สะบ้าย้อย - จำปาดะไร้เมล็ด "โต๊ะยาวอ"

ศูนย์ส่งเสริมการเรียนรู้อำเภอสะบ้าย้อย ศูนย์การเรียนรู้ตำบลจะแหน ทีมงานดำเนินเรื่อง ผู้ให้ข้อมูล/เล่าเรื่อง : นางสาวยามีละ บูลัด : นางสาวฮาสือนะ บูลัด เขียนเรื่อง : นางสาวรุสนาณี ลือแบเต๊ะ ทีมสนับสนุน : นางสาวนูรีฮัน มะแซ ทีมสนับสนุนระดับสถานศึกษา ผู้นำชุมชน : นายกูดุสดี ขะเดถาวร กำนัน ตำบลจะแหน ผู้อำนวยการ สกร.อำเภอสะบ้าย้อย : นายศิริพงค์ บัวแดง ทีมสนับสนุนระดับหน่วยงาน ผู้อำนวยการสำนักงาน สกร.จังหวัดสงขลา รองผู้อำนวยการสำนักงาน สกร.จังหวัดสงขลา : นางเกษร ธานีรัตน์ : นางสาวบุปผาชาติ เรืองกูล

ศูนย์ส่งเสริมการเรียนรู้อำเภอสะบ้าย้อย ให้ความสำคัญกับ การศึกษาของเด็กและเยาวชนประชาชนที่อยู่นอกระบบการศึกษา ที่มีกลุ่มเป้าหมายเป็นจำนวนมาก ซึ่งเป็นภารกิจหลักในการส่งเสริม การเรียนรู้ตลอดชีวิต โดยเฉพาะ ในพื้นที่ 3 จังหวัดชายแดนใต้ และ 4 อำเภอของจังหวัดสงขลาเป็นพื้นที่ที่มีความหลากหลายทาง วัฒนธรรม มีเรื่องราวทางประวัติศาสตร์อันยาวนานนับหมื่นปี มีชนเผ่า มีชนชาติพันธุ์ มีวิถีชีวิต มีตำนาน เรื่องเล่า ตลอดจน ภูมิปัญญาที่ยังเหลืออยู่ สามารถเป็นมรดกถ่ายทอดให้แก่เยาวชนคน รุ่นใหม่บนแผ่นดินนี้อันเป็นพื้นที่อุดมสมบูรณ์ มีความหลากหลายทาง ชีวภาพ พันธุกรรมพืชตลอดจนสายพันธุ์มนุษย์ การได้รวบรวมเรื่องราว วรรณกรรมชุมชน ในพื้นที่อำเภอ สะบ้าย้อย จังหวัดสงขลา จากเรื่องเล่าของท้องถิ่นมาสู่การอ่าน สร้างการรับรู้ในอดีตมาเป็นบทเรียนในการอยู่ร่วมกันอย่างสันติและ เป็นแนวทางการขับเคลื่อนไปสู่ความเจริญยิ่งขึ้นในพื้นที่เพื่ออนาคตที่ ดีกว่า ศิริพงค์ บัวแดง ผู้อำนวยการศูนย์ส่งเสริมการเรียนรู้อำเภอสะบ้าย้อย

6 คุณอยู่นี่รู้ไหมอะไรเด่น คุยเล่นเล่นพูดมาจะประสาน คนเขาเล่าบอกมาเมื่อวันวาน เขาเล่าขานจำปาดะไร้เมล็ดไง ปลูกต้นแรกที่ใดใครรู้แน่ ที่จะแหนใช่ไหมช่วยแจ้งขาน คนที่ปลูกชื่อเสียงเลื่องลือนาม ทุกวันวานมีข่าวนั้นออกไป ไร้เมล็ดของแท้ดีนักหนา เนื้อก็หนาเปลือกบางไม่สงสัย เขานำค้นมาปลูกจากที่ใด จนใครใครเขาพากันร่ำลือ จำปาดะที่ว่าแน่อยู่ที่นี่ เพราะเขามีวิธีปลูกที่แตกฉาน ตอนกิ่งปลูกติดตามาช้านาน วิชาการผลิตผลจำปาดะไร้เมล็ด

1 จำปาดะไร้เมล็ดโต๊ะยาวอ ประวัติชุมชน บ้านมุนี สภาพพื้นที่ในหมู่บ้าน บ้านมุนี มีคลองน้ำใส ไหลผ่าน มีจุดน้ำลึกที่สุดและนิ่งที่สุด ซึ่งเป็นที่รู้จักกัน ทั่วไปว่า “ลูโบอานิง” เป็นภาษายาวี แปลว่า น้ำลึก และนิ่ง ต่อมาเพี้ยนเป็นมุนี

