעקומען אין די גזירות ת"ח ות"ט .אויך איז
ער געווען אן אייניקל פונעם פריערדיגן בארימטן מקובל נורא, אסאך חסידישע דינאסטיעס פון די קינדער פון רבי ליבער.
ער איז געווען א מיסטעריעזער מענטש ,פון וועמען עס איז כמעט
הגה"ק בעל מגלה עמוקות מקראקא זצוק"ל. גארנישט פארבליבן קיין דברי תורה ,אבער זיין גדלות איז געבליבן אן
רבי אברהם זעלבסט איז געווען א גרויסער ת"ח און עושר, אומאפפרעגבארער פאקט דורכאויס אלע דורות ,ווען די גרעסטע גדולי
וואס איז אנטלאפן פון קראקא אין יאר ת"ל צוליב דעמאלטיגע הדור האבן זיך באצויגן צו אים און צו זיינע רייד מיט אן אויסטערלישן
גזירות און פאגראמען קעגן די ארטיגע אידן ,און איז אנגעקומען
צום שטעטל ביסטריך וואס האט זיך געפונען נעבן בארדיטשוב יראת הכבוד.
מיט א טייכל וואס האט אפגעהאקט צווישן זיי ,און ער האט זיין גרויסקייט זעט מען אויך פונעם נאמען וואס מ'האט אים געגעבן
זיך דארט באזעצט .זייענדיג א גדול בתורה האט מען אים – רבי ליבער "הגדול" ,און ער האט געהאט אן אומגלויבליכן אריכות
אויפגענומען צו זיין דער "מגיד" אין שטאט ,א זאך וואס דער ימים פון אומגעפער הונדערט-און-דריי יאר ,זייענדיג בצלילות הדעת
זון רבי ליבער האט איבערגענומען נאך דער הסתלקות פון
זיין טאטן אין יאר תנ"א ,ווען רבי ליבער איז געווען א קנאפער ביז דער לעצטער רגע.
לאמיר זיך אביסל אריינטון אינעם דמות פון דעם מגיד מישרים – און
יונגערמאן פון פיר-און-צוואנציג יאר אלט! פון דעם גרינדער – פון דער שטאט בארדיטשוב ,הגאון המקובל הנפלא
אין יענע יארן איז שוין רבי ליבער געווען וואויל באקאנט אין רבי אליעזר ליבער הגדול זצוק"ל ,און די פילע לעגענדעס וואס דרייען
זיך ארום זיין נאמען און לעבן.
אדר א׳ תשע״ט 36
הרב שמעון שלמה זילבער
בארדיטשוב (עווענטועל האט די שטאט זיך אזוי אן אלט-געמאלענעם בילד פונעם אנגעבליכן דער אומגעגענט אלס דערהויבענער יונגערמאן,
שטארק פארברייטערט ,אז די דאזיגע שול איז אור-אלטן שול פון רבי ליבער הגדול אין וואס פלעגט לעבן אפגעשיידט און אפגעזונדערט
בארדיטשוב פון די שטאטסלייט .ער האט עוסק געווען אין
שפעטער געווען אין צענטער פון שטאט). תורת הנסתר ,און אין צירופי שמות און סגולות,
רבי ליבער האט זיך אויסגעדריקט אויף איינמאל איז רבי ליבער געשטאנען אין גייענדיג אין די וועגן פון זיינע גרויסע זיידעס –
דעם ארט ,אז דאס איז מכוון קעגן דעם "שער וואלד נעבן בוסריך און בארדיטשוב ,און ער די וועלט-בארימטע מקובלים פונעם פריערדיגן
השמים" ,וואו די תפילות גייען גלייך ארויף אין האט דארט געדאוונט מיט א מורא'דיגער דור .און טאקע אזויווי זיינע זיידעס ,האט ער
הימל ,און די שול איז טאקע גערופן געווארן דביקות ווי זיין שטייגער .דער ארטיגער פריץ אויך זוכה געווען צו גילוי אליהו הנביא ,און
"רבי ליבער הגדול'ס שול" ביזן צווייטן וועלטס איז געפארן אין וואלד אויף יאגד ,און אינמיטן אפילו צו דעם אז זיין זיידע דער בעל "מגלה
וועג האט ער זיך אנגעשטויסן אין רבי ליבער. עמוקות" האט זיך אנטפלעקט פאר אים און
קריג. האט ער באפוילן פאר רבי ליבער זיך צו רוקן פון
אינמיטן וועג ,ווייל ער וויל דא דורכפארן .רבי געלערנט מיט אים סתרי תורה.
