ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ เรื่องสารละลาย

ชดุ กจิ กรรมการเรยี นรู ้

โดยใชก้ ระบวนการสืบเสาะหาความรูแ้ บบวฏั จกั รการเรยี นรู ้ 5 ขนั้

เรอื่ ง สารละลาย ชุดท่ี 1

กลมุ่ วิชาวิทยาศาสตร์
หลกั สตู ร ระดบั ประกาศนีบตั รวิชาชีพชนั้ สงู (ปวส.)

พทุ ธศกั ราช 2557

นางสาวทิพกฤตา อินไชย
ตาแหน่งครู คศ.1

วิทยาลยั เทคโนโลยีและการจดั การตากฟ้า อาชีวศึกษาจงั หวดั นครสวรรค์
สานักงานคณะกรรมการการอาชีวศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ

2

ก

คำนำ

ชดุ กิจกรรมการเรียนรูว้ ทิ ยาศาสตร์ เร่ือง สารละลาย กลุ่มวชิ าวิทยาศาสตร์ ระดบั ประกาศนียบัตร
วิชาชีพชั้นสูง (ปวส.) ชุดที่ 1 เรื่อง สารละลาย จัดทำขึ้นเพื่อใช้ประกอบการเรียนการสอน รายวิชา
วิทยาศาสตร์เพื่องานธุรกิจและบริการ รหัสวิชา 3000-1305 โดยเน้นผู้เรียนำ ผู้เรียนได้ศึกษาและ เรียนรู้ด้วย
ตนเองตามลำ ดบั ขนั้ ตอนท่ไี ด้ระบุไว้ในชดุ กิจกรรมการเรียนรู้ สามารถเรยี นรู้ไดอ้ ยา่ งอสิ ระ และพัฒนาตนเองได้
เต็มตามศักยภาพ สอดคล้องกับหลักสูตร ประกาศนียบัตรวิชาชีพชั้นสูง (ปวส.) พุทธศักราช 2557 ที่มุ่งเน้นให
ผเู้ รียนได้รบั การพฒั นาทั้งดา้ นความรู้ กระบวนการคดิ กระบวนสบื เสาะหา ความรู้ และแกป้ ญั หา ความสามารถ
ในการสื่อสาร การตัดสินใจ การนำความรู้ไปใช้ใน ชีวิตประจำวัน ตลอดจนมีจิตวิทยาศาสตร ์คุณธรรมและ
คา่ นยิ มท่ีถูกตอ้ งเหมาะสม

ผู้จัดทำหวังเป็นอย่างยิ่งว่า ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ชุดนี้ จะเป็นประโยชน์ต่อการพัฒนาผู้เรียน และ
ส่งเสริมให้ครูจัดกิจกรรมการเรียนรู้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ และเป็นส่วนสำคัญในการพัฒนา คุณภาพและ
มาตรฐานการศึกษา กลุ่มวิชาวิทยาศาสตร์ใหด้ ียิง่ ขนึ้

ทพิ กฤตา อินไชย

ข 3

สารบญั หน้า

เรอื่ ง ก
ข
คำนำ ค
สารบัญ ง
สารบญั (ต่อ) จ
สารบัญตาราง 7
สารบัญภาพ 8
คำชแี้ จงเกยี่ วกบั ชุดกจิ กรรม 9
แผนผังการใช้ชดุ กจิ กรรมสำหรับนกั ศึกษา 10
จดุ ประสงคร์ ายวชิ า/สมรรถนะรายวิชา/คำอธบิ ายรายวชิ า 13
แบบทดสอบกอ่ นเรียน-หลังเรยี น 14
กระดาษคำตอบแบบทดสอบก่อนเรยี น-หลงั เรียน 17
บตั รเน้อื หาที่ 1 เร่ือง ความหมายและองค์ประกอบของสารละลาย 18
บตั รกิจกรรมท่ี 1 เร่อื ง ความหมายและองคป์ ระกอบของสารละลาย 19
บตั รเนือ้ หาท่ี 2 เร่ือง การละลายของสารในตวั ทำละลาย 21
บัตรกิจกรรมที่ 2 เร่อื ง การละลายของสารในตัวทำละลาย 24
บตั รเน้ือหาท่ี 3 เรอ่ื ง ความเข้มขน้ ของสารละลาย 26
บัตรกจิ กรรมท่ี 3 เร่อื ง ความเข้มขน้ ของสารละลาย 28
บตั รเนื้อหาที่ 4 เรอ่ื ง พลังงานกับการละลายของสาร 30
บตั รกิจกรรมที่ 4 เรอื่ ง พลังงานกับการละลายของสาร 31
บัตรแบบฝึกหดั เรอ่ื ง สารละลาย 32
ภาคผนวก 33
เฉลยแบบทดสอบก่อนเรยี น -หลงั เรียน 34
เฉลยบัตรกจิ กรรมท่ี 1 เรื่อง ความหมายและองค์ประกอบของสารละลาย 35
เฉลยบัตรกจิ กรรมท่ี 2 เร่อื ง การละลายของสารในตัวทำละลาย 36
เฉลยบัตรกิจกรรมที่ 3 เร่อื ง ความเขม้ ขน้ ของสารละลาย
เฉลยบัตรกจิ กรรมท่ี 4 เรอ่ื ง พลังงานกบั การละลายของสาร

ค 4

สารบัญ (ตอ่ ) หน้า

เร่ือง 37
38
เฉลยบัตรแบบฝกึ หดั เร่ือง สารละลาย 39
แบบบันทึกคะแนนชดุ กจิ กรรม ชุดที่ 1 เรอ่ื ง สารละลาย 40
แบบประเมนิ ความพงึ พอใจในการใช้ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ฯ
บรรณานุกรม

ง 5

สารบญั ตาราง หน้า

ตารางที่ 15
15
ตารางที่ 1 ตารางแสดงตัวอย่างสารละลายท่ีมีสถานะเปน็ ของแข็ง 16
ตารางท่ี 2 ตารางแสดงตวั อย่างสารละลายทมี่ ีสถานะเป็นของเหลว
ตารางท่ี 3 ตารางแสดงตวั อย่างสารละลายท่ีมสี ถานะเปน็ แก๊ส

จ 6

สารบัญภาพ หน้า

ภาพที่ 15
21
ภาพที่ 1 สารละลายท่มี ีองค์ประกอบซางมสี ถานะเดยี วกันและมีสถานะตา่ งกัน 22
ภาพท่ี 2 ตัวอย่างสารละลายท่บี อดความเข้มขน้ เปน็ ร้อยละโดยมวลต่อมวล 23
ภาพท่ี 3 ตัวอย่างสารละลายทบี่ อดความเข้มขน้ เปน็ ร้อยละโดยปรมิ าตรต่อปริมาตร 26
ภาพที่ 4 ตัวอย่างสารละลายทีบ่ อดความเข้มขน้ เป็นร้อยละโดยมวลตอ่ ปรมิ าตร
ภาพท่ี 5 การละลายของสารประเภทดูดความร้อนและคายความร้อน

7

คำชีแ้ จงเกี่ยวกบั ชดุ กิจกรรม

ชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้รายวชิ าวทิ ยาศาสตร์ โดยใช้กระบวนการสืบเสาะหาความรู้ แบบวัฏจักรการ
เรียนรู้ 5 ขั้น เรือ่ ง สารและสมบัติของสาร กลมุ่ วชิ าวิทยาศาสตร์ สำหรบั นกั ศกึ ษาระดับประกาศนียบัตรวิชาชีพ
ชั้นสงู (ปวส.) ประกอบด้วยชุดกจิ กรรมการเรยี นรู้ทงั้ หมด 5 ชุด ดงั น้ี

