เส้นทางสุขภาวะ คนบางพลัด

เส้้นทางสุขุ ภาวะ...คนบางพลัดั

ในเวทีีดัังกล่่าวได้้เชิิญวิิทยากรผู้�ที่ �มีีประสบการณ์์ตรงในการจััดการ
ท่่องเที่่�ยวโดยชุุมชน คุุณวรรธนสกล รัักปทุุม มาแลกเปลี่่�ยนแนวคิิดการ
ปฏิิบััติิการขัับเคลื่ �อนชุุมชนเพื่่�อการท่่องเที่่�ยวเพื่่�อเสริิมสร้้างสุุขภาวะยั่ �งยืืน
ชุุมชนบางพลััด เปิิดเวทีีด้้วยการเล่่าถึึง โลกทััศน์์ว่่าด้้วยชุุมชนว่่า “ชุุมชน
และชาวบ้้านมีีความรู้� และทัักษะไม่่ได้้เป็็นผู้้�ว่่างเปล่่า ชุุมชนมีีเอกภาพบน
ความแตกต่่างหลากหลายไม่่ได้้เป็็นหนึ่่�งเดีียว มีีทั้้�งผู้้�ด้้อยโอกาสและผู้้�ได้้
โอกาส รวมถึึงชุมุ ชนมิิได้้อยู่่อ� ย่่างโดดเดี่�่ยวและหยุุดนิ่่ง� มีีพลวััต การปะทะ
สังั สรรค์จ์ ากภายนอกผ่า่ นนานากิจิ กรรม”
ด้้านแนวคิิดการพััฒนาบนฐานวััฒนธรรมชุุมชนที่่�คุุณวรรธนสกลได้้
แลกเปลี่ �ยน ได้้อธิิบายถึึง การเห็็นคุุณค่่าของความเป็็นมนุุษย์์มากกว่่าคุุณค่่า
ทางวััตถุุ กระบวนการมีีส่่วนร่่วมของชุุมชนพื้้�นฐานของภููมิิปััญญาท้้องถิ่ �น
พื้้�นฐานของการพึ่่�งตนเอง ใช้้วิิถีีชีีวิิตของชุุมชนเป็็นหลััก และพััฒนาองค์์
รวมทั้้�งระบบ ไม่่ทิ้้�งใครไว้้ข้า้ งหลังั
สิ่ �งที่่�ทางทีีมงานวิิจััยต้้องการให้้เกิิดในเวทีีนี้้�คืือ สร้้างความเชื่ �อมั่่�นใน
ศัักยภาพของชุุมชนท้้องถิ่ �นที่่�อาศััย วิิถีีชีีวิิต ความรู้้� ภููมิิปััญญาที่่�มีีมาพััฒนา
พื้้�นที่่�หรืือชุุมชน เพิ่่�มเพลัังต่่อรองกัับอำำ�นาจนโยบาย หรืือเสนอโครงการต่่อ
ภาครัฐั หรืือมีพี ลังั ขัับเคลื่�อนบางอย่่างที่่ส� ่ง่ ผลดีตี ่่อชุมุ ชน
ส่่วนแนวทางการส่่งเสริิมและพััฒนาการท่่องเที่่�ยวโดยชุุมชนที่่�น่่าจะ
เป็น็ ไปได้ ้ สำ�ำ หรัับคนบางพลัดั คืือ กระบวนการการออกแบบชุมุ ชนในช่ว่ งเริ่�ม
แรก สำำ�รวจทรััพยากรฐานชุุมชน คืือ การพััฒนาศัักยภาพคน ภููมิิปััญญาหรืือ
ผลิิตภััณฑ์์ที่่�มีีในชุุมชนให้้มีีประสิิทธิิภาพมากขึ้้�น กระบวนการเหล่่านี้้�ทำำ�ให้้
ความสััมพันั ธ์์ในชุุมชนกลัับคืนื มา ชุมุ ชนสามารถเป็็นแหล่่งเรียี นรู้�ให้้กัับเด็ก็ ๆ
ต่่อยอดทุุนในชุุมชนตรอบคลุุมในหลายบริิบทของชุุมชน เช่่น อาหาร
ประวัตั ิศิ าสตร์์ เรื่อ� งเล่า่ ความผู้�พันั ศาสนา เป็น็ ต้น้ นอกจากนี้้ย� ังั ก่อ่ ให้เ้ กิดิ รายได้้

51

เส้้นทางสุขุ ภาวะ...คนบางพลััด

ลดปััญหาสัังคม เสริิมสุุขภาวะในจิิตใจ และการวิิเคราะห์์ข้้อมููลอััตลัักษณ์์
หรืือการถอดอััตลัักษณ์์ร่่วมกััน คืือ ความเข้้าใจในคุุณค่่าของชุุมชนเพื่่�อนำำ�ไป
สร้้างวิิสััยทััศน์์และพัันธกิิจร่่วมกััน ภาพลัักษณ์์และเรื่ �องราวที่่�เหมาะสม
สำำ�หรัับการสื่ �อสารไปสู่่�ภายนอก ความเข้้มแข็็งของชุุมชนที่่�จะนำำ�ไปสู่่�ความ
เปลี่ �ยนแปลงเชิิงบวก ใช้้การเล่่าเรื่�อง คืือ การผููกพัันเรื่�องราวให้้ทั้้�งผู้�เล่่าและ
ผู้้�ฟังั เกิดิ ความรู้�สึกอย่า่ งใดอย่า่ งหนึ่่ง� ร่ว่ มกันั และกระบวนการร่ว่ มคิดิ ร่ว่ มสร้า้ ง
คือื การสะท้อ้ นมุมุ มองจากภายนอกสู่ช�่ ุมุ ชน สื่่อ� สารเล่า่ เรื่อ� งราวชุมุ ชนสู่ภ�่ ายนอก
จากการบรรยายของคุุณวรรธนสกลได้้ทิ้้�งท้้ายเป็็นข้้อคิิดให้้กัับ
ชาวบางพลััดในเวทีีครั้ �งนั้้�นน่่าสนใจ ว่่าการขัับเคลื่ �อนพััฒนาชุุมชนเพื่่�อการ
จัดั การท่อ่ งเที่่ย� ว มีหี ลักั การที่่เ� รียี กว่า่ 4 ส. ได้แ้ ก่่ ศึกึ ษา ต้อ้ งศึึกษาดููทรัพั ยากร
ในชุุมชน ความสามารถของคนในชุุมชนและเครืือข่่าย สร้้างสรรค์์ นำำ�สิ่่�งที่่�
มีอี ยู่ใ่� นชุมุ ชนมาผลิติ เพื่่อ� เป็น็ ของในชุมุ ชน ส่ง่ เสริมิ เครือื ข่า่ ย และภาคีตี ่า่ ง ๆ
สานต่่อ ดำำ�เนินิ การถ่่ายทอดความรู้้�หรืือส่่งต่่อให้้แก่ผู่้�อื่�น
ในเวทีีดัังกล่่าวยัังมีีการระดมความคิิดเห็็นเพื่่�อให้้ผู้�เข้้าได้้เห็็นว่่า
ชุมุ ชนมีที รัพั ยากรท่อ่ งเที่่ย� วอะไรบ้า้ ง? มีสี ถานที่่ท� ่อ่ งเที่่ย� วใดที่่ม� ีคี วามน่า่ สนใจ
และสามารถพัฒั นาต่อ่ ได้?้ ใครบ้า้ งที่่เ� ป็น็ ผู้้�มีสี ่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสียี ? และ ระดมความ
คิิดถึึงความต้้องการในการพััฒนาว่่าควรจะมีีการสนัับสนุุนเรื่ �องใดบ้้างที่่�จะ
สามารถดำำ�เนิินการการท่่องเที่่�ยวโดยชุุมชนได้้อย่่างมีีประสิิทธิิภาพ การระดม
ความคิิดครั้�งนี้้�ได้้ผลลััพธ์์ที่่�น่่าสนใจเป็็นอย่่างยิ่�ง ชุุมชนตื่ �นตััวในการวิิเคราะห์์
ตััวเอง จนเห็็นถึึงศัักยภาพที่่�มีีอยู่่�มากมายในพื้้�นที่่� และข้้อมููลดัังกล่่าวทาง
ทีมี งานวิิจััยจะประสานข้้อมููลเพื่่อ� สื่อ� สารต่่อไปยัังผู้�เกี่�ยวข้้องต่่อไป
ทางทีมี วิจิ ัยั ได้้ AAR หลังั จากการจัดั กิจิ กรรมในครั้ง� นี้้� ได้ค้ ียี ์เ์ วิริ ์ด์
ที่่�เป็็นบทเรีียนที่่�น่่าสนใจไม่่แพ้ก้ ิิจกรรมที่่�เกิิดขึ้้�น พบว่่า ทีีมวิจิ ััยได้้ทำำ�บทบาท
ผู้้�จุุดประกายแนวคิิดจากต้้นทุุนเดิิมของชุุมชนที่่�มีีอยู่่�แล้้ว และได้้เรีียนรู้�ว่่า
“ทุกุ อย่า่ งไม่ไ่ ด้้มีีคำ�ำ ตอบเดีียว” การเติบิ โตและเรียี นรู้�เรื่อ� งสุขุ ภาวะของชุมุ ชน

52

เส้น้ ทางสุุขภาวะ...คนบางพลัดั

ค่่อย ๆ เติิบโตขึ้้�นไปพร้้อม ๆ กัับทีีมโครงการ ส่่วนตััวแปรที่่�คิิดว่่าไม่่เกี่�ยวข้้อง
แต่่ก็็มีีความสำำ�คััญในการขัับเคลื่�อนชุุมชน เช่่น กลุ่�มเด็็ก ๆ ในชุุมชนที่่�เข้้ามา
ร่ว่ มกิจิ กรรม เป็็นส่่วนหนึ่่�งของความหวังั ใหม่่ของชุมุ ชน

กิจิ กรรมที่�่ 10

กระบวนการถอดบทเรีียน

ในกิิจกรรมนี้้�ใช้้ชื่�อว่่าการถอดบทเรีียนก็็จริิง แต่่ก็ถ็ ููกแฝงไปด้้วย
การจัดั กิิจกรรมต่า่ ง ๆ ซึ่ง�่ ถืือว่า่ เป็็นกิจิ กรรมเก็บ็ ตกจากการวิิเคราะห์์กระบวน
การทำำ�งานของโครงการวิจิ ััยที่่�พบว่่า ยัังมีีกิิจกรรมบางกิิจกรรมที่่�ต้้องเพิ่่�มเติิม
แม้้ว่่ากิิจกรรมเหล่่านั้้�นไม่่มีีในแผนการดำำ�เนิินงานก็็ตาม ในการดำำ�เนิินงานจะ
มีกี ระบวนการถอดบทเรีียนแทรกในทุกุ กิิจกรรม
คณะทำ�ำ งานดำ�ำ เนิินการจัดั กิจิ กรรมที่่� 10 จำำ�นวน 3 ครั้�ง ดังั นี้้ �
• ครั้�งที่่� 1: การศึึกษาดููงาน “การจััดการการท่่องเที่่�ยวเชิิง
วััฒนธรรม จากแนวคิิดสู่่ก� ารขับั เคลื่อ� นชุมุ ชนเพื่่�อสร้้างสุขุ ภาวะ”
• ครั้ �งที่่� 2: การอบรมพััฒนาเครืือข่่ายสุุขภาวะ “แนวคิิด
การพััฒนาภาวะผู้้�นำำ� เพื่่อ� สร้้างสรรค์์สุุขภาวะชุมุ ชน”
• ครั้�งที่่� 3: การถอดบทเรีียน “การพััฒนาระบบการจััดการ
เครืือข่่ายสร้้างเสริิมสุุขภาวะของคนชุุมชนเมืืองในกรุุงเทพมหานครเพื่่�อ
ความเป็น็ เมือื งสุุขภาวะ”

53

เส้้นทางสุุขภาวะ...คนบางพลััด

ครั้�งที่่� 1:

การศึกึ ษาดููงาน
“การจััดการการท่่องเที่ย่� วเชิงิ วัฒั นธรรม
จากแนวคิิดสู่�ก่ ารขัับเคลื่่อ� นชุมุ ชน
เพื่่�อสร้า้ งสุขุ ภาวะ”

