หลักการ ทฤษฎี และกระบวนการวางแผนการบริหารงานวิชาการ

หลักการ ทฤษฎี และ
กระบวนการวางแผน
การบริหารงานวิชาการ

การบริหารโดยทั่วไปมีความมุ่งหมายเพื่อต้องการ
ให้การปฏิบัติงานบรรลุตามวัตถุประสงค์ การบริหาร
จึงเป็นทั้งศาสตร์และศิลป์ซึ่งมีเทคนิควิธีเพื่อนำไปสู่เป้า
หมายที่กำหนดไว้โดยอาศัยหลักการและ กระบวน การ
ก่อนที่จะกล่าวถึงหลักการและกระบวนการจึงต้อง
ทำความเข้าใจเกี่ยวกับพื้นฐานของการบริหาร และงาน
วิชาการ

ความหมายของการบริหาร

การบริหาร เป็นกระบวนการดำเนินงานอย่าง
เป็นระบบ ซึ่งต้องมีการวางแผน การปฏิบัติตาม
แผน การประเมินผล และการนำไปปรับปรุงพัฒนา
เพื่อนำไปสู่ประสิทธิภาพและประสิทธิผลในการ
ปฏิบัติภารกิจของหน่วยงานหรือองค์กร

ความหมายของ

การบริหารงานวิชาการ

การบริหารงานวิชาการ คือ กระบวนการจัดกิจกรรมในงาน
วิชาการ ซึ่งเป็นภารกิจหลักให้เกิดการปรับปรุงพัฒนาและเป็น
ประโยชน์สูงสุดแก่ผู้เรียนหรือผู้รับบริการ กระบวนการดังกล่าวนี้
ได้แก่ การวางแผน การจัดระบบโครงสร้าง และการกำหนดบทบาท
หน้าที่ การจัดดำเนินงานทางวิชาการ การผลิตสื่อและอุปกรณ์การ
ศึกษา การวัดและประเมินผล การจัดบรรยากาศเพื่อส่งเสริมและ
พัฒนาคุณภาพทางวิชาการ การจัดแหล่งหรือศูนย์สารสนเทศ รวม
ทั้งการจัดสิ่งอำนวยความสะดวกอื่น ๆ และการนิเทศภายในเพื่อให้
งานวิชาการมีคุณภาพ

กรอบแนวคิดการบริหารงานวิชาการ

1. การบริหารงานวิชาการเป็นงานหลักของสถานศึกษามีขอบข่ายกว้างขวาง มีส่วนเกี่ยวข้อง
กับงานทุกด้านของ สถานศึกษาทั้งทางตรงและทางอ้อม การทำความเข้าใจเพื่อสร้างจุดมุ่งหมาย
ร่วมกันของบุคลากรในสถานศึกษาจึงเป็นความสำคัญอันดับแรกของการบริหารงานวิชาการ

2.การบริหารงานวิชาการ ต้องตระหนักในความสำคัญและสาระของรัฐธรรมนญูแห่งราช
อาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 และที่แก้ไขเพิ่ม
เติม (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2545 (ฉบับที่ 3) พ.ศ. 2553 (ฉบบั ที่ 4) พ.ศ. 2562 มาตรฐาน 2 การศึกษาของ
ชาติแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่ 12 (พ.ศ. 2560-2564) และแผนการศึกษาแห่ง
ชาติ 20 ปี (พ.ศ. 2560-2579)

3. กระบวนการบริหารงานวิชาการ ประกอบด้วย การวางแผนการบริหารงาน การกำหนด
ยุทธศาสตร์การวางแผนการบริหารงานวิชาการสู่การปฏิบัติการนิเทศ ติดตาม ประเมินผลงาน
วิชาการ

4. ผู้บริหารสถานศึกษาในฐานะผู้นำทางวิชาการ มีบทบาทสำคัญในการพัมนาความเป็นผู้นำ
ทางวิชาการ บทาบาทการใช้เทคโนโลยีและนวัตกรรมเพื่อการบริหารวิชาการ และบทบาทการ
พัฒนาสถานศึกษาด้านวิชาการ

