3.9 บทบาทของสตรีไทย

ใบความรู้ท่ี 3.9
เรอ่ื ง บทบาทของสตรไี ทย
ในประวัติศาสตร์ไทยนับตั้งแต่สมัยโบราณถึงสมัยปัจจุบัน สตรีไทยมีบทบาทในสังคมไทยแตกต่างกันไป
ตามยคุ สมยั เพราะสถานการณท์ างการเมือง เศรษฐกจิ สงั คมและวัฒนธรรมท่ีแตกตา่ งกนั ซึ่งพอจะอธบิ ายไดด้ งั นี้
1. บทบาทของสตรีไทยสมัยก่อนเขา้ สูค่ วามทันสมยั
นบั ต้ังแต่สมยั สุโขทัยจนถงึ สมยั รัตนโกสินทร์ตอนตน้ สตรีไทยมีหน้าทห่ี ลักในการทำงานบา้ นและทำมาหา
กินเพื่อจุนเจือครอบครัว ซึ่งส่วนใหญ่เป็นชนชั้นไพร่และทาส ในกรณีที่ถึงเวลาต้องแต่งงาน ฐานะของความเป็น
ภรรยาจะถูกแบ่งแยกประเภทออกไปเปน็ 4 ลักษณะ ได้แก่ (1) ภรรยาพระราชทาน (2) ภรรยากลางเมือง (บิดา
มารดาแต่งให้หรือเป็นภรรยาหลวง) (3) ภรรยากลางนอก (อนุภรรยาที่สามีไปขอหญิงมาเลี้ยงดู) และ (4) ภรรยา
กลางทาสี (ภรรยาที่ชายไปขอไถ่ตวั มาเลี้ยงดู) สำหรับทาสที่เป็นหญิงเมื่อบวชเป็นชี กฎหมายอนุญาตให้หลุดพน้
จากความเป็นทาสได้ ตง้ั แต่สมัยอยธุ ยามกี ำหนดกฎเกณฑ์อนญุ าตให้สตรไี ทยบวชเปน็ ได้เม่ืออายลุ ่วงวัย 50 ปี เพ่ือ
ปอ้ งกันขอ้ ครหาตอ้ งโกนหัวโกนค้ิวและนุ่งหม่ ขาว ถือศลี ฟังธรรม สวดมนต์ทุกวัน และเจรญิ ภาวนา บำเพ็ญตนให้
เป็นประโยชน์แก่ผู้อ่ืนด้วยการให้ทานอย่าง เคร่งครัด ดังนั้น สตรีไทยที่สูงอายุและไมม่ ภี าระเลี้ยงดูบุตรธิดา ส่วน
หนงึ่ ก็จะบวชเป็นชี เพื่อจะไดบ้ ุญกศุ ลและพ้นจากความเปน็ ทาสได้

ภาพ 1 สตรีไทยสมัยก่อนเข้าสูค่ วามทันสมัย
ท่ีมา : https://board.postjung.com/651130

สบื ค้นเม่อื : 2 พฤษภาคม 2562

2. บทบาทของสตรีไทยสมยั ก่อนเข้าสคู่ วามทนั สมัย
สตรไี ทยเริ่มมีการเปลี่ยนแปลงการดำเนนิ ชีวิตที่เป็นอิสระมากขน้ึ เพราะพระบรมราโชบายทางด้านความ

ทนั สมัยของพระมหากษัตริย์ไทยในสมยั นี้ สตรีไทยยงั คงทำงานในบ้านเพื่อเลย้ี งดูครอบครัว และออกไปทำนา ทำ
ไร่ ทำสวนของตนเองและของ มูลนาย แต่ก็ได้รับการอนญุ าตจากทางราชการให้มีอิสระมากกว่าเดิม เช่น ในสมัย
รัชกาลที่ 4 พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเห็นถึงความเดือดร้อนของราษฎร ทรงให้งดเว้นการเอา
ผู้หญงิ มาหัดละคร หา้ มมใิ หไ้ ปจับบุตรหลานของขนุ นางและราษฎรทีบ่ ิดามารดาญาติพีน่ ้องไมไ่ ด้ยนิ ยอม ดังน้ันจึง
ปรากฏว่าในโรงละครหลวงไม่มีผู้หญิงที่ถูกจับมาเล่นละครอีก ทรงอนุญาตให้เจ้านายมหาดเล็กในวัดหรือบุตร
ขุนนางทีพ่ อใจหญงิ ในวังก็ให้สารภาพ ถ้าเห็นว่าเหมาะสมก็จะทรงยกให้ ไม่ทรงยกผู้หญิงฝา่ ยในให้แก่เช้ือพระวงศ์
หรือขนุ นางท่มี คี วามดคี วามชอบเหมือนกับประเพณีทม่ี ีมาแตเ่ ดมิ เพราะทรงเหน็ ว่ามิไดเ้ ปน็ เชลยทัพมา เปน็ ตน้

