ผ้าพื้นเมืองน่าน

โดยสํานกั งานวฒั นธรรมจังหวัดนา น
โทร. ๐๕๔-๗๑๑๖๕๐-๑

ชอื่ หนังสอื : ผาพื้นเมอื งนา น

โดยสาํ นกั งานวฒั นธรรมจงั หวัดนา น
โทร. ๐๕๔-๗๑๑๖๕๐-๑

พิมพค รงั้ ที่ ๑ : มิถุนายน ๒๕๕๕
จาํ นวน ๕๐๐ เลม

เออ้ื เฟอ ภาพประกอบ อําเภอเวยี งสา
รานวราภรณผา ทอ อาํ เภอเวยี งสา
กลุมทอผา บานไผงาม อําเภอเวียงสา
โรงเรียนบานพะเยา อําเภอเวยี งสา
โรงเรียนบานนา อาํ เภอทุงชา ง
โรงเรยี นทงุ ชาง อําเภอเมอื งนา น
วทิ ยาลยั สารพัดชางนา น

เออ้ื เฟอขอมลู
อาจารยศวิ พร วชิ ารักษ โรงเรียนศรสี วัสด์วิ ิทยาคาร
อาจารยล ขิ ิต จันทรกาํ ธร ขาราชการบาํ นาญ ผทู รงคุณวุฒิ
คุณญาณ สองเมืองแกน ผทู รงคณุ วุฒิ
อาจารยส มเจตน วิมลเกษม โรงเรียนสตรีศรนี าน

พิมพท ี่ : แมก็ ซพ ริ้นติ้ง (MaxxPRINTING)
๑๔ สายนํา้ ผ้ึง ต.สุเทพ อ.เมือง จ.เชียงใหม ๕๐๒๐๐
Hotline : ๐๘๙-๖๓๕๖๔๑๓, ๐๕๓-๒๒๑๐๙๗
E-mail : [email protected]

๒

คํานํา

จงั หวดั นา น มวี ฒั นธรรมการทอผา ในเมอื งนา น มที ง้ั ลกั ษณะความเปน
“เอกภาพ” และ “ความหลากหลาย” การอยรู ว มกนั ระหวา งกลมุ ชาตพิ นั ธไุ ทยวน
ไทลื้อ และชาวไทยภูเขาเผา ตางๆ แสดงถงึ สมั พันธภาพ การแลกเปลย่ี นทาง
วฒั นธรรม การปรบั ตวั และการเปลย่ี นแปลงของกลมุ ชนในเมอื งนา นมาแตอ ดตี
สูปจจุบัน วัฒนธรรมการทอผา และการใชสอยผาในเมืองนานมาแตอดีต
บง บอกถงึ การผสมผสานทางวฒั นธรรม ซง่ึ ทาํ ใหผ า ทอเมอื งนา นมเี อกลกั ษณ
ท่ีนาสนใจศึกษาไมน อ ย

ปจจุบันการทอผา และการใชสอย โดยเฉพาะดานการแตงกาย
อาจจะแปรเปลย่ี นไดดวยผลกระทบจากดา นเศรษฐกจิ สงั คม การเมอื ง และ
วฒั นธรรมอน่ื ๆ แตผ า ทอทเี่ ปน รอ งรอยจากอดตี เปน สงิ่ ทบี่ ง บอกถงึ วถิ ชี วี ติ ของ
ผูคนในสังคม และความแปรเปลี่ยนทางดานวัฒนธรรมของกลุมคนน้ันๆ ได
ผา ทอพน้ื เมอื งนา นเปน ผลงานหตั ถกรรมทม่ี คี ณุ คา ในเชงิ ศลิ ปะ มคี วามงดงาม
ประณีตดวยวิธีการทอท่ีละเอียดซับซอนและเปนภูมิปญญาพ้ืนบานจากอดีต
ท่คี วรจะไดศ ึกษา อนรุ กั ษและฟน ฟตู อ ไป

เพื่อเปนการสนองนโยบายของรัฐบาล กระทรวงวัฒนธรรม และ
ผูวาราชการจังหวัดนาน สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดนาน สํานักงานปลัด
กระทรวง กระทรวงวัฒนธรรม ในฐานะหนวยงานของรัฐบาลที่มีบทบาท
และหนาท่ีในการสงเสริมและอนุรักษศิลปวัฒนธรรมของจังหวัดนานใหดํารง
คงอยสู บื ไป จงึ ไดจ ดั ทาํ องคค วามรผู า พนื้ เมอื งนา น การแตง กายของชนเผา ใน
จังหวัดนานท่ีมีรูปแบบท่ีควรจะศึกษาและแหลงผลิตและจําหนายผาพ้ืนเมือง
นา น เพือ่ ใหนักเรียน นักศึกษา และเยาวชน รวมท้ังประชาชนทว่ั ไปไดศ กึ ษา
หาความรูผาพ้ืนเมืองนาน และมีสวนในการใชสอยผาพ้ืนเมืองนาน รวมทั้ง
สง เสรมิ รักษาใหค งอยูคูเมอื งนานตลอดไป

(นางสายรงุ ธาดาจันทน)
วัฒนธรรมจังหวดั นา น

๓

สารบัญ หนา
๕
เร่ือง ๑๐
วัฒนธรรมการทอผา ๑๓
การแตงกายของชาวนา นในอดตี
อุปกรณในการทอผาและการเตรยี มเสน ดา ย ๒๘
ขั้นตอนในการทอผา ๓๑
สว นประกอบของกีท่ อผา ๓๓
การยอ มสผี าพืน้ เมอื งนาน ๓๖
ผา ทอเมอื งนานและการแตงกายของกลมุ ชาตพิ ันธุ ๓๖
๔๑
- ผาซน่ิ เมอื งนา น ๔๓
- การแตง กายของชนเผาลัวะ ๔๗
- การแตง กายของชนเผามง ๕๓
- การแตง กายของชนเผาเม่ยี น ๕๘
ทศิ ทางและแนวโนม ของผาทอเมืองนา น ๕๘
ทะเบยี นผปู ระกอบกิจการผาพื้นเมืองนา น ๖๒
- อําเภอเมอื งนา น ๖๒
- อาํ เภอแมจรมิ ๖๓
- อําเภอบา นหลวง ๖๓
- อําเภอนานอย ๖๖
- อาํ เภอปว ๖๘
- อาํ เภอทา วงั ผา ๗๒
- อาํ เภอเวียงสา ๗๓
- อําเภอทงุ ชา ง ๗๔
- อําเภอเชียงกลาง ๗๕
- อาํ เภอนาหมืน่ ๗๕
- อําเภอสันติสขุ ๗๕
- อาํ เภอบอ เกลอื ๗๗
- อาํ เภอสองแคว ๗๘
- อาํ เภอภเู พียง
- อําเภอเฉลิมพระเกยี รติ

๔

วฒั นธรรมการทอผา พ้ืนเมืองนา น

วัฒนธรรมการทอผา ในเมือง มีทง้ั ลกั ษณะความเปน “เอกภาพ” และ
“ความหลากหลาย” การอยูรวมกันระหวางกลุมชาติพันธุ ไทยวน (คนเมือง)
ไทลื้อและไทลาว ตลอดจนชาวไทยภูเขาเผาตางๆ แสดงถึงสัมพันธภาพ
การแลกเปลย่ี นวฒั นธรรม การปรบั ตวั และการเปลย่ี นของกลมุ ชนในเมอื งนา น
มาแตอ ดีตสปู จ จบุ นั

แมวาปจจุบันชนกลุมใหญในเมืองนานจะเรียกตนเองวา”คนเมือง”
และ “อคู าํ เมอื ง” เฉกเชน เดยี วกบั ชาวไทยวนในลา นนาเมอื งอนื่ ๆ แตส ง่ิ ทเี่ ปน
ลกั ษณะเดน ของวฒั นธรรมเมอื งนา นกค็ อื การผสมผสานกนั ระหวา งวฒั นธรรม
ของชาวไทยและชาวไทลอื้ จนแทบแยกกันไมอ อก

กลุมชนชาวไทลื้อท่ีอาศัยในเมืองนานในปจจุบันจะอาศัยอยูมาก
ในแถบอําเภอทาวังผา อําเภอปว อําเภอเชียงกลางและอําเภอทุงชาง
ชาวไทล้ือเหลาน้ีสวนใหญไดอพยพจากสิบสองพันนาเขามาอยูในเมืองนาน
เมอ่ื ประมาณ ๒๐๐ ปท่ีผานมา ดงั ตวั อยา งหลกั ฐานทีก่ ลาวถงึ ในพงศาวดาร
เมอื งนา น พ.ศ. ๒๓๕๕ เจา หลวงสมุ นเทวราช ยกทพั ไปตเี มอื งลา เมอื งพง เมอื ง
เชยี งแขง เมอื งหลวงภคู า และตอ นผคู นมาไวท เี่ มอื งนา น ถงึ ๖,๐๐๐ คน ตอ มา
ในป พ.ศ. ๒๓๙๙ เจา สรุ ยิ พงษผ รติ เดช ไดย กทพั ไปตเี มอื งพง เขตสบิ สองพนั นา
ซึ่งขณะน้ันอยูในบังคับของจีนฮอ และไดกวาดตอนชาวไทลื้อเขามาอยูใน
เขตเมืองนานประมาณพันกวาคน ใหตั้งภูมิลําเนาอยูท่ีเมืองเชียงมวน และ
เมืองเชียงคํา (ซงึ่ ขณะน้นั อยูในเขตปกครองของเมืองนาน) เปน ตน

ความเปน ไทลอื้ ในเมอื งนา น มไิ ดจ าํ กดั อยแู ตแ วดวง ๔ อาํ เภอดงั กลา ว
เทานั้น นาเช่ือวาความสัมพันธระหวางชาติพันธุและวัฒนธรรมของชาว
ไทยวนและไทลอ้ื ในเมืองนาน ไดสั่งสมมายาวนานมากกวา ๒๐๐ ปแลว และ
ไดห ลอ หลอมจนปรากฎเปน ลกั ษณะเดน ของรปู แบบศลิ ปวฒั นธรรมเมอื งนา น

วัฒนธรรมการทอผาและการใชสอยผาที่ปรากฏมาแตอดีต บงบอก
ถึงการผสมผสานทางวัฒนธรรมระหวางไทลื้อและไทยวน ซึ่งทําใหผาทอ
เมืองนานมีเอกลกั ษณทนี่ า สนใจศกึ ษาไมน อย

๕

แมก ารทอผา และการใชส อยผา โดยเฉพาะในดา นการแตง กายอาจจะ
แปรเปล่ียนไดดวยผลกระทบจากเศรษฐกิจ สังคม การเมือง และวัฒนธรรม
อน่ื ๆ แตผ า ทอทเี่ ปน รอ งรอยจากอดตี กเ็ ปน สง่ิ ทบี่ ง บอกถงึ วถิ ชี วี ติ ของผคู นใน
สังคมและความแปรเปลยี่ นทางดา นวัฒนธรรมของกลุมชนนัน้ ๆ ได

นอกจากน้ี การทอพ้ืนเมืองก็เปนผลงานหัตถกรรมที่มีคุณคาในเชิง
ศลิ ปะ มคี วามงดงามประณตี ดว ยวถิ ที อทลี่ ะเอยี ดซบั ซอ น และเปน ภมู ปิ ญ ญา
พน้ื บานจากอดีต ที่ควรจะไดศ กึ ษาอนรุ กั ษแ ละฟน ฟูตอ ไป

ชาวไทยวนและไทล้ือจะไมน ยิ มเลี้ยงไหม การทอผาทอเมืองนา นจงึ
ลวนเปนผาฝาย แตก็ไดมีการนําไหมมาทอปนฝายเรียกวา “ไหมลาว” ซึ่งมี
แหลง ผลติ ในอดตี อยใู นหมบู า นชาวไทยลาว เชน ทต่ี าํ บลนาํ้ ปว อาํ เภอเวยี งสา
กลมุ ชาวไทยลาวเหลา นเ้ี ปน ตวั อยา งหนงึ่ ทแ่ี สดงถงึ วฒั นธรรมลาวทป่ี รากฏใน
เมืองนา นดว ย

“ผา ทอนาน” ขอมลู ในชวงป พ.ศ. ๒๕๒๙ – ๒๕๓๐ และไดติดตาม
ความเปลี่ยนแปลงดานวัฒธรรมการทอผาในเมืองนานในชวงระยะเวลาหนึ่ง
ทศวรรษ (พ.ศ. ๒๕๓๑ – ๒๕๔๐) พบวาชาวเมอื งนานยังคงทอผาเพอื่ ใชส อย
อยใู นชนบทหลายแหง และในบางแหง ก็ไดกระทํากันเปน อตุ สาหกรรม แตท้งั
รปู แบบและวสั ดไุ ดแ ปรเปลยี่ นไปอยา งมาก ผา ทอบางอยา งไดส ญู หายไปจาก
วัฒนธรรมเมืองนานแลว ผาทอบางอยางก็มีแนวโนมท่ีจะไมเปนที่รูจักอีก
ตอไป และหมบู า นหลายแหง กไ็ ดเลิกการทอผาไปแลว

