วิจารณ์วรรณศิลป์เรื่องพระอภัยมณี(แก้แล้ว)

อ่ า น วิ จ า ร ณ์ ง า น ว ร ร ณ ศิ ล ป์
เ รื่ อ ง พ ร ะ อ ภั ย ม ณี

พระอภัยมณี
นางผีเสื้อสมุทหนรี



พระอภัยมณี
นางผีเสื้อสมุทหนรี

สารบัญ 1
2
บทนำเรื่อง 3
ประวัติผู้แต่ง 4
ภูมิศาสตร์ 4
คุณค่าทางด้านเนื้ อหา 5
โคลงเรื่อง 6
ตัวละคร 7
ฉาก 8
แก่นเรื่อง 9
คุณค่าทางด้านวรรณศิลป์ 13
ศิลปะการประพันธ์ 16
คุณค่าด้านสังคมและวัฒนธรรม
รายชื่อผู้จัดทำ

บทนำเรื่อง

พระอภัยมณีเป็ นนิทานคำกลอน
ของสุนทรภู่ แต่งขึ้นในรัชกาลที่

๒ เพื่อเลี้ยงชีพตนเอง
ที่มาของเรื่อง

​พระอภัยมณีเป็ นเรื่ องจาก
จินตนาการของสุนทรภู่ ผสม
ผสานกับสิ่งที่ได้ยินได้ฟังมา นำ
มาแต่งให้มีสีสัน มีตัวละคร
ที่มีทั้งคน ยักษ์ เงือก ผีเสือ
สมุทร ชีเปลือย ม้านิลมังกร
เนื้ อเรื่ องมีความสนุกสนานน่า

ตื่นเต้น ครบรส

1

ประวัติผู้แต่ง

ประวัติผู้แต่ง

ผู้แต่งคือพระสุนทรโวหาร (ภู่) หรือเรา
รู้จักกันในนามสุนทรภู่ เป็นชาวบ้านกร่ำ

อำเภอแกลง จังหวัดระยอง

พระสุนทรโวหาร นามเดิม ภู่ หรือที่เรียกกันทั่วไปว่า สุนทรภู่ เป็นอาลักษณ์ชาวไทยที่มีชื่อเสียงเชิงกวี ได้รับยกย่องเป็น เชกสเปียร์แห่งประเทศไทย เกิดหลัง
จากตั้งกรุงรัตนโกสินทร์ได้ 4 ปี และได้เข้ารับราชการเป็นอาลักษณ์ราชสำนักในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย เมื่อสิ้นรัชกาลได้ออกบวชเป็น
เวลาร่วม 20 ปี ... วิกิพีเดีย
เกิด: 26 มิถุนายน 2329, กรุงเทพมหานคร
เสียชีวิตเมื่อ: พ.ศ. 2398, พระราชวังเดิม (พระราชวังกรุงธนบุรี), กรุงเทพมหานคร
บุตร: พัด ภู่เรือหงส์, ตาบ, ชุบ, กลั่น, นิล
บิดา/มารดา: พลับ, ช้อย
ภาพยนตร์: สุดสาคร
พี่น้อง: นิ่ม, ฉิม

2

ภูมิศาสตร์

ภูมิศาสตร์

3

คุณค่าทางด้านเนื้อหา

คุณค่าทางด้านเนื้ อหา

๑.๑ โครงเรื่อง
​เรื่องเริ่มจากพระอภัยมณีอยู่กินกับนางผีเสือสมุทรจน
มีบุตรหนึ่งคน ชื่อสินสมุทร สินสมุทรอายุ ๘ ปีได้วิ่ง
เล่นไปเจอหิน
ที่ปิดปากถ้ำจึงเปิดออก และจับเงือกชรามาอวดพ่อ
พระอภัยมณีจึงเล่าความจริงให้ลูกฟั งว่าแม่เป็ นยักษ์
แปลง เงือกชราอาสาจะช่วยเหลือให้สองพ่อลูกหนีจาก
นางผีเสื้อสมุทร พระอภัยมณีออกอุบายลวงให้ผีเสื้อ
สมุทรไปจำศีลในที่ไกลๆ เป็นเวลา ๓ คืน ๓วัน เงือก
ชราสองสามีภรรยาและลูกสาวจึงช่วยเหลือด้วยการให้
พระอภัยมณีและสินสมุทรขี่หลังไปยังเกาะแก้วพิสดาร
เมื่อครบ ๓ วันนางยักษ์กลับมาไม่เห็นใครจึงออกตาม
หา และได้ฆ่าเงือกเฒ่าแต่พระอภัยมณี สินสมุทร และ
นางเงือกรอดพ้นมือนางผีเสื้อสมุทรเพราะว่ายมาถึง
เกาะแก้วพิสดารพอดีและโยคีได้ออกมาช่วยเหลือ เสก
ทรายโปรยใส่จนนางผีเสื้อสมุทรกลัวดำลงน้ำหนีไป

