1.3 ตัวอย่างเวลาและยุคสมัยที่ปรากฎในหลักฐานทางประวัติศาสตร์ไทย

ใบความรู้ 1.3
เรือ่ ง ตัวอยา่ งเวลาและยุคสมยั ที่ปรากฏในหลกั ฐานทางประวัตศิ าสตรไ์ ทย

1. ตัวอย่างการใช้เวลาและศกั ราช

หลกั ฐานทางประวัตศิ าสตรไ์ ทยทเี่ ป็นหลักฐานเก่ารว่ มสมยั มกี ารใช้เวลาหลายอย่าง ทงั้ มหาศกั ราช
จลุ ศักราช พุทธศกั ราช รตั นโกสนิ ทรศ์ ก ดงั ตวั อย่างต่อไปนี้

“1205 ศก ปมี ะแม พ่อขนุ รามคำแหง หาใครjใจในใจ แลใส่ลายสอื ไทย ลายสือไทยนี้
จง่ึ มีเพอ่ื ขุนผนู้ ้นั ใส่ไว้”

ที่มา : ศลิ าจารกึ สุโขทยั หลักท่ี 1 จารึกพอ่ ขนุ รามคำแหง หน้า 36.
เวลาที่กลา่ วถึงในศลิ าจารกึ นี้ 1205 เป็นมหาศักราช เทยี บเป็นพทุ ธศกั ราช + 621 = 1826 พ่อขนุ รามคำแหง
มหาราชทรงประดิษฐอ์ ักษรไทย ลายสอื ไทยจึงมขี ึ้น เพราะพ่อขุนรามคำแหงมหาราชคดิ ประดษิ ฐ์ขึ้นมา

ภาพ 1 ศลิ าจารึกสโุ ขทยั หลักที่ 1 จารึกพอ่ ขนุ
รามคำแหง
ที่มา : https://mgronline.com/
onlinesection/detail/9620000112075
สบื คน้ เม่ือ : 24 เมษายน 2562

“ศักราช 712 ขาลศก วัน ๖ ฯ๖๕ คำ่ เวลารงุ่ แลว้ 3 นาฬิกา 9 บาท แรกสถาปนากรุง
พระนครศรอี ยธุ ยา”

ที่มา : พระราชพงศาวดารกรุงเกา่ ฉบบั หลวงประเสรฐิ ฯ หนา้ 5.
ศักราชที่กลา่ วถึง 712 เป็นจุลศกั ราช เม่ือเทยี บเป็น พ.ศ. + 1181 = 1893 วัน ( คอื วนั ศกุ ร์ เดือน 5 ข้นึ 6 คำ่
ตรงกบั วันที่ 4 มนี าคม รุ่งแลว้ 3 นาฬิกา 9 บาท คือ เวลา 3 นาฬกิ า 54 นาที (1 บาท = 6 นาท)ี เป็นเวลาท่ีสมเดจ็
พระรามาธิบดที ี่ 1 (พระเจา้ อู่ทอง) ทรงสถาปนาพระนครศรีอยุธยาเปน็ ราชธานี ถอื เป็นการเรมิ่ ตน้ สมัยอยธุ ยา

ภาพ 2 พระราชพงศาวดารกรุงเกา่ ฉบบั หลวง
ประเสริฐฯ
ทม่ี า : https://www.thaipost.net/main/
detail/10486
สบื ค้นเมื่อ : 24 เมษายน 2562

“ถึงรชั กาลที่ 4 เมื่อปีกุน พ.ศ. 2394 พระบาทสมเดจ็ ฯ พระจอมเกลา้ เจา้ อยูห่ ัวทรงสถาปนาสมเด็จ
พระอนชุ าธิราช เจ้าฟ้ากรมขุนอิศเรศรังสรรคเ์ ป็นพระมหาอุปราช แตโ่ ปรดให้ยกพระยศขึ้นเปน็ อย่างพระ
เจา้ แผ่นดินอีกพระองคห์ นง่ึ ทรงพระนามวา่ พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หวั ทรงศกั ดส์ิ งู กว่าพระ
มหาอปุ ราช”

