ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ οταν μιλαει το σωμα (μορφ).

Ζήση Κατσαρίκα

ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ

ΟΤΑΜ ΜΙΛΑΕΙ ΤΟ ΣΩΜΑ
Ανθρωπολογικές μελέτες

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
ΑΝΘΡΩΠΟΜΕΤΡΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ

που αποδεικνύουν την αρχέγονη ευρωπαϊκή τους ρίζα

Ξάνθη1 2018

"Σπάνια επιστήμονας ένοιωσε τόση περηφάνια για
ένα λαό που μελέτησε όσο εγώ για τους
Σαρακατσάνους.

Αλλά ας πάρουμε μαζί τον μίτο να δούμε ποιοι
είναι οι Σαρακατσαναίοι και πώς φτάσαμε στα
συμπεράσματα που ακολοθούν."

Άρης Ν. Πουλιανός
Αθήνα 1993

"Σπάνια ένας Σαρακατσάνος ένοιωσε τόση
περηφάνια όση εγώ, για τις ρίζες του μελετώντας
,το έργο ενός τόσο μεγάλου επιστήμονα όπως ο Α.
Πουλιανός.
Αν είχαμε έστω έναν ακόμα Πουλιανό και δεν
κυνηγούσαμε και αυτόν που έχουμε , δεν
χρειαζόταν να βάλουμε την ψυχή μας να μιλάει, θα
μιλούσαν μόνο τα στοιχεία τα οποία στην πορεία θα
δούμε να παραθέτει".

Ζήσης Π. Κατσαρίκας
Ξάνθη 2018

2

Άνθρωποι, στον χώρο που εμείς σήμερα καλούμε Ελλάδα αλλα και

ευρύτερα από αυτόν, υπάρχουν εδώ και εκατομμύρια χρόνια. Οι

άνθρωποι αυτοί ήταν αυτόχθονες και κινούνταν σε έναν ευρύτερο

χώρο χωρίς μόνιμη κατοικία για τις ανάγκες της διαβίωσης τους

(αναζητώντας καλύτερους τόπους). Καθώς επίσης, για τις ανάγκες

της ασφάλειας των διαφόρων ομάδων που συγκροτούσαν, όταν αυτές

απειλούνταν από πολέμους, η εκτοπίζονταν, από διάφορα άλλα

ισχυρότερα φύλα, η ομάδες.

Οι άνθρωποι αυτοί όπως θα δούμε και αναφέρει ο μεγάλος

καθηγητής ανθρωπολογίας και παλαιοντολογίας Άρης

Πουλιανός δεν ήρθαν ούτε από τα Ιμαλάια, λίγες χιλιετίες πριν, ούτε

από την Αφρική, όπως κάποιοι, με διάφορες θεωρίες αναφέρουν.

Οι Σαρακατσάνοι ως ένα κομμάτι αυτών των ομάδων ήταν

αυτόχθονες κάτοικοι του Ελληνικού χώρου, μετακινούνταν

(νομαδισμός1), σε όλη την Ηπειρωτική Ελλάδα και την χερσόνησο του

Αίμου για τις ανάγκες της κτηνοτροφίας την οποία αποκλειστικά και

κύρια μόνο αυτοί ασκούσαν από την νεολιθική ακόμα εποχή.

Γενική ήταν η βεβαιότητα των αρχαίων Ελλήνων ότι οι Πελασγοί

υπήρξαν οι πρώτοι κάτοικοι της Ελλάδος για αυτό και ονομάζονταν

αρχικά "Πελασγία"

"της νύν Ελλάδος πρότερον δε Πελασγίης καλευμένης της αυτής

ταύτης" Ηροδ.Β΄56.

"Πολλές λέξεις της σημερινής Ελληνικής, είναι στην πραγματικότητα

πρελληνικαί, λείψανα της Πελασγικής"…. λέει στον πρόλογο του

βιβλίου του Ιάκωβου Θωμόπουλου "ΠΕΛΑΣΓΙΚΑ" ο Αρχιμ. Ειρηναίος

Δεληδήμος

Οι Σαρακατσάνοι όπως θα δούμε αποτελούν , γλωσσολογικά,

ανθρωπολογικά, ιστορικά ένα κομμάτι (ομάδα) Πελασγών οι οποίοι

λόγο της απομόνωσης τους σε απρόσιτες περιοχές ένεκα της

κτηνοτροφικής τους ενασχόλησης, της ενδογαμικότητας και της

κλειστής τους κοινωνίας, έμειναν στους αιώνες, κιβωτός που

φυλάσσονταν τα χαρακτηριστικά της Ελληνικής φυλής αναλλοίωτα.

Προσπάθησα να παρουσιάσω όλες τις απόψεις για την καταγωγή των

Ελλήνων, των Πελασγών και των Σαρακατσάνων, πριν καταλήξω σε

συμπεράσματα τα οποία οδηγούν με ασφάλεια στην Πρωτοελληνική

1 Οι νομάδες, είναι μέλη μιας κοινότητας ανθρώπων που ζουν σε
διαφορετικές τοποθεσίες και κινούνται από το ένα μέρος στο άλλο. Μεταξύ
των διαφόρων τρόπων που σχετίζονται οι νομάδες με το περιβάλλον,
αναφέρονται ο κυνηγός, ο τροφοσυλλέκτης, ο ποιμένας νομάδας, ο αλιεύς ή
ο «σύγχρονος» περιπατητής νομάδας.

3

Πελασγική καταγωγή των Σαρακατσάνων όπως θα δει ο

αναγνώστης.

Πολύτιμος φίλος, σύμβουλος, συνεργάτης και ανεξάντλητη πηγή ο

εξαίρετος (εμπειροτέχνης και αυτός) ερευνητής Βασίλης Μόλαρης.

Μόνη μας διαφωνία αυτή της Βυζαντινής περιόδου των

Σαρακατσάνων την οποία εγώ υποστηρίζω ότι ακλούθησαν ως

Πελασγικό φύλο σύμφωνα και με μαρτυρίες αλλα και θρύλους και

εκείνος διαφωνεί. Θεωρώ ότι αν όχι όλοι οι Σαρακατσάνοι, σίγουρα

όμως οι πολίτες Σαρακατσάνοι έχουν βαθειά σχέση με το Βυζάντιο

και την "πόλη" Μία μικρή επίσης θεωρώ διαφωνία την ερμηνεία του

ονόματος την οποία εγώ στηρίζω (κάτι το οποίο συνέβαινε) στην

περιοχή διαβίωσης τους στις "σάρες" και τα "κάσια" της Πίνδου.

Ο Β. Μόλαρης αποδίδει την προέλευση στη ρίζα ΣΑΡ και ΚΑΤΣ για

την μεν ρίζα ΣΑΡ ότι είναι η εξέλιξη του Πελασγικού ΕΛ = βουνό

ΣΑΡΑ, αποκαλείται το βουνό και το ΚΑΤΣ από το ΚΑ,ΚΑΣ,ΚΑΤΣ =

σταυρός.

Η λέξη Σαρακατσιαναίοι δηλώνει τους ορεσίβιους καλυβήτες ,
αυτούς που ζούν στις Κατσούλες ( κατσουλοκάλυβα) . Σάρες τα ψηλά
βουνά ,συνεπώς οι ορεσίβιοι. Σαρα + κατσ(ουλ)ιάνοι - Σαρακατσιάνοι
, και με την κατάληξη -ναίοι που είναι πανάρχαια και υπάρχει σε
επιγραφή στους Δελφούς, και δηλώνει το γένος έχουμε το
Σαρακατσιαναίοι.
Χωρίς να απορρίπτω την δική του εκδοχή υποστηρίζω την εκδοχή
μου ως δηλωτικό προέλευσης από τις ΣΑΡΕΣ και τα ΚΑΣΙΑ της
Πίνδου
ΣΑΡΑ-ΚΑΣΙ-ΑΝΟΣ  ΣΑΡΑΚΑΣΙΑΝΟΣ --> ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΣ
Κάτι το οποίο συνέβαινε τις εποχές εκείνες και αυτοί που
κατοικούσαν κάπου, έπαιρναν το όνομα τους, από τα
χαρακτηριστικά της περιοχής.
Για παράδειγμα, οι Οξωναίοι (άνθρωποι της οξιάς) και οι Κροκαίοι
(άνθρωποι του κρόκου δηλ. ζαφοράς), ακόμη και αν ήταν κομμάτι,
κάποιου ίδιου φύλου.
Κοιτίδα των Σαρακατσαναίων ήταν η οροσειρά της κεντρικής και
νότιας Πίνδου, των διακλαδώσεων της και η Ρούμελη με επίκεντρο
τα Άγραφα. Ο διασκορπισμός τους, από την αρχική κοιτίδα τους
προς την υπόλοιπη ηπειρωτική Ελλάδα, έγινε επί Τουρκοκρατίας και

κυρίως τον 18ο αιώνα, στα χρόνια του Αλή Πασά. Ο Δημήτριος

Λουκόπουλος, που περιόδευσε τη περιοχή των Αγράφων στα 1928,
αναφέρει ένα απ τα πολλά περιστατικό, προφητικό για τους
Σαρακατσάνους, του Πάτερ Κοσμά του Αιτωλού, στο Μοναστηράκι
Αγράφων, όπως του το διηγήθηκε ο Παπά – Γιάννης Σαγρής που
ήταν και δάσκαλος του χωριού. Στο τέλος του λόγου του έφερε μια
ματιά ολόγυρα στα βουνά και λέει:

4

-Αθάνατα βουνά!
Πόσους ανθρώπους έχετε να γλιτώσετε μια μέρα από το βέβαιο
θάνατο!
Τάχα πως θα γίνει επανάσταση εννοούσε, θα κυνηγήσουν οι
Τούρκοι τους Έλληνες και αυτοί για να σωθούν θα καταφύγουν σε
τούτα τα βουνά.
Αυτό που τελικά έγινε με τους Σαρακατσάνους!
Ως προς το όνομά όπως είπα υπάρχουν διαφορετικές ερμηνείες όπως
μεταξύ του Βασίλη και Εμού, αλλα και άλλες πολλές και
διαφορετικές ετυμολογίες. Ετυμολογίες που προσπαθούν να
συνθέσουν το όνομα μας με σύνθεση και ερμηνεία άσχετη με την
λαλιά μας και την Ελληνική γλώσσα.
Οπωσδήποτε όμως θα δείτε στην συνέχεια δεν δεχόμαστε και οι δύο
ονόματα τα οποία μας έχουν επιβληθεί από άλλους, εχθρούς και
άσχετους και εμείς τα αποδεχτήκαμε να τα φέρουμε μετά χαράς.
Εμείς ως Σαρακατσάνοι και ως "ερασιτέχνες" ανοίγουμε δρόμο
εύχομαι να μας ακολουθήσουν και άλλοι και "ειδικότεροι"! Θα είναι
πλούτος για την ιστορία των Σαρακατσάνων η οποία είναι ένα πάζλ,
που όσο τα κομμάτια πολλαπλασιάζονται και ενώνονται, τόσο η
μορφή γίνεται πιο ξεκάθαρη και λάμπει.
Να ευχαριστήσω κλείνοντας και τον ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟ αξιωματικό Κ.
Ζιαζιά πρώην αρχηγό του ΓΕΣ και τον Β. Μόλαρη, για την
προλόγηση του βιβλίου και για τα θερμά τους λόγια.
Τον ξάδερφο Γιάννη Πιστόλα (Σ/χης. ε.α.), για την επιμέλεια του
Βιογραφικού και τον καλό φίλο και καλλιτέχνη Δ. Κυριάκου για τις
φωτογραφίες από την συλλογή του.

Ζήσης Κατσαρίκας

5

ΕΓΡΑΨΑΝ
(με την σειρά λήψης των κειμένων)
Ως Σαρακατσάνος "Μητρός τε και πατρός των προγόνων απάντων",
χαιρετίζω με ιδιαίτερη χαρά, την συγγραφή και την έκδοση της
μελέτης του Πατριώτη Σαρακατσάνου κυρίου Κατσαρίκα Ζήση με
τίτλο "Οι Σαρακατσάνοι όταν Μιλάει το Σώμα", που αναφέρεται σε
ανθρωπολογικές μελέτες ,οι οποίες περιέχουν Μορφολογικά
ΣΤΟΙΧΕΙΑ και Ανθρωπομετρικά γνωρίσματα, που αποδεικνύουν την
αρχέγονη Ελληνική ρίζα των Σαρακατσάνων.
Δύσκολη η αποστολή να προλογίσει κανείς ένα τέτοιο ιστορικό -
ερευνητικό πόνημα. Ιδιαίτερα γίνεται πιο απαιτητικό όταν αυτό
αναφέρεται σε μια πανάρχαια ποιμενική Ελληνική κοινωνία, όπου
λόγο του τρόπου ζωής τους (νομαδική ζωη, χωρίς μόνιμη κατοικία),
δεν υπάρχουν έγγραφα στοιχεία για την ζωη τους και την καταγωγή
τους, πλην ελαχίστων Ελλήνων και Ξένων ιστορικών- ερευνητών.
Όμως η γραφίδα του εξαίρετου πατριώτη κυρίου Κατσαρίκα Ζήση,
μου δίνει το θάρρος να προλογίσω, όλα αυτά που απασχόλησαν την
πατριωτική ψυχή του και αποτυπώθηκαν σ' αυτή την μεστή Μελέτη,
που αποδεικνύει την πανάρχαια καταγωγή των Σαρακατσάνων.
Ένα εγχείρημα που είχε, εκτιμώ, πολλές και ποικίλες δυσκολίες,
διότι οι Σαρακατσαναίοι :
Δεν έχτιζαν για να μείνουν αποδείξεις κάποιας μόνιμης διαμονής
τους.
Δεν έγραψαν για να μείνουν γραπτά μνημεία της συμμετοχής τους
στα ιστορικά γεγονότα της Πατρίδος μας η της δίκης τους ιστορίας.
Μελετά τα Προελληνικά Φύλα που κατήλθαν στην Ελληνική
χερσόνησο και πως εξελίχθηκαν διαχρονικά .
Μελετά την " Λαλιά" των Σαρακατσάνων, διότι η γλώσσα είναι η
Ελληνική, η οποία περιέχει Δωρικές λέξεις, που είναι λίγες, ενώ ο
μεγαλύτερος αριθμός των λέξεων προέρχεται απο ρίζες της ομηρικής
γλώσσας, που θεωρείται μια ποικιλία Ιωνικών και Αιολικών
ιδιωματισμών χωρίς ξενικά στοιχεία.
Μελετά ανθρωπολογικά , με σωματομετρικά στοιχεία καταρχήν τους
Έλληνες και ιδιαίτερα το αρχέγονο φύλο των Σαρακατσάνων,
λαμβάνοντας υπόψη τα συμπεράσματα της ανθρωπολογικής μελέτης
του Άρη Πουλιανού
Τα συμπεράσματα αυτής της μελέτης θα ήταν ορθολογικό να
συζητηθούν σε ένα Συνέδριο που θα διοργανώσει η Πανελλήνια
Ένωση Συλλόγων Σαρακατσάνων, με μοναδικό θέμα την προέλευση

6

των Σαρακατσαναίων και ανάλυση της Μελέτης του κυρίου
Κατσαρίκα Ζήση, καθώς και παρεμφερείς Μελέτες και Πονήματα.
Οφείλουμε να γνωρίζουμε τις ρίζες μας , την καταγωγή μας, την
Ιστορία μας, τα ήθη και τα έθιμα μας και όλα αυτά να τα
μεταλαμπαδεύσουμε συντονισμένα και ιστορικά τεκμηριωμένα στις
νεότερες γενεές.
Η προσπάθεια του Ερευνητή Ζήση Κατσαρίκα, πρέπει να βρει και
άλλους μιμητές, στην προσπάθεια να φωτίσουμε ορισμένα
αδιευκρίνιστα σημεία της ποιμενικής ζωής των Σαρακατσαναίων απο
τους προϊστορικούς χρόνους, τους αρχαίους χρόνους, τους
Βυζαντινούς χρόνους αλλα και της νεότερης ιστορίας μας.
Αξιέπαινη η προσπάθεια του Ζήση Κατσαρίκα και οφείλουμε όλοι να
αποδώσουμε τα ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ ΜΑΣ.
ΕΔΩ ΘΑ ΗΘΕΛΑ ΝΑ ΕΠΙΣΗΜΑΝΩ ΟΤΙ οι Σαρακατσαναίοι
ανεξάρτητοι απο την φύση τους, αδούλωτοι, αδιάλλακτοι και με
απέραντη αγάπη για την λευτεριά και την Πατρίδα είναι απο τους
πρώτους που εναντιώθηκαν και αγωνίστηκαν κατα των εχθρών της
Πατρίδος. " Εμείς και τα Μοναστήρια ήμασταν το στήριγμα σε όλους
τους ξεσηκωμούς " λένε με υπερηφάνεια . Η Κλεφτουριά ήταν δίκη
τους .
Πατρίδα τους ήταν τα χιλιοτραγουδισμένα βουνά της χώρας μας, με
τις ψηλές τους κορυφές και τα απέραντα λιβάδια τους.
Σε αυτά τα αδούλωτα και περήφανα βουνά, έζησε και μεγαλούργησε
ο κλεφτοαρματολισμός ,που υπήρξε η τρανή και αμάραντη δόξα των
Σαρακατσαναίων .
ΕΙΜΑΣΤΕ ΠΕΡΗΦΑΝΟΙ ΠΟΥ ΕΙΜΑΣΤΕ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΟΙ
ΕΙΜΑΣΤΕ ΠΕΡΗΦΑΝΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΓΕΓΟΝΗ ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΜΑΣ, ΓΙΑ
ΤΗΝ ΔΩΡΙΚΗ ΖΩΗ ΜΑΣ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΣΤΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ
ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ ΓΙΑ ΛΕΥΤΕΡΙΑ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ ,ΓΙΑ ΤΗΝ
ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΜΑΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ
.