หลักการ 1 .หลักการพัฒนาคุณภาพ (Quality Management) เป็นการบริหารงาน
บริหารงาน เพื่อนำไปสู่ความเป็นเลิศทางวิชาการ องค์ประกอบของคุณภาพที่เป็นตัวชี้วัดคือ
วิชาการ ผลผลิตและกระบวนการเป็นปัจจัยสำคัญ ที่ทำให้บุคลากรและผู้รับบริการได้รับ
ความพึงพอใจ พัฒนาศักยภาพ เป็นที่ยอมรับของสังคมในระดับสากล มากขึ้น
โดยอาศัยกระบวนการประกันคุณภาพการศึกษา ได้แก่ การควบคุมคุณภาพ การ
ตรวจสอบคุณภาพ และการประเมินคุณภาพ

2. หลักการมีส่วนร่วม (Participation) การปรับปรุงคุณภาพของ
กระบวนการบริหารได้พัฒนามาอย่างต่อเนื่อง สม่ำเสมอตลอดเวลา โดยทุกคนใน
หน่วยงานมีส่วนร่วมเสนอแนะปรับปรุงและพัฒนา หลักการมีส่วนร่วมต้องการให้
ทุกคนได้ร่วมกันทำงานซึ่งลักษณะของงานวิชาการต้องอาศัยความร่วมมือจาก
หลายฝ่าย อาจดำเนินงานในรูปของคณะกรรมการวิชาการ ซึ่งจะมีเป้าหมายการ
ทำงานร่วมกัน นำไปสู่การพัฒนาคุณภาพได้มากขึ้น การมีส่วนร่วมต้องเริ่มจาก
การร่วมคิด ร่วมทำ และร่วมประเมินผล

3. หลักการ 3 องค์ประกอบ (3-Es) ได้แก่ ประสิทธิภาพ ประสิทธิผล และ

หลักการ ประหยัด
1) หลักประสิทธิภาพ (Efficiency) หมายถึง การปฏิบัติตามแผนที่

บริหารงาน กำหนดไว้ เป็นไปตามขั้นตอนและกระบวนการ มีปัญหาและอุปสรรคอย่างไรใน
ขณะดำเนินการก็สามารถปรับปรุงแก้ไขได้ มีประสิทธิภาพเน้นไปที่กระบวนการ
วิชาการ (Process) การใช้กลยุทธ์และเทคนิควิธีต่าง ๆ ที่ทำให้บรรลุ วัตถุประสงค์มาก
ที่สุด
2) หลักประสิทธิผล (Effectiveness) หมายถึง ได้ผลผลิต
(Outputs) ตามวัตถุประสงค์ ที่กำหนดไว้ ตรงตามจุดมุ่งหมายของหลักสูตร มี
ความรู้ความสามารถ มีทักษะเพิ่มขึ้น รวมทั้งการคำนึงถึง ประโยชน์ที่ได้รับ
อย่างไรก็ตามมักใช้คำสองคำนี้ควบคู่กันคือมีประสิทธิภาพและ ประสิทธิผล
3) หลักประหยัด (Economy) หมายถึง การใช้เวลาน้อย การลงทุนน้อย
การใช้กำลัง หรือแรงงานน้อย โดยไม่ต้องเพิ่มทรัพยากรทางการบริหาร แต่ได้
ผลผลิตตามที่คาดหวัง ดังนั้น การลงทุนในทาง วิชาการจึงต้องคำนึงถึงความ
ประหยัดด้วยเช่นเดียวกัน ผู้บริหารจะใช้กลวิธีอย่างไร ในการบริหาร เพื่อพัฒนา
คุณภาพโดยอาศัยความประหยัดบุคลากร งบประมาณ วัสดุและเทคโนโลยี และ
ใช้เวลาน้อยอีกด้วย

หลักการ 4. หลักความเป็นวิชาการ (Academic) หมายถึง ลักษณะที่ครอบคลุมเนื้อหา
บริหารงาน สาระ ของวิชาการ ได้แก่ หลักการพัฒนาหลักสูตร หลักการเรียนรู้ หลักการสอน
วิชาการ หลักการวัดผลประเมินผล หลักการ นิเทศการศึกษาและหลักการวิจัย เป็นต้น
หลักการต่าง ๆ เหล่านี้เป็นองค์ประกอบสำคัญ ก่อให้เกิดลักษณะ ความเป็น
วิชาการที่ต้องอาศัยองค์ความรู้เพื่อทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงและสร้างสรรค์