ทม่ี า สมเดจ็ ฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ, พระราชพงศาวดาร รชั กาลที่ 5 หนา้ 173.
เวลาที่กล่าวถึงนี้ ชัดเจนอยู่แล้วว่าเป็นพทุ ธศักราชหรือ พ.ศ. ในปีนั้น พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้า
เจ้าอยู่หัวเสด็จขึ้นครองราชย์สมบัติ ทรงสถาปนาพระอนุชาเป็นพระมหาอุปราช แต่มีพระยศสูงกว่าพระมหา
อปุ ราช คือเทยี บเทา่ พระเจ้าแผน่ ดิน จึงทรงพระนามวา่ “พระบาทสมเด็จพระป่นิ เกลา้ เจา้ อยหู่ ัว”

ภาพ 3 พระราชพงศาวดาร รัชกาลที่ 5
ท่ีมา : https://www.matichonbook.com/
p/905/พระราชพงศาวดารรชั กาลที่-5.html
สืบคน้ เม่อื : 24 เมษายน 2562

“ไกลบ้าน พระราชหตั ถเลขาพระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา้ เจ้าอยู่หัว ถึงสมเด็จพระเจ้าลกู ยาเธอ
เจา้ ฟ้านิทานภดล เมอ่ื เสดจ็ ไปประพาสยโุ รป ร.ศ. 126”

ตัวอยา่ งนเี้ ปน็ ขอ้ ความบนปกหนงั สอื ไกลบ้าน ซึ่งเป็นเร่ืองการเสดจ็ ประพาสยุโรปครงั้ ที่ 2 ของ
พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา้ เจ้าอยูห่ ัว เมื่อ ร.ศ. 126 หรือรัตนโกสินทร์ศก 126 เทียบเป็น พ.ศ. + 2325 =
2450

ภาพ 4 “ไกลบ้าน” พระราชหตั ถเลขา
พระบาทสมเดจ็
พระจลุ จอมเกลา้ เจ้าอยหู่ ัว
ถึงสมเด็จพระเจา้ ลกู ยาเธอ เจา้ ฟ้านิทานภดล
เมือ่ เสด็จไปประพาสยโุ รป ร.ศ. 126
ทีม่ า : https://www.gooshared.com/d/
NjkzLTE0
สืบค้นเมอ่ื : 24 เมษายน 2562

จากตัวอย่างดังกล่าวข้างต้น จะเห็นได้ว่าในหลักฐานทางประวัติศาสตร์ไทยมีการใช้ศักราชมาตัง้ แต่สมัย
สุโขทัย โดยในสมัยสุโขทัยและอยุธยาใชพ้ ทุ ธศักราช จุลศักราช มหาศักราช เป็นหลัก ครั้นถึงสมยั รัตนโกสินทรม์ ี
การใชศ้ กั ราชเพ่ิมขน้ึ มา คอื รัตนโกสนิ ทรศ์ ก ซึ่งพบมากในเอกสารราชการ สว่ นพุทธศกั ราชมกี ารประกาศใช้อย่าง
เป็นทางการ เมือ่ วันท่ี 21 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2455 ซึง่ ตรงกับรัชสมัยพระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกลา้ เจา้ อยหู่ วั

2. ตวั อย่างการใชย้ ุคสมัย

นักประวัติศาสตรไ์ ด้กำหนดคำเรยี กยคุ สมัยเพอื่ กำหนดเวลาในประวัตศิ าสตร์ การใช้ คำเรียกยุคสมัยหรือ
เวลาในประวัตศิ าสตร์ เห็นได้จากตัวอย่างดังน้ี

