ฐานการทำพับหัวไทลื้อ

การทำพบั หวั ไทล้ือ (สมุดทำมอื )

คำถามชวนคิด

1.ทำไมตอ้ งทำสมุดแบบไทลื้อ ?

การทำสมดุ สามารถทำไดห้ ลากหลายวธิ ี แตก่ ารทำพับหวั แบบไทลื้อ เป็นการทำสมุด
โดยทไ่ี ม่ได้ใชเ้ ครอ่ื งในการทำแต่ละขนั้ ตอน และเปน็ การเรยี นร้วู ธิ กี ารทำแบบของชาวไทล้ือ ซ่งึ
มีกระบวนการทำที่แตกต่างจากการทำสมดุ แบบท่ัว ๆ ไป

2.แลว้ ชาวไทล้ือมีวิธีการทำสมดุ อยา่ งไร ?

ตรงหัวกระดาษใชว้ ธิ กี ารโดยใช้ส่วิ ในการตอก หรือเจาะเป็นรู ที่หวั กระดาษ จากนั้น
ร้อยดา้ ย หรือเชือกเพือ่ ให้ยดึ ปกกับกระดาษเนื้อในใหต้ ดิ กัน เป็นสมดุ ทำมือ ซ่ึงทำดว้ ยมือ โดย
ไมใ่ ช้เคร่ืองสมยั ใหม่ในการทำ

ประวตั ิของไทล้ือ

ชาวไทลือ้ แต่เดิมตงั้ ถ่ินฐานอยู่ทแ่ี คว้นสิบสองปนั นา ทางตอนใตข้ องประเทศจนี มเี มอื ง
เชยี งรุ่งเปน็ เมืองหลวง นิยมตง้ั บ้านเรอื นอยตู่ ามทีร่ าบลมุ่ แม่นำ้ มปี ระวัตกิ ารเคลอื่ นยา้ ยและ
กระจายตัวไปในรฐั ฉาน ประเทศเมียนมาร์ เรียกชอื่ ตามเมืองที่อยูอ่ าศัย เช่น ล้อื เชียงตงุ ล้ือ
เมืองยอง ส่วนการอพยพคร้งั สำคัญของชาวไทล้อื ส่ลู ้านนาเปน็ การกวาดตอ้ นผคู้ นจากสิบสอง
ปันนา เมอื งเชียงตงุ เมอื งยอง ในช่วงพุทธศตวรรษท่ี ๒๔ เพ่ือชว่ ยฟนื้ ฟบู ้านเมอื งในเขตจังหวดั
เชียงใหม่ ลำพนู ลำปาง หรอื เรียกว่ายคุ เก็บผักใส่ซา้ เก็บขา้ ใส่เมือง ตอ่ มาพบว่ามีการ
เคล่อื นยา้ ยผคู้ นตามมาภายหลังเพ่อื ทำการคา้ ขาย ติดตามญาติพ่ีนอ้ ง หาแหล่งทที่ ำกินใหม่ ใน
ปัจจุบันมีกลมุ่ ชาติพันธไุ์ ทล้อื กระจายตัวอยูใ่ นเขตจังหวดั แพร่ เชียงราย เชียงใหม่ นา่ น ลำปาง
พะเยา และลำพูน และภาคเหนือของประเทศลาว
ศาสนาและความเช่อื

ชาวไทลือ้ นับถอื พุทธศาสนาร่วมกบั ความเชอ่ื เรื่องผีโดยเฉพาะผบี ้านผีเรือน ผีเจา้ นาย ผี
อารกั ษ์ ซึ่งเป็นความเชือ่ ดง้ั เดิมก่อนการนบั ถอื พุทธศาสนา ต่อมาได้ผสมผสานความเช่อื
ระหว่างพทุ ธศาสนาและการนบั ถือผเี ช่นเดียวกับกลมุ่ ชาตพิ นั ธ์ุอ่ืนในล้านนา ดงั ปรากฏ
ประเพณพี ธิ กี รรมสำคญั ในทอ้ งถิ่นท้ังพทุ ธศาสนาและการเล้ยี งผี

การแต่งกาย
ผู้ชาย สวมเส้อื คลา้ ยเสื้อหมอ้ ห้อม ลักษณะเป็นเสือ้ แขนยาวสีดำหรอื สีคราม บางตวั อาจ

มีเอวลอย แขนเสือ้ ขลิบดว้ ยแถบผา้ สีตา่ ง ๆ มีผนื ผ้าต่อจากสายหนา้ ปา้ ยมาตดิ กระดุมเงิน
บรเิ วณใกล้รักแร้และเอว กางเกงเป็นกางเกงกน้ ลึก เรยี กว่า “เตว่ ๓ ดูก” สีเสื้อผา้ ของผชู้ ายไท
ลือ้ ส่วนใหญ่จะเป็นสีเทา สีดำ ถา้ มงี านบุญจะใส่สีขาว หรือสีดำ ผ้าขาวม้าคาดพุง ผ้าโพกศรี ษะ
ด้วยผ้าสนี ้ำตาล สขี าว สีดำ