การแตงกายของชาวเมืองนาน หรือไทยวน ปจจุบันเรียกตนเองวา
“คนเมือง” แตเดิมมักเรียกวา “ลาวพุงดํา” ปรากฏชัดเจนราวตนพุทธวรรษท่ี
๒๕ ในภาพกิจกรรมวหิ ารวดั ภมู นิ ทร ตาํ บลในเวียง อาํ เภอเมอื งนา น จังหวดั
นา น แสดงการแตง กายของชาวเมอื งนา น ผหู ญงิ นงุ ซนิ่ ปอ ง ทอลายเกาะหรอื
ลว ง (อสี านเรยี กขดิ ) และผา ซนิ่ มดั กา นลายมดั หมหี่ รอื คาดกา น ซงึ่ มวี ฒั นธรรม
การใชผาซ่ินเปนของตนเอง ไทยวนซ่ึงเปนชนกลุมใหญท่ีสุดในจังหวัดนาน
ไทล้ือเปนอีกกลุมชนหน่ึงที่มีจํานวนมากรองจากไทยวนและผาไทลื้อก็มี
ลักษณะโดดเดน มีแบบแผนการทอผาซิ่นและการสรางลวดลาย ซ่ึงเปนการ
แสดงถึงขนบธรรมเนยี มประเพณี วัฒนธรรมเปน ของตนเอง

๖

ภาพผา ทอจติ รกรรมวดั ภมู นิ ทร อาํ เภอเมอื ง จงั หวัดนา น

๗

ลายผาทอเมอื งนาน

"ผาทอมือเมืองนาน" เปนงานหัตถกรรมท่ีมีช่ือเสียงอยางหน่ึงของ
จังหวัดนาน เปนทีย่ อมรบั กนั วาเปนงานศิลปะทม่ี ีลวดลาย สีสนั งดงาม และ
มีเอกลักษณเฉพาะถ่ินที่โดดเดนตางไปจากผาทอมือทองถ่ินอ่ืน ไมเพียงแต
ผนื ผาท่งี ดงาม แมแตอ ปุ กรณท ใ่ี ชในการทอผา ท่ีเรียกวา "ก"่ี ยงั มีเอกลักษณ
เฉพาะของเมอื งเหนอื ไวโ ดยแท ไมว า จะเปน ตวั กท่ี ท่ี าํ ดว ยไมส กั เจาะรเู ขา เดอื ย
ดว ยสวิ่ มลี กั ษณะเปน โครงสเ่ี หลยี่ มผนื ผา ทม่ี สี ว นยน่ื ออกมาขา งหนา เพอื่ ใชพ าด
ดา ยเสน ยนื ลกั ษณะกแ่ี บบนเ้ี รยี กกนั วา "กห่ี นา ววั " ซงึ่ ตา งจากกข่ี องภาคอนื่ ๆ
ทเ่ี ปนกีค่ อกหมูคอื จะเปน ส่เี หล่ยี มจตั รุ ัสธรรมดา ไมม ีสว นย่นื ออกมาขา งหนา
ไมสะขัดหรือไมขัดรองท่ีใชประกอบกับฟนหวีมีสวนโคงเวาแกะสลักลวดลาย
ทําจากไมสักซ่ึงไมเคยพบเห็นที่ภาคอ่ืนอีกเชนกัน แมท่ีแขวนเชือกเขาตะกอ
ก็ไมไดใชทอนไมมาวางพาดเฉยๆ แตใชรอกท่ีเรียกวา "โฮงมะลอ" มีลูกลอ
อยูขางในทําหนาที่แขวนเชือกเขาตะกอใหเลื่อนไปมาเวลานั่งทอและทําให
เชือกเขาตะกอไมขาดบอยอยางใชทอนไมพาดอีกดวย ลวดลายผาของนาน
แบงออกเปน ๕ ประเภท คอื

๑.ลายเกาะลายลว ง เกดิ จากการใชน ว้ิ มอื จบั เสน ดา ยสตี า งๆสอดลงไป
ในดา ยเสน ยนื จนเกดิ เปน ลวดลายตามทช่ี า งทอตอ งการ การสรา งลายดว ยวธิ นี ี้
มีลักษณะเปนทางยาวและเปนหยักคล่ืนยาวๆ ตามแนวนอนจึงเปรียบได
กับธรรมชาติของสายนํ้าท่ีไหลริน จึงต้ังชื่อวา "ลายน้ําไหล" ไวบนผืนผา
นั่นเอง นิยมทอกันมากในหมูชนที่เปนเผาไทลื้อ ผาชนิดนี้ทางจังหวัดมีการ
ประชาสัมพันธใหเปนท่ีรูจักกันอยางมากมายจนผูคนเรียกกันติดปากวา
"ผาลายนํา้ ไหล"

๒. ลายเก็บมุก มวี ิธที อที่ซบั ซอนขน้ึ เหมือนการทอผาลายขิด คอื
การเก็บลายที่ตองการบนดายเสนยืนไวกอนดวยไมเก็บมุกท่ีเหลาจากไผให
เล็กเรียว เม่ือตองการลวดลายจะใชไมหลาบมีลักษณะเปนไมแผนกระดาน
บางๆ สอดเขาไปในไมเก็บมุกท่ีอยูบ นดา ยเสนยืนแลว ยกไมห ลาบใหต้งั ขึน้ ให
ดายเสนยืนอาออก จึงพุงกระสวยที่มีดายหรือดิ้นเงินด้ินทองเขาไปแทนที่ ก็
จะเกิดลวดลายตางๆ ตามทีช่ า งทอไดเกบ็ ลวดลายเอาไว ลวดลายท่ปี รากฏน้ี
มชี ือ่ เรียกตา งๆ เชน ลายดอกจันทร ดอกแกว ดอกเปา บัวลอย เครอื วัลย
แหลวปน (เฉลวกลบั ดา น) ลายขอ ลายโคม ลายปราสาท ลายชาง ลายมา

๘

ลายนาค ลายนก คชสหี  แมงเวา แมงกมั บ้ี ลายลอื้ และลายอน่ื ๆ อกี มากมาย
ตามความรูและความชาํ นาญของชางทอผา

๓. ลายคาดกาน เปนการทอที่ใชการสรางลายแบบการมัดหมี่ของ
ภาคอิสาน คือมัดเสนดายใหเปนลายตามท่ีตองการดวยเชือกกลวย หรือ
เชือกฟาง แลวนําไปยอมสีตางๆ ท่ีนิยม เชน มวงเขม น้ําเงิน แดง ชมพู
เขียวสด ลายคาดกา นน้ีมองผิวเผินจะคลายกบั ลายนาํ้ ไหล ถา คนไมร ูจ ะเขา ใจ
วา ผาลายคาดกา นคอื ผา ลายนํา้ ไหล ลวดลายที่เกิดจะเปน ลักษณะเฉพาะของ
ลายไทล้ือเมืองนา น

๔. ลายสอง คอื การทอผาดว ยเขาตะกอ ๔ เขา สว นใหญผ ทู ีช่ าํ นาญ
ในการทอและถักเขาตะกอประเภทนี้โดยเฉพาะมักเปนผูสูงอายุ การทอ
ชางทอจะเหยียบไมมา ๔ เลมสลับกัน ซึ่งตางจากลายธรรมดาท่ีมีเขาตะกอ
๒ เขา เหยยี บไมม า ๒ เลม โดยเหยยี บสลบั กนั ไปมา ลายสองลกั ษณะลวดลาย
เปน ดอกขา วหลามตดั เลก็ ๆ ทว่ั ผนื ผา เปน ลายผา ประเภทหนงึ่ ทคี่ วรอนรุ กั ษไ ว

๕. ลายสาม คือการทอโดยเหยียบไมมา ๔ เลมเหมือนลายสอง
เวลาทอชางทอจะตองเหยียบไมมาขางซายกอนขางขวา ผาท่ีไดออกมาจะ
หนากวาลายสอง แตจะไมเห็นลายชัดเจนเทาไร สวนมากจะใชทอผาหมท่ี
เรยี กกันวา "ผาหมตาโกง" ซงึ่ เน้อื ผาท่ีไดจ ะฟูหนากวา ผาชนดิ อืน่

กี่ทอผา กบั สาวทอผา

๙

การแตง กายของชาวนานในอดตี

อา งองิ ตามประวัติศาสตร จากบนั ทกึ ของฝรัง่ ตา งชาติ หลักฐานทาง
โบราณคดี และการสอบถามพูดคุยกับผูสูงอายุใน จังหวัดนาน ผูชายสมัย
โบราณนยิ มการสกั ขาลาย คอื การสกั ยนั ตด ว ยหมกึ ดาํ ไวผ มยาวมลี กั ษณะเกลา
เปนมวยมนุ อยูกลางศีรษะ บางคนจะโพกผารดั รอบศรี ษะ บางคนก็ตดั ผมสัน้
อยางทรงมหาดไทย ผานุง ของผชู ายเปน ผา พื้นซ่ึงทอดว ยฝายปน มอื

ลายโกง คือลายที่มีสีดําสลับขาว ก็คือผาขาวมาในปจจุบันน่ันเอง
แตจะทอดวยฝายปนมือ ซ่ึงมีวิธีนุงสามแบบคือ การนุงแบบปกติจะจับรวบ
ตรงเอวแลวเหน็บตรงก่ึงกลาง มีบางสวนเหลือปลอยหอยลงมาจากเอว คือ
การนุงแบบลอยชาย อีกวิธีหนึ่งจับรวบเหน็บตรงเอว สวนชายอีกดานหนึ่ง
ดึงไปเหนบ็ ไวดา นหลังคลา ยกบั นงุ โจงกระเบน เรียกวา “นุงผา ตอ ย” สว นแบบ
ทส่ี าม เปน การนงุ ผา ทมี่ งุ ความกระชบั รดั กมุ จนมองเหน็ สะโพกทงั้ สองขา งเผย
ใหเ หน็ รอยสกั ไดช ดั เจนเรยี กวา “เคด็ มา ม” ในเมอ่ื ตอ งการความกระฉบั กระเฉง
สะดวกในการตอสู ทํางาน ขุดดิน ทําไร ทํานา ข่ีควาย ในการนุงผาท้ัง
๓ แบบนี้ สวนบนจะเปลือยอก จะไมสวมเสื้อ แมในยามหนาวก็จะใชผา
ผาตุม (ผาหมเนื้อบางกวาผานวม) ปกคลุมรางกาย สีของผาจะยอมดวยสี
จากพืช เชน คราม มะเกลือ หรือแกนขนุน เปนตน เวลาเดินปาจะนิยม
สวมรองเทาทําดวยหนังควาย มีสายคีบระหวางหัวแมเทากับนิ้วชี้ไมหุมสน
สะพายถุงยาม น่ีคือการแตงกายผูชายแบบโบราณ สวนเตี่ยว หรือกางเกง
ท่ีใชนุงกันน้ันมีในระยะหลัง รับวัฒนธรรมชาวไทล้ือ มีรูปแบบคลายกับ
กางเกงจีนคือ ตัวโต เปาหลวม เม่ือตัดเย็บจะเห็นวามีแนวตะเข็บถึงหาแนว
จึงเรียกวา “เต่ียวดูก” เตี่ยวน้ีจะมีท้ังขาส้ัน ครึ่งหนาแขง และชนิดขายาว
ถงึ ขอเทา

การสวมเส้ือนิยมกันในตอนหลัง ซึ่งพบหลักฐานชัดเจนในสมัย
รัชกาลท่ี ๕ มีลักษณะเปนเส้ือคอกลมแขนส้ันและแขนยาวผาหนาตลอด
ผกู เชือก หรือตดิ กระดุมสีของเสื้อเปน สีขาวตุนของใยฝาย มีบางทย่ี อ มคราม
ท่ีเรียกวา “จกหมอหอม” ในบรรดาเจานายแลว เสื้อผาท่ีใชในโอกาสพิเศษ
หรือเปนพิธีการจะนุงผาไหมโจงกระเบน เส้ือแขนยาวแบบเสื้อพระราชทาน
มีผาไหมคาดเอว ตอมาไดมีการนิยมนุงผามวง สวมเส้ือราชปะแตน

๑๐

สวมถุงเทายาวสีขาว พรอมดวยรองเทาคัทชูสีดําเชนเดียวกับทางเมืองหลวง
(กรงุ เทพฯ) นยิ มไวท รงผมมหาดไทยแบบภาคกลาง

การแตงกายของสตรีชาวนานท่ีเปนเอกลักษณแตเดิม นิยมเกลา
มวยสูงกลางศีรษะ ขมวดปอยผมสวนหนึ่ง เสียบมวยผมไว แลวปกปนหรือ
เสียบดอกไมประดับ (จิตรกรรมฝาผนังวิหารวัดภูมินทร และผนังวิหารวัด
หนองบัว) นุงผาซิ่นคําเคิบตัวซ่ินเปนซ่ินปองยกดอกและคาดกานตอตีนดวย
ผาจก