ΠΡΩΗΝ ΑΡΧΗΓΟΣ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΖΙΑΖΙΑΣ

7

Συλλογιζόμενος την έναρξη αυτού του προλόγου ως
αναλαμπή μου ήρθαν στη μνήμη τα λόγια του μεγάλου
ιστορικού της αρχαιότητος Θουκυδίδη (Ιστορίαι Β,40) « ..τον τε
μηδέν τώνδε μετέχοντα ούκ απράγμονα , αλλ’ αχρείον
νομίζομεν… » σε σύγχρονη απόδοση ( ..και εκείνον που δεν
συμμετέχει στα κοινά , δεν τον θεωρούμε φιλήσυχο πολίτη αλλά
άτιμο.. ). Η ενασχόληση με τα κοινά ήταν η ενδεδειγμένη
συμπεριφορά του σωστού πολίτη , ενώ η αποχή χαρακτήριζε τον
ιδιώτη. Τον ιδιώτη , τον αχρείο , που ως ιδιώτης επιδίωκε μόνο
το ατομικό του συμφέρον, ο ιδιώτης θεωρούνταν άρρωστος
πολίτης δηλαδή τρελός , γι αυτό και χαρακτηρισμός idiot είναι
σε χρήση σήμερα ως ορολογία στην ψυχιατρική. Ο
ενασχολούμενος λοιπόν με τα κοινά και έχοντας προσφορά
είναι ο καλός πολίτης. Εμένα η σκέψη μου πάει στον
συγγραφέα στον Ζήση Κατσαρίκα που έπειτα από μία
επιτυχημένη διαδρομή με ενεργή συμμετοχή και προσφορά στα
κοινά της πόλης ως καλός πολίτης καταπιάστηκε το τελευταίο
διάστημα με τα κοινά του σιναφιού του , με την ιστορία και
παράδοση των Σαρακατσιαναίων . Δείγματα του τρόπου γραφής
του γνωρίσαμε στα έργα του, « ΟΙ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ ΤΗΣ
ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ» , «ΡΟΪΑΣΜΕΝΟ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΠΟΥΛΟ », « ΟΙ
ΠΡΩΤΟΕΛΛΗΝΕΣ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΟΙ » , « ΤΑ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΙΚΑ
ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΜΟΥ».

Το θέμα με το οποίο καταπιάνεται ο σαρακατσιάνος φίλος
Ζήσης Κατσαρίκας σε αυτό το βιβλίο « ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ , ΟΤΑΝ
ΜΙΛΑΕΙ ΤΟ ΣΩΜΑ » είναι δύσκολό και συνάμα ποιοτικό
προστιθέμενης αξίας , για τους Σαρακατσαναίους και για όλους
τους Έλληνες.

Είναι μία προσπάθεια που αφετηρία έχει τα νάματα της
απώτερης ελληνικής προϊστορίας με την εμφάνιση στο προσκήνιο
της ιστορίας των πρωτοελλήνων σε μία διαχρονική πορεία που
καταλήγει στην σύγχρονη εποχή . Μία διαχρονική διαδρομή ,
έναν ομφάλιο λώρο που συνδέει τις ιστορικές πηγές της
αρχαιοελληνικής γραμματείας με τα πορίσματα των σύγχρονων
επιστημονικών ερευνών και ταυτόχρονα να ταυτίζονται με την
νομαδική παράδοση των Σαρακατσιαναίων όπως την γνωρίσαμε
ανόθευτη από τους πατεράδες και τους παππούδες μας τους
τελευταίους κοινωνούς αυτής της πανάρχαιας ελληνικής
νομαδικής παράδοσης.

8

Η αναφορά σε επιστημονικά έργα όπως στο μεγάλο έργο

του καθηγητή ανθρωπολογίας και παλαιοντολογίας Άρη

Πουλιανό , στο έργο του καθηγητή βιολογίας -γενετικής

Κωνσταντίνου Τριανταφυλλίδη, στο έργο της αειμνήστου

εθνογράφου και λαογράφου Αγγελικής Χατζημιχάλη , του

γλωσσολόγου Carsten Hoeng, του ,John Cambell και πολλών

άλλων δεν αφήνουν περιθώρια αμφισβήτησης της πανάρχαιας

ελληνικής νομαδικής παράδοσης των Σαρακατσιαναίων της

ελληνικής πανάρχαιας καταγωγής και ελληνοφωνίας τους.

Δεν νομίζω ότι είναι σωστό να σχολιάσει κανείς τα

πορίσματα των μελετών των προαναφερομένων επιστημόνων εξ

άλλου μιλούν από μόνα τους με τεκμήρια.

Η θεματολογία του βιβλίου μεταξύ άλλων αναδεικνύει την

αυτοχθονία των ελλήνων όπως πολύ εύστοχα την διατυπώνει τον

4ο πΧ αιώνα ο φιλόσοφος και ρήτορας Ισοκράτης εκφράζοντας

την αντίληψη που είχαν οι έλληνες της εποχής του .

(Ισοκράτης, Πανηγυρικός,24 -25 ):

« Διότι κατοικούμε αυτήν την χώρα, χωρίς ούτε να εκδιώξουμε

άλλους εξ αυτής ούτε να την καταλάβουμε έρημο ούτε να

εγκατασταθούμε σε αυτήν ως ανάμεικτος ομάδα από διάφορα

ανόμοια φύλα, απεναντίας είναι τόσον ευγενές και γνήσιο το γένος

μας, ώστε τη χώρα, στην οποίαν είδαμε το πρώτο φως,

εξακολουθούμε συνεχώς να κατοικούμε, διότι είμεθα αυτόχθονες …

»

Επίσης στο βιβλίο εκτός από την αυτοχθονία αναδεικνύεται η

διαχρονική συνέχεια και παρουσία των Ελλήνων στον ίδιο χώρο

έως σήμερα, και επίσης να μιλούν διαχρονικά την ίδια

γλώσσα, την ελληνική. Οι αυτόχθονες Σαρακατσιαναίοι με την

παρουσία τους σήμερα αποτελούν το καλύτερο τεκμήριο της

πολιτιστικής και βιολογικής διαχρονικής συνέχειας του

ελληνισμού.

Οι Σαρακατσιαναίοι είναι αποκλειστικά ελληνόφωνοι , μιλούν

μόνο την ελληνική γλώσσα με στοιχεία από την προομηρική

και κλασσική εποχή. Ο καθηγητής Άρης Πουλιανός

("Σαρακατσάνοι: Ο αρχαιότερος λαός τής Ευρώπης", Πρακτικά

συνεδρίου Σερρών 1983, Αθήνα 1985, σελ. 26) μας αναφέρει τα

εξής :

« Οί Σαρακατσάνοι τής πρωτοχάλκινης εποχής είναι αυτοί πού

κατέχουν, καί πρώτοι μιλούν, τήν Ελληνική καί μέ τίς διαρκείς

9

μετακινήσεις τους στόν Ελλαδικό χώρο ενεργούν σάν φορείς

διαδίδοντας τή γλώσσα του ».

Οι πρωτοέλληνες νομάδες κτηνοτρόφοι διαδίδουν την

ελληνική γλώσσα , και ο αείμνηστος Ηλίας Τσατσόμοιρος στο

βαρυσήμαντο έργο του « Ιστορία Γεννέσεως της Ελληνικής

Γλώσσας » ( Εκδόσεις Δαυλός 1991 ) επιβεβαιώνοντας τον

Α.Πουλιανό γράφει τα εξής:

«Σελλός, Ελλός και Έλλην υπήρξαν οί κτηνοτρόφοι πού

εποίμαναν τόν λόγο ».

Στο σαρακατσιάνικο ποιμενικό λεξιλόγιο τους είναι σε χρήση

πανάρχαιες ομηρικές λέξεις . Στους Σαρακατσιαναίους έχουμε σε

χρήση σήμερα την λέξη μηλιώρα πού σημαίνει την χρονιάρα

προβατίνα, η λέξη μηλιώρα είναι σύνθετη λέξη από τις λέξεις

μήλο (=πρόβατο ) + ώρα ( = έτος). Η λέξη μήλο= πρόβατο η αρνί

απαντάται στην Ιλιάδα Ι /406 , Κ/485 , ψ/ 149 και Οδύσσεια ι

/237 , κ/ 85 ,ι/ 438 , λ /4 , λ/219 , φ/21-22 ενώ η λέξη ώρα

= έτος υπάρχει στην Οδύσσεια τ /179 ως σύνθετη λέξη εννέα

+ ώρα « εννέωρος εβασίλευε » αναφέρεται στο

βασιλιά Μίνωα στην Κρήτη που κάθε εννέα χρόνια συναντούσε

τον Δία στο όρος Ίδη και έπαιρνε τις εντολές. Επίσης με την

έννοια του έτους Υ/54 , Υ /192 και Υ/ 492 . Στην Οδύσσεια

μ/ 260 βρίσκουμε την λέξη πετρή = « και επί των πλακτών ιδίως

πετρών» , μας ερμηνεύει το Ομηρικό λεξικό του Πανταζίδη που

σημαίνει την σκληρή , ξεραμένη ζύμη . Οι Σαρακατσιαναίοι

χρησιμοποιούν την λέξη πέτρα που σημαίνει τα χειροποίητα

ζυμαρικά που έφτιαχναν από τριμμένα λεπτά στρώματα

αποξηραμένης ζύμης , δηλαδή τις χυλοπίτες. Είναι λίγο πολύ

γνωστό το περιστατικό με την μορφή ανέκδοτου που έγινε την

δεκαετία του 1960 σε κάποιο δημοτικό σχολείο της Μακεδονίας

όταν η δασκάλα ρώτησε ένα σαρακατσανόπουλο τι φαγητό είχε

μαγειρέψει η μάνα του. , Κι αυτό απάντησε «πέτρα». Γέλασε η

δασκάλα και όλα τα μη σαρακατσανόπουλα παιδιά μέσα στην

αίθουσα . Φυσικά τα παιδιά δεν γνώριζαν , αλλά και η δασκάλα

δεν ήξερε τίποτα από την γλώσσα του Ομήρου. Όπως δεν θα

γνωρίζουν ότι την πόρτα της καλύβας την αποκαλούν ρούγα

που προέρχεται από την ομηρική λέξη ρώξ.

Ο Ζήσης Κατσαρίκας πολύ εύστοχα ανάγει την καταγωγή

των σαρακατσιαναίων από τους πρωτοέλληνες Πελασγούς.

Πελασγικά αποκαλέστηκαν πολλά παρακλάδια των

πρωτοελλήνων στο διάβα των χιλιετιών .Υπήρξαν πελασγοί που

10

εγκαταστάθηκαν σε νησιά και εξελίχτηκαν σε μεγάλους
ναυτικούς θαλασσοπόρους , πελασγοί που έγιναν γεωργοί και
καλλιέργησαν τις πεδιάδες , πελασγοί έκτισαν πόλεις με
σπουδαία αρχιτεκτονικά αριστουργήματα , πελασγοί που ήταν
ορεσίβιοι νομάδες κτηνοτρόφοι που ήταν και οι αρχαιότεροι
πελασγοί. Γι αυτό και ο αρχαίος γεωγράφος Στράβων αναφέρει
ότι ο πελασγός ανάγεται από το πελαργός ( πέλευ +άργος
δηλαδή αυτόν που πηγαίνει , μεταναστεύει στο άργος = πεδιάδα.
Δηλαδή οι Πελασγοί η Πελαργοί είναι οι νομάδες κτηνοτρόφοι
που μετανάστευαν στις πεδιάδες (χειμαδιά ) το φθινόπωρο και
την άνοιξη στα βουνά . Όπως τα μεταναστευτικά πουλιά
πελαργοί μετακινούνται κάθε εξάμηνο. Η νομαδική εξαμηνιαία
μετανάστευσή των κοπαδιών είναι πανάρχαια πρακτική των
ελλήνων κτηνοτρόφων όπως μας μαρτυρεί ο Σοφοκλής στον «
Οιδίποδα Τύραννο» στους στίχους 1133-1139 στον διάλογο των
βοσκών όπως και πολλοί άλλοι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς. Οι
Σαρακατσιαναίοι έχουν ένα πανάρχαιο νομαδικό έθιμο των
μεταναστεύσεων τους , την φωτογονιά την διατήρηση της φωτιάς
κατά τις εξαμηνιαίες μεταναστεύσεις τους . Η λέξη φωτογονιά
προέρχεται από τις λέξεις φωτιά + γόνος , είναι το σπέρμα της
φωτιάς όπως πολύ ωραία περιγράφει ο κ Φυτιλής στο βιβλίο
του «Σαρακατσάνικη Λαλιά». Είναι η φωτιά που καίει στις
εστίες τους στην βάτρα μία πελασγικής προέλευσης λέξη , όπου
επάνω υπάρχει η Πυροστιά ( πυρ+εστία ).
Οι νομάδες κτηνοτρόφοι πελασγοί ήταν οι αρχαιότεροι
πρωτοέλληνες γι αυτό και ο αρχαίος ποιητής του 6ου αιώνα
π.Χ ο Άσιος ο Σάμιος έγραψε για την ανθρωπογέννηση των
πρωτοελλήνων Πελασγών .
« αντίθεον δε πελασγόν εν υψικόμοισιν όρεσι
γαία μέλαν ανέδωκεν ίνα θνητόν γένος είη».
(Τον ισόθεο Πελασγό στά υψηλόκορφα βουνά
η μαύρη γή εγέννησε γιά να δημιουργηθεί το γένος τών θνητών).
Ο στίχος « η μαύρη γη » είναι μία πανάρχαια διαχρονική
ποιητική έκφραση που σημαίνει την χθόνια γη , ακόμη και
σήμερα την έκφραση « μαύρη γή » την βρίσκουμε σε
παραδοσιακά δημοτικά τραγούδια και μοιρολόγια. Γεννημένος ο
πελασγός από την από χθόνια μάνα γή , δηλαδή είναι
γηγενής, αυτόχθων.