פרק ב' ליבער איז געווען איינגעזינקען אין זיין דאווענען עס זענען אפילו פארבליבן פון אים עטליכע
און האט ניטאמאל געהערט .דער פריץ איז הייליגע סגולות און שמות אינזין צו האבן פאר
תניא ,רבי געווארן שטארק אויפגעברויזט אויף דעם ספעציפישע מאמענטן ,און זיי זענען געדרוקט
אליעזר "דזשיד'ס חוצפה" ,און האט שטארק אנגעשלאגן געווארן אין ספר "צרור החיים" פון זיינס אן
[ליבער] רבי ליבער מיט זיין רוט ,אבער רבי ליבער האט אייניקל .איינע פון זיי ,א ספעציעלן "פדיון" וואס
הגדול... ער האט מקבל געווען פון אליהו הנביא ,איז
גארנישט געשפירט נאר ווייטער געדאוונט. געווען אן איינגעפירטע מנהג עס דורכצופירן
ווען רבי ליבער האט זיך אריבערגעצויגן צום ווען דער פריץ איז אהיימגעקומען ,איז ער יעדן ערב ראש חודש אין שטאט בארדיטשוב
דערנעבנדן בארדיטשוב ,איז עס טאקע געווען אריינגעפאלן אין בעט און זיך נישט געקענט
א קליינע שטאט אן קיין אידישע איינוואוינער, רירן זיינע הענט און פיס ,זיך וואלגערנדיג ביז'ן קריג.
אבער אדאנק אים איז דאס בליץ שנעל געווארן פאר יסורים .מ'האט שנעל אריבערגערופן דעם אויך אין אויסערליכער אויסזען איז רבי
שטארק בארימט אלס אידישער שטאט ,אזוי דאקטער און ער האט געזאגט אז ס'איז נישטא ליבער געווען גאר א הויכער מענטש – פיל
ווייט אז פאר די קומענדיגע הונדערטער יארן איז וואס צו טון ,און מ'וועט מוזן אראפנעמען זיינע העכער ווי זיינע ארומיגע (וואס דאס איז איין
בארדיטשוב געווען א שטאט מיט איבערוויגנדע הענט און פיס .אינצווישן האט דער ארטיגער מעגליכער אורזאך פארוואס מ'האט אים גערופן
אידישער ארענדאר געהערט פון זיינע באדינער "רבי ליבער הגדול" .אויך איז מעגליך אז מ'האט
אידישע איינוואוינער. וואס עס האט פאסירט מיט אים אויפן וועג ,אז אים אזוי גערופן בדרך כבוד צוליב זיין נאמען
נעבן דער אלטער גרויסער שטאטישער ער האט אנגעשלאגן עפעס א "דזשיד" וואס רבי אליעזר ,און מיר געפונען אין חז"ל אז דער
שול ,וואס איז לויט דער לעגענדע געבויט האט געדאוונט אין וואלד .דער איד האט גלייך תנא רבי אליעזר ווערט צומאל אנגערופן "רבי
געווארן דורכ'ן ארטיגן פריץ ,האט מען געבויט געכאפט אז מ'האט זיך דא פארטשעפעט מיטן אליעזר הגדול") ,און זיין צורה האט געלויכטן
נאך א קלענערע שול וואו רבי ליבער איז געזעצן הייליגן מגיד פון שטאט ,רבי ליבער הגדול, מיט א הימלישער ליכטיגקייט ,מיט גרויסע
טאג און נאכט און געהארעוועט על התורה ועל און איז שנעל געלאפן צום פריץ דערציילן אז ברעמען וואס פלעגן באדעקן זיינע אויגן ,אזש
העבודה ,לערנענדיג תורת הנגלה און תורת מ'דארף גיין איבערבעטן דעם הייליגן ראבינער. ווען ער האט געדארפט זען איינעם פלעגט ער
הנסתר מיט ספעציעלע תלמידים .ווען דער אזוי האבן זיי טאקע געטון ,און רבי ליבער האט אויפהייבן די ברעמען און געבן א בליק ,וואס
הייליגער בעל "קדושת לוי" איז אויפגענומען געזאגט אז ער איז נאר מוחל בתנאי מ'וועט פלעגט אויפציטערן די ביינער ביי דעם וואס
געווארן צו זיין דער בארדיטשובער רב ,האט בויען א גרויסע אידישע שול ביים ארט וואו ער האט אנגעקוקט .ער האט פארמאגט א
ער זיך געלאזט בויען זיין וואוינונג אינעם קלויז ער האט געדאוונט און געכאפט די שלעק. לאנגע דיקע פאטריארכאלישע בארד וואס איז
הארט נעבן דער שול ,און עס איז מסתמא דער דאן האט דער פריץ אויפגעבויט די גרויסע אנגעקומען ביז זיינע לענדן ,צו וואס ער האט
זעלבער ארט וואו רבי ליבער פלעגט לערנען הערליכע שטיינערנע שול ביים עק פון שטאט קיינמאל נישט צוגערירט אלס חשש טאמער ער
וואו עס האט זיך געפונען דער וואלד ,און דאס וועט אויסרייסן איין האר פונעם "דיקנא קדישא".