คณะทำำ�งานดำำ�เนิินการจััดกิิจกรรมขึ้้�นเมื่่�อวัันดีีที่่� 16 ธัันวาคม
2564 ระหว่่างเวลา 07.00 – 16.30 น. โดยจััดการศึึกษาดููงานรููปแบบและ
กระบวนการจััดการการท่่องเที่่�ยวเชิิงวััฒนธรรม ณ อำำ�เภอโพธาราม จัังหวััด
ราชบุุรีี เพื่่�อจุุดประกายแนวคิิดของประชาชนชุุมชนบางพลััดให้้เกิิดการ
ขับั เคลื่อ� นชุมุ ชนเพื่่อ� สร้า้ งสุขุ ภาวะอย่า่ งยั่ง� ยืนื ผู้�เข้า้ ร่ว่ มกิจิ กรรมประกอบด้ว้ ย
ตััวแทนกลุ่�มเครืือข่่ายอาสาสมััครสาธารณสุุข (อสส.) เครืือข่่ายอาสาสมััคร
ป้้องกัันฝ่่ายพลเรืือน (อปพร) และตััวแทนเครืือข่่ายกองทุุนต่่างๆ ในชุุมชน
เขตบางพลััด จำำ�นวนทั้้�งสิ้ �นกว่่า 70 คน และคณะทำำ�งานโครงการอีีก 10 คน
มีวี ิทิ ยากร คืือ คุุณอภิชิ าติ ิ ศิริ ิอิ ุดุ มเศรษฐ ประธานชมรม “อย่่าลืมื โพธาราม”
บรรยายเรื่�อง การบริิหารจััดการเมืืองโพธาราม สู่�่เมืืองมรดกจัังหวััด และนำำ�
เยี่�ยมชมต้้นทุุนทางวัฒั นธรรมของอำ�ำ เภอโพธาราม เช่น่ วัดั คงคาราม (วััดมอญ
ที่่ใ� หญ่ท่ี่่ส� ุดุ ในลุ่�มน้ำ��ำ แม่ก่ ลอง) วัดั ไทรอารีรี ักั ษ์์ (วัดั มอญที่่ม� ีโี บสถ์ก์ ับั วิหิ ารทรงลาว
อายุุเก่่าแก่่กว่่า 100 ปีี) ชมรอยพระพุุทธบาทที่่�ทำำ�จากโลหะ มีีเก๋๋งจีีนที่่�สร้้าง
ครอบตั้ง� แต่ส่ มัยั รัชั กาลที่่� 5 เดินิ เที่่ย� วย่า่ นตลาดเก่า่ เมือื งโพธาราม ซึ่ง�่ แบ่ง่ ออก
เป็น็ 3 ส่ว่ น ได้แ้ ก่ ่ ตลาดบน ตลาดกลาง และตลาดล่า่ ง ย่า่ นค้า้ ขายมาแต่โ่ บราณ
และถููกพััฒนาขึ้้�นมาเป็็นแหล่่งท่่องเที่่�ยวในปััจจุุบััน นอกจากนั้้�นยัังมีีกิิจกรรม
สำำ�คััญที่่�ช่่วยส่่งเสริิมกระตุ้ �นให้้ผู้ �เข้้าร่่วมกิิจกรรมกลุ่ �มเป้้าหมายสามารถ
นำำ�แนวคิิดต้้นแบบการจััดการการท่่องเที่่ย� วของอำำ�เภอโพธาราม นำำ�ไปปรัับใช้้
กัับชุุมชนของตนเองในอัันที่่�จะสร้้างเศรษฐกิิจที่่�ยั่ �งยืืนให้้แก่่ชุุมชนโดยอาศััย
ต้้นทุุนทางวััฒนธรรมที่่�ชุุมชนตนเองมีีอยู่่� ก็็คืือ เวทีีแลกเปลี่่�ยนเรีียนรู้�ที่ �
ร้้านดููนม กระท่่อมสาธุุ อำำ�เภอโพธาราม ที่่�ประธานชุุมชนโพธารามและ

54

เส้้นทางสุุขภาวะ...คนบางพลัดั

คณะ จำำ�นวน 13 คน เข้้ามาแลกเปลี่ �ยนมุุมมองกัับผู้�มาเยืือน คืือ ประชาชน
ชาวบางพลัดั และคณะทำำ�งาน

55

เส้น้ ทางสุขุ ภาวะ...คนบางพลัดั

ครั้ง� ที่่� 2:

การอบรมพัฒั นาเครือื ข่่ายสุุขภาวะ
“แนวคิิดการพัฒั นาภาวะผู้้�นำำ
เพื่่�อสร้า้ งสรรค์ส์ ุุขภาวะชุมุ ชน”

มีวี ัตั ถุปุ ระสงค์เ์ พื่่อ� พัฒั นาขีดี ความสามารถของ ภาคประชาสังั คม
และภาคีีเครืือข่่ายสุุขภาพในพื้้�นที่่�กรุุงเทพมหานครโดยเน้้นการปรัับเปลี่ �ยน
ข้้อจำำ�กััดที่่�มีีอยู่่�เดิิมไปสู่่�การพััฒนาระบบการจััดการเครืือข่่ายสุุขภาวะของคน
ในชุุมชนเมืือง กิิจกรรมดำำ�เนิินการในวัันที่่� 19 ธัันวาคม 2564 ระหว่่างเวลา
08.00 – 16.30 น. จััดประชุุมเชิิงปฏิิบััติิการ ณ อาคารนวมิินทร์์ 1 วิิทยาลััย
พััฒนามหานคร การดำำ�เนิินกิิจกรรมครั้ �งนี้้� ใช้้กระบวนการบรรยายและ
แลกเปลี่ย� นความคิิดเห็็น

56

เส้้นทางสุขุ ภาวะ...คนบางพลััด

ครั้�งที่่� 3:

การถอดบทเรีียน “การพััฒนาระบบ
การจััดการเครืือข่า่ ยสร้า้ งเสริิมสุขุ ภาวะ
ของคนชุมุ ชนเมืืองในกรุงุ เทพมหานคร
เพื่่�อความเป็น็ เมือื งสุขุ ภาวะ”

ทีีมผู้้�วิจิ ัยั และคณะทำ�ำ งานร่่วกิิจกรรมการถอดบทเรียี น Lesson
Learned จัดั ขึ้น�้ เมื่�อวัันที่่� 6 กุมุ ภาพัันธ์์ 2565 ณ ห้้องกััลปัังหา อาคารรัับรอง
สััตหีีบ จัังหวััดชลบุุรีี โดยพบว่่าแนวคิิดการพััฒนาต้้นแบบการเรีียนรู้�
เพื่่�อพััฒนาเครืือข่่ายนั้้�นประกอบด้้วย ชุุมชนเข็็มแข็็ง ประชาชนสามารถ
พึ่่�งตนเองได้้ มีีรููปแบบการบริิหารจััดการที่่�ชััดเจนเป็็นรููปธรรม และยั่ �งยืืน
ในชุุมชนบางพลััดชุุมชนบางพลััด ซึ่่�งเครืือข่่ายเพื่่�อพััฒนาสุุขภาวะ ประกอบ
ไปด้้วยภาคีีหลายภาคีี ได้้แก่่ อาสาสมััครป้้องกัันภััยฝ่่ายพลเรืือน (อปพร.) ,
อาสาสมััครสาธารณสุุข (อสส.), ผู้้�นำำ�ชุุมชน, กองทุุน, หน่่วยงานภาครััฐ,
และหน่ว่ ยงานภายนอก โดยแต่ล่ ะภาคีเี ครือื ข่า่ ยจะได้้รับั องค์ค์ วามรู้�ในการจัดั
การสุุขภาวะ สามารถนำ�ำ ข้้อมููลและองค์์ความรู้�ที่�ได้ไ้ ปตัดั สิินใจเกี่�ยวกับั การจััด
การสุขุ ภาวะเพื่่อ� มุ่�งไปสู่�ส่ ภาพความเป็น็ อยู่่�ที่�ดีี (Well-Being)
ทั้้�งนี้้�ในการดำำ�เนิินงานตามกิิจกรรมที่่�กำำ�หนดในโครงการ
ทีีมวิิจััยและคณะทำำ�งาน ได้้มีีการวิิเคราะห์์จุุดแข็็ง จุุดอ่่อน อุุปสรรค และ
ข้อ้ เสนอแนะ เพื่่อ� ให้เ้ กิดิ ประโยชน์ใ์ นการดำำ�เนินิ งาน และมีขี ้อ้ มููลในการกำ�ำ หนด
ทิิศทางหรืือเป้้าหมายในการดำำ�เนิินงานให้้บรรลุุเป้้าหมายตามวััตถุุประสงค์์
ของโครงการ

57

8 จากการดำำเนิินการวิิจััย...
สู่�ก่ ารสร้้างและพััฒนาเครืือข่า่ ย
สุุขภาวะมีีความเป็็นได้ห้ รือื ไม่่?

การขัับเคลื่ �อน “ระบบการจััดการเครืือข่่ายที่่�มีีบทบาทสร้้าง
เสริมิ สุขุ ภาวะของคนในชุมุ ชนเมือื ง” ที่่ด� ำ�ำ เนินิ การโดย วิทิ ยาลัยั พัฒั นามหานคร
มหาวิทิ ยาลัยั นวมินิ ทราธิริ าช โดยการสนับั สนุนุ จากสำ�ำ นักั สนับั สนุนุ การพัฒั นา
ระบบสุุขภาพ สำำ�นัักงานกองทุุนสนัับสนุุนการสร้้างเสริิมสุุขภาพ (สสส.)
มีีเป้้าหมายชััดเจนในการค้้นหาและพััฒนารููปแบบของระบบสุุขภาพในระดัับ
พื้้�นที่่�ผ่่านการทำำ�งานของเครืือข่่ายนั้้�น ได้้ดำำ�เนิินทางตามทิิศทางของกรอบ
แนวคิิดและยุุทธศาสตร์์ของโครงการที่่�มีีเป้้าหมายชััดเจนที่่�มีีขั้ �นตอนการ
ดำำ�เนิินการควบคู่่�กัันไปในหลายระดัับ เริ่�มตั้้�งแต่่ระดัับปััจเจก ระดัับชุุมชน
ระดัับเขต ระดัับสำำ�นััก และในระดัับนโยบาย และต้้องดำำ�เนิินกิิจกรรมใน
หลากหลายมิิติิ ไม่่ว่่าจะเป็็นมิิติิของการเมืือง เศรษฐกิิจ สัังคมและวััฒนธรรม
โดยความร่ว่ มมือื จากเครือื ข่า่ ยทั้้ง� ระบบ ดังั นั้้น� การขับั เคลื่อ� นไปสู่เ�่ ป้า้ หมายได้้
อย่่างมีีประสิิทธิิภาพ จำำ�เป็็นต้้องรวบรวมกลุ่ �มนัักวิิชาการและผู้ �สนใจ ผู้้�มีี
ส่่วนได้้เสีียในการขัับเคลื่่�อนเครืือข่่ายเชิิงพื้้�นที่่� เพื่่�อมาร่่วมกัันวิิเคราะห์์
สถานการณ์์ของปััญหา พััฒนาองค์์ความรู้� ประสานงานเพื่่�อทำำ�งานร่่วมกััน
การสร้้างภาวะผู้้�นำำ�ในระบบสุุขภาพในระดัับพื้้�นที่่�ที่่�มีีผลต่่อระบบสุุขภาพ
การพััฒนาขีีดความสามารถ การสร้้างความรู้้� ถอดบทเรีียนเพื่่�อค้้นหาความรู้�
ในระดัับพื้้�นที่่� สร้้างบรรยากาศเชิิงนโยบายที่่�สนัับสนุุนการแลกเปลี่่�ยน
เครือื ข่่าย (dialogue and networking)