Ο Πλάτων στο έργο του «Τίμαιος 22-25 » αναφέρει την
επίσκεψη του αθηναίου φιλοσόφου και νομοθέτη Σόλωνα τον

11

6ο αιώνα π.Χ στην Αίγυπτο, όπου ο αιγύπτιος ιερέας
αναγνωρίζει και αποκαλύπτει την παλαιότητα σε πολιτειακό
επίπεδο οργάνωση των Αθηναίων.
« Εις τα ιερά μας βιβλία είναι γραμμένον, ότι η διοργάνωσις πόλεως
εδώ έγινε προ οκτώ χιλιάδων ετών. Θα σου διηγηθώ λοιπόν με λίγα
λόγια διά τους νόμους που είχαν και διά το πλέον ωραιότερον που
έκαμαν οι προ εννέα χιλιάδων ετών συμπολίται σου, άλλοτε, όταν θα
έχωμεν ευκαιρίαν, Θα είπωμεν τας λεπτομερείας δι' όλα αυτά αφού
θα έχωμεν εμπρός μας τα ίδια τα κείμενα.»

Δηλαδή έχουμε την προ 11000 ετών από σήμερα δράση των
Αθηναίων ως οργανωμένη πόλη σε πολιτειακό επίπεδο.
Μπορούμε να φανταστούμε για ποιο βάθος χρόνου θα πρέπει
να μιλάμε για τον νομάδα κτηνοτρόφο πρωτοέλληνα πελασγό ;

Η πεποίθηση ότι είναι αρχέγονη γενιά οι Σαρακατσιαναίοι
την έχουν μέσα στην καρδιά τους , οι γέροντες παλαιότερα
έλεγαν:
«Κατοικούμε στον τόπο αυτό , από τότε που ο θεός έφτιαξε τα
β’νά και τα ποταμιά τον ήλιο και το φεγγάρι από τότε κρατάει
η γενιά μας» .
Τα λόγια αυτά των γερόντων επειδή είναι ευρείας αποδοχής
στολίζουν σήμερα την αρχική σελίδα της επίσημης ιστοσελίδας
της ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΣΥΛΛΟΓΩΝ
ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΩΝ ( Π.Ο.Σ.Σ ).
Δεν είναι η πεποίθηση κάποιου γέροντα η μερικών γερόντων
είναι διάχυτη αυτή η αντίληψη σε όλους τους
Σαρακατσιαναίους . Την αντίληψη αυτή την έκαναν τραγούδι

« ΟΝΤΑΣ ΗΣΤΙΘ’ΚΙ Ο ΟΥΡΑΝΟΣ ΚΑΙ ΘΕΜΕΛΙΩΘ’ΚΙ Η
ΠΛΑΣΗ
ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΓΩ Σ ΑΓΑΠΗΣΑ ΜΙΚΡΗ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑ ……»

τραγουδάει ο αγαπητός φίλος ερμηνευτής σαρακατσάνικων
τραγουδιών Νίκος Γιαννακός.
Η έμπειρη ματιά του δημοσιογράφου Νέστορα Μάτσα το
αντιλήφθηκε όταν μελέτησε τους Σαρακατσιαναίους όταν
γνώρισε την παράδοσή τους , και γνωρίζοντας το έργο του Άρη
Πουλιανού εμπνεύστηκε και δημιούργησε το ντοκιμαντέρ μία
ταινία μικρού μήκους με θέμα την αρχέγονη ζωή τους με
τίτλο:
« 25000 χρόνια σε αυτή τη γή , Σαρακατσάνικο οδοιπορικό»

12

Η ενδογαμία είναι κύριο χαρακτηριστικό της σαρακατσιάνικης
κοινωνίας , που κράτησε αναλλοίωτα τα ανθρωπολογικά
χαρακτηριστικά τους , δεν είναι τυχαίο ότι οι Σαρακατσιαναίοι
χρησιμοποιούν ακόμη και σήμερα την λέξη σ’νάφι για να
αυτοπροσδιοριστούν ως Σαρακατσιαναίοι. Σινάφι που σημαίνει
την συγγένεια , διότι έτσι νοιώθουν λόγω τις ενδογαμίας τους
όλοι συγγενείς, σ’νάφια. Η λέξη σινάφι έχει βρεθεί σε
πανάρχαια πελασγική επιγραφή με την αυτή έννοια της
συγγένειας . Μία πανάρχαια λέξη σε ουσιαστική ενεργή χρήση
στους πρωτοέλληνες Σαρακατσιαναίους πελασγικών καταβολών.

Ο Αριστοτέλης ο σπουδαίος αυτός πανεπιστήμων Μακεδόνας
από τα Στάγειρα στο έργο του «Πολιτικά , I.125b,1-5» θα
αναφερθεί για την συσχέτιση του νομαδικού τρόπου ζωής των
νομάδων της εποχής του με τον πολεμικό και ληστρικό βίο.
Διαπίστωση που επιβεβαιώνουν και σύγχρονοι μελετητές όπως ο
Μάρκος Γκιόλιας ( Ιστορία της Ευρυτανίας στους Νεώτερους
χρόνους 1393-1821 ) γράφει τα εξής : « Στους Ευρυτάνες και
στους Αγραφιώτες η ένοπλη παράδοση έχει μακραίωνες ρίζες . Η
αφετηρία της χάνεται στα βάθη του χρόνου . Τα όπλα κατέχουν
πάντοτε σπουδαία θέση στη ζωή των κατοίκων . Είναι συνυφασμένα
με το στρατιωτικό σύστημα της οργάνωσης τους που κι αυτό αποτελεί
συνέπεια του ποιμενικού τρόπου παραγωγής » .

Οι Σαρακατσιαναίοι είναι φορείς της Ομηρικής παράδοσης
του «Κλέπτειν » ( ΙΛ , Λ/132) δηλαδή του κλεφτοπολέμου ,του
ανορθόδοξου πολέμου γι αυτό και οι επαναστατημένοι Έλληνες
ονομάστηκαν αργότερα κλέφτες .

Γι αυτό και ο Οδυσσέας ο κατεξοχήν ήρωας του «κλέπτειν »
του κλεφτοπολέμου λατρεύτηκε ως ημίθεος στα Άγραφα στην
Νότια Πίνδο όπως αναφέρουν ο Αριστοτέλης , ο Πλούταρχος κ.α
, στην κοιτίδα των Σαρακατσαναίων .

Ο Οδυσσέας έμαθε και εκπαιδεύτηκε στο «κλέπτειν » τον
ανορθόδοξο πόλεμο από τον νομάδα κτηνοτρόφο του
Παρνασσού τον παππού του Αυτόλυκο πατέρα της μητρός του
.Η καταγωγή του Αυτόλυκου φθάνει στον ωκύποδα θεό Ερμή
των προστάτη των βοσκών . , τον κατ’ εξοχήν « κλέπτειν » θεό τον
επινοητή της πολεμικής τέχνης και του παγκρατίου , αυτόν τον
θεό που τα περισσότερα αρχαία « Γυμνάσια » τον είχαν
πολιούχο προστάτη.

Αυτή η παράδοση θα κρατήσει αναλλοίωτους τους
Σαρακατσιαναίους στο διάβα των αιώνων και θα τους έχει

13

πάντα ετοιμοπόλεμους για να προσφέρουν στο έθνος.
Σχηματίζουν τις « συντροφιές » τις μικρές ένοπλες ομάδες
σαρακατσιαναίων που προστατεύουν το Κοινό ( τσελιγκάτο ), από
αυτές τις συντροφιές θα ξεπηδήσουν οι κλέφτες .Γι αυτό μεταξύ
τους οι βοσκοί σαρακατσιαναίοι αποκαλούνται σύντροφοι , που
σημαίνει τον παραστάτη , τον βοσκό και τον συμπολεμιστή.
Ένας τρόπος ζωής που διαχρονικά θα διατηρήσει σιωπηλά η
σαρακατσιάνικη παράδοση και από μέσα της θα ξεπηδήσουν
κλέφτες πολεμιστές όπως ο Δίπλας , ο Κατσαντώνης ,ο
Καραϊσκάκης , ο Λιακατάς και πολλοί άλλοι που θα
συνεισφέρουν στον μεγάλο απελευθερωτικό αγώνα πριν και
μετά το 1821. Δεν είναι τυχαίο ότι ο ιστορικός Φωτιάδης στο
έργο του «Καραϊσκάκης» αποκαλεί τον νταϊφά του Κατσαντώνη
«Ακαδημία κλεφτοπολέμου». Στον μακεδονικό αγώνα μαζί με
τους μακεδονομάχους, και στους απελευθερωτικού αγώνες του
έθνους εως τους βαλκανικούς πολέμους οι Σαρακατσιαναίοι θα
συνεισφέρουν τα μέγιστα.

Δεν έχει σημασία εάν κάποιος συμφωνεί ή διαφωνεί σε
κάποια σημεία η με τις απόψεις του συγγραφέα στο βιβλίο . Οι
απόψεις του είναι σεβαστές έστω κι αν προσωπικά διαφωνώ σε
κάποια σημεία ( στα περί Βυζαντίου) , όμως δεν έχει σημασία η
διαφωνία μας όσο ο στόχος του βιβλίου .

Σημασία έχει η προσπάθεια και ο στόχος του βιβλίου , μία
προσπάθεια δύσκολή που είναι για «Δήλιους κολυμβητές2» όπως
θα έλεγε ο φιλόσοφος Σωκράτης.

Να κολυμπήσεις στα βαθιά νερά και να κατορθώσεις να
βγεις αντίπερα. Και αυτό το έχει κατορθώσει ο Ζήσης
Κατσαρίκας επιτυχώς και παλληκαρήσια , παρά τις αντίξοες
συνθήκες υγείας που αντιμετώπιζε στο διάστημα συγγραφής
αυτού του βιβλίου. Η αγάπη και το υγιές πάθος του για την
σαρακατσιάνικη παράδοση τα βιώματά του και οι γνώσεις του
συνδυάζονται με αριστουργηματικό τρόπο με την δημιουργική
πένα του αποδίδοντας εύστοχα τα ιστορικά και επιστημονικά
τεκμήρια.

2 Οι δήλιοι κολυμβητές φημιζόταν για την δεινότητά και αντοχή τους στην
κολύμβηση. Η έκφραση «Δήλιοι κολυμβητές » έμεινε παροιμιώδης από τη ρήση
του φιλοσόφου Σωκράτη « δείται Δηλίου κολυμβητού δια το μη αποπνίγειται εν
αυτώ » όταν ο Ευριπίδης του ζήτησε να σχολιάσει το έργο του μεγάλου
φιλοσόφου Ηράκλειτου που ήταν αρκετά δύσκολο .

14

Η όλη προσπάθεια αποδεικνύει το πείσμα και την τόλμη του

Ζήση Κατσαρίκα που δεν σκόνταψε σε κανένα εγωισμό αλλά

παρουσίασε έναν παραγωγικό ατομισμό με χαρακτηριστικά της

σαρακατσιάνικης ψυχοσύνθεσης στα πλαίσια της ανιδιοτελούς

αγάπης και προσφοράς προς το σινάφι μας, την

σαρακατσιάνικη ιστορία και παράδοση. Έκανε πράξη αυτό που

έλεγε ο στρατηγός Μακρυγιάννης « Είμαστε εις το εμείς και όχι

εις το εγώ ».

Αξίζουν διάπυρα συγχαρητήρια στον Ζήση Κατσαρίκα για

αυτήν την τεράστια σε ποιότητα εργασία του , εμείς οι

Σαρακατσιαναίοι, θεωρώ και όλοι οι έλληνες θα του είμαστε

ιδιαιτέρως ευγνώμονες .

Είναι ένα έργο που έλειπε και θα εμπλουτίσει τη

σαρακατσιάνικη βιβλιογραφία . Είναι ένα μονοπάτι που

ανοίχθηκε με μεράκι και κόπο και εύχομαι να ακολουθήσουν

και άλλοι. Εύχομαι ολόψυχα καλή επιτυχία.

Μόλαρης Βασίλης
Ερευνητής συγγραφέας . Δάσκαλος πολεμικών τεχνών
Διεθνής διαιτητής του Ολυμπιακού αθλήματος του Taekwondo.

15

Περίοδοι της Ελληνικής ιστορίας

Η Ελληνική ιστορία είναι η ιστορία των Ελληνικών
φύλων και πολιτισμού, από την εμφάνισή τους έως
σήμερα. Παρ' όλο ότι, ανεξάρτητο κράτος με το όνομα
Ελλάδα, αναγνωρίσθηκε μόλις το 1828, η Ελληνική
ιστορία εκτείνεται πέρα από τα γεωγραφικά όρια του
σημερινού κράτους και σε μακριά περίοδο αιώνων προς
το παρελθόν. Σε γενικές γραμμές η Ελληνική ιστορία
χωρίζεται στις εξής περιόδους, συνήθως χωρίς σαφή
όρια ανάμεσά τους:

Μινωικός πολιτισμός (πριν το 3000 π.Χ.-1420 π.Χ.)
Αιγαιακός πολιτισμός (πριν το 1600 π.Χ.)
Μυκηναϊκός πολιτισμός (περίπου 1600-1100 π.Χ.)
Σκοτεινοί αιώνες ή Γεωμετρική Εποχή (1100-800 π.Χ.)
Αρχαϊκή εποχή (περίπου 800 π.Χ.-περίπου 500 π.Χ.)
Κλασική εποχή (περίπου 500 π.Χ.-323 π.Χ.)
Ελληνιστική περίοδος (323-146 π.Χ.)
Ρωμαϊκή περίοδος (146 π.Χ.-330 μ.Χ.)
Βυζαντινή περίοδος (330-1453)
Οθωμανική περίοδος (1453-1821)
Νεότερη ή σύγχρονη Ελλάδα (1821 και μετά).

Ινδοευρωπαϊκή φυλή
Η Ινδοευρωπαϊκή θεωρεία είναι ένας γενικός όρος, που
χαρακτηρίζει τους λαούς που ανήκουν στην
ινδοευρωπαϊκή ή άρια γλωσσική ομάδα, όπως θα
δούμε στην συνέχεια.
Η θεωρεία για την Ινδοευρωπαϊκή φυλή απορρίπτεται
από την σύγχρονη ανθρωπολογία, αρχαιολογία, αλλά
και γλωσσολογικά δεν στέκει, αφού κανένα εύρημα ως
τώρα δεν την υποστηρίζει.