1. ความหมายและสมบัติของสาร
2. สารเนื้อเดียว และ สารเน้ือผสม
3. สารคอลลอยด์ และ สารแขวนลอย
4. สารละลาย
5. สารละลายกรด-เบส
ชดุ กิจกรรมชดุ นี้เปน็ ชุดกจิ กรรมการเรียนรู้ ชุดที่ 4 เรอ่ื ง สารละลาย ใช้เวลาในการเรยี น 8 ชั่วโมง
ชดุ กจิ กรรมชุดน้ีประกอบด้วย
1. คำช้ีแจงเกย่ี วกับชดุ กจิ กรรม
2. คำแนะนำการใช้ชดุ กิจกรรมสำหรบั นักเรียน
3. แผนผังขน้ั ตอนการใช้ชดุ กิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์
4. จดุ ประสงค์รายวชิ า/สมรรถนะรายวิชา/คำอธบิ ายรายวชิ า
5. แบบทดสอบกอ่ นเรียน
6. กระดาษคา ตอบแบบทดสอบก่อนเรียน
7. บตั รเนื้อหา/บัตรกิจกรรม/บตั รแบบฝกึ หดั
8. แบบทดสอบหลังเรียน
9. กระดาษคำตอบแบบทดสอบก่อนเรียน
10. เฉลยแบบทดสอบก่อนเรียน
11. เฉลยแบบทดสอบหลังเรียน
12. เฉลยบัตรกจิ กรรม/บัตรแบบฝกึ หัด
13. บรรณานกุ รม
ชุดกิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์นี้จัดทำขึ้นเพื่อให้นักเรียนใช้ประกอบการเรียนใน ห้องเรียน โดย
ครูผู้สอน เป็นผู้ที่ที่คอยกำกับดูแลและช่วยเหลือ กระตุ้นให้ผู้เรียนเกิดการเรียนรู้ เปิดโอกาสให้นักเรียนได้
แลกเปลี่ยนเรียนรู้ในข้ันตอนการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ ตามแผนการ จัดการเรียนรู้ที่ผู้สอนจัดทำ ขึ้น ผู้ใช้ชุด
กิจกรรมควรศึกษาคำแนะนำในการใช้ชุดกจิ กรรมการเรียนรู้ กอ่ นใช้ทกุ ครั้ง

8

แผนผังแสดงขัน้ ตอนการใชช้ ดุ กิจกรรม

1. อา่ นคำชแี้ จงเกีย่ วกบั ชดุ กิจกรรม/คำแนะนำการใชช้ ดุ กิจกรรม

2. ศึกษาชุดกิจกรรมการเรยี นรูโ้ ดยปฏิบตั กิ จิ กรรม ดังนี้ ไม่ผา่ นเกณฑ์
- ทำแบบทดสอบก่อนเรียน
- ศึกษาบัตรเนื้อหา
- ทำบัตรกิจกรรม
- ทำบตั รแบบฝกึ หดั
- ทำแบบทดสอบหลงั เรียน

3. ตรวจสอบคำตอบแบบทดสอบก่อนเรียน-หลังเรียน บัตรกิจกรรม การประเมินผล
บัตรแบบฝึกหัด จากบัตรเฉลย

4. ศกึ ษาการเรยี นรู้ชดุ ที่ 2 ต่อไป ผา่ นเกณฑ์

9

คำชแี้ จงการใชช้ ดุ กจิ กรรมสำหรบั นกั เรยี น

การเรยี นรู้โดยใช้ชุดกจิ กรรมการเรียนรู้โดยใช้กระบวนการสบื เสาะหาความรู้แบบวัฏจักร การเรียนรู้ 5
ขน้ั เรอ่ื ง สารละลาย กล่มุ วชิ าวิทยาศาสตร์สำหรับนักศึกษา ระดับประกาศนยี บัตรวิชาชีพชน้ั สูง(ปวส.) ชุดที่
1 เรอ่ื ง สารละลาย เพ่ือชว่ ยให้นกั ศึกษาสามารถเรียนได้งา่ ยขึ้น มคี วามรู้ความเขา้ ใจในบทเรยี นดีข้ึน ให้นักศึกษา
ปฏบิ ัตติ ามขน้ั ตอนดว้ ยความซอื่ สัตย์ และตงั้ ใจดงั นี้

1. ให้นักศึกษาแต่ละกลุ่มอ่านคำชี้แจง คำแนะนำและขั้นตอนการเรียนโดยใช้ชุดกิจกรรมการ เรียนรู้
ให้เขา้ ใจก่อนลงมือศกึ ษาชุดกจิ กรรมการเรยี นรู้

2. ศึกษาจุดประสงค์การเรียนรู้ให้เข้าใจชัดเจน เพื่อให้ทราบว่าเมื่อเรียนจบเนื้อหาแต่ละเรื่อง แล้ว
นักศึกษาสามารถเรียนรู้อะไรบ้าง

3. ทำแบบทดสอบกอ่ นเรียน ชุดกิจกรรมการเรยี นรู้ชดุ ที่ 1 เรอื่ ง สารละลาย จำนวน 10 ข้อ ใช้เวลา
10 นาที เพอื่ วัดความรู้พนื้ ฐานของตนเองเกี่ยวกับเรื่องทจี่ ะศึกษา

4. ปฏิบัติกิจกรรมตามข้ันตอน ในชุดกิจกรรมการเรียนรู้ ขณะปฏิบัติกิจกรรมนักศึกษา ร่วมกันแสดง
ความคดิ เห็น ซกั ถามแลกเปลยี่ นเรยี นรู้อย่างมอี ิสระ มเี หตมุ ผี ล ยอมรับฟงั ความคดิ เห็นของคนอืน่ เรียนรู้อย่างมี
ความสุข และสามารถขอคำแนะนำจากครเู มือ่ มปี ญั หาในการปฏิบัตกิ จิ กรรม ไม่ควรดูเฉลยกอ่ นจะ ทำกจิ กรรม
แล้วนักเรียนจะเข้าใจ และ ได้รบั ประโยชน์จากชดุ กจิ กรรมการเรยี นรู้ชุดนี้มากท่สี ดุ

5. เมื่อปฏิบัติกิจกรรมต่าง ๆ เรียบร้อยแล้วให้ตรวจสอบคำตอบได้จากเฉลยบัตรกิจกรรม เฉลยบัตร
แบบฝึกหัด และบนั ทึกผลลง ในแบบบันทกึ คะแนนของนกั เรียน

6. เมื่อศึกษาและปฏิบัติกิจกรรมครบทุกกิจกรรมแล้วให้ทำแบบทดสอบหลังเรียนชุดกิจกรรม การ
เรยี นรู้ชดุ ท่ี 1 เร่ือง สารละลาย จำนวน 10 ข้อ ใช้เวลา 10 นาที เพื่อตรวจสอบความรู้ความเขา้ ใจจากการศึกษา
ชุดกิจกรรมการเรยี นรู้วทิ ยาศาสตร์

7. ตรวจคำตอบจากเฉลยแบบทดสอบก่อนเรียน – หลังเรียน พร้อมบันทึกผลคะแนนที่ได้ เพื่อ
ตรวจสอบความก้าวหน้าทางการเรียน ซึ่งนักศึกษาต้องทำแบบทดสอบหลังเรียนได้ ร้อยละ 70 ข้ันไปจึงจะ
ผ่านเกณฑ์ถ้านักเรียนไม่ผ่านเกณฑ์ตามที่กำหนดให้ทบทวนเน้ีอหา แล้วให้ทำแบบทดสอบหลังเรียนอีกคร้ัง หาก
ผา่ นเกณฑใ์ ห้ศึกษาชุดกิจกรรมการเรียนรู้ชดุ ท่ี 2 ตอ่ ไป

8. หลังจากทำกจิ กรรมเสร็จเรยี บร้อยแล้วให้เกบ็ วัสดอุ ปุ กรณ์ และชุดกจิ กรรมการเรียนรู้ให้ เรียบร้อย

10

จุดประสงคร์ ายวิชา/สมรรถนะรายวิชา/คำอธิบายรายวชิ า

จดุ ประสงคร์ ายวิชา

1. เพื่อให้มีความรู้ความเขา้ ใจเกี่ยวกบั สารละลาย

สมรรถนะรายวิชา

1. แสดงความรู้เก่ยี วกับสารละลาย
2. สำรวจตรวจสอบเกย่ี วกับสารละลายตามกระบวนการทางวิทยาศาสตร์

คำอธบิ ายรายวิชา

ศึกษาและปฏบิ ัติเกีย่ วกบั สารละลายได้

11

แบบทดสอบก่อนเรยี น
ชดุ ที่ 1 เรือ่ ง สารละลาย
จำนวน 10 ขอ้ เวลา 10 นาที

คำช้ีแจง ให้นักศึกษาเลอื กคำตอบที่ถกู ต้องเพียงคำตอบเดียว แลว้ ทำเครอื่ งหมาย  ลงในกระดาษคำตอบ
1. ขอ้ ใดกลา่ วถึงสารละลายไดถ้ ูกต้อง