จิตรกรรมฝาผนงั วิหารวัดหนองบวั อ.ทา วังผา รูปสาวเมอื งนาน
นงุ ผาซิน่ คาํ เคิบตวั ซิ่นเปนซ่ินปองยกดอกและคาดกานตอ ตีนดวยผา จก

คารล บอ็ ค กลา วไวว า เวลานงุ ซน่ิ จะใชพ นั รอบตวั ใหช ายทบั ซอ นกนั
และเหน็บชายนอกไวขางเอว ไมนิยมสวมเสื้อการเปลือยอกถือเปนเร่ือง
ธรรมดาของสตรชี าวนา นและลา นนาในอดตี มเี พยี งผา หม หรอื ผา แถบเรยี กวา
ผาตอง สีขาว สีเหลือง หรือสีชมพูออน สีน้ีเปนท่ีนิยมกันมาก การหมผา
มีหลายแบบตามความพึงพอใจของแตละคน บางคนหมโดยใชผาพาดไหล
คลุมถึงหนาอกดานหน่ึงแลวสอดชายผาไปใตแขนดานตรงขามออมมา
ขางหลังแลวพันตลบข้ึน จนชายผาจรดชายผาอีกดานหน่ึงท่ีหอยไวต้ังแต
ทีแรก สวนมากมักปลอยใหชายผาหอยอยู (หมแบบสองไหล) แตบางคนก็
เหน็บชายผาไวแนน (หมแบบผาแถบ) บางคนใชหมเฉียงแบบสไบเรียกวา
“สะหวา ยแหลง ” หรอื นงุ ผา ซน่ิ ทอมอื ลายขวางลาํ ตวั เกบ็ มกุ คาดกา น ตอ ตนี จก

๑๑

ท้งั ฝายและไหม ผนื ยาวกรอมเทา ปรากฏหลกั ฐานชัดเจนในจติ รกรรมฝาผนัง
วิหารวัดภูมินทร และวัดหนองบวั จงั หวดั นาน

จากการสาํ รวจและเกบ็ สะสมผา ทอโบราณของ จงั หวดั นา น จะพบวา
แตละผืนผาที่มีอายุโดยเฉล่ีย ไมตํ่ากวา ๕๐ ป – ๑๐๐ ป โดยศึกษาจาก
เสนใย สียอม วัสดุท่ีใชทอ ลวดลาย โครงสราง สวนใหญจะมีความยาวถึง
๔๐ นิ้ว แตห นา แคบไมเกิน ๓๐ นว้ิ เนือ้ ผาบางเรยี บแนน บางผนื ผวิ สมั ผสั
เรยี บแหง เหมอื นกบั กระดาษสมดุ เพราะทอจากฝา ยโรงงานทผี่ ลติ มาจากพมา
สมัยที่เปนอาณานิคมของอังกฤษ นี่เปนขอสังเกตของผาทอโบราณของแท
ทีม่ ีอายุไมต่ํากวา ๕๐ ป

การสวมเส้ือคงจะเปนความนิยมในระยะหลัง (ราวปลายรัชกาลท่ี ๕)
เสอ้ื จะเปน เสอื้ ทต่ี ดั เยบ็ จากผา ทอมอื สขี าวตนุ ซงึ่ เปน สขี องฝา ยพนั ธพุ นื้ เมอื ง
หรือผาไหมเน้ือแนนรูปแบบของเส้ือมีหลายแบบคือ เส้ือคอกลม ตัวหลวม
แขนกระบอกตอแขนตํ่า ผาอกตลอด ผูกเชือกหรือติดบาตอมแต็บ (กระดุม
แปบ) มีกระเปาท้ังสองขาง ไมนิยมสวมรองเทาแตจะมีรองเทาลําลองท่ี
ทําดวยไมไวใสเดินตามบานมีลักษณะพอดีกับฝาเทา มีปุมระหวางหัวแมเทา
กบั นิว้ ชีไ้ วค บี เวลาเดินมเี สียงดงั กระทบพ้นื วา “กอบแกบ”

สําหรับหญิงท่ีมีฐานะดี นิยมสวมสรอยคอลายดอกหมาก ทําดวย
เงนิ ทอง หรอื นาก จาํ นวนมากนอ ยขน้ึ อยกู บั ฐานะ นยิ มเจาะตงิ่ หแู ลว สอดดว ย
แผน ทอง เงนิ นาก ทองเหลอื งมว นทเ่ี รยี กวา “ลานห”ู หญงิ ชาวบา นโดยทว่ั ไป
จะใชใบลานมวนกลมสอดในต่ิงหูท่ีเจาะรูไว นิยมสวมกําไลแขนทําดวยเงิน
ทอง สวนมากเปนกําไลทองเกล้ียงๆ อีกอยางคือบิดเปนเกลียวคลายเชือก
หรือ รอยตอกันเปนลูกประคําก็มี จะสวมแขนมากนอยแคไหนไมจํากัด
ขึ้นอยกู ับฐานะ

ปจจุบันการแตงกายของชาวนานไดเปล่ียนแปลงไปตามคานิยมของ
ยคุ สมยั ทาํ ใหก ารแตง กายแบบดงั้ เดมิ สญู หายไปเหลอื เพยี งแตค าํ บอกเลา จาก
ผูสูงอายุ และภาพจติ รกรรมฝาผนงั ทบี่ อกเลา เรือ่ งราวของวัฒนธรรมและการ
แตง กายในสมยั กอ นนนั้ บางทา นอาจพบเหน็ ไดต ามงานประเพณที มี่ ขี บวนแห
หรือฟอนรํา จะมีการแตงกายแบบโบราณยังคงมีใหเห็นอยู การแตงกาย
โบราณไดถ กู ตอ งเพยี งใดกอ็ ยทู กี่ ารศกึ ษาประวตั ศิ าสตรข อ มลู การแตง กายของ
เมอื งนา น และการคน หาแหลง ผา ทอมอื ทย่ี งั มกี ารอนรุ กั ษเ อกลกั ษณด ง้ั เดมิ ไว

๑๒

อุปกรณในการทอผาและการเตรยี มเสนดาย

ผา เปน เครอื่ งใชท สี่ าํ คญั ยง่ิ ของมนษุ ยป ระการหนง่ึ ใชท งั้ ในการนงุ หม
เพ่ือความอบอนุ ใชน ุงหม หรอื ประดบั เพ่อื จําแนกเพศ วยั หรือบทบาทหนาท่ี
ใชนุงหมหรือประดับเพ่ือความสวยงาม และนุงหมหรือประดับในพิธีกรรม
เปนตน

ผา ไดจากการนําเอาปุยฝายมาปน กรอ และทอ แลวนําไปตกแตง
ใหไดลักษณะตามตองการ โดยธรรมชาติแลว ผาจะมีสองสีอันเนื่องจาก
สีของปุยฝาย คือผาขาวไดจากปุยฝาย สีขาวของฝายชนิด Gossypium
herbaceum Linn . ในวงศ MALVACEAE ที่ปลูกกันอยางแพรหลาย และ
ปุยจากฝายขอน หรือฝายตุน G.nanking Mey. Var. siamensius Watt.
จะเปนสีน้ําตาลออนท้ังน้ีในการทําฝายจากปุยใหเปนฝายหรือดาย จะตอง
มอี ุปกรณ ดงั น้ี

อีด หรือ อดี ดาย คือเครื่องมือทใ่ี ชห ีบฝายเพ่ือแยกเมลด็ ออกจากปยุ

๑๓

ซาหลมุ หรือ สะลนุ หรอื ภาษาพน้ื เมอื งเหนือเรยี กวา โจ คือตะกรา ทึบ
กวางประมาณ ๕๐ เซนติเมตร ลกึ ประมาณ ๗๐ เซนตเิ มตร
ใชเ ปน ที่ยิงฝา ยคอื ดีดฝายท่ีอีดหรือหบี แลว ใหฟเู ปน ปยุ

กง หรอื กงยิงฝาย คอื คันดีดคลา ยคันธนูท่ีดานหนึ่งโคง งอมากกวา
ดานหนงึ่ ใชยิงฝา ยหรอื ดีดฝา ยท่หี บี เอาเมลด็ ออกแลวใหข น้ึ ปยุ

๑๔

เผย่ี น คือเครอ่ื งปนดา ยเปน โครงไมม ีลอโยงสายพานไปทไ่ี ม
หรือเหล็กในเพ่ือตเี กลยี วฝาย

เปย คอื โครงไมสามเหลี่ยมกลบั หัวกลับหาง ใชขึงดา ยที่ปนแลวมิใหบ ิดงอ

๑๕

ดอกหวงิ หรอื ภาษาพืน้ เมอื งเหนอื เรียกวา กว งกวาง เปน อปุ กรณสําหรับ
หมนุ เพอ่ื กรอเสน ดา ยสตี า งๆ เขา หลอดดา ย มลี กั ษณะคลา ยกงั หนั ลมมแี กนกลาง

วางบนฐานไมส องขาง สว นกลางของ ดอกหวิงมี ชองสาํ หรับใสเสน ดา ย

หมากวั๋ก สําหรบั มว นดายทค่ี ลี่ออกจากตองซ่งึ ขงึ อยทู ี่ควงควา ง โดยใชขอไม
เก่ียวเขาท่ีปากของบา กวักแลว หมนุ เพอื่ กรอดายเขา มาพันรอบตัวบา กวักนนั้

๑๖

หางเหน็ เปนแกนสาํ หรับสอดบากวั๋กเพอื่ หมนุ กรอดาย

ตวั อยางการทาํ เสน ฝายสาํ หรับทอผา

๑๗

เมอื่ มฝี า ยและเครอ่ื งมอื ดงั กลา วแลว จะมวี ธิ กี ารทาํ ฝา ยหรอื เสน ดา ย
อยา งยน ยอ ดงั นวี้ ธิ กี ารทาํ ฝา ยแบบลา นนานนั้ เรม่ิ จากการเกบ็ ปยุ ฝา ยจากตน
แลวกน็ าํ ไปตากแดดเพอื่ ไลค วามชืน้ และแมลง จากนน้ั จึงใชอีดหรือเครอื่ งหีบ
ทาํ การอดี ฝา ย เพอ่ื แยกเมลด็ ออกจากยวง ฝา ยทอี่ ดี แลว นจ้ี ะนาํ ไปใสใ นซา ลนุ
คอื ตะกรา ใบโตทวี่ างนอนกบั พน้ื แลว ยงิ ดว ยกงยงิ ฝา ยใหฝ า ยนน้ั ฟขู นึ้ คลา ยสาํ ลี
ฝายทฟ่ี นู ี้จะนาํ ไปผดั หาง ฝา ย คนื นาํ ไปพนั กับแกนไมข นาดตะเกยี บ แลวคลึง
ใหเ ปน หลอดเรยี กวา หางฝา ย หางฝา ยทไ่ี ดม าจะนาํ ไปสเู ครอ่ื งปน ดา ยทเี่ รยี กวา
เผี่ยน ติดหางฝายเขากับไมเผี่ยนหรือเหล็กใน แลวผูปนฝายจะน่ังหมุนกงลอ
ดว ยมอื ขวาไปตามเขม็ นากิ า มอื ซา ยลากหางซา ยเขา หาลาํ ตวั สายพานทโ่ี ยง
จากกงลอ ไปหมนุ ไม หรอื เหลก็ ในใหบ ดิ เกลยี วฝา ยไปเรอ่ื ยๆ ฝา ย หรอื เสน ดา ย
ท่ีไดจ ะมีขนาดใหญห รอื เลก็ จะขน้ึ อยกู ับจังหวะการบบี หางฝายและความเร็ว
ในการดงึ หางฝายเขา หาลําตวั เมอื่ เหน็ วา ดา ยทีไ่ ดจะมขี นาดใหญ หรอื เลก็ จะ
ขึ้นอยูกับจังหวะการบีบหางฝายและความเร็วในการดึงหางฝายเขาหาลําตัว
เม่ือเห็นวาดานอยูในชวงแขนนั้นบิดเปนเกลียวไดท่ีแลวก็จะหมุนเผ่ียน ให
ถอยหลังเล็กนอยพรอมกับผอนมือซายที่ถือดายลง ใหเสนดายมวนตัวเขา
พนั ไม แลว ก็หมุนกงเผย่ี นดงึ ดา ยไปเรือ่ ยๆ จนดา ยเตม็ เหลก็ ในแลวก็นําฝาย
ทไ่ี ดมว นเขา กับเปย ซงึ่ มลี กั ษณะสามขารวมแกนเดยี วกนั ฝา ยทีป่ ลดออกมา
จากเปยนี้มีลักษณะเปนไจท่ีเรียกวาฝายตอง เก็บฝายตองหลายตองซอนกัน
รวมเรยี กวา ฝา ยปด ฝายทใ่ี ชใ นการพิธกี รรมตางๆ จะใชฝ ายตอ งน้ี