2 พื้นที่บ้านมุนีทั้งหมด 4,640 ไร่ อาณาเขต ทิศเหนือ จดหมู่ที่ 4 วังโอ๊ะ ทิศใต้ จดหมู่ที่ 3 บ้านลูโบะปังยัง เขต อำเภอกาบัง จังหวัดยะลา ทิศตะวันออก จดหมู่ที่ 5 จะแหน ทิศตะวันตก จดหมู่ที่ 2 บ้านตราย ลักษณะภูมิประเทศ บ้านมุนี มีลักษณะภูมิประเทศ เป็นที่ราบสูง เนินเขา ลักษณะดินเป็นดินร่วนปนทราย พื้นที่ส่วน ใหญ่ใช้ทำเกษตรกรรม เช่น ทำสวนยางพารา ผลไม้ ทำนา และที่อยู่อาศัย มีแหล่งน้ำที่สำคัญไหลผ่าน หมู่บ้าน คือ คลองน้ำใส ซึ่งไหลมาบรรจบกับคลอง น้ำขุ่นกลายเป็นแม่น้ำเทพา

3 จำปาดะไร้เมล็ด จำปาดะไร้เมล็ด คือ จำปาดะพันธุ์พื้นเมือง เกิดจากการกลายพันธุ์ของจำปาดะมีเมล็ดเป็น จำปาดะเมล็ดลีบ เรียกกันติดปากว่า จำปาดะไร้เมล็ด ถูกค้นพบเมื่อประมาณปี 2520 ที่บ้านมุนี อำเภอสะบ้าย้อย จังหวัดสงขลา

4 ต้นกำเนิด จำปาดะไร้เมล็ดต้นแรก ค้นพบที่ บ้านเลขที่ 8 บ้านมุนี บริเวณป่าไผ่ใกล้กับถนนสาย ยะหา – สะบ้าย้อย หมู่ที่ 4 ตำบลจะแหน อำเภอ สะบ้าย้อย จังหวัดสงขลา

5 จำปาดะไร้เมล็ด เดิมมีเมล็ดเช่นเดียวกับ จำปาดะทั่วไป เจ้าของเดิมชื่อว่า โต๊ะยาวอ หรือ นายยะวอ เดสะโสะ (เกิดปี 2462 เสียชีวิต 2529) คาดว่าจำปาดะต้นนี้ นายสาเมาะ เดสะโสะ บิดาของ นายยาวอ เป็นคนปลูก และใช้เป็นที่ล่ามช้างภายหลัง ถูกช้างเสียดสี ทำให้ต้นโค่นล้มลง ต่อมาไม่นาน ต้นจำปาดะได้แตกแขนงจากโคนต้นเดิมขึ้นมา 2 กิ่ง กลายเป็นต้นใหม่ 2 ต้น ส่วนต้นเดิมถูกตัดเหลือเพียง ตอไม้เมื่อต้นใหม่ออกผลก็กลายพันธุ์เป็นจำปาดะ เมล็ดลีบ แต่ยังไม่เป็นที่รู้จักของคนทั่วไป

6 ต่อมาประมาณปี 2520 มีเจ้าหน้าที่กรม ทางหลวง สายยะหา-สะบ้าย้อย บังเอิญเก็บจำปาดะ กิน ปรากฎว่าเป็นจำปาดะเมล็ดลีบ ชาวบ้านเรียกว่า “จำปาดะโต๊ะยาวอ” ตามชื่อเจ้าของต้นจำปาดะ

7 เมื่อปีพ.ศ. 2532 ได้มีการจัดงานเทศกาลผลไม้ มีการประกวดจำปาดะดังกล่าวแต่ก็เรียกกันว่า จำปาดะไร้เมล็ด ถ้านับอายุถึงปัจจุบัน จำปาดะต้น กำเนิดก่อนกลายพันธุ์อายุไม่ต่ำกว่า 100 ปี ส่วนต้น ใหม่(กิ่ง) ที่ให้ผลกลายพันธุ์คาดว่าอายุประมาณ 60 ปี ขณะนี้ยังให้ผลผลิตอยู่เกือบทุกปี

8 จำปาดะไร้เมล็ด จำปาดะไร้เมล็ด เป็นจำปาดะพันธุ์ท้องถิ่น ใน พื้นที่อำเภอสะบ้าย้อย จังหวัดสงขลา มีผลขนาดใหญ่ รูปทรงรี มีเนื้อมาก เมล็ดลีบ ออกผลผลิตปีละ 1 ครั้ง ในช่วงเดือน สิงหาคมของทุกๆปี ชาวบ้านจึงให้ชื่อพันธุ์ นี้ว่า “จำปาดะไร้เมล็ด”