ก. สารท่ีมีเน้ือสารเหมือนกนั ตลอดทุกสว่ น
ข. สารที่มเี น้อื สารมองดใู ส ไม่มสี ี กลน่ิ รส
ค. สารท่ไี มบ่ รสิ ุทธเิ์ กิดจากสารบริสุทธต์ิ ง้ั แต่ 2 ชนิดมาผสมกัน
ง. สารทมี่ ีจดุ หลอมเหลวตำ่ กว่า 100 องศาเซลเซยี ส
2. นักวิทยาศาสตร์ใชส้ ิ่งใดเป็นเกณฑ์ในการพจิ ารณาวา่ สารใดเป็นตวั ทำละลายในสารละลาย
ก. มปี ริมาณสารอยู่มากและมีสถานะเดยี วกบั สารละลาย
ข. มีประมาณสารอยู่มาก และมสี ถานะตา่ งจากสารละลาย
ค. มีปรมิ าณสารอยู่น้อย และมีสถานะเดียวกบั สารละลาย
ง. มีปริมาณสารอย่นู ้อย และมีสถานะต่างจากสารละลาย
3. มีสารอยู่ 3 ชนิดผสมกันอยู่ สาร ก 30% สาร ข 20% สาร ค 50% สารใดเปน็ ตวั ทำละลาย
ก. สาร ก อยา่ งเดียว
ข. สาร ข อย่างเดียว
ค. สาร ค อยา่ งเดียว
ง. สาร ก และสาร ค
4. ข้อใด ไม่ ส่งผลตอ่ ความสามารถในการละลายของสาร
ก. อณุ หภูมขิ องสาร
ข. ความดัน
ค. ความหนาแน่น
ง. ชนิดของสารละลาย
5. ความเข้มขน้ ของสารละลาย ขึน้ อย่กู บั สงิ่ ใด
ก. ปรมิ าณของตวั ทำละลาย
ข. ปรมิ าณของตวั ถกู ละลาย
ค. สถานนะของตวั ทำละลาย
ง. ชนิดของตัวทำละลาย

12

6. อากาศมีสารใดเปน็ ตัวทำละลาย
ก. ไอน้ำ
ข. แก๊สไนโตรเจน
ค. แก๊สออกซิเจน
ง. แก๊สคาร์บอนไดออกไซด์

7. นำสารชนดิ หนง่ึ ท่มี สี ถานะเป็นของเหลวไประเหยโดยให้ความร้อนแก่สาร ปรากฏว่ามขี องแข็งเหลืออยู่ทก่ี ้น
ภาชนะ ข้อใดสรปุ ได้ถูกตอ้ ง

ก. สารชนิดนเี้ ปน็ สารละลาย
ข. สารชนดิ นี้เปน็ สารบริสทุ ธิ์
ค. สารชนิดนีเ้ ปน็ สารเนอ้ื ผสม
ง. ยงั ไมส่ ามารถสรุปได้
8. นำสารชนดิ หนง่ึ ท่มี สี ถานะเปน็ ของเหลว ไปทดสอบดว้ ยวธิ กี ารตา่ ง ๆ จะต้องไดผ้ ลการทดลอง ตามข้อใด จงึ
จะสรุปไดว้ ่าสารน้ันเป็นสารละลาย
ก. มจี ดุ หลอมเหลวคงที่
ข. อณุ หภมู ิขณะเดือดคงที่
ค. มีช่วงของการหลอมเหลวแคบ
ง. นำไประเหยแห้ง ปรากฏวา่ มีของแข็ง เหลอื อยู่
9. แอลกอฮอล์ 80% โดยปรมิ าตรมีความหมายตรงกบั ข้อใด
ก. สารละลายนั้น 100 ลูกบาศกเ์ ซนตเิ มตรมีเอทิลแอลกอฮอล์อยู่ 80 ลูกบาศกเ์ ซนติเมตร
ข. สารละลายนั้น 100 กรมั มเี อทลิ แอลกอฮอล์อยู่ 80 กรัม
ค. สารละลายนั้น 100 ลูกบาศกเ์ ซนตเิ มตรมเี อทลิ แอลกอฮอล์อยู่ 80 กรมั
ง. สารละลายน้ัน 100 กรมั มีเอทิลแอลกอฮอล์อยู่ 80 ลกบู าศกเ์ ซนติเมตร
10. สารละลาย A ประกอบด้วยทองคำ 20 กรมั ละลายอยู่ในทองแดง 480 กรมั สารละลาย A มีความ
เขม้ ขน้ ร้อยละเท่าใด
ก. 4
ข. 20 ทำแบบทดสอบสแกน
ค. 24
ง. 48 QR code ได้เลยคะ่

13

กระดาษคำตอบ เรือ่ ง สารละลาย

ชื่อ-สกุล........................................................................................เลขที่.....................ระดบั ช้ัน........................

กอ่ นเรียน หลังเรยี น

ข้อ ก ข ค ง ข้อ ก ข ค ง
1 1
2 2
3 3
4 4
5 5
6 6
7 7
8 8
9 9
10 10

สรปุ ผลการเรยี น

ผลประเมิน ก่อนเรยี น หลังเรียน ระดับคณุ ภาพ
คะแนนเต็ม 10 10 -
คะแนนทไ่ี ด้

เกณฑ์การประเมนิ

คะแนน ระดับคณุ ภาพ

9-10 ดมี าก

7-8 ดี

5-6 พอใช้

0-4 ปรบั ปรุง

14

บตั รเนื้อหาที่ 1
เรือ่ ง ความหมายและองคป์ ระกอบของสารละลาย

สารละลาย หมายถึง สารเนื้อเดียวที่ประกอบด้วยธาตุหรือสารประกอบต้ังแต่ 2 ชนิด ขึ้นไปมา
รวมตวั กนั โดยทมี่ ีธาตหุ รอื สารประกอบตัวหนงึ่ เปน็ ตัวทำละลาย สว่ นอีกตัวหนึ่งเปน็ ตวั ละลาย

ตัวอย่างเชน่ นำ้ เชอ่ื ม มีนำ้ เป็นตัวทำละลายและมีน้ำตาลเป็นตัวละลาย ตวั ทำละลายและตัวละลาย
มีมากกว่าหนึ่งชนิดก็ได้ เช่น น้ำอัดลม มีน้ำเป็นตัวทำละลาย และมีสาร หลายชนิดเป็นตัวถูกละลาย เช่น
แก๊สคาร์บอนไดออกไซดน์ ้ำตาล สี สารมกี ลน่ิ หรือน้ำผลไม้

เกณฑ์ท่ีจะกำหนดว่าสารใดเป็นตัวทำละลาย และสารใดเป็นตัวละลายให้พิจารณาจาก ปริมาณ
และสถานะขององคป์ ระกอบ ดงั น้ี

1. ถ้าตัวทำละลายและตัวละลายอยู่ในสถานะเดียวกัน เช่น ของแข็งกับ ของแข็ง ของเหลวกับ
ของเหลว หรือ แก๊สกับแก๊ส จะกำหนดให้สารที่มีปริมาณมากกว่าเป็นตัวทำละลาย และสารที่มีปริมาณน้อย
กวา่ เป็นตัวละลาย เช่น สารละลายเอทิลแอลกอฮอล์ ( แอลกอฮอล์ ล้างแผล) ประกอบด้วย เอทลิ แอลกอฮอล์ซ่ึง
เปน็ ของเหลว 70 % และนำ้ ซง่ึ เป็นของเหลวเหมือนกัน 30 % เนอ่ื งจากเอทิลแอลกอฮอล์มีปริมาณมากกว่า จึง
จดั เปน็ ตัวทำละลาย และนำ้ มปี ริมาณน้อย กว่าจงึ จัดเป็นตวั ละลาย

2. ถา้ ตัวทำละลายและตัวละลายอยใู่ นสถานะต่างกัน เชน่ ของแข็งกับของเหลว เม่ือ ผสมกันแล้ว
สารที่มีสถานะเหมือนกับสารละลาย ให้ถือว่าสารนั้นเปน็ ตัวทำละลาย ส่วนสารที่มี สถานะต่างจากสารละลาย
จัดเป็นตัวละลาย เช่น เกลือ เป็นของแข็ง กับน้ำซึ่งเป็นของเหลว เมื่อรวมกันแล้วเป็นสารละลายที่เรียกว่า
น้ำเกลือ ซึ่งเป็นของเหลว ดังน้ันน้ำมีสถานะ เป็นของเหลว เหมือนกับสารละลายคือน้ำเกลือจึงจัดเป็นตัวทำ
ละลาย ส่วนเกลือซึ่งเปน็ ของแขง็ มี สถานะตา่ งจากสารละลายจึงจัดเปน็ ตัวทำละลาย

