วิฤตการณ์ รศ 112

วฤิ ตการณ์ ร.ศ.112

E-BOOK

โดย มว.ผลติ ตาราฯ กบศ.ยศ.ทร.

วฤิ ตการณ์ ร.ศ.112

เหตุการณ์ท่ีเปิ ดโอกาสใหฝ้ ร่ังเศสใชเ้ ป็นขอ้ อา้ งในการเขา้ แทรกแซงและรุกรานหวั เมืองลาว จนเป็ น
ชนวนนาํ ไปสู่การเกิดวกิ ฤตการณ์ ร.ศ.112 คือ การรุกรานหวั เมืองพวน แควน้ สิบสองจุไท และหวั พนั ท้งั
หา้ ท้งั หกของพวกจีนฮอ่

พ.ศ.2418 ถึง พ.ศ.2428ฝ่ ายไทยไดย้ กกองทพั ไปปราบฮอ่ และจดั การปกครองหวั เมืองลาว
พ.ศ.2430 ฝรั่งเศสปราบปรามพวกฮ่อในแควน้ ตงั เก๋ียไดถ้ ือโอกาสส่งกาํ ลงั ทหารเขา้ มาในหวั
เมืองลาว
พ.ศ.2431 ฝรั่งเศสเรียกร้องสิทธิของญวนเหนือลาว แต่ฝ่ ายไทยปฏิเสธ

กองทหารม่งุ สู่หลวงพระบางเพื่อปราบจีนฮ่อใน พ.ศ.2418 กองกาลงั ของไทยที่เมืองลาว

จอมพล เจ้าพระยาสุรศักด์ิมนตรี (เจิม แสง– ชูโต) นายฌอง-มารี โอกสุ ต์ ปาวี

ตัวแทนรัฐบาลสยาม พระยาสุ รศักด์ิมนตรี (เจิม แสง-ชูโต) ได้เปิ ดการเจรจากับนายโอกุสต์ ปา
วี (AugustePavie) ผชู้ ่วยกงสุลฝรั่งเศสในขณะน้นั ท่ีเมืองแถง แตไ่ มส่ ามารถตกลงกนั ได้

แผนท่ีแสดงดินแดนท่ีเป็ นของไทยก่อนเสียให้ แก่ฝรั่งเศส

พ.ศ.2431 ไทยตอ้ งเสียดินแดนแควน้ สิบสองจุไท
เมษายน พ.ศ.2436 ฝร่ังเศสส่งทหารเขา้ ไปในหวั เมืองลาวกาว ยดึ เมืองสตึงแตรง เมืองดอน
สาคร เมืองอตั ตะบือ และเมืองแสนปาง
พฤษภาคม ผสู้ าํ เร็จราชการฝ่ ายสยามประจาํ เมืองสตึงแตรงสามารถจบั กุมผบู้ งั คบั การกองเรือ
ฝร่ังเศส คือนาวาเอกโทเรอซ์ (Capitaine de vaisseauThoreux) ไดท้ ่ีเมืองคอน
(Khon)
การสู้รบท่ีเมืองคาํ มวนและทุ่งเชียงคาํ น้นั นายโกรกูแรง (Grosgurin) นายทหารฝร่ังเศสได้
เสียชีวติ ฝรั่งเศสเรียกร้องให้ฝ่ ายไทยลงโทษพระยอดเมืองขวาง และใชเ้ ป็นขอ้ อา้ งในการส่งทหารเพ่มิ เติม
เขา้ ไปในลาว

พระยอดเมืองขวาง เจ้าเมืองคามวน นายโกรกูแรง (Grosgurin)

ในสถานการณ์ตึงเครียดเช่นน้นั มีความคิดเห็นเป็นสองฝ่ าย คือ ฝ่ ายของพระเจา้ นอ้ งยาเธอ กรม
หม่ืนสวสั ดิวตั นวศิ ิษฐ์ เสนาบดีกระทรวงยตุ ิธรรม เสนอใหร้ บจนถึงข้นั แตกหกั ฝ่ ายพระเจา้ นอ้ งยาเธอ กรม
หลวงเทวะวงศว์ โรปการ เสนาบดีกระทรวงการต่างประเทศ เห็นควรใหจ้ าํ กดั ขอบเขตการสู้รบ และใชว้ ธิ ี
เจรจาอยา่ งเป็ นทางการ ซ่ึงน่าจะเป็นทางเลือกที่ดีกวา่ เพราะฝรั่งเศสอาจใชก้ ารตอบโตน้ ้นั เป็นขอ้ อา้ งในการ
ประกาศสงครามกบั ไทย

แมว้ า่ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั จะทรงเห็นดว้ ยกบั ฝ่ ายแรก แตก่ ็ทรงเลือกใชท้ ้งั สอง
วธิ ี โดยมีพระราชดาํ ริวา่ “ถ้าไทยพยายามระมัดระวังให้การสู้รบอย่ใู นขอบเขตของการป้องกนั ตัวแล้ว ไทย