เส้น้ ทางสุุขภาวะ...คนบางพลัดั

การดำำ�เนิินงานในขั้ �นแรก ตั้้�งแต่่เริ่ �มโครงการในเดืือนตุุลาคม
2563 จนถึึงเดืือนมีีนาคม 2564 โครงการฯ นี้้� มีีความก้้าวหน้้าในการดำำ�เนิิน
โครงการมาเป็็นลำำ�ดัับ กล่่าวคืือ การดำำ�เนิินโครงการในระยะเบื้้�องแรกนี้้� เป็็น
ลักั ษณะของการเตรีียมความพร้อ้ มและสร้า้ งความเข้า้ ใจกับั ผู้้�มีสี ่ว่ นได้เ้ สียี ก่อ่ น
จะเริ่ �มทำำ�กิิจกรรมเชิิงลึึกในพื้้�นที่่� คณะผู้้�รัับผิิดชอบโครงการได้้ดำำ�เนิินการ
สำำ�รวจประเด็็นปััญหาเชิิงลึึกและกำำ�หนดขอบเขต (Exploring Problem
Insight and Scoping)
สถานการณ์ท์ ี่เ�่ ปลี่ย�่ นแปลงอย่า่ งรวดเร็ว็ อีีกทั้้ง� ยังั มีีการระบาด
ของโควิิด 19 ทุุกองคาพยพในสัังคมต่่างตื่่�นตระหนกและคิิดหาหนทางใน
การรัับมืือการเปลี่่�ยนแปลงเหล่่านั้้�น ชุุมชนเองก็ต็ ้้องปรัับตััวเพื่่�ออยู่่�ให้้รอด
ในสัังคมเมืือง และความเจริิญเติิบโตที่่�โอบล้้อมพวกเขาอยู่่� อััตราเร่่งของ
การเปลี่ย�่ นปลงยิ่ง� นานวันั ความเหลื่อ� มล้ำ��ำ เกิดิ ขึ้้น� ทั่่ว� ทุกุ หัวั ระแหง สุขุ ภาวะ
ท่่ามกลางสัังคมใหม่่ เป็น็ เป้า้ หมายที่ท่� ุุกคนต้้องทบทวน
เราจะอยู่แ�่ บบเดิมิ ที่่ร� อคอยรัฐั สวัสั ดิกิ าร หรือื เราจะเปลี่ย� นแปลง
สัังคมเล็็ก ๆ ในชุุมชนของเราด้้วยมืือของพวกเราเอง เป็็นคำำ�ถามที่่�ทุุกคนใน
ชุุมชนถามกัันเอง เพราะสถานการณ์์ที่่�เกิิดขึ้้�นในปััจจุุบัันพอจะทำำ�ให้้เห็็น
คำ�ำ ตอบว่่า “การพึ่่ง� พาตนเอง” น่่าจะเป็น็ ทางออกของชุุมชนที่่ย�ั่ง� ยืืน โดยการ
พึ่่�งพาตนเอง จะเป็็นการพึ่่�งพาตนเองทั้้�งในด้้านสุุขภาพ เศรษฐกิิจและ
ความเป็็นอยู่่� ในระดัับลึึกซึ้้�งขึ้้�นไปคืือ ศัักดิ์์�ศรีีของความเป็็นมนุุษย์์ที่่�ชุุมชน
ทุุกคนมีีเท่่าเทียี มกัันกับั คนในสัังคม
จากเส้น้ ทางการดำ�ำ เนินิ งานโครงการวิจิ ัยั เมื่อ� กล่า่ วถึงึ “เครือื ข่า่ ย
ในพื้้น� ชุุมชนเขตบางพลัดั ” ก็็อาจให้้นิิยามได้ว้ ่า่ “เครืือข่่ายในพื้้�นชุุมชนเขต
บางพลััด” คืือ เครืือข่่ายเชิิงพื้้�นที่่�ที่่�เกิิดจากการรวมตััวของคนในชุุมชน
กลุ่�มอาสาสมััคร กลุ่�มกองทุุน และหน่่วยงานภาครััฐภายในพื้้�นที่่�เขตบางพลััด
ที่่�มีีความสััมพัันธ์์เกื้้�อกููลระหว่่างกััน มีีจุุดมุ่ �งหมายเดีียวกัันในการพััฒนา

59

เส้้นทางสุุขภาวะ...คนบางพลัดั

คุุณภาพชีีวิิตของประชาชนในชุุมชนเขตบางพลััด อย่่างไรก็็ตามจากการ
ดำำ�เนิินกิิจกรรมที่่� 4 การประชุุมเชิิงปฏิิบััติิการเพื่่�อชี้ �แจงความเข้้าใจต่่อภาคีี
เครืือข่่าย ด้้วยกิิจกรรมการสนทนากลุ่�มย่่อย หรืือ Focus Groups นั้้�น
คณะทำำ�งานเริ่ �มเห็็นมิิติิที่่�เชื่ �อมโยงเครืือข่่ายในพื้้�นชุุมชนเขตบางพลััดบ้้างแล้้ว
3 มิิติิ ดังั นี้้�

การมสี วนรว มของประชาชนนำไปสกู ารพฒั นาท่ียง่ั ยนื

 การมีความเปน จติ อาสา  การผลกั ดันใหแ ตละชมุ ชน
ของทุกภาคีเครือขา ย จัดตัง้ กลุมเครอื ขา ย อสส.
 มกี ารแลกเปลยี่ นเรยี นรู  เรียนรูการการทำงานรว มกนั
ระหวา งเครือขา ย เชน ระหวางกองทุนฯ
การเรยี นรรู ว มกนั กับสำนกั งานเขตบางพลดั
ระหวา ง อสส.  การแลกเปล่ียนเรียนรู
และผูน ำชุมชน ความมติ สิแัมหพงนั ธ กรมะบติ วิดนานการ ประสบการณจาก
ผูนำกองทนุ ฯ อื่นๆ

มคติ วิกาามรปรว รมะสมาอื น

 กองทนุ ฯ หาชอ งทาง
การรบั บรจิ าคเงนิ กองทนุ จาก ปปส.
โดยการประสานจากสำนกั งานเขตฯ

คณะทำำ�งานวิิเคราะห์์ว่่าการเชื่�อมโยงเครืือข่่ายในพื้้�นชุุมชนเขต
บางพลััดนั้้�น ด้้วยศัักยภาพของภาคีีเครืือข่่ายสามารถที่่�จะแสวงหาโอกาส
ในการพััฒนาความสััมพัันธ์์และสร้้างความเชื่ �อมโยงระหว่่างภาคีีเครืือข่่ายให้้
เกาะเกี่ �ยวกัันอย่่างเข้้มแข็็งและผสานความร่่วมมืือกัันได้้ในระดัับเข้้มข้้นด้้วย
กระบวนการเรีียนรู้้�ผ่่านการเข้้าร่่วมกิิจกรรมต่่าง ๆ ภายใต้้โครงการฯ ซึ่่�ง
กิิจกรรมในระยะต่่อจากนี้้�จะเป็็นกิิจกรรมที่่�เน้้นสร้้างความเข้้าใจในเรื่ �องของ
การสร้้างความร่่วมมืือและพััฒนาเครืือข่่ายสุุขภาวะในชุุมชน กิิจกรรม

60

เส้้นทางสุขุ ภาวะ...คนบางพลัดั

การเชื่ �อมโยงเครืือข่่ายสุุขภาวะกัับสถานศึึกษา กิิจกรรมการสื่ �อสารทางสัังคม
กัับการเสริิมสร้้างสุุขภาวะ ตลอดจนการสร้้างเวทีีแห่่งการแลกเปลี่ �ยนและ
เรีียนรู้�ร่วมกับั ภาคีเี ครือื ข่่าย
จากผลการวิิเคราะห์์โครงการการพััฒนาระบบการจััดการ
เครืือข่่ายสร้้างเสริิมสุุขภาวะของคนชุุมชนเมืืองในกรุุงเทพมหานครเพื่่�อ
ความเป็็นเมืืองสุุขภาวะ เราค้้นพบว่่าองค์์ประกอบที่่�สำำ�คััญของเครืือข่่าย
สุุขภาวะของคนในชุุมชนต่่างๆ ในเขตบางพลััดที่่�ส่่งผลต่่อประสิิทธิิภาพและ
ความสำำ�เร็็จของ การจััดการเครืือข่่ายสร้้างเสริิมสุุขภาวะของคนบางพลััด
มีอี งค์ป์ ระกอบดัังต่่อไปนี้้�

องค์์ประกอบที่่� 1

การสื่่�อสารช่่วยเสริมิ
เครือื ข่่ายสุุขภาวะให้เ้ ข้ม้ แข็็ง

การสื่อ� สารเป็น็ เครื่อ� งมือื สำ�ำ คัญั ในการส่ง่ ข้อ้ มููลข่า่ วสารในทุกุ รููป
แบบ ปััจจุุบัันมีีแพลทฟอร์์มต่่างๆที่่�เอื้ �อต่่อการสื่ �อสารอย่่างรวดเร็็ว เครืือข่่าย
ควรมุ่�งเพิ่่�มประสิิทธิิภาพการสื่ �อสารในด้้านต่่าง ๆ เช่่น ช่่องทางการสื่ �อสาร
พฤติิกรรม และการกระจายข่่าวสาร และให้้ความสำำ�คััญกัับการสื่ �อสารใน
รููปแบบต่่าง ๆ ทั้้�งการสื่่�อสารแบบดั้้�งเดิิม และการสื่่�อสารรููปแบบใหม่่ ๆ
ให้้ครอบคลุุมการสื่ �อสารระหว่่างชาวบ้้านกัับหน่่วยงานของรััฐ ระหว่่างผู้้�นำำ�
ชุุมชมกัับสมาชิิกภายในชุุมชน รวมถึึงระหว่่างชุุมชนหนึ่่�งกัับอีีกชุุมชนหนึ่่�ง
ทั้้�งนี้้�ก็็เพื่่�อให้้สมาชิิกในเครืือข่่ายเกิิดการรัับรู้้� รัับทราบและยอมรัับในประเด็็น
สำำ�คััญ ซึ่่�งยัังจะช่่วยจรรโลงสััมพัันธภาพระหว่่างกััน ความสััมพัันธ์์ที่่�เกิิดจาก
การติิดต่่อสื่ �อสารอย่่างต่่อเนื่่�องเช่่นนี้้�เป็็นองค์์ประกอบที่่�สำำ�คััญของเครืือข่่าย

61

เส้น้ ทางสุขุ ภาวะ...คนบางพลัดั

ถ้้าระบบความสััมพัันธ์์ไม่่ได้้รัับการตอบสนองหรืือขาดการติิดต่่อแล้้วกัันมา
ตั้้�งแต่่อดีีต เช่่น เสีียงตามสาย การพบปะแบบตััวต่่อตััว ลานชุุมชนเพื่่�อเป็็น
จุุดประชาสััมพัันธ์์ข่่าวสาร ส่่วนรููปแบบใหม่่เกิิดขึ้้�นในยุุคปััจจุุบัันหรืือสื่ �อใหม่่
เช่่น การสื่ �อสารโดยใช้้ช่่องทางอิิเล็็กทรอนิิกส์์ ช่่องทางไร้้สาย (Wi-Fi) ไม่่ว่่า
จะเป็็นการสื่่�อสารแบบใด ชาวบ้้านเชื่่�อว่่าการสื่่�อสารต้้องเกิิดขึ้้�นอย่่าง
สม่ำำ��เสมอและทั่่�วถึึง โดยเฉพาะอย่่างยิ่ �งในยุุคปััจจุุบัันที่่�มีีเหตุุการณ์์ทาง
สาธารณสุุขหรืือข่่าวสารเกี่ �ยวกัับสุุขภาพหรืือโรคภััยที่่�เกิิดขึ้้�นอย่่างปััจจุุบััน
ทัันด่่วน ชาวบ้้านจึึงต้้องทัันต่่อเหตุุการณ์์และเกิิดความเข้้าใจในการรัับมืือ
ที่่ต� รงกันั ในทุุกชุมุ ชน