15

ภาพที่ 1 สารละลายท่ีมีองค์ประกอบซ่งึ มีสถานะเดียวกนั และมสี ถานะตา่ งกัน
ที่มา : สารละลายออนไลน์

เขา้ ถงึ จาก https://bit.ly/2HydHTe สบื คน้ เมอ่ื 2562

ประเภทของสารละลาย สารละลายมีหลายประเภท หากใชเ้กณฑ์ในการจำแนกจะแบ่ง สารละลาย

ออกเป็น 3 กล่มุ ดังนี้

1. จำแนกตามสถานะของสารละลาย แบ่งเปน็ 3 ประเภท คอื

1.1 ของแข็ง

ตารางท่ี 1 ตารางแสดงตัวอย่างสารละลายท่มี สี ถานะเปน็ ของแข็ง

สารละลาย องค์ประกอบ ตัวละลาย ตวั ทำละลาย

ทองแดง ทองแดง+สงั กะสี สงั กะสี (Zn) ทองแดง(Cu)

นาก ทองคำ+ทองแดง+เงิน ทองคำ+เงนิ (Au)+(Ag) ทองแดง(Cu)

ทองสมั ฤทธ์ิ ทองแดง+ดบี กุ ดบี กุ (Sn) ทองแดง(Cu)

ทองขาว ทองคำ+เงิน+ เงนิ (Ag)+แพลเลเดียม ทองคำ(Au)

แพลเลเดยี ม (Pd)

1.2 ของเหลว

ตารางที่ 2 ตารางแสดงตัวอย่างสายละลายทีม่ สี ถานะเปน็ ของเหลว

สารละลาย องค์ประกอบ ตัวละลาย ตวั ทำละลาย

น้ำเกลือ น้ำ+เกลอื แกง เกลือแกง(NaCl) นำ้ (H2O)

นำ้ ยาล้างตา น้ำ+ยา ยา น้ำ(H2O)

น้ำสม้ สายชู น้ำ+กรดแอซิตกิ กรดแอซติ ิก นำ้ (H2O)

น้ำเชอื่ ม น้ำ+นำ้ ตาล น้ำตาล น้ำ(H2O)

16

1.3 แก๊ส

ตารางที่ 3 ตารางแสดงตัวอย่างสารละลายทม่ี ีสถานะเป็นแกส๊

สารละลาย องคป์ ระกอบ ตวั ละลาย ตัวทำละลาย
ไนโตรเจน
อากาศ ไนโตรเจน+ออกซเิ จน+ ออกซเิ จน+
แก๊สโพรเพน
คาร์บอนไดออกไซด+์ คาร์บอนไดออกไซด์+

อนื่ ๆ อาร์กอน+อน่ื ๆ

แก๊สหงุ ตม้ แกส๊ โพรเพน+แกส๊ แก๊สบวิ เทน

บิวเทน

2. จำแนกตามปรมิ าณของตัวละลาย แบ่งเป็น 2 ประเภท คอื
2.1 สารละลายอ่มิ ตัว (Saturated solution) คอื สารละลายที่ตวั ละลายไม่ สามารถ

ละลายในตัวทำละลายเพ่ิมข้นึ อกี เม่ือตัวทำละลายและอณุ หภูมิคงที่ ซึ่งอาจ เปน็ สารละลายอมิ่ ตวั พอดี หรอื
สารละลายอ่มิ ตวั เหลอื เฟือ ถ้าเพม่ิ ความร้อนให้ สารละลายอิ่มตัวเหลือเฟอื ละลายได้อีก จะได้สารละลายอิ่มตัว
ยิ่งยวด

2.2 สารละลายไมอ่ ่ิมตวั (Unsaturated solution) คือ สารละลายท่ตี ัวละลายยัง
สามารถละลายในตัวทำละลายได้อีก

3. จำแนกตามความเข้มข้น แบ่งเปน็ 2 ประเภท คือ
3.1 สารละลายเข้มขน้ คือ สารละลายทป่ี ระกอบด้วยตัวละลายปรมิ าณมาก มีตวั ทำ

ละลายปริมาณน้อย
3.2 สารละลายเจือจาง คอื สารละลายท่ปี ระกอบด้วยตัวละลายปรมิ าณน้อย มตี วั ทำ

ละลายปริมาณมาก

17

บตั รกิจกรรมที่ 1
เรือ่ ง ความหมายและองคป์ ระกอบของสารละลาย

ช่อื -สกลุ ................................................................................................ ...ชั้น........................เลขท่.ี ..................

คำชแ้ี จง ให้นกั ศกึ ษาระบุส่วนประกอบหรือองค์ประกอบในสารละลายว่าสารใดเป็นตัวทำละลาย สารใดเป็นตัว

ละลาย

สารละลาย สว่ นประกอบ ตัวทำละลาย ตัวละลาย

น้ำเช่อื ม น้ำ

น้ำตาล

ฟวิ ส์ไฟฟ้า บิสมัส 50%

ตะก่ัว 25%

ดีบกุ 25%

นาก ทองแดง 60%

ทองคำ 35%

เงนิ 5%

เหล็กกล้าไรส้ นมิ เหลก็ 74%

โครเมยี ม 18%

นกิ เกลิ 8%

นำ้ เกลือ นำ้

เกลือแกง

น้ำโซดา น้ำ

แก๊สคาร์บอนไดออกไซด์

อากาศ ไนโตรเจน 78%

ออกซิเจน 21%

แกส๊ อื่นๆ 1%

18

บตั รเน้ือหาที่ 2
เร่อื ง การละลายของสารในตัวทำละลาย

สารละลายมีมากมายหลายชนิด สารละลายที่เป็นของเหลวซึ่งรู้จักกันทั่วไปมักมีน้ำเป็นตัวทำละลาย
เช่น การละลายของน้ำตาลทรายในน้ำ เมื่อเติมน้ำตาลลงในน้ำจะเห็นน้ำตาลทรายแพร่ ในน้ำถ้าใช้ช้อนคน
น้ำตาลทรายจะละลายได้อย่างรวดเรว็ เม่อื น้ำตาลละลายหมดกจ็ ะเห็นเป็น ของเหลวใสเป็นเนื้อเดยี วไม่มีตะกอน
มีรสหวานเรียกของเหลวนี้ว่า สารละลายน้ำตาลทราย หรือ น้ำเชื่อมในสารละลายน้ำตาลทรายแทรกอยู่ใูนน้ำ
จนมองไม่เห็นนำ้ ตาลทรายอกี ตอ่ ไป

สมบตั ิในการละลายของสาร
1. ความสามารถในการละลายของสารขึ้นอยกู่ ับชนดิ ของตัวทำละลายและตัวละลาย
2. สารชนิดเดียวกนัละลายในตัวทำละลายต่างชนิดกันได้ต่างกัน เช่น เชลแล็กไม่ละลาย ในน้ำแต่
ละลายในเอทานอล
3. สารตา่ งชนิดกนั ละลายในตัวทลำะลายชนิดเดียวกันได้ตา่ งกนั เชน่ เกลอื แกงละลายใน นำ้ ได้ดีกว่า
สารส้ม
ปจั จัยที่มีผลตอ่ การละลายของสาร
สารละลายต่าง ๆ จะสามารถละลายไดร้ วดเร็วเพียงใด ขนึ้ อยกู่ ับปจั จัยท่ีสำคัญดังนี้
1) อุณหภูมิ (temperature) ถ้าตัวละลายเป็นของแข็ง และตัวทำละลายเป็นของเหลว จะ
สามารถละลายได้ดีเมื่ออุณหภูมิสูงข้ึน เนื่องจากความร้อนจะทำ ให้อะตอมของตัวถูก ละลายเกิดการ
ส่ันสะเทือนอย่างรวดเร็ว ซึ่งช่วยให้เกิดการแตกตัวได้ดี แต่ถ้าตัวละลายเป็นแก๊ส เมื่ออุณหภมูิสูงขึ้นจะละลาย
ไดน้ อ้ ยลง
2) ชนิดของตัวทำละลาย นอกจากน้ำแล้ว ยังมีสารอื่น ๆ อีกมากที่เป็นตัวทำละลาย เช่น
แอลกอฮอล์โพรพานอล ซง่ึ ตัวละลายแตล่ ะชนิดจะสามารถละลายได้ในตวั ทำละลาย ที่ตา่ งกัน
3) ขนาดของตัวละลาย ตัวละลายที่มีขนาดใหญ่จะละลายได้ช้ากว่าตัวละลายที่มี ขนาดเล็ก
เนื่องจากตัวละลายขนาดเล็กมีพื้นที่สัมผัสมากสามารถจับกับอนุภาคตัวทำละลายได้ มากกว่า จึงแตกตัวและ
ละลายไดด้ ีกว่า
4) ความดัน ในกรณีที่ตัวละลายเป็นแก๊ส หากความดันสูงขึ้นจะทำ ให้แก๊สละลายได้ ดีข้ึน เช่น
การละลายของแกส๊ คาร์บอนไดออกไซด์ในน้ำอดลั ม
5) การคน การเขย่า หรือการป่ันเหวี่ยง จะทำให้อนุภาคของตัวทำละลายเคลื่อนที่ เร็วข้ึน
อนภุ าคของตวั ละลายเกดิ การชนกันถ่ขี นึ้ จงึ ทำให้เกดิ การละลายได้ดแี ละเรว็ ข้ึน