เมอื่ ไดฝ า ยตอ งทรี่ วมกนั เปน ฝา ยปด พอแกค วามตอ งการแลว กจ็ ะนาํ
ไปนวดในกัวะคั้นดาย โดยใชนํ้าขาวท่ีไดจากเมือกของขาวเหนียวนึ่ง นําดาย
ลงนวดใหท ่วั ปน กลุม ดายนน้ั แลวคลตี่ ากแดด นําฝา ยปดที่ตากแหงแลวมาใส
บา กวกั โดยสวมฝา ยปด ซง่ึ เปน แกนรองรบั บา กวกั จากนน้ั ใชไ มท เี่ ปน ตะขอเกยี่ ว
เขา กบั ปากของบา กวกั แลว หมนุ ใหด า ยจากควงควา งซงึ่ บา กวกั จะดงึ ดา ย ซง่ึ ถกู
กาวจากนา้ํ ขา วรดั เปน เกลยี วคงทแ่ี ลว ใหค ลอ่ี อกจากตอ งไปพนั กบั บา กวกั และ
จากกวกั หรอื บากวักน้นั เสนดา ยจะถกู นําไปจดั เรียงกันเปน เสนยืน สว นหน่งึ
จะทาํ เปน เสน พุงเพ่อื ทอเปน ผนื ผาตอไป

๑๘

ท้ังน้ี ฝายหรือเสนดายท่ีใชในการทอผาในระยะหลังมี ๒ ชนิดคือ
ฝายระหันคือดายที่ผลิตจากโรงงาน มีขายตามตลาดท่ัวไป มีความเหนียว
มากกวาดายท่ีปนกันเองตามหมูบาน ฝายระหันมีสองชนิดคือระหันแลบคือ
ดา ยจากโรงงานชนดิ เสน เลก็ กบั ระหนั หกึ คอื ดา ยชนดิ เสน ใหญ ซง่ึ แบบเสน ใหญ
นไ้ี มน ยิ มใชเ ปน เสน พงุ สว นดา ยอกี ชนดิ หนง่ึ คอื ฝา ยเมอื งซงึ่ ปน ขนึ้ ในครวั เรอื น

การเตรียมเสนยืนเร่ิมตั้งแตการนําฝายมาใสกวักโดยอาศัยควงและ
หางเห็น หน่ึงเสนตอ หนงึ่ กวัก จากนัน้ นาํ ดา ยแตละกวกั มาเรยี งไวมใิ หพนั กนั
อยา งการพาดบนรอยหยกั ของเถาบนั ไดลงิ หยกั ละ ๑ เสน เพอื่ มใิ หด า ยพนั กนั
ถดั จากนน้ั นาํ ดา ยไปโวน คอื คลอ งไปมาทห่ี ลกั เฝอ ใหม คี วามยาวตามทตี่ อ งการ
และตองนับจํานวนเสนดายใหพอดีกับจํานวนซ่ีฟม ซ่ึงมักจะนับกันเปนหลบ
โดย ๑ หลบเทา กับ ๕ อาน และ ๑ อาน เทากับ ๕ เสนหรือ ๔ รูฟม ดงั น้นั
๑ หลบจงึ เทา กบั ๔๐ เสน เมือ่ ไดดา ยยนื ครบจาํ นวนเสน และความยาวแลว
กน็ าํ ดา ยทโ่ี วน แลว ออกจากพะขอนตี้ อ ไปกบั เสน ดา ยทส่ี อดรฟู ม ไวแ ลว ขน้ั ตอน
ในการตอ เสน ดา ยนเ้ี รยี กวา สบื หกู เมอื่ ตอ ดา ยเสรจ็ แลว กใ็ สฟ อกหรอื ไมป ระกบ
ฟม ใสไ มเ หยยี บเพอ่ื ดงึ หกู ขน้ึ ลงแลว กถ็ อื วา ดา ยยนื นน้ั พรอ มสาํ หรบั การทอแลว

สวนการเตรียมดายพุงเพ่ือแทรกระหวางดายยืนน้ันตองอาศัยกวง
และหางเหนเหมือนกัน คือนําเอาฝายตองท่ีผานการชุบน้ําขาวและตากแหง
แลว ไปสวมลงบนกวง ดึงเงอ่ื นหนง่ึ มาพนั เขา กับหมากวักไปเรอ่ื ยๆ จนไดฝ า ย
หรือเสนดายตามตองการแลวก็นําหมากวักน้ันเสียบท่ีแกนซึ่งหมุนหมากวัก
ไดคลองตัว ดายจากกวักเขากับหลอด ซ่ึงทําดวยแขนงไผมีความยาวเทากับ
ชองในกระสวย เสยี บหลอดน้นั เขากบั ไมเ ผย่ี นหรอื เหลก็ ในปนดาย แลวหมุน
เผย่ี นกรอดา ยไปพนั กับหลอดนน้ั กะอยา ใหอวน จนใสล งในชองบากของสวย
หรอื กระสวยไมไดเ ตรยี มดา ยหลอดน้ี ใหมากพอทจี่ ะทอเปน ชว งๆ ไปในการ
ทอผา จะมกี หี่ รือหูกคือชดุ อุปกรณท อผา ทม่ี รี ายละเอยี ดดังนี้

๑๙

เคร่อื งมอื และอุปกรณในการทอผา

ไน เปน อปุ กรณกรอเสนดายอยางหน่งึ มลี ักษณะเปนชอ งสาํ หรับใส
แกนมวนดา ย ซ่งึ ผกู โยงกบั ดอกหวงิ ปจจบุ ันมีการนํามอเตอรไ ฟฟา มาเปนตวั
ชว ยหมนุ เมอ่ื มอเตอรไ ฟฟา ทาํ งาน เสน ดา ยในดอกหวงิ จะหมนุ ดา ยมาเกบ็ ไว
ในแกนมว นดาย

หลอดดา ยคน (ลกู คน ) เปน อปุ กรณส าํ หรบั ใชใ นการคน เสน ดา ย โดย
เสนดายทุกเสนจะถูกมวนหรือพันเก็บไวในหลอดคน ซ่ึงมีลักษณะเปนหลอด
ยาวประมาณ ๘ น้วิ เสน ผาศูนยก ลาง ประมาณ ๑ นิว้ จํานวน ๑๕๒ หลอด
หลอดคนทําจากไมไ ผ แตปจ จุบนั ใชทอน้าํ พลาสตกิ แทน

๒๐

รางคน เปน อุปกรณส าํ หรับเรียงหลอดดา ยคน เพอื่ เตรียมไวสําหรบั
ขั้นตอนการเดินเสนดา ยตอไป รางคนมลี ักษณะเปน แถว ๒ ชั้น มแี กนสาํ หรบั
ใสหลอดดายคนจํานวน ๑๕๒ แกนอยูบนเสาสูงประมาณ ๑.๕ เมตร ยาว
ประมาณ ๕-๘ เมตร (ปจ จุบนั ไมไดใชแลว )

หลกั คน เปน อปุ กรณส าํ หรบั พนั เสน ดา ยทคี่ น ตามจาํ นวนความยาวท่ี
ตองการมลี ักษณะเปน สี่เหลีย่ มผนื ผา กวางประมาณ ๒ เมตร ยาว ๕-๘ เมตร
ทห่ี วั หลกั คน มหี ลกั สงู ประมาณ ๖ นว้ิ จาํ นวนประมาณ ๒๐ หลกั อยทู ง้ั สองดา น

๒๑

ฟม หรอื ฟน หวี มลี ักษณะคลา ยหวี ยาวเทา กบั ความกวา งของหนา
ผาทําดวยโลหะ มีลักษณะเปนซี่เล็กๆ มีกรอบทําดวยไมหรือโลหะ แตละซี่
ของฟมจะเปน ชองสําหรับสอดดา ยยืน เขาไป เปนการจัดเรียงดา ยยนื ใหหาง
กันตามความละเอียดของเน้ือผา เปนสวนที่ใชกระทบใหเสนดายท่ีทอเรียง
ตดิ กันแนน เปนผืนผา ฟม สมัยโบราณทําดว ยไม แกะสลกั เปน รูปนกหรอื เปน
ลวดลายตา งๆ สวยงามมาก

ตะขอเกย่ี วดา ย (เบด็ เขา ฟม ) เปน
อุปกรณสําหรับเก่ียวเสนดายเขา
ฟม ทําดวยเหล็ก ยาวประมาณ
๘ น้ิว สว นปลายทาํ เปนตะขอไว
สําหรับเก่ียวเสนดายเขาฟม ซ่ึง
เสนดายทุกเสนจะตองใชตะขอ
เกี่ยวดายสอดไวในฟมจนเต็มทุก
ชอ ง

๒๒

ลูกหัด (ระหัด) หรือ เครือ เปนอุปกรณสําหรับมวนเก็บเสนดายท่ี
คนเสร็จแลว มีลักษณะคลาย ระหัดวิดนํ้า ซ่ึงอยูที่ดานปลายของแกนระหัด
ทัง้ สองดา น โดยหมุนมวนเสนดา ยเก็บไวเ พ่อื เตรียมใสใ นเคร่ืองทอผา

ไมนัด เปนไมท่ีสอดอยู
ในชอ งดา ยยนื เพอ่ื ชว ยใหด า ยไม
พันกนั

ไมขัดดาย หรือฟนปลา
เ ป น อุ ป ก ร ณ สํ า ห รั บ ขั ด ร ะ หั ด
มวนผาเพื่อไมใหระหัดมวนผา
ขยับเขยื้อนได ทําใหเสนดายตึง
อยูตลอดเวลา เม่ือถึงข้ันตอนการ
ทอผาก็จะงา ยข้ึน

๒๓

เคร่ืองมวนดาย ใชสําหรับมวน
ดายเขา หลอดดายยนื

เขาหูก หรือ ตะกอ / ตระกอ
คือสวนที่ใชสอดดายเปนดายยืน
และแบงดายยืนออก เปนหมูๆ
ตามตองการ เพื่อที่จะพุงกระสวย
เขาหากันไดสะดวก เขาหูกมีอยู
๒ อนั แตล ะอนั เวลาสอดดา ยตอ ง
สอดสลบั กนั ไปเสน หนง่ึ เวน เสน หนง่ึ
ท่ีเขาหูกจะมีเชือกผูกแขวนไวกับ
ดา นบน โดยผกู เชอื กเสน เดยี วสามารถจะเลอื่ นไปมาไดส ว นลา งผกู เชอื กตดิ กบั
คานเหยียบหรือตีนเหยียบไว เพ่ือเวลาตองการดึงดายใหเปนชองก็ใชเทา
เหยียบคานเหยียบนี้ คานเหยียบจะเปนตัวดึงเขาหูกใหเล่ือนขึ้นลง ถาหาก
ตองการทอเปนลายๆ ก็ตองใชคานเหยียบหลายอัน เชน ลายสองใชคาน
เหยียบ ๔ อนั เรยี ก ทอ ๔ ตะกอ ลายสามใชค านเหยียบ ๖ อนั เรียก ทอ
๖ ตะกอ จาํ นวนตะกอทช่ี า งทอผา เกาะยอใช มตี ง้ั แต ๒–๑๒ ตะกอ ผา ผนื ใดท่ี
ทอหลายตะกอถอื วา มคี ณุ ภาพดมี ลี วดลายทลี่ ะเอยี ด สวยงาม และมรี าคาแพง

กระสวย คือไมท่ีเปน
รูปเรียวตรงปลายท้ังสองขาง
ตรงกลางใหญ และมรี อ งสาํ หรบั ใส
หลอดดา ยพงุ ใชส าํ หรบั พงุ สอดไป
ในชองดายยืนระหวางการทอผา
หลังจากที่ชางทอเหยียบคาน
เหยียบใหเขาหูกแยกเสนดายยืน
แลว

๒๔

ไมแกนมว นผา หรือ ไมกําพัน่ ชาวบานเกาะยอเรียกวา “พน้ั รบั ผา ”
เปนไมที่ใชสําหรับมวนผาท่ีทอแลว ไมแกนมวนผามีขนาดความยาวเทากับก่ี
หรือเทากับความกวางของหนา ผา

คานเหยยี บ หรือ ตนี เหยียบ เปน ไมใ ชสําหรับเหยียบเคร่ืองบังคบั
ตะกอ เพอ่ื ใหเ ชอื กทโ่ี ยงตอ มาจากเขาหกู หรอื ตะกอดงึ ดา ยยนื ใหแ ยกออกเปน
หมู ขณะทชี่ า งทอพงุ กระสวยดา ยพงุ เขา ไปขดั ดา ยยนื ใหเ กดิ เปน ลวดลายตา งๆ

๒๕

สายกระตกุ หรอื เชอื กดงึ เวลาพงุ กระสวย จงึ เกดิ ศพั ทว า “กกี่ ระตกุ ”
โดยชา งทอผา จะใชม อื ขา งหนง่ึ กระตกุ สายเชอื กนี้ กระสวยกจ็ ะแลน ไปแลน มา
เอง และใชมืออีกขางดึงฟม ใหกระแทก เนอ้ื ผา ท่ีทอแลว ใหแนน