องค์์ประกอบที่่� 2

การสร้้างสิ่่ง� แวดล้้อมที่่เ� อื้้�อต่อ่ สุุขภาวะ

การสร้้างสิ่ �งแวดล้้อมที่่�เอื้้�อต่่อสุุขภาพ (Create supportive
environment) การสร้้างสิ่ �งแวดล้้อมที่่�เอื้ �อต่่อสุุขภาพ กล่่าวคืือ ต้้องจััดให้้
สิ่ง� แวดล้อ้ มและสภาพแวดล้อ้ มของชุมุ ชนที่่เ� ป็น็ แหล่ง่ อาศัยั ได้ร้ ับั การพัฒั นาให้้
เอื้อ� ต่่อการมีสี ุขุ ภาพดีี โดยรัฐั องค์ก์ รปกครองส่่วนท้้องถิ่�น ภาคเอกชนร่่วมกัับ
ชุุมชน เช่น่ การมีพี ื้้น� ที่่�สาธารณะ ระบบจััดการสุุขภาวะชุุมชนทั้้�งชุมุ ชนเกษตร
อุุตสาหกรรม และชุมุ ชนเมือื ง การจัดั สภาพแวดล้้อมเพื่่อ� ผู้้�พิิการและผู้�สูงอายุุ
เป็น็ ต้น้
จากการสำำ�รวจข้้อมููลและการลงพื้้�นที่่�ของงานวิิจััย พบว่่า
สภาพแวดล้้อมที่่�อยู่่�อาศััยและบริิเวณโดยรอบชุุมชน เป็็นสภาพแวดล้้อมที่่�มีี
ข้อ้ จำ�ำ กัดั ในการปรับั ปรุงุ และพัฒั นา ทำำ�ให้ค้ นในชุมุ ชนกังั วลเรื่อ� งสภาพแวดล้อ้ ม
ที่่�ตนอยู่่�อาศััยอย่่างมาก เพราะมีีผลกระทบโดยตรงต่่อการดำำ�ชีีวิิตในแต่่ละวััน
และมองว่่าสภาพแวดล้อ้ มที่่ด� ีี สะอาด ปราศจากมลพิษิ จะช่่วยให้้สุขุ ภาพของ

62

เส้้นทางสุุขภาวะ...คนบางพลััด

ตนและสุุขภาวะของชุุมชนดีีขึ้้�น ดัังนั้้�น จึึงต้้องการให้้มีีการรณรงค์์เรื่ �อง
การรัักษาและปรัับปรุุงสภาพแวดล้้อมทางกายภาพ โดยการปลููกต้้นไม้้
เพิ่่�ม การลดมลพิิษในบริิเวณใกล้้เคีียง การเพิ่่�มพื้้�นที่่�สีีเขีียวภายในชุุมชน
การปรัับภููมิิทััศน์์ให้้เป็็นสวนสาธารณะ การเพิ่่�มและปรัับปรุุงลานกีีฬา และ
การจััดการเรื่�องขยะอย่่างเร่่งด่่วน หากมองไกลออกไป เรามองถึึงการสร้้าง
นโยบายสาธารณะเพื่่�อสุุขภาพ (Build healthy public policy) มองไปถึึง
การใช้้เครื่ �องมืือทางกฎหมายในการสร้้างสิ่่�งแวดล้้อมที่่�ทำำ�ให้้ประชาชนมีี
‘Healthy life style’ หรืือการมีีพฤติิกรรมที่่�ดีี

องค์์ประกอบที่่� 3

การเชื่่อ� มโยงกัับหน่่วยงานภาครััฐ
เพื่่�อสร้้างสรรค์ส์ ุขุ ภาวะ

ในสถานการณ์์ที่่�ผ่่านมาการให้้บริิหารของภาครััฐยัังเป็็นเชิิงรัับ
ค่อ่ นข้า้ งมาก ทำำ�ให้เ้ กิดิ ปัญั หาต่า่ งๆ เช่น่ การรองรับั การแก้ไ้ ขปัญั หาของชุมุ ชน
และการรัับรู้้�ปััญหาในพื้้�นที่่�ที่่�ยัังคงเป็็นจุุดอ่่อนในการเข้้าถึึงปััญหาที่่�แท้้จริิง
โดยเฉพาะช่่วงการระบาดของโควิิดข้้อจำำ�กััดของการประสานงานมีีมากขึ้้�น
อย่่างไรก็็ตามชุุมชนจำำ�เป็็นอย่่างยิ่ �งที่่�ต้้องมีีภาครััฐ มาหนุุนเสริิมการพััฒนา
สุขุ ภาวะอย่า่ งเข้้าอกเข้้าใจ (insight) ฟันั เฟืืองสำ�ำ คััญในการขัับเคลื่�อนสุุขภาวะ
นอกเหนืือจากคนในชุุมชนเองแล้้ว คืือหน่่วยงานภาครััฐไม่่ว่่าจะเป็็น
กรุุงเทพมหานคร หน่่วยบริิการสาธารณสุุข เช่่น โรงพยาบาล ศููนย์์สุุขภาพ
หน่่วยงานเหล่่านี้้�ควรทำำ�งานเชิิงรุุก กล่่าวคืือ เข้้าหาชุุมชนเพื่่�อรัับฟัังปััญหา
ที่่�เกิิดในชุุมชน รัับทราบความเป็็นไปของคนในชุุมชนและการเปลี่ �ยนแปลง
การแลกเปลี่�ยนเรีียนรู้�ระหว่่างกััน และหากเป็็นไปได้้ ต้้องการให้้หน่่วยงานรััฐ
เข้้ามามีีส่่วนริิเริ่�มและจััดการบริิการสาธารณสุุขให้้มีีประสิิทธิิภาพยิ่่�งขึ้้�น เช่่น
ควรจััดตั้�งศููนย์์สุขุ ภาพในชุุมชนให้ท้ ั่่ว� ถึงึ และเข้า้ ถึงึ ได้ง้ ่า่ ยในราคาประหยััด

63

เส้้นทางสุขุ ภาวะ...คนบางพลััด

อย่่างไรก็็ตามในสถานการณ์์โควิิดที่่�ระบาดระลอกเเล้้วระลอก
เล่า่ ก็็มีีจุดุ ดีีที่่ท� ำ�ำ ให้เ้ ห็น็ ถึึงศักั ยภาพที่่แ� ท้จ้ ริงิ ของคนในชุมุ ชนเองที่่ล� ุกุ ขึ้น�้ มาจัดั
การปััญหาด้้วยชุุมชน ตามศัักยภาพและทรััพยากรที่่�มีีอยู่่� ปกป้้องและบริิหาร
จััดการภาวะวิิกฤติิของชุุมชนตนเองในหลาย ๆ ชุุมชนถืือว่่าเป็็นการใช้้พลััง
ชุุมชนเพื่่�อดููแลกัันเองภายในชุุมชน ซึ่่�งหากไม่่เกิิดภาวะวิิกฤติิอาจจะยาก
ที่่�จะเห็็นปรากฏการณ์ล์ ัักษณะนี้้�
ดัังนั้้�นประเด็น็ การเชื่อ� มโยงกัับภาครััฐ เป็็นการส่่งเสริมิ กิจิ กรรม
ชุุมชนให้้เข้้มแข็็ง (Strengthen community action) ชุุมชนถืือเป็็นหน่่วย
หนึ่่ง� ในสังั คมที่่ม� ีคี วามใกล้้ชิดิ กับั บุคุ คลมากที่่ส� ุดุ ทิศิ ทางการสร้า้ งเสริมิ สุุขภาพ
การจััดกิิจกรรมต่า่ ง ๆ จึึงมุ่�งเน้้นไปที่่�คือื ใช้้พื้้น� ที่่เ� ป็น็ ฐาน (Setting base) เช่น่
การสร้า้ ง ‘Healthy city’ การจัดั สถานที่่ใ� นชีวี ิิตประจำำ�วันั
ภาครััฐปรัับเปลี่ �ยนบทบาทเป็็นที่่�ปรึึกษาหารืือในการร่่วมคิิด
ร่ว่ มพััฒนาชุุมชน ในลัักษณะของการพััฒนาแบบมีีส่่วนร่่วม การใช้ก้ ารจััดการ
ร่ว่ ม (Co - Management) เป็น็ กลยุุทธ์์ในการพัฒั นาเชิงิ บููรณาการที่่�เน้้นการ
ใช้แ้ นวทางความร่ว่ มมือื (Collaborative Approach) ให้ค้ วามสำ�ำ คัญั กับั “คน”
เป็็นศููนย์์กลางและการมีีส่่วนร่่วมในการพััฒนา หรืือแก้้ไขปััญหามุ่ �งเน้้นการมีี
ส่ว่ นร่ว่ ม อย่า่ งต่อ่ เนื่่อ� งกับั กลุ่�มคนที่่ม� ีปี ัญั หาหรือื ได้ร้ ับั ผลกระทบต่า่ ง ๆ ในพื้้น� ที่่�
หรืือชุุมชน และผู้้�มีีส่่วนได้้เสีีย (Stakeholders) หรืือผู้�ที่ �เกี่ �ยวข้้องในหลาย
ภาคส่่วน โดยจะเริ่�มจากการนำำ�เอากลุ่�มคนภายในพื้้�นที่่�และชุุมชนมาร่่วมกััน
วิเิ คราะห์ป์ ัญั หาและการแก้ไ้ ขปัญั หาที่่�ตรงกับั สภาพความเป็น็ จริงิ ในชุมุ ชนชน
หรืือพื้้�นที่่� ร่่วมกัันวางแผนและกำำ�หนดทิิศทางการดำำ�เนิินงานตามแผนงาน
หรือื โครงการ และปฏิบิ ัตั ิติ ามแผนเพื่่อ� ให้บ้ รรลุเุ ป้า้ หมายในการแก้ไ้ ขปัญั หาได้้
ถููกต้้องตรงตามความต้้องการจริิง ซึ่่�งทั้้�งหมดนี้้�จะเป็็นการทำำ�งานร่่วมกัับ
กลุ่�มผู้�ที่ม� ีสี ่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสียี กลุ่�มบุคุ คล องค์ก์ ร หรือื ระบบองค์ก์ ร เช่น่ หน่ว่ ยงาน
หรืือองค์์กรภาครััฐที่่�เข้้าช่่วยสนัับสนุุนเครื่ �องมืือ ทุุนและงบประมาณ หรืือ

64

เส้น้ ทางสุุขภาวะ...คนบางพลัดั

นักั วิจิ ัยั ที่่เ� ข้า้ มีชี ่ว่ ยสร้า้ งกระบวนการเรียี นรู้� การให้อ้ งค์ค์ วามรู้�ที่ส� อดคล้อ้ งและ
เหมาะสมกัับบริิบทของพื้้�นที่่�ชุุมชน ให้้ความสำำ�คััญกัับทุุนทางสัังคมและ
วััฒนธรรมหรืือ (Social and Cultural Capitals) ของท้้องถิ่�น ไม่่ว่่าจะเป็็น
ทุุนที่่�เป็็นทรััพยากรธรรมชาติิ ทุุนทางภููมิิปััญญาท้้องถิ่ �น ทุุนทางวััฒนธรรม
ที่่�หมายรวมถึึงองค์์ความรู้ �ในพื้้�นที่่�ที่่�กล่่าวถึึงพััฒนาการและประวััติิศาสตร์์
ของผู้�คน ชุุมชนและท้้องถิ่ �น ตลอดจนทุุนของปััจเจกบุุคคลซึ่่�งหมายถึึงความ
สามารถ ความรู้� และความเชี่่�ยวชาญ และประสบการณ์์ของแต่่ละบุุคคล
ที่่�มีีความเฉพาะและความแตกต่่างกััน ฯลฯ จากทั้้�งที่่�กล่่าวมานั้้�นถืือได้้ว่่าเป็็น
“ทุุนท้้องถิ่่�น” ที่่�ท้้องถิ่�นเป็็นเจ้้าของด้้วยตััวของเขาเอง ซึ่่�งเราสามารถนำำ�ทุุน
ท้้องถิ่ �นต่่าง ๆ นี้้�มาสร้้างแนวปฏิิบััติิ วิิธีีการทำำ�งาน หรืือเป็็นเครื่ �องมืือใน
การดึึงเอาศักั ยภาพของชุมุ ชนและท้อ้ งถิ่น� เหล่า่ นี้้ม� าใช้้ เพื่่อ� ทำ�ำ ให้ช้ ีวี ิติ ความเป็น็
ของผู้�คนในพื้้�นที่่�มีีความเป็็นอยู่่�ที่ �ดีีขึ้้�น ตลอดจนสามารถต่่อสู้�และสร้้าง
ความเข้้มแข็็งให้้กัับท้้องถิ่ �นในการการเผชิิญกัับปััญหาต่่าง ๆ โดยที่่�ภาครััฐ
ต้อ้ งปรับั เปลี่ย� นวิธิ ีคี ิดิ และวิธิ ีกี ารปฏิบิ ัตั ิมิุ่�งพัฒั นาขุมุ ชนตามแนวทางนี้้ม� ากขึ้น�้
น่า่ จะเกิิดความยั่ง� ยืนื ในการสร้า้ งสุุขภาวะให้้กัับชุุมชนทั้้ง� ปัจั จุุบัันและอนาคต