19

บัตรกจิ กรรมท่ี 2
เร่อื ง การละลายของสารในตัวทำละลาย

ชอ่ื -สกลุ ...................................................................................ช้ัน...........................เลขท่.ี .............................
คำช้ีแจง ให้นกั เรยี นปฏบิ ตั ิตามข้ันตอน และบนั ทกึ ผลการทำกิจกรรมในแบบบนั ทกึ ผลการทดลอง

วสั ดุอปุ กรณ์และสารเคมี

ลำดับท่ี รายการ จำนวน/กล่มุ
12 cm3
1 นำ้ กลั่น 12 cm3

2 แอลกอฮอล์ 2 ช้อนเบอร์ 1

3 โซเดียมคอลไรด์(เกลือแกง) 2 ช้อนเบอร์ 1

4 สผี สมอาหาร 2 ช้อนเบอร์ 1

5 เชลแล็ก 2 ช้อนเบอร์ 1
8 หลอด
6 ลูกเหม็นบดเป็นผง(แนฟทาลนี ) 4 อนั
2 หลอด
7 หลอดทดลองขนาดกลาง
8 ช้อนตกั สารเบอร์ 1
9 หลอดฉีดยาขนาด 10 cm3

ขัน้ ตอนการทดลอง
1. รินน้ำกลั่นและแอลกอฮอล์ลงในหลอดทดลองขนาดกลางชนิดละ 4 หลอด หลอด ละ 3 cm3 ค่อยๆเติม
โซเดียมคลอไรด์ลงในหลอดทดลองที่ 1 และ 2 หลอดละ 1 ช้อนเบอร ์1 แล้วเขย่า เมื่อโซเดียมคลอไรด์ในแต่ละ
หลอดละลายหมดให้เติมลงไปอีก ทีละช้อนจนไม่ละลายอีกต่อไป เขย่าทุกคร้ังที่เติมสาร นับจำนวนช้อนที่เติม
แล้ว
2. ทำซำ้ 1 แต่เปลี่ยนจากโซเดียมคลอไรด์เปน็ สผี สมอาหาร เชลแลก็ และแนฟทาลีน

ตารางบนั ทกึ ผลการทดลอง 20

ชนดิ ของสาร ปรมิ าณมากที่สุดของสารที่ละลายได้
(จำนวนชอ้ นต่อตวั ทำละลาย3 cm3
1. โซเดยี มคอลไรด์ น้ำ แอลกอฮฮล์
2. สีผสมอาหาร
3. เชลแล็ก
4. แนฟทาลีน

สรุปผลการทดลอง
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

21

บัตรเนื้อหาท่ี 3
เร่ือง ความเข้มข้นของสารละลาย

ความเขม้ ขน้ ของสารละลาย
ในสารละลายใดๆ สัดส่วนของตัวทำละลายและตัวละลายจะไม่คงที่ และสารต่างชนิด กันก็จะมี
ความสามารถในการละลายต่างกัน ปริมาณของตัวละลายที่ละลายในสารละลาย เรียกวา่ ความเข้มข้นของ
สารละลาย
ความเขม้ ขน้ ของสารละลาย เป็นการบอกอตั ราสว่ นของสารละลายทำไดห้ ลายวธิ ี ดังน้ี
1. บอกเป็นร้อยละของตัวละลาย (percent of solute) สามารถแบ่งได้ ดังนี้

1.1 การระบุเป็นร้อยละโดยมวลต่อมวล เป็นการบอกให้ทราบว่าใน สารละลาย 100
หน่วยมตี ัวละลายอยู่กหี่ นว่ ย มวลเดยี วกันปกติหนว่ ยมวล บอกเป็นกรมั เช่น สารละลาย NaCl 10%
โดยมวล หมายความวา่ ใน สารละลาย NaCI 100 กรัมมี NaCl ละลายอยู่ 10 กรมั

ภาพที่ 2 ตวั อยา่ งสารละลายทบ่ี อกความเข้มข้นเปน็ ร้อยละโดยมวลต่อมวล
ท่มี า : สารละลาย (ออนไลน)์

เขา้ ถึงไดจ้ าก http://www.myfirstbrain.com/ สบื ค้นเม่ือ 2562
สามารถคำนวณไดจ้ ากสตู ร

ร้อยละโดยมวลต่อมวล = มวลตัวละลาย x 100
มวลของสารละลาย

22

ตวั อย่างท่ี 1 สารละลายที่ประกอบด้วย NaHCO3 24 กรมั ละลายในน้ำ 150 กรัม จงคำนวณร้อย

ละ โดยมวลของสารละลายน้ี

วิธที า รอ้ ยละโดยมวล = 24 x 100

24+150

= 13.73 % ตอบ

1.2 รอ้ ยละโดยปรมิ าตรต่อปริมาตร เป็นหน่วยที่บอกปรมิ าตรของตัวถกู ละลาย ท่ีมี
อยู่ในสารละลาย 100 หนว่ ยปริมาตรเดียวกัน เชน่ สารละลาย CH3COOH 25% โดยปรมิ าตร หมายความว่า
ในสารละลาย 100 ลกบู าศก์ เซนติเมตร มี CH3COOH ละลายอยู่ 25 ลูกบาศกเ์ ซนติเมตร

ภาพท่ี 3 ตัวอย่างสารละลายทบ่ี อกความเข้มขน้ เปน็ ร้อยละโดยปริมาตรต่อปรมิ าตร
ที่มา : สารละลาย (ออนไลน)์

เขา้ ถงึ ไดจ้ าก http://www.myfirstbrain.com/ สบื คน้ เมอ่ื 2562
สามารถคำนวณได้จากสูตร

ร้อยละโดยปริมาตรต่อปริมาตร = ปริมาตรตัวละลาย x 100
ปรมิ าตรของสารละลาย

ตวั อย่างที่ 2 เม่ือนำเอทานอล ( C2H5OH) 75 ลกูบาศกเ์ ซนติเมตรละลายลงใน นำ้ 350 ลกูบาศก์เซนตเิ มตร

สารละลายที่ไดจ้ ะเข้มขน้ ร้อยละเทา่ ใดโดยปรมิ าตร

วธิ ีทำ รอ้ ยละโดยปริมาตร = 75 x 100

350

= 21.43 % ตอบ

1.3 รอ้ ยละโดยมวลต่อปริมาตร เปน็ หน่วยทบี่ อกถงึ มวลของตวั ถูกทำลายที่ละลาย อย่ใู น
สารละลาย 100 หนว่ ยปริมาตร เชน่ นำ้ เช่อื มมีความ เข้มข้นร้อยละ 20 โดยปรมิ าตร หมายความว่า
สารละลาย 100 ลกบู าศกเ์ ซนตเิ มตร มนี ำ้ ตาลทรายละลายอยู่ 20 กรมั

23

ภาพที่ 4 ตัวอยา่ งสารละลายท่บี อกความเข้มข้นเป็นร้อยละโดยมวลตอ่ ปริมาตร
ท่มี า : สารละลาย (ออนไลน์)

เขา้ ถึงไดจ้ าก http://www.myfirstbrain.com/ สืบค้นเม่ือ 2562
สามารถคำนวณไดจ้ ากสตู ร

ร้อยละโดยมวลตอ่ ปริมาตร = มวลของตวั ละลาย x 100
ปริมาตรของสารละลาย

ตวั อย่างที่ 3 เมื่อละลายดา่ งทับทมิ (KMnO4) 15 กรัม ลงในน้ำ 150 ลกบู าศกเ์ ซนตเิ มตร จะได้