กย็ งั มีโอกาสเจรจากบั ฝรั่งเศสได้ในยามจาเป็ น” นอกจากพระราชดาํ ริน้นั แลว้ ทรงแสวงหาความช่วยเหลือ
จากองั กฤษและสหรัฐอเมริกา แต่ไมป่ ระสบผลสาํ เร็จ

เมษายน พ.ศ.2436 ฝรั่งเศสจึงหนั ไปใชน้ โยบายเรือปื นบีบบงั คบั ฝ่ ายไทย โดยส่งเรือรบเลอ ลู
แตง (Le Lutin) เขา้ มาจอดอยหู่ นา้ กงสุลฝรั่งเศส

8 กรกฎาคม พ.ศ. 2436 รัฐบาลฝรั่งเศสไดแ้ ต่งต้งั นายชาร์ล เลอ มีร์ เดอ วแิ ลร์ (Charles
Le Myre de Vilers) เป็นตวั แทนรัฐบาลฝร่ังเศสเขา้ มาเจรจาแต่ไมส่ าํ เร็จ

เรือรบเลอ ลแู ตง (Le Lutin)
หน้ากงสุลฝรั่งเศสในกรุงเทพฯ ตง้ั แต่เดือนเมษายน พ.ศ.2436

นายชาร์ล เลอ มรี ์ เดอ วิแลร์ ทูตพิเศษผู้มอี านาจจากรัฐบาลฝรั่งเศส
เข้าเฝ้าพระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอย่หู ัว
ณ พระที่น่ังจักรีมหาปราสาท

วกิ ฤตการณ์ ร.ศ.112

13 กรกฎาคม พ.ศ. 2436 เรือแองกองสตองตพ์ ร้อมดว้ ย เรือนาํ ร่องฌอง-บปั ติสต์ เซย์
(Jean-Baptiste Say) จึงไดฝ้ ่ าสนั ดอนแม่น้าํ เจา้ พระยาเขา้ ไปตามคาํ ส่งั เดิมของพลเรือตรี อุมาน
(Contre-AmiralHumann) ผบู้ ญั ชาการกองเรือฝร่ังเศสภาคตะวนั ออกไกล

พลเรือโท พระวรวงศ์เธอ กรมหม่ืนปราบปรปักษ์ นายพลเรือตรี อุมาน (Contre-AmiralHumann)
ผู้บัญชาการกรมทหารเรือ ผู้บัญชาการกองเรือฝรั่งเศสภาคตะวนั ออกไกล

ในการรบระหว่างไทยกบั ฝรั่งเศสในวิกฤตการณ์ ร.ศ.112

ฝ่ ายไทยเตรียมการป้องกนั โดยกาํ หนดใหป้ ้อมพระจุลจอมเกลา้ เป็นท่ีต้งั รับที่สาํ คญั เรือท้งั หมดที่มี
อยไู่ ดแ้ ก่ เรือมกุฎราชกมุ าร เรือมูรธาวสิตสวสั ด์ิ เรือทูลกระหมอ่ ม เรือนฤเบนทร์บุตรี และเรือหาญหกั ศตั รู มี
การจมเรือเพ่อื ขดั ขวางการเดินเรือและฝังทุ่นระเบิด

ป้อมพระจุลจอมเกลา้ ซ่ึงอยใู่ นบงั คบั บญั ชาของพระยาชลยทุ ธโยธินทร์ (Andreasdu

Plessis de Richelieu) รองผบู้ ญั ชาการกรมทหารเรือ และผอู้ าํ นวยการป้องกนั ปากน้าํ
เจา้ พระยาในวกิ ฤตการณ์ ร.ศ. 112 เมื่อเรือรบฝรั่งเศสมาถึง เกิดการปะทะกนั ต่างฝ่ ายต่างไดร้ ับความ

เสียหาย เรือฌอง-บปั ติสต์ เซย์ ถูกยงิ เกยต้ืน ส่วนเรือแองกองสตองต์ และเรือปื นโกเมตสามารถผา่ นป้อม
ผเี ส้ือสมุทรเขา้ มาไดจ้ นถึงกรุงเทพฯ จอดเทียบทา่ อยหู่ นา้ สถานกงสุลฝรั่งเศส

พลเรือจัตวา พระยาชลยทุ ธโยธินทร์
รองผู้บัญชาการกรมทหารเรือ

ทหารไทยท่ีป้อมพระจุลจอมเกล้ายิงเรือรบฝรั่งเศสมิให้รุกลา้ เรือแองกองสตองต์ และเรือปื นโกเมตจอดเทียบท่าอยู่