ระหดั ถกั ดาย เปนไมร ะหัดสาํ หรบั มวนดา ยยืน

๒๖

หลอดดายพุง เปนหลอดไมไผที่บรรจุดายสีตางๆ สอดอยูในราง
กระสวยเพ่ือใชพุงไปขัดดายยืนในขณะท่ีชางทอกําลังทอผาและกระตุกสาย
กระตุกไปหลอดเสนดายพุงก็จะพุงไปขัดกับ เสนดายยืนเกิดเปนลายผาตาม
ตอ งการ

ผงั เปนไมสําหรับค้าํ ความกวา งของผาใหหนาผา ตึงพอดกี บั ฟม เพื่อ
วา จะไดสะดวก เวลาทอ และเสน ดายตรงลายไมค ดไปคดมา ดา นหวั และดา น
ทายของผังจะผูกเขม็ ไวเ พอ่ื ใชส อดรมิ ผาทัง้ สองขา ง (ใชเ ฉพาะก่พี ้ืนเมอื ง สวน
กระตุกไมไดใช)

๒๗

ขัน้ ตอนในการทอผา

ข้ันตอนในการทอ เริ่มหลังจากที่สืบหูก หรือตอดายเสนยืนเขากับ
ดายในตะกอทั้งหมดแลวก็เล่ือนฟม และเขาผานรอยตอของดายไปขางหนา
จากนั้นใสฟอกหรือไมประกบฟมโดยผูกเชือกแขวนไวกับคานวางพาดบน
โครงก่ี เขาคือตะกอท้ังสองมีเชือกผูกโยงกันผานหมาลอ หรือลูกรอกท่ีแขวน
เชอื กหอ ยเขาตะกอ จากนน้ั ใสไ มม า ทง้ั สองผกู ตดิ กบั เขาแตล ะกรอ เมอ่ื ทอผา ย
นน้ั ใหเ หยียบไมม า อนั หนึง่ ปลอยอันหนง่ึ เพื่อสง กาํ ลังผานลูกรอกใหดา ยยนื
แยกออกจากกนั เปน ชอ ง ใชห มา สวยหรอื กระสวยบรรจหุ ลอดดา ยพงุ พงุ ลอด
ระหวา งเสน ยนื ดังปรศิ นาคาํ ทายบทหนง่ึ วา “บนก็เปน ฝา ลมุ กเ็ ปนฝา เรือใต
หลาลอดพ้ืน” โดยใชมือซายจับหมาสวยแลวพุงเขาทางดานซาย และใช
มือขวารอรบั หมาสวยนนั้ ทางดา นขวา จากนั้นปลอยไมมา ทไี่ ดเ หยยี บไว แลว
เหยียบอีกอันหน่ึงพรอมกับใชมือกระตุกฟมเขาหาลําตัว เพื่อใหดายที่ขัดกัน
ไวใ หแนน ทาํ เชน น้เี รอ่ื ยๆ จนสุดชว งแขนก็ตอ งมวนผาทที่ อไดแลว โดยคลาย
ดา ยเสนยืนทผ่ี กู โยงกับคานกี่ พนั ผา เขากบั ไมส ะปา นพันผา เสร็จแลว ผูกดา ย
เสนยืนกับคานกี่ใหตึง แลวใชแปรงขนหมูปาหวีดายยืนใหเรียบแลวจึงเริ่มทอ
ตอไป หากหนาผายนก็ใชไมผังหรือไมไผที่เหลาไวมีปลายท้ังสองเล็กแหลม
ขัดเขากับขอบผาท้ังสองดาน เม่ือทอไปจนเหลือเสนยืนประมาณ ๑ ศอก
สอดไมไ ผท เ่ี หลาอนั เลก็ ๆ ตลอดหนา ผา แลว ทอเสน พงุ ใหย าวประมาณ ๒ - ๕
เซนติเมตร เรียกวา จามเพือ่ ใหเหลือรมิ ผา ไวทอคร้ังตอ ไป แลว ตัดผืนผา ทที่ อ
ออก เหลือปลายดายเสนยืนใหติดอยูกับฟม และเขาเพ่ือสืบหูกหรือตอกับ
ดายเสน ยืนในการทอครงั้ ตอไป

ในระหวางการทอผาน้ัน นอกเหนือจากการทอใหเปนลวดลายแบบ
ตางๆ ทั้งบนผาพื้นและบนผาที่ใชดายหลายสีสลับกันนั้น ยังมีวิธีแตงใน
การทอผาน้ันเพิ่มความงามมากขึ้นไปอีกดวยการจกหรือจกกอน คือการจก
หมายถงึ การลว งหรอื ดงึ สง่ิ ใดสงิ่ หนง่ึ ออกมา การกอ นคอื การงดั ของขน้ึ ในการ

๒๘

ทอผานั้น จกหมายถึงการดึงเสนฝายขึ้นมาโดยใชขนเมนเปนอุปกรณสําคัญ
ในการเก็บลาย แลวสอดเสนฝายพิเศษเขาไปในลายที่เก็บไว เพ่ือตกแตง
ลวดลายท่ตี ีนผาซน่ิ คอื เชงิ ผา ซน่ิ

ซิ่นตีนจก คือผาซ่ินท่ีจัดลวดลายเปนพิเศษที่สวนเชิง การจกจะใช
ดา ยหลายสี ลวดลายสลับซับซอ น ส้นิ ตีนจก ประกอบดวย ๓ สว นคือหวั ซิน่
คือผาอีกชิ้นหน่ึงที่นํามาตอเปนสวนหัวหรือสวนที่อยูตรงเอวของผูนุง หัวซ่ิน
นี้จะเปนผาพื้นสีขาวหรือสีแดง ตัวซิ่นคือผาซ่ินในสวนกลางทอเปนลายขวาง
สที ่ีพบมากคอื สเี หลอื งสลบั กบั สีแดงหรือดําแถบเลก็ ๆ ท่ีเรียกวาซิน่ ตาบานาว

สวนลางสุดของซิ่นคือตีนซิ่นซึ่งเปนสวนเชิงท่ีผูมีฐานะจะใชตีนซิ่น
ที่ตกแตงดวยการจก การจกทําดวยดายหลายสีมีลวดลายตางๆ ในการจก
ตนี ซน่ิ ท่ซี บั ซอนมากคือผาพ้ืนท่ีมสี องสีคอื สีแดง และดํา รอยตอ ของสที ้ังสอง
อยูตรงกลางแบงคร่ึงของสีท้ังสองพอดี ซึ่งเทคนิคการพุงดายสองสีพบท่ี
กลุมคนเมอื งลา นนาทั่วไป เมอ่ื พงุ เสนพุงสดี าํ ผา นเสนยนื ไปคร่ึงหน่ึง ก็จะพงุ
สีแดงมาจากอกี ดานหนึง่ เพ่อื เกาะกันตรงกลาง คลายเทคนิคการลว งของชาว
ไทลือ้ ทาํ ใหผาพื้นมสี องสแี ละหนา

ตีนจกยังแบงไดเปนสวนๆ คือจกสวนบนท่ีพบจกเปนลายนก ลาย
สามเหลี่ยมหรือลายอ่ืนๆ ตอนตรงกลางลายเปนรูปส่ีเหลี่ยมขนมเปยกปูน
สว นปลายลา งทําเปน ลายท่ีมีเสนตอลงมาเรียกวาหางสะเปา ในดานลวดลาย
นั้นมีช่ือเรียกและลวดลายหลากกันไปสวนจกหรือลวดลายหลากกันไป บาง
จังหวัดมีลวดลายจกบนหนาหมอนหก คือหมอนท่ีใชหมุนมีลักษณะอยาง
กลอ งสเี่ หล่ยี มผนื ผา เยบ็ เปน ชอง ๖ ชอง ยัดดว ยนนุ

ตัวหมอนและปลอกหมอนเปนผาพ้ืนสีขาว หมอนท่ีใชหนุนเปน
ปกติน้ันไมนิยมทําลายจก คงใชเพียงผาสีแดงเทานั้นเปนดานขาง หมอนท่ีมี
ลายจกจะเปน หมอนทใี่ ชร บั แขกมากวา สว นจงั หวดั นา นนยิ มทาํ ลายหนา หมอน
ดวยการปกด้ินเงินดินทอง และเลื่อมมากกวา การทอจกลายหนาหมอนแบบ
จังหวัดอื่นๆ

๒๙

การทอผา จากวดั หนองบัว อ.ทาวงั ผา จ.นา น

๓๐

สวนประกอบของก่ีทอผา

๑. กี่กระตกุ

ฟม ท่นี ่งั
เทาเหยยี บ

เขาหูก กระสวย

๓๑

๒. กพ่ี นื้ เมือง
สายกระตกุ

๓๒

การยอมสผี าพ้นื เมืองนา น

ฝายคือเสนดายและผาคือผืนแผนท่ีไดจากการทอของเสนดายน้ัน
นอกจากจะมีสีธรรมชาติคือสีขาวและสีตุนเทานั้นยังอาจยอมใหเปนสีตางๆ
ไดทั้งโดยใชสีวิทยาศาสตรท่ีมีขายทั่วไปและสีที่ไดจากธรรมชาติ ซึ่งท่ีได
จากธรรมชาติไดจากเปลือกไม ใบไม และเมล็ดพืช สีชนิดนี้จะใหสีท่ีนุมนวล
ไมฉ ดู ฉาด ซึง่ สีตา งๆ จะไดจ ากธรรมชาติ ดงั นี้

สนี ้ําเงิน ไดจ ากการยอ มดวยครามหรอื หอ ม
สีดาํ ไดจ ากการยอ มผลมะเกลือ
สนี ้ําตาล ไดจ ากการยอมผลมะเกลือ
สนี าํ้ ตาลออน ไดจากการยอมเปลือกมะพราว
สแี ดง ไดจ ากการยอ มดว ยเมลด็ ในผลคาํ แสดหรอื ไมเ นอ้ื ฝาง
สแี ดงซ้ํา ไดจากการยอมดวยเปลือกไมประดู
สเี หลือง ไดจากการยอ มดวยหัวขม้ิน เนอ้ื ไมข นนุ
สีมว ง ไดจากการยอมดวยเปลอื กตน สมอ
สีเขยี ว ไดจ ากการยอมดว ยใบไม

สยี อมธรรมชาติ
ในการยอมน้ี อาจยอมผาเพื่อใหไดสีเดียวทั้งผืน หรือยอมดาย
เสียกอนแลวจึงนําไปทอ โดยที่การยอมดายกอนทอนี้สามารถทําใหเกิดสีสัน
ตางๆ เพิ่มไปบนลวดลายทปี่ รากฏบนผืนผา อันเปน การเพม่ิ ความงามใหแก
ผาซึ่งเปนเครื่องใชใหดูแปลกกันออกไป แมวาผาที่มีสีและลวดลายตางกัน
เหลา น้ันจะใชงานอยา งเดียวกนั

๓๓

การยอมดว ยครามหรอื หอ ม
ครามเปนไมพุมชนิด Indigofera tinctoria Linn. ในวงศ

LEGUMINNOSAE สวนหอมเปนช่ือไมลมลุกชนิด Baphiicacanthus cusia
Brem. ใน วงศ A CANTHACEAE ท้ังสองชนิดเปนพืชท่ีใหสีนํ้าเงินในการ
ยอมผา จะเก็บมาใชท้ังใบและกานเม่ือยังไมออกดอก แชนํ้าไว ๑ คืน
พลิกดานบนลงอีก ๑ คืนจนพืชเปอยจะมีกลิ่นเหม็นและน้ําจะเปนสีเขียว
ใสปูนเคี้ยวหมากลงกวนจนหมดกล่ิน แลวจึงกรองเอาแตนํ้าลงใสหมอดิน
ขนาดใหญท่ีเรียกวา หมอหอ ม

โดยเฉพาะในการยอมดวยครามนั้น เม่ือบรรจุนํ้าครามลงหมอหอม
แลวก็ใสฝกสมปอยเผาขม้ิน น้ําดางซ่ึงไดจากการเกรอะข้ีเถาและเหลาปา
ลงไป ใสไว ๓-๔ วนั แลวจงึ นาํ ผา หรอื ฝายที่ตอ งการยอมแชน ้ําบดิ พอหมาด
ลงแช พลกิ หลายๆ ครัง้ แลว นําขนึ้ ตากแดดการยอมจะยอมวนั ละสองครง้ั คือ
เชา และเย็น ยอมประมาณ ๖ คร้ังจะไดสีท่ีพอดี

ถังแชคราม
การยอมดว ยมะเกลอื

นําผลแกของมะเกลือมาแชนํ้าเก็บไว เม่ือตองการใชยอมผาก็นํา
ผลมะเกลือมาตําใหละเอียดผสมกับนํ้า เติมนํ้าดางจากขี้เถา นําดายหรือ
ผาท่ีแชน้ําและบิดพอหมาด แลวลงแชพลิกไปมาจนเห็นวาสีท่ัวแลวนําไป
ตากแดด หากตองการใหไดสีน้ําตาลก็ยอมเพียงสองหรือสามครั้ง แตหาก
ตองการสดี าํ ก็ตองยอมหลายๆ คร้ังจนไดความเขมขน ของสที ี่ตองการ
การยอ มดวยเมล็ดคาํ แสด