ภาษา

ชาวไทลื้อมภี าษาพดู และภาษาเขียนเปน็ ของตัวเอง เชน่ เดียวกบั กลุม่ ชาติพันธ์ุอื่น

ๆ ภาษาไทลื้อจดั อยใู่ นกลมุ่ ภาษาตระกูลไท (ไต) ลกั ษณะเด่นของภาษาไทลื้อคือการ

เปลีย่ นแปลงเสียงสระภายในคำโดยการเปลีย่ นระดบั ของลิน้ ภาษาพูดของชาวไทลื้อนั้น

เสียงบางเสียงจะแตกต่างไปจากภาษาไทยวน เช่น สระเอยี เปน็ เอ เชน่ เมยี เปน็ เม

สระอัว เปน็ โอ เชน่ ผัว เปน็ โผ สระเอือ เปน็ เออ เช่น เกลือ เป็น เกอ เสียงวรรณยุกต์

ของไทลื้อมี 6เสียง เหมือนภาษาไทยวนแตม่ ลี ักษณะแตกตา่ งไป คำศพั ทท์ ี่ใชใ้ นภาษาไท

ลื้อมักเปน็ ภาษาถนิ่ ตระกลู ไทหรือคำศพั ท์ไทด้ังเดิมเปน็ ส่วนใหญ่ ไมม่ คี วามหมาย

ซบั ซ้อนมากนัก

ประเพณีและวัฒนธรรม
ชาวไทลือ้ ได้ตั้งบ้านเรือนอยรู่ ่วมกบั กลมุ่ ชาตพิ นั ธุ์อื่นในล้านนามายาวนาน ทำให้เกิดการ

ผสมผสานดา้ นวัฒนธรรมเข้าด้วยกัน แต่ชาวไทลื้อยังคงเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรม เชน่ ประเพณี
พธิ ีกรรมของชาวไทลื้อ เปน็ พิธเี ลี้ยงผีอารักษเ์ รียกว่าเขา้ ก๋ำหรือเข้ากรรม มีตง้ั แตก่ ๋ำเฮือน หรือ
กรรมเรือน ไปจนถงึ ก๋ำเมืองหรือกรรมเมือง ชาวไทลื้อให้ความสำคญั กบั การอนุรกั ษ์สบื สานงาน
ประเพณี ในแตล่ ะพืน้ ที่ เช่น งานจุลกฐิน ตำบลศรีดอนชัย อำเภอเชยี งของ การรวบรวมเครือข่าย
ไทลื้อจาก 12อำเภอในจงั หวัดภาคเหนือ ได้แก่ ลำพนู เชียงใหม่ นา่ น และเชียงราย ในงานสืบสาน
ประเพณีไทลื้อของอำเภอแม่สาย เปน็ ตน้

เครือข่าย

เครือขา่ ยไทลื้อของแต่ละพื้นที่มีความเชือ่ มโยงกัน รวมตวั กนั เมื่อจดั กิจกรรมหรือการจัด

งานเพือ่ สืบสานประเพณีของชาวไทลื้อ กลุ่มชาตพิ นั ธไ์ุ ทลอื้ จะเชญิ กลุ่มเครือขา่ ยจากจังหวัด

เชียงใหม่ จังหวดั แพร่ จงั หวดั เชียงราย จงั หวัดน่าน จงั หวัดลำปาง จงั หวดั ลำพนู และจงั หวดั พะเยา

มาร่วมงาน

วสั ดุ/อปุ กรณ์
1.กระดาษสา (สำหรับทำปก) ขนาด ครึง่ A4
2.กระดาษเอ 4 /กระดาษท่ัวไป (สำหรับเนอ้ื ใน)

ตัดขนาดประมาณครึ่ง A4 จำนวน 10 – 20 แผน่
3.เชอื ก หรือ ดา้ ย (ความยาวประมาณ 3 รอบกระดาษแนวต้งั ประมาณ 15 เซนติเมตร)
4.สิ่ว (สำหรบั ใชเ้ จาะเปน็ ร)ู ใชป้ ระมาณ 5 รใู นการยึดตดิ กบั กระดาษ
5.ค้อน (สำหรบั ใชต้ อกสวิ ใหเ้ ปน็ รู)
6.คลปิ หนบี กระดาษ (ใช้ประมาณ 2 อัน/เล่ม)
7.ดินสอ 1 แท่ง
8.ไมบ้ รรทดั 1 อัน
9.กรรไกร 1 อนั
10.เข็ม ขนาด 8 (ใช้ในการร้อยเชอื ก/ดา้ ย)
11.เคียง (สำหรับตอก/เจาะให้เปน็ รูตรงหัวกระดาษ)
12.ผ้า (สำหรบั รองไม่ให้เกิดการเสียงดังในขณะทตี่ อกหรอื เจาะรู)