องค์์ประกอบที่่� 4

สุุขภาวะจากการเข้้าถึงึ
การให้้บริกิ ารสาธารณสุขุ

คนในชุุมชนต้้องการเข้้าถึึงสถานที่่� บุุคลากร และอุุปกรณ์์ด้้าน
สาธารณสุุขอย่่างเหมาะสม เราปฏิิเสธไม่่ได้้ว่่าหากสถานบริิการของรััฐใช้้แนว
คิิดการดำำ�เนิินการเชิิงรัับ จะเกิิดขีีดความสามารถในการรองรัับผู้้�รัับบริิการ
และผู้้�ป่่วย เนื่่�องจากรััฐมีีข้้อจำำ�กััดทางทรััพยากรและปััจจุุบัันมีีความซัับซ้้อน
ของโรคในชุมุ ชนสููง

65

เส้น้ ทางสุขุ ภาวะ...คนบางพลัดั

จากการสำำ�รวจข้้อมููลและวิิเคราะห์์ข้้อมููลงานวิิจััยพบว่่า ชุุมชน
ยัังต้้องการสถานที่่�ที่่�ให้้บริิการรัักษาพยาบาล เช่่น โรงพยาบาล ศููนย์์บริิการ
สาธารณสุุข ศููนย์์สุุขภาพ ฯลฯ บุุคลากรทางสาธารณสุุขที่่�ชาวบ้้านต้้องการ
เพิ่่�มขึ้้�น คืือ แพทย์์ อาสาสมัคั รสาธารณสุุข (ปััจจุุบัันมีีเพีียงคนเดียี ว) พยาบาล
ประจำำ�ศููนย์์สุุขภาพชุุมชน ฯลฯ ส่่วนอุุปกรณ์์ทางการแพทย์์นั้้�น หมายรวมถึึง
เครื่�องมืือและยารัักษา เช่่น วััคซีีน ยาสามััญประจำำ�บ้้าน ตู้้�ยาภายในชุุมชน
สวััสดิิการบัตั รทองสำ�ำ หรัับทุกุ โรงพยาบาลและทุกุ โรค
เมื่ �อวิิเคราะห์ต์ ่่อไปก็พ็ บเหตุุผลเช่่นเดีียวกัับที่่�กล่่าวมาข้้างต้้นว่่า
การให้้บริิการแบบเชิิงรัับของภาครััฐ ไม่่ได้้ส่่งเสริิมการจััดการด้้านสุุขภาพ
ให้้กัับประชาชน แต่่เป็็นการแก้้ไขปััญหาที่่�ปลายเหตุุ ทางออกของการเข้้าถึึง
บริิการสุุขภาพในชุุมชนในเขตบางพลััด มุ่่�งเน้้นการปรัับเปลี่ �ยนการบริิการ
สุุขภาพ (Reorient health service system) แทนที่่�จะเน้้นตั้ �งรัับรอรัักษา
ผู้้�ป่ว่ ยในโรงพยาบาล แนวคิดิ นี้้พ� าออกไปเน้น้ ทำ�ำ งานเชิงิ รุกุ มากขึ้น�้ โดยปรับั การ
บริิการตั้ �งแต่่การคััดกรองมองหาผู้�ที่�มีีพฤติิกรรมเสี่ �ยงต่่อสุุขภาพหรืืออาจจะ
นำ�ำ มาสู่�ก่ ารเจ็็บป่ว่ ยในอนาคต เช่น่ การคัดั กรองกลุ่�มนักั ดื่ม� ที่่�มีอี ัตั ราการดื่ม� สููง
และมีีแนวโน้้มติิดสุุรา ให้้ได้้เข้้ารัับการบำำ�บััด เยีียวยาก่่อนที่่�จะเข้้าสู่่�ภาวะติิด
สุุราเรื้อ� รั้�ง
การส่ง่ เสริมิ สุขุ ภาพ เครื่�องมืือสำำ�คัญั “สร้้างนำำ�ซ่อ่ ม” สัังคมมักั
คุ้ �นเคยกัับการสร้้างเสริิมสุุขภาพระดัับบุุคคลที่่�เน้้นทำำ�งานสร้้างความรู้ �
ความเข้้าใจให้้เกิิดความตระหนััก ดููแลสุุขภาพ การมีีพฤติิกรรมที่่�ดีี
แนวคิิดการสร้้างเสริิมสุุขภาพ (Health Promotion) มีีขอบเขตกว้้างขวาง
กว่่านั้้�นมากเพราะนอกจากการส่่งเสริิมให้้คนดููแลสุุขภาพด้้วยตนเองแล้้วยััง
มุ่�งเน้้นไปที่่�การเปลี่่�ยนแปลงปััจจััยแวดล้้อม (Environmental Factor)
กลไกสำำ�คััญที่่�จะทำำ�ให้้การเปลี่ �ยนแปลงพฤติิกรรมที่่�ดีีต่่อสุุขภาพเกิิดขึ้้�นอย่่าง
ยั่ง� ยืืน และนั่่น� เป็็นเหตุุผลหนึ่่ง� ที่่�ทำ�ำ ให้้แนวคิิด Health promotion กลายเป็น็
เครื่อ� งมือื สำ�ำ คัญั ในการชวนคนมาทำ�ำ งานเพื่่อ� บรรลุเุ ป้า้ หมายการพัฒั นาที่่ย�ั่ง� ยืนื

66

เส้น้ ทางสุขุ ภาวะ...คนบางพลัดั

(Sustainable Development Goals: SDGs) เพราะหากเปลี่่�ยนแปลง
ปััจจััยแวดล้้อมในสัังคมที่่�เป็็นประเด็็นระดัับโครงสร้้างสำำ�เร็็จ ก็็จะนำำ�ไป
สู่่ก� ารบรรลุุเป้า้ หมายด้้านสุุขภาพ และส่ง่ ผลดีตี ่่อ SDGs เป้า้ หมายอื่่น� ๆ ด้้วย

ข้้อเสนอสำำ�หรัับชุุมชนบางพลััด ควรจะสร้้างและพััฒนา อสส.
เพื่่อ� เป็น็ ตัวั แทนของบุคุ ลากรทางด้า้ นสุุขภาพที่่เ� ข้า้ ไปสร้า้ งสุขุ ภาพในระดับั งาน
สาธารณสุุขมููลฐานในชุุมชน และการค้้นหา Health literacy person เพื่่�อ
ยกระดัับพััฒนาคนเหล่่านี้้�ให้้เป็็นต้้นแบบทางด้้านสุุขภาพ (Role Model)
เพื่่�อเป็็นกลยุุทธ์์ในการสร้้างเสริิมสุุขภาพแบบ “สร้้างนำำ�ซ่่อม” และ
การพััฒนาสุุขภาพตามแนวทาง Health literacy ถืือว่่าเป็็นความยั่�งยืืนของ
การสร้า้ งสุขุ ภาพ “Improving Health by improving health literacy”
(Benjamin R.M.2010)

การเดินิ ทางเส้น้ ทางสายสุขุ ภาวะผ่า่ นโครงการวิจิ ัยั เราได้ค้ ้น้ พบ
บทเรีียนมากมายระหว่่างทางทางทีีมวิิจััย จากที่่�โฟกััสเป้้าหมายที่่�วางไว้้ปลาย
ทางคืือ “เครืือข่่ายสุุขภาวะที่่�มีีการบริิหารจััดการที่่�มีีประสิิทธิิภาพเอื้้�อให้้
เกิดิ สังั คมสุขุ ภาวะ” ทางทีมี วิจิ ัยั ค้น้ พบความงดงามระหว่า่ งเส้น้ ทาง กล่า่ วคือื
ศักั ยภาพของคนในชุมุ ชนที่่�มีหี ลากหลาย จิติ สำ�ำ นึึกรักั ถิ่�น ทรัพั ยากรที่่ม� ีคี ุุณค่า่
ที่่ช� ุมุ ชนมี ี อีกี ทั้้ง� ต้น้ ทุนุ บทเรียี นในการสร้า้ งและพัฒั นาเครือื ข่า่ ยมาจากในอดีตี
การจััดการภาวะวิิกฤติิด้้วยพลัังชุุมชนจากสถานการณ์์โรคติิดต่่อที่่�ชุุมชนและ
สัังคมโลกเผชิิญอยู่่� ต้้นทุุนที่่�กล่่าวมาถืือว่่าเป็็นส่่วนหนึ่่�ง เป็็นต้้นทุุนอัันอุุดม
ที่่�สามารถบอกได้้ว่่า การบริิหารจััดการเครืือข่่ายสุุขภาวะนั้้�นควรให้้ความ
สำำ�คััญการพััฒนาศัักยภาพเครืือข่่ายด้้วยการวิิเคราะห์์เครืือข่่ายและ
วางแผนการขัับเคลื่่�อนเครืือข่่ายแบบเชิิงกลยุุทธ์์ มีีภาครััฐ ภาคเอกชน
เป็็นภาคส่่วนที่่�หนุุนเสริิมกระบวนการ สนัับสนุุนความรู้�และงบประมาณ
ที่่�จำำ�เป็็น ให้้ความสำำ�คััญกัับกระบวนการเรีียนรู้� เพื่่�อขัับเคลื่ �อนไปถึึงภาพฝััน
ที่่�เราต้้องการนั่่�นก็็คืือ คุุณภาพชีีวิิตของคนในชุุมชนจากการบริิหารจััดการ
เครืือข่่ายสุขุ ภาวะ

Benjamin, R.M., Surgeon General’s Perspectives: Improving health by improving health literacy. Public Health Reports. 2010: 125, 784-785.

67

เส้น้ ทางสุุขภาวะ...คนบางพลัดั

การเดิินทางเส้้นทางสายสุุขภาวะยัังคงอีีกไกลด้้วยพลวััตของ
การเปลี่ �ยนแปลง...วัันนี้้�เป็็นเพีียงการเริ่�มต้้น ท้้ายที่่�สุุดคณะทำำ�งานโครงการ
วิิจััยมีีความมุ่ �งมั่่�นที่่�จะถอดบทเรีียนจากการดำำ�เนิินโครงการฯ สัังเคราะห์์เป็็น
องค์์ความรู้ �และข้้อเสนอแนะเชิิงนโยบายด้้านการพััฒนาระบบการจััดการ
เครืือข่่ายสร้้างเสริิมสุุขภาวะของคนชุุมชนเมืืองในกรุุงเทพมหานครเพื่่�อ
ความเป็น็ เมือื งสุุขภาวะได้ต้ ามเป้า้ ประสงค์์ที่่ก� ำ�ำ หนดไว้้

สขุ ภาวะภายในชุมชนบางพลัด CWoemllmbeuinnigty

“อยดู ี มสี ขุ ”

มีเปา หมาย กระบวนการเรียนรู •• SV(SEESHMDPnctouaeeeahocvslvaakuytniielarenasetoollhiihi,oncnmn&oCpaagmlylumbdCe&li&eolteniurtmnMtRyrteeme&sn&uotnualirt)cyes
มกี า“รรดวำมเกนันิน”งาน เพ่อื พัฒนาเครือขา ย 4Ds Step •
••
“รวมกนั ” “เขาใจ เขา ถงึ พัฒนา” •

สรา งการมสี วนรว มในการขบั เคลอ่ื น
สขุ ภาวะภายในชมุ ชนบางพลดั

ภแดงาลทาบคะนรปสีกพันรนฎโยะเบัยมากบสกาณานรณฑยุน ดาสนนภวบั าชิ สคานีกุนาร ภายใภนาชคุมี ชน
• กำหนดนโยบาย และพืน้ ท่ี
• เวทีแหง การเรียนรู
รว มกบั ชมุ ชน และการสรางองคความรู • มีสวนรว ม
• สรา งทมี รว มกบั ชมุ ชน ในการกำหนดนโยบาย
• จัดทำแผนงานสนับสนุน • พฒั นาศกั ยภาพภาคี และจัดทำแผนงาน
• สนับสนนุ ทรพั ยากรและ เครือขาย
• สะทอ นขอมูลและ
งบประมาณ • พัฒนาการเรยี นรูรวมกัน ขอเทจ็ จริง
• รวมพัฒนาและ • เปนศนู ยกลางเชื่อมโยง
• คนหาอตั ลักษณแ ละ
รกั ษาชมุ ชน ภาคเี ครอื ขาย คุณคา ของชมุ ชน
ตามบทบาทหนาที่
68 • รว มพฒั นาและรกั ษา
ชุมชนของตนเอง