16

Θα αναρωτηθεί εύλογα κάποιος: Που είναι τα γραπτά
και η αρχιτεκτονική της; Ούτε καν κάποια παράδοση
των λαών της που να αναφέρεται στην ύπαρξη της.
Καθώς ανήκαν τόσοι οι λαοί κάτι θα είχε μείνει.
Οι παγετώνες περί το 4000 π.Χ στην Βόρεια Ευρώπη
και στις περιοχές που εικάζεται η Ινδοευρωπαϊκή φυλή
δεν επιτρέπουν την ανάπτυξη κάποιου πολιτισμού,
αντίθετα ποιο λογικό είναι όπως λέει και ο Πουλιανός
αυτό να έχει συμβεί αντίστροφα.
Ας δούμε όμως τι λέει η Ινδοευρωπαϊκή θεωρεία.
Η Ινδοευρωπαϊκή θεωρεία είναι ένας γενικός όρος
'όπως είπαμε, που χαρακτηρίζει τους λαούς που
ανήκουν στην ινδοευρωπαϊκή γλωσσική ομάδα. Οι
Ινδοευρωπαίοι δεν είναι φυλή απόλυτα εξακριβωμένη
ανθρωπολογικά. Αποτελούν τη σπουδαιότερη ομοεθνία,
που περιλαμβάνει τους περισσότερους πολιτισμένους
λαούς. Σύμφωνα με την Αγία Γραφή, οι Ινδοευρωπαϊκοί
λαοί (οι Ιαπετικοί λαοί) κατάγονται από τον Ιάφεθ, γιο
του Νώε (Γένεση 10,2-5).
Στην Ινδοευρωπαϊκή φυλή ανήκουν: οι Έλληνες, οι
Ιταλοί, οι Ισπανοί, οι Πορτογάλοι, οι Σέρβοι, οι
Βούλγαροι, οι Κροάτες, οι Ρουμάνοι και οι Αλβανοί
(Ιλλυριοί) στη Νότια Ευρώπη. Οι Σκανδιναβοί (Δανοί,
Νορβηγοί, Σουηδοί, Ισλανδοί), οι Γερμανοί, οι
Βρεττανοί, και οι Ιρλανδοί στη Βόρεια Ευρώπη. Οι
Γάλλοι στη Δυτική Ευρώπη. Οι Σλάβοι (Ρώσοι, Τσέχοι,
Πολωνοί), και οι Αρμένιοι στην Ανατολική Ευρώπη. Οι
Ινδοϊρανοί, οι Πέρσες, οι Ινδοί και οι Κούρδοι στην
Ασία.
Οι έννοιες "Ινδοευρωπαίοι", "Σημίτες" και "Χαμίτες",
δημιουργήθηκαν το 19ο αιώνα. Ξεκίνησαν από τη
σύγκριση των ευρωπαϊκών γλωσσών με τα σανσκριτικά
κείμενα. Γλωσσολογικές μελέτες, με βάση τις

17

φθογγολογικές ομοιότητες, βοήθησαν στην εξαγωγή
συμπερασμάτων σχετικά με τη μετανάστευση των λαών
αυτών και την πιθανή μορφή του πολιτισμού τους.
Δεν είναι γνωστό ποιοι λαοί κατοικούσαν την Ευρώπη
πριν από τη μετανάστευση των λεγόμενων
ινδοευρωπαϊκών φύλων. Γνωρίζουμε μόνο τους Ίβηρες,
τους πρόγονους δηλ. των σημερινών Βάσκων της
Ισπανίας, τους αυτόχθονες Πελασγούς που
κατοικούσαν στην Ελλοπία, και τους Αιγαίους,
που κατοικούσαν σε άλλες ελληνικές περιοχές κι
ανάπτυξαν σημαντικότατο πολιτισμό, τον κρητικό, πριν
από την "κάθοδο" των Δωριέων. Το τοποθετώ σε
παρένθεση διότι πολλοί επιστήμονες κύρους την
αμφισβητούν δεχόμενοι ότι έγινε άνοδος κάποια στιγμή
αυτοχθόνων Ελληνικών φύλων και επιστροφή (κάθοδος)
αργότερα περί την πρώτη με δεύτερη χιλιετία προ
Χριστού.
Επίσης δεν είναι με βεβαιότητα γνωστή η κοιτίδα των
Ινδοευρωπαίων. Κάποιες παλαιότερες επιστημονικές
έρευνες έδειξαν ως κοιτίδα των Ινδοευρωπαίων τις
στέπες της Ευρασίας. Νεότερες έρευνες τους
τοποθετούν κάπου στην Ευρώπη, όχι όμως στην Νότια
Ευρώπη.
Πολύ πιθανό υποθετικά, σύμφωνα με κάποιες μελέτες,
η αρχική κοιτίδα των Ινδοευρωπαίων ήταν η Δυτική
Ασία, ανάμεσα στον Εύξεινο Πόντο, την ανατολική
Περσία και τη κεντρική Ασία. Απ' εκεί χωρίστηκαν σε
δυο ρεύματα. Το ένα προχώρησε προς τη Ινδία και το
δεύτερο εγκαταστάθηκε στη βορειοκεντρική Ευρώπη.
Οι πρώτες διεισδύσεις στη Δύση άρχισαν τους
τελευταίους αιώνες της 3ης χιλιετηρίδας. Πρώτοι
έφτασαν οι λαοί του πολιτισμού "γιαμνάγια" (γνωστοί
από τους τάφους Κουργκάν), που γνώριζαν το άρμα με

18

τροχούς και ξέρουμε ότι ήδη βρίσκονταν στην Ολλανδία
το 2.100 π.Χ. Γνώριζαν ακόμη την κατεργασία του
χαλκού και του ορείχαλκου. Αυτή ήταν και η αρχή του
χαλκού στην Ευρώπη.
Η προέλαση αυτή των ινδοευρωπαϊκών φύλων δε
σταμάτησε. Με αργό αλλά συνεχή ρυθμό κυριαρχούν,
προχωρώντας στους νεολιθικούς πληθυσμούς της
Δύσης. Ένα νέο κύμα λαών προς το τέλος της εποχής
του χαλκού φτάνει στην Ελλάδα (μόλις προς τα μέσα ή
λίγο μετά τη 2η χιλιετηρίδα) και στην Εγγύς Ανατολή,
όπου καταστρέφει τον πολιτισμό των Χετταίων, που
ήταν κι αυτοί Ινδοευρωπαίοι.
Οι κατακτήσεις των Ινδοευρωπαίων σταθεροποιήθηκαν
από τις διάφορες φυλές, που εγκαταστάθηκαν αργότερα
στην Ευρώπη (Θράκες, Ιλλυριοί, Ιταλιώτες, Κέλτες,
Γερμανοί). Έτσι μπήκαν οι βάσεις των σημερινών
ευρωπαϊκών εθνών.
Η κοινή καταγωγή των Ευρωπαίων αποδείχνεται και
είναι αυτό που οδήγησε στην θεωρεία της
Ινδοευρωπαϊκής οικογένειας, με τη γλωσσική συγγένεια
και με τη συγγένεια των πολιτισμών όλων των
ευρωπαϊκών λαών που είναι φανερή μέχρι σήμερα,
κυρίως στις γεωργικές περιοχές, που πάντα είναι
συντηρητικότερες.
Για τον πολιτισμό και τη διάρθρωση της κοινωνίας των
Ινδοευρωπαίων, όταν ζούσαν όλοι στο ίδιο μέρος και
μιλούσαν την άρια ή ινδοευρωπαϊκή γλώσσα (η εποχή
αυτή τοποθετείται γύρω στο 5000 π.Χ.) δεν είναι γνωστά
πολλά πράγματα.
Από τις γλωσσολογικές έρευνες υποθέτουν ότι ήταν
λαός νομαδικός. Ασχολούνταν δε κυρίως με την
κτηνοτροφία. Γνώριζαν να κατασκευάζουν άμαξες
καθώς και αγγεία και χρησιμοποιούσαν το δεκαδικό

19

σύστημα αρίθμησης. Λέγεται ότι στην πατριαρχική
κοινωνία των Ινδοευρωπαίων οι δεσμοί της "εξ αίματος"
συγγένειας ήταν πολύ δυνατοί.
Για τη θρησκεία τους, από τις συγκριτικές μελέτες που
έγιναν με τις θρησκείες των διάφορων ινδοευρωπαϊκής
προέλευσης λαών, οι επιστήμονες κατέληξαν στο
συμπέρασμα ότι οι θεότητες των Ινδοευρωπαίων
αντιστοιχούσαν σε τρεις βασικές λειτουργίες της ζωής.
Στη σχέση του ανθρώπου με το θείο, στη φυσική
δύναμη και στη γονιμότητα κι αναπαραγωγή.
Οι άνθρωποι δηλ. κατατάσσονταν σε τρεις τάξεις: ιερείς,
πολεμιστές, παραγωγοί. Οι ιερείς αντιπροσώπευαν τη
σχέση του ανθρώπου με το θείο, οι πολεμιστές τη
φυσική δύναμη και οι παραγωγοί τις καθημερινές αξίες
και τη γονιμότητα. Έτσι χωρίζονταν και οι
ινδοευρωπαϊκές θεότητες. Το χωρισμό αυτό τον
βρίσκουμε και στους Ινδούς, στους Έλληνες, στους
Σκανδιναβούς κ.λπ.
Οι ινδοευρωπαϊκές γλώσσες είναι οι πιο γνωστές και οι
περισσότερες γλώσσες που μιλιούνται στην Ευρώπη και
την Ασία και έχουν κοινή προέλευση και κοινή
καταγωγή. Η ινδοευρωπαϊκή ομογλωσσία περιλαμβάνει
έντεκα γλώσσες, μερικές από τις οποίες έχουν ήδη
εξαφανιστεί. Αυτές είναι:
1) Η τοχαρική, που μιλιόταν άλλοτε στο κινεζικό
Τουρκεστάν και έχει πάψει να μιλιέται πια.
2) Η ινδοαριανή, που μιλιέται κυρίως στην Ινδία και
χωρίζεται στη βεδική, σανσκριτική, βεγγαλική,
σιγκαλική, μαχρατική κ.ά.
3) Η ιρανική που περιλαμβάνει τις: αρχαία περσική (ή
Φαρσί), μηδική, πεχλεβική, σύγχρονη περσική,
κουρδική κ.ά.
4) Η αρμενική που μιλιέται από τους Αρμένιους.

20

5) Η ελληνική που περιλαμβάνει τις διαλέκτους:
μυκηναϊκή, ομηρική, ιωνική, αττική και
νεοελληνική (δημοτική).
6) Η χεττιτική, που έπαψε να μιλιέται εκτός υπό ένα
ορισμένο τμήμα της Ινδίας.
7) Η κελτική στην οποία ανήκουν η ουαλική, ιρλανδική
και η βρετανική.
8) Η ιταλική που περιλαμβάνει τις: λατινική, σύγχρονη
ιταλική, ισπανική, πορτογαλική, γαλλική, ρουμανική
και προβηγκιανή,
9) Η βαλτική που περιλαμβάνει τη λιθουανική και τη
λετονική.
10) Η γερμανική που περιλαμβάνει τις: σουηδική,
δανική, νορβηγική, ισλανδική, αγγλική και τη
σημερινή γερμανική
και 11) η σλαβική που περιλαμβάνει τις: πολωνική,
ρωσική, βουλγαρική, τσεχική, σερβική, κροατική κ.λπ.
Οι γλώσσες αυτές έχουν πολλές ομοιότητες που
αποδεικνύουν τη συγγένειά τους. Οι γλώσσες αυτές
αναπτύχθηκαν, αναμείχτηκαν με άλλες, που
προϋπήρχαν στις περιοχές όπου έκαναν την
εγκατάστασή τους οι αρχαίοι λαοί, και εξελίχτηκαν στις
μορφές που υπάρχουν σήμερα. Μερικές
ινδοευρωπαϊκές γλώσσες μεταδόθηκαν στην Αμερική,
Αφρική και Αυστραλία από τις αποικιακές ευρωπαϊκές
δυνάμεις.
Δεν υπάγονται στις ινδοευρωπαϊκές γλώσσες η
φιλανδική, η εσθονική, η ουγγρική, η τουρκική, η
βασκική, η αραβική και η εβραϊκή.
Θεωρώ πως αν υπήρξε τελικά Ινδοευρωπαϊκή (η όπως
αλλιώς την ονομάσει κάποιος) φυλή, ήταν δημιούργημα
αυτοχθόνων ελληνικών φύλων τα οποία κάποια στιγμή
κινήθηκαν βόρεια για καλύτερες συνθήκες, μείχθηκαν

21

με άλλα τοπικά φύλα κατακτώντας τα και μπολιάζοντας
με τα χαρακτηριστικά τους και την γλώσσα τους,
δημιούργησαν μια νέα ευρύτερη φυλή η οποία στα
μετέπειτα χρόνια διαχωρίστηκε ξανά σε άλλα, εθνικά
πια όρια, αλλα με κάποιους κοινούς δεσμούς,
γλωσσικούς και χαρακτηριστικών.

Χαμιτική φυλή
Σύμφωνα με την Αγία Γραφή, οι Χαμιτικοί λαοί
κατάγονται από τον Χαμ, γιο του Νώε (Γένεση 10,6-20).
Γενικά Χαμίτες ονομάζονται οι μη νέγρικοι πληθυσμοί
που εγκαταστάθηκαν στη Βόρεια και Ανατολική Αφρική
από τα αρχαιότατα χρόνια και κυρίως οι Αιθίοπες, οι
Λίβυοι και οι Βέρβεροι.
Με τον όρο χαμιτικές γλώσσες αποκαλούνται οι τρεις
γλωσσικές ομάδες: η αιγυπτιακή, η λιβυκοβερβερική
και η κουχιτική. Παρόλο που δεν υπάρχουν αρκετές
αποδείξεις για να δικαιολογήσουν τη συγκέντρωση των
γλωσσών αυτών σε μια μόνο χαμιτική οικογένεια,
πάντως, η συγγένεια των φωνητικών συστημάτων και οι
αντιστοιχίες των μορφολογικών στοιχείων που
υπάρχουν, οδηγούν τους γλωσσολόγους στην υπόθεση
ότι οι γλώσσες αυτές έλκουν την καταγωγή τους από μια
κοινή μητρική γλώσσα, που πρέπει να τοποθετηθεί
γύρω στην 5η χιλιετία π.Χ.
Α) Αιγυπτιακή ομάδα. Η γλώσσα της αρχαίας Αιγύπτου,
γνωστή από τις ιερογλυφικές επιγραφές που ανάγονται
στο 4000 π.Χ. Εξελικτική μορφή της γλώσσας αυτής
αποτελεί η κοπτική, που χρησιμοποιείται ακόμη και
σήμερα στη θρησκευτική λειτουργία των Χριστιανών της
Αιγύπτου.
Β) Λιβυκο-βερβερική ομάδα. Η γλώσσα που είχε
διαδοθεί στη βόρεια Αφρική, δυτικά της Αιγύπτου. Η

22

λιβυκή δεν είναι ακόμη αρκετά γνωστή, θεωρείται όμως
ως μια αρχαία φάση της βερβερικής. Οι επιγραφές που
είναι γραμμένες σ' αυτή ανάγονται στη Ρωμαϊκή εποχή.
Οι σημερινές βερβερικές γλώσσες μιλιούνται από
4.000.000 άτομα περίπου, παρουσιάζουν όλες τον ίδιο
τύπο και έχουν πολυάριθμες διαλέκτους, όπως είναι οι
γλώσσες της Σαχάρας (Τουαρέγκ), του Μαρόκου της
Τυνησίας κ.ά.
Γ) Κουχιτική ομάδα. Η ομάδα αυτή των γλωσσών
εξαπλώθηκε σ' ολόκληρη σχεδόν την Ανατολική
Αφρική. Είναι γνωστή από επιγραφές που βρέθηκαν
στο αρχαίο βασίλειο της Μερόης, στην Άνω Νουβία, και
χρονολογούνται στον 7ο - 4ο αι. π.Χ. Σήμερα, μιλιέται
σε περιορισμένη κλίμακα, εξαιτίας της διάδοσης των
αιθιοπικών γλωσσών.
Σύμφωνα με κάποιες ανθρωπολογικές, ιστορικές,
γλωσσολογικές και καλλιτεχνικές παρατηρήσεις οι
κάτοικοι του ελλαδικού χώρου μετά το 1700 π.Χ.
προήλθαν από την επιμιξία πληθυσμών της Χαμιτικής
και της Ινδοευρωπαϊκής (ή Ιαπετικής) ομοφυλίας της
Καυκάσιας (ή Λευκής) φυλετικής διαίρεσης.
Παρουσιάζουν επομένως συγγένεια με άλλους λαούς
των δύο αυτών ομοφυλιών, με τους οποίους για αρκετό
χρονικό διάστημα συνυπήρξαν, στο στάδιο της
νομαδικής, τροφοσυλλεκτικής και πρώιμης
γεωργοκτηνοτροφικής ζωής, μέχρι το 2000 π.Χ.
Σύμφωνα με άλλη άποψη, που δεν είναι καθολικά
αποδεκτή, οι Έλληνες ανήκουν στον συγγενέστερο με
τους Ινδοευρωπαίους κλάδο της Χαμιτικής
(Μεσογειακής) ομοφυλίας και η σχέση τους με τους
Ινδοευρωπαίους ήταν συμπτωματική. Υπέρ της άποψης
αυτής συνηγορεί η διαπίστωση ότι σημαντικός αριθμός
ελληνικών λέξεων δεν ετυμολογούνται ως