1. การใช้ยุคสมัยเป็นชื่อหนังสือ เพื่อให้รู้ชัดเจนว่า หนังสือนั้นเป็นเรื่องราวเกี่ยวกับสมัยใด เช่น
หนังสือสมัยก่อนประวัติศาสตร์ในประเทศไทย ของศาสตราจารย์ ชิน อยู่ดี เป็นหนังสือที่รวบรวมเรื่องราว
สมัยก่อนประวัติศาสตร์ในดินแดนประเทศไทย หนังสือกฎหมายสมัยอยุธยา ของ ม.ร.ว.เสนีย์ ปราโมช เป็น
หนังสือที่รวบรวมกฎหมายในสมัยอยุธยาหรือเปน็ หนังสือท่ีผู้เขียนเขยี นเกี่ยวกับกฎหมายสมัยอยุธยา นอกจาก
คำว่า “สมัย” ที่บอกถงึ ยุคสมัยทางประวัติศาสตรแ์ ล้ว การใช้ชือ่ ราชธานี เช่น กรุงสุโขทัย ก็หมายถึง ช่วงเวลา
สมยั สโุ ขทยั หรือกรงุ เกา่ หมายถึง สมัยอยุธยา ดังหนงั สอื ประชมุ ศลิ าจารกึ ภาคท่ี 1 จารกึ กรงุ สุโขทยั เปน็ การ
รวบรวมขอ้ มลู จากศิลาจารกึ สมัยสุโขทัย ที่มกี ารอา่ นและทำคำอธิบาย พระราชพงศาวดารกรุงเก่า ฉบับหลวง
ประเสริฐฯ (กรุงเก่า คือ กรุงศรีอยุธยาเมื่อครั้งเป็นราชธานี) คือ พระราชพงศาวดารหรือเรื่องราว ของ
พระมหากษัตริย์สมัยอยุธยา ที่เรียกฉบับหลวงประเสริฐฯ เพราะหลวงประเสริฐหรือหลวงประเสริฐอักษรนิติ
(แพ ตาละลกั ษณ)์ เปน็ ผ้พู บและมอบให้หอสมดุ แหง่ ชาติ จึงเรยี กเพอ่ื เปน็ การให้เกยี รติแกท่ ่าน

ภาพ 5 หนงั สอื สมัยก่อนประวัตศิ าสตรใ์ นประเทศ
ไทย ของศาสตราจารย์ ชนิ อยดู่ ี
ท่ีมา : http://www.su-
usedbook.com/product.detail_
15673_th_7023220
สบื คน้ เม่ือ : 24 เมษายน 2562

ภาพ 6 หนงั สือกฎหมายสมยั อยุธยา
ของ ม.ร.ว.เสนยี ์ ปราโมช
ทม่ี า : http://winyuchon.com/product /
กฎหมายสมยั อยุธยา/
สืบค้นเม่ือ : 24 เมษายน 2562

2. การใช้ยุคสมัยเพื่ออธิบายความ เพื่อให้เกิดความเข้าใจง่าย ตรงกัน โดยไม่ต้องอธิบายให้ยืดยาว
เช่น ลักษณะสำคัญในการปรับปรุงบ้านเมืองในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช นัก
ประวตั ิศาสตรม์ กั จะอธิบายวา่ เป็นการ “ทำให้เหมือนเมอื่ ครัง้ บ้านเมอื งดี” ซงึ่ จะพบในหนังสอื ทั่วไปเกี่ยวกบั การ
ปรับปรงุ บ้านเมือง สมัยรชั กาลท่ี 1 คำวา่ “เหมือนเม่อื คร้ังบ้านเมืองด”ี คือในยคุ สมัยที่กรุงศรีอยุธยามีสันติสุข
ภายใน การใชค้ ำในลกั ษณะนี้ทำให้เกิดความสนใจ อยากรูว้ า่ “เหมอื นเมื่อครง้ั บ้านเมอื งด”ี เปน็ อยา่ งไร