บทเรียี น...บทรู้�้

บนเส้้นทางสุขุ ภาวะ

เส้น้ ทางสุขุ ภาวะ...คนบางพลััด

บทบาทของหัวั หน้้าโครงการ
กัับการเดิินทางสายสุขุ ภาวะ




รศ.ดร.นันั ทสารี ี สุุขโต หััวหน้้าโครงการวิจิ ัยั

เมื่อ� ได้ร้ ับั โจทย์จ์ ากทีมี งานให้เ้ ขียี นหัวั ข้อ้ นี้้� “บทบาทของหัวั หน้้า
โครงการกัับการเดิินทางสายสุุขภาวะ” ความรู้�สึ กแรกคืือ หนัักใจ เราจะ
เขีียนได้้หรืือ? ด้้วยอะไรหลาย ๆ อย่่าง ตลอดเส้้นทางในบทบาทหััวหน้้า
โครงการที่่�ต้้องทำำ�หน้้าที่่�ประดั่่�งหางเสืือที่่�คอยประคัับประคองโครงการนี้้�
ให้้บรรลุุเป้้าประสงค์์ ตามข้้อตกลงที่่�เคยพััฒนางานชิ้ �นนี้้�ร่่วมกัับ คุุณรษิิดา
เรืืองศิิริิ เจ้้าหน้้าที่่�ประสานงานโครงการ สำำ�นััก 7 คงต้้องเริ่�มจากวัันแรกที่่�ได้้
รู้้�จัักคุุณรษิิดา ที่่�อาคารสำำ�นัักงานเก่่าของวิิทยาลััยพััฒนามหานคร ที่่�ตึึกศรีี
จุุลทรััพย์์ ก่่อนจะย้้ายมาอยู่่�ที่ � ตึึกนวมิินทร์์ 1 ซอยสามเสน 13 ในปััจจุุบััน
วันั นั้้น� คุณุ รษิดิ า ได้เ้ ริ่ม� เปิิดโลกในมุมุ ของ สสส. ให้ไ้ ด้รู้้�จัก เรียี นรู้�ปรัชั ญาการทำ�ำ งาน
ของสสส. ผ่า่ นการอบรมที่่ม� ีมี าให้อ้ ย่า่ งต่อ่ เนื่่อ� ง ทำ�ำ ให้ไ้ ด้รู้้�จักถ้อ้ ยคำ�ำ ใหม่่ ๆ อาทิิ
สามเหลี่่�ยมเขยื้้�อนภููเขา ไตรพลััง SDH; Social Determinates of Health

70

เส้้นทางสุุขภาวะ...คนบางพลัดั

ทำำ�ให้้เข้้าใจว่่า “สุุขภาวะ” ไม่่ใช่่เพีียงแค่่ สุุขกาย สบายใจ เท่่านั้้�น แต่่ยัังมีี
สัังคม และ ปััญญา อีีกด้้วย นั่่�นก็็หมายความว่่า สุุขภาวะ มีีมิิติิครอบคลุุม
ที่่ก� ว้า้ งและลึึก ขอขอบคุณุ ผู้้�อำ�นวยการสำ�ำ นักั สนับั สนุนุ การพัฒั นาระบบสุขุ ภาพ
(สำ�ำ นักั 7) และ คุุณรษิิดา ที่่�เชื่อ� มั่�นและให้้โอกาสทีีมงานใหม่ท่ ีมี นี้้�ได้ท้ ำำ�งาน
การทำำ�งานทุุกอย่่างก็็ย่่อมมีีอุุปสรรค อย่่างไรก็็ดีีมุุมมอง
ด้้านบวกของ “อุุปสรรค” คืือ “ความท้้าทาย” เอ…แล้้วทำำ�ไมทุุกก้้าวเดิินใน
บทบาทหัวั หน้า้ โครงการรอบนี้้� จึึงเจอความท้า้ ทายตลอดเลยหล่่ะเนี่่ย� ะ จะว่่า
ไม่่เคยมีีประสบการณ์์ในฐานะหััวหน้้าโครงการมาก่่อนก็็คงไม่่ใช่่ แต่่ก็็นัับว่่า
“ใหม่่” กัับ มหาวิิทยาลััยนวมิินทราธิิราช ตั้้�งแต่่โครงการเริ่�มตั้้�งไข่่ หััวหน้้า
โครงการคนนี้้ก� ็ต็ ้อ้ งปรับั ตัวั ทำำ�ความเข้า้ ใจกับั วัฒั นธรรมองค์ก์ รเพื่่อ� ผลักั ดันั ให้้
โครงการนี้้�เกิิดขึ้้�นให้้ได้้ กล่่าวได้้ว่่าใช้้ทั้้�งศาสตร์์และศิิลป์์บริิหารจััดการ
คน งาน เงิิน (งบประมาณ) และแล้้วต้้นปีี 2564 ก็็ถึึงกำำ�หนดต้้องลงพื้้�นที่่�
ทำำ�กิิจกรรมร่่วมกัับชุุมชนชาวบางพลััด 4 แขวง 48 ชุุมชน ซี่่�งเตรีียมแผนไว้้
ทั้้ง� หมด 13 กิจิ กรรม ฉับั พลัันสถานการณ์์การแพร่ร่ ะบาดโรคติิดเชื้อ� โควิิด 19
ก็อ็ ุบุ ัตั ิขิ ึ้น�้ แน่น่ อนว่า่ ทุกุ อย่า่ งต้อ้ งหยุดุ เพื่่อ� รอดููสถานการณ์์ ลงพื้้น� ที่่เ� ก็บ็ ข้อ้ มููล
ภาคสนามไม่่ได้ ้ ต้้องปรัับเปลี่�ยนเป็็นแบบออนไลน์์ ขอขอบคุุณ รศ. ดร. สุุภาพ
ไทยแท้้ คณะพยาบาลศาสตร์์เกื้ �อการุุณย์์ ผู้้�ให้้คำำ�ปรึึกษาแลกเปลี่ �ยนเรีียนรู้�
กระบวนการรููปแบบออนไลน์์ จนโครงการดำำ�เนินิ ต่่อได้ ้ ยัังมีคี วามประทัับใจที่่�
ได้้พบบนทางเดิินสายสุุขภาวะนี้้�อีีกหลากหลาย หนึ่่�งในนั้้�น คืือ ไมตรีีจิิต
จากเครืือข่่ายกััลยาณมิิตร ไม่่ว่่าจะเป็็น อสส. อปพร. ประธานเครืือข่่าย/
แกนนำ�ำ ชุมุ ชน ที่่ไ� ม่เ่ คยปฏิเิ สธคำ�ำ เชื้อ� เชิญิ และร่ว่ มกิจิ กรรมของโครงการทุกุ ครั้ง�
ซึ่่�งกิิจกรรมต่่างๆ ถููกออกแบบเพื่่�อเติิมสุุขภาวะในมิิติิทางด้้านสัังคม และ
มิิติิด้้านปััญญาให้้แก่่ชุุมชน ไม่่ว่่าจะเป็็นการอบรมพััฒนาทัักษะผู้้�นำำ�ชุุมชน
การอบรมพััฒนาทัักษะเสริิมสร้้างอาชีีพที่่�เกี่ �ยวเนื่่�องกัับการท่่องเที่่�ยวชุุมชน
และกิจิ กรรมที่่�เสริิมสร้า้ งทักั ษะการสื่�อสารผ่่านโซเชียี ลมีีเดียี

71

เส้น้ ทางสุขุ ภาวะ...คนบางพลััด

ความร่่วมมืือร่่วมใจของผู้�คนในชุุมชนชาวบางพลััด เป็็นเสมืือน
ภาพสะท้้อนให้้ใช้้เป็็นแบบอย่่าง ได้้แลกเปลี่ �ยนเรีียนรู้� รวมถึึงถอดบทเรีียน
การทำำ�งาน เพื่่�อเป็็นแนวทางให้้บริิหารจััดการบุุคลากรในทีีม ทำำ�งานร่่วมกััน
อย่า่ งมีคี วามสุขุ เพราะสังั คมการทำ�ำ งานที่่ด� ี ี ก็จ็ ะนำ�ำ ไปสู่ผ�่ ลลัพั ธ์ท์ี่่ด� ีี และที่่ส� ำ�ำ คัญั
โครงการได้้มีีโอกาสเป็็นส่่วนหนึ่่�งในวงจรไตรพลัังระหว่่างชุุมชนชาวบางพลััด
กัับหน่่วยงานภาครััฐ ได้้แก่่ สำำ�นัักเขตบางพลััด ศููนย์์บริิการสาธารณสุุข 31
เอิิบ-จิิตร ทัังสุุบุุตร หวัังใจว่่าจะมีีการพััฒนาและต่่อยอดกัับภาคเอกชนใน
การจััดการเครือื ข่า่ ยของชุุมชนต่่อไปในอนาคต

72

เส้้นทางสุุขภาวะ...คนบางพลััด

ทางเลืือก ทางรอด...
สู่เ�่ ครือื ข่่ายสุขุ ภาวะ




ดร.จตุพุ ร วิิศิษิ ฏ์์โชติิอัังกููร ที่่�ปรึึกษาโครงการวิจิ ััยฯ

สัังคมทุุนนิิยมเอื้้�อให้้ผู้�คนโดยเฉพาะสัังคมเมืืองมีีความเป็็น
ปััจเจก ดำำ�รงชีีวิิตอยู่่�อย่่างอิิสระ ไม่่ต้้องผููกพัันเกี่�ยวข้้องกัับใครมีวี ิิถีีชีีวิิตของ
ตััวเองได้้อย่่างเสรีีตามกระแสบริิโภคนิิยม สำำ�นึึกทางสัังคมและความไว้้เนื้้�อ
เชื่ �อใจระหว่่างกัันลดลงไปด้้วย ความสััมพัันธ์์ต่่อกัันและกัันในรููปแบบของ
ความสัมั พันั ธ์เ์ ชิงิ การตลาดมากขึ้น�้ สถานการณ์เ์ ช่น่ นี้้ย� ังั ส่ง่ ผลให้ค้ วามตระหนักั
ในความสำำ�คััญของการสร้้างเครืือข่่ายสุุขภาวะที่่�ต้้องอาศััยการมีีส่่วนร่่วมและ
การมีสี ำำ�นึึกต่อ่ ส่่วนรวมลดลงไปด้ว้ ย
การสร้า้ งเครืือข่่ายสุขุ ภาวะของชุมุ ชนเมือื ง แม้้จะมีสี ถานการณ์์
ส่่วนหนึ่่�งเป็็นเหมืือนสิ่่�งที่่�เกริ่ �นกล่่าวมาข้้างต้้น แต่่ด้้วยความเป็็นกลุ่�ม
ความเป็น็ ชุมุ ชน และความสัมั พันั ธ์ฉ์ ันั ท์ญ์ าติมิ ิติ รของผู้�คนที่่อ� าศัยั อยู่ร�่ วมตัวั กันั
เป็็นชุุมชน กลายเป็็นเงื่�อนไขพื้้�นฐานในการ “ร่่วมกััน” ทำำ�บางสิ่�งบางอย่่างที่่�

