B I D A N G I P E N D I D I K A N S E N I V I S U A L K S S M CG.DIN AsmaD B A H A N B A C A A N : T E O R I S E N I K 1 S P M
K O M U N I K A S I V I S U A L B I D A N G I P E N D I D I K A N S E N I V I S U A L K S S M CG.DIN AsmaD B A H A N B A C A A N : T E O R I S E N I K 1 S P M
SENI FOTO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 2, KPM CG.DIN AsmaD T2 • DEFINISI KAMERA PINHOLE • Kamera pinhole merupakan kamera yang paling ringkas. • Terdiri daripada kotak kedap cahaya dengan satu lubang jarum dan kertas foto atau filem pada arah yang bertentangan. • Konsep kamera pinhole berdasarkan teori optik. • Cahaya yang masuk melalui lubang kecil akan memancarkan imej pada arah yang bertentangan. RUJUKAN : https://prezi.com/p/jplxtsv6y6_b/ting-2-tajuk-11-seni-foto/ Objek Kamera pinhole Imej yang terhasil Kertas foto RUJUKAN : https://prezi.com/p/jplxtsv6y6_b/ting-2- tajuk-11-seni-foto/ • FUNGSI KAMERA PINHOLE • Merakam imej objek yang pegun sahaja. • Kamera ini tidak sesuai untuk merakam imej objek bergerak. • Objek yang bergerak memerlukan pendedahan kepada cahaya yang lama untuk menghasilkan imej yang lebih terang dan jelas. • Lubang yang kecil hanya membenarkan sedikit sahaja cahaya yang masuk
SENI FOTO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 2, KPM CG.DIN AsmaD T2 • CIRI IMEJ TERHASIL DARIPADA KAMERA PINHOLE • Semakin kecil lubang, imej yang terhasil akan menjadi semakin terang dan jelas, manakala semakin besar lubang, imej akan menjadi semakin kabur. • Kamera berbentuk silinder akan menghasilkan imej yang cembung seperti penggunaan lensa fish eye. • Kamera berbentuk segi empat akan menghasilkan imej yang normal dan rata. • Kedudukan jarak di antara kertas foto dengan lubang juga akan menentukan kelebaran sudut cahaya. • Semakin dekat dengan lubang, sudut akan menjadi lebar sehingga cahaya yang sampai pada permukaan kertas foto akan menghasilkan gambar yang lebar. RUJUKAN : https://prezi.com/p/jplxtsv6y6_b/ting-2- tajuk-11-seni-foto/ • SEJARAH KAMERA PINHOLE • Kamera pinhole telah dicipta oleh seorang saintis Islam yang bernama Ibn Haytham. • Beliau menggunakan kamera pinhole untuk membuktikan fakta bahawa cahaya bergerak dalam satu garis lurus dan penglihatan dihasilkan oleh cahaya yang bergerak ke dalam mata kita. • Prinsip kamera obscura ciptaan Gemma Frisius yang digunakan untuk merakam gerhana matahari. RUJUKAN : https://prezi.com/p/jplxtsv6y6_b/ting-2-tajuk-11-seni-foto/ Alhazen (Ibn Al-Haytham)
SENI FOTO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 3, KPM CG.DIN AsmaD T3 DEFINISI KAMERA DAN PERANTI PENGIMEJAN • Definisi kamera : - merangkumi instrumen / alat optik yang digunakan bagi merakam dan merekod gambar sama ada untuk tujuan menyimpan, menghantar kepada peranti lain mahupun mencetak terus gambar tersebut. • Definisi peranti pengimejan : - alatan elektronik yang mempunyai pelbagai fungsi termasuk fungsi kamera, misalnya telefon pintar. Tempoh masa bagi cahaya masuk ke dalam kamera dikawal oleh bukaan mekanisme pengatup (shutter) Mekanisme lain yang penting dalam reka bentuk kamera ialah ISO, kelajuan pengatup (shutter speed),saiz bukaan (apperture size) dan sensor imej. Menghasilkan imej pegun dan video dengan merekod beberapa siri imej pegun secara berterusan (misalnya 24 bingkai sesaat) Mempunyai reka bentuk asas yang sama, iaitu cahaya masuk ke dalam kotak yang tertutup melalui kanta dan imej yang terhasil direkod pada medium sensitif cahaya Mempunyai skrin paparan (view finder) bagi membolehkan pengguna melihat imej yang ingin dirakam
SENI FOTO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 3, KPM CG.DIN AsmaD T3 Kamera gambar segera JENIS KAMERA DAN PERANTI PENGIMEJAN • Jenis kamera dan peranti pengimejan adalah merujuk kepada perbezaan bentuk, spesifikasi dan kegunaannya. Kamera kompak Kamera panaroma atau 360 Kamera web Handycam Tablet Kamera aksi Telefon pintar TLR (Twin-lens Reflect) SLR (Single-lens Reflect)
SENI FOTO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 3, KPM CG.DIN AsmaD T3 FORMAT KAMERA • Merujuk kepada saiz (contoh:35mm,medium) dan kualiti resolusi (contoh:25 megapiksel, bingkai penuh) imej yang dihasilkan sama ada dalam bentuk analog ataupun digital. • Kualiti resolusi bagi kamera dan peranti pengimejan dipengaruhi oleh saiz sensor. • Kamera digital dan peranti pengimejan yang mempunyai saiz sensor yang besar akan menghasilkan kualiti resolusi imej yang lebih tinggi. Sensor APS-C Sensor 4/3” Sensor Bingkai Penuh 35 mm Sensor telefon bimbit 6 x 6 6 x 5 35 mm 6 x 7 Format bingkai penuh FORMAT MEDIUM • Perbandingan format bingkai penuh dengan format medium. Format medium bersaiz 6 x 5 inci Format medium bersaiz 6 x 6 inci Format medium bersaiz 6 x 7 inci