23

ινδοευρωπαϊκές, καθώς και ανθρωπολογικές έρευνες
και μελέτες των γενετικών δεικτών του DNA, που
δείχνουν αδιάλειπτη βιολογική συνέχεια των Ελλήνων
από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα.
Οποιαδήποτε εκδοχή φυλετικής καταγωγής και αν
ισχύει, η ελληνική γλώσσα, χρησιμοποιώντας λεκτικές
ρίζες προερχόμενες από την χαμιτική ή ιαπετική
πρωτόγλωσσα, είναι δομημένη, με ιεραρχία ανάπτυξης,
που από απλούς φθόγγους οδηγεί στη δημιουργία
σύνθετων λέξεων, με τρόπο που φαίνεται να
παρουσιάζει αυτάρκεια (π.χ. από το φθόγγο "α" που
δηλώνει "επίθεση" προκύπτουν οι λέξεις άγω, άγημα,
καθηγητής, Αγησίλαος, αγώνας, αγωνία κλπ). Μπορούν
να εντοπιστούν 22 τέτοιοι βασικοί φθόγγοι, από τους
οποίους με γλωσσοπλαστικούς μηχανισμούς
παραλλαγής και σύνθεσης παράγονται όλες οι
ελληνικές λέξεις.
Δεν υπάρχουν (σε ουσιώδη βαθμό) στην αρχαία
ελληνική γλώσσα εμφανώς εξωγενείς λέξεις, οι
οποίες έχουν ληφθεί αυτούσιες από άλλη γλώσσα
για αυθαίρετη ονομασία κάποιου αντικειμένου
(χωρίς αιτιώδη σχέση με το σημαινόμενο). Αυτό
θεωρώ ότι συνηγορεί με την άποψη περί
αυτοχθονίας των ελληνικών φύλων.
Άλλα αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά της ελληνικής
γλώσσας, που την κατατάσσουν στις εξελιγμένες από
άποψη γλωσσολογικής διάπλασης, είναι ότι:
-Περιλαμβάνει τους λεγόμενους "λιγυρούς" (=εύηχους,
«ευγενείς») φθόγγους "γ, δ, θ, χ" που άλλοι λαοί δεν
μπορούν να προφέρουν
-Χρησιμοποιεί σε μεγάλο βαθμό πολυσύλλαβες λέξεις
σε αντίθεση με τις βόρειες γλώσσες (π.χ. αγγλική) όπου,
ίσως για οικονομία θερμικής ενέργειας, υπερτερούν οι

24

μονοσύλλαβες (π.χ. sun, tree, street, hand, foot, chin,

cheek, eat, drink, sleep κλπ)

-Έχει απεριόριστη δυνατότητα για δημιουργία νέων

πολυσύνθετων λέξεων (π.χ.

υπερπρωτοπανσεβαστοϋπέρτατος)

- Παρουσιάζει όλα τα γνωστά φαινόμενα γλωσσολογικής

ανέλιξης, όπως ονοματοποιία (μίμηση εξωτερικών

ήχων), αφομοίωση (ένας φθόγγος γίνεται όμοιος με

άλλον), εναλλαγή (χρησιμοποίηση άλλου φθόγγου αντί

άλλου), συγχώνευση (ενοποίηση πολλών φθόγγων),

ανομοίωση (αποβολή του ενός από δύο όμοιους

φθόγγους της ίδιας λέξης), ανταλλαγή (αμοιβαία

αλλαγή φθόγγων), υπερπήδηση (μετακίνηση από μία

θέση σε άλλη με υπερκέραση άλλου φθόγγου),

μετάθεση (αλλαγή θέσης), απλολογία (κατάργηση

συλλαβής που εμφανίζεται δύο φορές).

Κανόνες σχηματισμού νεοελληνικών λέξεων

Αν αληθεύουν οι προαναφερόμενες θεωρήσεις, η

αρχαία ελληνική γλώσσα έχει κάποιες ρίζες

προερχόμενες από την γλώσσα των Πρωτοελλήνων

(Πελασγών και Ετεοκρητών) και λέξεις που

μετεξελίχτηκαν ή διαπλάστηκαν, με τους

προαναφερόμενους κανόνες, στους 22 αιώνες που

ακολούθησαν την (υποτιθέμενη) εγκατάσταση

Ινδοευρωπαίων στην Ελλάδα, κατά την Κρητοαχαϊκή,

Δωροϊωνική και Κλασική περίοδο. Η νέα ελληνική

γλώσσα σχηματίστηκε, ως εξέλιξη της ελληνιστικής

«κοινής», που μιλιόταν στα χρόνια 100 π.Χ. έως 100

μ.Χ. κατά την μεσαιωνική και ιδιαίτερα στην

υστεροβυζαντινή περίοδο (μετά το 1000 μ.Χ.).

Σημαντική επίδραση στη διαμόρφωσή της είχε η

προφορική τριβή, κατά την χρήση της στα χρόνια της

Βυζαντινής Αυτοκρατορίας σε μεγάλη γεωγραφική

25

έκταση, σε τόπους αρκετά απομακρυσμένους μεταξύ
τους, όπου οι τοπικοί πληθυσμοί (ορεσίβιοι, πεδινοί ή
θαλασσινοί) απέκτησαν, με την πάροδο του χρόνου,
ιδιαίτερα γνωρίσματα εκφοράς του λόγου.
Η μετάδοση αυτούσιων λέξεων μεταξύ αλλoγενών
πληθυσμών κατά κανόνα συμβαίνει από τους
περισσότερο στους λιγότερο προηγμένους λαούς και σε
πολύ μικρότερο βαθμό κατά την αντίθετη κατεύθυνση,
επειδή ο ελληνικός κόσμος είχε, όπως προαναφέρθηκε,
το προβάδισμα (από πολιτική, οικονομική και
πολιτιστική άποψη) επί μακρά σειρά αιώνων
(τουλάχιστον από το 500 π.Χ. μέχρι το 1453 μ.Χ.), η
εισδοχή αλλογενών λέξεων στην ελληνική γλώσσα ήταν
στο διάστημα αυτό ανεπαίσθητη.

Ινδοευρωπαϊκή φυλή, η δική μου άποψη
Η Ινδοευρωπαϊκή φυλή απορρίπτεται από την
σύγχρονη ανθρωπολογία, αλλα και αρχαιολογικά και
γλωσσολογικά δεν μπορεί να στέκει, αφού κανένα
εύρημα ως τώρα δεν την υποστηρίζει. Δεν υπάρχουν
γραπτά, ούτε επιγραφές, δεν έχει βρεθεί πουθενά η
αρχιτεκτονική της. Ούτε καν κάποια παράδοση η ένας
μύθος των λαών της που να αναφέρεται στην ύπαρξη
της. Διότι ήταν τόσοι οι λαοί που αναφέρεραι ότι
συμμετείχαν που κάτι θα είχε μείνει. Οι παγετώνες περί
το 4000 π.Χ στην Βόρεια Ευρώπη και στις περιοχές
που εικάζεται η Ινδοευρωπαϊκή φυλή δεν επιτρέπουν
την ανάπτυξη κάποιου πολιτισμού, αντίθετα ποιο
λογικό είναι όπως λέει και ο Πουλιανός αυτό να έχει
συμβεί αντίστροφα. Ανιούσα κατάκτηση των περιοχών
που εικάζεται η ύπαρξη Ινδοευρωπαϊκής φυλής από
τους Έλληνες Η γλωσσική συγγένεια κάποιων ελαχίστων
λέξεων στο σύνολο της γλώσσας συμβαίνει ακόμα και

26

χωρίς φυλετική συγγένεια, τα γλωσσικά σύνορα μιας
χώρας, καμία σχέση δεν έχουν με τα φυσικά των
φυλών. Η γλώσσα πολλές φορές μπολιάζεται από άλλες
γλώσσες, σχηματίζει νέες λέξεις, ανάλογα με τις
ανάγκες κάθε φυλής και την εξέλιξη της. Επιμένω, πως
αν αυτή υπήρχε, θα είχε αφήσει κάποιο ίχνος ( μύθο,
αρχιτεκτονικό δείγμα, η γραπτό κείμενο) στην πορεία
του. Αν υπήρχε Ινδοευρωπαϊκή φυλή και η κάθοδος
της έγινε περί το 2000 π.Χ στην Ελλάδα πότε
προλάβαμε να αλλάξουμε εμείς ως Έλληνες και να
ξεχωρίσουμε σε πολλά μικρότερα φύλα και να
ξαναενωθούμε αλλάζοντας γραφή και δημιουργώντας
τόσες γλώσσες, σε διάστημα 1200 χρόνων ως το 800
π.Χ.
Προφανώς κάποια Ελληνικά φύλα (η τμήματα
αυτών) κινήθηκαν μια εποχή νότια (Αιολείς,
Ίωνες, Δωριείς, Αχαιοί) και συνάντησαν
αυτόχθονες σε πολλές περιοχές, τους οποίους και
κατέκτησαν η εκτόπισαν, τα φύλα όμως αυτά
βρέθηκαν εκεί από προηγούμενη μετακίνηση τους
βόρεια. Με δεδομένο ότι όλα τα Πρωτοελληνικά
φύλα κινούνται από παλιότερα σε όλη την
χερσόνησο του Αίμου χωρίς σταθερά σύνορα, με
αποκλειστικό και μόνον κίνητρο την εξεύρεση
καλύτερων, σε κάθε φάση, συνθηκών, για την
επιβίωση τους.
Με τις μετακινήσεις αυτές σε βάθος χρόνου να
δημιουργούν μύθους και θρύλους για ανόδους και
καθόδους.
Πίστη μου είναι ότι αυτά τα φύλλα ήταν ίδια και
Πρωτοελληνικά τα οποία βρισκόταν σε μια αέναη
κίνηση ανάλογα των αναγκών της ζωής τους και

27

των συνθηκών που επικρατούσαν στην περιοχή
διαβίωσης τους (νομαδισμός)..

Ο Μ. Ανδρόνικος πάντως χαρακτηρίζει την
κάθοδο των Δωριέων ένα "φάντασμα"
Τα "μετακινούμενα" όμως αυτά φύλλα, όπως και τα
αυτόχθονα Πελασγικά, μεταξύ των οποίων ήταν και οι
Σαρακατσάνοι και άλλοι, ήταν ομόγλωσσα με μικρές
διαφορές, όπως αναφέρουμε. Έγινε έτσι ένα μπόλιασμα
μεταξύ τους το οποίο οδήγησε στην δημιουργία του
έθνους των Ελλήνων (η προφορική τριβή, κατά την
χρήση της γλώσσας, στο χρόνο δημιουργεί τέτοια
φαινόμενα μπολιάσματος). Αυτό μαρτυρά εκτός από
την κοινή γλώσσα, και η παράδοση των διάφορων
φύλων, χωρίς να αναφέρεται κάποια κοινή ρίζα στην
κάθοδο τους ως ενιαίας φυλής, αλλα η ένωση τους και
η αναφορά αργότερα ως Έλληνες. Άλλωστε είπαμε αυτό
δείχνει η αδιάλειπτη βιολογική συνέχεια των Ελλήνων
από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα. Το ίδιο βέβαια
ισχύει, με τις μικρότερες όμως αλλαγές από όλους,
βιολογικές, γλώσσας, πολιτισμού, η πορεία του
Σαρακατσάνικου φύλου, στο χρόνο! Πράγμα το οποίο
κάνει τον Πουλιανό να τους θεωρεί μαγιά του
Ελληνισμού και των Ευρωπαίων
Ο Δανός Carsten Hoeg, όπως είχαμε αναφέρει ήταν
εκείνος που το 1925 – 1926, διατύπωσε την άποψη ότι
οι Σαρακατσάνοι είναι αρχαίο νομαδικό ελληνικό φύλο.
Η Αγγελική Χατζημιχάλη γράφει για το παρελθόν τους:
«Νομάδες από πανάρχαια μήτρα κτηνοτρόφων,
τσελιγκάδες, τσοπάνοι, προβαταραίοι, χωρίς δική τους
γη και μόνιμη κατοικία, περπατάρηδες και κόσμος από
λόγγα, αυτοί είναι οι Σαρακατσάνοι».

28

Και βέβαια η μελέτη του Α. Πουλιανού η οποία
αποδεικνύει και ανθρωπολογικά την άποψη αυτή της
αρχαιοελληνικής καταγωγής των Σαρακατσάνων.
Η φύτρα αυτή των Σαρακατσάνων βλάστησε στην
ευρύτερη περιοχή της Πίνδου και δραστηριοποιήθηκε
στις κορφές των Αγράφων.
Πολλοί ιστορικοί συγγραφείς τοποθετούν την
προέλευση του ονόματος Άγραφα στα χρόνια της
Τουρκοκρατίας, όπου έχουμε μια πρώτη αναφορά στα
1856, από τον Αραβαντινό Παναγιώτη, να μας
παραδίδει το σχετικό εδάφιο: «εκλήθησαν ίσως Άγραφα
διότι οι κατοικήσαντες την Θεσσαλία Οθωμανοί ουκ
ηδυνήθησαν ίνα εγγράψωσι και την χώραν εκείνην
μεταξύ των λοιπών της Θεσσαλίας χωρών..». Ο ίδιος
επίσης, αλλά και πολλοί περιηγητές εξ αυτού, που
θέλησαν να απαντήσουν για την προέλευση του
ονόματος Άγραφα, αναφέρουν ότι το όνομα «΄Αγραφα»
«δόθηκε από τους Τούρκους, γιατί ενώ είχαν
κατακτήσει την Θεσσαλία δεν κατόρθωσαν να
υποτάξουν τον λαό του ορεινού αυτού όγκου και έτσι
δεν τους έγραψαν στα φορολογικά τους βιβλία».
Ο ιστορικός του αγώνα Κασομούλης Νικόλαος
αναφέρει, ότι: «ως μη εγγραφείσα με τας λοιπάς
επαρχίας εις το πρωτόκολλον του Σουλτάνου […]
ωνομάσθη (η περιοχή) Άγραφα όλη».
Ο Arnold Toynbee, αναφέρει, ότι: «Τα Άγραφα ήσαν,
όπως το ίδιο το όνομα δηλώνει (=τα μη
καταγεγραμμένα) ένα σύνολο τοποθεσιών, που δεν
είχαν καταχωρηθεί στους αυτοκρατορικούς
φορολογικούς καταλόγους – ίσως επειδή είχε γίνει
κατανοητό το ότι ένας φορολογικός ελεγκτής θα
κινδύνευε να χάσει τη ζωή του αν επιχειρούσε να
εμφανιστεί.

29

Ο Μάρκος Γκιόλιας, συγγραφέας, αναφέρει, ότι: η

ονομασία Άγραφα είναι προγενέστερη από την

οθωμανική κατάκτηση. Καθιερώνεται κατά την εποχή

των εικονομαχιών επί Κωνσταντίνου του Κοπρωνύμου

(741 – 775), όταν οι κάτοικοι, ποιμένες και τεχνίτες στο

σύνολό τους, αρνούνται να καταργήσουν τις εικόνες:

και τους παρ΄ αυτώ αποσταλέντας εξάρχους θανάτω

μαχαίρας παρέδωκαν. Αργότερα παραχωρούνται σε

αυτούς προνόμια αυτονομίας και αυτοδιοίκησης και

ίσως φοροαπαλλαγής.