สรุปได้ว่า หลักการบริหารงานวิชาการต้องคำนึงถึงการพัฒนาสู่
ความเป็นเลิศ ทำให้ดีที่สุดนำไปสู่คุณภาพที่คาดหวัง คำนึงถึง
วัตถุประสงค์และเป้าหมายของการศึกษา โดยให้บุคลากร ทุกฝ่ายได้รับ
ผิดชอบร่วมกันทำให้ผลผลิตมีคุณภาพ คำนึงถึงประสิทธิภาพ
ประสิทธิผลและความประหยัด การดำเนินงานทางวิชาการโดยอาศัย
หลักการดังกล่าวย่อมจะสามารถบรรลุความสำเร็จคือความเป็นเลิศ
ทาง วิชาการ (Academic Excellence)

ทฤษฎีการบริหาร

การบริหารเชิงวิทยาศาสตร์

(Scientific Management)

Frederick W. Taylor การปฏิบัติงานตามหลักการห้าขั้นตอน ได้แก่
1) การวิเคราะห์งาน (Analyze task)
2) กำหนดคุณสมบัติของบุคคลเข้าปฏิบัติงาน (Design one best way to

perform it)
3) คัดเลือกบุคคล (Select workers)
4) ฝึกอบรมบุคลากร (Train workers)
5) การให้สิ่งจูงใจหรือแรงเสริม (Pay incentives)

ซึ่งทำให้เทเลอร์ประสบความสำเร็จ และมีผลผลิต เพิ่มขึ้นบุคลากร มีความพึง
พอใจไม่เหนื่อยหน่ายปฏิบัติงานด้วยความกระตือรือร้น ผู้บริหารยังต้องทำหน้าที่
วางแผน จัดองค์กร ให้คำชี้แนะ และควบคุมการปฏิบัติงาน ซึ่งสามารถนำหลักการ
ดังกล่าวของเทเลอร์ ไปใช้กับการบริหารงานวิชาการได้เช่นเดียวกัน

ทฤษฎีการบริหารเชิงการจัดการ

(Administrative Management)

Henri Fayol โดยเน้นให้ความสำคัญ กับหน้าที่ทางการบริหารจัดการ ซึ่งมีหลักการดังต่อไปนี้
1) การแบ่งงาน (Division of work)
2) มอบอำนาจความรับผิดชอบ (Authority)
3) กฎระเบียบ (Discipline)
4) เอกภาพการสั่งการ (Unity of command)
5) เอกภาพของการกำหนดทิศทาง (Unity of direction)
6) การรวมความสนใจของแต่ละคนให้เป็นหนึ่งเดียว (Subordination of individual

interests to general interest)
7) การให้รางวัลหรือค่าตอบแทนแก่บุคลากร (Remuneration of personnel)
8) การรวมศูนย์ (Centralization)
9) สายงานของการบริหาร (Scalar chain)
10) การลำดับขั้นการบังคับบัญชา (Line order)
11) ความเท่าเทียมกัน (Equity)
12) ความมีเสถียรภาพของบุคลากร (Stability tenure of personnel)
13) ความคิดริเริ่มสร้างสรรค์ (Initiative)
14) การพัฒนาทีมงาน (Espirit de corps)

ทฤษฎีการบริหารเชิงการจัดการ

(Administrative Management)

Gulick and Urwick ได้สรุปเป็นแนวความคิดทางการบริหารโดยใช้คำย่อ ว่า
“POSDCoRB” ได้แก่

P = Planning การวางแผน หมายถึงการจัดวางโครงการและแผนการปฎิบัติงานของ
องค์การไว้ล่วงหน้าว่าจะต้องทำอะไรบ้างและทำอย่างไร เพื่อให้บรรลุเป้าหมายที่วางไว้