4

คุณค่าทางด้านเนื้อหา

๑.๒ ตัวละคร
​พระอภัยมณี เป็นลูกกษัตริย์ เป็นคนรูปงาม มี
เสน่ห์ เจ้าชู้ มีจิตใจอ่อนโยนแต่ขาดความเด็ด
ขาด เป่าปี่เก่งนางผีเสือสมุทร สามารถแปลง
ร่างเป็นหญิงสวยได้ ศรัทธาในความรัก ดุร้าย
รักสามีมากกว่ารักลูก มีรูปร่างจริงเป็นยักษ์สิน
สมุทร เป็นบุตรของ นางผีเสือสมุทรกับพระ
อภัยมณี อายิ ๘ ปี มีบุคลิกคล้ายแม่ ฉลาด
ช่างพูดจาพระโยคี เป็นฤาษี มีน้ำใจโอบอ้อม
อารี ชอบช่วยเหลือคน มีคาถาอาคม รู้วิชา
โหราศาสตร์

พระอภัยมณี นางผีเสื้อสมุทร
5

คุณค่าทางด้านเนื้อหา

๑.๓ ฉาก
​ในเรื่ องมีฉากบรรยากาศเป็ นเหมือนนิยายแฟนซี
ประกอบไปด้วยถ้ำ ทะเล เกาะ และมีการวิเคราะห์
ตามหลักภูมิศาสตร์
ที่แม่นยำในสถานที่ที่สุนทรภู่ได้แต่งไว้ ซึ่งถือเป็น
อัจฉริยะในการประพันธ์

เราไม่มีหลักฐาน (Proof) เลยว่าสุนทรภู่เคยไปลังกา แต่เรามีพยานแวดล้อม (Circumstantial Evidence) ที่ชวนให้สงสัยว่าท่านอาจจะเคยเดินทาง
ไปลังกา และถ้าไปจริงก็น่าจะออกไปพร้อมคณะสมณทูตที่รัชกาลที่ 2 ทรงส่ง ไปในปี 2358 – 2359

6

คุณค่าทางด้านเนื้อหา

๑.๔ แก่นเรื่อง
​กล่าวถึงความรักที่อยู่ด้วยกันแบบไม่สมัครใจ หากไม่
เหมาะสมกันต่างชาติต่างตระกูลกันก็ไม่สามารถรักกันได้
และไม่สมหวัง

พระอภัยมณีลงทัณฑ์นางผีเสื้อสมุทร

7

คุณค่าทางด้านวรรณศิลป์

๒. คุณค่าด้านวรรณศิลป์

๒.๑ ลักษณะการประพันธ์
​แต่งด้วยคำประพันธ์ประเภทกลอนสุภาพหรือกลอนแปด
เรื่ องพระอภัยมณีแต่งเป็ นนิทานคำกลอนมีคำลงท้ายเรื่ อง
ว่าเอย
๒.๒ รสวรรณคดี
​เสาวรจนีย์
​บทชมความงาม บทชมธรรมชาติ บทชมปลา บทชมนก
นารีปราโมทย์
​บทเกี้ยวพาราสี แสดงความรัก จีบกัน
​พิโรธวาทัง
บ​ ทโกรธ บทตัดพ้อ เสียดสี ประชดประชัน เหน็บแนม
โกรธแค้นเคือง
ส​ัลลาปั งคพิสัย
​บทแสดงความโศกเศร้า คร่ำครวญ อาลัยอาวรณ์

