BUKU TEKS KSSM TING 4 SAINS TAMBAHAN

4.2.3 Hubung kait bilangan mol molekul dengan jisim molekul dan
jisim molekul relatif

Apakah pula hubung kait bilangan mol molekul dengan jisim molekul dan jisim molekul
relatif? Molekul terbentuk daripada dua atau lebih atom. Formula kimia bagi sesuatu
molekul menunjukkan bilangan dan jenis atom yang terkandung dalam molekul tersebut.

Contohnya formula kimia bagi molekul karbon dioksida ialah CO2. Formula kimia ini
menunjukkan terdapat 1 atom karbon dan 2 atom oksigen. Maka, jika bilangan atom untuk
sesuatu molekul diketahui, jisim molekul relatif bagi molekul tersebut boleh dihitung.

Contoh menghitung jisim molekul relatif bagi molekul AaBb adalah seperti berikut:

Jadual 4.2 Contoh jisim molekul relatif, jisim 1 mol bahan dan jisim molar.

Bahan Jisim molekul relatif Jisim 1 mol bahan Jisim molar
(g) (g mol–1)
Air, H2O 2(1) + 16 = 18
Natrium klorida, NaCl 23 + 35.5 = 58.5 18 18

58.5 58.5

Pengiraan bilangan mol sesuatu molekul adalah seperti berikut:

Contoh 7
Hitung bilangan mol bagi 2.8 g gas nitrogen, N2.
(JAR N = 14)
Penyelesaian:

Contoh 8 4.2.3
Hitung jisim 0.05 mol gas karbon dioksida, CO2. 91
(JAR C = 12, O = 16)
Penyelesaian:

SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 4 STOIKIOMETRI

4.2.4 Pemalar Avogadro (NA)

Apakah Pemalar Avogadro (NA)? Pemalar Avogadro digunakan secara meluas jika ia
melibatkan jisim molar sesuatu bahan. Simbol bagi Pemalar Avogadro ialah NA. Nama
Pemalar Avogadro diambil sempena nama saintis Amedeo Avogadro (1776 – 1856), iaitu
seorang saintis dari Itali yang terkenal.

Pemalar Avogadro (NA) didefinisikan sebagai bilangan zarah yang

terkandung di dalam satu mol bahan, iaitu mol–1

Maka, satu mol bahan (atom, molekul atau ion) mengandungi bilangan zarah.

1 mol bahan atom mengandungi atom
1 mol bahan molekul mengandungi molekul
ion
1 mol bahan ion mengandungi

Contoh 9

Kirakan bilangan atom magnesium bagi 2 mol atom magnesium.

1 mol atom = atom

Penyelesaian:

Contoh 10

Kirakan bilangan molekul air bagi 3 mol molekul air.

1 mol molekul = molekul

Penyelesaian:

Contoh 11

Kirakan bilangan ion bagi 0.5 mol ion bromida, Br−.

1 mol ion = ion

Penyelesaian:

4.2.4
92 STOIKIOMETRI BAB 4 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4

4.2.5 Hubung kait Pemalar Avogadro (NA) dengan bilangan zarah dan
bilangan mol

Apakah kaitan antara bilangan mol, bilangan zarah dan Pemalar Avogadro? Mari lihat

hubungannya dalam Rajah 4.3.

× NA

Bilangan moI Bilangan zarah

÷ NA
Rajah 4.3 Hubungan bilangan mol, pemalar Avogadro dan bilangan zarah

Contoh 12
Berapakah bilangan atom yang terdapat di dalam 2.5 mol atom emas?
Penyelesaian:

Contoh 13
Sebuah bekas kaca tertutup mengandungi 0.5 mol gas oksigen, O2.
Berapakah bilangan atom oksigen di dalam bekas kaca tersebut?
(JAR O = 16)
Penyelesaian:

Di dalam 1 molekul oksigen mengandungi 2 atom oksigen.

Jawab latihan 4.2.5
tambahan 93
Boleh
dicapai pada
11/7/2019.

SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 4 STOIKIOMETRI

4.2.6 Penyelesaian masalah melibatkan bilangan mol

Mari kita selesaikan beberapa masalah yang melibatkan bilangan mol dengan
menggunakan konsep-konsep yang telah dipelajari sebelum ini.

Contoh 14
Di dalam dua bekas berbeza yang tertutup mengandungi 1 mol atom helium
dan 1 mol atom uranium masing-masing. Bekas yang mana mengandungi lebih
banyak zarah? Bekas yang mana pula mempunyai jisim yang lebih besar?
(JAR He = 4, U = 238)
Penyelesaian:
Bilangan zarah bagi atom helium dan uranium sama kerana bilangan mol
kedua-dua atom adalah sama.

Maka, jisim yang terbesar ialah atom uranium.