O =Organizing การจัดองค์การ หมายถึงการกำหนดโครงสร้างขององค์การการแบ่งส่วน
งาน การจัดสายงาน การกำหนดตำแหน่งและหน้าที่ของงานต่างๆ อย่างชัดเจน

S =Staffing การจัดตัวบุคคล หมายถึงการบริหารงานบุคคลในด้านต่างๆของ
องค์การ ได้แก่ การวิเคราะห์อัตรากำลัง การจัดอัตรากำลัง การสรรหาการพัฒนาบุคคลการ
บำรุงรักษาบุคคลให้มีประสิทธิภาพ

D =Directing การอำนวยการ หมายถึงการวินิจฉัยสั่งการของผู้บริหารองค์การในการ
ตัดสินใจการควบคุมบังคับบัญชาและควบคุมการปฎิบัติงาน

Co =Co-ordinating การประสานงาน หมายถึงการติดต่อประสานงานที่เชื่อมโยงงาน
ของทุกคน ทุกฝ่ายทั้งภายในและภายนอก เพื่อให้งานดำเนินไปสู่เป้าหมายที่กำหนดไว้

R =Reporting การรายงาน หมายถึงการรายงานผลการปฎิบัติงานของหน่วยงานให้
ผู้บริหารและสมาชิกขององค์การได้ทราบความเคลื่อนไหวและความเป็นไปของหน่วยงาน

B =Budgeting การงบประมาณ หมายถึงการจัดทำงบประมาณ การทำบัญชี การใช้
จ่ายเงินและการควบคุมตรวจสอบด้านการเงินและทรัพย์สินขององค์การ

ทฤษฎีการบริหารเชิงมนุษยสัมพันธ์

(Human Relations)

Elton Mayo ให้ความสำคัญกับความรู้สึกที่มีต่อกัน เน้นองค์ประกอบทางด้านสังคม
และจิตวิทยาเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพของผลผลิตและส่งเสริมความมีชีวิตที่ดี และได้สรุปปัจจัยที่
สำคัญและเป็นองค์ประกอบต่อประสิทธิภาพขององค์การไว้ดังนี้

1) ขวัญ (Moral) บุคลากรจะต้องมีขวัญและกำลังใจที่ดีในการทำงาน
2) ระดับความปรารถนา (Level of aspiration) ทุกคนมีความปรารถนาต่อชีวิตเพื่อ
สร้าง คุณภาพชีวิตที่ดีแก่ตนเองและครอบครัว หรือสังคม
3) ความตระหนักในตนเอง (Self-realization) บุคลากรจะต้องสร้างความตระหนัก
ในบทบาทและหน้าที่ ผู้บริหารต้องเห็นความสำคัญของทุกคน ทุกส่วน
4) ความรู้สึกเป็นเจ้าของ (Sense of belonging) การให้ทุกคนมีความรู้สึกเป็นเจ้าของ
จะสร้างความผูกพันต่อองค์การมากขึ้น มนุษยสัมพันธ์กับเพื่อนร่วมงานดี มีความอบอุ่น มี
ชีวิตชีวาทำให้รู้สึก เป็นเจ้าของ ต้องการให้องค์กรที่ปฏิบัติงานประสบความสำเร็จ และไม่ละทิ้ง
หน้าที่ของตนเอง
5) การมีส่วนร่วมในการทำงาน (Participation) ผู้บริหารต้องเปิดโอกาสให้บุคลากร มี
ส่วนร่วมในการคิด วางแผนแก้ปัญหาที่อาจเกิดขึ้น ร่วมปฏิบัติ และร่วมประเมินผล การมี
มนุษยสัมพันธ์ที่ดี ก่อให้เกิดความร่วมมือและก่อให้เกิดผลต่อองค์ประกอบอื่น ๆ ที่กล่าวมา
แล้วอีกด้วย

