E-Book

E-Book

จ้ำ

ผู้ส่อื สำรกับป่ตู ำ

จัดทำ้ โดย

นำงสำวพนดั ดำ ปอ้ มสวุ รรณ
62012110051

เสนอ

ผ้ชู ่วยศำสตรำจำรย์ ดร.พนสั โพธิบตั ิ

สำรบัญ หนำ้
3
เรือ่ ง 4-5
บทนำ้ 6-7
พธิ เี ลยี งปตู่ ำ : พธิ กี รรมเชิงสญั ลักษณ์ 8-10
พธิ กี รรม
“ผีปตู่ ำ” ผสู้ รำ้ งบทบำทให้ “จ้ำ”

บทนำ้

ภมู ทิ ศั น์ของชมุ ชนในท้องถิ่นของภำคตะวนั ออกเฉียงเหนือ
มักจะมองเหน็ แนวปำ่ ไม้เปน็ กลุม่ ๆ ใหญ่บำ้ งเล็กบำ้ งอยู่ใกลๆ้
หมู่บ้ำน ซึง่ อำจคำดเดำวำ่ น่ำจะเปน็ ป่ำช้ำของหมู่บำ้ นหรือ
อำจเปน็ พืนทป่ี ำ่ สำธำรณะซ่งึ มีไม่นอ้ ยท่สี ถำนท่ีเช่นนันมี
รอ่ งรอยของวฒั นธรรมควำมเชื่อท่แี สดงออกผ่ำนพธิ กี รรมของ
ชุมชน มกี ำรแสดงออกถึงควำมย้ำเกรงเคำรพนับถือและถำ้
หำกศึกษำลงในพนื ที่กจ็ ะพบว่ำภำยในปำ่ รกครึมเหลำ่ นนั
มักจะเป็นที่ตงั ของศำลเจ้ำเลก็ ๆ และพนื ท่ปี ่ำแหง่ นนั จะไดร้ บั
กำรสถำปนำให้เปน็ ดอนปู่ตำหรอื ดอนเจำ้ ปโู่ ดยมี “จำ้ ” หรือ
ขะจำ้ หรือกะจ้ำหรือพ่อจำ้ หรอื เฒ่ำ “จ้ำ” เปน็ คนกลำงผทู้ ้ำ
หน้ำท่สี ือ่ สำรระหวำ่ งปตู่ ำท่ีเป็นวญิ ญำณส่งิ ศกั ด์ิสิทธกิ์ ับผูค้ น
ในชุมชน



หลำยหมูบ่ ้ำนที่มดี อนป่ตู ำ มีศำลปูต่ ำจะมพี ิธกี รรมคือกำรเลียงบ้ำนพร้อม
กบั เลยี งปตู่ ำ ซงึ่ หลำยแหง่ จะจดั ในวนั ขึนหน่ึงค้ำ่ เดือนหก ซึง่ เปน็ วนั เรม่ิ ต้น
แหง่ ฤดกู ำรเพำะปลกู ผูน้ ้ำชุมชนจะประกำศเตอื นล่วงหนำ้ หลำยวนั มีกำรตัง
กรรมกำรดแู ลรับผดิ ชอบทงั ดำ้ นพิธีกำรและสถำนที่ มกี ำรเตรยี มหำของเซ่น
สงั เวยทเ่ี ป็นของสว่ นรวม ในส่วนตวั แต่ละคนกจ็ ะเตรยี มดอกไมธ้ ปู เทยี นมำ
คำรวะเจ้ำปู่ ในวนั งำนนนั สมำชิก ทุกคนทงั เดก็ ผู้ใหญ่ วัยรนุ่ จะมำเขำ้ ร่วม
พธิ กี ันอยำ่ งพรอ้ มเพรยี ง ผูใ้ หญจ่ ะเป็นผนู้ ำ้ พธิ กี ำร หนุ่มสำวจะใช้แรงงำน
กำรจัดสถำนท่ี เด็กๆได้เรียนรู้ดกู ำรกระท้ำและรอกิน อำหำรทีน่ ้ำมำเปน็
เคร่อื งถวำยปู่ตำ บำงแห่งมกี ำรเซน่ ไหว้ดว้ ยดอกไมธ้ ูปเทียน และ อำหำรคำว
หวำนตำมธรรมดำเทำ่ ทีม่ ใี นชวี ิตปกตเิ มอ่ื ถวำยแก่ปู่ตำแลว้ ก็จะแบ่งกันกินใน
หมู่ ผูม้ ำร่วมงำนในดอนปู่ตำเทำ่ นัน ไมใ่ หน้ ้ำกลบั เข้ำไปในหมูบ่ ำ้ น ในวันนเี จ้ำ
ป่จู ะแสดงบำงสิ่งบำงอย่ำงผำ่ นจำ้ เป็นเสมอื นค้ำพยำกรณ์ทสี่ งั คมรอคอย
เชน่ มีกำรทกั ว่ำใครทำ้ ดใี ครท้ำผิดจำรตี ประเพณหี รือขอร้องใหช้ ่วยกันท้ำส่งิ
ใดต่อชุมชน ซง่ึ มกั จะเปน็ เรื่องรำวท่แี ปลกหรอื นำ่ เช่ือถือแล้วผู้คนก็จะจดจ้ำ
นำ้ ไปปฏิบตั ิตำมพธิ ีกรรมตำ่ งๆ