ข้นั ตอนการทำ
เริ่มจากทำปกหนังสือก่อน

1.วัดขนาดกระดาษสา นำกระดาษสามาตดั เปน็ ขนาดคร่งึ เอ4 โดยใช้ไม้บรรทดั วัดใหม้ ีความ
ยาว เอ4 ทบกนั 2 แผน่ ใชด้ นิ สอทำจดุ ไวแ้ ละลากเพ่อื ให้มขี นาดเท่าและตรงกนั อาจจะเหลอื
ขอบสกั เล็กน้อย จากน้ัน ตัดกระดาษตามทจ่ี ุดไว้หรือทำสัญลกั ษณ์ไว้แล้วลากเสน้
2. นำกระดาษเน้อื ใน จำนวน 10 แผน่ หรอื มากกว่านั้นกไ็ ด้ มาทบครึ่ง และตัดแบ่งครึง่ นำมา
ซ้อนขา้ งใน

ประโยชน์การทำสมุดแบบไทลื้อ

1.เพื่อเป็นการอนุรักษ์การทำสมุดแบบชาวไทลือ โดยใช้วัสดุอุปกรณ์แบบบ้าน ๆ เช่น สิ่ว (สำหรับ
เจาะร)ู เขยี งไวร้ องการตอก และ คอ้ นสำหรบั การตอก
2.สามารถสรา้ งรายได้จากการทำขายได้ และนำไปต่อยอดเกิดเปน็ อาชพี ไดใ้ นอนาคต
3.เป็นการฝกึ สมาธจิ ากการประดิษฐโ์ ดยมีกระบวนการคิด การออกแบบไดอ้ ย่างสรา้ สรรค์
4. สามารถลดค่าใช้จ่ายในการซื้ออุปกรณ์ได้ โดยการประดิษฐ์ใช้เองโดยไม่ต้องไปซื้อ และยัง
สามารถออกแบบไดต้ ามใจชอบได้ (DIY)
5.สามารถนำมาจดบนั ทึกได้ หรือจดอน่ื ๆ ได้ตามใจชอบ

วสั ด/ุ อปุ กรณ์



วธิ ีการทำ

1
”

วดั กระดาษหนา้ ปก ขนาดครง่ึ A4 พบั ลงไดจ้ านวน 2 แผ่น และใชด้ นิ สอจดุ
ไว้ นาไมบ้ รรทดั มาวดั ลากเสน้ ตามจดุ ท่ขี ดี ไว้ ใชก้ รรไกรตดั กระดาษ ไดป้ ก
หนา้ และหลงั

2
”

วดั กระดาษเนอื้ ใน ขนาดคร่งึ A4 จานวน 10 แผ่น เป็นเนอื้ หาขา้ งในเลม่
นามาซอ้ นกนั เป็นเลม่

3
”

ใชค้ ลปิ หนีบกระดาษ ขา้ งบนทงั้ 2 ขา้ ง โดยซอ้ นกนั เป็นรูปเลม่ ไม่ให้
กระดาษเคลอ่ื นท่ไี ดใ้ นขณะท่เี จาะรูป

5
”

นาคอ้ นและสิ่วสาหรบั เจาะรูและเขียงไมส้ าหรบั รองตอก เพ่อื ไมใ่ หเ้ กิดการ
ตอกท่กี ระทบกนั แลว้ เสยี งดงั ใหน้ าเบาะมารองกบั เขียง จากนนั้ ใชค้ อ้ นตอก
กบั สวิ่ ลงไปตามรูตวั แบบท่ที าบไว้ ตอกใหค้ รบกบั จานวนรู ในภาพมี 5 รู

4
”

นาตวั แบบท่เี จาะรูปไว้ นามาทาบใหพ้ อดกี บั เลม่ ตามในรูปมีตวั แบบจะมี
จานวน 5 รู (อาจจะมีมากกว่า 5 รู ได้ แต่จะตอ้ งเป็นเลขคี่ เพ่อื ความสมดลุ
ของเลม่ เวลาท่เี ย็บเลม่ จะออกมาสวยงาม)

6
”

หลงั จากท่ตี อกเสรจ็ เรยี บรอ้ ยแลว้ ใหน้ าเขม็ สอดใสด่ า้ ยหรือเชือกขาวท่ี
เตรียมไวน้ ามารอ้ ยตามรูปท่เี จาะโดยสลบั เข็มขนึ้ - ลง เร่มิ จากขาวไปซา้ ย
หรอื ซา้ ยไปขวาก็ไดต้ ามสะดวก จนเสรจ็ แลว้ สลบั ดา้ ยมดั จบ

7
”

เม่อื รอ้ ยเชือกเสรจ็ แลว้ สามารถตกแตง่ เพม่ิ เตมิ ไดต้ ามใจชอบ นาเลม่ ท่ีประดษิ ฐเ์ สร
ประโยชนไ์ ด้ และสามารถตอ่ ยอดทาเป็นอาชีพในอนาคตต่อไป

รจ็ เรยี บรอ้ ยไปใช้