Uji Minda 4.2

1. Hitung jisim:
(a) 2 mol atom oksigen
(b) 1 mol atom aluminium
(c) 0.5 mol atom nitrogen

2. Berapakah mol atom yang terdapat dalam 2.8 g ferum?
3. Kirakan bilangan mol molekul:

(a) 8 g gas bromin, Br2
(b) 4.4 g gas karbon dioksida, CO2
4. Berikan definisi Pemalar Avogadro (NA).
5. Kirakan bilangan mol molekul nitrogen, N2 yang mengandungi 3.01 × 1023 molekul
nitrogen.
6. Antara 1 mol gas oksigen, O2 dengan 0.5 mol nitrogen dioksida, NO2 yang manakah
mengandungi atom oksigen yang lebih banyak? Terangkan.
7. Satu sampel cecair mengandungi 1.204 × 1023 molekul glukosa. Berapakah mol glukosa
yang terdapat dalam sampel cecair tersebut?
(JAR H = 1, N = 14, Al = 27, O = 16, Fe = 56, Br = 80, C = 12) NA = 6.02 × 1023

4.2.6
94 STOIKIOMETRI BAB 4 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4

4.3 Formula Kimia
4.3.1 Pembentukkan ion positif dan ion negatif

Adakah susunan elektron boleh mempengaruhi pembentukan ion? Ya, susunan elektron
akan mempengaruhi pembentukan ion positif dan ion negatif. Atom logam cenderung untuk
menderma elektron dan membentuk ion positif manakala atom bukan logam cenderung
untuk menerima elektron dan membentuk ion negatif.

Pembentukan Ion

Atom logam Atom bukan logam
(Kumpulan 1, 2, 13) (Kumpulan 16, 17)

Derma elektron Terima elektron

Ion positif Ion negatif

Rajah 4.4 Kecenderungan atom logam dan atom bukan logam membentuk ion positif
dan ion negatif

Setiap atom unsur mempunyai sifat untuk mencapai susunan elektron yang stabil, iaitu
susunan duplet (2 elektron terluar) atau susunan oktet (8 elektron terluar) seperti dalam
Rajah 4.5. Apabila atom mencapai susunan elektron yang stabil, tindak balas secara kimia
untuk membentuk sebatian lain tidak akan berlaku.

Duplet

Oktet Oktet

Rajah 4.5 Susunan elektron atom yang stabil

SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 4 STOIKIOMETRI 95

Untuk lebih memahami tentang pembentukan ion positif dan ion negatif, mari kita lihat
Rajah 4.6 dan Rajah 4.7.
Pembentukan ion positif
Atom natrium, Na mempunyai 1 elektron di petala terluar menjadikannya tidak stabil.
Atom natrium, Na membentuk ion natrium, Na+ setelah mencapai susunan elektron yang
stabil dengan mendermakan 1 elektron terluarnya.

Na Na

Persamaan setengah bagi pembentukan ion natrium, Na+
Na → Na+ + e–

Rajah 4.6 Pembentukan ion positif

Pembentukan ion negatif
Atom klorin, Cl mempunyai 7 elektron di petala terluar menjadikannya tidak stabil.
Atom klorin lebih mudah untuk menerima 1 elektron daripada menderma 7 elektron. Maka,
atom klorin menerima 1 elektron membentuk ion klorida, Cl– untuk mencapai susunan
elektron oktet yang stabil.

Cl Cl

Persamaan setengah bagi pembentukan ion klorida, Cl–
Cl + e– → Cl–

Rajah 4.7 Pembentukan ion negatif

4.3.1
96 STOIKIOMETRI BAB 4 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4

4.3.2 Formula Kimia

Sebatian ion terbentuk apabila ion positif dan ion negatif bergabung. Formula kimia
merupakan simbol unsur-unsur yang bergabung dan ditulis bersama untuk membentuk
satu sebatian.

Apakah maklumat yang diperoleh daripada formula kimia tersebut? Maklumat yang
akan diperoleh dari formula kimia diterangkan dalam Rajah 4.8.

Huruf K dan O menunjukkan simbol Senang
unsur yang terdapat dalam sebatian, iaitu Ingat !
kalium dan oksigen.
• Bilangan ion ditunjukkan
K2O pada nombor subskrip.

• Jumlah 1 ion tidak ditulis
dalam formula kimia.

Nombor subskrip 2 menunjukkan terdapat dua
atom kalium dan satu atom oksigen. Hal ini
menunjukkan nisbah atom bagi setiap unsur
dalam sebatian.

Rajah 4.8 Maklumat yang diperoleh daripada formula kimia

Bagaimanakah cara untuk menulis formula kimia? Cara untuk menulis formula kimia
adalah seperti berikut:

• Kenal pasti formula ion positif dan ion negatif yang hadir dalam sebatian.

• Seimbangkan bilangan cas ion positif dan bilangan cas ion negatif supaya sama untuk
membentuk sebatian yang neutral.

Contoh 15
Tunjukkan pembentukan sebatian natrium klorida, NaCl.