Ο Πάνος Βασιλείου, ερευνητής-ιστορικός θεωρεί

βεβαιωμένο, ότι: «έτσι ή αλλιώς, αδιαφιλονίκητο είναι

ότι οι Αγραφιώτες απολάμβαναν δικαιωμάτων υψίστης

σημασίας για την ιστορία των Αγράφων (κατά την

βυζαντινή εποχή) και δεν έχουμε το δικαίωμα να τα

αγνοούμε. Έπαιξαν, κατά τη γνώμη μου, καθοριστικό

ρόλο. Ιδιαίτερα πρέπει να τονιστεί η αυτονομία τους

σαν ιδιάζουσα πολιτική, κοινωνική και στρατιωτική

κατάσταση μέσα στην Αυτοκρατορία. ..και μια και

βρισκόμαστε στην βυζαντινή την εποχή αξίζει να

αναφέρουμε και μια άγρια πράξη με το ιδιαίτερο

χαρακτηριστικό, που δείχνει το θάρρος, τον ατίθασο

χαρακτήρα, αλλά και τη βαθιά πίστη των κατοίκων της

Ευρυτανίας στην χριστιανική θρησκεία. Στα χρόνια
λοιπόν του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Κωνσταντίνου
Κοπρώνυμου (741-775), οι αγραφιώτες όχι μόνον δεν
δέχτηκαν να υπογράψουν και να αποδεχτούν την
κατάργηση της θρησκευτικής εικονολατρείας, αλλά
αντίθετα έξαρχους του αυτοκράτορα, οι οποίοι έφτασαν
ως τα Άγραφα «θανάτω μαχαίρας παρέδωκαν» αν
παραδεχτούμε ως αληθινά και ακριβή τα όσα σχετικώς
αναφέρει χρονογραφικό χειρόγραφο σημείωμα του
Ανδριώτη Μιχαήλ Ψελλού.
Τα Άγραφα ονομάστηκαν έτσι το 741, όπως αναφέραμε
από τον εικονομάχο αυτοκράτορα Κων/νο Κοπρώνυμο

30

(741-775) , όταν αυτός έστειλε τους Εξάρχους του να
ελέγξουν αν αφαίρεσαν οι κάτοικοι της περιοχής τις
εικόνες από τους ναούς τους.
Όταν έφτασαν εδώ, οι ορεινοί κάτοικοι όχι μόνο δεν
θέλησαν να αφαιρέσουν τις εικόνες, αλλά δεμένοι με τις
παραδόσεις τους, επιτέθηκαν και σκότωσαν τους
απεσταλμένους του αυτοκράτορα («θανάτω μαχαίρας
παρέδωκαν»), ως ασεβείς και ιερόσυλους. Όταν έφτασε
η είδηση στην πόλη, ο αυτοκράτορας οργίστηκε και
διέταξε να διαγράψουν την ανυπότακτη αυτή περιοχή
από τους χάρτες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Έτσι, η
ευρύτερη περιοχή πήρε το όνομα Άγραφα, το οποίο
διατηρήθηκε κι αργότερα αφού ούτε οι Τούρκοι
κατόρθωσαν να την ελέγξουν
Η εμφάνιση των Σαρακατσάνων στα Άγραφα αρχίζει να
γίνεται γνωστή από το 1600 περίπου.
Ο Κώστας Κωτσοκάλης στο βιβλίο του «Ο Κατσαντώνης

της Ρωμιοσύνης», αναφέρει ότι: «ο παππούς του

Κατσαντώνη, από μια άγνωστη αιτία βρέθηκε στα

Άγραφα στα 1750. Πολλά λέγονται και πιθανολογούνται

για την αιτία που έφερε τον Κατσαντώνη στα

απροσκύνητα Άγραφα, δείχνει όμως ότι αυτή την

περίοδο ζουν Σαρακατσάνοι στην περιοχή..

Στα 1830, 3 Φεβρουαρίου με το πρωτόκολλο που

υπογράφτηκε στο Λονδίνο από Αγγλία, Γαλλία και

Ρωσία αναγνωρίστηκε η Ελλάδα και επίσημα

ανεξάρτητο κράτος. Τα βουνά των Αγράφων αποτέλεσαν

την οριογραμμή, ανάμεσα στο ελεύθερο νέο-

δημιουργημένο κράτος, μετά την Ελληνική

Επανάσταση, στα 1830. Στα βουνά των Αγράφων

φυσικά «στήθηκε» η οριογραμμή, που χώριζε το

ελληνικό απ το τούρκικο (πλευρά της Θεσσαλίας που

παρέμεινε υπόδουλη στον τουρκικό ζυγό για ακόμη 50

χρόνια, έως το 1881). Οι Σαρακατσάνοι για τις ανάγκες

της ζωής τους ακροβατούν στις κακοτοπιές μέχρι να

31

βρεθούν κατάλληλες συνθήκες να απλωθούν

βορειότερα και ανατολικότερα.

Θα μπορούσα να αναφέρω ολόκληρη λίστα ξένων

επιστημόνων και μελετητών οι οποίοι με τις εργασίες

τους κατέληξαν για την αρχαιοελληνική ρίζα των

Σαρακατσάνων και στην ιστορική τους συνέχεια.

Περιορίζομαι για την αρχαιότατη καταβολή των

Σαρακατσάνων σε αυτούς που ανέφερα πιο πάνω, όχι

μόνο γιατί είναι από τους σημαντικότερους και οι

πρώτοι που ασχολήθηκαν αλλα γιατί πέραν κάποιον

αστείων εξαιρέσεων για άλλους λόγους (κυρίως

προπαγάνδας ) κανείς δεν διαφωνεί σοβαρά με αυτή

την άποψη.

Ως προς το όνομά τους υπάρχουν πολλές και διάφορες

ετυμολογίες. καμιά όπως αναφέρθηκε δεν ταιριάζει με

την ψυχοσύνθεση των Σαρακατσάνων, αλλα απλά

προσπαθεί να βρει λέξεις και ερμηνείες από τα

συνθετικά του ονόματος, σε ξένες γλώσσες και

συνήθειες. Σύμφωνα με διάφορες εκδοχές πήραν το

όνομά τους από τους Τούρκους.

Όταν έγινε η άλωση της Κων/πολης, λεει οι

Σαρακατσαναίοι φόρεσαν μαύρα ρούχα, ως ένδειξη

πένθους, και δεν υποτάχθηκαν στον κατακτητή.

Καλά ως εδώ!

Οι Τούρκοι τους έβλεπαν στα μαύρα και

ανυπότακτους να μετακινούνται συνεχώς. Γι’ αυτό

τους ονόμασαν «Καρακατσάν» (καρά=μαύρος και

κατσάν=φυγάς, ανυπότακτος ), δηλ. «μαύροι φυγάδες».

Εντάξει τους ονόμασαν, και λοιπόν ;

Τους ονόμασαν οι Τούρκοι, δεν είπαν οι Σαρακατσάνοι

μας λένε έτσι γιατί είμαστε μαύροι φυγάδες! (αμφιβάλω

καν αν ήξεραν οι Σαρακατσάνοι τι σημαίνει το καρά και

32

κατσαν). Από το Καρακατσάν με παραφθορά λεει
προήλθε η λέξη «Σαρακατσάνος».
Όμως βλέπουμε στο τουρκικό λεξικό
φυγάς = kaçak
Μαύρος φυγάς= Siyah kaçak η kara kaçak
Μαυροιφυγάδες = Siyah kaçaklar η Karakaçaklar
Λοιπόν;
Τι σχέση έχει με το όνομα Σαρακατσάνος;
Άντε να δεχθούμε την ετυμολογία, που έκανε το Καρά -
> Σαρά (άσχετη συσχέτιση) και το φυγάδες (παρέμεινε
ίδιο ως είχε) ->κατσά, το -ναιοι στο τέλος τι είναι ;
Γλωσσικό δάνειο απ τα Ελληνικά;
Αφού μας χάρισαν όνομα, θα παρέμενε αυτό που μας
έδωσαν, αφού το δεχθήκαμε! Δηλαδή Karakaçaklar.
Αστεία πράγματα.
Πήραμε το Τούρκικο όνομα κολλήσαμε και την
κατάληξη - αναίοι η -άνοι και βολευτήκαμε.
Κατά τον Αθανάσιο Ν. Φλώρο επίσης, η λέξη
Σαρακατσάνοι κατά μία εκδοχή προέρχεται από τις
αραβικές λέξεις καρά = γη ξηρά ή Σαρή = γρήγορος και
την τουρκική κατσιάν = φεύγω, που σημαίνει
περιπλανώμενος.
Άλλη προσπάθεια με ξενικό λεξικό.
Πάντως οι Σαρακατσαναίοι δεν είναι μια ράτσα που θα
τους επέβαλε κάποιος όνομα άσχετο με την λαλιά τους
και τις συνήθειες τους και θα το αποδεχόντουσαν.
Αυτό προσπαθούμε σήμερα να αποκρούσουμε,
μελετώντας, κάποιοι που γνωρίζουμε την
Σαρακατσάνικη λαλιά και την Σαρακατσάνικη ψυχή.
Το όνομα των Σαρακατσάνων είναι άρρηκτα δεμένο με
τα γλωσσικά στοιχεία και τον τόπο και τρόπο διαβίωσης
τους.

33

ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ είναι είτε οι κάτοικοι στις σάρες με τις
κατσούλες (Β. Μόλαρης), είτε οι κάτοικοι στις σάρες
και τα κάσια των πετρωδών κορφών της Πίνδου ( Ζ.
Κατσαρίκας). Με όλη την ταπεινότητα έως ότου
αποδείξουν "επιστήμονες" κάτι πιο επιστημονικό θα
εμμένω. Διότι σε αυτή την πορεία της έρευνας το
συνάντησα και αυτό, από Σαρακατσάνο μάλιστα "ειδικό
επιστήμονα", ο οποίος έφτασε να μου πει ότι " Ου με
πείσεις, καν με πείσης ", (Ποτέ δεν θα με πείσεις, κι αν ακόμα
ήθελες να με πείσεις). Δεν θέλω να πειθώ δηλαδή.
Θεωρώντας μη επιστημονική την άποψη μου, αλλα
απλά αληθοφανή. Την επιστημονική άποψη όμως δεν
την είδα ποτέ (και πώς θα μπορούσε να υπάρξει
άλλωστε αφού όλοι στην ερμηνεία του ονόματος
περιορίζονται).
Λέει ο Δ. Μαυρόγιαννης στο βιβλίο του "ΟΙ
ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝ.
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ":
"Ο μέχρι τώρα εγκλωβισμός της θεώρησης του
σαρακατσάνικου φαινομένου γύρω από την έννοια του
όρου «Σαρακατσάνος», συνεπάγεται και άλλες
παρεπόμενες διαστρεβλώσεις της αντικειμενικής έρευνας.
Γιατί ένα κοινωνικό φαινόμενο του οποίου η ταυτότητα
περιορίζεται στον τόπο και στο χρόνο και δεν μπορεί, για
αυτό ακριβώς το λόγο, να εκτιμηθεί στις σωστές
διαχρονικές του διαστάσεις.. " οδηγεί σε υπερβολές, σε
στρεβλώσεις και αντιεπιστημονικές μεθόδους".
Όπως παρατηρούμε σε όλο το βιβλίο του ο ίδιος μελετά
αντίστροφα ,το γεγονός της νομαδικής κτηνοτροφίας
στην Ελλάδα και αποφαίνεται (αποδεικνύει) οτι η
νομαδική κτηνοτροφία υπήρχε από αρχαιοτάτων
χρόνων και ασκείται (κατα την περίοδο της έρευνας),
αλλα και ασκούνταν, στην Ελλάδα από τους

34

Σαρακατσάνους .Ημινομαδικά βέβαια ασκούνταν και
από άλλες ομάδες.
Διάφορα Πρωτοελληνικά φύλα κατέβηκαν

πιθανότατα στη σημερινή Ελλάδα, απο νότιο άκρο της
Βαλκανικής χερσονήσου όπου ζούσαν στα τέλη της 3ης
χιλιετίας π.Χ. (πιθανόν για μένα ανιόντα σε
προγενέστερη φάση, Ίωνες, Δωριείς, Αχαιοί, Αιολείς)
Υπήρχαν όμως και αυτόχθονα φύλα όπως έχουμε
αναφέρει τα οποία ζούσαν ήδη στον χώρο της Ελλάδος,
όπως βλέπουμε στο χάρτη και ήταν οι Σελλοί, οι
Γραικοί, οι Έλληνες (η Σελλοί, Ελλοί, Ελλάνες) κ.α
Από τον Όμηρο, ίσως και πιο πριν ακόμη, στην

35

περιοχή της νότιας Πίνδου ζουν οι Σελλοί, Έλληνες,

Γραικοί. Οι Σελλοί, ήταν αρχαίο Ελληνικό φύλο της

Ηπείρου. Ήταν κάτοικοι της αρχαίας Ελλοπίας,

περιοχής κοντά στη Δωδώνη.

Σύμφωνα με τον Όμηρο, οι Σελλοί κατοικούσαν στην

Δωδώνη όπου ήταν και οι ιερείς του μαντείου της

Δωδώνης και μάλιστα τους αναφέρει ως

«Χαμοκοιτάμενοι ανυφτοπόδες» και αυτό γιατί οι Σέλλοι

ιερείς του

Μαντείου δεν

έπλεναν τα

πόδια τους για

να έρχονται σε

επαφή με την

Γη (Γαία) και να

αντλούν την

μαντική δύναμη

που ήταν

απαραίτητη για

την ερμηνεία

των χρησμών. Η

Σέλλοι ή Ελλοί η Ελλοπες έζησαν έναν κατακλυσμό

σύμφωνα με τον Αριστοτέλη μεταξύ Δωδώνης και

Αχελώου, όπου ζούσαν εκεί με τους Γραίκους οι

μετέπειτα Έλληνες.

Μέρος των οποίων μετανάστευσε στη Φθία και που το

όνομά τους άλλαξε σε Σελλάνες και στη συνέχεια

Ελλάνες- Έλληνες. Εντούτοις η ετυμολογία αυτή

συνδέει το όνομα Έλληνες με τους Δωριείς που

κατέλαβαν την Ήπειρο και η σχέση με το όνομα

Γραικοί, που δόθηκε από τους Ρωμαίους παραμένει

αβέβαιη. Το όνομα Έλληνες φαίνεται να είναι

36

αρχαιότερο και πιθανότατα χρησιμοποιήθηκε από τους
Έλληνες με την ίδρυση της Μεγάλης Αμφικτιονίας3

3 Η λέξη έχει δυο τόπους γραφής ο ένας με υ, δηλαδή Αμφικτυονία και ο
άλλος με ι. Το Αμφικτυονία ετυμολογείται από το όνομα Αμφικτΰων, ο
οποίος θεωρείται ο ιδρυτής του θεσμού, ενώ το Αμφικτιονία προέρχεται από
τις λέξεις «αμφί» και «κτίζω» και σημαίνει τους περίοικους, τους ανθρώπους
που γειτονεύουν και χτίζουν μαζί. Ωστόσο και οι δυο τύποι γραφής είναι
ορθοί.
Ο δεύτερος, μάλιστα, τύπος προϊδεάζει τους μελετητές ότι επρόκειτο για μια
αρχική μορφή οικισμού και συγκατοίκησης της μεταγενέστερης πόλης.
Δηλαδή αμφικτιονία ήταν ο συνοικισμός που με το πέρασμα του χρόνου
μετατράπηκε σε πόλη. Ενώ αργότερα Αμφικτιονία έγινε τελικά η ένωση των
ανεξάρτητων πόλεων – κρατών.
Ισως με την αναφορά στον ιδρυτή του θεσμού Αμφικτυωνα κάποιοι να
αντιλήφθηκαν ότι οι αρχαίοι Έλληνες χρονολογούσαν την ύπαρξη της
Αμφικτιονίας στους πανάρχαιους χρόνους. Ο Αμφικτΰων, ήταν γιος του
Δευκαλίωνα και της Πΰρρας, αδελφός του Έλληνα, του γενάρχη των
Ελλήνων. Ο Δευκαλίων και η Πυρρα μάλιστα, όταν σώθηκαν από τον
κατακλυσμό, έλαβαν χρησμό από το μαντείο της Θέμιδας στην Πυθώ για το
πώς θα συνεχιστεί το ανθρώπινο γένος και εκεί, στον Παρνασσό, απ’ όποια
πέτρα έριχνε πίσω του ο Δευκαλίων γεννιόταν ένας άνδρας, ενώ από τις
πέτρες που έριχνε η Πυρρα γυναίκες.
Η Αμφικτιονία ήταν το σύστημα με το οποίο οι πόλεις – κράτη της
αρχαιότητας συνεδρίαζαν από κοινού για την ειρηνική επίλυση των μεταξύ
τους προβλημάτων. Τα μέλη της έστελναν αντιπροσώπους, οι οποίοι
έβγαζαν αποφάσεις ύστερα από συνεδρίαση, οι οποίες επικυρώνονταν και
ακολουθούνταν απ’ όλες τις πόλεις-κράτη. Με τα σημερινά δεδομένα θα
μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την Αμφικτιονία σαν τον Ο.Η.Ε. ή την
Ευρωπαϊκή Ένωση της τότε εποχής, μεταξύ πάντα των ελληνικών πόλεων-
κρατών.