นําเมล็ดคําแสดท่ีแกแลวมาแชน้ําแลวตมจนออกสีแดงนําดาย หรือ
ผา แชน ํ้าและบดิ พอหมาดแลวลงแชน้าํ สแี ลว ตม ตอไป ๑ - ๒ ช่ัวโมง ขณะตม

๓๔

ใหใสขาวเจาลงไปดวย นําข้ึนค้ันกับขาวเจาท่ีใสลงไป บิดพอหมาดแลวนําไป
ตาก
การยอมดว ยขมน้ิ

นําหัวขมิ้นมาห่ันและโขลกใหละเอียดผสมนํ้าแลวกรองเอาแตนํ้า
จากน้ันจึงนําดายหรือผาลงแชจนเปนสีเหลืองตามตองการ หากบีบมะนาว
ลงไปดว ยจะทาํ ใหสตี ดิ ทนย่ิงขนึ้
การยอ มดว ยใบไม

การยอมสีดายหรือผาดวยสีของใบไมน้ี ทําไดโดยการนําเอาใบไม
ที่มสี ีเขียวเชน ใบสมอ ใบหกู วาง ใบสัก ฯลฯ ท่ีสังเกตวา สามารถใหส ที พ่ี อใจ
และสีติดคอนขางทน มาโขลกใหละเอียดผสมกับนํ้าแลวกรองเอานํ้าดังกลาว
ไปนํ้ายอม นําผาหรือฝายแชน้ําแลวบิดพอหมาดลงแชจนไดสีท่ีตองการ
จากน้ันจงึ นาํ ไปชใี่ นนํ้าดางขเี้ ถาบดิ และนําไปตากแหงตามลาํ ดับ
การยอ มดวยเปลือกมะพราว

ใชเปลือกมะพราวแหงท่ีฉีกออกเปนช้ินเล็กๆ แลวนําไปแชนํ้า เมื่อ
ตอ งการจะยอ มผา หรอื ดา ยหรอื ผา ทแ่ี ชน า้ํ และบดิ พอหมาดแลว ลงไปตม ดว ย
จนไดสที ีต่ อ งการ แลวจงึ นาํ ไปแชน า้ํ ดางขี้เถาและนําไปตากใหแ หงตอไป
การยอ มดวยเนือ้ ไมข นุน

การยอ มผา เนอ้ื ไมข นนุ นจ้ี ะใหส เี หลอื งขนุ ทเี่ รยี กวา สกี รกั (อา น “สขี กั ”)
พระสงฆน ยิ มใชยอมผาทใี่ ชใ นกิจของสงฆ โดยมกั จะมโี รงกรัก (อาน “โฮงขัก”)
ในแตละวดั ตดิ เตาตม น้ําในหมอ ขนาดใหญ เตมิ เน้อื ไมขนนุ ลงแลว นําผา ลงไป
ตมดว ย เม่อื เห็นวา สจี บั เน้ือผา ดแี ลว จงึ นาํ ไปตาก
การยอ มดว ยเปลือกสมอ

นาํ เอาเปลอื กตน สมออยา งทใี่ ชก นิ ผลมรี สฝาดนน้ั มาตม จนออกสมี ว ง
จากนนั้ จงึ นาํ มาผา หรอื ฝา ยแชน าํ้ แลว บดิ จนหมาดลงตม ดว ย เมอื่ พลกิ ไปมาดู
แลว เห็นวาสจี ับเขาทก่ี ็นาํ ผา ไปแชในนํา้ ดา งขี้เถาเพอ่ื ใหสตี ดิ ดยี ่งิ ขน้ึ

ทั้งน้ีการยอมดวยเปลือกหรือเน้ือไมชนิดตางๆ เพ่ือใหไดสีตาม
ตองการน้ัน มักจะใชวิธีเดียว กันคือตมเปลือกไม นําผาหรือดายลงตมดวย
แลวนาํ ไปแชใ นนํา้ ดา งขีเ้ ถาและนาํ ไปตาก

๓๕

ผา ทอเมืองนา น และ
การแตง กายของกลุม ชาตพิ ันธุ

ซ่นิ เมอื งนาน
ซ่ิน คือผาท่ีเย็บเปนถุงสําหรับสตรีนุง ซิ่นเมืองนานแบบโบราณจะ

เหลอื ใหเ หน็ อยนู อ ยจะมตี ามพพิ ธิ ภณั ฑห รอื ผทู เ่ี ปน นกั สะสมผา เกา เทา นน้ั ใน
ปจจบุ ันไดววิ ฒั นาการปรับปรงุ ลวดลายจากผา ดง้ั เดิมทใี่ ชก ันอยู กอ ใหเกิดผา
ท่ีผลิตขน้ึ มา เพ่ือใชในชีวติ ประจําวนั และผลิตเพ่อื การจําหนาย

ซนิ่ เมอื งนา น เปน มรดกทางวฒั นธรรมจากอดตี ทเ่ี ปน ศลิ ปหตั ถกรรม
พนื้ บา นทเ่ี ปย มดว ยคณุ คา ทง้ั ในรปู แบบทง่ี ดงาม วธิ กี ารทอทลี่ ะเอยี ด ประณตี
ซบั ซอ น และมคี ณุ คา ซงึ่ สะทอ นถงึ ความเปน มา ความสมั พนั ธแ ละวถิ ชี วี ติ ของ
กลมุ ชนผผู ลติ และผใู ชผ า นน้ั ๆ และเนอื่ งจากจงั หวดั นา นประกอบดว ยกลมุ ชน
หลายกลุม เชน ไทยวน ไทลื้อ ผาซิน่ เมอื งนานจึงแบงออกเปนหลายชนิดตาม
โครงสรา งและลวดลายทป่ี รากฏบนผนื ผา ซงึ่ เปน เอกลกั ษณเ ฉพาะกลมุ ของตน
ดังนี้

๑. ซ่ินมาน เปนผา ซิ่นพนื้ บานที่ใชก นั อยทู ่ัวไป เปนซ่ินท่ีมชี วงขนาด
ของลายไมเทากนั แตล ะชว งมชี ่อื เรียกและมีโครงสรางท่แี นนอน ซ่ินโบราณมี
จดั้ ออน (ชมพ)ู จดั้ แล (นา้ํ เงนิ ) มหี มตู าเปน ลวดลายหรอื มกุ ทโ่ี ดดเดน ทอดว ย
ฝายหรอื สอดดน้ิ เงนิ ทองได จะมผี นื เปน สนี าํ้ เงนิ เปน สว นมาก สว นหมขู องลาย
จะมีมุกสลับกับสชี มพู และสลับนาํ้ เงนิ ไป สวนลางจะเปน มุกตาหมู ๔-๕ หมู

๓๖

สว นชายลางสดุ จะมี ๒ ลักษณะ คอื แบบมีสเี ดียวหรอื ๒ สีก็ได จะมสี ีเรยี ก
ตา งกันคือตีนลวดจะเปน สีเดียว สวนทม่ี ี ๒ สีสลบั กัน เรยี กวา ตีนเลบ็ การใช
งานสวมใสอยูบานหรือไปวัดงานบุญงานบวชนาค หรือชุดฟอนรับแขกบาน
แขกเมือง นยิ มสวมใสกับเส้อื สีขาวแขนยาวพาดผาสไบ

๒. ซิ่นปอง เปนผาซ่ินที่ใชกันอยูทั่วไป จะเปนผาฝายหรือผาไหม
กไ็ ด ลกั ษณะการทอใชการทอเปน หมๆู ดว ยเทคนิคขิด เกบ็ มกุ ตรงกลางลาย
ในแตละหมูลายร้ิวขวางเทากันเปนปลองๆ ตลอดผืน สลับดวยมุกหรือดอก
ลวดลายสลับแบง เปน ระยะเทาๆ กนั ทอสลบั กบั กานขอหรอื มัดกานดคู ลา ย
สายแมน้ําท่ีไหล จะทอ
ดวยฝายทั้งผืนหรือทอ
สลบั ดิน้ เงนิ ทอง หรือจะ
ใชผาตีนจกมาตอเปน
สวนของตีนซ่ิน จึงเรียก
วาซ่ินตีนตอ ถาหากไม
ตอตีนจกลักษณะตีนซ่ิน
จะมลี กั ษณะเปน ตนี ๒ สี
คือแดงและนํ้าตาลสลับ
ดาํ มรี วิ้ ขนาดเลก็ ขน้ั เรยี ก
วา ตีนเล็บ

๓๗

๓. ซ่ินเชียงแสน
เปนซ่ินท่ีมีลักษณะเปน
ผืนผาพื้น สีแดง สีมวง สี
เขียว ฯลฯ มรี ว้ิ สเี ขม เปน
ลายขวางทอดวยเทคนิค
ขัดสานธรรมดาตลอดทั้ง
ผืนเปนระยะโครงสรางที่
แนนอน ช่ือของซ่ินชนิด
นี้ แสดงถงึ แหลงกําเนิดวา เปน เอกลกั ษณเ กา แกข องชาวไทยเชียงแสนที่มกี าร
อพยพในอดีต ซิ่นชนิดน้ีราคาจะถูกเพราะทอดวยฝายอยางเดียว จะมีสีอยู
ลกั ษณะ ๒ อยาง คอื ถาเสน ยืนสีแดงจะเรียกวา ซิน่ เชียงแสนเครือแดง ถา เสน
ยนื สดี ําจะเรียกวา ซน่ิ เชียงแสนเครอื ดาํ สวนหัวของซิ่นจะทอเปน สขี าว สวน
ลางจะมีลกั ษณะ ๒ ลกั ษณะคือ ตนี เล็บและตีนปาน

๔. ซิ่นคําเคิบ เปนผาซ่ินท่ีใชกันมากใน
คุมเจาเมืองนาน เปนลายที่วิจิตรพิสดารกวา
ลายอื่นๆ กลาวคือ ใชดิ้นทองหรือด้ินเงิน
ส ลั บ กั น ทั้ ง
ผืน หรือตอ
ตีนจก บาง
ผืนจะใชลายดอกพิกุลเล็กยกดอกสลับกันไป
ทั้งผืน หรือเกบ็ มกุ เปนดอกลายตางๆ คลาย
ผายกดอกลําพูนแตเมืองนานเรียกวาซ่ินยก
จะทอดวยดิ้นเงินดิ้นทองเทาน้ัน เปนของใช
สวมใสของสตรีสูงศักดิ์และผูมีฐานะ บางผืน
จะทอดว ยเสนเงนิ จริงหรือเสน ทองคําจริงๆ

๓๘

๕. ซน่ิ กา น หรอื ในภาษาถน่ิ เมอื ง
นานเรียกวา “มัดกาน” หรือ “คาดกาน”
เปนซิ่นของชาวไทลื้อ ท่ีอพยพมากจาก
ประเทศลาว วิธีการมัดยอมลวดลายไม
เสมอกนั ตามแตจ นิ ตนาการของแตล ะคน
โครงสรางไมแ นน อน จะมีลวดลายทแี่ ตก
ตางกันข้ึนอยูกับเทคนิคของการมัดกาน
และการกาํ หนดใหล งตวั ดว ยลวดลาย ผา
ซิ่นชนิดน้ีจะไมมีมุกหรือดอกเหมือนซ่ิน
ชนิดอื่น สวนมากจะไมมีการใชด้ินเงิน
หรือดนิ้ ทองทอจะใชฝ ายหรอื ไหมเทานั้น

๖.ซิ่นนํ้าไหล เปนการทอลาย
เลียนแบบการไหลของกระแสน้ําที่พล้ิว
ไหว ซึ่งเปนจินตนาการของภูมิปญญา
ทอ งถน่ิ ใชฝ า ยหลายสพี งุ สลบั กนั ลกั ษณะ
ลายนา้ํ ไหล มที งั้ ขนาดเลก็ ขนาดใหญแ ลว
แตค วามนิยม อาจสอดแทรกดนิ้ เงนิ หรือ
ด้ินทองเพ่ือความงดงามดวยลักษณะเทคนิคการทอคือการเก็บขิดสลับสีให
ความงดงามดว ยดา ยไหมใหง ามเหมอื นสายนาํ้ ทไี่ หล จงึ มชี อ่ื เรยี กตามลกั ษณะ
ไหล เชน นาํ้ ไหลใบขา ว นาํ้ ไหลเมด็ แตง นา้ํ ไหลขบิ นา้ํ ไหลระเบดิ นา้ํ ไหลภเู ขา
ฯลฯ