Penyelesaian: Natrium, Na Klorin, Cl atau,
Bahan Na+ Cl–
Na+ Cl– 1 1
Cas pada setiap ion +1 –1

Nisbah ion 1 1 1 1
Na Cl
Jumlah cas pada sebatian 1×1 1 × (–1)
yang neutral =1 = –1 NaCl

Formula sebatian NaCl

SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 4 STOIKIOMETRI 97

Contoh 16

Apakah formula kimia bagi sebatian litium oksida?

Penyelesaian:

Bahan Litium, Li Oksigen, O atau,
Li+
Cas pada setiap ion Li+ O2– 1 O2–
+1 –2 2

Nisbah ion 21 2 1
Li O
Jumlah cas pada sebatian 2×1 1 × (–2)
yang neutral =2 = –2 Li2O

Formula sebatian Li2O

Aktiviti 4.2 Abad
21

Tujuan: Menulis formula kimia melalui kaedah permainan Susun Suai Gambar (Jigzaw Puzzle).
Bahan: Kad manila, kertas sebak, penebuk lubang, gunting dan pen penanda.
Arahan:
1. Bentuk satu kumpulan yang terdiri daripada empat orang murid.
2. Tuliskan ion-ion seperti dalam Rajah 4.9 pada kad manila dan guntingkan.

Na+ K+ Al3+ Lubangkan guna penebuk
SO42– O2– Cl–
Hitamkan dengan pen
penanda

Rajah 4.9 Contoh kad ion
3. Cantumkan kad ion Na+, K+ dan Al3+ yang dihitamkan kepada kad ion yang dilubangkan

iaitu SO42–, O2– dan Cl– mengikut susunan dalam Jadual 4.3 supaya kesemua lubang pada
kad dipenuhi.

4. Senaraikan formula kimia yang terbentuk dengan ion-ion di atas. Lengkapkan jadual yang

diberikan. Pemenang akan dikira berdasarkan jumlah formula kimia yang dapat dibentuk

dalam masa terawal.

5. Keputusan dicatat dalam Jadual 4.3. O2– Cl
Jadual 4.3

Ion SO42–
Na+ Na2SO4
K+

Al3+

6. Persembahkan hasil permainan susun suai gambar (jigsaw puzzle) di hadapan kelas. 4.3.2

98 STOIKIOMETRI BAB 4 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4

4.3.3 Eksperimen bagi mendapatkan formula kimia sebatian dan persamaan
tindak balas

Eksperimen 4.1

Formula kimia sebatian dan persamaan tindak balas bagi magnesium oksida.

Pernyataan masalah: Apakah formula kimia bagi magnesium oksida?

Tujuan: Menjalankan eksperimen untuk mendapatkan formula kimia bagi magnesium oksida.

Bahan: 10 cm pita magnesium dan kertas pasir.

Radas: Mangkuk pijar dan penutup, penyepit, tungku kaki tiga, segi tiga tanah liat, penimbang
elektronik dan penunu Bunsen.

Prosedur: Mangkuk Pita
1. Timbang mangkuk pijar yang kosong bersama pijar magnesium

penutupnya. Tungku Segi tiga
kaki tiga tanah liat
2. Gosokkan 10 cm pita magnesium menggunakan
kertas pasir sehingga bersih.

3. Gulungkan pita magnesium dan letakkan Dipanaskan
di dalam mangkuk pijar. Rajah 4.10 Susunan radas

4. Timbang mangkuk pijar bersama isinya dan penutup.

5. Sediakan susunan radas seperti Rajah 4.10.

6. Panaskan mangkuk pijar dengan kuat sehingga pita magnesium mula terbakar. Tutup
mangkuk pijar dengan penutup.

7. Pembakaran diteruskan dan penutup mangkuk pijar diangkat sekali sekala dengan
penyepit dan tutup semula secepat mungkin.

8. Jika tiada lagi pembakaran pada magnesium, angkat penutup dan bakar lagi dalam 4
hingga 5 minit.

9. Sejukkan mangkuk pijar dan kandungannya serta penutup pada suhu bilik.

10. Timbang mangkuk pijar dan kandungannya serta penutup.

11. Ulangi langkah 1 hinggga 10 untuk mendapatkan jisim tetap.

12. Rekodkan bacaan penimbang dalam Jadual 4.4.

Keputusan:

Jadual 4.4

Item Jisim (g)
Mangkuk pijar + penutup
Mangkuk pijar + penutup + magnesium
Mangkuk pijar + penutup + magnesium oksida

SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 4 STOIKIOMETRI 99

Pentafsiran data: Jadual 4.5
1. Lengkapkan Jadual 4.5.

Unsur Mg O
Jisim (g)
Bilangan mol
Nisbah terendah

(JAR Mg = 24, O = 16)

2. Apakah formula kimia bagi magnesium oksida?
3. Apakah persamaan tindak balas yang berlaku?

Kesimpulan: Apakah kesimpulan yang dapat anda buat?