พธิ กี รรมเก่ียวกับกำรเลียงบำ้ นหรือกำรเลียงปู่ตำ เป็พฤตกิ รรม
รว่ มกนั ของผ้คู นในสังคมเป็นกำรยินยอมพรอ้ มใจท่ีจะประพฤติ
ปฏิบตั ิโดยเอำควำมเชอ่ื เป็นแกนกลำงได้แกค่ วำมเช่ือถือในควำม
ดงี ำมและควำมศกั ดส์ิ ทิ ธ์ขิ องเจ้ำปู่หรอื ปตู่ ำโดยมพี ืนทก่ี ำร
แสดงออกรว่ มกันได้แก่บริเวณภำยในดอนปู่ตำอนั มีศำลปู่ตำอยู่
ก่งึ กลำง กำรศึกษำพฤตกิ รรมทำงวฒั นธรรมของชุมชน สำมำรถ
สงั เกตได้จำกผลของกำรกระท้ำท่เี กิดจำกระบบคิด กำรเรียนรู้
ควำมเชื่อในวฒั นธรรมของตนเอง ซึ่งควำมเชอ่ื ของคนในชมุ ชน
จะมรี ปู แบบวิธกี ำรทแ่ี สดงถงึ ควำมสัมพนั ธร์ ะหว่ำงมนษุ ยก์ ับ
ส่งิ แวดลอ้ ม กำรศึกษำพฤตกิ รรมทำงวฒั นธรรมของชุมชน
สำมำรถสงั เกตได้จำกผลของกำรกระทำ้ ทเี่ กิดจำกระบบคดิ
กำรเรียนรู้ควำมเช่ือในวัฒนธรรมของตนเอง ซ่งึ ควำมเช่ือของคน
ในชมุ ชนจะมรี ูปแบบวิธกี ำรท่ีแสดงถึงควำมสมั พนั ธร์ ะหวำ่ ง
มนษุ ย์กับส่ิงแวดล้อม