8

คุณค่าทางด้านวรรณศิลป์

๒.๓ ศิลปะการประพันธ์

๑. การเล่นสัมผัสในแพรวพราวทั้งสัมผัสสระและสัมผัส
อักษร (สัมผัสพยัญชนะ)
ตัวอย่าง

แม่ของเจ้าเขาเป็นเชื้อผีเสื้อสมุทร ขึ้นไปฉุดฉวยบิดาลงมา
จึงกําเนิดเกิดกายสายสุดใจ จนเจ้าได้แปดปีเข้านี่แล้ว

กระโห้เรียงเคียงกระโห้ขึ้นโบกหาง ลอยสล้างกลางแลสลอน
มังกรเกี่ยวเลี้ยวลอดกอด ประชุมซ่อนแฝงชลขึ้นวนเวียน

๒. การใช้คำที่ทำให้เกิดจินตภาพ สื่อถึงอาการเคลื่อนไหว

นางผีเสื้อเหลือโกรธโลดทะลึ่ง ลุยทะเลโครมครามออกตามไป
เหล่าละเมาะเกาะขวางหนทางยักษ์ เสียงครึกครื้นคลื่นคลุ้มขึ้นกลุ้มกาย

โตดังหนึ่งยุคนธร์ขุนไศล สมุทรไทแทบจะล่มถล่มทลาย
ภูเขาหักหินหลุดทรุดสลาย ผีเสื้อร้ายรีบรุดไม่หยุดยืน

9

คุณค่าทางด้านวรรณศิลป์

๓. การเล่นเสียงพยัญชนะท้ายวรรคทำให้เกิดเสียงจังหวะที่ไพเราะ



ระลอกซัดพลัดเข้าในปากฉลาม ฝูงม้าน้ำทำท่าเหมือนม้าเผ่น
ลุยทะเลโครมครามออกตามไป ลอดออกตามซีกเหงือกเสลือกสลน

ขึ้นลอยเล่นเลี้ยวลัดฉวัดเฉวียน สมุทรไทแทบจะล่มถล่มทลาย

๔.การใช้คำพรรณนาโวหาร เช่น บทชมธรรมชาติ

ฉนากอยู่คู่ฉนากไม่จากคู่ ขึ้นฟองฟูพ่นฟองละอองฝน
ฝูงพิมพาพาฝูงเข้าแฝงวน บ้างพุดฟองน้ำดำจร

กระโห้เรียงเคียงกระโห้ขึ้นโบกหาง ลอยสล้างกลางกระแสแลสลอน
มังกรเกี่ยวเลี้ยวลอดกอดมังกร ประชุมซ่อนแฝงชลขึ้นวนเวียน
ฝูงม้าน้ำทำท่าเหมือนม้าเผ่น ขึ้นลอยเล่นเลี้ยวลัดฉวัดเฉวียน
ตะเพียนทองท่องน้ำนำตะเพียน ดาษเดียรดูเพลินจนเกินมา

10

คุณค่าทางด้านวรรณศิลป์

๕. การใช้คำที่ทำให้เกิดจินตนาการทั้งภาพ แสง สี เสียง

เห็นละเมาะเกาะเขาเขียวชอุ่ม โชดตะคุ่มเคียงเคียงเรียงรุกขา
จะเหลียวซ้ายสายสมุทรสุดสายตา จะแลขวาควันคลุ้มกลุ้มโพยม
จะเหลียวดูสุริย์แสงเข้าแฝงเมฆ ให้วิเวกหวาดองค์พระทรงโอม

ฟังสำเนียงเสียงคลื่นดังครื้นโครม ยิ่งทุกข์โทมนัสในฤทัยทวี
พอเย็นย่ำค่ำพลบลงโพล้เพล้ ท้องทะเลมืดมัวทั่ววิถี

๖. การใช้ภาพพจน์ประเภทอุปมา คือ การเปรียบเทียบสิ่งหนึ่งที่
เหมือนกับอีกสิ่งหนึ่ ง

พระโยดีมีญาณว่าหลานรัก จงสำนักอยู่ให้สมอารมณ์หมาย
อันยักษีผีสางสมุทรพราย มาถูกทรายชายหาดก็ขาดใจ

เราลงเลขเสกทำไว้สำเร็จ ดังเขื่อนเพชรภูตปีศาจไม่อาจใกล้
มันอยู่แต่ห่างห่างช่างเป็นไร ทำไม่ได้นัดดาเจ้าอย่ากลัว