สารละลายทีม่ คี วามเขม้ ขน้ ร้อยละเท่าใดโดยมวลต่อปรมิ าตร

วิธีทำ รอ้ ยละโดยมวลต่อปรมิ าตร = 15 x 100

150

= 10 % ตอบ

2. การบอกความเข้มขน้ เป็นหน่วยอนื่ ๆ แบง่ ออกเปน็ หนว่ ยต่างๆ ดังน้ี
2.1 พพี เี อ็ม (ppm : Parts Per Million) เปน็ การบอกความเข้มขน้ ของตัวละลายในตัวทำ

ละลายล้านส่วน (106)
2.2 พพี บี ี (ppb : Parts Per Billion) เปน็ การบอกความเข้มขน้ ของตัวละลาย ในตวั ทำ

ละลายพันล้านส่วน (109)

24

บตั รกจิ กรรมที่ 3
เรือ่ ง ความเข้มข้นของสารละลาย

ชือ่ -สกุล .....................................................................................................ชั้น..............................เลขที.่ .............
คำชีแ้ จง ให้นกั เรยี นปฏิบัติตามข้ันตอนและบนั ทึกผลการทำกจิ กรรมในแบบบนั ทกึ ผลการทดลอง

วัสดอุ ุปกรณ์และสารเคมี

ลำดับที่ รายการ จำนวน/กลุ่ม
150 cm3
1 นำ้ กลั่น 5 กรมั
2 ชอ้ นเบอร์ 1
2 โพแทสเซยี มเปอรแ์ มงกาเนต (ดา่ งทับทมิ )
1 ใบ
3 โซเดียมคลอไรด์ (เกลือแกง) 1 แทง่
2 หลอด
4 บกี เกอรข์ นาด 250 cm3

5 แทง่ แกว้ คนสาร

6 หลอดฉีดยาขนาด 10 cm3

ข้ันตอนการทดลอง
1. ใสโ่ พแทสเซียมเปอร์แมงกาเนต (ด่างทบั ทิม) จำนวน 5 กรัม ลงในบกี เกอร์ขนาด 250 ลูกบาศกเ์ ซนติเมตร ที่
มีน้ำกลั่นปริมาตร 100 ลกูบาศก์เซนติเมตร จากนั้นคนให้สารละลายเข้ากัน จัดเป็นสารละลายความเข้มข้นต้ัง
ต้น สังเกตสขี องสารละลาย
2. นำหลอดทดลองขนาดกลางจำนวน 4 หลอด เขยี นหมายเลข 1 2 3 และ 4 ตามลำดับ
3. เติมนำ้ กลนั่ ปริมาตร 9 ลูกบาศกเ์ ซนติเมตร ลงในหลอดทดลองที่ 1 2 3 และ 4 ตามลำดับ
4. ใช้หลอดฉีดยาดูดสารละลายในบกี เกอร์ต้งั ต้น ปริมาตร 1 ลกูบาศก์เซนติเมตร ใส่ลงใน หลอดทดลองหลอด
ท่ี 1 เขยา่ ใหส้ ารละลายเข้ากนั สังเกตสีของสารละลาย บันทกึ ผล
5. ล้างหลอดฉดี ยาให้สะอาด จากนน้ั ดูดสารละลายในหลอดทดลองที่ 1 ปริมาตร 1 ลูกบาศกเ์ ซนตเิ มตร ใสล่ งใน
หลอดทดลองหลอดที่ 2 เขยา่ สารให้ละลายเขา้ กนั สังเกตสีของ สารละลาย บันทกึ ผล
6. ทำซ้ำ ข้อ 5 แต่เปลี่ยนจากดูดสารละลายในหลอดทดลองท่ี 1 ใส่ลงในหลอดทดลองที่ 2 เป็นดูดสารละลาย
ในหลอดทดลองที่ 2 ใส่ลงในหลอดทดลองที่ 3 และดดู สารละลายใน หลอดทดลองท่ี 3 ใส่ลงในหลอดทดลองที่ 4
ตามลำดับ

25

ตารางบันทกึ ผลการทดลอง สขี องสารละลายโพแทสเซยี มเปอรแ์ มงกาเนต
ลำดบั หลอดทดลอง
1
2
3
4

สรปุ ผลการทดลอง
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

26

บัตรเนื้อหาท่ี 4
เรอ่ื ง พลังงานกบั การละลายของสาร

เม่อื สารเกิดการเปลีย่ นสถานะและเกดิ การละลาย จะทำให้เกิดการเปล่ียนแปลง พลังงาน แบง่ เปน็ 2
ประเภท ดังน้ี

1. การละลายประเภทคายความร้อน เป็นการละลายของสารที่มีการคายพลังงานออกมาทำให้
สารละลายมีอุณหภูมิสูงข้ึน โดยในขณะที่สารเกดิ การละลาย ตัวละลายท่ี เปน็ ของแข็งจะแยกตัวเป็นอนุภาคเล็ก
ๆ แล้วยึดเหนีย่ วกับอนุภาคของตัวทำละลาย กระบวนการ น้ีเกี่ยวข้องกับพลังงาน คือ พลังงานที่ใช้ในการทำให้
ตัวละลายแยกตัวเป็นอนุภาคเล็ก ๆจะมีค่า น้อยกว่าพลังงานที่คายออกมาขณะที่ตัวละลายยึดเหนี่ยวกับตัวทำ
ละลาย

2. การละลายประเภทดูดความร้อน เป็นการละลายของสารที่มีการดูด พลังงานเข้าไปใช้ทำ ให้
สารละลายมีอณุ หภูมติ ่ำลง โดยในขณะที่สารเกิดการละลาย ตัวละลายที่ เป็นของแข็งจะแยกตัวเปน็ อนุภาคเล็ก
ๆ แล้วยดึ เหนี่ยวกับอนุภาคของตัวทำละลาย กระบวนการ น้ีเก่ียวขอ้ งกับพลังงาน คอื พลังงานทีใ่ ช้ในการทำ ให้
ตัวละลายแยกตัวเป็นอนุภาคเล็ก ๆจะมีค่า มากกว่าพลังงานที่คายออกมาขณะที่ตัวละลายยึดเหนี่ยวกับตัวทำ
ละลาย

ภาพท่ี 5 การละลายของสารประเภทดูดความร้อนและคายความร้อน
ทมี่ า : สารละลาย (ออนไลน)์

เขา้ ถงึ ได้จาก http://www.neutron.rmutphysics.com/ สบื ค้นเมอื่ 2562

27

การเปล่ียนแปลงพลังงานของสารในการละลายของสารสามารถคำนวณไดจ้ ากสูตร
Q = ms ΔT

เม่ือ Q = ปรมิ าณความร้อนของสารละลาย (แคลอรี , Cal)
m = มวลของตวั ทำละลาย (กรัม , g)
s = ความร้อนจำเพาะของตัวทำละลาย (แคลอร/ี กรมั -องศาเซลเซยี ส , Cal/g - °C)
( S ของนำ้ = 1 แคลอรี/กรมั -องศาเซลเซียส)

ΔT = อุณหภมู ิท่เี ปล่ียนไป (°C)
ตวั อย่าง เติมโซเดียมไฮดรอกไซด์ 5 กรัม ลงในน้ำ 30 กรัม อุณหภมู ิ 35 °C ถ้าหลังการละลายมอี ุณหภูมิเพ่ิมขน้ึ
เป็น 65 °C การละลายคร้ังน้ีดูดหรอื คายความร้อนกี่แคลอรี

วธิ ที ำ จาก Q = ms ΔT
Q = 30 x 1 x (65-35)
Q = 30 x 1 x 30
Q = 900 แคลอรี

ดังน้ัน การละลายครั้งน้ีคายพลงั งาน 900 แคลอรี

28

บัตรกิจกรรมที่ 4
เรือ่ ง พลังงานกบั การละลายของสาร

ช่อื -สกุล.............................................................................................ชั้น..........................เลขที่.................
คำชีแ้ จง ให้นักศกึ ษาปฏิบัติตามข้ันตอนและบันทกึ ผลการทำกิจกรรมในแบบบันทกึ ผลการทดลอง

วัสดุอุปกรณ์และสารเคมี

ลำดับที่ รายการ จำนวน/กลุ่ม
80 cm3
1 นำ้ กลนั่
2 ช้อนเบอร์ 2
2 โพแทสเซียมไนเตรต 2 ช้อนเบอร์ 2
2 ช้อนเบอร์ 2
3 โซเดียมไฮดรอกไซด์ 2 ช้อนเบอร์ 2