Contoh 17

Hasil pembakaran pita plumbum setelah ditimbang ialah 25.80 g plumbum
dan 2.00 g oksigen. Apakah formula kimia bagi plumbum oksida dan
persamaan bagi tindak balas yang berlaku?
(JAR Pb = 207, O = 16)

Penyelesaian: Pb O Tulis simbol setiap unsur
Unsur 25.80 2.00
Tulis jisim setiap unsur
Jisim (g)
Bilangan mol Jisim dibahagi dengan
jisim molar
Nisbah
Pilih nilai terkecil dan
dibahagikan dengan
setiap nombor

Nisbah 1 1
terendah

Maka, 1 mol atom plumbum, Pb bergabung dengan 1 mol atom oksigen
membentuk formula kimia PbO.

Persamaan tindak balas yang berlaku: 2Pb + O2 2PbO

Uji Minda 4.3

1. Bagaimanakah pembentukan ion negatif. Berikan contoh.
2. Rajah 4.11 menunjukkan atom magnesium. Terangkan cara pembentukan ion bagi atom

magnesium. Lukiskan pembentukan ion bagi atom magnesium.

Rajah 4.11 Susunan elektron atom magnesium 4.3.3

100 STOIKIOMETRI BAB 4 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4

4.4 Konsep Mol dalam Persamaan Kimia
4.4.1 Persamaan kimia yang seimbang bagi tindak balas kimia

Bagaimanakah menulis persamaan kimia yang seimbang dalam satu tindak balas?
Dalam satu persamaan kimia, perlu ada bahan tindak balas dan hasil tindak balas. Bahan
dan hasil tindak balas harus memiliki bilangan atom yang sama. Contoh 18 merupakan
langkah untuk menulis persamaan kimia yang seimbang.

Contoh 18
Tindak balas antara zink dan oksigen menghasilkan zink oksida

Langkah 1: Kenal pasti bahan tindak balas dan hasil tindak balas.

Bahan tindak balas: Zink dan gas oksigen
Hasil tindak balas: Zink oksida

Langkah 2: Tulis formula kimia bagi bahan tindak balas dan hasil tindak balas.

Bahan tindak balas: Zn, O2
Hasil tindak balas: ZnO

Langkah 3: Tulis persamaan kimia bagi tindak balas.
Zn + O2 ZnO

Langkah 4: Kenal pasti bilangan atom bagi setiap unsur bahan tindak balas
dan hasil tindak balas.

Bahan tindak balas: Zn + O2 ZnO Hasil tindak balas:
1 atom zink, 1 atom zink,

2 atom oksigen 1 atom oksigen

Langkah 5: Seimbangkan bilangan atom bahan tindak balas dan hasil
tindak balas dengan mengubah pekali (angka di hadapan formula kimia)

sehingga persamaan kimia seimbang.

2Zn + O2 2ZnO

Contoh 19

Seimbangkan persamaan kimia Penyelesaian:
berikut:

(a) H2 + O2 H2O (a) 2H2 + O2 2H2O

(b) Al + Cl2 AlCl3 (b) 2Al + 3Cl2 2AlCl3

(c) KOH + H2SO4 K2SO4 + H2O (c) 2KOH + H2SO4 K2SO4 + 2H2O

SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 4 STOIKIOMETRI 101

Aktiviti 4.3 Abad
21

Tujuan: Menulis persamaan kimia seimbang yang ringkas dan menggunakan konsep mol
untuk menyeimbangkan persamaan kimia.
Kaedah: Pilih Kipas (Fan-n-Pick)

Arahan:

1. Bentuk satu kumpulan yang terdiri daripada lima orang murid.
2. Setiap kumpulan perlu memilih satu kad yang disusun seperti kipas.
3. Setiap kad mengandungi soalan. Selesaikan soalan yang diberi pada masa yang

ditetapkan oleh guru.

Peneutralan antara asid hidroklorik Pembentukan kuprum(ll) sulfat melalui tindak
dengan natrium hidroksida balas antara kuprum(ll) oksida dengan asid
menghasilkan natrium klorida dan air sulfurik

Tindak balas antara logam natrium Penghasilan gas ammonia apabila gas
dengan air menghasilkan natrium nitrogen bertindak balas dengan gas
hidroksida dan gas hidrogen hidrogen

4. Bentangkan jawapan di hadapan kelas.

4.4.2 Konsep mol berdasarkan persamaan kimia bagi tindak balas kimia

Dalam persamaan kimia, anda boleh mendapatkan bilangan mol bagi sebatian atau bahan
yang terlibat. Sebelum ini, kita sudah mempelajari cara untuk mengira bilangan mol serta
persamaan kimia. Ini yang dinamakan stoikiometri, iaitu perhubungan kuantitatif antara
bahan tindak balas dan hasil tindak balas dalam sesuatu tindak balas kimia.

Contoh 20 4Na + O2 2Na2O 2 molekul atau
2 mol Na2O
4 atom atau 1 molekul atau
4 mol Na 1 mol O2

Bagi persamaan dalam Contoh 20, pekali dalam persamaan menunjukkan bahawa
4 atom natrium bertindak balas dengan 1 molekul gas oksigen menghasilkan 2 molekul
natrium oksida. Dalam konsep mol pula, 4 mol atom natrium bertindak balas dengan 1 mol
molekul gas oksigen menghasilkan 2 mol molekul natrium oksida.

4.4.1 4.4.2
102 STOIKIOMETRI BAB 4 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4

Untuk menghasilkan produk atau bahan kimia, kuantiti bahan yang bertindak balas perlu
diketahui secara relatif. Pekali dalam persamaan kimia akan memberikan maklumat tersebut
untuk menyelesaikan masalah perhitungan dalam sebarang tindak balas kimia. Contoh 21
ialah cara menyelesaikan masalah berkaitan konsep mol berdasarkan persamaan kimia.

Contoh 21

Persamaan yang berikut menunjukkan tindak balas apabila 40 g kalsium

karbonat dipanaskan dengan kuat. Berikut merupakan tindak balas yang

berlaku: CaCO3 CaO + CO2

Hitung jisim kalsium oksida yang terbentuk.

(JAR: Ca = 40, O = 16, C = 12)

Penyelesaian:

Langkah 1

CaCO3 CaO + CO2 Tuliskan bilangan mol bagi
1 mol 1 mol bahan-bahan yang terlibat.

Langkah 2

Bilangan mol CaCO3 Tukarkan jisim kepada
bilangan mol dengan
menggunakan formula:

Langkah 3 Kirakan bilangan mol
kalsium oksida
Daripada persamaan kimia, 1 mol kalsium karbonat
menghasilkan 1 mol kalsium oksida. Oleh itu, Kirakan jisim kalsium oksida
bilangan mol kalsium oksida sama dengan bilangan
mol kalsium karbonat.

Bilangan mol kalsium oksida = Bilangan mol mol
kalsium karbonat

= 0.4 mol

Langkah 4

Maka, jisim kalsium oksida yang terhasil ialah
Jisim kalsium oksida = 0.4 mol × (40 + 16) g mol–1

= 22.4 g

Uji Minda 4.4

1. Hitung jisim air yang terhasil daripada pengoksidaan 2.00 g glukosa, C6H12O6.

C6H12O6 + 6O2 → 6CO2 + 6H2O

2. Penguraian kalium klorat,KClO3 biasa digunakan dalam penyediaan gas oksigen dalam skala
kecil di makmal. Hitungkan jisim gas oksigen yang terhasil daripada 5.50 g kalium klorat, KClO3.

2KClO3 → 2KCl + 3O2

3. Pencemaran asap dari kilang perindustrian yang menyebabkan pencemaran udara. Antara

kandungan asap kilang ialah sulfur dioksida. Apabila sulfur dioksida ini bertindak balas dengan

gas oksigen yang berada di udara akan menghasilkan sulfur trioksida yang merupakan salah

satu penyebab hujan asid berlaku. Tuliskan persamaan kimia yang seimbang bagi tindak

balas yang dinyatakan. 4.4.2

SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 4 STOIKIOMETRI 103

4.5 Larutan Piawai
4.5.1 Kepekatan larutan menggunakan konsep bilangan mol

Mengapakah penting untuk kita mengetahui kepekatan sesuatu cecair atau larutan?
Kepekatan larutan bergantung kepada bahan larut dalam pelarut. Bidang perindustrian
memerlukan jumlah bahan larut dan pelarut yang tertentu untuk menghasilkan produk.
Oleh sebab itu, ahli kimia menggunakan cara pengiraan untuk mendapatkan kepekatan
larutan menggunakan konsep mol dengan tepat. Larutan piawai ialah larutan yang diketahui
kepekatannya. Terdapat cara untuk menyediakan larutan piawai seperti yang ditunjukkan
dalam Rajah 4.12.

Zat Air suling Rod kaca
terlarut
Larutan

Neraca Zat Kelalang
elektronik terlarut isi padu

1. Timbang zat terlarut. 2. Letakkan zat terlarut 3. Larutkan zat terlarut 4. Pindahkan larutan
di dalam bikar dan dalam air suling ke dalam kelalang
tambahkan air dengan mengacau isi padu. Bilas bikar
suling. larutan menggunakan dengan air suling
rod kaca. beberapa kali dan
masukkan ke dalam
kelalang isi padu.

Penitis

Air suling Corong Penutup
turas gabus
Kelalang
isi padu Tanda
senggatan

Kelalang Larutan
isi padu piawai

5. Bilas corong turas dengan 6. Tambahkan air suling 7. Tutup kelalang isi padu
air suling beberapa kali dan sehingga paras bawah dengan penutup dan
masukkan ke dalam kelalang tanda senggatan. Gunakan goncangkan larutan piawai
isi padu. penitis untuk menambahkan yang disediakan sehingga
air suling hingga mencapai sekata.
tanda senggatan pada
kelalang isi padu.

Rajah 4.12 Kaedah menyediakan larutan piawai

104 STOIKIOMETRI BAB 4 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4

Setelah mempelajari cara penyediaan larutan piawai, kita akan belajar cara pengiraan
kepekatan larutan piawai. Unit yang digunakan untuk kepekatan larutan piawai ialah
mol dm–3. Simbol bagi kemolaran ialah M.

Contoh 22
Kirakan kepekatan 250 cm3 bagi 0.5 mol larutan piawai plumbum(ll) nitrat,
Pb(NO3)2 yang disediakan.
Penyelesaian:

Tukarkan unit cm3 kepada dm3

Guna formula

Aktiviti 4.4

Tujuan: Penyediaan 250 cm3 larutan berkepekatan 0.1 M, 0.5 M dan 1 M daripada pepejal
natrium klorida, NaCl.

Bahan: Pepejal natrium klorida, NaCl dan air suling.

Radas: Kelalang isi padu 250 cm3, corong turas dan bikar 50 ml.

1. Kira jisim natrium klorida yang diperlukan untuk menyediakan setiap larutan piawai.
Catatkan dalam Jadual 4.6.

Jadual 4.6

Kepekatan larutan (M) 0.1 0.5 1.0

Bilangan mol

Jisim NaCl 105

SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 4 STOIKIOMETRI

2. Timbang natrium klorida, NaCl untuk setiap kepekatan larutan piawai.

3. Masukkan pepejal natrium klorida, NaCl ke dalam bikar dan larutkan dengan air suling.

4. Pindahkan larutan ke dalam kelalang isi padu. Bilas bikar dengan air suling beberapa kali
dan masukkan ke dalam kelalang isi padu.

5. Tambahkan air suling sehingga paras bawah tanda senggatan. Gunakan penitis untuk
menambahkan air suling sehingga mencapai tanda senggatan pada kelalang isi padu.

6. Tutup kelalang isi padu dengan penutup dan goncangkan larutan piawai yang disediakan
sehingga sekata.

4.5.2 Kaedah pencairan Cabaran
Minda
Gambar foto 4.2 Air minuman
yang pekat ditambah dengan air Air minuman yang manis
akan menghasilkan air minuman telah ditambah dengan
sejumlah air. Kini, air
yang lebih cair minuman tersebut sudah
menjadi tawar. Adakah
kandungan gula dalam
air minuman
tersebut berkurangan?

Air minuman yang pekat boleh dicairkan dengan menambah air ke dalamnya. Kaedah ini

dinamakan sebagai pencairan. Bagaimanakah cara pengiraan untuk mendapatkan isi padu
atau kepekatan yang tertentu dengan menggunakan kaedah pencairan?

M1V1 = M2V2

M1 = Kepekatan larutan sebelum air ditambahkan
V1 = Isi padu larutan sebelum air ditambahkan
M2 = Kepekatan larutan selepas air ditambahkan
V2 = Isi padu larutan selepas air ditambahkan

Penambahan air kepada sesuatu larutan pekat akan mengubah kepekatan larutan
tersebut tetapi tidak mengubah jisim zat terlarut. Hal ini menyebabkan bilangan mol larutan
sebelum dan selepas pencairan adalah sama.

4.5.1 4.5.2

106 STOIKIOMETRI BAB 4 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4

Contoh 23
Kirakan kepekatan baharu kalium hidroksida, KOH, jika 200 cm3 air suling
ditambahkan ke dalam 100 cm3 kalium hidroksida, KOH 2 mol dm–3.
Penyelesaian:



Aktiviti 4.5

Tujuan: Penyediaan 100 cm3 larutan berkepekatan 0.1 M dan 0.5 M daripada cecair 1 M
kuprum(ll) sulfat, CuSO4.
Bahan: 250 cm3 larutan piawai kuprum(ll) sulfat, CuSO4 dan air suling.

Radas: Kelalang isi padu 100 cm3, corong turas, pipet 10 ml, pipet 50 ml dan bikar 50 ml.

Kirakan isi padu larutan piawai kuprum(ll) sulfat, CuSO4 yang akan digunakan untuk
menghasilkan larutan dengan kepekatan 0.1 M dan 0.5 M dengan kaedah pencairan seperti
dalam Jadual 4.7.

Jadual 4.7

Kepekatan (M) 0.1 0.5

Isi padu CuSO4
(Formula M1V1 = M2V2)

Prosedur penyediaan 0.1 M larutan piawai kuprum(ll) sulfat, CuSO4

1. Sukat 10 cm3 larutan piawai kuprum(ll) sulfat, CuSO4 dengan menggunakan pipet 10 ml
dan masukkan ke dalam kelalang isi padu.

2. Tambahkan air suling sehingga paras bawah tanda senggatan. Gunakan penitis untuk
menambahkan air suling sehingga mencapai tanda senggatan pada kelalang isi padu.

3. Tutup kelalang isi padu dengan penutup dan goncangkan larutan yang disediakan
sehingga sekata.

4. Ulangi langkah 1 hingga 3 untuk penyediaan 0.5 M larutan piawai kuprum(ll) sulfat, CuSO4.

Uji Minda 4.5

1. 50 cm3 larutan natrium hidroksida, NaOH 0.5 mol dm–3 dicairkan dengan 40 cm3 air suling.
Kirakan kepekatan larutan yang terhasil.

2. Hitung isi padu asid hidroklorik, HCl 2.0 mol dm–3 yang diperlukan untuk menyediakan
200 cm3 asid hidroklorik, HCl 1.0 mol dm–3.

SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 4 STOIKIOMETRI 107

Kuiz STOIKIOMETRI Rumusan
Pantas 4
Boleh
dicapai pada
11/7/2019.

108

STOIKIOMETRI BAB 4 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 Jisim Formula Kimia Larutan Piawai

Jisim relatif Pembentukan Kaedah pencairan
• Jisim atom • Ion positif M1V1 = M2V2
• Ion negatif
relatif
• Jisim molekul Konsep Mol

relatif Pemalar Avogadro
• Jisim formula = zarah

relatif

Jisim

Refleksi Kendiri

Pada akhir bab ini, murid dapat mempelajari:

4.1 Jisim Atom Relatif, Jisim Molekul Relatif dan Jisim Formula Relatif
Memerihalkan jisim atom relatif.
Mengira jisim molekul relatif dan jisim formula relatif.
Menyelesaikan masalah numerikal berkaitan jisim molekul relatif dan jisim formula relatif.

4.2 Konsep Mol
Menerangkan konsep mol.
Menghubungkaitkan bilangan mol atom dengan jisim bahan dan jisim atom relatif atau
jisim molekul relatif.
Menghubungkaitkan bilangan mol molekul dengan jisim molekul dan jisim molekul relatif.
Menerangkan maksud Pemalar Avogadro (NA).
Menghubungkaitkan Pemalar Avogadro (NA) dengan bilangan zarah dan bilangan mol.
Menyelesaikan masalah numerikal yang melibatkan bilangan mol.

4.3 Formula Kimia
Menerangkan bagaimana ion positif dan ion negatif terbentuk dengan
menggunakan lakaran.
Menulis formula kimia sebatian.
Menjalankan eksperimen untuk mendapatkan formula kimia sebatian dan persamaan
tindak balas.

4.4 Konsep Mol dalam Persamaan Kimia
Menulis persamaan kimia seimbang bagi tindak balas kimia.
Menyelesaikan masalah berkaitan konsep mol berdasarkan persamaan kimia bagi tindak
balas kimia.

4.5 Larutan Piawai
Menentukan kepekatan larutan menggunakan konsep bilangan mol.
Mengira kepekatan sesuatu larutan dengan menggunakan kaedah pencairan.

SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 4 STOIKIOMETRI 109

Penilaian Sumatif 4

1. Kira isi padu asid sulfurik, H2SO4 1.0 mol dm–3 dalam cm3 yang diperlukan untuk
menyediakan 2.0 dm3 larutan asid sulfurik, H2SO4 0.4 mol dm–3.

2. Berapakah jisim natrium dalam unit gram yang diperlukan untuk bertindak dengan
0.5 mol atom klorin bagi menghasilkan sebatian dengan formula kimia NaCl?
(JAR Na = 23, Cl = 35.5)

3. Persamaan kimia yang berikut tidak seimbang:
Fe+ Cl2 FeCl3

(a) Nyatakan bahan tindak balas dan hasil tindak balas bagi tindak balas di atas.
(b) Seimbangkan persamaan di atas.
(c) Hitungkan:

(i) Bilangan mol gas klorin, Cl2 yang bertindak balas lengkap dengan 11.2 g ferum, Fe.
(ii) Jisim ferum (III) klorida yang terbentuk.
(JAR: Fe = 56, Cl = 35.5)

4. Pepejal natrium hidroksida digunakan untuk menyediakan larutan piawai.

Pepejal natrium

hidroksida
Rajah 1

(a) Hitung jisim pepejal natrium hidroksida yang diperlukan untuk menyediakan larutan
piawai 2.0 mol dm–3 sebanyak 250 cm3.

(b) Jelaskan secara ringkas cara untuk menyediakan larutan piawai natrium hidroksida
2.0 mol dm–3 sebanyak 250 cm3.

(c) Apakah langkah berjaga-jaga yang perlu diambil untuk memastikan semua natrium
hidroksida dipindahkan ke dalam kelalang isi padu?

110 STOIKIOMETRI BAB 4 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4

LATIHAN PENGAYAAN

1.