11

คุณค่าทางด้านวรรณศิลป์

๗. การใช้ถ้อยคำที่ทำให้ผู้อ่านเกิดอารมณ์ขัน

อียักษาตาโตโมโหมาก รูปก็กากปากก็เปราะไม่เหมาะเหม็ง
นมสองข้างอย่างกระโปรงดูโตงเตง ผัวของเอ็งเขาระอาไม่น่าชม

นางผีเสื้อสมุทรมีหน้าอัปลักษณ์ รูปร่างสูงใหญ่ อ้วน ดำ นมยานและกักขฬะ คงไม่น่าพิสมัยเท่าไรนัก ทั้งพระอภัยมณีและ
สินสมุทรผู้เป็นสามีและลูกแท้ ๆ ยังรังเกียจเมื่อเห็นตัวตนที่แท้จริงของนาง หลายคนมองว่านางผีเสื้อสมุทรเป็นนางยักษ์ มีนิสัย
โหดร้ายทารุณแล้วยังไม่เจียมเนื้อเจียมตัวไปหลงรักพระอภัยมณี ซ้ำยังกักขังหน่วงเหนี่ยวพระอภัยมณีให้เป็นสามีของนางจนมี
ลูกด้วยกัน และเมื่อพระอภัยมณีหนีไปนางก็โมโหร้าย พาลไล่ฆ่าสัตว์น้ำในทะเล ที่ไม่รู้อีโหน่อีเหน่ และร่มเรือที่มีผู้โดยสารอยู่ทั้ง
ลำ ทำให้ผู้อื่นเดือดร้อน บางคนถึงกับกล่าวว่านางผีเสื้อสมุทรหลงในรูปกายภายนอกของพระอภัยมณี ไม่ได้มีความรักที่แท้
จริงแต่อย่างใด จากภาพพจน์เหล่านี้ทำให้ผีเสื้อสมุทรกลายเป็นสัญลักษณ์ของผู้หญิงที่อัปลักษณ์และใจร้าย ไร้ความปรานี
เสมอมา

12

คุณค่าทางด้านสังและวัฒนธรรม

๓.๑ สะท้อนวิถีความเป็นอยู่ของคนไทยเกี่ยวกับการเลี้ยงลูก
ผูกเปลเห่กล่อม

พระบิตุรงค์ทรงศักดิ์ก็รักใคร่ ด้วยเนื้อไขมิได้คิดริษยา
เฝ้าเลี้ยงลูกผูกเปลแล้วเห่ช้า จนใหญ่กล้าอายุแปดปี

๓.๒ สะท้อนให้เห็นว่าในสังคมไทยมีความเชื่อเรื่องความฝัน
เคราะห์กรรม เทวดา ภูตผีปีศาจ เวทมนตร์คาถา

พอม่อยหลับกลับจิตนิมิตฝัน ว่าเทวัญอยู่ที่เกาะนั้นเหาะเหิน
มาสังหารผลาญถ้ำระยำเยิน แกว่งพะเนินทุบนางแทบวางวาย

นึกจะใคร่สะเดาะพระเคราะห์เจ้า พอบรรเทาโทษาที่อาสัญ
เหมือนงอนง้อขอชีวิตแก่เทวัญ กลัวแต่ขวัญเนตรพี่จะมีทำ

สินสมุทรฟังเสียงสำเนียงแน่ รู้ว่าแม่มั่นคงไม่สงสัย
ดูรูปร่างอย่างเปรดสมเพชใจ ช่างกระไรราศีไม่มีงาม
อันยักษีผีสางสมุทรพราย มาถูกทรายชายหาดก็ขาดใจ
เราลงเลขเสกทำไว้สำเร็จ ดังเขื่อนเพชรภูติปีศาจไม่อาจใกล้

13

คุณค่าทางด้านสังและวัฒนธรรม

๓.๓ สะท้อนให้เห็นว่าสังคมไทยมีการให้ความช่วยเหลือกัน เช่น
ตอนที่เงือกพาพระอภัยมณีและสินสมุทรหนี ตอนโยคีช่วยปกป้ อง
พระอภัยมณี สินสมุทรและนางเงือก

พระโยคีมีจิตคิดสงสาร จึงว่าท่านหนีตายหมายมาหา
เราลงมาคอยช่วยด้วยเมตตา แต่กิจจาไม่กระจ่างยังคลางแคลง