3. การใช้ยุคสมัยประกอบบทความ เพื่อให้เกิดความเข้าใจตรงกันวา่ บทความนั้นจะศึกษาวิเคราะห์
ประวัติศาสตร์ยุคสมัยใด เพื่อไม่ให้เข้าใจผิดทั้งผู้เขียนและผู้อ่าน บทความนั้น เช่น “การปรับตัวของไทย จีน
และญี่ปุ่น ในยุคจักรวรรดินิยมใหม่” ใน หนังสือไทย จีน ญี่ปุ่น ในยุคจักรวรรดินิยมใหม่ ของวุฒิชัย มูลศิลป์
ยุคจักรวรรดินิยมใหม่ หรือมักเรียกกันโดยทั่วไปว่า ยุคจักรวรรดินิยมอยู่ในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 19 ต้น
ครสิ ตศ์ ตวรรษท่ี 20 หรือตรงกบั สมัยรชั กาลที่ 4 รชั กาลท่ี 5 และรชั กาลที่ 6 ของไทย ของจนี อยูใ่ นสมัยพระนาง
ฉือ (หรือซสู ี) เปน็ ผู้สำเรจ็ ราชการ และญ่ปี ุ่นในจักรพรรดเิ มจิ เป็นชว่ งเวลาทช่ี าตจิ กั รวรรดนิ ิยมตะวนั ตกได้ขยาย
อำนาจเข้าไปยดึ ครอง หรือสร้างอิทธิพลในประเทศต่างๆ ในทวีปเอเชียและแอฟริกา บทความนี้อธบิ ายถงึ การ
ปรับตัวของประเทศไทย จีน และญี่ปุ่น ความสำเร็จล้มเหลวในการปรับตัว ใครปรับตัวไดด้ ีกว่ากัน นักเรียนจะ
พบว่ามีบทความมากมายที่มีการใช้คำบอกยุคสมัยประกอบ เพื่อให้เข้าใจตรงกันว่า ผู้เขียนต้องการศึกษา
วิเคราะห์ยคุ สมยั นนั้ ๆ เทา่ นนั้ ไมใ่ ชย่ คุ สมยั อ่ืน

ภาพ 7 หนงั สอื ไทย จนี ญี่ป่นุ ในยคุ จกั รวรรดนิ ิยม
ใหม่ ของวฒุ ชิ ยั มูลศิลป์
ท่ีมา : https://library1.parliament.go.th/bib/
58159
สืบค้นเมื่อ : 24 เมษายน 2562

เมื่ออ่าน ค้นคว้า หนังสือทางประวัติศาสตร์จะพบว่า มีการใช้คำบอกยุคสมัยแทนการอธิบายเหตุการณ์
ทางประวัติศาสตร์ที่ยืดยาวได้ ทำให้เรื่องกระชับ ชัดเจน ไม่เยิ่นเย้อ และ เกิดความเข้าใจทีต่ รงกันระหวา่ งผ้เู ขียน
กับผูอ้ ่านวา่ กำลงั กลา่ วถงึ ยุคสมยั ใด

นอกจากการใช้ยุคสมัยเพอื่ บอกเหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์ ยงั มีการใช้ศกั ราชกำกับไว้ด้วย เพื่อเป็นการ
ระบุเวลาของยุคสมัยที่นักประวัติศาสตร์ต้องการอธิบายหรือศึกษา เช่น “ประวัติศาสตร์ไทยสมัยรัตนโกสินทร์
ตอนตน้ (พ.ศ. 2325- 2394)” ช่วงเวลาทต่ี ้องการอธิบาย หรอื ศกึ ษา คอื พ.ศ. 2325 เปน็ ปเี รม่ิ ต้นสมัยรัตนโกสินทร์
ถึง พ.ศ. 2394 อันเป็นปีท่ีพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคต ซึ่งถือว่าเป็นปีสิ้นสุดของสมัย
รัตนโกสินทร์ตอนตน้ จดั เป็นชว่ งเวลาท่ีบ้านเมอื งยงั เปน็ แบบเก่าท้งั ทางด้านการเมอื งการปกครอง เศรษฐกจิ สงั คม
และวัฒนธรรมที่สืบต่อมาจากสมัยอยุธยา สมัยธนบุรี โดยยังไม่มีการเปลี่ยนแปลงที่สำคัญ หลังจากน้ี จึงเริ่ม
สมัยใหมท่ ีม่ กี ารปรบั ปรงุ หรอื ปฏริ ูปประเทศในทกุ ๆ ด้าน เปน็ ต้น

การใชเ้ วลาหรอื ศกั ราช อาจแคบกว่าตัวอยา่ งข้างตน้ ก็ได้ เช่น “วิกฤติการณส์ ยาม ร.ศ. 112 ร.ศ. 112 หรอื
พ.ศ. 2436 เป็นการบอกให้รู้ว่าต้องการศึกษา อธิบาย วิกฤติการณ์ท่ีเกิดขึ้นใน พ.ศ. 2436 เท่าน้ัน ไม่ใช่
วกิ ฤตกิ ารณ์อ่ืนหรอื ปีอ่ืน เพราะในประวตั ศิ าสตร์ไทยมีวกิ ฤตกิ ารณ์อ่นื ท่ีเกิดข้ึนในปีอน่ื ด้วย