๗. ซิ่นลือ้ เปนลวดลายผา ของไทลื้อ ทอี่ พยพมาจาก สบิ สองปนนา
ใชผา ไหมทม่ี ีสสี นั สวยงามสะดุดตา มีการตกแตงดวยเทคนิคการขิด, จก และ
ลว งมาก ซงึ่ ลกั ษณะของซนิ่ ลอื้ จะมลี วดลายแตกตา งกนั ตามวยั ของผนู งุ ไดแ ก
วัยสาวรนุ แมเ รือน ผสู ูงอายุ และคนชรา ซึ่งซ่ินดังกลาวจะมเี ทคนิคการทอ
ดวยฝา ยพ้ืนสวนมากจะเปนสดี ําสลบั แดงเหลือง เขียวขาว และยงั สอดแทรก
ลวดลายการเกบ็ มกุ เปน รปู ขอ รปู หงส รปู มา รปู ปลา รปู เขาปอกเขายงั อนั เปน
ช่ือเรียกของเทคนิคในการทอในทอของผูทอผาและการทอผาดวยลวดลายท่ี
สวยงามและชาํ นาญลอื ลว ง เกบ็ มกุ โดยความสามารถและฝม อื ของผคู นไทลอ้ื

๓๙

วัยสาวรุน ผูส งู อายุ
แมเรอื น

คนชรา

ตวั อยางการใชผ า ซิน่ ของกลุมไทลอ้ื ที่อพยพมาจากเมืองเงิน
สปป.ลาว ปจ จุบนั อาศยั อยใู นเขตอาํ เภอทุงชา ง จังหวดั นา น

๔๐

ผลติ ภณั ฑจ ากผา พ้นื เมอื งนา นในปจจบุ ัน - ผาลายนาํ้ ไหลไทยลื้อ
- ผาลายยกดอก
- ผาลายปลอ ง - ผา ลายมา น
- ผาคลมุ เตียง (เตียงเดี่ยว เตียงคู) - ผาขาวมาลายนา้ํ ไหล
- เสือ้ ปด ลอื้ ผชู าย-ผูหญิง - ผา ตุงลายโบราณ
- ผา หม ตาแสง - ผาปูโตะ
- ถุงยาม
- ผา รองจาน และของทร่ี ะลึกในงานมงคลตา งๆ
ปจจุบัน จังหวัดนานไดมีการสงเสริมประชาชนชาวนานแตงกาย
ดวยชุดพื้นเมืองนาน ผูหญิงนุงผาถุง เพ่ืออนุรักษและสงเสริมอัตลักษณ
ความเปนนาน ตั้งแตศิลปวัฒนธรรม วัดวาอาราม ศิลปวัตถุ ประเพณี
วิถีชีวิตของคนนานใหคงอยูคูกับจังหวัดนานตลอดไป ดังนั้น การสงเสริมให
หนวยงาน สถานศึกษารวมกันแตงกายดวยชุดพ้ืนเมือง นอกจากจะเปนการ
อนุรักษผาพ้ืนเมืองแลว ยังเปนการสงเสริมใหประชาชน กลุมทอผาที่
กระจายอยทู ุกอาํ เภอมรี ายไดเล้ยี งตัวเองได

การแตงกายของชาวลัวะ (มลั กบั ปรัย)
ลัวะ (Lau) (มลั กบั ปรัย) เปนกลมุ ชน ซ่งึ นักภาษาศาสตรจ ดั ใหอยูใ น

กลุมมอญ-เขมร ซ่งึ อยูในกลมุ ภาษาโตรเอเชียตคิ สามารถแบงไดเ ปน ๒ กลุม
ตามสาํ เนยี งภาษาทค่ี นกลมุ น้ีใชเ รียกตนเอง คอื

- คมาล, มัล หรอื มาล (Mal)
- คลําไปรต , โบ, ปรยั , (Prai, Prat)
สําหรับชาวลัวะในจังหวัดนานมีอยูในพ้ืนที่อําเภอบอเกลือ อําเภอ
เฉลิมพระเกยี รติ อําเภอทุงชาง อําเภอปว อาํ เภอเชียงกลาง
การแตง กาย
ในปจจุบัน ชาวลัวะ (มัลกับปรัย) ไมมีการทอผาใชเอง เสื้อและ
เครอ่ื งประดบั ไดจ ากการนาํ สงิ่ ของไปแลก หรอื ซอ้ื มาจากคนกลมุ อนื่ ๆ จงึ ไมม ี
รูปแบบการแตงกายท่ีเปนลักษณะเฉพาะ ดังจะพบวาชาวลัวะนิยมแตงกาย

๔๑

คลายแบบไทล้ือ เมื่อมีกิจกรรมการแสดง สําหรับในชีวิตประจําวันชาวลัวะ
นิยมแตงกายแบบชาวพ้ืนราบทั่วไป ในอดีตชาวลัวะมีเคร่ืองแตงกายท่ีเต็ม
รูปแบบ ดังนี้

การแตง กายของชาวลวั ะ

การประดับศรี ษะ ผูหญงิ มักเกลามวยผมหอ ยไปทางทายทอย มผี า สีดํา
เส้อื หรือผาขาวมาพนั หวั ผา นเ้ี ปน การรองสายกระบุง
ตะกรา ไวบ นหลงั และจะมสี ายรดั มาพาดไวบ นหนา ผาก
ซึง่ ภาษาพ้นื บานเรียกวา “เปอะ” ผา โพกหัวก็จะมาชว ย
รองสายรัดนีไ้ มใ หกดลงไปบนเน้อื หนา ผากบางครั้งอาจ
ใชด อกไมเ สยี บบนมวยผม
ผชู าย โพกผาสแี ดงเวลามีงานประเพณี
ผหู ญงิ สวมเสอ้ื ผา หนา สดี าํ หรอื นา้ํ เงนิ เขม (เสอื้ มอ ฮอ ม)
มีทง้ั แขนส้นั และยาว
ผูชาย ใสเส้อื มอฮอมผา หนาหรอื สวมเส้อื คอตั้ง
แขนกระบอกยาวสีดํา ขอบแขนสแี ดง

๔๒

ผานงุ ผูหญิง นุงผาสีน้ําเงนิ หรือสีดาํ หรอื สวมซน่ิ
เคร่อื งประดบั ผชู าย นงุ โจงกระเบนสีดาํ หรอื นุงเตีย่ วสามดกู สีดํา
แบบคนเมืองท่ัวไป
ท้ังชายและหญงิ มกี ารเจาะหู โดยอาจใชแผนเงนิ ขด
เปนวง เหลาไมใส หรอื อาจใชด อกไมเ สียบในรูปหู

การแตงกายของชนเผามง
มงเปนกลุมชาติพันธุหน่ึงท่ีมีถ่ินท่ีอยูในประเทศจีนและประเทศ

ตางๆ ใน เอเชยี อาคเนย คือ เวยี ดนาม พมา ลาว และประเทศไทย มงใน
ประเทศไทยแบงออกไดเปนสองกลุมคือ มงขาว เรียกตนเองวา "มง เดอว"
(Hmong Daw/Hmoob Dawd) และมง เขยี ว เรียกตนเองวา "มง จ๊ัว" (Hmong
Njua/ Moob Ntsuad) จํานวนประชากร จากตัวเลขประชากร ป ๒๕๔๕
มง ในประเทศไทยกระจายตวั อยใู นจงั หวดั ตา งๆ ของภาคเหนอื รวม ๑๓ จงั หวดั
มจี าํ นวนประชากรท้ังสิน้ ๑๕๓,๙๕๕ คน หรือรอ ยละ ๑๖.๖๗ ของจํานวน
ประชากรชาวเขาท้ังหมดในประเทศไทย

การแตงกาย
ผหู ญิง ใสกระโปรง ทอดว ยปานใยกัญชง (ตนคลายกัญชา แตด อก

และใบใชสูบไมได) การทํากระโปรงของหญงิ มง โดยการใชเลบ็ สะกดิ ใยกญั ชง
ออกเปนเสน แลวฝนตอกันเปนมวนใหญ นําไปฟอกดวยกรรมวิธีตางๆ จะ
ไดด า ยสีขาวอมเหลอื ง นาํ ไปทอเปน ผามีผวิ สมั ผัสหยาบหนาแตนมุ เปนมนั มี
ความกวา งประมาณ ๔๐ เซนตเิ มตร นาํ ไปเขยี นดว ยขผี้ งึ้ เปน ลวดลายเรขาคณติ
นําไปยอมสีดาํ อมนํ้าเงนิ แลว นาํ ไปตมใหขผ้ี ึ้ง ละลาย เปนการทําบาตกิ แบบ
โบราณนําผาที่ยอมแลวมาพับเปนพลีทเล็กๆ แลวใชไมกดทับไวใหจีบอยูตัว
แลวใชดายรอยระหวางจีบจากดานหนึ่งไปยังดานหนึ่งเปนเอวของกระโปรง
ใชผ า ขาวตอเปน เอว ใชผ า สีตางๆ ตกแตงกระโปรง และ ปก ดว ยดา ยสีตาง ๆ

เสอ้ื เอวเกอื บจะลอย แขนยาว มปี กเสอื้ ดา นหลงั ผา หนา หรอื ทบั ไป
ทางซา ยทาํ ดว ยผา สดี าํ มตี กแตง ลวดลาย ผา คาดเอวสดี าํ มพี แู ดงเปน ชายครยุ
มีสนับแข็งสีดํา ผมขมวดเปนมวย ใสหมวดผาหรือโพกผาสีดํา ใสตางหูเงิน

๔๓

หวงคอทาํ ดวยเงนิ ๓ - ๔ วงซอ นกัน ดานหลงั เส้อื ตกแตงดว ยเหรยี ญเงนิ เกา
ผชู าย นงุ กางเกงดาํ เปา ต่ํา เส้ือ ดาํ แขนยาว เอวลอย (มเี สอื้ ขางใน

สีขาว) ผาคาดเอวสีแดง คาดทับดวยเข็มขัดเงิน หวงเงินคลองคอ ๑ หวง
หมวกผาดาํ มีจกุ แดงตรงกลาง

มง เปนชาวเขาเผาหน่ึงที่อยูในประเทศจีนซึ่งชอบอพยพโยกยาย
ท่อี ยไู ปเร่ือยๆ แมว เปน คาํ ท่ใี ชเ รยี กกันท่วั ไป ซึ่งเพ้ียนมาจากคําวา “เมีย้ ว”
ชาวเขาเผาแมวจะเรียกตัวเองในหมูพวกเดียวกันวา “มง” มงแบงเปน
๓ กลุม ยอย คือ

๑. มงขาว
๒. มงเขียว
๓. มง ดาํ
มงขาว

ชดุ สตรมี งขาวในอดตี ชดุ สตรีมงขาวในปจจบุ ัน

๔๔

ชดุ ผูชายมง ขาวในอดีต
หญิง สวมกระโปรงผาปานดิบยาวลงมาถึงหัวเขา มีผาพันหนาแขง
ต้ังแตขอเทาถึงหัวเขาแตปจจุบันน้ีหันมาใสกางเกงสีดํากวางๆ แบบจีน คาด
เอวดวยผาสีแดง ปลอยชายผาส่ีเหลี่ยมท้ิงยาวลงมาดานหนา และดานหลัง
คอปกเสอ้ื กวางแบบทหารเรือ โพกหัวดว ยผา สีคราม หรือสดี าํ
ชาย นุงกางเกงดํากวางๆ เปาหยอนลงมาไมมากนกั สวมเสอื ปา ย
อกมผี าคาดเอว
มง เขยี ว
หญิง ยังสวมกระโปรงสีฟาแก ประดับลายภาพวาดดวยขี้ผ้ึง และ
มีปกลวดลายในสวนลางของกระโปรง มีผาคาดเอวสีแดง ผาหอยลงมาสีดํา
เส้ือ เปนสตี างๆ คอปกเสอ้ื เล็กกวา มงขาว ๔ นวิ้ ขอบปกเปนรปู โคง ไมม ี
ผาโพกหวั แตม ีผาถกั บางๆ แถบเปนลายดอกไมส แี ดงพนั รอบมวยผม

๔๕

ชาย ใสกางเกงดาํ เหมอื นมง ขาว แตเ ปา กางเกงหยอ นลงมาจนเกือบ
ถึงพ้ืน ดินแบบอาหรับ ปลายขารัดที่ขอเทา สวมหมวกทําดวยผาแพรตวน
ไมม ขี อบ

สวนมง ดาํ นั้น ยังไมป รากฏวา มใี นประเทศไทย ในลาวจะมนี อ ยมาก
เพราะเปน การยากทจ่ี ะแยกวา เปน มง ดาํ เพราะจะรบั ทง้ั แบบการแตง กายและ
ภาษาจากมงขาวและเขียวไว สว นมากจะเรยี กตามสีของเสื้อ ผาที่สวมใส

ชุดผูชายมงเขยี ว ในปจจุบนั

ชดุ สตรมี งเขยี วในอดีต ชดุ สตรมี ง เขยี วในปจจบุ ัน

๔๖

การแตงกายของชนเผา เมีย่ น
เส้ือผาจากตํานานท่ีบันทึกไวในหนังสือเดินทางขามเขตภูเขา [เกียน