SENI FOTO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 3, KPM CG.DIN AsmaD T3 TEKNIK KOMPOSISI KREATIF DALAM FOTOGRAFI • Fotografi ialah bidang yang menggabungkan sains dan seni. • Memerlukan pengetahuan dalam ilmu optik, pencahayaan serta mekanisme kamera berfungsi. • Mempelajari teknik komposisi akan membantu kita untuk melihat dan menghayati objek serta persekitaran dalam perspektif yang berbeza. • Malahan dapat menghasilkan karya seni dengan merakam imej yang menarik melalui kamera atau peranti pengimejan. CONTOH TEKNIK KOMPOSISI KREATIF DALAM FOTOGRAFI
SENI FOTO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 3, KPM CG.DIN AsmaD T3 Peraturan ketiga • Teknik ini menggunakan garisan grid untuk membahagikan gambar secara menegak dan melintang. • Objek akan diletakkan pada grid di hujung bahagian kanan ataupun kiri untuk mendapatkan komposisi yang harmoni. Imbangan • Komposisi simetri pada bahagian kiri dan kanan mempunyai imbangan yang sama. TEKNIK KOMPOSISI KREATIF DALAM FOTOGRAFI Garisan membawa • Menggunakan struktur / susunan objek yang kelihatan menuju ke sesuatu arah
TEKNIK KOMPOSISI KREATIF DALAM FOTOGRAFI SENI FOTO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 3, KPM CG.DIN AsmaD T3 Sudut Pandangan • Teknik komposisi yang berlainan dan pelbagai sudut pandangan untuk mendapatkan komposisi imej yang berbeza dan lebih dramatik. Kedalaman • Perlu menggunakan kamera dan lensa yang mempunyai saiz bukaan (aperture) yang besar. • Memberi fokus kepada subjek yang ingin ditonjolkan dengan mengaburkan imej di sekelilingnya. Pembingkaian • Menggunakan elemen yang terdapat di sekeliling sebagai pembingkai kepada objek / tempat yang menjadi tumpuan mata. • Contoh pembingkai yang boleh digunakan termasuklah pintu, tingkap, dahan dan sebagainya
SENI FOTO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 4, KPM CG.DIN AsmaD T4 DEFINISI GENRE • Genre fotografi dikaitkan dengan kategori atau stail bagi membezakan sesuatu karya seni foto. • Kebanyakan fotografer menghasilkan pelbagai stail foto berdasarkan minat, kepakaran serta bidang kerjaya masing-masing. FUNGSI KOMUNIKASI VISUAL • Fotografi potret digunakan untuk dokumen penerbitan rasmi dan majalah • Dalam pengiklanan, fotografer boleh menggabungkan teknik tangkat dekat dan fesyen untuk mendapatkan hasil yang menarik. • Kepelbagaian genre fotografi membolehkan bidang ini berlkembang lebih luas dan membantu fotografer mengembangkan bakat dan minat dalam bidang tersebut. • Genre fotografi dapat meningkatkan profesionalisme, nilai sesuatu imej dan juga memaksimumkan impak foto yang dihasilkan.
CONTOH GENRE FOTOGRAFI 8 DOKUMENTARI DAN KEWARTAWANAN JALANAN POTRET ATAU POTRAITURE FESYEN ALAM DAN LANDSKAP PRODUK DAN PENGIKLANAN SENI HALUS MIKRO DAN TANGKAP DEKAT (CLOSE UP) 1 2 3 4 5 6 7 8 GENRE FOTOGRAFI SENI FOTO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 4, KPM CG.DIN AsmaD T4
SENI FOTO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 4, KPM CG.DIN AsmaD T4 GENRE FOTOGRAFI • Genre ini adalah stail fotografi yang merakam gambaran kejadian sebenar mengenai manusia, objek dan juga peristiwa. • Foto yang dihasilkan akan menjadi rekod kepada peristiwa penting dan bersejarah. • Terdapat persamaan antara genre fotografi dokumentari dengan genre kewartawanan. • Fotografi kewartawanan memberi gambaran yang jelas kepada pembaca tentang perkara yang ingin disampaikan oleh penulis. • Foto genre ini berfokus kepada subjek berita yang dapat menyampaikan maksud sesuatu peristiwa atau berita. • Magnum ialah salah satu agensi foto antarabangsa yang sangat berpengaruh dalam fotografi dokumentari. 1. FOTOGRAFI DOKUMENTARI DAN KEWARTAWANAN 2. FOTOGRAFI JALANAN • Stail fotografi ini memfokuskan kepada rakaman kehidupan harian di Kawasan awam. • Foto-foto yang dirakam lazimnya secara spontan, natural dan rambang. • Penekanan kepada ketetapan masa dan juga teknik pembingkaian adalah antara aspek penting bagi genre ini. • Hasil foto juga umumnya banyak dihasilkan dalam warna hitam putih. • Merupakan salah satu aliran yang lebih mengutamakan objek dalam pengambilan foto.
SENI FOTO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 4, KPM CG.DIN AsmaD T4 GENRE FOTOGRAFI 3. FOTOGRAFI POTRET / POTRAITURE 4. FOTOGRAFI FESYEN • Merakam foto seseorang sama ada individu mahupun berkumpulan untuk menampilkan rupa, keperibadian dan hal benda. • Penekanan diberikan terhadap personaliti hal benda yang ingin dirakam melalui tenik pengcahayaan, latar belakang dan gaya (pose). • Lensa prima 50 milimiter (mm) dan 85mm atau telephoto 70 hingga 200mm merupakan antara lensa yang menjadi pilihan fotografer dalam genre ini. • Sering digunakan pada produk, contohnya pakaian. • Fotografi ini bertujuan untuk pengiklanan dan sering dilihat pada majalah-majalah fesyen. • Kreativiti diperlukan untuk menghasilkan foto fesyen yang dapat mempengaruhi pelanggan. • Genre ini menjadikan sesuatu fesyen itu kelihatan lebih menarik dengan bantuan aksesori, pencahayaan, model dan solekan serta gaya yang sesuai. • Faktor lokasi penggambaran yang menarik seperti di dalam atau di luar studio turut memainkan peranan penting. SUMBER :https://www.adzrinmansor.com/2017/09 /5-cara-buat-duit-melalui-fotografi.html CONTOH : Sesi fotografi dalam studio
SENI FOTO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 4, KPM CG.DIN AsmaD T4 GENRE FOTOGRAFI 5. FOTOGRAFI ALAM DAN LANDSKAP 6. FOTOGRAFI PRODUK DAN PENGIKLANAN • Merakam ruang alam semula jadi mahupun buatan manusia yang terdapat di sekeliling kita. • Penggunaan sumber pencahayaan asli ketika merakamkan foto bagi mendapatkan suasana dan warna yang natural. • Kerap menggunakan saiz bukaan (aperture) yang kecil pada lensa, antara f16 – f22 agar objek pada latar hadapan dan latar belakang menjadi jelas. • Penggunaan tripod, filter dan beberapa peralatan tambahan lain kebiasaannya diperlukan dalam genre ini. • Umumnya digunakan untuk tujuan mempromosi atau mengiklankan sesuatu produk. • Banyak melibatkan bantuan suntingan dan seni grafik untuk mendapatkan hasil yang menarik. • Fotografer pelu menjadi seorang yang mahir dan kreatif dalam beberapa genre fotografi untuk menghasilkan fotografi produk dan pengiklanan yang menarik. • Mereka perlu menghasilkan karya foto yang berupaya menyampaikan mesej kepada pelanggan serta menarik minat mereka.
SENI FOTO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 4, KPM CG.DIN AsmaD T4 GENRE FOTOGRAFI 7. FOTOGRAFI TANGKAP DEKAT DAN MIKRO 8. FOTOGRAFI SENI HALUS • Genre yang memfokuskan benda dan mengaplikasi teknik komposisi pemangkasan dan pembingkaian. • Sesuai digunakan untuk foto yang memerlukan perincian. CONTOH : Kedudukan lensa kamera mengambil gambar dekat • Genre ini lebih bertumpu kepada nilai estetik karya foto tersebut. • Mengandungi makna yang tersirat serta memerlukan penelitian yang mendalam. • Foto-foto yang dihasilkan berkait dengan emosi, idea dan juga mesej yang ingin disampaikan oleh jurufoto. • Karya fotografi ini juga turut dijadikan bahan pameran.
SENI FOTO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 4, KPM CG.DIN AsmaD T4 IKON FOTOGRAFI MALAYSIA • Lahir di Sabah dan mendapat Pendidikan di Isle of Ely College Wisbech, Canbridgeshire, United Kingdom. • Telah memulakan kerjaya dalam bidang fotografi secara professional semenjak pertengahan tahun 1980-an di London dan Stockholm sebelum kembali ke Kuala Lumpur pada hujung tahun 1990-an. • Bekerja sebagai pengarah kreatif dan aktif mengadakan bengkel serta seminar bagi berkongsi ilmu dan pengalaman bersama fotografer muda AMRI G I N A N G • Dikenali sebagai Chemat dan merupakan seorang fotografer yang terkenal dalam genre fotografi jalanan. • Bertugas sebagai pensyarah di Universiti Multimedia (MMU) dalam bidang komunikasi visual dan fotografi selama lebih 20 tahun. • Karya foto beliau bukan sahaja dipamerkan di Malaysia, malah di luar negara termasuk Singapura dan Amerika Syarikat. CHE’ AHMAD A Z A H A R • Merupakan fotografer sepenuh masa dan sering diberikan tanggungjawab untuk merakam foto majlis-majlis rasmi di dalam dan di luar negara. • Gemar melancong dan berkongsi foto dan tip fotografi dalam blog dan laman sosialnya. • Seorang fotografer dalam genre fotografi dokumentari yang menceritakan gambaran sebenar mengenai tempat, orang dan perstiwa, sama ada ketika sedang bertugas ataupun melancong. WAZARI W A Z I R
SENI FOTO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 5, KPM CG.DIN AsmaD T5 MANIPULASI IMEJ DAN E-PORTFOLIO DEFINISI MANIPULASI IMEJ • Merupakan satu proses untuk menambah baik atau mengubah suai foto menggunakan pelbagai teknik. • Proses ini dilakukan untuk menambah baik atau mengubah suai foto menggunakan pelbagai teknik. • Pengetahuan dan kemahiran menggunakan perisian pengeditan foto mampu membantu artis dan fotografer menghasilkan karya imej digital yang unik dan menarik. • Contoh perisian pengeditan : • Adobe Photoshop • Adobe Lightroom • Corel Paintshop • Contoh aplikasi pengeditan : • Autodesk Pixlr • Instagram • VSCO TEKNIK ASAS MANIPULASI IMEJ HISTOGRAM SHARPNESS AND BLURRINESS GRAYSCALE AND MONOTONE COLOUR BALANCE CONTRAST FILTER MASKING LAYERING 8 1 2 3 4 5 6 7 8
SENI FOTO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 5, KPM CG.DIN AsmaD T5 • Histogram merupakan representasi visual dalam bentuk graf yang menunjukkan nilai ton cahaya yang terdapat pada sesuatu imej. • Misalnya, hitam (0% kecerahan) hingga putih (100% kecerahan) • Nilai peritusan kecerahan pada graf histogram diubah bagi mendapatkan ton cahaya dan warna yang dikehendaki. HISTOGRAM SHARPNESS AND BLURRINESS 1 2 • Foto yang dirakam memerlukan pendedahan kepada cahaya (exposure) dan medan fokus yang baik untuk mengelakkan gambar yang terhasil menjadi kabur. • Teknik yang biasa digunakan untuk meningkatkan kejelasan seperti unsharp mask dan high pass. • Teknik bagi blurriness ialah selective blur , motion blur dan radial blur. Foto asal Teknik Unsharp mask Teknik radial blur TEKNIK ASAS MANIPULASI IMEJ MANIPULASI IMEJ DAN E-PORTFOLIO
SENI FOTO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 5, KPM CG.DIN AsmaD T5 TEKNIK ASAS MANIPULASI IMEJ MANIPULASI IMEJ DAN E-PORTFOLIO • Merujuk kepada foto yang dihasilkan pada skala ton warna hitam dan putih (black and white photo). • Monotone atau warna monokromatik merupakan warna hue (satu warna asal seperti biru, merah, jingga dan hijau) yang mempunya nilai ton warna putih atau cerah hingga hitam atau gelap. • Monotone merupakan warna hue yang mempunyai satu ton warna. • Kebanyakan perisian pengeditan foto mempunyai seting warna global (global colour) seperti RGB, yang mengukur jumlah warna merah, hijau dan biru pada imej. • Imej yang dirakam tidak menepati cahaya ambien sebenar boleh diubah agar imej akhir lebih tepat dan realistik. • Seting ini juga boleh menghasilkan imej yang lebih kreatif dan unik. 3 GRAYSCALE AND MONOTONE 4 COLOUR BALANCE Grayscale Monotone Foto asal Perbandingan teknik colour balance
SENI FOTO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 5, KPM CG.DIN AsmaD T5 TEKNIK ASAS MANIPULASI IMEJ MANIPULASI IMEJ DAN E-PORTFOLIO 5 CONTRAST 6 FILTER • Contrast bermaksud perbezaan. Contrast ialah tahap perbezaan antara elemen (warna, bentuk dan cahaya) yang membentuk imej. • Dalam konteks fotografi, contrast boleh diperoleh melalui ton cahaya dan warna sesuatu imej. • Nilai contrast (rendah atau tinggi) boleh mempengaruhi cara sesuatu imej dilihat. • Terdapat dua pengertian filter dalam konteks fotografi iaitu : • Filter ialah aksesori pada lensa yang berfungsi untuk mengubah suai imej yang dirakam yang bertujuan untuk menonjolkan sesuatu warna / mengurangkan kadar cahaya masuk melalui lensa. • Dalam fotografi digital, fungsi filter terdapat pada bahagian seting kamera (camera setting) / proses pascapenerbitan dengan menggunakan perisian dan aplikasi. Foto asal Foto menggunakan aplikasi filter Warna kontras
SENI FOTO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 5, KPM CG.DIN AsmaD T5 TEKNIK ASAS MANIPULASI IMEJ MANIPULASI IMEJ DAN E-PORTFOLIO 7 MASKING 8 LAYERING • Teknik masking ialah proses pengubahsuaian imej pada bahagian tertentu tanpa menggangu bahagian yang lain atau merosakkan imej tersebut. • Masking juga digunakan sebagai teknik untuk memadam, menutup atau menggantikan latar belakang yang lain pada sesuatu objek. • Contoh teknik masking yang lazimnya digunakan ialah layer masking, clipping mask dan alpha channel masking. • Terdapat tiga layering dalam komposisi fotografi, iaitu latar hadapan, tengah dan latar belakang (foreground, midle and background). • Dalam proses pengeditan digital, teknik layering digunakan untuk mengasingkan elemen yang berlainan imej dalam beberapa lapisan. Komposisi imej boleh dilakukan dengan mengubah suai elemen yang diletakkan pada lapisan-lapisan yang berbeza. Teknik masking digunakan untuk membuang latar imej background miground foreground
• Portfolio dalam talian selalunya disebut sebagai portfolio digital atau e-portfolio. • Definisi e-portfolio dalam bidang seni foto merujuk kepada kompilasi hasil karya seni foto yang disimpan dan dipersembahkan secara dalam talian. FUNGSI PORTFOLIO FUNGSI E- PORTFOLIO • Sebagai koleksi fizikal yang merangkumi bahanbahan seperti tugasan bertulis, catatan jurnal, karya seni, laporan ujian, laporan makmal, projek fizikal (seperti diorama atau model) dan bahan yang lain yang bertujuan untuk menunjukkan kemajuan pembelajaran dan pencapaian akademik. • Dalam seni foto adalah untuk membolehkan sesi penilaian hasil pembelajaran terhadap karya seni foto dan lain-lain karya yang telah dihasilkan. • Digunakan untuk mendapat maklum balas daripada auiden terhadap karya yang telah dipamerkan. FUNGSI PORTFOLIO DALAM PENDIDIKAN • Penilaian kualiti kerja kursus, pencapaian pembelajaran dan pencapaian akademik merupakan contoh jenis pentakisran autentik. • Mengumpul hasil kerja, pencapaian dan dokumen yang berkaitan bagi kegunaan temu duga dan kerjaya. • Memastikan sama ada murid telah mencapai objektif dan standard pembelajaran atau keperluan mata pelajaran serta memenuhi syarat bergraduasi. • Membantu murid membuat refleksi terhadap pencapaian dan kemajuan yang diperoleh hasil daripada proses pembelajaran. 4 SENI FOTO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 5, KPM CG.DIN AsmaD T5 DEFINISI PORTFOLIO DAN E-PORTFOLIO MANIPULASI IMEJ DAN E-PORTFOLIO
SENI FOTO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 5, KPM CG.DIN AsmaD KEPELBAGAIAN APLIKASI E-PORTFOLIO MANIPULASI IMEJ DAN E-PORTFOLIO 4. SENSASI 5. INFORMASI 6. PROMOSI • Boleh dihasilkan dalam bentuk arkib digital, slaid persembahan, blog atau laman sesawang yang mempunyai bahan seperti portfolio fizikal. • Kandungan e-portfolio termasuk juga video yang merakam proses seperti screencast, persembahan multimedia, laman sesawang dan gambar. • Terdapat juga artifak digitial pembelajaran seperti pameran karya secara realiti maya (virtual reality). TIPS UNTUK MENGHASILKAN E-PORTFOLIO YANG MENARIK E-portfolio bukan sahaja mewakili diri, pengetahuan dan kemahiran tetapi yang paling penting adalah keunikan personaliti anda Menulis maklumat ringkas tentang setiap hasil karya seperti tajuk, lokasi, teknik dan sumber inspirasi. Namun, tidak perlu berlebihan memasukkan maklumat yang panjang atau sulit. Berkongsi alamat e-portfolio anda terutamanya melalui laman sosial 1. PERSONALITI Sentiasa mengemaskini dan memuat naik karya baharu.Utamakan karya yang berkualiti tinggi yang menjadi kegemaran sendiri. Gunakan tajuk dan tema yang menarik. Masukkan hastag bagi setiap karya dan tag ahli kumpulan sekiranya karya merupakan hasil kerja berkumpulan Tidak hanya terhad kepada imej statik, tetapi boleh mempelbagaikan media. Contohnya seperti video yang menggunakan pautan Youtube. 2. VARIASI 3. TERKINI 6 T5
SENI FOTO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 5, KPM CG.DIN AsmaD T5 KEPELBAGAIAN APLIKASI E-PORTFOLIO MANIPULASI IMEJ DAN E-PORTFOLIO Flickr Behance DeviantArt Wix Pinterest Instagram Squarespace Weebly
K O M U N I K A S I V I S U A L B I D A N G I P E N D I D I K A N S E N I V I S U A L K S S M CG.DIN AsmaD B A H A N B A C A N : T E O R I S E N I K 1 S P M
SIMBOL DAN LOGO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 2, KPM CG.DIN AsmaD T2 Definisi Simbol dan Logo SIMBOL • Merujuk kepada reka bentuk grafik yang diringkaskan daripada imej figura manusia, haiwan, alam dan benda. • Dihasilkan melalui gabungan unsur-unsur seni yang menjadi representasi kepada sesuatu. • Tujuan : Untuk memudahkan pengguna memahami sesuatu tanpa menggunakan perkataan. LOGO • Diambil daripada bahasa Yunani, iaitu Logotype yang bermaksud cetakan perkataan. • Merupakan lambang atau tanda bagi sesebuah perniagaan, kelab, persatuan atau agensi. • Tujuan : Untuk tujuan aktiviti tertentu seperti sukan dan rekreasi serta mewakili sesuatu jenama.
SIMBOL DAN LOGO RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 2, KPM CG.DIN AsmaD T2 SIMBOL LOGO JENIS SIMBOL DAN LOGO
SIMBOL DAN LOGO KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 2, KPM CG.DIN AsmaD T2 Jenis-jenis Simbol dan Logo • Menyampaikan mesej melalui gambar. • Rupa mewakili maklumat secara ilustrasi. • Representasi gambar alam semula jadi atau objek buatan manusia. • Berkaitan dengan konsep tertentu. • Bentuk objek dipermudahkan tetapi masih mengekalkan sifat-sifat asal objek tersebut. • Menyampaikan mesej tanpa sebarang penerangan. • Berdasarkan gabungan rupa bentuk dan huruf. • Gubahan singkatan yang mewakili sesuatu. • Boleh mengandungi tulisan dan gambar. • Mempunyai kaitan tema dan gambar. • Ringkas, jelas dan mudah diingati. • Penggunaannya dapat bertahan lama. • Menyampaikan mesej merentasi bahasa dan bangsa. • Menggunakan rupa yang mudah sesuatu objek.
K O M U N I K A S I V I S U A L B I D A N G I P E N D I D I K A N S E N I V I S U A L K S S M CG.DIN AsmaD C O N T O H B A H A N B A C A A N : T E O R I S E N I K 1 S P M
SENI REKA GRAFIK (TIPOGRAFI) KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 3, KPM CG.DIN AsmaD T3 Definisi Tipografi • Merupakan kemahiran seni dan teknik dalam menghasil dan menyusun jenis taip dalam bentuk tulisan agar jelas, mudah dibaca dan menarik untuk dipaparkan. • Proses susunan taip (typesetting) dalam teknologi percetakan telah diperkenalkan sejak abad ke-15. • Perkataan tipografi (typography) berasal daripada bahasa Greek, iaitu typos yang bermaksud tanda / huruf manakala graphikos bermaksud melukis. Aplikasi Tipografi • Berkait rapat dengan keperuan komunikasi. • Memerlukan kefahaman kaedah tipografi yang baik agar dapat menyampaikan komunikasi dengan efisien. • Bukan sahaj merangkumi huruf malah termasuk nombor, simbol dan ornamentasi. • Ornamentasi – elemen dekoratif yang dimasukkan untuk menambahkan nilai estetika • Mesin cetak yang diperkenalkan oleh Gutenberg Johannes Gutenberg
SENI REKA GRAFIK (TIPOGRAFI) KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 3, KPM CG.DIN AsmaD T3 Kepelbagaian Aplikasi Tipografi • Tipografi bagi papan tanda digunakan untuk menunjukkan arah / amaran sama ada menggunakan huruf, tanda baca ataupun simbol. • Merupakan visual yang menggambarkan perasaan / emosi melalui representasi ekspresi muka yang menggunakan jenis taip misalnya huruf, tanda baca dan simbol. • Dikaitkan dengan tulisan / lukisan yang dihasilkan dalam pelbagai teknik menggunakan medium cat (khusunya cat semburan) pada dinding / sebarang permukaan yang lazimnya boleh dilihat oleh audien. • Merupakan bahasa bercetak pada kertas dalam saiz dan format tertentu. • Berfungsi untuk emnyampaikan maklumat / promosi dengan menggunakan gabungan / salah satu elemen grafik seperti tipografi, ilustrasi, fotografi dan sebagainya.
SENI REKA GRAFIK (TIPOGRAFI) KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 3, KPM CG.DIN AsmaD T3 Jenis dan Klasifikasi Taip • Istilah yang biasa digunakan oleh pereka misalnya taip (type), muka taip (typeface) dan fon (font) adalah penting untuk difahami. • Istilah taip adalah istilah umum yang biasa digunakan manakala istilah muka taip dan fon merujuk kepada istilah yang lebih khusus. • Dalam konteks digital, Garamond / Times New Roman merujuk kepada muka taip. Manakala Garamond Bold / Times New Roman Regular merujuk kepada fon. Hal ini bermakna muka taip Garamond boleh mempunyai beberapa set fon seperti Garamond Regular,Garamond Italic, Garamond Bold dan sebagainya. Contoh anatomi muka taip • Pengetahuan terhadap anatomi muka taip membolehkan pereka, khususnya pereka taip (typographer) mereka bentuk / mengaplikasi muka taip dengan lebih baik. Antara istilah yang digunakan pada anatomi taip
SENI REKA GRAFIK (TIPOGRAFI) KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 3, KPM CG.DIN AsmaD T3 Contoh jenis taip Jenis Taip Contoh Jenis Taip Huruf besar (capitals) ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ Huruf kecil (lower case) abcdefghijklmnopqrstuvwxyz Small caps ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ Nombor 1234567890 i ii iii iv v vi vii vii ix x Simbol matematik + - x = > < % ½ ¼ ¾ Simbol-simbol lain $ # @ * ~ • Terdapat 6 contoh klasifikasi taip. • Perbezaan yang ketara antara klasifikasi taip dapat dilihat melalui bentuk dan ketebalan garisan kecil pada hujung stroke (kualiti ketebalan pada satu garisan) dalam huruf (serif) serta stroke pada paksi menegak dalam keadaan yang serong / lurus • Old Style • Slab Serif • Transitional • Sans Serif • Modern • Script (Italic)
SENI REKA GRAFIK (TIPOGRAFI) KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 3, KPM CG.DIN AsmaD T3 Contoh klasifikasi taip • Ciri rekaan mengekalkan reka bentuk daripada lukisan teknikal secara manual. • Mempunyai bentuk serif yang bersudut dan tumpul, stroke tidak terlalu nipis dan kurang kontras. • Contoh muka taip : Garamond dan Caslon • Terhasil daripada modifikasi taip old style. • Gabungan ciri yang terdapat pada kedua-dua old style dan modern. • Contoh muka taip : Baskerville dan Century Schoolbook. • Mempunyai ciri yang radikal berbanding old style dan transitional kerana mempunyai stroke tebal dan nipis yang sangat kontras, serif yang lurus serta paksi menegak. • Contoh muka taip : Bodoni dan Tiffany
SENI REKA GRAFIK (TIPOGRAFI) KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 3, KPM CG.DIN AsmaD T3 Kepelbagaian Aplikasi Tipografi • Mempunyai ciri stroke serif yang ketara dan tebal • Lazimnya untuk tujuan hiasan dan mempunyai ciri kebolehbacaan yang rendah • Contoh muka taip : Rockwell dan Egyptian • Taip yang tidak mempunyai serif. • Mempunyai saiz rekaan stroke yang sama dan berbentuk geometri • Contoh muka taip : Arial dan Helvetica • Diilhamkan daripada stroke yang dihasilkan menggunakan berus / pena. • Mempunyai dua ciri rekaan iaitu kasual / formal • Contoh muka taip : Great Vibes dan Edwardian Script
SENI REKA GRAFIK (TIPOGRAFI) KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 3, KPM CG.DIN AsmaD T3 Tipografi Ekspresi • Tipogafi ekspresi memberi penekanan secara visual (tersurat) terhadap maksud (tersirat) daripada sesuatu perkataan yang ingin disampaikan. • Ciri-ciri unik reka bentuk yang terdapat pada setiap taip boleh digunakan sebagai asas kepada rekaan baharu dengan menggunakan daya imaginasi dan kreativiti. Contoh tipografi ekspresi : • Merupakan pembentukan atau penggunaan kata-kata yang meniru bunyi semula jadi bersama aksi yang dikaitkan misalnya ‘bang’, ‘boom’, dan lain-lain • Sering digunakan dalam seni komik • Digambarkan sebagai positif / negatif berkaitan dengan hubungan emosi Aku menantimu... yang menyenangkan atau tidak menyenangkan. • Memberikan sifat dan kualiti yang terdapat pada manusia kepada sesuatu perkataan melalui metafora. Personifikasi taip banyak digunakan oleh artis dalam karya seni visual bagi menyampaikan mesej dengan lebih menarik dan berkesan. • Menghasilkan bentuk figura menggunakan reka bentuk taip serta komposisi sejumlah muka taip. Figura taip menguji kemampuan untuk melihat bentuk dan rupa yang terdapat pada setiap rekaan taip daripada perspektif yang berbeza
K O M U N I K A S I V I S U A L B I D A N G I P E N D I D I K A N S E N I V I S U A L K S S M CG.DIN AsmaD B A H A N B A C A A N : T E O R I S E N I K 1 S P M
SENI REKA GRAFIK (ILUSTRASI) KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 4, KPM CG.DIN AsmaD T4 DEFINISI ILUSTRASI • Ilustrasi adalah penghasilan sesuatu imej bagi tujuan dekorasi, interprestasi dan komunikasi secara visual kepada teks, proses idea ataupun konsep. • Ilustrasi bukan sahaja merujuk kepada karya akhir yang dipersembahkan, tetapi juga lakaran visual yang dihasilkan melalui proses penjanaan idea bergambar. • Ilustrasi boleh dihasilkan dalam pelbagai media, medium dan teknik selagi karya ini menunjukkan representasi visual kepada sesuatu yang ingin digambarkan. 10 Jenis ilustrasi yang biasa dihasilkan : • Ilustrasi Industri dan Teknikal • Ilustrasi Sains dan Perubatan • Ilustrasi Dekoratif • Ilustrasi Imaginasi • Ilustrasi Ekspresi • Ilustrasi Pengiklanan • Ilustrasi Fesyen • Ilustrasi Penerbitan (Editorial) • Ilustrasi Flora dan Fauna (Alam) • Ilustrasi Komik dan Animasi
SENI REKA GRAFIK (ILUSTRASI) KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 4, KPM CG.DIN AsmaD T4 • Digunakan untuk mengkaji dan menghasilkan reka bentuk hasil ciptaan industri. • Lakaran teknikal, lukisan mekanikal dan reka bentuk berkomputer merupakan bahagian penting dalam ilustrasi teknikal. • FUNGSI : mempromosi dan memberikan maklumat produk dengan lebih terperinci. INDUSTRI DAN TEKNIKAL ILUSTRASI Jenis-jenis Ilustrasi • Digunakan dalam kajian anatomi tubuh manusia dan sains perubatan dengan meluas. • Lazimnya menggambarkan organ-organ dalaman badan dengan lebih terperinci • FUNGSI : membantu memudahkan kefahaman dan kerjasama dalam bidang perubatan dan bidang lain yang berkaitan. SAINS DAN PERUBATAN ILUSTRASI • Semasa menghasilkan ilustrasi dekoratif, illustrator akan mengaplikasikan ciri khas objek. Contohnya bentuk kelopak bunga dan daun yang digayakan serta dihasilkan secara berulang. • FUNGSI : menghiasi objek dengan suatu reka bentuk yang disederhanakan atau dilebih-lebihkan dengan gaya tertentu. DEKORATIF ILUSTRASI
SENI REKA GRAFIK (ILUSTRASI) KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 4, KPM CG.DIN AsmaD T4 Jenis-jenis Ilustrasi • Dikenali sebagai ilustrasi khayalan. • Dihasilkan daripada pengolahan daya cipta secara imaginatif (khayalan). • FUNGSI : sering digunakan dalam ilustrasi certa, novel dan komik. IMAGINASI ILUSTRASI • Ekspresi bererti pengungkapan atau proses memperlihatkan atau menyatakan maksud, perasaan dan sebagainya. • FUNGSI : memperlihatkan perasaan seseorang melalui air muka pada wajah. EKSPRESI ILUSTRASI • Digunakan pada kulit buku, buku cerita kanak-kanak, risalah, surat khabar, kulit novel, kartun dan ilustrasi cerpen. • Ilustrator veteran seperti Jaafar Taib dan illustrator kontemporari seperti Mohd Khairul Azman adalah antara illustrator buku cerita kanak-kanak tanah air yang terkenal. • FUNGSI : menyampaikan maklumat dan juga menggambarkan penceritaan bahan tersebut. PENERBITAN ILUSTRASI Contoh ilustrasi penerbitan yang dihasilkan oleh Jaafar Taib
SENI REKA GRAFIK (ILUSTRASI) KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 4, KPM CG.DIN AsmaD T4 Jenis-jenis Ilustrasi • Menunjukkan ketetlitian pereka terhadap rekaannya. • FUNGSI : memaparkan rekaan pakaian dan mempamerkan gaya rekaan dan pereka fesyen. FESYEN ILUSTRASI • Dikaitkan dengan penceritaan berbentuk ilustrasi. • Menggunakan satu atau lebih panel yang dhasilkan secara berturutan (sequential art). • Komik dan animasi dikaitkan dengan sesuatu cerita yang lucu, novel grafik dan adiwira. • Terdapat banyak karya animasi dan filem yang diadaptasi daripada komik atau sebaliknya. KOMIK ILUSTRASI Contoh ilustrasi komik dan animasi bagi watak Boboiboy The Movie • Dikenali juga sebagai ilustrasi produk. • Terdapat pada majalah, poster, surat khabar, risalah dan televisyen • FUNGSI : mempromosi produk, perkhidmatan dan menyampaikan maklumat. Disamping itu juga boleh menonjolkan karakter produk dan mampu menimbulkan kesan emosi kepada pengguna. PENGIKLANAN ILUSTRASI
• Menggambarkan alam sebenar secara lukisan atau catan yang merujuk kepada alam semula jadi seperti tumbuhan dan haiwan. • Turut memaparkan gambaran alam fantasi. • Ramai pelukis yang berminat dalam menghasilkan ilustrasi flora dan fauna ini. FLORA DAN FAUNA (ALAM) ILUSTRASI SENI REKA GRAFIK (ILUSTRASI) KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 4, KPM CG.DIN AsmaD T4 Jenis-jenis Ilustrasi
SENI REKA GRAFIK (ILUSTRASI) KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 4, KPM CG.DIN AsmaD T4 MEDIA • Definisi media ialah alat atau perantara dalam komunikasi dan perhubungan. • Media cetak ialah alat atau saluran komunikasi yang berupa bahan cetakan atau terbitan. • Karya ilustrasi boleh didapati melalui pelbagai media secara bercetak mahupun digital, seperti poster, pengiklanan, pembungkusan, buku cerita, buku teks, buku manual, komik, surat khabar, setem, poskad, mural dan banyak lagi. • Karya ilustrasi juga boleh menjadi asas kepada penghasilan karya kreatif yang lain, misalnya animasi dan permainan digital. • Medium merupakan bahan dan alat yang digunakan dalam penghasilan karya ilustrasi. Mural Contoh teknik dan karya ilustrasi Komik Setem Pen Dakwat dan cat air
SENI REKA GRAFIK (ILUSTRASI) KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 4, KPM CG.DIN AsmaD T4 TEKNIK • Teknik penghasilan karya ilustrasi sering berubah mengikut peredaran zaman dan kemajuan teknologi dalam menghasilkan bahan dan alatan. • Teknik atau stail ialah cara sesuatu medium diaplikasi dalam penghasilan ilustrasi. • Teknik ini boleh dikategorikan sebagai tradisional dan moden. • Teknik tradisional ialah aplikasi bahan dan alatan secara manual. • Teknik moden merupakan aplikasi peranti dan perisian digital atau gabungan kedua-dua teknik. • Ilustrator ialah orang yang bertanggungjawab menghasilkan ilustrasi. • Sapuan berus kering atas basah – cat air • Garisan selari (hatching) – marker pen • Potongan kayu dan gurisan besi • Tampal dan kolaj kertas • Air brush TRADISIONAL MODEN • Digital vector • Digital fotomontaj • Digital model 3D Media campuran Media digital
PENJANAAN IDEA BERGAMBAR • Karya ilustrasi memerlukan proses penjanaan idea agar dapat diolah,diuji nilai dan ditambah baik sebelum sampai kepada karya akhir. • Proses ini dapat membantu illustrator menguji beberapa konsep secara kasar dengan cepat serta mengurangkan risiko karya tersebut ditolak atau tidak mencapai objektif yang diinginkan. • Proses ini dapat mengurangkan kos produksi sekiranya dijalankan dengan baik. • Terdapat 3 fasa bagi proses penjanaan idea bergambar iaitu : • Thumbnail • Rough • Comprehensive ‘THUMBNAIL’ 3 • Fasa ini merupakan ekplorasi awal penjanaan idea bergambar dalam saiz yang kecil dan banyak. • Penekanan pada teknik lakaran pensel / pen secara ringkas dan pantas. ‘ROUGH’ • Fasa kedua ini ialah pemilihan bagi satu atau beberapa lakaran daripada fasa Thumbnail. • Lakaran yang dihasilkan lebih jelas menunjukkan bentuk dan rupa kepada idea yang ingin disampaikan. ‘COMPREHENSIVE’ • Fasa ini ialah proses terakhir dalam proses penjanaan idea bergambar yang lengkap. • Proses ini menunjukkan idea yang ingin disampaikan dan teknik ilustrasi yang digunakan. Lakaran kenit Lakaran kasar Karya terakhir SENI REKA GRAFIK (ILUSTRASI) KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 4, KPM CG.DIN AsmaD T4
K O M U N I K A S I V I S U A L B I D A N G I P E N D I D I K A N S E N I V I S U A L K S S M CG.DIN AsmaD B A H A N B A C A A N : T E O R I S E N I K 1 S P M
SENI REKA GRAFIK (INFOGRAFIK) KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 5, KPM CG.DIN AsmaD T5 DEFINISI INFOGRAFIK • Infografik ialah gabungan dua perkataan, iaitu informasi dan grafik. • Penggunaan elemen dan prinsip digarap dalam proses mereka bentuk informasi agar dapat disampaikan kepada masyarakat dengan lebih efisien. • Ilutsrasi yang menggabungkan pelbagai symbol, graf, carta dan rajah sering digunakan dalam penghasilan sesebuah infografik yang menarik. • Rumusannya, infografik ialah representasi visual terhadap maklumat dan data. • FUNGSI : • Membantu pembaca untuk mendapatkan maklumat daripada data yang kompleks dengan cepat dan menyeluruh.
SENI REKA GRAFIK (INFOGRAFIK) KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 5, KPM CG.DIN AsmaD T5 • Elemen dan prinsip visual ialah asas rekaan untuk menghasilkan infografik. • Kebolehan pereka grafik mengaplikasikan elemen dan prinsip visual dengan baik akan menghasilkan rekaan infografik yang menarik dan berkesan. VISUAL INFOGRAFIK • Elemen visual ialah komponen atau bahan asas yang terdapat dalam infografik. • Prinsip visual ialah elemen-elemen tersebut diguna dan digarap bagi menghasilkan sesuatu rekaan infografik. 1. Tipografi 2. Ilustrasi 3. Simbol dan Ikon 4. Graf dan Carta 5. Fotografi 6. Warna 1. Data dan Statistik 2. Hieraki dan Flow 3. Stail Visual 4. Format dan Saiz 5. Naratif dan Penceritaan ELEMEN PRINSIP 6 5
SENI REKA GRAFIK (INFOGRAFIK) KOMUNIKASI VISUAL I RUJUKAN : Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tingkatan 5, KPM CG.DIN AsmaD T5 ELEMEN VISUAL • Merujuk kepada jenis muka taip, termasuk nombor dan simbol matematik. Elemen ini diperlukan untuk menyampaikan informasi dengan jelas. • Sering digunakan dalam mereka bentuk infogragik. Kepelbagaian medium dan teknik ilustrasi tidak terbatas , bergantung kepada kreativiti dan kemahiran seseorang pereka grafik. TIPOGRAFI ILUSTRASI GRAF & CARTA • Merupakan elemen yang diolah bagi mewakili satu set data. Digunakan untuk menyampaikan maklumat yang sukar dilihat melalui penggunaan teks / nombor sahaja seperti pola, skala hubungan, kekerapan dan trend.