การวางแผนการ
บริหารงานวิชาการ

1. การวางแผนระบบงานวิชาการ

1.1 จัดระบบบริหารงานวิชาการ เปนหมวดวิชา
1.2 รวบรวมและจัดทําระเบียบ แนวปฏิบัติเกี่ยวกับวิชาการและประชาสัมพันธ
ใหค รูนักเรียน และผูป กครอง ทราบ
1.3 จัดทําเอกสารคูมือครูและคูมือนักเรียน เผยแพรใ หผูท ี่เกี่ยวของทราบ
1.4 จัดทําปฏิทินปฏิบัติงานดา นวิชาการ
1.5 วางแผนงานดานงบประมาณ คา ใชจ ายในการบริหารงานวิชาการประจําป
1.6 จัดทําแผนงาน โครงการทางวิชาการ
1.7 จัดบุคลากร ประสานงานกับแหลงวิชาการนอกโรงเรียน

2. การจัดแผนการเรียน

2.1 จัดแผนการเรียนใหส นองจุดมุง หมาย หลักการ และโครงสรา งของ
หลักสูตร โดยคํานึงถึงความพรอ มดา นอาคารสถานที่ บุคลากร วัสดุอุปกรณ และ
ความเหมาะสมกับ สภาพแวดลอ ม และสอดคลอ งกับความตอ งการของชุมชน และ
ทรัพยากรของทอ งถิ่น

2.2 จัดเก็บรวบรวมขอมูลเกี่ยวกับนักเรียน ผูป กครอง ชุมชน และทองถิ่นที่เปน
ประโยชน ตอนักเรียน ครู-อาจารย

2.3 จัดปฐมนิเทศนักเรียน และผูปกครองเกี่ยวกับการจัดแผนการเรียน การ
เลือก แผนการเรียน และการลงทะเบียนเรียน

2.4 พิจารณาเลือกใชแบบเรียนและหนังสืออา นประกอบ
2.5 ประสานแผนการเรียนกับสถาบันอื่นๆ เพื่อการศึกษาตอ หรือประกอบ
อาชีพ

3. การจัดตารางการเรียนการสอน

3.1 จัดใหมีตารางสอนประเภทตา งๆ เชน ตารางสอนประจําชั้นตารางสอน
ของครู แตละคน ตารางสอนประจําหมวดวิชา ตารางสอนรวม

3.2 จัดใหมีตารางการใชหองเรียน และอาคารสถานที่ตางๆ การติดตามและ
ประเมินผล การจัดตารางการสอน

3.4 การปรับปรุงการจัดตารางการสอน การสอนซอมเสริมอาชีพ

4. การจัดครูเขา สอน

4.1 จัดครูเขาสอนใหต รงตามวุฒิ หรือประสบการณ
4.2 จัดเฉลี่ยครูใหเ พียงพอในแตล ะหมวดวิชา
4.3 จัดครูหรือสื่อการสอนแทนกรณีที่มีครูไปราชการ

5. การพัฒนาการเรียนการสอน

5.1 สง เสริมใหค รูนําวิธีการสอนแบบตางๆ มาใชใหเหมาะสมกับ
เนื้อหาวิชาพรอม ทั้งใหครู รูจ ักนํานวัตกรรมทางการศึกษามาใช และ
เนนใหค รูจัดการเรียนการสอนเพื่อเสริมสรางคุณธรรม และจริยธรรม

5.2 ควบคุมการสอนใหเ ปน ไปตามจุดประสงคของการเรียนรูของ
แตละวิชา

5.3 จัดให้มีบริการแนะแนวการเรียนต่อและแนะแนวอาชีพ
5.4 จัดกิจกรรมเพื่อสงเสริมการเรียนการสอน

6. การจัดการเรียนการสอน

6.1 จัดใหมีการทําแผนการสอนและโครงการสอนเปน รายวิชา
6.2 จัดใหค รูบันทึกการสอน
6.3 จัดหา ใช บํารุงรักษา และสงเสริมการผลิตสื่อการสอน และอํานวย
ความ สะดวกในการใช
6.4 จัดหาทรัพยากร แหลงวิทยาการ สถานประกอบการ และสถาน
ประกอบอาชีพ อิสระ
6.5 จัดแหลง เรียนรูและสงเสริมใหค รู-นักเรียน ไดใชแ หลง เรียนรูใหเ กิด
ประโยชน
6.6 จัดทําแผนการใชอุปกรณภายในโรงเรียน และการใชทรัพยากรรวมกับ
สถานศึกษาอื่น