4 แอมโมเนียมคลอไรด์ 1 แทง่
1 ใบ
5 แคลเซียมคลอไรด์ 4 ใบ

6 แท่งแกว้ คนสาร

7 กระบอกตวงขนาด 100 ลูกบาศก์เซนตเิ มตร

8 บีกเกอร์ขนาด 50 ลูกบาศกเ์ ซนติเมตร

ข้นั ตอนการทดลอง
1. เตมิ นำ้ ากลน่ั ปรมิ าตร 20 ลูกบาศกเ์ ซนติเมตร ใส่ลงในบีกเกอร์ขนาด 50 ลกูบาศกเ์ ซนตเิ มตร วัดอณุ หภูมิ
ของน้ำกลนั่ บนั ทึกผล
2. เติมโซเดียมไฮดรอกไซด์ 2 ชอ้ นเบอร์ 2 ใสล่ งในน้ำกลน่ั จากน้ันใช้แทง่ แก้วคนสารคนให้ สารเกดิ การละลาย
วดั อณุ หภูมิ และบนั ทึกผลลงในสมุด
3. ทำซำ้ ข้อ 1 และ 2 แต่เปล่ียนชนิดของสารจากโซเดียมไฮดรอกไซด์เปน็ โพแทสเซยี มไนเตรต แอมโมเนยี ม
คลอไรด์ และแคลเซียมคลอไรด์ตามลำดับ แล้วบันทกึ ผล

29

ตารางบนั ทึกผลการทดลอง

อุณหภูมขิ องนำ้ ชนดิ ของตัวละลาย

กลั่น(°C) โซเดียม โพแทสเซยี ม แอมโมเนียม แคลเซียมคลอไรด์

ไฮดรอกไซด์ คลอไรด์ คลอไรด์

กอ่ นเติมสาร

หลงั เตมิ สาร

สรุปผลการทดลอง
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

30

บตั รแบบฝึกหัด
เรอ่ื ง สารละลาย

ช่ือ-สกุล.............................................................................................ชัน้ ............................เลขที.่ ..................
คำชี้แจง จากกิจกรรมทนี่ ักศึกษาไดเ้ รยี นรผู้ ่านมาใหน้ ักศึกษาตอบคำถามต่อไปน้ใี ห้ถูกต้อง
1. สารละลาย หมายถึง ...............................................................................................................................
.................................................................................................................... ....................................................
2. เกณฑ์ท่ีจะกำหนดวา่ สารใดเป็นตวั ทำละลายและสารใดเป็นตวั ละลาย ในกรณที ่ีตัวทำละลายและตวั ละลาย
อย่ใู นสถานะเดยี วกัน ให้พิจารณาจาก ..........................................................................................................
........................................................................................................................................................................
3. เกณฑ์ทจ่ี ะกำหนดวา่ สารใดเปน็ ตัวทำละลาย และสารใดเปน็ ตัวละลาย ในกรณีท่ีตวั ทำละลายและตวั ละลาย
อย่ใู นสถานะต่างกนั ให้พจิ ารณาจาก ...........................................................................................................
...................................................................................................................................................... .................
4. ปัจจยั ใดบ้างที่มผี ลต่อการละลายของสาร ..............................................................................................
............................................................................................................................. .........................................
5. ความเข้มข้นของสารละลาย หมายถงึ ....................................................................................................
.................................................................................................. ....................................................................
6. เมอ่ื สารเกดิ การเปลีย่ นแปลงสถานะและเกดิ การละลาย จะทำให้เกดิ การเปลยี่ นแปลงพลงั งานแบง่ เป็น 2
ประเภท ไดแ้ ก่ .............................................................................................................................................
..................................................................................................................................................... .................

31

ภาคผนวก

32

เฉลยแบบทดสอบก่อน-หลงั เรยี น

ข้อที่ คำตอบ

1ค
2ก
3ค
4ค
5ก
6ข
7ก
8ง
9ค
10 ก

33

เฉลยบตั รกจิ กรรมท่ี 1
เร่ือง ความหมายและองคป์ ระกอบของสารละลาย

คำช้แี จง ให้นักศกึ ษาระบุส่วนประกอบหรือองค์ประกอบในสารละลายวา่ สารใดเป็นตัวทำละลาย สารใดเป็นตัว

ละลาย

สารละลาย สว่ นประกอบ ตัวทำละลาย ตัวละลาย

น้ำเชอ่ื ม นำ้ นำ้ นำ้ ตาล

น้ำตาล

ฟิวสไ์ ฟฟ้า บิสมสั 50% บสิ มสั ตะกวั่

ตะกัว่ 25% ดบี กุ

ดบี ุก 25%

นาก ทองแดง 60% ทองแดง ทองคำ

ทองคำ 35% เงิน

เงนิ 5%

เหลก็ กล้าไร้สนิม เหลก็ 74% เหลก็ โครเมยี ม

โครเมียม 18% นิกเกลิ

นิกเกลิ 8%

น้ำเกลอื นำ้ น้ำ เกลือ

เกลอื แกง

น้ำโซดา นำ้ นำ้ ก๊าซคารบ์ อนไดออกไซด์

แก๊สคารบ์ อนไดออกไซด์

อากาศ ไนโตรเจน 78% ไนโตรเจน ออกซิเจน

ออกซิเจน 21% แก๊สอ่นื ๆ

แกส๊ อ่ืนๆ 1%

34

เฉลยบัตรกจิ กรรมท่ี 2
เร่ือง การละลายของสารในตวั ทำละลาย

คำช้ีแจง ให้นักศกึ ษาตรวจผลการทดลองกับแนวทางการบันทึกผลการทดลองท่ีบนั ทกึ ไวใ้ หห้ ลงั จากทำกิจกรรม

ตารางบนั ทกึ ผล

ชนิดของสาร ปริมาณมากที่สุดของสารท่ีละลาย
(จำนวนชอ้ นต่อตัวทำละลาย 3 cm3)
1. โซเดียมคลอไรด์ น้ำ แอลกอฮอล์
2. สีผสมอาหาร 3-
3. เชลแล็ก 5-
4. แนฟทาลีน -3
-4

สรปุ ผลการทดลอง
การละลายของสารขึ้นอยู่กับชนิดของตัวละลาย และตัวทำละลาย คือสารชนิดเดียวกันละลายในตัวทำ

ละลายตา่ งชนิดกันไดต้ า่ งกนั สารตา่ งชนิดกนั ละลายในตัวทำละลายชนิดเดียวกันไดต้ า่ งกนั

35

เฉลยบตั รกิจกรรมที่ 3
เร่อื ง ความเขม้ ข้นของสารละลาย

คำชีแ้ จง ให้นกั ศึกษาตรวจผลการทดลองกบั แนวทางการบันทึกผลการทดลองที่บนั ทกึ ไวใ้ หห้ ลงั จากทำกจิ กรรม

ตารางบันทึกผล

ลำดบั หลอดทดลอง สขี องสารละลายโพแทสเซียมเปอร์แมงกาเนต
1 สมี ่วงเข้ม
2
3 สมี ว่ งอ่อนกว่าหลอดทดลองท่ี 1
4 สีมว่ งออ่ นกว่าหลอดทดลองที่ 1
สีม่วงออ่ นกว่าหลอดทดลองท่ี 3 (สมี ว่ งจางทสี่ ุด)

สรุปผลการทดลอง
สารละลายเข้มขน้ คือ สารละลายทมี่ ีตวั ละลายมาก สารละลายเจอื จาง คือ สารละลายน้อย

36

เฉลยบัตรกจิ กรรมที่ 4
เร่ือง พลังงานกับการละลายของสาร

คำช้ีแจง ให้นกั ศึกษาตรวจผลการทดลองกับแนวทางการบันทกึ ผลการทดลองท่ีบนั ทึกไวใ้ ห้หลังจากทำกจิ กรรม

ตารางบนั ทกึ ผล ชนิดของตัวละลาย
อณุ หภูมิของนำ้
กลั่น(°C) โซเดียม โพแทสเซยี ม แอมโมเนียม แคลเซียมคลอไรด์
ไฮดรอกไซด์
ก่อนเติมสาร ไนเตรต คลอไรด์ 30
หลังเตมิ สาร 30 32
45 30 30

28 27

สรุปผลการทดลอง
การเปล่ยี นแปลงของสารจะมีการเปลยี่ นแปลงพลงั งานความรอ้ นมาเกยี่ วข้องดว้ ยโดยการละลายของ

สารบางชนิด หลงั การละลายมีอณุ หภมู ติ ่ำลง จัดเป็นสารละลายแบบดูดความร้อนลาการละลายของสารบาง
ชนดิ หลังการละลายมอี ุณหภูมสิ งู ข้ึน จดั เปน็ การละลายคายความร้อน