מיט זיינע תלמידים. האט צוגעברענגט צום אידישן ישוב אין שטאט
רבי ליבער איז געווען א קדוש עליון ,וואס
מ'האט דערציילט אויף אים אז ער איז זוכה צו
גילויים פון הימל .עס איז געווען א באקאנטע ווען רבי ליבער פלעגט דאווענען איז ער
סגולה פאר מענטשן וואס האבן געליטן אויף צוגעקומען צו א מצב פון התפשטות הגשמיות,
די אויגן ,זיך צו קומען טובל'ען אינעם מקוה אז ער פלעגט גארנישט שפירן ארום זיך .טאקע
טהרה פון רבי ליבער .עס ווערט דערציילט אז אויף דעם ווערט דערציילט די וואונדערליכע
אפילו דער הייליגער בעש"ט פלעגט יעדן יאר מעשה איבער דער אידישער קהילה פון
אריבערפארן קיין בארדיטשוב זיך צו טרעפן מיט
רבי ליבער ,און זיך צו טובל'ען אין זיין מקוה. בארדיטשוב:
אדר א׳ תשע״ט 37
| גדול מרבן שמו |
צייט און זיין זיידע האט זיך נישט באוויזן ,און כולל הרכה מאמרים יקרים ונחמדים וחכמה וחסידות אזוי אויך פלעגט רבי ליבער זיך פירן צו מאכן
רבי ליבער האט אריבערגעשיקט זיין זון רבי .ויראת עמים אחודים וצמודים כפתור ופרח מעוקדים "גלגול שלג" ,א זאך וואס ער האט אנגעהאלטן
יחיאל מיכל קיין קראקא צום ציון פונעם זיידן, על פסוקי תנ׳ך ומדרשי חנז״ל כקדושה וכטהרה המה
צו פרעגן פארוואס ער האט אויפגעהערט קומען נאמרים ונם הרכה סיפורים -נאמנים נוראים ונפלאים אויך אין טיפן עלטער אריבער די ניינציג יאר!
צו אים .דער מגלה עמוקות האט אים געזאגט אבער מער פון זיין קדושה און טהרה איז
אז וויבאלד דער בעשטה"ק איז אצינד נסתלק ושיחות צדיקים ומעשיות נפלאים ,וקרושים שכעתיים ער געווען באוואוסט מיט זיין אהבת ישראל
געווארן ,האט מען פארשפארט די מתיבתא און רחמנות אויף יעדן מענטש ,אזש מ'פלעגט
דרקיעא פאר דרייסיג טעג לכבודו ,און דערפאר מזוקקים מאירים כספירים דכרים אמתיים ממקום קדוש זאגן אז ער האט אריינגעלייגט די באוואוסטע
האט ער נישט געקענט אראפקומען לערנען מיט ,יהלכון מפום ממלל רכרכן קדושי.עליונים המהנשמעים. אידישע רחמנות אין דער שטאט "בארדיטשוב",
אים .דער מגלה עמוקות האט אים אנטפלעקט .. .פאתי המלקט חיים.כהרכר,ישעי־דלליבעחאהן■ און עס איז באקאנט אין נאמען פון צדיקים אז
געוואלדיגע סתרי תורה און הויכע כוונות וואס אפילו דער נאמען פונעם שטאט "בארדיטשוב"
זענען בעפאר דעם נאכנישט געדרוקט געווארן, מבארדיט שזב פתנורר בעת בט שערנאביל ..:
און רבי ליבער האט עס פארשריבן ,און דערנאך איז מסוגל מעורר רחמים צו זיין.