73

เส้น้ ทางสุขุ ภาวะ...คนบางพลัดั

ชุุมชนมองว่่า ส่่งผลต่่อวิิถีีชีีวิิตของคนในชุุมชนของพวกเขา การพััฒนา
เครืือข่่ายที่่�ค้้นพบในงานวิิจััยชิ้้�นนี้้� เราพบว่่า ในระดัับชุุมชนมีีการขยายตััว
ในกลุ่�มเครืือข่่ายเดิิม (Bonding network) แต่่มีีข้้อจำำ�กััดในการขยาย
เครืือข่่ายข้้ามกลุ่�ม (Bridging partnership) รวมถึึงข้้อจำำ�กััดในการเรีียนรู้�
ประสบการณ์์ข้้ามกลุ่�ม เพื่่�อแสดงถึึงความเป็็นกลุ่�มก้้อนที่่�สนใจประเด็็น
สาธารณะเดีียวกััน มีีความไว้้เนื้้�อเชื่ �อใจกัันน้้อย ส่่งผลต่่อการพััฒนานำำ�ไปสู่่�
เจตนารมณ์์การพััฒนาเครืือข่่ายสุุขภาวะ ในส่่วนระดัับของภาครััฐเองก็็ทำำ�
บทบาทหน้้าที่่�ของตนเองได้้เป็็นอย่่างดีี แต่่ยัังไม่่มองเห็็นภาพของการทำำ�งาน
เชิิงรุุกเพื่่�อสร้้างกระบวนการเรีียนรู้้�ส่่งเสริิมพััฒนาให้้ชุุมชนเข้้มแข็็งด้้วยต้้นทุุน
ชุมุ ชน (Context based learning : CBL) ด้า้ นภาคการศึึกษาระดับั มหาวิทิ ยาลัยั
ในพื้้น� ที่่เ� องก็พ็ ยายามพัฒั นาบทบาทขึ้น�้ เป็น็ สถานการศึึกษาเพื่่อ� ชุมุ ชน แต่ก่ ็ย็ ังั
ไม่ส่ ามารถเชื่อ� มโยงบทบาทนี้้ใ� ห้ช้ ัดั เจน และยังั ไม่เ่ ห็น็ ผลักั ดันั การพัฒั นาชุมุ ชน
อย่่างเป็็นรููปธรรม ภาพของเครืือข่่ายที่่�ระดัับเหนืือชุุมชนขึ้้�นไปทั้้�งหมดจึึงเป็็น
ภาพของการทำ�ำ งานที่่�แยกส่ว่ นกันั ไป (bureaucratic fragmentation)
ทางรอดน่่าจะเป็็นอย่่างไร? หากเรามองในระดัับการพััฒนา
สุุขภาพในระดัับปััจเจก ความรอบรู้้�ทางด้้านสุุขภาพ (Health Literacy)
จะเป็็นเครื่ �องมืือสำำ�คััญในปััจจุุบััน หากปััจเจกที่่�มีีความรอบรู้้�ทางด้้านสุุขภาพ
เป็็น Health literacy person แล้ว้ เชื่�อมอย่่างยิ่ง� ว่า่ จะนำ�ำ พาชุมุ ชน (Health
literacy Community) และสัังคมไปสู่�่ สัังคมรอบรู้้�ทางด้า้ นสุุขภาพ (Health
literacy Society) ไปด้้วย ทางรอดในเงื่�อนไขที่่�ต้้องเร่่งสร้้างคืือ การสร้้าง
ความรอบรู้้�ทางด้้านสุุขภาพ ให้้เกิิดขึ้้น� ด้ว้ ยกลยุทุ ธ์ต์ ่า่ งๆ
ส่่วนการวิิเคราะห์์แนวโน้้มการพััฒนาชุุมชนในสัังคมหลัังโควิิด
เป็น็ บทเรียี นให้ท้ ีมี วิจิ ัยั ได้เ้ รียี นรู้�อย่า่ งมากว่า่ เมื่อ� มีวี ิกิ ฤติทิ างรอดของชุมุ ชนคือื
การที่่�ชุุมชนลุุกขึ้้�นมาจััดการอนาคตตััวเอง บริิหารจััดการชุุมชนผ่่านต้้นทุุน
ของชุุมชน (Community capitals) เพื่่อ� ให้้คนในชุมุ ชนที่่�เปรียี บเสมืือนคนใน
ครอบครััวใหญ่่ของพวกเขา ปลอดภััยมีีสวััสดิิภาพในการดำำ�รงชีีวิิตต่่อ

74

เส้้นทางสุขุ ภาวะ...คนบางพลัดั

บทเรีียนนี้้�จึึงสรุุปได้ว้ ่า่ ความเข้ม้ แข็ง็ ของชุุมชน การใช้ก้ ระบวนการเรียี นรู้�โดย
เฉพาะอย่า่ งยิ่ง� การเรีียนรู้้�ชนิดิ มีปี ฏิิสัมั พันั ธ์์ (Interactive Learning Process)
เป็็นเงื่ �อนไขและยุุทธศาสตร์์สำำ�คััญในการพััฒนาขัับเคลื่่�อนการเสริิมสร้้าง
สุุขภาวะชุุมชนจากปัจั จุบุ ันั สู่อ่� นาคต
บทสรุปุ ของโครงการวิจิ ัยั นี้้ � พอจะมองเห็น็ แนวทางและทางรอด
ของการสร้้างสรรค์์เครืือข่่ายสุุขภาวะในชุุมชนเมืืองในวัันนี้้�และในอนาคต
ทางรอดที่่�ว่า่ นี้้ค� ือื “ความเข้้มแข็็งของชุุมชน” นั่่�นเอง

75

เส้น้ ทางสุขุ ภาวะ...คนบางพลััด

เปิิดมุมุ มองสุุขภาวะของผม
(Perspective on Wellbeing)




สิทิ ธิพิ ล เจริิญพานิิช
ความน่่าสนใจของชุุมชนในเขตบางพลััด เป็็นชุุมชนที่่�มีีพื้้�นฐาน
การทำำ�งานและจััดการระบบสุุขภาวะมานานหลายสิิบปีีซึ่่�งทำำ�ได้้ดีีระดัับ
มาตรฐาน เกิิดความตื่ �นเต้้นในสิ่�งที่่�ได้้พบเห็็นและรัับรู้้�ข้้อมููลระบบการจััดการ
ต่า่ ง ๆ ลักั ษณะชุมุ ชนเขตบางพลัดั มีคี วามหลากหลายทางกายภาพมีแี บบแผน
ระบบจััดการที่่แ� ตกต่า่ งกันั ซึ่ง่� ล้ว้ นแต่ด่ ีีทั้้�งหมด
มีีหลายชุุมชนใช้้เสีียงตามสายเพื่่�อการสื่ �อสารที่่�มีีประสิิทธิิภาพ
ในแจ้้งข่่าวแจ้้งเหตุุและการเฝ้้าระวัังรวมถึึงจััดการปััญหาต่่างๆได้้ ชุุมชนที่่�ใช้้
การออมในการสร้้างระบบสุุขภาวะอย่่างยั่ �งยืืน ชุุมชนที่่�นำำ�องค์์ความรู้�จาก
การทำำ�งานในองค์์กรมาปรัับใช้้ลดความเสี่ �ยงด้้านอััคคีีภััย ชุุมชนที่่�สามารถ
สร้้างสุุขภาวะด้้วยความพร้้อมใจร่่วมมืือทำำ�เพื่่�อลููกหลานด้้วยการจััดระเบีียบ
ชุุมชนยกระดัับสุุขภาวะด้้านสิ่ง� แวดล้้อม

76

เส้้นทางสุขุ ภาวะ...คนบางพลััด

ที่่ก� ล่่าวถึึงเป็็นเพีียงตััวอย่า่ งจุุดเด่่น เพื่่อ� นำ�ำ มาถ่่ายทอดสิ่ง� ที่่ม� ีอี ยู่่�
และเกิิดขึ้้�นจริิงในชุุมชนเขตบางพลััด ประธานชุุมชน/ผู้้�นำำ�ชุุมชน คนที่่�ยอม
สละเวลาอยู่่�กัับครอบครััวบางคนยอมเสีียโอกาสสร้้างรายได้้ เพื่่�อมาช่่วยดููแล
แก้้ไขจััดการปััญหาได้้สอบถามผู้้�นำ�ำ ชุุมชนท่่านหนึ่่�งว่่าทั้้�งหมดที่่�ทำำ�เพื่่�อชุุมชน
ท่่านได้้อะไร ท่่านตอบกลัับมาว่่า “ผู้้�นำำ�ชุุมชนเป็็นตำำ�แหน่่งที่่�สำำ�คััญเกีียรติิ
ประวััติินี้้�เป็็นความภููมิิใจของครอบครััว” ขอขอบคุุณสำำ�หรัับคำำ�ตอบที่่�เป็็น
หนึ่่�งในกุุญแจสำำ�คัญั ของระบบสุุขภาวะ
อสส.อาสาสมััครสาธารณสุุข / อปพร.อาสาสมััครป้้องกัันภััย
ฝ่่ายพลเรืือน เป็็นความยากจะอธิิบายทั้้�งหมดถึึงบทบาทหน้้าที่่�ของทั้้�งสอง
เครืือข่่ายเพราะอยู่่�ในหมวดทำำ�ทุุกสิ่่�งทุุกอย่่าง โดยเน้้นการสนัับสนุุนงาน
ส่่งเสริิมสุุขภาวะชุุมชนครบมิิติิร่่วมกัับหน่่วยงานภาครััฐต่่าง ๆ อาทิิเช่่น
สนัับสนุุนการตรวจสุุขภาพและรัักษาโรคเบื้้�องต้้น สนัับสนุุนกิิจกรรมตรวจวััด
สายตา สนัับสนุุนการฉีีดวััคซีีนและทำำ�หมัันสััตว์์เลี้ �ยง สนัับสนุุนอำำ�นวยความ
สะดวกจราจรในเทศกาล งานพิิธีีต่า่ ง ๆ สนับั สนุนุ กิจิ กรรมเฝ้้าระวัังดููแลความ
ปลอดภััยวัันลอยกระทงตามท่่าน้ำำ�� หรืือแม้้กระทั่่�งเรื่ �องใหญ่่ประเภทอััคคีีภััย
ในชุุมชน อาสาสมััครเหล่่านี้้�คืือผู้้�ที่่�เข้้าถึึงที่่�เกิิดเหตุุเพื่่�อไปช่่วยเหลืือเป็็น
คนแรก ๆ ช่่วงเวลาที่่�ผ่่านมาในสถาณการ์์ณโรคระบาดที่่�วิิกฤตนอกจาก
ศููนย์ส์ าธารณสุขุ แล้ว้ ผู้�ที่ท� ำ�ำ หน้า้ ที่่�ตรวจหาเชื้อ� คนในชุมุ ชนก็ค็ ือื เครือื ข่า่ ย อสส.
ได้้ถามถึึงแรงจููงใจในการทำำ�หน้้าที่่� อสส. ซึ่่�งได้้คำำ�ตอบด้้วยประโยคสั้ �น ๆ ว่่า
“ถ้้าเราไม่่ทำำ�ให้้ชุุมชนแล้้วใครจะทำำ�” คนเหล่่านี้้�คืือผู้�กล้้าเป็็นผู้�ที่ �เสีียสละ
เป็น็ องค์ป์ ระกอบสำำ�คััญในระบบสุุขภาวะชุุมชน
หน่่วยงานภาครััฐในเขตบางพลััดที่่�ได้้ประสานงานเป็็นหลัักคืือ
สำำ�นักั งานเขตบางพลัดั และ ศููนย์์สาธารณสุุขที่่� 31 ทั้้ง� 2 หน่่วยงานนี้้เ� ป็น็ แรง
สนัับสนุุนและกลไกหลัักเพื่่�อขัับเคลื่ �อนงานด้้านสุุขภาวะให้้ทุุก ๆ ชุุมชนใน
เขตบางพลัดั ทั้้ง� เบื้้อ� งหน้า้ และเบื้้อ� งหลังั ความท้า้ ทายในสถานการณ์โ์ รคระบาด

77

เส้น้ ทางสุุขภาวะ...คนบางพลััด

ที่่�ทำำ�ให้้ทั้้�งสองหน่่วยงานนี้้�ต้้องทำำ�งานอย่่างหนัักรวมถึึงในสถานการณ์์ปรกติิ
ด้้วยก็็ตาม หลัังจากสถานการณ์์โควิิด19 คลี่ �คลายความท้้าทายต่่อไปที่่�รออยู่่�
คืือการนำำ�กระบวนการจััดการแบบแนวทางวิิถีีใหม่่เพื่่�อจััดการยกระดัับระบบ
สุขุ ภาวะในเชิิงรุกุ ต่อ่ ไป
จากการทำำ�งานงาน “โครงการการพััฒนาระบบการจััดการ
เครือื ข่า่ ยสร้้างเสริมิ สุขุ ภาวะของคนชุมุ ชนเมือื งกรุงุ เทพมหานคร” โครงการ
ได้้จััดกิิจกรรมเพื่่�อเสริิมทัักษะและมุุมมองหลายด้้านในกรอบการส่่งเสริิม
สุุขภาวะให้้กัับกลุ่�มเครืือข่่ายชุุมนุุม ซึ่่�งได้้รัับการสะท้้อนถึึงการแลกเปลี่ �ยน
เรียี นรู้� เพิ่่ม� ทักั ษะให้้เกิิดประสิทิ ธิภิ าพในการพััฒนาและจััดการชุมุ ชม
“สรุปุ ได้้ว่่าคนทุกุ คนเห็น็ ความสำำ�คัญั ของสุขุ ภาวะ หากมีีการ
กระตุ้้�นและส่่งเสริิมที่่�สามารถนำำ�ไปใช้้ให้้เกิิดผลลััพธ์์ที่่�ใกล้้เคีียงคำำ�ว่่า
มีีสุุขภาวะดีี อยู่่�ดีีมีีสุุข สมบููรณ์์ทั้้�งกายใจ เชื่่�อได้้ว่่าทุุกคนพร้้อมร่่วมใจ
ลงมือื ทำำ�อย่า่ งแน่่นอน”