ในสมยั รัชกาลท่ี 4-5 เปดิ โอกาสให้ผู้หญิงได้รบั การศึกษา และในสมยั รชั กาลท่ี 5 ผหู้ ญงิ พ้นจากความเป็น
ทาส ทำให้ผู้หญิงซึ่งมีความเป็นแม่และเมียสามารถพ่ึงตนเองได้ในทางเศรษฐกิจ และเป็นประโยชน์ต่อการ
สร้างสรรค์ความเจริญให้กับสังคมไทย การปฏิรูปประเทศเข้าสู่ความทันสมัยในสมัยรัชกาลที่ 5 ทำให้สถานภาพ
ของผู้หญิงชนช้ันสงู และชนชัน้ กลางดีขนึ้ เพราะมีโอกาสด้านการศึกษาเลา่ เรียน แต่ผู้หญิงชนชั้นล่างก็มีสถานภาพท่ี
ดอ้ ยลง เพราะมีโอกาสทางดา้ นการศึกษาน้อยกวา่

ภาพ 2 ในสมยั รัชกาลที่ 4 - 5 สตรไี ทยมโี อกาสได้รบั การศึกษา โดยเฉพาะสตรีชน้ั สูงและชนั้ กลาง
ทำให้สถานภาพของสตรดี ีข้ึน

ทีม่ า : https://www.silpa-mag.com/history/article_57559
สืบคน้ เมอ่ื : 2 พฤษภาคม 2562

3. บทบาทของสตรีไทยในสมยั หลงั เปลีย่ นแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475

ภายหลงั การเปลยี่ นแปลงการปกครองใน พ.ศ. 2475 ผหู้ ญงิ ไทยมีสิทธิออกเสียงเลือกต้งั สมาชิกสภาผู้แทน
ราษฎร แต่ถึงกระนั้นผู้หญิงจำนวนน้อยมากที่เพิ่งจะได้เข้าไปมีส่วนร่วมใน ทางการเมืองผู้หญิงมักถูกกีดกันทาง
การเมอื งที่เปน็ ทางการ นอกจากน้ี ผหู้ ญงิ ยงั คงมสี ว่ นร่วมในการใชอ้ ำนาจรัฐน้อยมาก ดังจะเหน็ ได้จากบทบาทใน
พรรคการเมืองและการได้รับการเลือกตั้งในรัฐบาลหรือในระบบราชการ ผู้หญิงยังคงเป็นส่วนน้อยในแวดวงของ
อำนาจทางการเมอื ง

ในสมัยสงครามโลกคร้ังท่ี 2 รัฐบาลได้มนี โยบายสร้างชาติและให้ความสำคัญกับสตรีไทย แต่เดิมประเพณี
ไทยถือวา่ ผู้หญิงเป็นชา้ งเท้าหลงั อยู่กับเหย้าเฝา้ กบั เรือนเท่านน้ั งานนอกบา้ นหรือการประกอบอาชีพสว่ นใหญ่เป็น
เร่ืองของผชู้ าย ดงั นนั้ เพ่ือใหเ้ ขา้ ใจถงึ บทบาทของสตรี รัฐบาลจงึ ได้ตั้งวฒั นธรรมฝา่ ยหญิงข้นึ โดยมีวัตถปุ ระสงค์จะ
ยกฐานะของหญิงไทยให้เท่าเทยี มกบั ผูช้ าย