เซ็น ปอ ง] ท่เี มยี่ นไดค ัดลอกกันตอๆ มาจนถงึ ทุกวันนี้ ระบใุ หล กู หลานเม่ียน
ปกปด รางกายของผันหู ผูใหก าํ เนดิ เมีย่ น โดยใชเส้อื ลายหาสีคลุมราง เขม็ ขดั
รัดเอว ผาเช็ดหนาลายดอกไมผูกที่หนาผาก กางเกงลายปดกน ผาลายสอง
ผนื ปด ทข่ี า เชอื่ กนั วา จากตาํ นานนเ้ี องทาํ ใหเ มย่ี นใชเ สอ้ื ผา คาดเอว โพกศรี ษะ
และกางเกงที่ปก ดวยหาสี

สมัยกอนเม่ียน การคมนาคมการคาขายยังไปไมถึงบนดอย สวน
ใหญเ มีย่ นนยิ มใชสีปก ลายเพยี ง 5 สเี ทา นน้ั คอื สแี ดง สีเหลือง สนี ํ้าเงนิ สี
เขยี ว และสขี าว ในชว งสองทศวรรษผา นมานเ้ี มยี่ นนยิ มปก ลายผา มากขน้ึ และ
ใชสีตางๆ เพิ่มมากข้ึนมากอีกดวย การปกลายและการใชสีสันในการปกลาย
ในแตละทองถ่ินจะแตกตางกันบางตามความนิยมของแตละทองถิ่น การปก
ลายผาทุกวันน้ีหญิงเม่ียนก็ยังคงแตงกายตามแบบฉบับที่ระบุไวในตํานาน
ไดอยางเครงครัด ผาที่เมี่ยนนํามาปกนั้นเปนผาทอมือ กลาวกันวาเมี่ยนเคย
ทอผาใชเอง แตเมื่ออพยพเขามาอยูในประเทศไทย แลวคนพบวาผาทอมือ
ของไทยล้ือท่ีมีถิ่นฐานอยูในประเทศพมา และประเทศไทยเหมาะแกการ
ปก ลายจงึ ไดซ อื้ ผา ทอมอื ของไทลอื้ มายอ มและปก ลายจนกลายเปน ความนยิ ม
ของเมยี่ นไป

เมี่ยนมีลักษณะการแตงกาย การใชสีสัน จะแตกตางกันบางเพียง
เล็กนอย เม่ือแตงกายตามจารีตประเพณีก็พอจะทราบไดวามีถ่ินฐานอยูใน
ทองถ่ินใด แตมีบางที่กลุมที่อาศัยอยูใกลเคียงกันจะมีการลอกเลียนแบบ
ซึ่งกนั และกนั บาง การปกลายเม่ียนจะจับผา และจับเข็มแตกตางกบั เผาอื่นๆ
เม่ียนจะปกผาจากดานหลังผาข้ึนมายังดานหนาของผา เมี่ยนจึงตองจับผา
ใหดานหนาคว่ําลง เมื่อปกเสร็จแตละแถวแลวก็จะมวน และใชผาท่ีหอไว
อีกชั้นหน่ึงเพื่อปองกันสิ่งสกปรกตางๆ การปกลายเส้ือผาเพื่อใชทําเปน
เครื่องแตงกาย และของใชตามจารีดประเพณี เมี่ยนมีการปกลาย สี่ แบบ
คือ การปกลายเสน [ก่ิว กิ่ว] การปกลายขัด [โฉง เจ่ียม] การปกลายแบบ
กากบาท [โฉง ดับ ยัด]

๔๗

การเรียกชื่อลายปก ในการปกลายสตรีเมี่ยนจะตองจดจําช่ือ และ
วิธีการปกลายไปพรอมๆ กัน สําหรับการปกลายขัด [โฉง เจี่ยม] และลาย
กากบาท [โฉง ดบั ยดั ] สว นใหญจ ะเปนลายเกาทเ่ี รยี กเหมอื นกนั นอกจากน้ี
สตรีเมยี่ นบางคนที่มคี วามเฉลียวฉลาดอาจประดิษฐล ายปกใหมๆ ขน้ึ มาโดย
การนาํ สวนประกอบของลายตา งๆ มาประกอบเขา ดวยกัน หรีอดดั แปลงเปน
ลายปกใหมแลวตั้งช่ือเรียกใหม แตโดยทั่วไปแลวจะเรียกช่ือท่ีคงลักษณะเดน
ของลายเดิม เชน ลายปกหมวกขององคผูบริสุทธทั้งสาม [ฟามกุน] เปน
ลายท่ีปรับปรุงมาจากลายฟามซิง บางคร้ังลายปกแบบกากบาทแตลายนี้มี
รายละเอยี ดแตกตา งกนั ไป บางหมบู า นทม่ี ขี นาดใหญ แตล ะกลมุ อาจเรยี กชอื่
ท่ีแตกตางกันดวย และบอยครั้งพบวาเมี่ยนเรียกช่ืออยางเดียวกัน แตเปน
ลายปกแตกตางกันก็มี แตอยางไรก็ตามชื่อลายปกท่ีเมี่ยนเรียกกันจะมี
ความหมายท่ีสัมพันธ หรือเก่ียวของกับส่ิงตางๆ คือ ความเช่ือ วีธีการปก
ลายพชื ผลทางการเกษตร

ถึงแมเมี่ยนจะปกลายตามความเชื่อนี้ แตเม่ียนไมไดถือวาลายปก
น้ันเปนเคร่ืองรางของขลัง หรือเปนของศักด์ิสิทธิ์ การปกลายจึงเนนท่ีความ
สวยงามมากกวา ทีจ่ ะเปน เครื่องลางของขลัง
การแตง กาย

หญงิ นงุ กางเกงสนี าํ้ เงนิ หรอื ปนดาํ เนอ้ื ผา หยาบ ดา นหนา ของกางเกง
ปกดวยลวดลายเปนดอกดวงละเอียดสวยงาม เสื้อ เปนเส้ือ คลุมคอแหลม
รปู ตวั วี สดี าํ หรอื สนี าํ้ เงนิ เขม ยาวถงึ ขอ เทา ผา ดา นหนา ตลอด ตดิ ไหมพรมสแี ดง
ท่อี กเสื้อ รอบคอลงมาถงึ หนา ทอ ง เสอื้ ผาดานขา งทัง้ 2 ขา ง ตงั้ แตเอวลงไป
เวลาสวมชายผา ดา นหนา ทง้ั สองแฉกไขวก นั และพนั รอบเอวไปผกู เงอ่ื นดา นหลงั
สวนแผนหลังปลอยไว อกเส้ือ กลัดติดกันดวยแผนเงินสี่เหล่ียมผืนผาขนาด
หัวเขม็ ขัด ผมจะทาดวยขีผ้ ึ้ง เหนียว และพนั ดวยผา สแี ดงทบั ดวยผาสนี ้ําเงนิ
ปนดํา ชายท้ังสองขางปกดวยลวดลายดอกดวงท่ีงดงาม เวลาแตงงานจะมี
เครอื่ งประดับผมที่สวยงามแผนใหญค ลุมบนผา โพกผมอกี ที

เคร่ืองประดับ เคร่ืองประดับทําดวยเงิน ตางหูเปนวงกลม มีศร
ผากลาง หวงคอมีตง้ั แต ๑ - ๕ หวง มีกําไลขอมือ แหวน

๔๘

การแตง กายของหญงิ ชาวเม่ียน
ชาย นงุ กางเกงสีดํา หรือน้ํา เงนิ เขมคลายกางเกงจนี ขอบขากางเกง
ขลิบดวยไหมสีแดง สวมเส้ือ ดําหรือน้ํา เงินเขม (นิยมใชผาแพร) ผาอก
ไขวไปขางๆ เล็กนอย มีลวดลายติดอยูเปนแถบตามแนวท่ีผาลงมา
ติดกระดุมเงินเปนรูปกลมๆ ที่คอตามแนวไปรักแรลงไปที่เอว เส้ือยาวคลุม
เอว ไมสั้นเหมือนมง
เครื่องประดับ ใสตางหูเงินเปนรูปกลม ตรงกลางมีลูกศรชี้ลงมา
ไมส วมกําไลมือและหว งคอ
การโพกศีรษะของสตรีเยามี ๒ แบบ
- แบบหวั โต นยิ มใชสหี นักออกไปทางสแี ดงมาก เรียกวา เมี่ยนแดง
(เม่ยี นซิ)
- แบบหวั แหลม นยิ มใชส หี นักออกไปทางสเี ขยี ว เรยี กวา เม่ียนขาว
(เมี่ยน – แปะ)
เคร่อื งแตง กายในชวี ิตประจําวนั
เมี่ยนท่ีหมูบานสวนมากจะแตงตัวคลายกัน จะแตกตางกันก็เพียง
การโพกศีรษะของสตรีลายปกผา และสีของลายปก ซ่ึงผิดกับการแตงกาย
ของชาวเผาอ่ืนบางเผาที่แตงตัวตางกัน แมในแตละกลุมยอย เชน กะเหรี่ยง
มง มเู ซอ และอกี อ

๔๙

การแตงกายของเมี่ยนในชีวิตประจําวันในประเทศไทยจะแตงตัว
ตามใจชอบ ตามวัย บางก็ยังแตงชดุ ประจาํ เผา บางก็แตง แบบคนไทยพ้ืนราบ
การแตง กายประเพณขี องสตรเี มี่ยน บุรุษ และเด็ก

เคร่ืองแตง กายสตรี ใชเ ครื่องแตงกายทัง้ หมด ๕ ชน้ิ มีดงั นี้
๑. ผาโพกศีรษะช้ันใน (กองจูด) ผาโพกศีรษะชั้นในน้ีรวบผมให
เปนระเบียบผาโพกศีรษะชั้น ในบางหมูบานใชสีแดง ขนาดยาวประมาณ
๗๕ เซนติเมตร กวาง ๔๐ เซนติเมตร รวบผมกอนใชผ า โพกศีรษะ ปจจุบนั น้ี
สตรเี ม่ยี นบางคนไมคอยนยิ มใชผ าโพกศรี ษะชั้นใน
๒. ผา โพกศีรษะชนั้ นอก (กอ งเปา ) อาจจะแตกตา งกนั บา งในแตละ
หมูบาน บางหมูบาน เชน บานปางคา หมูบานปากลาง นิยมใชผาทอมือ
เสนฝายขนาดกลางหรือขนาดใหญสีดําทั้งผืน ปกลายที่ปลายท้ัง ๒ ดาน
การโพกศีรษะทําโดยการพันผาดานกวางคร่ึงผืนกอนแลวพับคร่ึงอีกคร้ังหนึ่ง
นําปลายขางหน่ึงแนบไวเหนือหู แลวพันรอบศีรษะจนเกือบสุดผา นําสวน
ปลายผาทม่ี ลี ายปก อกี ดา นหนงึ่ เสยี บขางหใู น
๓. เส้ือ (ลุย) ใชผาสีดําอาจจะเปนผามัน หรือผาทอมือยอมสีดํา
ความยาวจะวัดจากไหลถึงขอเทา ความกวางวัดจากคร่ึงแขนดานหน่ึงไปอีก
ดานหนึ่ง ดานหลังจะตอผาตรงกลางหลัง เส้ือผาหนาตลอด ตัดผาเวาลงมา
เปน แขนเสอ้ื และตวั เสอ้ื เยบ็ ดา นขา งทงั้ สองจากแขนลงมาถงึ เอว ตอ แขนเสอ้ื
ยาวลงมาถงึ ขอ มือ ขอ มือกวา งพอประมาณ
สว นตกแตง เสอ้ื
๑). คอเสื้อ ใชผาสีขาว สีแดง นํ้า เงิน จะใชสีใดสีหนึ่งหรือ
สองสกี ็ได กวางประมาณ ๕ เซนตเิ มตร ยาวครึ่งหน่งึ ของรอบคอเยบ็ ติดกบั
คอเสอ้ื เพอื่ ปองกันเหง่อื ผาช้นิ น้เี รยี กวา ลยุ จา ง กบ
๒). สาบเส้ือ ใชผาดําปกลายกวางเทากับผารอบคอ เย็บติดตัวเส้ือ
ตอจากผารอบคอ ยาวลงมาตํา่ กวาเอวนดิ หนอ ย เรียกผาผืนน้ีวา ลุย แลง
๓). ไหมพรมแดง (ลุย กวาน) ใชเสนไหมสีแดงยาวต้ังแต ๕-๑๐
เซนติเมตร เย็บติดกับตัวเสื้อ ตรงรอยตอระหวางตัวเสื้อ กับสาบเสื้อ ดวย
ดายสีดํา รอบคอทั้งสองขางยาวลงมาตํ่ากวาเอวเล็กนอย ตัดไหมพรมให
พองฟเู ปนกอ นกลม เมย่ี นแตล ะหมูบ า นอาจจะมีขนาดพูไ มเทากัน ความยาว
ของพไู มเ ทากนั สไี หมพรมบางหมบู านอาจจะออกสสี มแดง

๕๐