איז עס אנגעקומען צו זיין תלמיד רבי ישעי' נדפס כהוצאות הרב המאוה״גוכו׳מרה עזריאל !m -:. זיין גרויסער תלמיד הרה"ק רבי ישעי'
.חיים שליט״א אבד״ק אשעצק ; > • מדינאוויץ זי"ע (זע שפעטער איבער אים)
מדינאוויץ (זע שפעטער). פלעגט צו זאגן ,אז דער אהבת ישראל וואס ער
4־ זעלבסט האט ,איז נאר א ברעקעלע קעגן דעם
פרק ג' אהבת ישראל פון זיין רבי'ן רבי ליבער ,וועלכער
שער-בלאט פון ספר צרור החיים ,פון אן פלעגט יעדע נאכט גיין אין וואלד און זוכן א
פטירתו, אייניקל פון רבי ליבער הגדול ,וואו עס פארבלאנדזשעטע בהמה אדער ציג ,און ער
ביתו אחריו, ווערן געברענגט ד''ת פון רבי ליבער פלעגט עס צוריקברענגען אין שטאט אריין און
שרייען ביים פענסטער פון איר בעה"ב" :דא האט
צוואתו אנקומענדיג אין מארק האט ער געזען ווי
בקודש רבי ליבער שטייט מיט א געוואלדיגן דביקות איר אייער בהמה".
און טאנצט ,און דער בעש"ט האט געזאגט צו
רבי ליבער האט זוכה געווען צו א זיינע תלמידים" :יעצט זאגט מען אויבן אין
וואונדערליכן אריכות ימים פון ארום הונדערט הימל 'קדושה' ,און רבי ליבער זאגט עס מיט דא
און דריי יאר ,און זיין הסתלקות איז אויך פון אונטן" .דאן האט ער זיך געוואנדן צו רבי איבער זיין ספעציעלער פארבינדונג מיט'ן
געווען נאר צוליב זיין מסירות נפש פאר'ן כלל. ליבער און אים געזאגט אז ער דארף איינהאלטן הייליגן בעש"ט ווערן דערציילט נאך לעגענדעס,
ומעשה שהיה כך היה :אין יענער צייט האט זיין צוזאג צו זיין ווייב ,צו האבן א קינד .רבי און איינע פון זיי איז גאר פארבינדן מיט'ן געבורט
אויסגעבראכן א מגיפה אין בארדיטשוב און ליבער האט געענטפערט אז זי איז גערעכט ,און פון זיינס א זון .רבי ליבער איז געווען אן אלטער
דעם אומגעגנט ,און רבי ליבער האט מתפלל איר האט גוט געזאגט און איר האט עס געזאגט איד ווען זיין פלימעניק רבי גרשון שענקער האט
געווען דאס אנצונעמען אויף זיך און אזוי ארום אינעם ריכטיגן מאמענט ,און דאן האט ער זיך אפגעגעבן מיט אים און משמש געווען ,און
אפראטעווען דעם כלל .דאן האט ער גערופן צוגעלייגט עטליכע ווערטער אלס סוד אין די רבי גרשונ'ס שוועסטער האט זיך אפגעגעבן מיט
פיר אידן און זיי איינגעמאלדן אז ער נעמט אויערן פונעם הייליגן בעש"ט ,וועלכער האט זיך פירן די שטוב .ווען זי איז עלטער געווארן האט
אויף זיך צו זיין א כפרה פאר'ן כלל ,און זיי זאלן גלייך נאכדעם אויפגעהויבן און צוריקגעפארן רבי ליבער געלאזט הערן אז ער וויל חתונה האבן
נישט מורא האבן זיך אפצוגעבן מיט אים נאך קיין מעזיבוזש .דאס האט פאסירט אין יאר מיט איר בזיוו"ש ,און ער זאגט איר צו א קינד.