Δυο νόμοι μας είναι γνωστοί: α) μια πόλη – μέλος της Αμφικτιονίας
απαγορευόταν να καταστραφεί από μια άλλη πόλη – μέλος σε περίοδο
αναμεταξύ τους πολέμου και β) απαγορευόταν η καταστροφή του
υδραγωγείου μιας πόλης – μέλους, τόσο στον πόλεμο όσο και κατά την
διάρκεια ειρήνης. Πιθανότατα ακόμη και οι κανόνες που υπήρχαν στους
πολέμους, όπως, για παράδειγμα, να γίνονται μονάχα τους θερινούς μήνες,
να μην καταστρέφονται τα σπαρτά, οι αντίπαλοι να μάχονται μονάχα μ’ έναν
ορισμένο αριθμό ανδρών κ.ά. να ήταν νόμοι της Αμφικτιονίας. Όταν δεν

37

Ο Αριστοτέλης ονομάζει αρχαία Ελλάδα μια περιοχή

στην Ήπειρο μεταξύ

Δωδώνης και

Αχελώου ποταμού,

τη θέση του

μεγάλου

κατακλυσμού του

Δευκαλίωνα, χώρα

που καταλάμβαναν

οι Σελλοί και οι

"Γραικοί", που

αργότερα έγιναν γνωστοί ως 'Έλληνες".

Η επικρατέστερη άποψη του ονόματος Έλληνες είναι

ότι προέρχεται από τους Σελλούς,

Η κάθοδος η επιστροφή κατ άλλους των Ελληνικών

φύλων έγινε από την Δυτική Μακεδονία.

Ελληνικοί πληθυσμοί (Ίωνες, Δωριείς, Αιολείς, Αχαιοί)

έχουν κατοικήσει την περιοχή της Μακεδονίας ήδη από

το 3.000 - 2600 π.Χ

Yπήρξαν τουλάχιστον δύο μετακινήσεις (μεγάλος

χάρτης), η πρώτη των Ιώνων και των Αιολέων, από την

οποία προέκυψε η Μυκηναϊκή Ελλάδα το 16ο αιώνα

π.Χ., και η δεύτερη η μετακίνηση των Δωριέων γύρω

στον 11ο αιώνα π.Χ.,

Η σειρά των μεταναστεύσεων στην ηπειρωτική Ελλάδα

κατά τη 2η χιλιετία π.Χ. πρέπει να αναδομηθεί βάσει

των Αρχαίων ελληνικών διαλέκτων, όπως

τηρούνταν αυτοί οι νόμοι, επιβάλλονταν πρόστιμα χρηματικής και
θρησκευτικής μορφής.
Ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της Αμφικτιονίας και των Δελφών ήταν,
όπως αναφέρει ο Ξενοφών στο έργο του Ελληνικά, η Ολυμπιακή Εκεχειρία.
Δηλαδή, η παύση των εχθροπραξιών κατά την περίοδο που τελούνταν οι
Ολυμπιακοί Αγώνες

38

παρουσιάστηκαν αιώνες αργότερα και επομένως
υπόκεινται σε ορισμένες αβεβαιότητες
Ο Όμηρος αναφέρεται στους "Έλληνες" ως μια
σχετικά μικρή φυλή που κατοικούσε στη Θεσσαλική
Φθία και είχε ως ηγέτη της τον Αχιλλέα. Το Πάριο
Χρονικό αναφέρει ότι η Φθία ήταν η πατρίδα των
Ελλήνων και ότι αυτό το όνομα δόθηκε σε εκείνους που
προηγούμενα ονομάζονταν Γραικοί. Το όνομα «Ελλάς»
ετυμολογικά φαίνεται να προέρχεται από τη σύνθεση
των λέξεων «εος,α,ο (= ο,η,ο δικός,ή,ό μας, ο,η,ο
αυτός,ή,ό, ο,η,το ίδιος,α,ο κ.α.) και «λαός» (= στη
σύνθεση «-λεώ- ή –λη-», πρβ λεωφόρος, βασιλέας,
Βασίλης κ.α.) και κάτι όπως οι λέξεις: ε-δικός μας, ε-
ορτή, Ε-ορδαία κ.α. Δηλαδή Ελλάς – Έλληνες = ο δικός
μας λαός, οι ίδιοι με μας, οι εκ της ίδιας οργανικής
ύλης, του ίδιου πηλού όντα. Κάτι που γίνεται εμφανές,
αν αφαιρέσουμε τα προσφύματα δ και ν από τις λέξεις
Ελλα(δ)ικος και Ελλα(ν)ικος = ελ + λα(δ)ικός ή
λα(ν)ικος = λαϊκός, λαός., αλλά και από την οικογενεια
των λέξεων: λαός, λαϊκός, βασί-λειο, βασι-λέας ή
βασιλεύς, παν-λαός > Παλλάς, Παλλάδιον, παν-λαική
> παλλαϊκή, χαρά + λαός = Χαρίλαος ή Χαρίλλος (= ο
Σπαρτιάτης βασιλιάς που αντέγραψε τους μινωικούς
νόμους), Αχαιών + λαός = Αχιλλέας … Τα δυο λλ στις
λέξεις Παλλάς, Ελλάς, Χαρίλλος κ.τ.λ. μπαίνουν, για να
δείξουμε ότι έχουμε σύνθετη λέξη με τη λέξη –λαός. Η
λέξη «λαός» στον Όμηρο σημαίνει το ενόργανο σώμα (ο
στρατός ή το βασίλειο = το σώμα που έχει λαλιά ) και
έχει τονικό παρώνυμο (δηλαδή είναι λέξη που έχει δυο
έννοιες οι οποίες διακρινόμενες τονικά, κάτι όπως και
οι: πότε- ποτέ, θέα-θεά, γέρος-γερός, θέρμος-θερμός
κ.α.) τη λέξη «λάος ή λάας -λάς», που σημαίνει το

39

ανόργανο σώμα, οι πέτρες εξ ου και λατομείο, λατόμος,

λάιτος ή ληιτος > λίθος κ.α., πρβ και:

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο Έλλην, ο

πατριάρχης των Ελλήνων, ήταν γιος του

Δευκαλίωνα και της Πύρρας, που βασίλευαν σε

όλη τη Φθία, των μόνων που επέζησαν μετά το

μεγάλο

κατακλυσμό, και

απέκτησαν τρεις

γιους, τον Αίολο,

τον Δώρο και τον

Ξούθο. Ο Αίολος και

ο Δώρος μαζί με τους

γιους του Ξούθου, τον

Αχαιό και τον Ίωνα,

αποτέλεσαν τους

γενάρχες των

τεσσάρων κυριότερων

ελληνικών φυλών που ήταν οι Αχαιοί, οι Δωριείς, οι

Αιολείς και οι Ίωνες. Φαίνεται ότι ο μύθος επινοήθηκε

όταν οι Ελληνικές φυλές άρχισαν να διαχωρίζονται η

μία από την άλλη ορισμένες περιοχές της Ελλάδας και

δείχνει την κοινή τους καταγωγή.

Οι Δωριείς ήταν ένα από τα τέσσερα πρωτο-ελληνικά

φύλα της αρχαιότητας, όπως θα δούμε, το οποίο

καταγόταν σύμφωνα με τις γραπτές παραδόσεις από την

οροσειρά της Πίνδου.

Σύμφωνα με τον καθηγητή Χρήστο Ντούμα οι Δωριείς

ήταν κάτοικοι της Ελλάδος που κάποτε εκτοπίστηκαν

από τους Μυκηναίους σε ορεινές περιοχές, κάτι ανάλογο

με αυτό που έχει συμβεί σε πολλούς πληθυσμούς στην

ιστορία της Ελλάδας.

40

Στα ορεινά ασχολήθηκαν με την κτηνοτροφία και τη
δασική οικονομία γι' αυτό η παράδοση τους
χαρακτηρίζει ως οπισθοδρομικούς. Κάποτε από τα
ορεινά επέστρεψαν στα πεδινά στις αρχικές τους κοιτίδες
όταν για άλλους λόγους παρήκμασαν τα ανακτορικά
συγκροτήματα. Σημειώνεται ότι η λέξη "κατίοντες" που
συναντάται στον Ηρόδοτο και αλλού σε σχέση με τους
Δωριείς έχει και την έννοια του "επιστρέφω από την
εξορία". Η σύγχρονη ερμηνεία του "κατίοντες" ως
"κατερχόμενοι" οφείλεται στην σύγχρονη χαρτογραφική
απεικόνιση όπου ο βορράς είναι "πάνω" και ο νότος
"κάτω".
Κατά την παλαιά παραδοσιακή θεωρία και κάτω από
αδιευκρίνιστες συνθήκες, οι Δωριείς κατέβηκαν ( η
επανέκαψαν απ την εξορία) στη νότια Ελλάδα περίπου
τον 12ο π.χ. αιώνα. Οι Δωριείς, μαζί με τους Ίωνες και
τους Αιολείς, αποτελούν τις βασικές συνιστώσες του
αρχαίου Ελληνικού έθνους.
Όταν βρέθηκαν στην πεδιάδα της Θεσσαλονίκης, την
αρχαία Βοττιαία, επειδή τα μέρη κατοικούνταν από
κάποιους άλλους προγόνους μας, τους Πελασγούς,
διεσπάρησαν στην Άνω Ελλάδα, δηλ. τις βουνοκορφές
της Πίνδου. Σημειωτέον ότι για τους Πελασγούς, οι
οποίοι δημιούργησαν ένα θαυμάσιο πολιτισμό τη
νεολιθική περίοδο, προϋπήρχαν στην περιοχή με την
μορφή διάφορων ομόγλωσσων φύλων μεταξύ αυτών και
οι Σαρακατσάνοι πιθανώς αργότερα ως Δωρικό
παρακλάδι.
Ο Ηρόδοτος, προσπαθώντας να συνθέσει τις
παραδόσεις, αναφέρει τις περιοχές με τις οποίες
σχετίζονται οι Δωριείς. Οι περιοχές που αναφέρονται
είναι η Φθιώτιδα, η Ιστιαιώτιδα και η περιοχή κάτω από
την Όσσα και τον Όλυμπο, η Πίνδος-Μακεδνία και η

41

Δωρίδα. Ο ίδιος μας ενημερώνει ότι οι Θεσσαλοί ήρθαν
από τη Θεσπρωτία που συνδέεται και με τη Δωδώνη,
στη σημερινή Θεσσαλία (τότε Αιολίδα), από όπου
σύμφωνα με τον Θουκυδίδη έδιωξαν τους Βοιωτούς, οι
οποίοι κατέφυγαν στη σημερινή Βοιωτία (τότε
Καδμηίδα). Κατά μία ερμηνεία, το όνομα "Δωριεύς" δεν
οφείλεται στην Δωρίδα, αλλά αντίστροφα αυτή η
περιοχή ονομάστηκε έτσι λόγω των Δωριέων.
Η κατάληξη -εύς υποδεικνύει επάγγελμα, ενώ η ρίζα
δωρ- είναι γνωστή από τη μυκηναϊκή εποχή και
σχετίζεται με τα δένδρα και τα ξύλα.
Η εναλλαγή του όμικρον με το ωμέγα είναι συνήθης
μεταξύ των διαλέκτων.
Έτσι η λέξη "Δωριεύς" πιθανώς δηλώνει τον
ασχολούμενο με την ξυλεία, τον ξυλοκόπο. Είναι
πιθανό ότι αργότερα η χρήση του όρου διευρύνθηκε
ώστε να χαρακτηρίζει όλους τους "άξεστους"
ελληνόφωνους, ανάλογα με τη σύγχρονη χρήση της
λέξης "βλάχος".
Σχετικός θεωρείται και ο μύθος σύμφωνα με τον οποίο
ο τελευταίος βασιλιάς Κόδρος, προκειμένου να σώσει
τους Αθηναίους από τους Δωριείς, μεταμφιέστηκε σε
ξυλοκόπο για να διεισδύσει στο στρατόπεδό τους.
Η φημολογούμενη κάθοδος των Δωριέων σύμφωνα
με την επικρατούσα εκδοχή έγινε στον ελλαδικό
κορμό από τη βορειοδυτική Ελλάδα. Σύμφωνα με
νεότερη άποψη οι Δωριείς ήταν ένα ελληνικό
ποιμενικό φύλο που κατοικούσε σε ορεινές
περιοχές και μετά τη διάλυση του
μυκηναϊκού κόσμου βρήκε την ευκαιρία να
κατέβει σε πεδινές περιοχές. Οι Δωριείς μιλούσαν
μια ελληνική διάλεκτο, που αποτελεί ένδειξη

42

συσχέτισής τους με τους υπόλοιπους Έλληνες, δηλαδή
αυτούς τους οποίους αργότερα κατέκτησαν ή έδιωξαν.
Όπως αναφέραμε στο πρώτο βιβλίο, οι Δωριείς έδιωξαν
τους Αχαιούς, γνωστούς κυρίως ως Ίωνες, από την
Πελοπόννησο.
Οι Ίωνες διωγμένοι, κατέφυγαν στην Αττική, στην
Εύβοια, στα νησιά του Αιγαίου και στα κεντρικά
παράλια της Μικράς Ασίας όπου έφτιαξαν πολυάριθμες
αποικίες. Αρκετοί Αιολείς άφησαν τη Θεσσαλία και
κατέφυγαν στα βόρεια παράλια της Μικράς Ασίας.
Μία από αυτές και το Βυζάντιο.
Πολλές οι αναφορές αρχαίων ιστορικών, συγγραφέων,
χρονογράφων για τους Δωριείς και την περιοχή
δραστηριοποίησης τους.
Στον Ομηρο:
Ζεῦ ἄνα Δωδωναῖε Πελασγικὲ τηλόθι ναίων
Δωδώνης μεδέων δυσχειμέρου, ἀμφὶ δὲ Σελλοὶ
σοὶ ναίουσ᾽ ὑποφῆται ἀνιπτόποδες χαμαιεῦναι,
ἠμὲν δή ποτ᾽ ἐμὸν ἔπος ἔκλυες εὐξαμένοιο,
τίμησας μὲν ἐμέ, μέγα δ᾽ ἴψαο λαὸν Ἀχαιῶν….
Μετάφραση:
Δία της Δωδώνης, πρωτοκύβερνε, πελασγικέ, που μένεις
μακριά, την παγερή αφεντεύοντας Δωδώνη, και τριγύρα
χαμοκοιτάμενοι, ανιφτόποδοι, ζουν οι Σελλοί, οι δικοί σου
προφήτες κι άλλοτε συνάκουσες την προσευχή μου εμένα
και μου 'δωσες τιμή, παιδεύοντας ανήλεα τους Αργίους
(Ομήρου, Ιλιάς Π (233-235)
Στα Μετεωρολογικά του Αριστοτέλη:
«περί την Ελλάδα την αρχαίαν. Αύτη δ' εστίν η περί την
Δωδώνην και τον Αχελώον... Ώκουν γαρ οι Σελλοί
ενταύθα και οι καλούμενοι τότε μεν Γραικοί, νυν δ'
Έλληνες.»
Ἀριστοτέλους «Μετεωρολογικά», 1 352 a:

43

Οι Αιολείς ήταν κατά τους ιστορικούς χρόνους της
αρχαίας Ελλάδας η μία από τις τέσσερις φυλές (Αχαιοί,
Ίωνες, Αιολείς και Δωριείς) του αρχαίου ελλαδικού
χώρου οι οποίοι σε κάποια χρονική στιγμή κατεβαίνουν
από τα βορειοδυτικά. Επρόκειτο για λαό που αρχικά
ασχολούνταν κυρίως με τη γεωργία και στη συνέχεια
αποίκισε στα έναντι παράλια του Αιγαίου.
Αναφέρω τους Αιολείς όχι για να τους συσχετίσω με
πιθανή ανθρωπολογική συγγένεια με τους
Σαρακατσάνους διότι παρακολουθώντας την πορεία των
Αιολών4 καμία σχέση δεν έχουν με τον τόπο που ζουν
οι Σαρακατσάνοι. Αλλα για να επισημάνω ότι οι
Σαρακατσάνοι σε κάποια φάση, η ως Δωρικό φύλο, η
ως Ελληνικό5, η ως αυτόχθονο της περιοχής, στο οποίο

4 Από τα τέλη του 12ου ως τα τέλη του 9ου αι π.Χ. τα ελληνικά φύλα μετακινήθηκαν
από τα άγονα και τα ορεινά της ηπειρωτικής Ελλάδας προς τις πεδινές και εύφορες
εκτάσεις του ελλαδικού κορμού, τα νησιά του Αιγαίου και τα μικρασιατικά παράλια.
Αιολείς, Ίωνες και Δωριείς διαπεραιώθηκαν στο ανατολικό Αιγαίο και
εγκαταστάθηκαν σε συγκεκριμένες γεωγραφικές ενότητες, τα όρια των οποίων δεν
ήταν πάντα σταθερά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Σμύρνη, που από
αιολική αποικία έγινε κάποια στιγμή –πολύ νωρίς– ιωνική. Η αιολική ενότητα
σχηματίστηκε στη Λέσβο, την Τένεδο, τις Εκατοννήσους καθώς και στα μικρασιατικά
παράλια, από τον κόλπο της Ελαίας ως τον κόλπο της Σμύρνης. Από τον 7ο αι. π.Χ.
προστέθηκε σε αυτή και η νότια Τρωάδα.