น่านนา้ ของไทย หน้าสถานกงสุลฝรั่งเศส

เรือฌอง-บัปติสต์ เซย์ถกู ยิงเกยตืน้ อย่ทู ี่ริมฝั่งตรงแหลมลาภูราย

ผลของการรบท่ปี ากนา้ เจ้าพระยา ร.ศ.112
เรือแองกองสตองต์ และเรือโกแมตไดม้ าจอดเทียบทา่ อยหู่ นา้ สถานกงสุลฝร่ังเศส ฝรั่งเศสเรียกร้อง
สิทธิเหนือดินแดนลาวและพระตะบอง ไทยตอ้ งสละดินแดนฝั่งซา้ ยของแม่น้าํ โขง และเกาะต่างๆ ต้งั แต่
ภาคเหนือของลาวไปถึงพรมแดนเขมร ไทยตอ้ งถอนด่านที่ต้งั อยบู่ นฝั่งซา้ ยของแม่น้าํ โขงออกท้งั หมดภายใน
หน่ึงเดือน ใหล้ งโทษขา้ ราชการของไทยที่สู้รบกบั ทหารฝรั่งเศส ไทยตอ้ งจา่ ยค่าทาํ ขวญั เป็นเงินจาํ นวน 2
ลา้ นฟรังก์ และวางเงินประกนั จาํ นวน 3 ลา้ นฟรังก์

ฝ่ ายไทยตอ้ งใหค้ าํ ตอบภายใน 48 ชว่ั โมง ในขณะเดียวกนั ผบู้ งั คบั การเรือแองกองสตองต์ ไดร้ ับ
คาํ สัง่ วา่ “...ถ้าถกู โจมตี จงทาลายกองทพั เรือไทยตลอดจนป้อมปราการ” ซ่ึงฝ่ ายไทยไดใ้ หค้ วาม
ยนิ ยอม แตม่ ีการโตแ้ ยง้ บางประเด็นกบั ขอ้ เรียกร้องของฝรั่งเศส ทาํ ใหฝ้ รั่งเศสไม่พอใจ

26 กรกฎาคม ฝร่ังเศสไดป้ ระกาศปิ ดอ่าวไทย ทาํ ใหฝ้ ่ ายไทยตอ้ งยนิ ยอมรับโดยปราศจากเงื่อนไข

30 กรกฎาคม ฝร่ังเศสส่งบนั ทึกปารีส (Paris Note)เพิม่ เติมวา่ ฝร่ังเศสจะยดึ ปากน้าํ และ
จนั ทบุรีไวเ้ ป็นประกนั จนกวา่ ไทยจะเพกิ ถอนสิทธิและถอนทหารออกจากดินแดนฝั่งซ้ายแมน่ ้าํ โขงใหห้ มด
และขอสิทธิท่ีจะจดั ต้งั สถานกงสุลข้ึนที่น่านและนครราชสีมา

31 กรกฎาคม ไทยไดแ้ จง้ ต่อรัฐบาลฝรั่งเศสวา่ ไทยยนิ ยอมปฏิบตั ิตามบนั ทึกปารีสทุกประการ

5 สิงหาคม พ.ศ.2436 ฝร่ังเศสไดย้ กเลิกการปิ ดลอ้ มอ่าวไทย แต่ยดึ จนั ทบุรีไวเ้ ป็ นประกนั

3 ตุลาคม พ.ศ.2436 ไทยตอ้ งจา่ ยเงินคา่ ปฏิกรรมสงครามใหแ้ ก่ฝร่ังเศสเป็นจาํ นวน 3 ลา้ นฟ
รังก์ และตอ้ งเสียดินแดนฝ่ังซา้ ยของแมน่ ้าํ โขง คือ อาณาจกั รลาวเกือบท้งั หมดใหแ้ ก่ฝร่ังเศสพ.ศ.2445 ถึง
พ.ศ.2446 ไทยตอ้ งทาํ สนธิสญั ญากบั ฝร่ังเศสอีกสองฉบบั เพือ่ ใหฝ้ รั่งเศสถอนทหารออกจากจนั ทบุรี โดย
ไทยตอ้ งยอมเสียดินแดนฝั่งขวาของแมน่ ้าํ โขงจาํ นวน 62,500 ตารางกิโลเมตร ฝรั่งเศสไดถ้ อนทหาร
ออกจากจนั ทบุรีเม่ือวนั ท่ี 8 มกราคม พ.ศ.2447 แต่กลบั ไปยดึ ตราดและเกาะกงเป็ นประกนั แทน

23 มีนาคม พ.ศ.2449 ฝร่ังเศสยอมถอนทหารออกจากตราดพร้อมท้งั คืนดินแดนด่านซา้ ย และ
ทุกเกาะที่ต้งั อยทู่ างใตข้ องแหลมสิงห์ จนถึงเกาะกูด โดยฝ่ ายไทยยกพระตะบอง เสียมราฐและศรีโสภณ
(มณฑลบูรพาหรือเขมรส่วนใน)

เรียบเรียงเน้ือหาโดย น.อ.พพิ ทั ธ์ พุกงาม
รองผอู้ าํ นวยการ กองประวตั ิศาสตร์ กรมยทุ ธศึกษาทหารเรือ
ขอ้ มลู จาก หนา้ เว๊ปเพจกองประวตั ิศาสตร์ กรมยทุ ธศึกษาทหารเรือ

http://www.navyhistory.navy.mi.th/index.php/main/index