สำนักงานวัฒนธรรมฝ่ายหญิงได้ยึดหลักความเสมอภาคของเพศเป็นพื้นฐาน คือ ทำให้บทบาทและ
สถานภาพของหญงิ เท่าเทียมกับชายก่อน โดยเฉพาะงานทเี่ กี่ยวขอ้ งกับทางราชการ เชน่ รฐั บาลได้ประกาศยกเลิก
ยศทหาร ตำรวจ ท่นี ำหน้าด้วยคำวา่ “นาย” เช่น นายพนั ตรี เปน็ พันตรี ประกาศใหย้ ศทหารแก่ผหู้ ญิงท่ีมีบทบาท
สำคญั ๆ โดยให้เตมิ คำว่า “หญิง” หลังยศทหาร เชน่ พนั โทหญงิ ทา่ นผ้หู ญงิ ละเอยี ด พิบูลสงคราม เป็นตน้

ผูห้ ญิงได้มบี ทบาทในการเข้ารบั ราชการบางตำแหนง่ มากข้นึ เพราะแตเ่ ดิมไดม้ ีขอ้ บงั คับของขา้ ราชการพล
เรือนห้ามแต่งตั้งสตรีเข้ารับราชการ บางตำแหน่งรัฐบาลก็ให้มกี ารประกาศยกเลิก นอกจากตำแหน่งที่มีลักษณะ
ปริมาณ หรอื คุณภาพของงานไมเ่ หมาะสมแกก่ ารแต่งตัง้ สตรีเขา้ รับราชการ

ภาพ 3 พันโทหญงิ ท่านผ้หู ญิงละเอยี ด พบิ ูล
สงคราม นายทหารพเิ ศษประจาํ กองทพั บก
และราชองครักษ์พเิ ศษ พ.ศ. ๒๔๘๕
ทม่ี า : https://th.wikipedia.org/wiki/
ละเอียด_พบิ ลู สงคราม
สืบค้นเมื่อ : 2 พฤษภาคม 2562

ทางราชการได้ออกคำสั่งให้ผู้ชายยกย่องภรรยา หากหญิงผู้เป็นภรรยาของข้าราชการหรือประชาชน
มีทุกข์ร้อนเกี่ยวกับการปฏิบัติและความประพฤติของสามี ทางสำนักงานวัฒนธรรมฝ่ายหญิงจะยื่นมือช่วยเหลือ
แต่ถ้าเป็นข้าราชการเกิดระหองระแหงกับภรรยาโดยไมม่ ีเหตุผลให้ถือว่าผิดวินัยและได้รับการลงโทษ ดังน้ันสตรี
ไทยจึงมบี ทบาทในสังคมไทยมากขึ้น เพราะรฐั บาลไดใ้ หค้ วามสำคัญกับสถานภาพของสตรไี ทย

4. บทบาทของสตรีไทยภายใต้แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสงั คมแหง่ ชาติ

ภายหลงั ท่ไี ดม้ กี ารประกาศใช้แผนพัฒนาเศรษฐกิจแห่งชาติ (ซ่งึ ต่อมาได้เปลี่ยนเป็นแผน พฒั นาเศรษฐกิจ
และสังคมแห่งชาติ) ตั้งแต่ พ.ศ. 2504 เป็นต้นมา ได้มีการมุ่งพฒั นาด้านการศึกษา ทำให้สตรีไทยมีโอกาสในการ
ทำงานที่เท่าเทียมกับผู้ชาย มีการแก้ไขกฎหมายให้สตรีได้มีสิทธิเสมอภาคกับผู้ชายมากขึ้น แต่ยังไม่สมบูรณ์
นโยบายที่มุ่งเน้นให้สตรีได้เข้าไปมีบทบาทในทางเศรษฐกิจ และการมีส่วนร่วมในกระบวนการตัดสินใจในระดับ
ต่างๆ ทำให้เกิดการขยายตัวของบทบาทของสตรีในแง่มุมต่างๆ อย่างกว้างขวาง เช่น การส่งเสริมกิจกรรมเสริม
รายได้ที่ทำในครัวเรือน งานสังคมสงเคราะห์ บทบาทในตลาดแรงงาน เป็นต้น ภายหลังประกาศใช้แผนพัฒนา
เศรษฐกิจและสงั คมแหง่ ชาติ สตรีไทยได้กลายเป็นส่วนประกอบทีส่ ำคัญของแรงงานของประเทศ แต่แรงงานสตรี
จำนวนมากก็ยงั ทำงานทไ่ี ด้รับผลตอบแทนและมีความมนั่ คงนอ้ ย