๓.๔ สะท้อนให้เห็นว่าการอยู่ในสังคมต้องมีสติปัญญาให้มาก เช่น
ตอนที่พระอภัยมณีหลอกให้นางผีเสือสมุทรไปถือศีลอดข้าวอดน้ำ
ตอนเงือกวางแผนนำพาพระอภัยมณีและสินสมุทรหนี ตอนที่สิน
สมุทรหลอกล่อแม่ให้ห่างไกลจากพระอภัยมณีออกไป

พอได้ช่องลองลวงดูตามเล่ห์ สมคะเนจะได้ไปดั่งใจหมาย
จึงกล่าวแกล้งแสร้งเสเพทุบาย เจ้าฝันร้ายนักน้องต้องตำรา
เงือกวางแผนช่วยพระอภัยมณีและสินสมุทร แม้นพระองค์ทรงฤทธิ์จะคิดหนี

ถึงโยคีเข้าสำนักไมตักษัย เผื่อสําเภาเขาซัดพลัดเข้าไป
ก็จะได้โดยสารไปบ้านเมือง สินสมุทรหลอกล่อนางผีเสื้อสมุทรเพื่อถ่วงเวลาไม่

ให้ตามไปทันพระอภัยมณี สินสมุทรผลุดออกนอกรักแร้
แล้วล่อแม่ตบหัตถ์ผัดผางผาง แกล้งหลบลี้หนีว่บไปต้นทาง
หมายให้ห่างพระบิดาได้คลาไคล พระโยคีสั่งสอนนางผีเสื้อสมุทร

ฝ่ายโยคีมียศพจนารถ ให้โอวาทนางยักษ์ไม่หักหาญ
จงตัดบ่วงห่วงใยอาลัยลาน อย่าปองผลาญลูกผัวของตัวเลย
ทั้งนี้เพราะเคราะห์กรรมทำให้วุ่น จึงสิ้นบุญวาสนาสีก่าเอ๋ย

เห็นมิได้ไปอยู่เป็นคู่เชย ด้วยสองเคยปลูกเลี้ยงกันเพียงนั้น
อย่าครวญคิดติดตามด้วยความโกรธ จะเป็นโทษกับสีกาเมื่ออาสัญ

14

คุณค่าทางด้านสังและวัฒนธรรม
๓.๕ สะท้อนให้เห็นถึงความรักระหว่างสามีภรรยาว่า หาก
เป็นความรักที่ไม่ได้เกิดจากความสมัครใจ ก็อาจก่อให้เกิด
ปัญหาครอบครัวได้ เช่นพระอภัยมณีเป็นมนุษย์แต่ต้องไป

อยู่กับนางผีเสื้อสมุทร

แม่ผีเสื้อเมื่อไม่เห็นในใจเลย พี่ไม่เคยอยู่ในถ้ำให้รำคาญ
คิดถึงน้องสองชนกที่ปกเกล้า จะสร้อยเศร้าโศกาน่าสงสาร
ด้วยพลัดพรากจากมาเป็นช้านาน ไม่แจ้งการว่าข้างหลังเป็นอย่างไร

จึงจำร้างห่างห้องให้น้องโกรธ จงงดโทษยาอัชฌาสับ
แม้นไปได้ก็จะพาแก้วตาไป นี่จงใจเสียด้วยนางต่างตระกูล
พี่มนุษย์สุดสวาทเป็นชาติยักษ์ จงคิดหักความสวาทให้ขาดสูญ

15

จัดทำโดย

ด.ช. อนวัช อันบุรี เลขที่ 3 ม.3/1
ด.ช. พีรวิชญ์ กุญชรกิตติคุณ เลขที่ 10 ม.3/1
ด.ช. นพกร คงสำรวย เลขที่ 6 ม.3/1
ด.ช. ณรงค์วิทย์ จงฤๅชา เลขที่ 7 ม.3/1
ด.ช. พรภวิษย์ สุขสี่ภาค เลขที่ 4 ม.3/1

16



พระอภัยมณี
นางผีเสื้อสมุทรหนี

อ่ า น วิ จ า ร ณ์ ง า น ว ร ร ณ ศิ ล ป์
เ รื่ อ ง พ ร ะ อ ภั ย ม ณี