זיין פטירה ווייל קיינער וועט מער נישט ווערן תק"כ ,דאס יאר פונעם בעש"ט'ס פטירה ,ווען ברוב צדקתה האט זי מסכים געווען ,וויבאלד ער
רבי ליבער איז געווען א זקן מופלג איבער די האט איר צוגעזאגט א קינד ,אבער פאקטיש איז
אנגעשטעקט אין דער מגיפה. אדורך צוויי יאר פון זייער חתונה און רבי ליבער
אזוי האט ווירקליך פאסירט ,און אום כ"ח ניינציג יאר! האט ווייטער געלעבט זיין לעבן פון פרישות און
בחשון (אנדערע זאגן כ"ח בתשרי) שנת תקל"א, טאקע גלייך נאך דער פטירה פונעם בעש"ט,
איז דער צדיק נשגב נסתלק געווארן זקן ושבע איז אים געבוירן געווארן זיין זון מזיוו"ש וועמען זי איז נאכנישט געהאלפן געווארן מיט א קינד.
ימים .מ'האט אים באהאלטן אין בארדיטשוב ער האט א נאמען געגעבן יעקב ,זאגנדיג אז ער דאס קומענדיגע מאל וואס דער בעש"ט איז
אינעם אלטן בית החיים .אויף זיין ספעציעל- געט אים א נאמען נאכ'ן בעש"ט (וויבאלד יעקב געווען אין שטאט ,איז זי אריין מיט א קוויטל
גרויסן מצבה האט מען אויסגעקריצט די צום בעש"ט און געוויינט אז זי וויל זוכה זיין צו
פאלגנדע ווערטער" :בשנת תקל"א .ציון קבר און ישראל שטאמען פון זעלבן מקור). א קינד ,און רבי ליבער האט עס איר צוגעזאגט
המת ב ֶד ֶבר ,מגיד מישרים מדבר ,גמר וסבר, עס ווערט דערציילט אז רבי ליבער פלעגט און עס איז דערווייל נישט מקוים געווארן.
חריף ובקי ,חסיד ועניו ,ה"ה המפורסים מ"ו לערנען מיט זיין זיידן דער הייליגער בעל "מגלה דער בעש"ט האט מחליט געווען צו רעדן מיט
אליעזר ליבר ב"מ אברהם ז"ל" ,און מענטשן עמוקות" ,וואס פלעגט זיך אנטפלעקן צו אים פון רבי ליבער דערוועגן ,און איז ארויס פון שטוב
הימל יעדע נאכט .איינמאל איז אדורך א שטיק ארומגערינגלט מיט זיינע תלמידים אויפצוזוכן
רבי ליבער.
אדר א׳ תשע״ט 38
הרב שמעון שלמה זילבער
די אריגינעלע מצבה פון רבי ליבער הגדול בילד געכאפט איבער הונדערט יאר צוריק ,אום תרע''ג ,פונעם אלטן בארדיטשובער בית החיים.
אינעם אלטן בית החיים אין בארדיטשוב, רבי ליבער'ס מצבה איז די הויכע מצבה צורעכטס פונעם בוים
איידער'ן קריג
מיט'ן מאנאסטריטשער חסידות וואס שטאמט ליבער גערופן ,אויף זיין נאמען) ,וואס איז געווען פלעגן כסדר קומען מתפלל זיין ביי זיין ציון.