กล่ำวในทำงควำมเช่อื ของชมุ ชนแล้ว ผีป่ตู ำคอื ผี หรือวญิ ญำณของปหู่ รอื ตำ คณุ ปู่
คอื ญำตผิ ้ใู หญฝ่ ่ำยพอ่ สว่ นคณุ ตำคอื ญำตผิ ู้ใหญ่ ฝำ่ ยแม่ ในท่ีนีหมำยรวมถงึ
วญิ ญำณบรรพบุรษุ ทค่ี อยดูแลควำมเป็นอย่ขู องลกู หลำน อำจถือไดว้ ำ่ เปน็ บรรพ
บรุ ษุ สำกล อนั เปน็ ควำมเชื่อทำงจิตวิญญำณตำมโลกทศั น์ของกลุม่ ชำติพันธ์ไุ ท-ไต
โดยเฉพำะกลมุ่ ลำวล้ำนช้ำง-ไทยอสี ำน ท่ีเช่ือวำ่ บรรพบรุ ษุ จะคอยคุ้มครอง
ลกู หลำนอย่เู สมอดังนัน กำรเชญิ บรรพบุรษุ ทังสองฝำ่ ยมำพร้อมกนั จงึ แสดงถึงกำร
ใหเ้ กียรตแิ ก่ทงั เพศชำย และเพศหญงิ (ปูเ่ ปน็ ผแู้ ทนฝ่ำยพ่อตำเปน็ ผู้แทนฝ่ำย
แม่) ซ่งึ อำจตีควำมไดถ้ งึ ค่ำ นิยมของชุมชนวำ่ มีกำรเคำรพและให้เกียรตทิ ังสอง
เพศอยำ่ งเทำ่ เทียมกนั เม่อื มกี ลมุ่ คนอพยพยำ้ ยถนิ่ ที่อยู่ใหม่ไปตังหลักฐำนอยทู่ ่ีใด
ก็จะเชญิ วิญญำณเหลำ่ นันตดิ ตำม ไปดว้ ย แล้วจงึ หำพืนท่ีอันเป็นทำ้ เลที่ตังที่
เหมำะสมสำ้ หรบั เปน็ ที่อย่ใู หท้ ่ำนดว้ ย ส่วนใหญม่ ักจะเปน็ ป่ำหำ่ งหมบู่ ำ้ นเพยี ง
เลก็ นอ้ ย ดงั นนั เม่ือมองในระบบนิเวศวทิ ยำ วฒั นธรรมและชุมชน จะเห็นวำ่ ภมู ิ
ประเทศของกำรตังถิน่ ฐำนของชุมชนประกอบด้วย พืนทต่ี ่ำ้ เปน็ แหลง่ นำ้ พนื ที่รำบ
เปน็ ท่ที ำ้ กนิ พนื ทีเ่ นินเปน็ ที่อยูอ่ ำศยั พืนทช่ี ำยปำ่ เปน็ ปำ่ ช้ำ หรอื ดอนปตู่ ำ ดงั นัน
พนื ทท่ี สี่ ูงส่วนใหญจ่ ึงมกั จะขึนตน้ ดว้ ยคำ้ วำ่ “ดอน” คือบริเวณที่เนนิ สูงกว่ำพนื
เรียบและมกั มกี ลุม่ ของต้นไมห้ นำแนน่ ชำวบ้ำนเช่อื ว่ำผปี ู่ตำสำมำรถพทิ กั ษ์
คุ้มครองไดท้ กุ อยำ่ ง ตังแตช่ ีวิต ชำวบ้ำน สัตว์เลยี ง ตลอดจนทรัพยส์ ินส่วนรวม
ของหมูบ่ ำ้ น อีกทงั สำมำรถปอ้ งกนั ผีป่ำและผที ม่ี ำจำกที่อ่นื ไม่ให้รบกวนชำวบำ้ น
ไดอ้ ีกดว้ ย ผปี ตู่ ำจะช่วยคนดที ป่ี ฏบิ ัติ ตำมขนบธรรมเนยี ม หรอื กตกิ ำหรอื
กฎเกณฑ์ (ฮตี คอง) ของสงั คม จะลงโทษผู้ ละเมิดฮีตคอง

มนษุ ยผ์ ูท้ ่ีเปน็ ส่อื กลำงในกำรทำ้ พธิ ีหรือตดิ ต่อกับเจ้ำป่คู อื “จำ้ ”
หรอื กะจ้ำ หรอื พอ่ จ้ำจะเป็นผูม้ ีบทบำทตอ่ หมู่บ้ำนในฐำนะทเ่ี ป็นทตู
สอ่ื สำร เปน็ ตัวแทน ที่สำมำรถสอ่ื สำรระหว่ำงมนษุ ยก์ บั ส่ิงเหนือ
ธรรมชำตเิ ช่ือมโยงระหว่ำงคนกับผี (ทเ่ี จรจำกบั ผรี ู้เรือ่ ง) ซงึ่ จะเป็น
ผูท้ ีไ่ ดร้ บั เลือกจำกคนในหมูบ่ ำ้ นโดยส่วนใหญ่จะสืบทอดกันทำง
สำยเลอื ดจำกรุน่ สูร่ ่นุ แตก่ ม็ ีบำงแห่งทค่ี ดั เลือกด้วยกำรเส่ยี งทำย
หรอื จับฉลำก จ้ำจะได้รับควำมเคำรพนบั ถือจำกชมุ ชนรวมไปถงึ
ครอบครัวและ วงศต์ ระกลู ด้วย เพรำะเมื่อมบี ุคคลใดในสงั คม
เจ็บป่วย เกิดอุบตั ิเหตหุ รือเสยี ชวี ิต หรอื พบควำมทุกข์ทรมำนดว้ ย
เหตุใดๆ ทงั ทเี่ ปน็ เร่อื งสว่ นตัวหรือควำมผดิ ปกติ ของชมุ ชนส่วนรวม
ถำ้ หำกหำสำเหตไุ มพ่ บหรือไม่สบำยใจก็มักจะพำกันมำหำจ้ำมำ
ขอร้องใหบ้ อกกล่ำวแก่ปู่ตำมำแสดงควำมออ่ นน้อมยอมตำมขอ
อโหสิกรรม เพื่อขอใหผ้ ่ำนพ้นจำกเหตุเภทภยั หรือควำมทกุ ขท์ รมำน
เหลำ่ นนั