9 เรื่องน่ารู้เกี่ยวกับจำปาดะ ชื่อวิทยาศาสตร์ : Artocarpus integer Merr. ชื่อวงศ์ : Moraceae ชื่อสามัญ : Champedak ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ต้น เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง ต้นทรงพุ่ม ที่มี ความสูงประมาณ 20 เมตร เปลือกลำต้นมีสีน้ำตาล ปนเทา มียางสีขาวขุ่น โดยจะออกผลตามลำต้นและ ตามกิ่ง ใบ ใบคล้ายรูปไข่ มีเกสรเขียวเป็นมัน และ มีขนเล็ก ๆ สีน้ำตาลอยู่บนใบ ใบยาวประมาณ 5-12 เซนติเมตร กว้างประมาณ 2.5 - 12 เซนติเมตร ดอก ดอกตัวผู้คล้ายทรงกระบอก มีขนาด ประมาณ 3 -3.5 เซนติเมตร ก้านยาวประมาณ 3-6 เซนติเมตร ดอกมีสีขาวหรือสีเหลือง ส่วนดอกตัว เมียมีจะขนาดประมาณ 1.5 เซนติเมตร และเกสรตัว เมียจะมีขนาด 3-6 เซนติเมตร

10 ผล คล้ายรูปทรงกระบอก ขนาดตั้งแต่ 20 - 35 เซนติเมตร กว้างประมาณ 15 เซนติเมตร ผลอ่อนจะมีสีน้ำตาลปนเหลือง ผลอ่อนเปลือกจะแข็ง มียางมาก ส่วนผลสุกจะเปลือกนิ่มและมียางน้อยลง เนื้อมีกลิ่นหอมแรง เนื่องจากจะมีสารประกอบ พวกอัลดีไฮต์เนื้อในมีสีเหลือง มีรสชาติหวาน การปลูกและการดูแลต้นจำปาดะ จำปาดะ เป็นผลไม้ที่ปลูกง่ายมากในภาคใต้ เนื่องจากชอบความชื้นและฝนตกชุก สามารถปลูก แซมกับไม้ชนิดอื่นได้ดี เพราะในช่วงที่จำปาดะต้นเล็ก จะสามารถอาศัยร่มเงาต้นอื่นได้ 1. ขุดหลุมกว้าง ยาว ลึก 30 เซนติเมตร ให้มี ขนาดห่างประมาณ 6X6 เมตร ใช้ต้นพันธุ์ที่สูง ประมาณ 80 เซนติเมตรเเละรองก้นหลุมด้วยปุ๋ยคอก หรือปุ๋ยหมักผสมคลุกเคล้ากันบนดิน หลังจากนั้นทิ้งไว้ ประมาณ 3-4 สัปดาห์จึงนำต้นพันธุ์มาปลูกได้

11 2. เมื่อจำปาดะติดลูกขนาดเท่าหัวแม่มือ ใส่ปุ๋ย โดยหว่านรอบๆ โคนต้น ตัดแต่งผลเเละเลือกผลที่มี ความสมบูรณ์ไว้ หากกิ่งไหนมีผลเยอะก็ควรตัดออก เพื่อลดการแย่งอาหารในระหว่างลูกรวมทั้งช่วยให้ผลมี ขนาดสมบูรณ์ 3. ควรตัดแต่งทรงพุ่มอย่างน้อยปีละครั้ง เพื่อให้ทรงพุ่มโปร่ง แสงแดดส่องถึงรวมทั้งช่วยลดการ เกิดโรคและแมลง เเละถ้ากิ่งไหนที่ถูกลมพัดฉีกควรตัด แต่งออกเพราะจะมีโอกาสที่จะเกิดเชื้อราที่รอยแผล

12 การป้องกันแมลงวันทองโดยการห่อผล ศัตรูของผลจำปาดะคือ โดยส่วนใหญ่จะเป็น แมลงวันทอง ที่จะเจาะผลเพื่อวางไข่ ทำให้ผลผลิต เสียหายการแก้ปัญหาที่ดีที่สุดในการป้องกันคือการห่อ ผล โดยใช้ถุงพลาสติกสีดำห่อ จะช่วยให้ผลมีสีสวยกว่า เมื่อเทียบกับการห่อผลโดยใช้ถุงพลาสติกสีขาว เนื่องจากทึบแสง แต่การห่อด้วยวัสดุใดๆ ไม่มีผลต่อ รสชาติของจำปาดะ ที่มา : https://www.kroobannok.com/3623

13 สำนักงานส่งเสริมการเรียนรู้จังหวัดสงขลา ศูนย์ส่งเสริมการเรียนรู้อำเภอสะบ้าย้อย ผู้ทรงคุณวุฒิ นางสาวยามีละ บูลัด บรรณาธิการ นางสาวยุพาวดี ชูศิริ บรรณารักษ์ นางกุลชญา กุลถิรวงศ์ ครู คำประพันธ์ นางอุทัยวรรณ ทองโอ่ ครูอาสาสมัครฯ รูปเล่มและภาพประกอบ นางสาวรุสนาณี ลือแบเต๊ะ ครูอาสาฯ ศรช. นายราวี โต๊ะมอง ครู นางสาวนูไรมี เฆดา ครูอาสาฯปอเนาะ จัดพิมพ์ ศูนย์ส่งเสริมการเรียนรู้อำเภอสะบ้าย้อย สำนักงานส่งเสริมการเรียนรู้จังหวัดสงขลา พ.ศ. 2567

14