פון דער ליניצער גזע) .רבי לייבוש'ס איידעם אן איידעם ביי הרה"ק רבי יוסף מיאמפאלע זי"ע, ביים צווייטן וועלט קריג איז די דאזיגע
איז געווען דער ערשטער נאוואמינסקער רבי, א זון פונעם הייליגן זלאטשובער מגיד זי"ע. בית החיים חרוב געווארן – צוזאמען מיט זיין
רבי אליקים געציל האט געהאט צוויי זין וואס לעגענדארער שול ,און נאכ'ן קריג איז עס ליידער
הרה"ק רבי יעקב זי"ע. האבן שוין זעלבסט אנגעהויבן פירן רביסטעווע: פארשוועכט געווארן ווען די קאמוניסטישע
רבי ישראל איז געווען אן איידעם ביים הרה"ק רבי אריה לייבוש מפראסקאראוו זי"ע און אנשטאלטן האבן דאס פארוואנדלט אין א פארק
הייליגן אפטער רב זי"ע ,און פון אים האט זיך ה"י .אבער א צוויי-צענדליג יאר צוריק האט מען
ווייטער אויך געצויגן א חסידישע הויף בן- הרה"ק רבי ישראל מליטשניץ זי"ע. פון פריש אויפגעשטעלט א מצבה ביים מקום
אחר-בן .אויך האט ער געהאט א גאר-בארימטן רבי לייבוש איז געווען אן איידעם ביי רבי מנוחה פון רבי ליבער ,וואס מ'האט געהאט
איידעם הרה"ק רבי מנחם נחום מלויעוו יעקב יחיאל פון קאריץ ,א זון פונעם הייליגן מקובל צוליב א סימן אז עס איז געווען נעבן אן
זי"ע ,דער עלטסטער זון פון הרה"ק רבי אהרן בעל דגל מחנה אפרים ,דער בארימטער אייניקל אלטן בוים ,און היינט צוטאגס געפינט זיך דארט
מטשערנאביל זי"ע (רבי מנחם נחום איז נסתלק פונעם בעש"ט .אזוי ארום איז רבי ליבער געווארן א נייע מצבה מיט א גדר ארום דעם ,וואו אידן
געווארן בחיי אביו ,אבער פון אים שטאמט די א מחותן מיט'ן בעש"ט זעלבסט .רבי לייבוש קומען באזוכן און מתפלל זיין ביים ציון פונעם
האט שפעטער חתונה געהאט בזיוו"ש מיט א
היינטיגע טשערנאבילער דינאסטיע). טאכטער פון רבי משה יהושע פון פיקוב ,א זון צדיק נפלא .
פון אט די צוויי זין פון רבי אליקים געציל פון הגה"ק רבי ישראל פון פיקוב ,א זון פונעם
נכד רבי ליבער הגדול ,קומען אויך ארויס אסאך רבי ליבער האט געהאט א זון רבי יחיאל
צווייגלעך פון אנדערע חסידישע דינאסטיעס, הייליגן בעל קדושת לוי זי"ע. מיכל – וועמען ער האט א נאמען געגעבן נאך זיין
צווישן זיי אדמור"י בית סטרעליסק ,סאווראן, רבי לייבוש זעלבסט האט אנגעהויבן פירן גרויסן עלטער-זיידן ,הגה"ק המקובל רבי יחיאל
לאנצוט ,ראדוויל ,ברעזנא ,באלחוב ,טיסמניץ, רביסטעווע אין שטאט פראסקאראוו ,פון מיכל מנעמירוב זצוק"ל הי"ד – און א זון רבי
לויעוו ,טשערנאביל ,מאגרוב ,מאכניווקא, וועמען עס האט זיך אנגעהויבן ציען א חסידישע יעקב ,און א טאכטער רחל .רבי יחיאל מיכל'ס
סטאלין ,סקווירא ,אוסטראה ,חעלם ,באיאן, דינאסטיע וואס גייט נאך אן ביז'ן היינטיגן טאג, זון רבי שמואל ,האט געהאט א זון מיט'ן נאמען
קאזניץ ,ראשקוב ,טריסק ,חאטין ,מאנאסטריטש דורך זיינס א בן-אחר-בן דער מאנאסטריטשער רבי אליקים געציל ליבערזאהן (וואס מיט דער
(פון די ליניצע גזע) ,פאלטישאן ,סאסוב ,און רבי שליט"א (זיי האבן פארענדערט זייער משפחה נאמען האבן זיך די אייניקלעך פון רבי
פאמיליע נאמען צו "קטן" .און נישט צו פארמישן
נאך .זכר הצדיקים כולם יגן עלינו .
אדר א׳ תשע״ט 39
זענטאיראבן תורה
וועלכערזיצטאגאנצןטאגבבייןהכומ"תלדי?
מערדעטאלןאיבער קולמפעלהחק
דיוויכטיגקייטפון
212-444-9955
קביעותעיתיםבלימוד
הק'ספרחקלישראל קולהלשון 718-906-6400
זעטאינעםחודש'ליכן
גליון'חקלישראל'
MIFAL HACHOK | 991 Willoughby Ave Suite 200 Brooklyn NY 11221 | 718.506.9365 | [email protected]
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Lavlor #4 - Adar A 5779
- 1 - 40
Pages: