Krishi Dairy (2077)

-v_ ;t] f] Snf]e/

क्र.स.ं बालीको जात
1 प्याउली सेतो क्लोभर
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&सिफारिस वर्ष पाक्ने दिनउत्पादन क्षमतासिफारिस क्षेत्र
@)^( -@)!@_ 222 (मे. टन/हे)
- 144 -
30-45 मध्य पहाडदखे ि उच्च पहाड

-u_ al;{d सिफारिस वर्ष पाक्ने दिन उत्पादन क्षमता सिफारिस क्षेत्र
(मे. टन/हे)
क्र.स.ं बालीको जात @)&@ -@)!%_ @&^–@*$
! बर्सिम ग्रीन गोल्ड @)&#-@)!&_ !^)–!&) &@–&* तराई र भित्री मधशे
@ मसे काभी,पञ्जीकरण मात्र
&%–*% समदु ्र सतहबाट १२०० मिटर उचाइसम्मको तराई र मध्य
-3_ /fO{3f;F पहाड

क्र.स.ं बालीको जात सिफारिस वर्ष पाक्ने दिन उत्पादन क्षमता सिफारिस क्षेत्र
! धनु ्चे राईघाँस (मे. टन/हे)

@)&@ -@)!%_ @&^–@*$ #)–$) मध्य तथा उच्च पहाड

-ª_ l6of];]G6L सिफारिस वर्ष पाक्ने दिन उत्पादन क्षमता सिफारिस क्षेत्र
@)&#-@)!&_ !!%–!@% (मे. टन/हे)
क्र.स.ं बालीको जात
! मकै चरी १ #%–$% समदु ्र सतहबाट १५०० मिटर उचाइ सम्मको तराई र मध्य पहाड

-r_ sdg er] सिफारिस वर्ष पाक्ने दिन उत्पादन क्षमता सिफारिस क्षेत्र
@)&#-@)!&_ !^#–!&) (मे. टन/हे)
क्र.स.ं बालीको जात समदु ्र सतहबाट २००० मिटर उचाइ सम्मको तराई, मध्य र उच्च पहाड
! कु टिल कोसा १ #%–$)

-छ_ स्टाइलो सिफारिस वर्ष पाक्ने दिन उत्पादन क्षमता सिफारिस क्षेत्र
@)&#-@)!&_ !!%–!@% (मे. टन/हे)
क्र.स.ं बालीको जात समदु ्र सतहबाट १६०० मिटर उचाइसम्मको तराई र मध्य पहाड
! पाल्पा स्टाईलो &@–*)

-ज_ कक्सफु ट सिफारिस वर्ष पाक्ने दिन उत्पादन क्षमता सिफारिस क्षेत्र
क्र.स.ं बालीको जात @)&#-@)!&_ @(^–#)) (मे. टन/हे)

! रसवु ा कक्सफु ट
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&

- 145 -
#)–$) समदु ्र सतहबाट १२०० दखे ि ४००० मिटर उचाइसम्मको मध्य पहाड र
उच्च पहाड

-झ_ नेपियर सिफारिस वर्ष पाक्ने दिन उत्पादन क्षमता सिफारिस क्षेत्र
@)&#-@)!&_ !@)–!#) (मे. टन/हे)
क्र.स.ं बालीको जात समदु ्र सतहबाट १५०० मिटर उचाइसम्मको तराई र मध्य पहाड
! हात्ती घाँस १ ^)–*)

-ञ_ सेटारिया सिफारिस वर्ष पाक्ने दिन उत्पादन क्षमता सिफारिस क्षेत्र
(मे. टन/हे)
क्र.स.ं बालीको जात समदु ्र सतहबाट २००० मिटर उचाइसम्मको तराई, मध्य र उच्च पहाड
! खमु ल बन्सो @)&#-@)!&_ !@)–!#) ^)–*)

!!=& kmnkm"n afnL

-s_ sfutL

क्र.स.ं बालीको जात
! सनु कागती १
@ सनु कागती २
# तेह्थुम स्थानिय
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&

- 146 -
सिफारिस वर्ष #$=% सिफारिस क्षेत्र
@)&@ -@)!%_ # jif{df kmN5 @^=( तराई र भित्री मधशे तथा मध्य पहाडको खोंच बेसीको पानी नजम्ने क्षेत्र
@)&@ -@)!%_ # jif{df kmN5 !% तराई र भित्री मधशे तथा मध्य पहाडको खोंच बेसीको पानी नजम्ने क्षेत्र
@)&% -@)!*_ परू ्वी पहाडको १००० दखे ि १६०० मिटरसम्मको तसु ारो नपर्ेन क्षेत्र

-v_ ;G' tnf सिफारिस वर्ष सिफारिस क्षेत्र
@)&% -@)!*_ !^–@$ परू ्वी पहाडको १००० दखे ि १६०० मिटरसम्मको तसु ारो नपर्ने क्षेत्र
क्र.स.ं बालीको जात
1 खोकु स्थानीय (दर्ता)

-u_ s/] f

क्र.स.ं बालीको जात सिफारिस वर्ष फल लिने समय उत्पादन सिफारिस क्षेत्र

1 जि ९ (पञ्जीकरण मात्र) @)&^ -@)!(_ 15-16 महिना 50-55 समदु ्र सतहदखे ि ७०० िमटरसम्मको उचाइकाे तराई र नदी िकनार

2 विलियम हाइब्रिड (पञ्जीकरण मात्र) @)&^ -@)!(_ 14-15 महिना 40-50 समदु ्र सतहदखे ि ७०० िमटरसम्मको उचाइकाे तराई र नदी िकनार
3 मालभाेग स्थानीय (पञ्जीकरण 15-20 समदु ्र सतहदखे ि १२०० िमटरसम्मको उचाइकाे तराई र नदी िकनार र
मात्र) @)&^ -@)!(_ 14 महिना होचा पहाडी उपत्यकासम्म

!!=* sGbd"n afnL सिफारिस वर्ष पाक्ने समय उत्पादन सिफारिस क्षेत्र
s_ ;v/v08 @)&^ -@)!(_ 130-150 12.91 तराई र भित्री मधशे तथा मध्य पहाड

क्र.स.ं बालीको जात @)&^ -@)!(_ 130-150 20.8 तराई र भित्री मधशे तथा मध्य पहाड
1 सनु ्तले सखरखण्ड १
2 सनु ्तले सखरखण्ड २

;"lrt ln:6af6 x6fOPsf (Denotified) ljleGg afnLsf hftx?sf] ljj/0f
s_ ux'F

qm=;=+ hftsf] gfd pGdf]lrt jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f
! पिटिक –६२ @)@$ -!(^&_
@ लेर्मा रोहो –६४ @)@$ -!(^&_ kxf8 खरै ो तथा पहलंे ो सिन्दुरे रोग बढी लाग्ने सानो दाना साथै उत्पादन कम दिने हुनाले
# कल्याण सोना @)@% -!(^*_ कृ षकहरुले लगाउन छाडिसके को हुनाले ।
$ एस ३३१ @)@* -!(&!_
% एन एल ३० @)#@-!(&%_ kxf8 रातो तथा सानो दाना भएको खरै ो सिन्दुरे साथै पात डढुवा रोग बढी लाग्ने हुनाले कृ षकहरुले
^ एच डि १९८२ @)#@ -!(&%_ यसको खते ी गर्न बन्द गरेकाले ।
& लमु ्बिनी @)#* -!(*!_
* त्रिबेणी @)#(-!(*@_ t/fO{ खरै ो सिन्दुरे तथा पात डढुवा रोग अत्यधिक लाग्ने दाना सानो आकारको भएको र उत्पादन
( बिनायक @)$)-!(*#_ कम हुने हुदँ ा कृ षकहरुले लगाउन छोडेकाले ।
!) सिद्धार्थ @)$)-!(*#_
kxf8 खरै ो तथा पहलें ो सिन्दुरे रोग बढी लाग्ने र दानाको आकार सानो भएका कारण कृ षकहरुले
लगाउन छोडेकाले ।
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&

- 147 -
klZrd t/fO{ खरै ो सिन्दुरे पात डढुवा र कालो पोके रोग बढी लाग्ने भएको कारण कृ षकहरुले यसको
बीउको माग बन्द गरेकाले ।

klZrd t/fO{ खरै ो सिन्दुरे तथा पात डढुवा रोग बढी लाग्नुका साथै दानाको आकार सानो भएकाले
कृ षकहरुले यसको बीउको माग गर्न छाडेकाले ।

t/fO{ पात डढुवा रोग बढी लाग्नुका साथै दानाको आकार सानो भएकाले कृ षकहरुले यसको
बीउको माग नआएकाले ।

t/fO{ ढिलो गरी लगाउँदा बीउ यो जातको दाना सानो (चाउरिने) हुनाले यसको बीउको माग
नआएकोले ।

t/fO{ खरै ो सिन्दुरे तथा पात डढुवा रोग अत्यधिक लाग्ने हुदँ ा उत्पादन कम हुदँ ै गएकाले यसको
बीउको माग बन्द हुनाले ।

t/fO{ खरै ो सिन्दुरे तथा पात डढुवा रोग अत्यधिक लाग्ने र उत्पादन कम हुनाले कृ षकहरुले यसको
बीउको माग बन्द गरेको हुनाले ।

qm=;+= hftsf] gfd pGdf]lrt jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&!! भाष्कर@)$)-!(*#_

- 148 -!@ नेपाल २५१ @)$%-!(**_
dWoklZrd t/fO{ यसको दानाको आकार सानो हुने हुनाले कृ षकहरुले यसको विकल्पमा अन्य ठूला दाना
!# अन्नपरू ्ण २ @)$%-!(**_ भएको जातहरू पाएकाले यस खते ी गर्न छाडेकाले ।

v_ wfg t/fO{ खरै ो सिन्दुरे तथा पात डढुवा रोगको प्रकोप बढी हुने र दानको आकार पनि अन्य जातहरूको
qm=;+ hftsf] gfd तलु नामा सानो हुने हुदँ ा कृ षकहरुले लगाउन छाडेकाले ।
! आई आर ८ kxf8 पहलंे ो सिन्दुरे र खरै ो सिन्दुरे रोगको प्रकोप बढी हुने हुनाले ।

@ आई आर २० pGdfl] rt jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f
# आई आर २२ @)@% -!(^*_
$ आई आर २४ t/fO{ / leqL dwz] विरलै लगाएको पाएको, रोग (ब्लाष्ट, ब्याक्टेरियल लिफ ब्लाइट, ब्राउन
% परवानीपरु १ @)@( -!(&@_ स्पट) सहन नसक्ने, डाँठ गभारो, ब्राउन प्लान्ट होपर लाग्ने गरेको, कम
^ जया @)@( -!(&@_ उत्पादन, कहीबँ ाट माग नआएको, उत्पादन रोकिएकाले ।
& चन्दिना @)#@ -!(&%_ ,, ,,
* दरु ्गा @)#) -!(&#_ t/fO{ / leqL dw]z
( लक्ष्मी @)#) -!(&#_
!) खजरु ा २ @)#% -!(&*_ t/fO{ / leqL dw]z ,, ,,
!! मल्लिका @)#^ -!(&(_
!@ वर्षे २ @)#^ -!(&(_ t/fO{ / leqL dwz] ,, ,,
@)$$-!(*&_
@)#(-!(*@_ t/fO{ / leqL dwz] ,, ,,
@)$$-!(*&_
t/fO{ ,, ,,

t/fO{ ,, ,,

t/fO{ / leqL dw]z ,, ,,

t/fO{ ,, ,,

dWoklZrd t/fO{sf] l;l~rt el" d ,, ,,

t/fO{ ,, ,,

t/fO{ / leqL dwz] ,, ,,

qm=;+ hftsf] gfd pGdfl] rt jif{ l;kmfl/; ePsf] If]q sf/0f
13 २-मन्जुश्री विरलै लगाएको, रोग (ब्लाष्ट, ब्याक्टेरियल लिफ ब्लाइट, ब्राउन स्पट) को
2058 प्रकोप भएको, डाँठको गभारो, ब्राउन प्लान्ट होपर लाग्ने, उत्पादन कम
भइरहके ो र कृ षकले विगत के ही वर्षदखे ि बीउ माग नगरिरहके ो
14 जानकी 2036 ,, ,,
15 कञ्चन 2039 ,, ,,
16 हिमाली 2039 ,, ,,
17 चतै -े ४ 2044 ,, ,,
18 तारा F1 (पञ्जीकरण 2068
विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात नगरिएको
मात्र) 2068
,, ,,
19 सरु ज F1 (पञ्जीकरण 2068
मात्र) ,, ,,
2068
20 पथृ ्वी F1 (पञ्जीकरण ,, ,,
मात्र)
sf/0f
21 बैशाली F1 यो बीउ उत्पादन तथा वितरण प्रचलनमा नरहके ो साथै कृ षक तथा विभिन्न
(पञ्जीकरण मात्र) िनकायहरूबाट उक्त जातको बीउको माग पनि भएको पाइदँ नै र तोरी बाली
अत्यधिक परपरागसचे ित बाली भएकाले धरे ै जातहरूको उत्पादन गर्न
समस्या परिरहके ो छ ।
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&

- 149 -
u_ tf/] L pGdf]lrt jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq]

qm=;+ hftsf] gfd @)#& -!(*)_ ;Dk"0f{ t/fO{
! टाइप ९

s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&3_ rgfpGdfl] rt jif{l;kmfl/; ePsf] Ifq]sf/0f
qm=;+ hftsf] gfd @)#& -!(*)_
- 150 -! त्रिशलु
t/fO{ / leqL dwz] यो जातमा ओइलाउने रोग बढी दखे िएको र उत्पादन समते कम भएकाले कृ षकहरुबाट
ª_ e6df; धनषु जातको तलु नामा यो जातको बीउको माग कम भएको र कृ षकहरुले समते मन
qm=;+ hftsf] gfd नपराएको हुदँ ा यो जात लोप भएको हो ।
! हिल
pGdfl] rt jif{ l;kmfl/; ePsf] If]q sf/0f
r= ds}
qm=;+ जातको नाम @)## -!(&^_ kxf8 यसमा पहलंे ो मोजाइक भाइरस रोग बढी भएको र उत्पादनमा क्रमिक रूपमा ह्रास हुदँ ै
! ककनी पहलें ो गएको हुदँ ा यो जात कृ षकहरुले मन नपराएकाले क्रमिक रूपमा बीउ लोप हुदँ ै गएको हो ।
@ रामपरु १
pGdfl] rt jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f
# मकालु २ @)@# -!(^^_
@)%@ -!((%_ pRr kxf8 -ns] _ Desirable genes of this variety is incorporated on Manakamana 2
and Hill Pool Yellow
@)$^ -!(*(_ It is white grain maize variety, which was released for TIT.
klZrd t/fO{ / dWo Presently, there is virtually no demand for white grained maize in
kxf8 TIT and thus it is preserved in cold store for future uses.

n'Dn] / kflv|af; If]q Two yellow grained maize variety Makalu 2 and Ganesh 2 were
released in 1989 for hills. Nevertheless, Ganesh 2 became popular
h:tf n]s / dWo kxf8 in the maize millete cropping system as compare to Makalu 2.

qm=;+ जातको नाम pGdf]lrt jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f
$ जानकी @)#% -!(&*_
% सर्लाही सते ो t/fO{ These two varieties were also white grain variety which were
@)#@ -!(&%_ released in late 70s since past few years, the market demand for
ka" L{ t/fO{ / leqL dw]z white grained in TIT is very limited. Therefore, the highly

desirable traits of these varieties were incorporated in
Manakamana 1 and Manakamana 3 which is highly popular
among farmers.
^ हटे ौंडा कम्पोजिट dWo kxf8, leqL dw]z, Farmers got better option and choice through Rampur composite,
@)@( -!(&@_ Manakamana 1 and Rampur 2 in place of Hetauda Composite for

a+;] L tyf 6f/ better yield and other desirable characters (Plant and Ear Height,

& रामपरु पहलंे ो @)@@ -!(^%_ t/fO{ / leqL dwz] Lodging Resistant, Disease Resistance etc.)
* बिग बोस @)^( -@)!@_ This variety was downy mildew disease susceptible and thus
Gff/fo0fL gbL k"js{ f replaced by Rampur composite which is DM tolerant/resistant.
leqL dw]z tyf t/fO{ This variety was released as a hybrid in Nepal, but hybrid as OP
seeds were found in the market that misled seed uses.
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&

- 151 -
( ३० पी ३०, @)^& -@)!!_ dWodf~rn If]qsf] dWo The producer company stop to produce this variety so Nepalese
F1(पञ्जीकरण मात्र) kxf8 — jif]{ df;} d dealer of this variety request to denotify

!) ३० बि ११, F1 @)^& -@)!!_ t/fO{ — lxpFb] df};d
(पञ्जीकरण मात्र) dWodf~rn If]qsf] dWo The producer company stop to produce this variety so Nepalese
kxf8— jif{] df};dt/fO{ dealer of this variety request to denotify

!! पायोनियर—३७८५,F1 @)^( -@)!@_ — lxpbF ] df};d
(पञ्जीकरण मात्र) gf/fo0fL glb k"j{sf The producer company stop to produce this variety so Nepalese
leqL dWf]z tyf t/fO dealer of this variety request to denotify

qm=;+ जातको नाम pGdf]lrt jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f

!@ सपु र एम ९०० -F1 2067 विगतका लगातार ३ वरभ्ष न्दा बढी अवधिसम्ममा आयात नगरिएको
(पञ्जीकरण मात्र) s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&
2067 ,,
!# डिके सी-७०७४ F1- 152 - 2068 ,,
(पञ्जीकरण मात्र)

!$ टि सि एस-९६९6F1-
(पञ्जीकरण मात्र)

5_ df; hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] If]q sf/0f
कालु पहले ँ ो छिरबिरे रोगको सकं ्रमण धरे े भएको, कृ षकले यो जात
qm=;+ 2046 kxf8 लगाउन छाडिसके को, यो जातको विकल्पमा नयाँ दईु वटा
जातहरू (रामपरु मास र खजरु ा मास-१) भर्खरै सिफारिस भएको.
!

h_ sfpnL l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] If]q sf/0f

qm=;+ hftsf] gfd 2066 विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी
१ ह्वाइटईजल्याण्ड F1 (पञ्जीकरण मात्र) अवधिसम्ममा आयात नगरिएको
2066
२ कासमिरे F1(पञ्जीकरण मात्र) 2066 ,,
३ स्नो क्वीन F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2066
४ स्नो मार्च F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2067 ,,
५ दवे ि १ F1 (पञ्जीकरण मात्र)
,,

,,

qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] If]q sf/0f
६ मनास्लु F1 (पञ्जीकरण मात्र)
७ ८०४ F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2067 ,,
८ ह्वाइट स्नो F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2067 ,,
९ मघे ा F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2069 ,,
2070 ,,
१० अल द राउण्ड F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2070 ,,

em_ d"nf l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f

qm=;+ hftsf] gfd 2066
१ एनी सिजन OP (पञ्जीकरण मात्र)
2067
२ लङ् ह्वाइट मिनोङ F1(पञ्जीकरण मात्र) 2067
३ सिन्जिन F1 (पञ्जीकरण मात्र)

`_ Kofh

qm=;+ hftsf] gfd
१ कास F1 (पञ्जीकरण मात्र)
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&

- 153 -
विगतका लगातार ३ वर्ष भन्दा बढी अवधि सम्ममा आयात
नगरिएको

,,

,,

l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f

2066 विगतका लगातार ३ वर्ष भन्दा बढी अवधि सम्ममा आयात
नगरिएको

6_ uf]ne8]+ f s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&l;kmfl/; ePsf] Ifq]

qm=;+ hftsf] gfd- 154 -
१ यरू ेका F1 (पञ्जीकरण मात्र) l;kmfl/; jif{ sf/0f
विगतका लगातार ३ वर्ष भन्दा बढी अवधि सम्ममा आयात
२ साभरे ा F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2066 नगरिएको
३ जिको F1 (पञ्जीकरण मात्र)
४ माधरु ी F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2066 ,,
५ जमनु ा F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2066 ,,
६ वपेल F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2067 ,,
७ जिना OP (पञ्जीकरण मात्र) 2067 ,,
२०६७ ,,
2069 ,,

7= ufhF / l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f

qm=;+ hftsf] gfd २०७० विगतका लगातार ३ वर्ष भन्दा बढी अवधि सम्ममा आयात नगरिएको
१ मस्काडे (पञ्जीकरण मात्र)

8_ aGbf

qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] If]q sf/0f

१ सपु रकोरोनेट F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2066 विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात नगरिएको
२ ग्रिन च्यालेन्जर F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2066
३ एन वार्इ सि आर F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2067 ,,
,,

qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f

४ सि जे एन-१२ F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2069 ,,
५ एशिया क्रस F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2069 ,,

0f_ v;' fg{ L

qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f
१ सदु ्र F1 (पञ्जीकरण मात्र)
२ नैना F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2069 विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात नगरिएको
2070
,,

t_ e06f
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&
qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f
- 155 -१ अन्ना ८०६ F1 (पञ्जीकरण मात्र)
2066 विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात नगरिएको

y_ l3/fn+} f

qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f

१ निशा ७७७ F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2070 विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात नगरिएको

b=sfFqmf]

qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] If]q sf/0f
१ मलिका ९९९ F1 (पञ्जीकरण मात्र)
2066 विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात
नगरिएको

qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f
२ मनिषा F1 (पञ्जीकरण मात्र) s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&
३ सालिनी F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2066 ,,
४ रमिता F1 (पञ्जीकरण मात्र)- 156 - 2066 ,,
५ पार्वती ४७८ F1(पञ्जीकरण मात्र) 2066 ,,
६ नेपा टुसी ००५ F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2066 ,,
७ हिमालय F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2066 ,,
८ हिरो F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2067 ,,
९ जवु ोराज ४११ F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2067 ,,
2067 ,,
१० कासिन्दा F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2067 ,,

w=ltt] s/]nf l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] If]q sf/0f

qm=;+ hftsf] gfd 2066 विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात नगरिएको
2066
१ शिव F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2066 ,,
२ सते ी ४४४ F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2066 ,,
३ गंगा F1 (पञ्जीकरण मात्र) ,,
४ एन एस ४५३ F1 (पञ्जीकरण मात्र)

qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] If]q sf/0f

५ एन एस ४३१ F1 (पञ्जीकरण मात्र) 2066 ,,
६ एन एस ४३३ F1(पञ्जीकरण मात्र) 2066 ,,

g_ a|f] sfpnL

qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f

१ ग्रीन डोम ११५ F1 2066 विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात नगरिएको
(पञ्जीकरण मात्र) 2066
2066
२ ग्रीन डोम ८० F1 ,,
(पञ्जीकरण मात्र) ,,
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&
३ ग्रिन पारासोल F1
- 157 - (पञ्जीकरण मात्र)

k_ nfs} f

qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f

१ धारा F1 (पञ्जीकरण 2070 विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात नगरिएको
मात्र)

km_ lrlr08f l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] If]q sf/0f

qm=;+ hftsf] gfd 2066 विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात नगरिएको
१ हरियाली F1 (पञ्जीकरण मात्र)

a_ kf;n{ ]
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&

- 158 -
qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; jif{ l;kmfl/; ePsf] Ifq] sf/0f
१ सोइ सिम OP (पञ्जीकरण मात्र) विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात
2066 नगरिएको
२ सलेरी उताह टल ग्रीन OP 2066
(पञ्जीकरण मात्र) ,,
l;kmfl/; jif{
e_ kf6] l3/f+n} f
2066
qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; ePsf] If]q sf/0f
l;kmfl/; jif{ विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात
१ भिसटे सि सि १६५ F1 (पञ्जीकरण नगरिएको
मात्र) 2067

d_ kfsrf]o l;kmfl/; jif{

qm=;+ hftsf] gfd 2066 l;kmfl/; ePsf] If]q sf/0f
2067 विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात
१ क्यान्टोङ् ह्वाइट OP नगरिएको
(पञ्जीकरण मात्र)

o_ rfOlgh aGbf

qm=;+ hftsf] gfd l;kmfl/; ePsf] If]q sf/0f
विगतका लगातार ३ वर्षभन्दा बढी अवधिसम्ममा आयात
१ विन्टर भिजिटर F1 नगरिएको
(पञ्जीकरण मात्र)
,,
२ एन ७ F1 (पञ्जीकरण मात्र)

s[lif tyf kz'kG5L 8fo/L @)&&

११.९ गुणस्तरीय बीउका विशेषताहरू एवं नेपालमा बीउको गुणस्तर कायम गर्ने तरिका
गुणस्तरयुक्त बीउबिजन भनेको के हो ?
गणु स्तरयकु ्त बीउ भन्नाले कु नै पनि बाली/जातको बीउको वंशानगु त जातीय शदु ्घता, भौतिक शदु ्घता, उपयकु ्त
चिस्यान, राम्रो उमारशक्ति, रोग कीरा मकु ्त स्वस्थ, समान आकार प्रकार, चमकपन (चित्र १) आदि गणु हरू तोकिएको
मापदण्दअनसु ार कायम भएको हुनपु र्दछ । बीउको उत्पादन, सकं लन, प्रशोधन, भण्डारण, प्याके जिङ र बिक्री वितरण
एवं ढुवानीको क्रममा बीउको गणु स्तर निरीक्षण तथा नियन्त्रणमा विशषे ध्यान परु ्याउन सकिएन भने त्यस्ता गणु हरूमा
ह्रास हुन जान्छ । अतः गणु स्तरयकु ्त बीउ उपलब्ध गराउन बीउ उत्पादक, आयातकर्ता, विक्रे ता र बीउ बिजन गणु स्तर
नियन्त्रण गर्ने निकायको अहम् भमू िका रहन्छ ।

ef}lts z'4tf hftLo pdf/zlQm

;dfgtf lr:ofg
/

rdskg

hLljtkg

:jf:Yo cfh] ; !))) bfgfsf]
tf}n

चित्र १. गुणस्तरीय बीउका विशेषताहरू (Seed quality attributes)

नेपालमा बीउको गुणस्तर कायम गर्ने तरिका
नेपालमा बीउबिजन ऐन, २०४५ (पहिलो संशोधन, २०६४) अनसु ार गणु स्तरीय बीउको उत्पादन तथा
बिक्री वितरणलाई नियमित एवं व्यवस्थित गर्न २ वटा प्रणालीहरु (बीउ प्रमाणीकरण र यथार्थ सङ् के तपत्र लगाउने )
अवलम्बन गरिएको छ । निम्न दईु तरिकाबाट उपलब्ध हुने बीउबिजनहरुलाई आधिकारिक गणु स्तरयकु ्त बीउ मान्न
सकिन्छ । बीउबिजन गणु स्तर नियन्त्रण के न्द्र र सातवटै प्रदशे मा क्षेत्रीय बीउबिजन प्रयोगशालाहरुले बीउ बाली खते
निरीक्षण, बीउ परीक्षण तथा बीउ प्रमाणीकरण र गणु स्तर नियन्त्रण कार्यमा सहयोग गर्ैद आइरहके ा छन् ।

१. बीउ प्रमाणीकरण (Seed Certification)
बीउ प्रमाणीकरण भनेको कु नै सिफारिस जातको बीउ उत्पादन तथा त्यस उप्रान्तका क्रियाकलापमा आवश्यक
रोहवरी र निगरानी राख्दै बीउको गणु स्तरीयताको ग्यारेन्टी गर्नका लागि अपनाइने एक कार्य प्रणाली हो । यसमा बीउ

- 159 -

s[lif tyf kz'kG5L 8fo/L @)&&

गणु नियन्त्रण निकायले स्रोत बीउ, बीउ बाली, खलिहान, प्रशोधन के न्द्र, भण्डारण आदिको निरीक्षण गरी तयारी
बीउको नमनु ा परीक्षण गर्दछ र तोकिएको गणु स्तरको हदभित्र रहके ो बीउ लटमा प्रमाणपत्र जारी गर्नुका साथै बीउ
बोरामा निसानासहितको सङ् के तपत्र राखी सिलबन्दी गर्दछ । बीउ प्रमाणीकरण गर्ने कार्य बीउबिजन ऐनअनसु ार
स्वैच्छिक (Voluntary) छ । यस पद्धतिमा स्रोत बीउदखे ि लिएर उत्पादन पक्ष र बीउ थैलाबन्दीसम्म बीउ विशषे ज्ञको
निगरानीमा गरिन्छ । यस पद्धतिमा व्यवस्थित तरिकाबाट विभिन्न तहमा अनगु मन एवं परीक्षण गरी गराई खते मा बीउ
बालीको न्यूनतम स्तर र बीउबिजनको न्यूनतम स्तर भन्दा माथि रहके ो बीउलाई गणु स्तर अङ् कित प्रमाणीकरणको
ट्याग (सकं े त पत्र) लगाई बीउको ग्यारेन्टी दिइन्छ । यस पद्धतिमा तीन वर्गहरुको बीउलाई (मलू , प्रमाणित प्रथम,
प्रमाणित द्वितीय) मात्र बीउ प्रमाणीकरण निकायबाट प्रमाणित गराइन्छ भने स्राेत बीउ (प्रजनन बीउ) लाई
प्रजननकर्ताबाट नै प्रमाणित गर्ेन व्यवस्था रहके ो छ ।

२. यथार्थ सङ् के तपत्र (Truthful Labeling)

यो पद्धति अनिवार्य (Compulsory) छ । यस प्रक्रियामा बीउ प्रमाणीकरणमा जस्तै हरेक पक्षमा बीउ प्रमाणीकरण
निकायका बीउ विशषे ज्ञहरुले प्राविधिक निरीक्षण गरिदनै । यस पद्धतिमा बीउ उत्पादक वा बीउ विक्रे ताले बीउको
गणु नियन्त्रणको हरेक पक्षमा आफ्नै बन्दोबस्तबाट गरेको हुन्छ । यस किसिमबाट उत्पादन गरिएको बीउ बिक्री गर्दा
उक्त बीउको थैलोमा सो बीउको गणु स्तर अनसु ार अङ् कित गरेको यथार्थ सङ् के तपत्र लगाएको हुनपु र्छ । बीउको
उमारशक्ति र भौतिक शदु ्धता बीउ गणु नियन्त्रण निकायले बीउ नमनु ा झिके र लिई जाँच गर्दछ र राष्ट्रिय बीउबिजन
समितिले तोके को हदभन्दा माथिको गणु स्तरिय बीउलाई यथार्थ सङ् के तपत्र लगाएर बिक्री वितरण गर्न सकिन्छ ।
यथार्थ सङ् के तपत्र पहलंे ो रङको कागजमा कालो अक्षरले लेखके ो हुनपु र्दछ । साथै यस किसिमको बीउको गणु स्तर
सम्बन्धी जिम्मेवारी बीउ विक्रे ता वा बीउ उत्पादक नै हुन्छ । बीउको गणु नियन्त्रकले यस्ता सङ् के तपत्र लगाएर बिक्री
भइराखके ा बीउको नमनु ा लिई परीक्षण गरी राखके ो हुन्छ । यस्ता बीउमा न्युनतम स्तरभन्दा कम गणु को बीउ बिक्री
भई राखके ो खण्डमा बीउबिजन ऐनमा तोकिएबमोजिम रोक्का गरी सजाय हुन सक्छ । यथार्थ सङ् के तपत्रमा तपसिल
अनसु ारको विवरण भरी बीउको थैलो अनसु ारको साइजमा प्याकिङ गर्दा स्पष्ट दखे िने गरी थैलाभित्र हालेर मात्र
बीउको बिक्री वितरण गर्नुपर्दछ । यथार्थ सङ् के तपत्रको लम्बाई १३. ५ स.े मि., र चौडाई ८.५ स.े मि.को हुनपु र्छ ।

सङ् के तपत्रमा हुनुपर्ने विवरणहरु २. परीक्षण मिति
४. बालीको जात
१. उत्पादन वर्ष ६. शदु ्धता प्रतिशत (न्यूनतम)
३. बालीको नाम ८. लोगो
५ उमारशक्ति प्रतिशत (न्यूनतम)
७. बीउको तौल
९. सिफारिस क्षेत्र

स्रोतः बीउबिजन गणु स्तर नियन्त्रण के न्द्र, हरिहरभवन २०७६ ।

- 160 -

s[lif tyf kz'kG5L 8fo/L @)&&

!@= df6f]

१२.१ बिरुवाको एकीकृ त खाद्यतत्त्व व्यवस्थापनको अवधारणा
बिरुवालाई आवश्यक पर्ने सबै खाद्यतत्त्वहरू आवश्यकता अनरु ूप, न्यायोचित रूपमा उपलब्ध गराउन, रासायनिक
मलसहित प्राङ् गारिक मलहरूको सबै सम्भाव्य स्रोतहरूलाई अधिकतम उपभोगमा ल्याई बाली व्यवस्थापन, माटो
व्यवस्थापन र खाद्यतत्त्व व्यवस्थापनलाई टेवा दिदँ ै वातावरणमा न्यून असर पार्ैद माटोको दिगो उर्वराशक्ति व्यवस्थापन
गर्ैद जाने प्रकृ यालाई एकीकृ त खाद्यतत्त्व व्यवस्थापन भनिन्छ । यो पद्धति खासगरी मलू ्यांकन, निर्णय र कार्ायन्वयनमा
आधारित हुन्छ । यो माटोको उर्वराशक्तिको दीरक्घ ालीन व्यवस्थापन गर्ने भरपर्दो उपाय हो । साथै माटो, मल, पानी र
बालीको उचित व्यवस्थापनद्वारा जमिनबाट बढी तथा दिगो उत्पादन लिन सकिन्छ । कृ षकहरूमा पनि आफ्नो
खते बारीका लागि आफै ले परीक्षण गरी सो को मलू ्याङ् कनद्वारा निर्णय लिने क्षमतामा वदृ ्धि गराउँछ । यसले स्थानीय
तथा बाह्य स्रोतहरूको प्रभावकारी उपयोगद्वारा उत्पादन बढाउनकु ा साथै माटोको दिगोपनामा जोड दिदँ ै वातावरणको
सधु ार गर्ेन मात्र नभई खाद्यतत्त्वहरूको सदपु योग तथा तिनको प्रभावकारिता बढाउन पनि मद्दत गर्दछ ।

एकीकृ त खाद्यतत्त्व व्यवस्थापनको अाधार

माटोको अवस्था १. माटोको बनु ोट तथा बनोट
२. माटोको पि.एच.
निर्णायक अवस्थाहरू ३. प्राङ् गारिक पदार्थ चहु ावट
• बजारको पहुचँ ४. भकू ्षय
• कामदारको उपलव्धता ५. खाद्यतत्त्वको उपलव्धता
• सामाजिक स्थिति ६. सकू ्ष्म जीवाणकु ो उपस्थिति
• प्राकृ तिक स्रोत
• परम्परागत ज्ञान र सीप एकीकृ त माटो व्यवस्थापन
खाद्यतत्त्व
खाद्यतत्त्व
व्यवस्थापन • भ–ू क्षय घटाउने
• गोठेमल/कम्पोष्ट मल • पि.एच. सन्तुलन गर्ेन
• हरियोमल • प्राङ् गारिक पदार्थको सन्तुलन
• प्राङ् गारिक पदार्थ /बालीका • चहु ावट घटाउने
अवशषे व्यवस्थापन • खाद्यतत्त्वको उपलव्धता
• जवै िक स्थिरीकरण बालीव्यवस्थापन बढाउने
• रासायनिक मल
• घरायसी फोहर • बाली चक्र • खनजोत व्यवस्थापन
• लक्षित उत्पादनको अनमु ान
• बालीले लिने खाद्यतत्त्वको
अनमु ान
• उपयकु ्त जातको छनौट
• अन्तरबाली प्रणाली
• रोप्ने समय र तरिका
• चिस्यानको व्यवस्था
• झारपात, रोगकीराको
व्यवस्थापन

- 161 -

s[lif tyf kz'kG5L 8fo/L @)&&

१२.२ रासायनिक मलखादहरू

मलको नाम पोषकतत्त्वहरू (प्रतिशतमा) सल्फर
नाइट्रोजन फस्फोरस पोटास जिंक –
यरू िया $^
एमोनियम सल्फे ट @! ––– @)–@%
कम्प्लेसल @) –
कम्प्लिट !( ––– –
डि.ए.पि. !* –
सिगं ल सपु र फस्फे ट – @) – – –
डबल सपु र फस्फे ट – –
ट्रिपल सफु र फस्फे ट – !( !) – –
म्युरेट अफ पोटास – –
जिकं सल्फे ट – $^ – – –

!^ – –

#@ – –

$* – –

– ^) –

– – @@–#%

आवश्यक क्षेत्रफलका लागि मलको मात्रा निकाल्न यो सतू ्र प्रयोग गर्न सकिन्छः
म लको मात्रा (के .जी.) = ––म–ल––म–ा––भ१–ए०–क–०–ो×–ख–क–ाद–×्य–त–खत्–त्–वक––ो–प्–रत–ि–श––त–म––ात–्र–ा –––

क) मल प्रयोग गर्ने क्षेत्रफल (हके ्टरमा)
ख) प्रति हके ्टर सिफारिस मलको मात्रा

विभिन्न बालीनालीका लागि सिफारिस मलखाद मात्रा

बाली प्राङ् गारिक नाइट्रोजन फोस्फोरस पोटास आवश्यक रासायनिक मल
मल मे.टन/हे. कि.ग्रा./हे. कि.ग्रा./हे. कि.ग्रा./हे. कि.ग्रा/हे.
अदवु ा
सरु ्ती @$ #) #) ^) युरिया डि.ए.पि. म्यू.अ.पो
मास, मसरु ो, मङु !) #% @# ^)
बोडी, रहर $–^ @) @) @) 39.7 65.22 100.0
चना $–^ @) $) #)
के राउ $–^ @) $) @) 56.52 50.0 100.0
भटमास $–^ !% $) !)
किम्बु $–^ !) $) #) 26.47 43.48 33.33
तराईःसिञ्चित – #)) !$) !*)
असिञ्चित – !%) &) () 9.45 86.96 50.0
पहाडः सिञ्चित – @)) *) !@)
असिञ्चित – !)) $) ^) 9.45 86.96 33.33

86.96 16.67

86.96 50.0

533.1 304.3 300.0
266.5 152.2 150.0
366.7 173.9 200.0
183.4 86.96 100.0

- 162 -

s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&

नोटः खते बारीमा प्रयोग गरिने गोठमल/कम्पोष्ठ मललाई खते बारीमा लामो समय घाम पानीमा नराखी मल माटामे ा
मिलाउनपु र्छ वा तरु ुन्तै खनजोत गर्न सम्भव नभएमा थपु ्रो बनाई स्याउलाले छोपी घामपानीबाट जोगाई पोषकतत्त्व
नष्ट हुनबाट बचाउनपु र्दछ ।

यरु िया मल बलौटे माटोमा सिफारिस मात्राको २५ प्रतिशत र अन्य माटामे ा ५० प्रतिशत जमिनको तयारीका समयमा
र बाँकी यरु ियाको मात्रा २-३ पटक गरी टप ड्रेसिङ गर्न सिफारिस गरिन्छ र फस्फोरस र पोटासयकु ्त मलको सम्पूर्ण
सिफारिस मात्रा जमिनको तयारिको समयमा प्रयोग गर्नुपर्दछ ।

स्राेतः sG] b|Lo sl[ if ko| fu] zfnf, हरिहरभवन, @)&^ ।

kmnkm" nsf lglDt dnvfb l;kmfl/; dfqf -kl| t af6] _

बोटको उमेर प्राङ् गारिक नाइट्रोजन फस्फोरस पोटास आवश्यक रासायनिक मल
वर्षमा मल कि.ग्रा. ग्राम ग्राम ग्राम ग्राम/बोट

१ @% –– – युरिया डि.ए.पि. म्यु.अ.पो
२ #) !)) %) @) –– –
३ $) !@% &% #)
४ %) !%) !)) $) 179.58 108.70 33.33
५ ^) @)) !%) %) 215.03 163.04 50.00
६ ^)–!)) #)) @)) &% 250.47 217.39 66.67
७ ^)–!)) $)) @)) !)) 321.36 326.09 83.33
८ र सो ^)–!)) %)) @)) !)) 500.95 434.78 125.00
भन्दामाथि 718.34 434.78 166.67
935.73 434.78 166.67

१२.३ विभिन्न पि.एच. तथा बुनोट (Texture) भएको माटोमा कृ षि चूनको प्रयोग

माटोको कृ षि चूनको सिफारिस मात्रा (के .जी./रोपनी)
पि.एच‍. पहाड तराई
मान बलौटे दोमट दोमट चिम्टाइलो दोमट बलौटे दोमट दोमट चिम्टाइलो दोमट

6.4 15 20 24 8 14 22

6.3 29 40 48 15 24 44

6.2 43 60 72 23 34 64
6.1 58 78 98 30 44 86
6.0 71 92 120 38 52 106

5.9 85 110 146 45 62 128
5.8 97 128 166 52 72 146
5.7 108 142 188 58 82 166

- 163 -

s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&

माटोको कृ षि चूनको सिफारिस मात्रा (के .जी./रोपनी)
पि.एच‍. पहाड तराई
मान बलौटे दोमट दोमट चिम्टाइलो दोमट बलौटे दोमट दोमट चिम्टाइलो दोमट

5.6 119 158 208 64 90 184
5.5 130
5.4 140 170 230 70 100 200
5.3 150
5.2 160 188 252 76 110 220
5.1 169
5.0 176 204 274 81 118 238
4.9 184
4.8 191 218 294 86 126 254
4.7 199
4.6 205 228 314 91 136 270
4.5 210
240 334 96 142 286

252 354 101 150 302

262 374 106 158 316

272 390 111 166 330

280 406 115 174 340

290 420 120 180 350

– कृ षि चनू बाली लगाउनभु न्दा दईु /तीन हप्ता पहिले नै माटोमा प्रशस्त चिस्यानको प्रबन्ध गरी मिलाउनपु र्दछ ।
– रासायनिक मल र कृ षि चनू को प्रयोग एकै साथ नगरी फरक पारी मात्र प्रयोग गर्नुपर्दछ ।
– धरे ै अम्लीय अथवा pH कम भएको माटोमा कृ षि चनू को प्रयोग गर्दा सिफारिस मात्रालाई दईु पटक गरी प्रयोग

गर्दा लाभदायक हुन्छ ।
– कृ षि चनू माटो परीक्षण गरि सके पछि मात्र प्रयोग गर्नुपर्दछ ।

कृ षि चनू पाइने स्थान र सम्पर्क टेलिफोनः
दिग्विजय प्रोडक्स प्रा.ली. हटे ौडँ ा, फोन ०५७–५२७२२५, ९८५५०६८५१०
दउे राली उर्वरा कृ षि चनू तथा शक्ति ग्रिट उद्योग छत्देर उे राली धादिङ, घनेन्द्र कार्की ९८१५३०८०६७,

९७४२१११२७०

१२.४ माटो तथा रासायनिक मल विश्ेलषण गर्दा प्रति नमुना लाग्ने शुल्क
माटोको नमुना विश्लेषणः रासायनिक मल विश्ेलषणः प्राङ् गारिक मल विश्लेषणः
माटोको पि.एच. रु १०।- कु ल नाईट्रोजन रु ३००।- पि.एच. रु १२।-
नाइट्रोजन रु ८०।- नाईट्रेट नाइट्रोजन रु ३००।- कु ल नाइट्रोजन रु ४५०।-
फस्फोरस रु १००।- एमोनिकल नाइट्रोजन रु १५०।- कु ल फस्फोरस रु ५००।-
पोटास रु ८०।- कु ल फस्फोरस रु ३००।- पोटास रु ४००।-
प्राङ् गारिक पदार्थ रु १००।- फ्याक्सनल फस्फोरस पानीमा चिस्यान रु २०।-
घलु नशील रु १२००।-

- 164 -

s[lif tyf kz'kG5L 8fo/L @)&&

माटोको नमुना विश्लेषणः रासायनिक मल विश्ेलषणः प्राङ् गारिक मल विश्ेलषणः
बोरन रु ४००।- पोटास STTB रु २५२।- प्राङ् गारिक कार्बन रु १२०।-
जिकं रु २५०।- पोटास फ्लेम फोटोमिटर रु४००।-
आइरन रु २५०।-
कपर रु २५०।-
म्यागनीज रु २५०।-
मोलिब्डेनम रु ४००।-
माटोको टेक्सचर रु ३०।-

मुख्य मुख्य बालीहरु र उपयुक्त माटोको पि.एच.

खाद्यान्न बाली उपयुक्त पि.एच. तरकारी बाली उपयुक्त पि.एच. फलफू ल बाली उपयुक्त पि.एच.
धान आलु आपँ
5.0-6.5 4.5-7.5 5.5-7.0

मकै 5.5-7.5 कु रिलो 5.5-7.0 के रा 6.0-7.5

गहुँ 5.5-7.5 काँक्रो 6.0-7.5 सनु ्तला 5.5-6.5

कोदो 5.5-6.5 बन्दा 6.5-7.5 स्याउ 6.0-8.0

जौ 6.5-8.0 प्याज 6.5-7.5 किवीफल 5.0-6.5

फापर 5.5-7.0 मलु ा 6.0-7.4
काउली
6.5-7.5

पालङु ् गो 6.0-7.5

गोलभडें ा 5.5-7.0

स्राेतः sG] b|Lo sl[ if k|of]uzfnf, हरिहरभवन @)&^।

विभिन्न बालीनालीका लागि सिफारिस मलखाद मात्रा आवश्यक रासायनिक मल
कि.ग्रा/हे.
बाली प्राङ् गारिक नाइट्रोजन फोस्फोरस पोटास
मल मे.टन/हे. कि.ग्रा./हे. कि.ग्रा./हे. कि.ग्रा./हे. युरिया डि.ए.पि. म्यु.अ.पो

धानः सिञ्चित ^ !@) $) $) 226.84 86.96 66.67
वर्णशकं र धान !) !%) %)
गहुःँ सिञ्चित ^ !@) %) $) 283.55 108.70 66.67
(तराई) ^ ^) #)
असिञ्चित (तराई) %) 218.34 108.7 83.33
गहुःसिञ्चित ^ !)) $) #) 104.92 65.22 50.0
(पहाड) ^ ^) #)
असिञ्चित (पहाड) $) 183.37 86.96 66.67
मकै ^ !@) ^) #) 104.95 65.22 50.0
वर्णसङ् कर मकै !) !%) ^)
$) 209.83 130.44 66.67
$) 275.05 130.5 66.67

- 165 -

s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&

बाली प्राङ् गारिक नाइट्रोजन फोस्फोरस पोटास आवश्यक रासायनिक मल
मल मे.टन/हे. कि.ग्रा./हे. कि.ग्रा./हे. कि.ग्रा./हे. कि.ग्रा/हे.

जौ, ^ ^) #) #) युरिया डि.ए.पि. म्यु.अ.पो
फापर ^ #) #) @)
@) @) 104.9 65.2 50.00
@) @) 39.7 65.2 33.33
^) $)
कोदो ^ %) ^) $) 91.68 43.48 33.33
लट्टे ^ $) #) ^) 70.0 43.5 33.33
@) $)
उखु मखु ्य बाली !) !%) !)) ^) 275.1 130.5 66.7
$) @)
उखु खटु ्टी बाली !) @)) $) @) 383.8 130.5 66.7
$) @)
सादा जटु काे ^ ^) #) @) 104.9 65.2 100
तोसा जटु ^) @) 69.9 43.5 66.7
^ $)

आलु @) !)) 132.3 217.4 100

तोरी, ^ ^) 96.4 86.9 33.3
रायो ^ *) 139.9 86.9 33.3

सरू ्यमखु ी ^ ^) 96.4 86.9 33.3

तील/ झसु ते िल ^ $) 61.44 65.22 33.3

बदाम ^ $) 9.5 86.9 33.3

स्राते ः df6f] lj1fg dxfzfvf, खुमलटार @)&^ ।

/f;folgs dn -lgoGq0f_ cfb]z, @)%% sf] bkmf % -!_ cg;' f/sf] :k]l;lkmsz] gdf ePsf b]xfosf
%@ j6f /f;folgs dnx? dfq gk] fndf k}7f/L ug{ ;lsg]5 . g]kfndf /f;folgs dn k}7f/L ug{
rfxg] ;+:yfn] s[lif tyf kzk' G5L ljsf; dGqfnodf btf{ x'g' kb5{ .

क्र. स.ं मलको नाम क्र. स.ं मलको नाम

Ammonium Molybdate Triple Super Phosphate (T.S.P) 16%
1 (NH4)6M07O24H2O 27 P2O5
Ammonium Phosphate Sulphate Urea (46-0-0)
2 (20-20-0) 28

Ammonium Phosphate Sulphate 29 Urea (46-0-0) Granular
3 Nitrate (20-20-0)

4 Ammonium Sulphate (21-0-0) 30 Urea Ammonium Phosphate (28-28-0)

Borax (Spdium Tetraborate) Zinc Heptahydrate (ZnSO4.7H2O)
5 (aNppal2iBca4Otio7.n10H2O) for soil 31

Calcium Ammonium Nitrate (25-0- Zinc Sulphate Mono-Hydrate
6 0) 32 (ZnSO4H2O)

- 166 -

s[lif tyf kz'kG5L 8fo/L @)&&

क्र. सं. मलको नाम क्र. स.ं मलको नाम

Calcium Ammonium Nitrate (26-0- Boronated Single Super Phosphate
7 0) 33 (S.S.P) 16% P2O5 Granulated
8 Chelated Iron as Fe-EDTA 34 Calcium Nitrate

Chelated Zinc as Zn-EDTA DAP Fortified with Boron
9 35 (18:46:0:0.3)

10 Copper Sulphate (CuSO4.5H2O) 36 DAP fortified with Zinc(18:46:0:0.5)
11 Diammonium Phosphate (16-44-0) 37 Magnesium sulphate

Diammonium Phosphate (18-46-0) Mono-Potassium Phosphate (0:52:34)
12 38 (100% Water soluble)

13 Ferrous Sulphate (FeSO4.7H2O) 39 Neem Coated Urea (46-0-0)
Manganese Sulphate Nitrophoshate with Potash Fortified
14 40 with Boron (15:15:15:0.2B)

Mono Ammonium Phosphate 41 NPK 15-15-15
15 (11:52:0)

Mono Ammonium Phosphate
16 (12:61:0) 42 NPK 19-19-19 (100% Water soluble)

N.P.K. (10-26-26) Potassium Nitrate (13:0:45) (100%
17 43 Water soluble)

18 N.P.K. (12-32-16) 44 Rock Phosphate Powdered

19 N.P.K. (20-20-10) 45 Rock Phosphate mixed

20 Nitro Phosphate (20-20-0) 46 SSP fortified with Zinc

Potassium Chloride (Muriate of
21 Potash) (0-0-60) 47 Sulphur (90% Granular)

Potassium Chloride (Muriate of 48 Urea Briquets (46:0:0)
22 Potash) (Granular) (0-0-60)

23 Potassium Sulphate (0-0-50) 49 Zincated Urea

Single Super Phosphate (S.S.P.) गहुँ मल बेसल NPK mixed fertilizer
24 16% P2O5 Granulated 50 Fortified with Boron(10:20:10:0.2)
Single Super Phosphate (S.S.P.) धान मल बेसल NPK mixed fertilizer
25 16% P2O5 Powdered 51 Fortified with Zinc (20:20:20:1.0)
Solubor
26 f(oNraf2oBl4iOar7.s5pHra2yO+Na2B10O16.10H2O) मकै मल बेसल NPK mixed fertilizer
52 Fortified with Boron (10:20:20:0.3)

- 167 -

s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&

रासायनिक मलमा अनदु ान
साना तथा सीमान्त कृ षकहरुलाई अनदु ानमा उपलब्ध गराउने रासायनिक मल (यरु िया, डिएपी र पोटास) कृ षि
सामाग्री कम्पनी लिमिटेड र साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेशन लिमिटेड मार्फ त आयात गरी उक्त कम्पनी/कर्पोरेशनका डिलर
सहकारीहरुबाट मलखाद आपरू ्ति तथा वितरण व्यवस्थापन समितिको निर्णयानसु ार उपलब्ध गराउने प्रावधान रहके ो
छ । उक्त कम्पनी/कर्पोरेशनका शाखाहरुमा रासायनिक मलको अनदु ानित बिक्री मलू ्य तपसिल अनसु ार कायम रहके ो
छ।
तपसिल
श्री कृ षि सामाग्री कम्पनी लिमिटेड/ साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेशन लिमिटेडका शाखा कार्यालयहरूमा
अनुदानित रासायनिक मलको मूल्य तालिका
यरु िया मलू ्य डि.ए.पि मलू ्य पोटास मलू ्य
प्रति बोरा
सि.नं. कार्यालयहरू प्रति बोरा रु. प्रति के जी रु. (५० प्रति के जी प्रति बोरा रु. प्रति के जी
(५० के जी) रु. के जी) रु. (५० के जी) रु.

1 विराटनगर 700 14 2150 43 1550 31
2 धनकु टा 785 15.7 2235 44.7 1635 32.7
3 इटहरी 726 14.52 2175 43.5 1575 31.5
4 इलाम 814 16.28 2264 45.28 1664 33.28
5 विर्तामोड 734 14.68 2184 43.68 1584 31.68
6 लहान 738 14.76 2188 43.76 1588 31.76
7 राजविराज 738 14.76 2188 43.76 1588 31.76
8 गाईघाट 749 14.98 2199 43.98 1599 31.98
9 वीरगंज 700 2150 1550
10 हेटौंडा 735 14 2185 43 1585 31
11 च.परु 740 14.7 2185 43.7 1590 31.7
12 भरतपरु 765 14.8 2190 43.7 1615 31.8
13 काठमाडौं 842 15.3 2291 43.8 1691 32.3
14 धलु ीखेल 847 16.84 2296 45.82 1696 33.82
15 त्रिशूली 827 16.94 2276 45.92 1676 33.92
16 गजरु ी 817 16.54 2266 45.52 1666 33.52
17 जनकपरु 752 16.34 2201 45.32 1601 33.32
18 ढल्केवर 749 15.04 2196 44.02 1599 32.02
19 सिन्धुली 774 14.98 2239 43.92 1615 31.98
20 सर्लाही 765 15.48 2215 44.78 1615 32.3
15.3 44.3 32.3

- 168 -

s[lif tyf kz'kG5L 8fo/L @)&&

यरु िया मलू ्य डि.ए.पि मलू ्य पोटास मलू ्य
सि.नं. कार्यालयहरू प्रति बोरा रु. प्रति के जी प्रति बोरा
रु. (५० प्रति के जी प्रति बोरा रु. प्रति के जी
(५० के जी) रु. के जी) रु. (५० के जी) रु.

21 कलैया 710 14.2 2160 43.2 1560 31.2

22 पोखरा 817 16.34 2266 45.32 1666 33.32

23 दमौली 802 16.04 2251 45.02 1651 33.02

24 पर्वत 837 16.74 2286 45.72 1686 33.72

25 स्याङ्जा 796 15.92 2246 44.92 1646 32.92

26 भैरहवा 700 14 2150 43 1550 31

27 तौलिहवा 746 14.92 2196 43.92 1596 31.92

28 पाल्पा 756 15.12 2206 44.12 1606 32.12

29 वाहादरु गन्ज 746 14.92 2196 43.92 1596 31.92

30 परासी 741 14.82 2196 43.92 1591 31.82

31 कावासोती 763 15.26 2195 43.9 1595 31.9

32 सरु ्ेखत 816 16.32 2266 45.32 1666 33.32

33 नेपालगन्ज 796 15.92 2246 44.92 1646 32.92

34 दाङ/घोराही 771 15.42 2221 44.42 1621 32.42

35 लमही 766 15.32 2216 44.32 1616 32.32

36 तलु सीपरु 776 15.52 2226 44.52 1626 32.52

37 गलु रिया 801 16.02 2276 45.52 1651 33.02

38 धनगढी 826 16.52 2276 45.52 1676 33.52

39 महेन्द्रनगर 831 16.62 2281 45.62 1681 33.62

40 डोटी 781 15.62 2231 44.62 1631 32.62

स्रोतः कृ षि तथा पशपु न्छी विकास मन्त्रालय, २०७६

- 169 -

तरकारी बालीका लागि सिफारिस मलखाद मात्रा
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&
kf6] f; cfaZos /f;folgs dn ls=u|f÷x=]
- 170 - kmf]:kmf]/; ls=uf| =÷x]= ls=u|f=÷ x]= o'l/of l8=P=lk= Do'=c=kf]
afnL k|fËfl/s dn d]=6g÷x=] gfO6f« h] g ls=u|f=÷x=]

तरकारी बाली #@ &) %) $) 109.6 108.7 66.67

!#= t/sf/L vt] L kl| jlw tflnsf

qm= ag] f{ ;fg]{ ;do dnvfb s=] hL=÷/f=] a]gf{ nufpg] b"/L aLp÷a]gf{ b/
; -;=] dL=_
afnL hft dWo kxf8 t/fO{ ÷a;]+ L -u|fd jf
rt} –az} fv c;f/–>fj0f Do/' 6] 8\ofª × af]6 × ;+Vof_
pRr kxf8 -h]7–c;f/_ -ebf}–c;f]h_ sDkfi] 6 o'/Lof l8=P=kL= ckmKff6] f; 8\ofª af6]
rt} –c;f/ ;fpg–efb| efb|–c;f]h
! sfpnL v'nf ;nfx{ L lbkfnL !%)) !) ^ $ $% $% @%)) a]gf{
l;l~rt df3—>fjof c;fh] —dl+ ;/ c;f]h–dl+ ;/
cuf6} ] hft -#)—$) u|fd_
sfpnL vn' f sf7df8f+} :yfgLo df3—az} fv h7] –efb| clGtd
l;l~rt dWo vd' nHofk' !%)) !) ^ $ ^) $% !*)) a]gf{
df};dL hft -#) u|fd_
sfpnL vn' f 8f]Nkf :gf]jn !^
l;l~rt !%)) !) ^ $ ^) $% !*)) ag] f{
k5f}6] hft -#) uf| d_
sfpnL l;Ne/ sk ^), x\jfO6
xfOla8| km\nf;, x\jfO6 sk– @))) !) ^ % $% $% !% uf| d
cuf}6] hft_

ag] f{ ;fg]{ ;do dnvfb s]=hL=÷/f]= ag] f{ nufpg] b/" L aLp÷a]gf{ b/
-;]=dL=_
qm= afnL hft -uf| d jf
; Do/' 6] 8o\ fª × af]6 × ;V+ of_
pRr kxf8 dWo kxf8 t/fO{ ÷a+;] L sDkfi] 6 o/' Lof l8=P=kL= ckmKff6] f; 8\ofª af6]

xj\ fO6 6k,/l] d, bj] L dWo >fj0f–efb| @))) !) ^ % ^) $% !% uf| d

!, :gf] 8fd] , ldNs j]

-dWo df};dL hft_

:gf] ldl:6s,d3] f c;f]h–kmfu'g @))) !) !) % &% &% !% u|fd

,Pg=P;–(), -!$))

Pg=P;=!)^ , :gf] la?jf_

8fd] , g]kf x\jfO6
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&
-k5f6} ] hft_
- 171 -
@ sfFqmf] lgGhf !&(, 8fOgi] 6L h]7–>fj0f kmfu'g–h7] ÷ kf}if–df3÷ !%)) & @ % &% &% !@% u|fd -!%)
# s]/fp
>fj0f–c;fh] c;f]h–d+l;/ la?jf_

dflngL,;flngL, an] L, ,, ,, ,, &% &% ,, ,,

gk] f 6';L

eQmk'/ nfs] n ,, ,, ,, @)) @)) !)) uf| d

-!%) la?jf

Go' nfOg rq} –j}zfv >fj0f– d+l;/÷ c;fh] –sflt{s !%)) @ ^ ^) ^) @))) ,,

df3–kmfu'g

;nf{xL cfs{n] ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,,

l;lSsd :yfgLo ,, ,, ,, &% &% !%))

a]gf{ ;fg]{ ;do ag] f{ nufpg] b/" L
-;=] dL=_
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&qm=dnvfb s]=hL=÷/f=]aLp÷ag] f{ b/
;
- 172 -afnL hft Do/' 6] 8\ofª × af6] × -u|fd jf
ckmKff6] f; 8\ofª af]6 ;+Vof_
pRr kxf8 dWo kxf8 t/fO{ ÷a]+;L sDkf]i6 o/' Lof l8=P=kL=

$ v;' fg{ L Hjfnf, sdf{ &$&, g] r}q–j}zfv df3–kmfu'g efb|–c;f]h !%)) % % % ^) #) $))) a]gf{
-kL/f_]
kf x6 -#) uf| d_

Pg–P; !&)! r}q–jz} fv df3–kmfu'g efb–| c;f]h !%)) % % % $% #) ,,

Dffz{n r}q–jz} fv df3–kmfu'g efb–| c;f]h !%)) % % % ^) $% ,,

% ufhF / Go" s/' fb] f, h7] –;fpg efb–| dl+ ;/ c;fh] –sflt{s !%)) % % % #) !) #)) u|fd

s/' f]bf dfs{ ..

gflG6; ,, ,, ,, #) !) ,,

^ uf]ne]+8f 8flnnf,;[hgf, uf}/j r}q–h7] kmfu'g–efb| efb–| sflts{ !%)) !) ( $ &% $% %—& ufd|
cUnf]hft
uf]ne8]+ f %%%,
xfr] fh] ft
;o" { !!! ,, ,, , ^) $% ,,

Pg=l;=Pn=! ,, ,, , ^) $% ,,

/fd] f j}zfv–h]7 kmfug' –>fj0f efb|–df3 @))) !) !) &–% &% $% %—!) uf| d

Dffls;\ hi]7–>fj0f @))) !) !) &–% &% &% %—!) uf| d

l6 #) ,, @))) !) !) &–% &% $% %—!) uf| d

;'/Iff ,, @))) !) !) &–% &% &% %—!) u|fd

ldG6f] r}q –>fj0f @))) !) !) &–% &% ^) %—!) u|fd

Pg=P;=*!% kmfu'g–az} fv @))) !) !) &–% ^) ^) %—!) uf| d

k';f ?jL kmfu'g–>fj0f @))) !) !) &–% &% &% %—!) u|fd

cd?tf ,, @))) !) !) &–% &% &% %—!) uf| d

ag] f{ ;fg]{ ;do dnvfb s=] hL=÷/f=] a]gf{ nufpg] b/" L aLp÷ag] f{ b/
-;]=dL=_
qm= afnL hft -u|fd jf
; Do/' 6] 8o\ fª × af6] × ;V+ of_
pRr kxf8 dWo kxf8 t/fO{ ÷a;]+ L sDkf]i6 o'/Lof l8=P=kL= ckmKff6] f; 8o\ fª af6]

uf]ne]+8f dgks]| ;, cldtf kmfu'g–h7] @))) !) !) &–% &% $% %—!) u|fd

dWod cUnf] / >fj0f

hft o'/s] f kmfu'g–r}q @))) !) !) &–% &% &% %—!) uf| d

Dffw/' L kmfu'g–h7] @))) !) !) &–% &% &% %—!) uf| d

& UofF 7uf]kL ;df| 6, gk] f an h7] –ebf} ;fpg–kmfug' c;f]h–kfi} f !%)) % # @=% @) @) $) u|fd

* l3/f+}nf sflGtk/' ] az} fv–h7] kmfug' –h]7 df3–h]7 %)) @ ! ! #)) #)) !)) u|fd -!@%

la?jf_
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&
,,
- 173 -
Go' gf/fo0fL, uLtf az} fv–h7] kmfu'g–h7] df3–h]7 @)) @))

( rD;/' l7dL rD;/' kmfug' – efb|–df3 c;fh] –d+l;/ ^)) $ @ @ @) @-# %))–!))) ,,

a}zfv

!) r'sGb/ dw/' h7] –;fpg efb–| c;f]h c;fh–sflts{ !))) ^ $ @ $% !) @)) u|fd

!! lh/Lsf] ;fu lu|g :kfg, lug| je] h7] –>fj0f >fj0f–kmfug' c;fh] –sflt{s ^)) ^ $ @ $% #) #) u|fd

!@ t/a'hf nIdL &$&, nIdL &^& kf}if–kmfNu'g %)) # @ @ @)) !)) !@% u|fd

!# ltts] /n] f xl/of] s/n] f a}+zfv–h]7 kmfug' –r}q df3–h7] !%)) !) ^ # !%) !)) !)) uf| d

-!@% la?jf_

kfnL az}+ fv–h7] kmfug' –r}q df3–h7] !%) !)) ,,

Pg P; $##, xL/f a}z+ fv–h]7 kmfu'g–h7] kfi} f–h]7 !%) !)) ,,

a]gf{ ;fg{] ;do a]gf{ nufpg] b/" L
dWo kxf8 -;]=dL=_
qm= s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&dnvfb s=] hL=÷/f=]aLp÷a]gf{ b/
;
- 174 -afnL hft Do/' 6] 8o\ fª × af6] × -u|fd jf
ckmKff6] f; 8\ofª af6] ;+Vof_
pRr kxf8 t/fO{ ÷a]+;L sDkf]i6 o/' Lof l8=P=kL=

!$ kfn'ªu\ f] kf6g] az}+ fv–>fj0f efb–| df3 cflZjg– !))) ^ $ @ @) @–# %))–!)))
sflts{ uf| d

xl/kt] a+z} fv–>fj0f efb|–df3 cflZjg– !))) ^ $ @ @) @–# ,,
sflt{s

!% Kofh /8] lqmofn] – c;f]h–kf}if c;fh] –sflt{s !%)) !@ ( $ !% !) %)) u|fd
!^ km;L{ gfl;s %#
;'k/]S; – kfi} f–df3 d+l;/ –k'if !%)) !@ ( $ !% !) ,,
-:Sjf;_ c;f/] km;L{
u|] h'lsgL c;f]h–kf}if c;fh] –sflts{ !%)) !@ ( $ !% !) ,,
!& js'Nnf :yfgLo
nª\ uL| g az} fv–h7] kf}if–df3 d+l;/ –ki' f !%)) !@ ( # !)) !)) !)) u|fd
;gL xfp;
;f]G8f] le a}zfv–h7] kmfNug' –r}q df3–h7] !%)) !@ ( # !)) !)) ,,
:yfgLo
a}zfv–h7] kmfNu'g–r}q df3–h]7 !%)) !@ ( # @)) @)) ,,

h]7–>fj0f df3–efb| !%)) !@ ( # @)) !)) ,,

h]7–>fj0f df3–efb| !%)) !@ ( # () () ,,

df3–efb| !%)) !@ ( # () () ,,

rq} –jz+} fv efb–| c;fh] c;f]h–sflts{ ^)) @ @ @ ^) #) #))) u|fd

a]gf{ ;fg{] ;do dnvfb s]=hL=÷/f=] ag] f{ nufpg] b"/L aLp÷a]gf{ b/
-;=] dL=_
qm= afnL hft -uf| d jf
; Do/' 6] 8\ofª × af6] × ;V+ of_
pRr kxf8 dWo kxf8 t/fO{ ÷a]+;L sDkfi] 6 o'/Lof l8=P=kL= ckmKff6] f; 8o\ fª af6]

!* aGbf ;k' / lug| kmfu'g–az}+ fv >fj0f–efb| efb|–c;f]h !))) !@ ( $ ^) $% !*)) ag] f{

-@% u|fd_

;'k/ sf/] fg] ]6 h7] –>fj0f rq} –c;fh] dl+ ;/–df3 !))) !@ ( $ $% #) #)))

-@% u|fd_,,

sf]kg x]ugdfs{6] h7] –>fj0f r}q–c;f]h d+l;/–df3 !))) !@ ( $ ^) $% !*))

, -@% uf| d_,

uL| g sf/] fg] ]6, lug| 6k h7] –>fj0f >fj0f–dl+ ;/ c;fh] –sflt{s !))) !@ ( $ $) $) #)))

s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&-!% u|fd_

- 175 -
hl] gy,gk] f :6f/, gk] f h]7–>fj0f >fj0f–d+l;/ c;fh] –sflts{ !))) !@ ( $ $) $) #))) a]gf{

u|Lg -!% u|fd_

6L ^@! h7] –>fj0f >fj0f–d+l;/ c;fh] –sflt{s !))) !@ ( $ $) $) #))) ag] f{

-!% uf| d_

Uff]N8]g jn h]7–>fj0f >fj0f–dl+ ;/ c;f]h–sflts{ !))) !@ ( $ $) $) #))) ag] f{

-!% u|fd_

!( af]8L vd' n tg] rq} –az} fv df3–kmfug' efb–| c;f]h ^)) $ ^ @ !@) #) @))) uf| d

;nfx{ L tg] ;fpg–efb| df3–kmfu'g efb–| c;fh] ^)) $ ^ @ !@) #) @))) ,,

rGbf| )$! cfiff9–ebf+} c;f]h–dl+ ;/ ^)) $ ^ @ &) &) !))),,

of8{ nu+ ;fpg–efb| cfiff9–ebf+} c;f]h–dl+ ;/ ^)) $ ^ @ &) &) !))),,

dfnk] f6g ! ;fpg–efb| cfiff9–ebf}+ c;fh] –dl+ ;/ ^)) $ ^ @ #) #) !%)) uf| d

ag] f{ ;fg]{ ;do a]gf{ nufpg] b/" L
dWo kxf8 -;=] dL=_
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&qm=dnvfb s=] hL=÷/f=]aLp÷a]gf{ b/
;
- 176 -afnL hft Do/' 6] 8\ofª × af]6 × -uf| d jf
ckmKff6] f; 8\ofª af]6 ;V+ of_
lkl| dod sk| pRr kxf8 t/fO{ ÷a;+] L sDkf]i6 o'/Lof l8=P=kL=
u|Lg lkof
@) a|fs] fpnL Pe/]i6 lu|g h]7–>fj0f >fj0f–df3 c;f]h–sflt{s %)) !( ( $ ^) $% %–!) ,,
;fs/' f, ;G] tfp/f]
gl' s{ kmfu'g–a}+zfv efb|–c;f]h efb–| c;f]h %)) !( ( $ $% #) %–!) ,,

Pg=P;= &(& h]7–>fj0f >fj0f–df3 c;fh] –sflts{ %)) !( ( $ ^) $% %–!) ,,

csf{ sz] j h]7–>fj0f >fj0f–sflt{s c;fh] –sflt{s %)) !( ( $ $% #) %–!) ,,

@! e06f ;nf{xL u|Lg h]7–>fj0f r}q–cfiff9 c;f]h–sflts{ !))) !) ( $ ^) $% !*))–@)))
ag] f{ -#) u|fd_
kkn{ n+u
ns' L h]7–>fj0f r}q–cfiff9 c;fh] –sflts{ !))) !) ( $ ^) ^) !$))–!^))
a]gf{ -#) uf| d_
Soflnkmf]lgof j08/
h7] –>fj0f r}q–cfiff9 c;fh] –sflt{s !))) !) ( $ ^) ^) !$))–!^)),,
Pg=P;= ^#@, ;fu/ -#) uf| d_

h7] –>fj0f rq} –cfiff9 c;fh] –sflts{ !))) !) ( $ ^) $% !*))–@))),,
-#) uf| d_

h7] –>fj0f r}q–cfiff9 c;f]h–sflts{ !))) !) ( $ ^) $% !*))–@))),,

r}q–h]7 rq} –cfiff9 efb–| sflts{ !))) !) ( $ ^) $% !*))–
@))),,

@@ e]8] v';fg{ L h]7–>fj0f kmfug' —rt} c;fh] –sflts{ !%)) !) % % ^) $% @))) ag] f{

-@%—#) u|fd_

h7] –;fpg kmfug' –efb| c;fh] –sflt{s !%)) !) % % ^) $% @))) a]gf{

qm= ag] f{ ;fg{] ;do dnvfb s]=hL=÷/f]= a]gf{ nufpg] b"/L aLp÷ag] f{ b/
; dWo kxf8 -;]=dL=_
afnL hft -uf| d jf
Do/' 6] 8\ofª × af6] × ;V+ of_
xj| fO6{ g]s pRr kxf8 t/fO{ ÷a;]+ L sDkf]i6 o'/Lof l8=P=kL= ckmKff6] f; 8\ofª af6]
ldgf] cnL{
@# d"nf Ko7" fg] /ftf] h7] –;fpg efb–| c;f]h efb|–sflts{ !))) !) ( # @) @) $))–%))uf| d
6fs] Lgf;L
$) lbg] h7] –;fpg >fj0f–slts{ efb|–sflts{ !))) !) ( # @) @) ,,
u|Lg g]s, lug| jf]
:yfgLo h7] –;fpg h]7–| c;fh] efb–| sflts{ !))) !) ( # @) @) ,,
s;/' L
kfjt{ L h7] –;fpg h]7|–kmfug' d+l;/–df3 !))) !) ( # @) @) ,,
csf{ cgfdLsf
v'dn rf8} fkft h]7–;fpg sflts{ –kmfug' kmfug' –rq} !))) !) ( # @) @) ,,

tfËv'jf h]7–;fpg sflt{s–kmfug' kmfug' –rq} !))) !) ( # @) @) ,,
Dffkmf{ rf}8fkft
@$ dy] L kmfug' –jz} fv efb–| dl+ ;/ c;f]h–d+l;/ ^)) ^ $ @ #) @–# %))–!))) ,,
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&@% /fdtfl] /ofFv'dn /ftfk] ft
@^ /fof]
- 177 - :yfgLo
kmfug' –j}zfv efb–| d+l;/ c;f]h–d+l;/ ^)) ^ $ @ #) @–# %))–!))) ,,

a}+zfv–h]7 kmfu'g–ebf+} df3–h]7 ^)) ^ $ @ %) #) %))–!))) ,,
kmfug' –ebf}+ df3–h]7 ^)) ^ $ @ %) #) %))–!))) ,,
a+z} fv–h7] efb|–d+l;/ c;f]h–d;+ L/ !))) !) ( $ $% #) !) uf| d

kmfu'g– >fj0f–h]7 c;f]h–dl+ ;/ !))) !) ( $ %) %) !) u|fd
az} fv efb|–d+l;/ c;fh] –d+l;/ !))) !) ( $ $% #) !) uf| d

h]7–c;f/ efb–| dl+ ;/ c;fh] –dl+ ;/ !))) !) ( $ $% #) !) u|fd

@& n;g' kmfug' – >fj0f–df3 c;f]h–sflts{ !%)) !@ !@ $ !% !% @%))) ,,
a}zfv

kmfug' –
a}zfv

a}zfv–h]7

a]gf{ ;fg]{ ;do ag] f{ nufpg] b"/L
dWo kxf8 -;]=dL=_
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&qm=dnvfb s]=hL=÷/f=]aLp÷ag] f{ b/
;
- 178 -afnL hft Do/' 6] 8o\ fª × af]6 × -uf| d jf
ckmKff6] f; 8\ofª af6] ;V+ of_
Pg=P;=$@!, sfj/] L pRr kxf8 t/fO{ ÷a+];L sDkfi] 6 o/' Lof l8=P=kL=

@* nf}sf cgdf]n kmfNu'g–c;f/ k'if–h7] !%)) @ ! ! @)) @)) !)) u|fd -!@%
kkn{ 6k
sf7df8f+} /ftf] la?jf_
lqz'nL
emfu+] l;dL ! jz} fv–h]7 kmfug' –rq} df3–h]7 !%)) @ ! ! @)) @)) ,,
P;-(
@( ;nud lxdfnL /fhdf h7] –;fpg >fj0f–kmfu'g c;f]h–d+l;/ !))) $ ^ # #) #) !)) u|fd
#) l;dL Rff}df;]
Pn=la=#& -emfu+ ]_ h7] –;fpg >fj0f–kmfu'g c;fh] –d+l;/ !))) $ ^ # #) @) ,,
dlGb/
;';fu rq} –jz} fv df3–kmfug' efb|–c;f]h ^)) $ ^ # !@) %) %))–!))) ,,
:yfgLo
hfkfgLh /ftf] kmfu'g–rq} ;fpg efb|–c;f]h ^)) $ ^ # !@) #) @))) ,,
d]l/ jfl;+6g %))
t/sf/L e6df; ! kmfu'g–r}q ;fpg efb|–c;f]h ^)) $ ^ # !@) %) %))–!))) ,,

rf]sf,] 6:] 6L uL| g h7] –c;f/ kmfu'g–>fj0f c;fh] –d+l;/ ^)) $ ^ # &) &) %))–!))) ,,

r}q–a+}zfv ;fpg efb–| c;f]h ^)) $ ^ # !@) %) %))–!))) ,,

h]7–c;f/ kmfu'g–>fj0f c;fh] –d+l;/ ^)) $ ^ # &) &) %))–!))) ,,

h7] –c;f/ kmfug' –>fj0f c;fh] –d+l;/ ^)) $ ^ # $% #) @))) ,,

#! :jL;rf8{ kmfu'g–h7] >fj0f–df3 c;f]h–dl+ ;/ *)) !) ^ # $% #) !) ,,
#@ ;v/v08
h]7–c;f/ h]7–eb| sflt{s–d+l;/ !))) !) ^ @ $% $% @))) sl6Ë
## sl' /nf]
#$ t/sf/L h7] –c;f/ h]7–eb| c;f]h–d+l;/ !))) !) ^ @ $% $% @))) sl6Ë

e6df; h7] –>fj0f kmfug' –eb| !))) !@ ( # !)) ^) *)) af]6
#% kfsrfO]
df3–>fj0f c;fh] –sflts{ ^)) ^ ( # #) #) !))) u|fd=
;fu
kmfu'g–az} fv efb|–dl+ ;/ c;fh] –d+;L/ !))) !) ( $ #) #) @) u|fd

आलु खेती प्रविधि तालिका

/f]Kg] ;do÷l;kmfl/; Ifq] dnvfb s=] hL=÷/f]kgL aLp b/ nufpg] afnL pTkfbg
Do'/6] s=] hL=÷ b"/L tof/ xg' d]=6 ÷ /f]
qm= ;=+ hft t/fO{, leqL /f]kgL nfUg] lbg kgL
१ कु फिज्योति sDkf]i6 l8=P=kL= o"l/of ckm -;=] dL=_
pRr kxf8 dWo kxf8 dw;] , a;+] L / kf]6f; !))–!@) !–!=@%
&)×@%
vfr+]

फागनु /चतै ्र पौष /माघ !%)) !! & % &%–!))

२. कु फ्रिसिन्दूरी - - असोज-मसं िर !%)) !! & % &%–!)) &)×@% !!)–!#) ! =@%–!=%
पौष /माघ असोज-मसं िर !%)) !! & % &%–!)) &)×@% &)–() )=&%–!=))
३. डिजिरे - पौष /माघ - !%)) !! & % &%–!)) &)×@% !))–!@) ! =@%–!=%
पौष /माघ !%)) !! & % &%–!)) &)×@% !))–!@) ! =@%–!=%
४. जनकदबे फागनु /चतै ्र - - !%)) !! & % &%–!)) &)×@% !))–!@) ! =@%–!=%
पौष /माघ !%)) !! & % &%–!)) &)×@% !))–!@) !–!=@%
५. खमु लसते ो—१ - असोज-मसं िर !%)) !! & % &%–!)) &)×@% !))–!@) ! =@%–!=%
पौष /माघ असोज-मसं िर !%)) !! & % &%–!)) &)×@% !))–!@) !–!=@%
पौष /माघ असोज-मसं िर !%)) !! & % &%–!)) &)×@% !))–!@) !–!=@%
पौष /माघ असोज-मसं िर !%)) !! & % &%–!)) &)×@% !))–!!) !–!=@%
पौष /माघ असोज-मसं िर !%)) !! & % &%–!)) &)×@% !))–!@) !–!=@%
पौष /माघ असोज-मसं िर !%)) !! & % &%–!)) &)×@% !!)–!@) ! =@%–!=%
६ खमु लरातो —२ - s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&असोज-मसं िर
—
७. खमु ललक्ष्मी फागनु /चतै ्र- 179 -

८. आई.पी.वाई. ८

९ खमु ल उज्वल फागनु /चतै ्र

१० खमु ल उपहार फागनु /चतै ्र

११ खमु ल विकास फागनु /चतै ्र

१२ कार्डिनल -

१३ एन.पि.आई१०६ फागनु /चतै ्र

बियाँबाट उत्पादित सिडलिंग ट्युबरबाट खायन आलु उत्पादन
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&
qm= afnL hft /f]Kg] ;do÷l;kmfl/; Ifq] dnvfb s=] hL=÷/f]kgL lap b/ nufpg] afnL pTkfbg d=] 6
- 180 -;=+ s]=hL÷ b"/L tof/ x'g ÷ /fk] gL
t/fO,{ leqL Do/' ]6 /fk] gL -;]=dL=_ nfUg] lbg
pRr kxf8 dWo kxf8 dw];, a;} L / sDkfi] 6 l8=P=kL= o'l/of ckm

vf]+r kf]6f;

!= cfn' 6L=kL=P;= !, kmfNug' ÷rq} kfi} f ÷df3 c;fh] —d+l;/ !% s=] hL= !! & % @%–#) &)×@% !))–!!) ! =@%–!=%
6L=kL=P;= @

बियाँबाट सिडलिंग ट्युबर उत्पादन

/fK] g] ;do÷l;kmfl/; Ifq] dnvfb s=] hL=÷/fk] gL nufpg] l;8lnu+ pTkfbg
b/" L 6o\ a' / s=] hL= ÷
qm= afnL hft pRr kxf8 dWo t/fO,{ leqL Do"/]6 laofFb/ -uf| d_ tof/ x'g aul{ d6/
;+= kxf8 dw];, a+];L sDkf]i6 l8=P=kL= o"l/of ckm -;]=dL=_ nfUg] lbg

/ vf]+r kf]6f;

!= cfn' 6L=kL=P;=!, kmfNug' ÷rq} kfi} f c;f]h—d+l;/ % s=] hL= !& !@ !& % u|fdn] @% au{ @%×$ !))–!!) $–%
ld6/nfO{ k'Ug]
6L=kL=P;=@ ÷df3

आलुको बियाँबाट खायन आलुखेती (बेर्ना सारेर) TPS

/f]Kg] ;do÷l;kmfl/; If]q dnvfb s=] hL=÷/fk] gL ag] f{ ;fg{] afnL pTkfbg
b/" L tof/ xg' d=] 6 ÷
qm= afnL hft pRr kxf8 dWo kxf8 t/fO,{ leqL Do'/]6 laofFb/ nfUg] lbg /f]kgL
;+= dwz] , a+;] L sDkf]i6 l8=P=kL= ol' /of ckm -u|fd_÷/f]kgL -;=] dL=_

/ vfr+] kf]6f;

!= cfn' 6L=kL=P;=!, kmfNu'g÷r}q kfi} f c;f]h—dl+ ;/ !%)) !! & % % uf| d ^)×@) !))–!!) !–!=%

6L=kL=P;=@ ÷df3

तरकारी बालीहरुमा उपयुक्त माटोको पि.एच. उपयुक्त पि.एच.
तरकआारीलबु ाली $=%– &=%
कु रिलो %=%– &=)
काँक्रो ^=)– &=%
^=%– &=%
बन्दा ^=%– &=%
^=)– &=$
प्याज ^=%– &=%
मलू ा ^=)– &=%
काउली %=%– &=)
पालङु ् गो
गोलभडंे ा

s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&मसला बाली उत्पादन प्रविधि तालिका

- 181 - nufpg] ;do dnvfb nufpg] b"/L

qm= sDkfi] 6 gf= km= kf]= ag] f{÷ aLp afnL tof/ pTkfbg
;+ -8fs] f] / -s]=hL= / -s=] hL= -s=] hL= /
afnL hft pRr dWo kxf8 t/fO{ /f]kgL_ /f]kgL_ / /f]kgL_ /fk] gL_ af6] b]lv nfOg b]lv dfqf xg' nfUg] -s]=hL= / s}lkmot
kxf8 af6] nfO{g / /f]kgL_ cjwL /fk] gL_

!= cn}+rL /fd;fO{ h]7 – h7] – >fa0f %)–^) % # # !=@–!=%ld !=@–!=%ld ^^&–!)$! ltg aif{ #)–$) # a]gf{ / vf8n
>fa0f ag] f{ -;V' vf_ -l;kmfl/; hft_

uf]n;fO{ ,, ,, – ,, ,, ,, ,, !=@–!=%ld !=@–!=%ld ^^&–!)$! ,, ,, ,, ,,

ag] f{

8Da/;fO{ – ,, – ,, ,, ,, ,, !=@–!=%ld !=@–!=%ld ^^&–!)$! ,, ,, ,, ,,

ag] f{

;fpg] h]7 – ,, – ,, ,, ,, ,, !=@–!=%ld !=@–!=%ld ^^&–!)$! ,, ,, ,, ,,

>fa0f a]gf{

nufpg] ;do dnvfb nufpg] b/" L
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&
qm= sDkf]i6 gf= km= kf]= ag] f÷{ aLp afnL tof/ pTkfbg
- 182 -;+ -8f]sf] / -s]=hL= / -s=] hL= -s]=hL= /
afnL hft pRr dWo kxf8 t/fO{ /f]kgL_ /fk] gL_ / /fk] gL_ /fk] gL_ af6] bl] v nfOg b]lv dfqf x'g nfUg] -s=] hL= / sl} kmot
kxf8 af]6 nfOg{ / /fk] gL_ cjwL /fk] gL_

@= cbj' f sk/' sf]6 kmfNug' – kmfNu'g –rq} kmfNug' ^)–&) $ @=% @=% #);]=ld #);]=ld @@%–#)) &–(dlxgf !)))–!%)) -pGdf]lrt
cb'jf—!, rq} –rq} % ## s]=hL hft_
sk/' sf]6 & & #=%
cbj' f–@ #) ;l] d @% ;]=ld !))–!%) *–!) dlxgf @)))–@@)) -k|rlnt hft_
s]=hL
#= a;] f/ sk'/sf]6 xn] r}q–az} fv r}q–az} fv rq} –az} fv ^)–&)
bf] !, sk/' @% ;]= lDf @%;] ld %) s=] lh= (–!)dlxgf !)))–!%)) -k|rlnt hft_
sf]6 xn]bf] @

$= n;g' rfOlgh >fj0f efb–| cflZjg — *)–()

%= n;'g :yfgLo c;f]h c;f]h – sflt{s— %)–^) % @=% # !%;]= lDf &—* @%—#) $–^dlxgf ^))—!)))
–sflt{s sflts{ dl+ ;/ ;=] lDf ;]= lDf

^= d/Lr :yfgLo — >fj0f >fj0f $)–%) * # !=$ @=%ld @=%ld #%))—%))) # aif{ &%—!)) ;'s] -l;kmfl/; hft_
kGo'/–! ag] f{ # ag] f{ sf] dnsf] !÷# efu
/ vf8n
klxnf] aif,{ @÷#
efu bf];f| ] aif{

&= lh/f cf/=h8] –!( – – c;f]h $)–%) !=% !=% !=) af6] #) ! s]=hL $ dlxgf #)–#% -l;kmfl/;
lh= l;–! –sflts{ ;]=ld hft_

Kofhsf] ;6] af6 ufgf] pTkfbg

qm= afnL hft ;6] pTkfbg 8Nnf pTkfbg dnvfb nufpg] b"/L -;=] dL=_ aLp a]gf{ pTkfbg pTkfbg s}lkmot
;=+ -s]=hL=÷/fk] gL_ b/ lng] ;do -s=] hL=_

sDkf]i6 gf= km= kf]= af6] ×af]6 8o\ f8 × 8\of8= -s]=hL=_ -lbg_

!= Kofh Pg—%# c;fh] —sflt{s !% c;f/—>fj0f e/ !))) ^ % % !% @) @)–#) &) !%)) –@%))

स्रोतः राष्ट्रिय आलु तरकारी तथा मसला बाली विकास के न्द्र, खमु लटार ललितपरु ,२०७६

s[lif tyf kz'kG5L 8fo/L @)&&

१३.२ पोष्टहार्भेष्ट

ताजा कृ षि उपजहरूको भण्डारणको मापदण्ड तथा उपजलाई सरु क्षित राख्न सकिने अवधि
बजारको मागबमोजिमको परिपक्व अवस्थामा लिइएको बाली खाँदा स्वादिलो हुने, तरकारी तथा फलफू लहरुलाई
बारीबाट भर्खरै टिपेको जस्तो ताजा अवस्थामा राखी भण्डारण अवधि लम्व्याउँदा हतारमा सस्तोमा बेच्नुपर्ने बाध्यता
नपर्ेन; बजारको मागबमोजिमको परिपक्व अवस्थामा लिइएको बाली खाँदा स्वादिलो हुने, बिक्री गर्ने अवधि बढाउन
सकिने, रुप, स्वाद र बास्ना कायम रहने; उपजको गणु स्तरमा विश्वसनीयता बढ्ने; आकर्षक हुने भएकाले स्तरीय
उत्पादनलाई सले ार, रष्टिक, शनू ्य शक्ति वा कोल्डस्टोरमा राखी बालीको बजारीकरण अवधि बढाउन आवश्यक
सर्तहरु तल दिइएका छनः्

क्र. भण्डारण गर्ने उपयुक्त बरफ बन्ने अनुमानित
स.ं बालीको नाम उपयुक्त तापक्रम आद्रता तापक्रम, freezing भण्डारण
(प्रतिशत) point (डि.से.) अवधि
१ साग (डि.से.) ()–(% ७–१४ दिन
) ()–(*
२ हरियो के राउ )=! ()–(% – )=^ १–२ हप्ता
) (*–!))
३ टाटे सिमी ) (%–(* १–२ हप्ता
*%–(%
४ गाजर &–!) *%–() – !=$ ६–८ महिना
%–!)
५ भडे े खरु ्सानी !)–!@ () –)=& २–३ हप्ता
६ हरियो खरु ्सानी !)–!% (%
७ करेला &–!) %)–&) – )=& २–३ हप्ता
!@–!% *%–()
८ खर्वुजा *–!) ()–(% २–३ हप्ता
!)–!@ ()–(%
९ जकु ीनी फर्सी !)–!% ^%–&) – )=$ २–३ हप्ता
१० स्थानीय फर्सी ()–(%
) – )=% १–२ हप्ता
११ पाके को टमाटर !)–!#
– )=* २ – ३ महिना
१२ रामतोरीयाँ
– )=% १–३ हप्ता
१३ आलु (वर्षे)
१४ प्याज (सकु े को) १–२ हप्ता
१५ गोलभडें ा (छिप्पेको
– )=* १०–१४ दिन
अवस्था)
१६ लसनु (सकु े को) –)=* १–८ महिना
१७ ताजा अदवु ा
१८ चम्सुरको साग –)=% २–५ हप्ता
१९ कु रिलो
२० भण्टा ) ^%–&) –)=* ६–७ महिना
!# ^% ६ महिना
)
@=% ((–!)) – )=@ २–३ हप्ता
!)–!@ (%–!)) –)=^ २–३ हप्ता
()–(% –)=* १–२ हप्ता

- 183 -

s[lif tyf kz'kG5L 8fo/L @)&&

क्र. भण्डारण गर्ने उपयुक्त बरफ बन्ने अनुमानित
स.ं बालीको नाम उपयुक्त तापक्रम आद्रता तापक्रम, freezing भण्डारण
(प्रतिशत) point (डि.से.) अवधि
२१ मलू ा (डि.से.) (%–!)) – )=& १–२ महिना
२२ काउली ) (%–(*
२३ बन्दा ) (%–!)) – )=* ३–४ हप्ता
२४ ब्रोकाउली ) (%–!))
२५ पालङु ् गो ) (%–!)) – )=( २–३ महिना
२६ सखरखण्ड ) *%–(%
२७ काँक्रो *%–() – )=^ १०–१४ दिन
!#–!%
!)–!@ – )=# १०–१४ दिन

– !=# ४–७ महिना

– )=% १०–१४ दिन

स्रोतः राष्ट्रिय आलु, तरकारी तथा मसलाबाली विकास के न्द्र, खुमलटार ललितपुर, २०७६

!#=# ;/sf/L kmfd{ / sG] b|df pTkflbt t/sf/L aLpsf] d"No–;"rL

(मिति २०६७/५/३१ मा निर्धारण गरिएको)

क्र. तरकारी जात प्रति के .जी. मलू ्य (रु.)
स.ं मलू बीउ उन्नतबीउ

1 काउली काठमाडौं स्थानीय 1540 720

डोल्पाली स्नोबल 1540 720

किबो जाइन्ट 1540 800

सर्लाही दिपाली 1540 715

ज्यापू 2000 1000

2 बन्दा सबै जात (O.P.) 1000 715

3 ब्रोकाउली सबै जात (O.P.) 1540 715

4 ग्याँठकोपी व्हाईट भियाना 1540 715

5 मलू ा मिनो अर्लि 500 300

चालिस दिने 500 300

प्युठाने रातो 500 300

ह्वाईट नेक 500 300

टोकिनासी 800 600

6 सलगम पर्पलटप 500 250

काठमाडौं रातो 600 250

- 184 -

s[lif tyf kz'kG5L 8fo/L @)&&

क्र. तरकारी जात प्रति के .जी. मलू ्य (रु.)
स.ं मलू बीउ उन्नतबीउ
7 गाजर न्यू कु रोडा
नान्टीस 1400 1000
स्थानीय
स्थानीय 1400 650
पाटने
8 चकु न्दर हरियो 1500 200
9 चम्सुर मार्फा चौडा पात
10 पालङु ् गो खमु ल चौडा पात 1500 150
खमु ल रातो पात
मनकामना 1000 250
ताङ् खवु ा
ससु ाग 1000 200
ग्ेरट लेक
11 रायो स्थानीय 1500 600
त्रिशलू ी
चौमासे 1000 300
कन्टेन्डर
प्रोभाइडर 1000 300
खमु ल तने/सर्लाही तने
आर्के ल 1000 500
एन.एल.पि.
सिक्किम लोकल 1000 300
ग्रे जकु िनी
12 स्वीसचार्ड भक्तपरु स्थानीय/कु सलु े 735 300
13 जिरीको साग कान्तिपरु े /पसु ा चिल्लो
14 बकु ल्ला स्थानीय 735 200
15 लहरे सिमी कोयम्बटुर लङ् ग
पषु ा दोमौसमी 500 200
16 झ्याङ् गे सिमी स्थानीय
500 300
17 तने बोडी
18 के राउ 500 300

19 स्कवास 500 200
20 काँक्रो
21 घिरौंला 500 200
22 चिचिण्डो
23 करेला 500 200

24 फर्सी 500 150

500 150

500 300

3000 1500

5000 3000

3000 2150

2000 1500

3000 1500

3000 1200

2000 1200

- 185 -

s[lif tyf kz'kG5L 8fo/L @)&&

क्र. तरकारी जात प्रति के .जी. मलू ्य (रु.)
स.ं मलू बीउ उन्नतबीउ
25 लौका स्थानीय
पि.एस.पि.एल. 3000 2000
स्थानीय
सगु र बेबी 3000 1500
स्थानीय
26 कु भिण्डो सबै जात (O.P.) 2000 1200
27 तरबजु ा अकबरे
28 खरबजु ा क्यालिफोर्निया वण्डर 3000 1500
29 पिरो खरु ्सानी सबै जात (O.P.)
मनप्रेकस 3000 1500
सबै जात (O.P.)
हाइब्रिड सिर्जना 3000 2000
सबै जात (O.P.)
कसरु ी 6000 5500
स्थानीय
30 भडंे े खरु ्सानी स्थानीय 9050 4100
31 भण्टा स्थानीय
रेड क्रियोल 9700 1500
32 गोलभडंे ा नासिक रेड
नासिक ५३ 9700 2000
एग्री फाउन्ड डार्क रेड
मरे ी वाशिङ् गटन स्थानीय 9700 3500
सबै जात (O.P.) 105000
टि.पि.एस.  
सबै जात
33 रामतोरियाँ सबै जात 600 300
34 मथे ी सबै जात
1000 400
35 धनियाँ
36 सपु 1000 400
37 प्याज
500 300

700 400

2000 1100

1000 500

1000 400

2000 1000

38 कु रिलो 4000 2000
39 चाइनिज बन्दा
1000 600
40 आलकु ो बीयाँ
41 अदवु ा - 25000
42 बेसार
- 100
43 अलंैची
- 100

- 15000

- 186 -

!$= kmnkmn"

!$=! kmnkmn" v]tL kl| jlw tflnsf
क) वर्षे फलफू ल
मलखाद/फलदिने बोट (वार्षिक)
क्र. फलफू लको लगाउने दूरी बिरुवा प्राङ् गारिक म्युरेट फल टिप्न तयार हुने उत्पादन
स.ं नाम जातहरू (मिटर) सखं ्या/ मल (के . डि. ए. युरिया अफपोटास समय मे.ट. /हे
रोपनी पि. ग्राम (ग्राम)
जी.) (ग्राम)
१ आपँ अगौटे–बम्बई ग्रीन, बम्बई (#!=#) !$##=*$ !!##=## फलको भटे ्नोतिरबाट
एलो, गोपालभोग, सकु तारा, !)–!@x !)–!@, % jf]6 %) पहले ँ ो रङ चढी एक दईु *–!)
xfr] f hft % jf]6
गलु ाबखास फल पाके र झर्न सरु ु गरेपछि
मध्य-दशहरी, मालदह, cd|kfnLsf] nflu (जेठ–भदौ) वा फल टिपी
मल्लिका, अम्रपाली *x* पानीमा डुबाउँदा डुब्यो भने
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&
पछौटे-चौसा, कलकत्तिया, फल टिप्ने बेला भयो भन्ने
- 187 - सीपिया, अबेह्यात । बझु ्नुपर्दछ ।

२ लिची अगौटे-दशे ी, अर्लिवदे ाना, !) × !) &–* %) $#$=&* !!#$=@@ !)))=) बोक्रोको बाहिरी रङ &–*
३ के रा मजफु रपरु हरियोबाट रातोमा परिणत
मध्य-शाही, परू ्वी, चाइना, भई बोक्रामा भएको
रोजसन्टेड काँडाहरू नरम भएपछि
पछौटे-कसवा, लेट, बेदाना, (जठे –श्रावण) फल टिप्नु
कलकत्तिया पर्दछ ।
वसराईड्वार्फ , हरिछाल, cUnf] hft @–# %)–%% @% @#(=!# #$!=@! $!^=^& कोसाका पाटाहरू परू ा भई !%–@)
रोबष्टा, विलियम हाइब्रिड, x @–# !@% पषु ्ट र फलको आकार गोलो
मोलभोग, चिनिचम्पा, xfr] f] hft @ x र रङ गाढा हरियोबाट
स्थानीय, मङु ्ग्रे, ढुसरे । @ हल्का हरियाे भएपछि फल
टिप्नु पर्दछ ।

मलखाद/फलदिने बोट (वार्षिक)
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&क्र. फलफू लकोलगाउने दूरीबिरुवाप्राङ् गारिकम्युरेटफल टिप्न तयार हुनेउत्पादन
स.ं नाम जातहरू (मिटर) सखं ्या/ मल (के . डि. ए. युरिया अफपोटास समय मे.ट. /हे
- 188 - रोपनी पि. ग्राम (ग्राम)
जी.) (ग्राम)
४ भइु कँ टहर जायन्टक्यु, कव्नि, मोरिसस kl| t Aof8 @ !))) @%)) !&#=(! #@@=@% @^^=^& बोक्राको रङ हल्का पहलंे ो @)–@%
र फे दको ३–४ घरे ामा
५ मवे ा nfOg Aof8sf] s]=hL=÷x]= पहले ँ ो दाग चढे पछि
६ अम्बा
७ रुखकटहर b"/L &%–() आखँ ्लाका भतु ्ला खरै ो

;]=dL=, nfOg खकु ु लो भएपछि (आषाढ-

^) x af6] #) भदौ) फल टिप्नुपर्दछ ।

;]=ld= !@% @)–@% %$#=$* ##)=*! *##=## फलमा हल्का पहले ँ ो रङ !%–@)
वाशिटं न, हनिड्य,ु कोयमवटुर, @ x @ चढेपछि फल टिप्नुपर्दछ ।
सिंगापरु पिकं , रांचीड्वार्फ , पौष
डेलिसियस, सोलो !% $) #@^=)( %@$=%& %))=) फलमा हल्का पहले ँ ो रङ &–!@
लखनउ –४९, इलाहावाद ^–&x ^–& बढेपछि र नरमपना
सफे दा, रेडफ्लेस, सिडलेस, आएपछि (श्रावण-कार्त्कति )
चितिदार, के .जि.–१ र स्थानीय फल टिप्नु पर्दछ ।
जात ।
रुद्राक्षी, सिंगापरु , करुबाराका, !@–!% x !@– #–$ %) ^%@=!& !)$(=!% $))=) तरकारीको लागि बीउ !%–@)
पने ीवाराका, स्थानीय नछिप्पिएसम्म कलिला
!% फल टिप्ने, फल परिपक्व
हुन ९०-११०दिन लाग्छ,
फललाई हातले
थपथपाउँदा गहिरो आवाज
आएपछि (जेठ-भदौं) फल
टिप्नुपर्दछ ।

बिरुवा मलखाद/फलदिने बोट (वार्षिक)
क्र. फलफू लको लगाउने दूरी सखं ्या/ प्राङ् गारिक म्युरेट फल टिप्न तयार हुने उत्पादन
स.ं नाम जातहरू (मिटर) रोपनी मल (के . डि. ए. युरिया अफपोटास समय मे.ट. /हे
पि. ग्राम (ग्राम)
जी.) (ग्राम)
८ अमला बनारसी, चकै या, कन्चन, %–^x %–^ !%–@) $) !)*^=(^ @@^=*# *##=## फलको बोक्राको रङ हरियो (–!@
फ्रन्सीस, कृ ष्ण र स्थानीय वा हल्का पहले ँ ो, चिल्लो र
जातहरू पारदर्शी राता थोप्लाहरू
प्रष्ट हुदँ ै गएपछि (कार्तिक–
माघ) फल टिप्नुपर्दछ ।
९ एभोकाडो फु र्ट, इथिन्जर, रिड, ह्यास, *–!) x *–!) ^ $) !^#=)$ #&)=(* ###=## ध्यू फल क्लाइमके ्टेरिक *–!)
टोपाटोपा फल भएको हुदँ ा फल टिपे
पछि ४–५ दिन राख्नु
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&पर्दछ । फलमा जात
अनसु ारको रङ चढी परू ्ण
- 189 - विकसित फल भएपछि
(भदौ–कार्तिक) फल टिप्नु
पर्दछ ।
१० मके ाडेमियानट के उहाउ, काकी, इकै का, किउ ^ x ^ !#–!% %) @!&=#( #$(=&@ ###=## भाद्रको अन्तिम हप्तादखे ि @–#
परिपक्व फलहरू झर्न सरु ु
भएपछि सम्पूर्ण फलहरू
टिप्नुपर्दछ ।
११ स्ट्रबेरी न्योहो, ओनो 8o\ fªb]lv 8o\ fª !%)) @@%)) )=)) (&=*# !$!=^& फलको आधादखे ि तीन !@–!%
चौथाइ भागमा रातो रङको
() ;]=dL= af]6 s=] hL=÷x]= विकास भएपछि फल टिप्नु

#)–$% ;]=dL=

मलखाद/फलदिने बोट (वार्षिक)
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&क्र. फलफू लकोलगाउने दूरीबिरुवाप्राङ् गारिकम्युरेटफल टिप्न तयार हुनेउत्पादन
स.ं नाम जातहरू (मिटर) सखं ्या/ मल (के . डि. ए. युरिया अफपोटास समय मे.ट. /हे
- 190 - रोपनी पि. ग्राम (ग्राम)
जी.) (ग्राम)
पर्दछ । एक पटक नपाक्ने
हुदँ ा पटक–पटकगरी टिप्नु
पर्दछ । (कार्तिक–चतै ्र)
१२ बयर उम्रान, गोला, चोचल, !% $) $#$=&* (!^=*@ ###=## हावापानीअनसु ार कार्तिक/ (–!@
बनारसी, नाजकु , कै थली $–^ x $–^ मसं िर दखे ि फागनु /चतै ्र

महिनामा फल परिपक्व
हुन्छन् । फलको बोक्रा
सनु ौला पहले ँ ो वा खरै ो रङ
चढेपछि फल टिप्नु पर्दछ ।
१३ सपु ारी छलिया, मोहितनगर, कामरुप, # x # %) @% #@^=)( $!%=** *##=## फल लागेको ६–८
मगं ला महिनापछि फल परिपक्व !–@

हुन्छ । फलहरू चम्किलो र
रातो पहले ँ ो भएपछि टिप्नु
पर्दछ । (जठे –अषाढ)
१४ नरिवल अग्लोजात – वसे ्टकोष्टटल, cUnf] hft !$ @% $#$=&* %$&=@^ %%=)) फल लागेको करिब १२
फिजी, एस.एस.ग्रीन, सान &=%–( x&=%–( महिना पछि फल परिपक्व
रामोन, फिलिपिनो, लगनु ा xf]rf] hft हुन्छ र ताजा प्रयोगको
होचो जात –लंका द्विप लागि हो भने परिपक्व फल
अण्डामन ड्वार्फ , ^=%–&x ^=%–& मा पानीको मात्र कम

बिरुवा मलखाद/फलदिने बोट (वार्षिक)
क्र. फलफू लको लगाउने दूरी सखं ्या/ प्राङ् गारिक म्युरेट फल टिप्न तयार हुने उत्पादन
स.ं नाम जातहरू (मिटर) रोपनी मल (के . डि. ए. युरिया अफपोटास समय मे.ट. /हे
पि. ग्राम (ग्राम)
जी.) (ग्राम)
चने ी, रेजिया, ड्वार्फ ग्रीन, हुन्छ । ताजाको प्राको
ड्वार्फ ओरेनज, कोकोनिनो, लागि भने १० महिनामा
नलु ेका
फल टिप्नुपर्दछ । (जठे -
आषाढ)

१५ बेल मिर्जापरु ी, कागजी गाण्डा, lah' la?jf – %–* %) &#) !*) ^*) फल लागेको करिब आठ @)–#)
कागजी इटावा, कागजी !) x!) sndL महिनामा फल परू ्ण रूपमा
बनारसी la?jf– * x* पाक्दछ । फल पाक्दा गाडा
हरियोबाट हल्का हरियो र
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&
गदु ी हल्का पहलें ोबाट
- 191 - गाडा पहले ँ ो भएपछि फू ल
टिप्नुपर्छ ।

१६ सापोटा कालीपत्ति, क्रिके टबल, !) x!) % $) @)) &% @)) झसु झर्नु थालेपछि फलको !%–@)
बरु ीपत्ती आदि बाहिरी बोक्रा कोट्याउँदा
सते ो दधू आउन छोडेपछि
फल टिप्नुपर्छ ।

(ख)हिउँदे फलफू ल
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&
nufpg] Ps dnvfb÷kmn lbg] af6] -jflif{s_ pTkfbg
- 192 - b"/L d=] 6g
qm= kmnkmn" sf] hftx¿ -ld6/_ /f]kgLdf k|fËfl/s l8=P=lk= o'l/of Do/' 6] ckm kmn l6Kg tof/ x'g] ;do ÷x]=
;=+ gfd nufpg] dn -u|fd_ -u|fd_ kf]6f;
la?jf -uf| d_
-s=] hL=_

१. स्याउ बढी चिसो चाहिने –गोल्डेन ^x^ !% %) $#$=&* ^((=$# !##=## फलको आकार उमरे , स्वादको अनसु ार *–!)
फलको रङमा (रातो, पहले ँ ो, हरिया)े
डेलिसियस, रेड डेलिसियस, रोयल

डेलिसियस, रिच ए रेड डेलिसियस, परिवर्तन भएपछि असार-असोजसम्म

जोनाथन, मकै न्टस, रोमब्युटी, ग्रानी फल दिप्नुपर्दछ ।
स्मिथ, मध्य चिसो चाहिने – क्रिस्पिन,

काट्जा, रेडजनु , कक्स ओरेनज
पिपिन, कम चिसो चाहिने – अन्ना,

२. नास्पाती भरे िड, नाओयी !% %) $#$=&* ^((=$# ^^=^& फलको रङ हरियोबाट अलि अलि !)–!%
बढी चिसो चाहिने ( यरु ोपियन जात) ^–* x पहलें ो वा खरै ो फु स्रोमा परिणत भएपछि
वार्टलेट, अन्जुव्यूरेहार्डी, कनफरेन्स ^–* (श्रावण-असोज) फल टिप्नुपर्दछ ।
आदि । कम चिसो चाहिने – फर्पिङ

(स्थानीय) मध्य चिसो चाहिने होसइु ,
चोजरु ो, सिन्को (जापानिज)
३. ओखर थिनसेल, हार्टले, एशले, !)–!@x ^ %) $#$=&* ^((=$# ###=## फलको बाहिरी बोक्रा फु टी के ही फल #–$
फ्लाङ् गकवेट, पायने झर्न थालेपछि (भदौ-असोज) फल
!)–!@ टिप्नुपर्दछ ।

४. आरु अगौटे – ओरायन, स्प्रिङटाइम, %–^ x %–^ !% @% #@^=)( %*(=&( !%)=)) फलको आकार बढेर फल हल्का हरियो ^–&
आर्मगोल्ड । मध्य – फ्ेर न्चअर्लि, वा रातोमा परिणत भई अलि नरम
भएपछि (जठे -श्रावण) फल टिप्नुपर्दछ ।
रेडहाभने , टेक्सास एलो ल्फोरिडास
पछौटे –परे ीग्रीन, अल्वर्टा, जलु ाई
अल्वर्टा

nufpg] Ps dnvfb÷kmn lbg] af]6 -jflifs{ _ pTkfbg
b"/L d=] 6g
qm= kmnkm"nsf] hftx¿ -ld6/_ /fk] gLdf k|fËfl/s l8=P=lk= ol' /of Do'/]6 ckm kmn l6Kg tof/ xg' ] ;do ÷x]=
;+= gfd nufpg] dn -uf| d_ -uf| d_ kf6] f;
la?jf -u|fd_
-s=] hL=_

%= cf?av8f cuf6} ] – uL| guh] , d}ynL, kmdf;]{ f %–^ x %–^ !% @% @!&=#( #$(=&@ @%)=)) kmnx¿ kl/kSj x'g] ;do hft ^–&
dWo – k/] Lkf];f, Jo'6L, a/a}s,
k5f]6] – ;Gtf/fh] f cg;' f/ km/s kb5{ . kmnsf] /ª

uf9f un' fjL, ub' Lsf] /ª clncln

/ftf] kxFn] f] x'g yfnk] l5 -h7] –>fj0f_

kmn l6Kg'kb5{ .

^= s6;' 6fGhfjf, ofdf6fj] f;], Oas' L, *x* * %) $#$=&* ^((=$# ###=## hftcg';f/ efb|bl] v sflQs{ dlxgf &
Ol;h'rL, df]l/jf;], r'sj' f, ;Dd kmnx¿ emg{ ;?' u/k] l5 kmn
rfOlgh l6Kg] ug'k{ b{5 .
s[lif tyf kzk' G5L 8fo/L @)&&
&= xnj' fj]b kmo' ", lh/f] -6/f{] gxg' ] hft_, %–^ x %–^ !%
- 193 -*= vk' fg{ L !%
@% #@^=)( $!%=** $!^=^& efb–| sflts{ dlxgfdf kmnx¿df ^–&
hftLo u'0fcg';f/ /u+ sf] ljsf;
hG] hLdf/f] (Pollinizer Variety), eO{;s]kl5 kmn l6Kgk' b{5 .

lx/ftfgg] f;L, -6/f{] x'g] hft_

;fs/kf/f, s};f, Go" Sof;n, ^x^ @% @!&=#( #$(=&@ *#=## h7] dlxgfdf hftcg';f/sf] /ª r9L ^–&
-sd lr;f] rflxg]_ cln g/d xg' yfnk] l5 kmnx¿
l6Kgk' b5{ .
(= sfuhL abfd gfgkf/]n, gN] k; cN6«f, 6S] ;f;, %–^ x %–^ !%
!) x !) ^ @% #*)=$# ^!@=)) @(!=^& ebf–} c;fh] dlxgfdf kmnsf] Aflx/L !–@
ld;g afq] mf km6' \g yfnk] l5 kmn l6Kgk' b{5 .

!)= nK;L :yfgLo @% %$#=$* %$*=@) @%)=)) sflts{ –dl+ ;/ dlxgfdf kmnx¿ x]bf{ !)–!%
xNsf xl/of] kxnF] f] ePkl5 kmn
l6Kg'kb{5 .