78

เส้น้ ทางสุุขภาวะ...คนบางพลัดั

โขนกัับการยก
ระดัับสุุขภาวะของชุุมชน




อคิริ ะ ไวยคีรี ีี (ครููตั๊๊�ก)

สวััสดีีครัับ ผม นายอคิิระ ไวยคีีรีี ปััจจุุบััน ดำำ�รงตำำ�แหน่่ง
รองประธาน ชุุมชนวััดเทพากร เขตบางพลััด กรุุงเทพมหานคร ในการปฏิิบััติิ
หน้้าที่่�รองประธานชุุมชนของผม ก็็จะมีีในเรื่ �องของการดููแลชุุมชน ไม่่ว่่า
จะเป็็นเรื่�อง ความเป็็นอยู่่�ของคนในชุุมชน สิ่่�งแวดล้้อม สุุขภาพ เศรษฐกิิจ
วัฒั นธรรม ประเพณีี และอะไรอีกี หลายๆอย่่าง แต่่ในสิ่ง� ที่่�ผมให้ค้ วามสำำ�คัญั
เป็็นอัันดัับต้้น ๆ ก็็คืือ เรื่ �องศิิลปะวััฒนธรรมไทย ที่่�เป็็นเอกลัักษณ์์
ของชุมุ ชนวัดั เทพากร โดยเป็น็ สิ่ง� ที่่บ� รรพบุรุ ุษุ หรือื ผู้�ใหญ่ใ่ นชุมุ ชนวัดั เทพากร
ได้้สร้้างแนวทางให้้กัับพวกเรา ผมมีหี น้า้ ที่่ส� ืบื ทอดเจตนารมณ์ ์ ของ พ่อ่ แม่ ่ ปู่่�
ย่่า ตา ยาย ที่่�สั่�งสอนสิ่�งเหล่่านี้้� ให้้กัับพวกเราชาวชุุมชนวััดเทพากร โดยผม
ได้้ฟื้้�นฟููการแสดงโขนที่่�แสดงในอดีีต ซึ่่�งจะเป็็นในรููปแบบการแสดง โขนสด
ละครชาตรีี และลิิเก แต่่ในปััจจุุบััน ผมได้้จััดการแสดงในรููปแบบ โขนพากย์์
ตามหลััก การแสดงของกรมศิิลปากร โดยมีีนัักแสดงเป็็น เด็็ก ๆ ในชุุมชน

79

เส้้นทางสุขุ ภาวะ...คนบางพลััด

ที่่�มีีความสนใจในศิิลปะวััฒนธรรม มาฝึึกซ้้อมการแสดง เพื่่�อใช้้เวลาว่่าง
ให้เ้ กิดิ ประโยชน์์ และรับั งานการแสดงโขนเด็ก็ สร้า้ งกลุ่�มเยาวชนส่ง่ เสริมิ ศิลิ ปะ
วััฒนธรรมการแสดง ในนาม โรงวััฒนธรรมเทพากร เพื่่�อส่่งเสริิมให้้เด็็ก ๆ
รู้ �รัักในศิิลปะ วััฒนธรรมไทย ใช้้เวลาว่่างให้้เกิิดประโยชน์์ เพื่่�อสร้้างรายได้้
ให้้กัับเด็็ก ๆ ในชุุมชน ส่่วนในการเรีียน การสอน วิิชานาฏศิิลป์์ ที่่�ผมสอนให้้
เด็็ก ๆ ในชุุมชน ผมไม่่เก็็บค่่าใช้้จ่่ายใด ๆ ทั้้�งสิ้ �น เด็็กๆได้้เรีียนรู้� และปฏิิบััติิ
หรืือทำำ�การแสดงจริิง ฝึึกฝนตััวเอง ได้้ทั้้�งความรู้้�ด้้านนาฏศิิลป์์ ความอดทน
และค่า่ ขนมอีีกด้้วยครัับ
ส่่วนในด้้าน สุุขภาวะชุุมชน ผมคิิดว่่าทำำ�ให้้เกิิดสุุขภาวะที่่�ดีีใน
ชุมุ ชนมากน่ะ่ ครับั สิ่่ง� ที่่เ� กิดิ ขึ้น�้ ทำ�ำ ให้พ้ วกเราในชุมุ ชน มองเห็น็ เป้า้ หมายเดียี วกันั
ดึึงเอกลัักษณ์์ของชุุมชนออกมาโชว์์ให้้คนภายนอกชุุมชน ได้้รู้้�จัักชุุมชนเรา
มากขึ้้�น เราสามารถสร้้างความสุุข สร้้างชื่�อเสีียง และสร้้างรายได้้ให้้กัับคนใน
ชุมุ ชนของเรา ไม่่ใช่่แค่น่ ักั แสดงโขน ที่่�มีรี ายได้้ ยังั มีใี นส่่วนของการสร้า้ งเครื่อ� ง
แต่่งกาย เครื่อ� งประดัับ หรืือจะเป็น็ ในส่ว่ นทีมี งาน ช่่างแต่ง่ ตััว ช่่างแต่่งหน้า้
หรือื คนขับั รถขนของ ก็เ็ กิิดรายได้ใ้ ห้ท้ ุุกคนในชุุมชนได้้ครับั
ในส่่วนโครงการ สร้้างสุุขภาวะในชุุมชน มีีประโยชน์์ต่่อทุุกคน
ชุมุ ชนมากครับั ให้แ้ นวทางการสร้า้ งสุขุ ภาวะที่่ด� ีใี ห้ก้ ับั คนในชุมุ ชน ได้ม้ ีคี วามสุขุ
ในมุุมมองใหม่ๆ่ ที่่�อยู่่ใ� กล้ต้ ัวั ได้้สร้้างความสุขุ ได้้ จากการใช้ช้ ีีวิติ ในทุกุ ๆ วััน
สุุดท้้ายนี้้� ผมขอฝากพวกเรา ชาวชุุมชนวััดเทพากร และศิิลปะ
วััฒนธรรม การแสดงโขน จากพวกเรา โรงวัฒั นธรรมเทพากร ไว้้ที่่�ด้ว้ ยน่ะ่ ครัับ
ขอบคุุณครัับ

80

เส้น้ ทางสุขุ ภาวะ...คนบางพลััด

การออมที่�่ส่่งผลต่่อ
สุขุ ภาวะของชุุมชน




สุุนันั ทา สุุนทรสมัยั (พี่่อ� ุ้้�ย)

ถ้้าสุุขภาวะหมายถึึง สุุขภาพของมนุุษย์์ที่่�มีีความสุุขสมบููรณ์์ทั้้�ง
ทางร่่างกาย ทางจิิตใจ ทางปััญญา ทางสัังคม คุุณภาพชีีวิิต การออมคืือ
ส่ว่ นหนึ่่�งที่่�สำำ�คััญที่่ส� ร้า้ งความเป็็นอยู่่�ที่ด� ีีขึ้้น� และช่ว่ ยส่ง่ เสริมิ สุขุ ภาวะ
การออมมีีหลายแบบซึ่่ง� ส่ง่ เสริิมสุขุ ภาวะดีีขึ้�้นได้ใ้ นการออมทุุก ๆ แบบ
เช่่น การออมสวััสดิิการในชุุมชน เพื่่�อให้้ความช่่วยเหลืือกัับคนในชุุมชน
การออมเพื่่�อเตรีียมในวััยเกษีียณ และการออมเพื่่�อใช้้ในยามมีีเหตุุฉุุกเฉิิน
เป็็นต้้น
ปััจจััยที่่�ทำำ�ให้้เกิิดการออมของชุุมชนดิิฉัันเป็็นรููปแบบที่่�ชััดเจน
เกิิดจากความเป็็นอยู่่�ที่ �ไม่่มั่่�นคงอาศััยอยู่่�ในชุุมชนแออััดที่่�เรีียกกัันว่่าสลััม
มีีสภาพสิ่่�งแวดล้้อมไม่่ดีี และได้้ประสบเหตุุไฟไหม้้ชุุมชน ในสถานะตอนนั้้�น

81

เส้้นทางสุขุ ภาวะ...คนบางพลััด

ชุุมชนเป็็นผู้้�บุุกรุุกในที่่�ดิินอยู่่�แล้้วแต่่เดิิม เจ้้าของที่่�ดิินจึึงเรีียกเอาที่่�ดิินคืืน
ไม่่มีีที่่�อยู่่�อาศััย เป็็นสาเหตุุที่่�ทำำ�ให้้เกิิดกระบวนการออมเงิินเพื่่�อที่่�อยู่่�อาศััย
ตั้ง� แต่ป่ ลายปีี พ.ศ.2549 และได้้ดำำ�เนินิ การมาถึึงปัจั จุุบัันด้้วยรููปแบบสหกรณ์์
“ซึ่่�งพิิสููจน์์ได้้ว่่าการมีีที่่�อยู่่�อาศััยที่่�มั่่�นคงสามารถตอบโจทย์์และ
แก้้ปััญหาด้้านสุุขภาวะได้้ครอบคลุุมทั้้�งหมดไม่่ว่่าจะเป็็นทางด้้านร่่างกาย
ทางจิิตใจ ทางปััญญา หรืือสิ่่�งแวดล้้อมและคุุณภาพชีีวิิตที่่�ดีีขึ้้�น และ
เป็็นการสร้้างความร่่วมมืือที่่�สามารถยกระดัับคนและชุุมชนให้้มีีมีีความสุุข
ที่่�แท้้จริงิ อย่่างยั่ง� ยืืน”

อีกี ส่ว่ นที่่ต� ้อ้ งได้ร้ ับั ควบคู่�่ กับั การออม คือื การได้ค้ วามรู้�เพิ่่ม� เติมิ เพื่่อ� นำ�ำ

ไปใช้้พััฒนาเครืือข่่ายสุุขภาวะในแบบหลัักสููตรที่่�ชาวบ้้านเข้้าใจได้้ง่่าย
นำำ�การอบรมถอดบทเรีียนองค์์ความรู้�จากประสบการณ์์ของเครืือข่่ายภายใต้้
การปฏิิบััติิงานจริิง เป็็นโอกาสให้้เครืือข่่ายเข้้าใจกลไกการทำำ�งานใช้้ขยายผล
ต่่อยอดให้้เกิิดประโยชน์์จริิงๆเพื่่�อการทำำ�งานอย่่างมีีประสิิทธิิภาพ สร้้างการ
เชื่�อมโยงกัับหน่ว่ ยงานอื่�นเพื่่�อเปิิดการสื่อ� สารในการได้้รัับโอกาสทุกุ ช่อ่ งทาง

82

เส้้นทางสุุขภาวะ...คนบางพลััด

ผู้้�จัดั ทำำ

ที่�ป่ รึกึ ษา
ดร.จตุุพร วิศิ ิษิ ฎ์โ์ ชติิอัังกููร
รองศาสตราจารย์์ ดร.สุุภาพ ไทยแท้้

คณะทำำ�งาน
รองศาสตราจารย์์ ดร. นันั ทสารี ี สุขุ โต

มหาวิิทยาลัยั นวมิินทราธิริ าช
นายสิทิ ธิิพล เจริญิ พานิิช
นักั วิชิ าการอิสิ ระ

นางสาวธฤษวรรณ จันั ทรเจริญิ
นัักวิิชาการอิิสระ

นางอัญั ชลีี โพธิ์์�ศรีีทอง
นัักวิิชาการอิิสระ

83

โครงการการพัฒั นา
ระบบการจััดการเครืือข่่าย

สร้้างเสริมิ สุุขภาวะ
ของคนชุุมชนเมืือง
ในกรุุงเทพมหานคร
เพื่่�อความเป็น็ เมือื งสุุขภาวะ

วิิทยาลัยั พััฒนามหานคร มหาวิทิ ยาลัยั นวมิินทราธิริ าช