37

เฉลยบัตรแบบฝึกหดั
เร่อื ง สารละลาย

คำช้แี จง จากกิจกรรมทนี่ กั ศึกษาไดเ้ รยี นรผู้ ่านมาใหน้ ักศึกษาตอบคำถามต่อไปน้ีให้ถกู ต้อง
1. สารละลาย หมายถงึ สารเน้อื เดียวทีป่ ระกอบดว้ ยธาตหุ รือสารประกอบตั้งแต่ 2 ชนิดขน้ึ ไปรวมตัวกัน โดยท่ี
มีธาตหุ รือสารประกอบตัวหนงึ่ เป็นตวั ทำละลาย ส่วนอีกตัวหน่ึงเป็นตวั ละลาย
2. เกณฑท์ ่จี ะกำหนดวา่ สารใดเป็นตัวทำละลายและสารใดเปน็ ตวั ละลาย ในกรณีทตี่ วั ทำละลายและตัว
ละลายอย่ใู นสถานะเดยี วกนั ใหพ้ จิ ารณาจาก สารทม่ี ปี รมิ าณมากกวา่ เป็นตวั ทำละลาย และสารที่มปี ริมาณ
น้อยกว่าเปน็ ตัวละลาย
3. เกณฑท์ ี่จะกำหนดว่าสารใดเป็นตัวทำละลาย และสารใดเป็นตวั ละลาย ในกรณที ีต่ ัวทำละลายและตัว
ละลายอยู่ในสถานะตา่ งกัน ให้พิจารณาจาก สารทม่ี ีสถานะเหมือนกับสารละลาย ให้ถอื ว่าสารนน้ั เป็นตวั ทำ
ละลายส่วนสารท่มี สี ถานะต่างจากสารละลายจัดเปน็ ตวั ละลาย
4. ปจั จยั ใดบ้างทม่ี ผี ลต่อการละลายของสาร อุณหภมู ชิ นิดของตัวทำละลาย ขนาดของตัวละลาย ความดัน การ
คน การเขยา่ หรือป่นั เหวายง
5. ความเขม้ ขน้ ของสารละลาย หมายถึง ปรมิ าณของตัวละลายในสารละลาย
6. เมือ่ สารเกิดการเปล่ียนแปลงสถานะและเกิดการละลาย จะทำใหเ้ กิดการเปลี่ยนแปลงพลังงานแบง่ เปน็ 2
ประเภท ได้แก่ การละลายประเภทคายความร้อน และ การละลายประเภทดดู ความร้อน

แบบบนั ทึกคะแนนชดุ กจิ กรรมการเรียนรู้ 38
ชดุ ท่ี 1 เรอ่ื ง สารละลาย
ชอ่ื -สกุล...............................................................
ช้ัน.......................................เลขท่ี.......................

คะแนน กจิ กรรมท่ีประเมนิ แบบฝกึ หัด รวมคะแนน แบบทดสอบ
12 3 4 12 50 ก่อนเรียน หลังเรียน
คะแนนเต็ม 18 5 5 10
คะแนนท่ไี ด้ 10 10
คดิ เป็นรอ้ ยละ

ผลการประเมินการทำกิจกรรมชุดที่ 1  ผ่าน  ไม่ผา่ น

ลงชอื่ ..................................................ผ้ปู ระเมิน
(นางสาวทพิ กฤตา อินไชย)
ตำแหนง่ ครู คศ.1

เกณฑ์การประเมนิ

เกณฑก์ ารประเมินกจิ กรรมและแบบฝึกหัด

ระดับ 4 ร้อยละ 90-100 หมายถึง ดีมาก

ระดับ 3 รอ้ ยละ 70-80 หมายถงึ ดี

ระดบั 2 รอ้ ยละ 50-60 หมายถึง พอใช้

ระดบั 1 รอ้ ยละ 1-49 หมายถึง ปรบั ปรุง

เกณฑก์ ารตดั สินการประเมิน ไดร้ ะดับ 3 ข้นึ ไป ถือวา่ ผา่ น

ระดบั 4 9-10 คะแนน หมายถงึ ดีมาก

ระดับ 3 7-8 คะแนน หมายถึง ดี

ระดบั 2 5-6 คะแนน หมายถงึ พอใช้

ระดับ 1 ต่ำกวา่ 5 หมายถงึ ปรับปรงุ

เกณฑ์การตัดสนิ การประเมิน ไดร้ ะดับ 3 ข้ึนไป ถือวา่ ผา่ น

39

แบบประเมินความพึงพอใจ สแกนQR Codeตรง
ในการใช้ชุดกจิ กรรมการเรยี นรตู้ ามกระบวนการสบื เสาะหาความรู้ (5E) นีเ้ ลยครบั

ชุดที่ 1 เร่อื ง สารละลาย

คำชี้แจง ให้นกั ศกึ ษาทำเครื่องหมาย ✓ ลงในระดบั ความพึงพอใจทต่ี รงกับคามคิดเห็นของนักเรียนพร้อมเขียน

ข้อเสนอแนะที่เปน็ ประโยชนใ์ นการพิจารณาปรบั ปรุงต่อไป

5 หมายถงึ ระดับความพงึ พอใจมากทีส่ ดุ

4 หมายถึง ระดบั ความพงึ พอใจมาก

3 หมายถึง ระดบั ความพงึ พอใจปานกลาง

2 หมายถึง ระดบั ความพงึ พอใจนอ้ ย

1 หมายถงึ ระดบั ความพงึ พอใจนอ้ ยท่สี ดุ

ที่ รายการประเมนิ ระดับความพึงพอใจ

54321

1 การเรียนดว้ ยชุดกิจกรรมการเรยี นรู้ช่วยให้นกั ศกึ ษากระตือรือรน้ ตอ่

การเรยี น

2 ชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้ช่วยให้นักศึกษาเขา้ ใจบทเรยี นเรว็ ข้ึนและ

เข้าใจบทเรียนไดด้ ขี ้นึ

3 การเรยี นรูด้ ้วยกิจกรรมการเรียนรู้ชว่ ยใหน้ กั เรียนมปี ระสบการณ์

กว้างขวางและนำไปประยกุ ต์ใช้ในชวี ิตประจำวันได้

4 ชุดกจิ กรรมการเรียนรชู้ ่วยให้นักเรียนสนกุ สนานกับการเรยี นรู้

5 การเรยี นดว้ ยกิจกรรมชุดกจิ กรรมการเรยี นรฝู้ ึกให้นักเรยี นมีความ

รับผิดชอบในการเรยี นรแู้ ละมีวินัยในตนเอง

6 ชุดกิจกรรมการเรยี นรู้เปดิ โอกาสให้ผู้เรยี นศกึ ษาด้วยตนเองทำให้มี

ทักษะในการแสวงหาความรู้

7 เปดิ โอกาสให้ผู้เรยี นกระทำกจิ กรรมดว้ ยตนเองเปน็ ขัน้ ตอนและไดร้ บั

ประสบการณืตรง

8 ชดุ กิจกรรมการเรียนรู้ชว่ ยให้นกั เรยี นได้เรียนรรู้ ว่ มกับผู้อืน่

9 ชดุ กจิ กรรมการเรยี นรชู้ ว่ ยสรา้ งบรรยากาศในการเรียนใหเ้ ปน็ ท่ีพงึ

พอใจของนกั เรยี น

10 การเรียนดว้ ยกจิ กรรมการเรยี นรู้ส่งงเสริมให้นกั เรียนไดท้ ำกิจกรรม

ฝึกทักษะกระบวนการวทิ ยาศาสตร์

40

บรรณานุกรม

ธงชัย พานิชสติ ิ. วิทยาศาสตร์เพอ่ื งานธุรกิจและบริการ. กรุงเทพฯ:แม็คเอ็ดดเู คช่นั , 2559.
สุเทพ สขุ เจรญิ . วิทยาศาสตร์เพอ่ื งานไฟฟา้ และการส่ือสาร. กรุงเทพฯ: เอมพันธ,์ 2559.

สืบคน้ ออนไลน์
วกี พิ ีเดียสารานุกรมเสรี (ออนไลน์) เขา้ ถงึ จาก https://bit.ly/2ue9RLL สืบค้นเมอ่ื 2562
คลงั ความรู้ SicMath (ออนไลน)์ เขา้ ถึงจาก https://bit.ly/39MZKfX สบื ค้นเม่ือ 2562
วิกิตำรา (ออนไลน)์ เข้าถึงจาก https://bit.ly/38UU97e สืบคน้ เมื่อ 2562

41