ผลของการพัฒนาด้านเศรษฐกิจที่ผ่านมา ทำให้ตลาดแรงงานในภาคเกษตรกรรมลดลง สตรีจึงหันมา
ประกอบอาชีพค้าขาย การหัตถกรรม และการบริการเป็นหลัก การที่สตรีไทยได้เปลี่ยนอาชีพจากท้องไร่ท้องนา
และงานบ้านเขา้ สู่ภาคอุตสาหกรรมอย่างต่อเนื่อง จึงได้กลายเปน็ แรงงานราคาถูก ต้องเสียเปรียบแรงงานชายท้งั
ด้านรายไดแ้ ละโอกาสในการเล่อื นตำแหนง่ หน้าท่ีในหนว่ ยงานหรือองคก์ รตา่ งๆ รวมท้งั ตอ้ งเผชิญกับปัญหาการกีด
กันทางเพศ นอกจากนี้เรื่องค่าจ้างแรงงานและสภาพแวดล้อมในการทำงานกฎหมายก็ยังไม่ยุติธรรมและเลือก
ปฏบิ ตั ิ

หลังจากที่ประชาธิปไตยของไทยได้เปิดกว้างขึ้น มีส่วนทำให้สตรีไทยเข้าไปมีส่วนร่วมในการกำหนด
นโยบายสาธารณะเพิ่มมากขึ้น แต่ก็ยังไม่เท่าเทียม กับผู้ชาย โดยเฉพาะบทบาททางการเมือง เช่น เป็น
สมาชิกสภาผูแ้ ทนราษฎร สมาชิกวุฒิสภา รัฐมนตรี รวมทงั้ เป็นผู้บริหารในหน่วยงานทั้งภาครฐั และภาคเอกชน เช่น
อธิบดีกรม ปลัดกระทรวง ผู้ว่าราชการ ผู้จัดการบริษัท เป็นต้น จำนวนของสตรีมนี ้อยกวา่ ผู้ชายมาก และมีอัตรา
เพม่ิ ช้ามาก สำหรบั สตรที ่ีจะมีบทบาทได้ทัดเทยี มกับฝ่ายชายในเรื่องเหลา่ นั้นมกั จะมีพน้ื ฐานทางเศรษฐกิจดีและมี
การศึกษาสงู กว่าผู้ชาย

ภาพ 4 สตรไี ทยในปจั จุบันสามารถประกอบอาชีพ และมีบทบาทในสังคมเทา่ เทยี มกับผู้ชาย
ทมี่ า : http://www.rtopcadet.com/index.php?lay=show&ac=article&Ntype=9&Id=539795062

สบื ค้นเมื่อ : 2 พฤษภาคม 2562

นอกจากนี้ บทบาทของสตรีไทยในตลาดแรงงานยงั คงพบปัญหาของความไมเ่ ทา่ เทียมกับแรงงานชาย เช่น
สตรีได้รบั การศกึ ษานอ้ ยกวา่ มอี ตั ราการไมร่ ูห้ นังสอื มากกวา่ ได้คา่ แรงตำ่ กว่า มอี ตั ราการวา่ งงานสงู กว่า ถูกกีดกัน
จากบางอาชพี และการรับตำแหนง่ ในระดบั บรหิ ารมากกวา่

ในปัจจุบันสตรีไทยจำนวนมากตอ้ งออกไปทำงานนอกบ้าน ขณะเดียวกันก็ต้องแบกรบั ภาระงานบ้าน ทำ
ให้เกิดความเครียด สตรีไทยชนชั้นล่างในสังคมไทยต้องทำงานทุกอย่างเองโดยไม่มีการจ้างคนอื่นมาแทนเหมือน
สตรีที่มฐี านะดี

กล่าวโดยสรุป ในปัจจุบันถึงแม้ว่าสตรีไทยจะเข้ามามีบทบาทในทางเศรษฐกิจ การเมือง และสังคม
เช่นเดียวกับผู้ชาย แต่ถึงกระนั้นก็ยังไม่มีความทัดเทียมเท่ากับผู้ชายอย่างแท้จริง ดังจะเห็นได้จากข้อบัญญัติใน
กฎหมายครอบครวั กฎหมายสัญชาติ และกฎหมายแรงงาน เป็นต้น ที่ยังไม่เป็นธรรมตอ่ สตรี ดังนั้น จึงควรมีการ
แกไ้ ขในเร่อื งสทิ ธขิ องสตรีต่อไป