5 Για το Θουκυδίδη το όνομα Ελλάς – Έλληνες προήλθε ναι μεν από το
όνομα της πόλης-κράτος Ελλάδα, όμως έγινε γενικό – εθνικό επί εποχής που
στην πόλη-κράτος αυτή ηγεμόνας ήταν ο ονομαζόμενος « Έλλην» >
Έλληνες, πρβ: «Αλλ' από την εποχήν που ο Έλλην και οι υιοί του απέβησαν
ισχυροί εις την Φθιώτιδα, και την βοήθειάν των επεκαλούντο οι κάτοικοι των
άλλων πόλεων, τα διάφορα φύλα, συνεπεία της επικοινωνίας αυτής,
ωνομάζοντο ήδη επί μάλλον και μάλλον Έλληνες, μολονότι πολύς επέρασε
καιρός πριν το όνομα τούτο ημπορέση να επικράτηση γενικώς» (Θουκυδίδης Α,
3).

Ομοίως ο Στράβωνας, ο Αρχίλοχος και ο Παυσανίας, επικαλούμενος
τον ποιητή (Όμηρο), αναφέρουν, ότι η ονομασία Ελλάδα – Έλληνες προήλθε
από την αρχαία πόλη με το όνομα Ελλάδα στη Φθιώτιδα: «οι μεν πίστευαν ότι
η Ομηρική Ελλάδα είναι η Φθία» (Στράβωνας, Θ΄ 431 - 432). «Η χώρα, ην
οικούσι παρ Ομήρω οι υπό του Πηλέα Έλληνες, καλείται Ελλάς και κείται περι

44

προσωπικά κλείνω περισσότερο, Πελασγικό πάντως σε
κάθε περίπτωση, ήταν και "σχετικώς αιoλοφωνούντες".
Διότι αναφέρεται ότι υπήρχαν πλην τον Αιολέων και
άλλα αιολοφωνούντα φύλα στην περιοχή της Πίνδου.
Μάλιστα φύλα όχι Αιολικά, τα οποία όμως λόγω της
τριβής τους με Αιολείς ομιλούν η μπολιάζονται από
αυτούς δες παρακάτω χάρτη . Μεταξύ αυτών και οι

Σαρακατσάνοι που ζουν στην περιοχή μεταξύ
Θεσσαλίας Ηπείρου και Φθίας
Διότι η γλώσσα όπως λέει και ο Πουλιανός είναι
ανεξάρτητη από την εξάπλωση των ανθρώπινων τύπων.
Η δική μου άποψη είναι ότι είναι αυτόχθον αρχαίο
πρωτοελληνικό φύλο που ζει στην περιοχή της Πίνδου
και της Θεσσαλίας (Περραίβια όπως θα δούμε) όπου
καταγράφεται ότι ζουν Δωριείς, Έλληνες, Γραικοί και

Σπερχειόν ποταμόν (Αρχίλοχος, απ. 47-52). «καθότι και Έλληνας το σύμπαν
γένος από της εν Θεσσαλία ποτε καλουμένης Ελλάδος. (Παυσανίας Λακωνικά,
ΧΧ 6-7)

45

ομιλούν ελληνικά, με πολλά γλωσσικά στοιχεία από τα
φύλα με τα οποία έρχονται σε επαφή.
Με το αλφάβητο που κυριαρχεί6 στην περιοχή να είναι
της δυτικής ομάδας.
Από τις αρχαϊκές επιγραφές ήδη διαπιστώνεται ο
διαλεκτικός κατακερματισμός της αρχαιοελληνικής
γλώσσας, ο οποίος οφείλεται στη διαμόρφωση του
γεωγραφικού χώρου με τους ορεινούς όγκους και τους
περίκλειστους τόπους εγκατάστασης, στη διαδοχική

εμφάνιση και διασπορά των ελληνικών φύλων, στην
αρχική απομόνωση και στην πολιτική αυτοτέλεια των
πρώτων οικιστικών κέντρων.
Βασικό στοιχείο είναι επίσης ότι η γλώσσα είναι
προφορική και μεταδίδετε από γενιά σε γενιά χωρίς
γραπτά στοιχεία.

6 Τα αλφάβητα χωρίζονται σε τρεις κύριες ομάδες: τη Νότια (Κρήτη, Θήρα,
Μήλο), την Ανατολική (ακτές Μ. Ασίας, νησιά Ανατολικού Αιγαίου, Μέγαρα,
Σικυών, Κόρινθος και αποικίες τους) και τη Δυτική ομάδα (Θεσσαλία,
Λοκρίδα, Εύβοια, Αρκαδία, Λακωνία και οι αποικίες τους).

46

Η γλώσσα των Σαρακατσάνων περιέχει αιολικά7, δωρικά

και βορειοθεσαλικά στοιχεία τα οποία συγγενεύουν, η

είναι ίδια με τα αιολικά. Αυτή η γλωσσική συγγένεια

για μένα εξηγείται κυρίως από την κοινή πορεία σε

κάποια φάση της ιστορίας (χάρτης) και γλωσσικών

δανείων από το ένα φύλο στο άλλο αλλα και την

συγκατοίκηση, αναγκαστική η όχι, πολλές φορές των

διαφόρων φύλων.

Κάποιοι γλωσσολόγοι ίσως είναι σε θέση να πουν

περισσότερα. Αλλα θεωρώ ότι η αρχή είναι μία. Η λαλιά

των Σαρακατσάνων

ήταν

Πρωτοελληνική και

συνεχίζει

αναλλοίωτη στους

αιώνες. Στον χάρτη

που παραθέτω πιο

κάτω προσπαθώ να

δείξω το πώς, η

πρωτοελληνική

γλώσσα που

μιλούσαν οι

Σαρακατσάνοι

μπορεί να δήχθηκε

στοιχεία, από ομόγλωσσα φύλα, τα οποία είχαν εν

τούτοις, κάποιες διαφορές.

7 Οι Αιολείς μιλούσαν την αιολική διάλεκτο, η οποία εξελίχθηκε από τη
βορειοανατολική παραλλαγή της κεντρικής (ή ανατολικής) διαλέκτου. Η άλλη
παραλλαγή της κεντρικής ήταν η αρκαδοκυπριακή. Και οι δύο διατήρησαν
πολλά από τα χαρακτηριστικά της μητρικής διαλέκτου. Η πρωτο-αιολική θα
εξελιχθεί στην αιολική διάλεκτο που θα καλύψει όλη σχεδόν τη Θεσσαλία
και στη συνέχεια θα εξαπλωθεί και στα νησιά του βορείου Αιγαίου, καθώς
και στα απέναντι μικρασιατικά παράλια.

47

Ο Διόδωρος Σικελιώτης αναφέρει ότι σύμφωνα με το
Διονύσιο Σκυτέα, στην Ελλάδα πριν από τη σημερινή
Ελληνική γραφή υπήρχε μια άλλη, η Πελασγική, άρα η
γραφή αυτή είναι εκείνη που ο Έβανς ονομάζει
Γραμμική! Ο Διόδωρος αναφέρει επίσης ότι τα
γράμματα δεν είναι έργο των Φοινίκων, όπως λέγεται,
αλλά των Πελασγών! Η Πελασγική Γραφή καταργήθηκε
μετά το 1200/1100 π.Χ.

Σημειώνεται επίσης ότι όταν ανακαλύφθηκε η
Γραμμική γραφή, πολλοί έλεγαν ότι δεν είναι
Ελληνική! Σήμερα, ο Μ. Ventris απέδειξε ότι η

Γραμμική γραφή Β'
είναι Ελληνική!Η
Γραμμική Β! είναι
και η αρχική γραφή
των "Σαρακατσάνων"
της εποχής (Πελασγών) η οποία αποτυπώνεται κυρίως
στα σχέδια και τις απεικονίσεις στις φορεσιές.
Παραθέτω το όνομα Κατσαρίκας και Σαρακατσάνος
στην Γραμμική Β΄ για να
δούμε τις ομοιότητες.
Επειδή είναι δύσκολο να
προσδιοριστεί ποιος, που,
και τι μιλούσε
(τουλάχιστον μέχρι τώρα) στις μακρές αυτές περιόδους
της Ελληνική ιστορίας θα μείνουμε μόνο στην αρχή: ότι
η λαλιά των Σαρακατσάνων έχει τις ρίζες της στις
αρχαίες προτωελληνικές διαλέκτους και στην ομάδα
των Δυτικών. Δυτική8 με κορμό τη Δωρική (Ήπειρος,

8 Οι αρχαίες διάλεκτοι είναι δυνατόν να ταξινομηθούν σε τρεις ενιαίες

ομάδες που προσδιορίζονται με γεωγραφικά κριτήρια ως εξής:

Ανατολική ομάδα με χαρακτηριστικό κορμό την Ιωνική-Αττική διάλεκτο
(Ιωνία, Εύβοια, Κυκλάδες, Αττική, Μεθώνη Πιερίας, Θάσο, Χαλκιδική)

Κεντρική με χαρακτηριστικότερες διαλέκτους την Αρκαδοκυπριακή

(Αρκαδία, Κύπρος) και την Αιολική (Θεσσαλία, Βοιωτία, Λέσβος και

Αιολία).

48

Δυτική Στερεά, Πελοπόννησος, Μήλος, Θήρα, Κρήτη,
Δωδεκάνησα και τα παράλια της Μ. Ασίας).Αν
σκεφτούμε ότι την ίδια περίοδο που οι Δωριείς
κινούνταν προς την Πελοπόννησο πραγματοποιήθηκαν
και άλλες μετακινήσεις στον Ελλαδικό χώρο. Οι
Θεσσαλοί προερχόμενοι από την περιοχή της
Θεσπρωτίας μετακινήθηκαν στην περιοχή της
Θεσσαλίας εκτοπίζοντας παλαιότερα αιολόφωνα φύλα
που κατοικούσαν στην περιοχή. Ανάμεσα στις φυλές
που ζούσαν στην Θεσσαλία πριν την εγκατάσταση των
Θεσσαλών ήταν πάρα πολλές ομάδες άλλων φυλών οι
οποίες εκτοπίστηκαν. Σε αυτές τις φυλές που ζούσαν
στην Θεσσαλία πριν την εγκατάσταση των Θεσσαλών
ήταν και οι Βοιωτοί οι οποίοι μετακινήθηκαν νοτιότερα
και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Βοιωτίας. Άλλοι
πληθυσμοί της Θεσσαλίας και οι παλαιότεροι κάτοικοι
της Βοιωτίας μετά την απώλεια των περιοχών τους
κατέφυγαν στις περιοχές του Βορειοανατολικού Αιγαίου
και εγκαταστάθηκαν αρχικά στην Λέσβο, την Τένεδο
και τις Εκατόννησους (Μοσχονήσια). Οι πληθυσμοί
αυτοί ονομάστηκαν αργότερα Αιολείς από το όνομα
ενός Θεσσαλικού φύλου που συμμετείχε στην
μετανάστευση. Οι Αιολείς9, τα επόμενα χρόνια
αποίκισαν την απέναντι Μικρασιατική ακτή η οποία
ονομάστηκε Αιολίδα. Παρ' όλα αυτά σημαντικοί
αιολικοί πληθυσμοί παρέμειναν στις εστίες τους και
αποτέλεσαν το κύριο διαλεκτικό υπόβαθρο της
θεσσαλικής και της βοιωτικής διαλέκτου.

Δυτική με κορμό τη Δωρική (Ήπειρος, Μακεδονία (βλ. Κατάδεσμο της

Πέλλας), Δυτική Στερεά, Πελοπόννησος, Μήλος, Θήρα, Κρήτη, Δωδεκάνησα

και τα παράλια της Μ. Ασίας).
9 Τα πρωτοαιολικά φύλα εμφανίζονται γύρω στο 2000-1900 π.Χ., οπότε έχει

ολοκληρωθεί η κάθοδος του κύριου κορμού των Ελλήνων στις περιοχές της

Ηπείρου, της δυτικής Μακεδονίας και της Θεσσαλίας. Τα φύλα αυτά

κατέλαβαν τη Θεσσαλία και εκεί διαμόρφωσαν την αιολική διάλεκτο.

Αργότερα, προωθήθηκαν νοτιότερα, διαδίδοντας τη διάλεκτο και τις

λατρείες τους.

49

Είναι όπως είπαμε η κατανόηση της γλώσσας,(εκτός
από την ανθρωπολογία και την γενετική ) για να

προσδιορίσουμε και την καταγωγή μιας ομάδας.

Παρακάτω παραθέτω την απάντηση του Γεωργίου
Α. Φυτιλή στις Θέσεις του Σ. Καργάκου για την
καταγωγή των Σαρακατσάνων στο σκέλος που

αφορά την λαλιά.

Η λαλιά των

Σαρακατσάνων

περιέχει δωρικές

λέξεις, που είναι

λίγες, ιδιωματικές

και δεν έχουν

συνέχεια. Ακόμα κι

η προφορά των

δωρικών λέξεων της

σαρακατσάνικης

λαλιάς δεν

ακολουθεί τους

κανόνες της δωρικής διαλέκτου, όπως διατυπώνονται

απ’ τους γλωσσολόγους.

Πρώτος κανόνας. Τα δωρικά δυτικά ιδιώματα

κατεβάζουν τον τόνο απ’ την τρίτη στη δεύτερη

συλλαβή, όπως ανθρώποι, ορνίθες, ελάβον.

Οι Σαρακατσάνοι ανεβάζουν τον τόνο απ’ την πρώτη

συλλαβή στη δεύτερη κι απ' τη δεύτερη στην τρίτη,

όπως άταλος, αντί αταλός, γινόκαδι αντί γινοκάδι,

ινάντιος αντί εναντίος κ.λ.π

Δεύτερος κανόνας. Τα δωρικά διατηρούν το μακρό α

όπως μνάμα αντί μνήμα, παγά αντί πηγή, δάμος αντί

δήμος, κάρυξ αντί κήρυξ κ.λ.π.

Οι Σαρακατσάνοι προφέρουν μνήμα, πηγή, δήμος,

κήρυξ.

Τρίτος κανόνας. Τα δωρικά ιδιώματα τονίζουν τη

λήγουσα στο δωρικό ενεργητικό μέλλοντα, όπως

βοαθησώ, πραξώ, προδωσώ. Οι Σαρακατσάνοι τονίζουν

50