7. การพัฒนาครูทางดา นวิชาการ

7.1 จัดใหมีการนิเทศภายใน และจัดทําจัดหาเอกสารตางๆ ทางวิชาการ
7.2 จัดการฝก อบรมครูการประชุมสัมมนาทางวิชากาน
7.3 สงเสริมใหครูผลิตเอกสารทางวิชาการ และคน ควาวิจัย
7.4 สงเสริมใหครูไดศึกษาตอ หรือศึกษาดูงาน

8. การจัดกิจกรรมนักเรียน

8.1 จัดกิจกรรมนักเรียนใหเ หมาะสมกับวัย โดยใหต รงกับความสนใจ และ
สนองตอ นโยบายของกระทรวง

8.2 จัดกิจกรรม เพื่อใหน ักเรียนสามารถรว มงานกับชุมชน

9. การวัดผลและประเมินผลการเรียน

9.1 รวบรวมระเบียบเกี่ยวกับการวัดผล และประเมินผลการเรียนการสอน
9.2 ชี้แจงแนวปฏิบัติ และปฏิทินปฏิบัติงานเกี่ยวกับการวัดและประเมินผลการ เรียน
ใหทราบ โดยทั่วถึงกัน
9.3 ดําเนินการวัดและประเมินผลการเรียนตามปฏิทิน และแนวปฏิบัติที่กําหนด
9.4 ดําเนินการวิเคราะหขอ สอบ และจัดทําธนาคารขอ สอบ
9.5 ติดตามประเมินผล และตรวจสอบหลักฐานการวัดผลการเรียนการสอน
9.6 สรางและปรับปรุงเครื่องมือในการวัดผลการเรียนการสอนตามจุดประสงคของ
รายวิชา
9.7 จัดใหม ีเอกสาร หรือแบบฟอรม เกี่ยวกับการวัดผลและประเมินผลการเรียน
9.8 จัดใหมีการรายงานผลการเรียนตามระเบียบการวัดผลใหถูกตอ งเปนปจ จุบัน
9.9 ควบคุมและตรวจสอบใหการวัดผลและประเมินผลการเรียนเปน ไปตาม ระเบียบ

10. งานทะเบียนนักเรียน

จัดใหม ีทะเบียนนักเรียน หรือหลักฐานงานทะเบียนนักเรียน พรอ ม
ทั้งจัดระบบการ เก็บรักษาท ี่ปลอดภัย และใหมีระบบการใหบ ริการที่ สะดวก
รวดเร็ว

11. การประเมินผลงานวิชาการ

11.1 จัดใหม ีการประเมินผลงานวิชาการทุกระยะ
11.2 ตรวจสอบหลักฐานการดําเนินงานทางวิชาการ
11.3 วิเคราะหผลการประเมินผลงานวิชาการและนําผลไปใชใ น
การปรับปรุงงาน วิชาการใหม ีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น

ขอบขายของการบริหารงานในสถานศึกษา

1. การพัฒนาหลักสูตรสถานศึกษา
2. การพัฒนากระบวนการเรียนรู
3. การวัดผล ประเมินผล และเทียบโอนผลการเรียน
4. การวิจัยเพื่อพัฒนาคุณภาพการศึกษา
5. การพัฒนาสื่อ นวัตกรรม และเทคโนโลยีเพื่อการศึกษา
6. การพัฒนาแหลง เรียนรู
7. การนิเทศการศึกษา
8. การแนะแนวการศึกษา
9. การพัฒนาระบบประกันคุณภาพภายในสถานศึกษา
10. การสงเสริมความรูด านวิชาการแกชุมชน
11. การประสานความรวมมือในการพัฒนาวิชาการสถานศึกษาอื่น
12. การสนับสนุนงานวิชาการแกบุคคล ครอบครัว องคกร หนว ยงาน

และสถาบันอื่นที่ จัดการศึกษา

ผู้บริหารสถานศึกษาในฐานะ
ผู้นำทางวิชาการ

นางสาวเพลินพิศ เที่ยงมั่น

รหัสนักศึกษา 6420540432017