Rajah 2

Rajah 2 menunjukkan pengeluaran asap dari kawasan perindustrian. Pembebasan
asap dari kilang perindustrian menyebabkan pencemaran udara. Antara kandungan
asap kilang ialah nitrogen oksida. Apabila nitrogen oksida ini bertindak balas dengan
gas oksigen yang berada di udara, tindak balas ini akan menghasilkan nitrogen
dioksida yang merupakan salah satu penyebab hujan asid berlaku.

(a) Tuliskan persamaan kimia yang berlaku pada situasi di atas.

(b) Cadangkan langkah-langkah yang perlu diambil oleh pengusaha kilang untuk
mengatasi masalah hujan asid tersebut.

(c) Apakah langkah yang boleh diambil oleh kerajaan bagi meningkatkan kesedaran
orang ramai tentang kepentingan menjaga alam sekitar.

SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 4 STOIKIOMETRI Jawapan
Bab 4
Boleh
dicapai pada
11/7/2019.

111

• Apakah ikatan yang terbentuk antara ion positif • Duplet
dan ion negatif? • Oktet
• Susunan elektron
• Apakah kegunaan sebatian ion dan sebatian • Ion positif
kovalen dalam kehidupan seharian? • Ion negatif
• Ikatan ion
• Bagaimanakah melakar susunan elektron • Ikatan kovalen
sebatian yang terbentuk?

112 IKATAN KIMIA BAB 5 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4

STANDARD KANDUNGAN

5.1 Kestabilan Unsur

5.1.1 Melakar dan menerangkan susunan
elektron duplet dan oktet bagi gas adi.
5.1.2 Menerangkan ciri gas adi.
5.1.3 Menghubungkaitkan kestabilan gas adi
dengan susunan elektronnya.
5.1.4 Menerangkan dengan contoh bagaimana
unsur lain mencapai susunan elektron
stabil.

5.2 Ikatan Ion

5.2.1 Menerangkan pembentukan ion positif
dan ion negatif dengan lakaran susunan
elektron.
5.2.2 Memerihalkan pembentukan ikatan ion
dalam sebatian ion.
5.2.3 Merumuskan sifat fizik bagi sebatian ion.
5.2.4 Menerangkan dengan contoh sebatian
ion dalam kehidupan harian.

5.3 Ikatan Kovalen

5.3.1 Menerangkan pembentukan ikatan
kovalen tunggal dan ganda dua.
5.3.2 Melakarkan susunan elektron sebatian
kovalen.
5.3.3 Merumuskan sifat fizik bagi sebatian
kovalen.
5.3.4 Menerangkan dengan contoh sebatian
kovalen dalam kehidupan harian.

SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 5 IKATAN KIMIA 113

5.1Kestabilan Unsur
5.1.1 Susunan elektron duplet dan oktet bagi gas adi

Masihkah anda ingat susunan elektron bagi gas adi atau Kumpulan 18? Gas adi sudah
mencapai susunan elektron duplet atau oktet yang stabil. Apakah sebenarnya yang
dimaksudkan dengan susunan elektron duplet dan oktet?

Susunan elektron duplet ialah atom yang mempunyai dua He
elektron valens di petala terluar seperti yang ditunjukkan Rajah 5.1 Susunan
Rajah 5.1.
elektron duplet
Susunan elektron oktet ialah atom yang mempunyai lapan
elektron valens di petala terluar seperti yang ditunjukkan Ar
Rajah 5.2.

Ne

Rajah 5.2 Susunan elektron oktet

Aktiviti 5.1

Tujuan: Melakar susunan elektron duplet dan oktet bagi gas helium, neon dan argon.

Arahan:

1. Bentuk satu kumpulan yang terdiri daripada empat orang murid.

2. Lengkapkan jadual berikut:

Jadual 5.1

Helium Neon Argon
2.8
Tuliskan susunan
elektron

Lakaran susunan He
elektron

3. Bentangkan hasil perbincangan di hadapan kelas.

5.1.1
114 IKATAN KIMIA BAB 5 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4

5.1.2 Ciri gas adi Fakta Sains

Dua ciri utama gas adi ialah stabil dan lengai. Pada tahun 1919, seorang
saintis Irving Langmuir telah
Stabil Elektron di petala terluar telah mencapai memperkenalkan octet
susunan duplet atau oktet. theory yang masih digunakan
sehingga sekarang.

Lengai • Tidak bertindak balas secara kimia dengan unsur lain.
• Tidak reaktif bertindak balas.
• Wujud sebagai monoatom kerana tidak reaktif secara kimia.

5.1.3 Kestabilan gas adi dan susunan elektron

Kestabilan atom dapat dicapai melalui dua cara, iaitu:

Perkongsian elektron Pendermaan dan penerimaan elektron

Mengapakah gas adi merupakan gas yang stabil? Gas adi ialah gas yang stabil
kerana susunan elektron di petala terluar sudah mencapai susunan duplet atau oktet.
Hal ini menyebabkan atom gas adi tidak perlu berkongsi elektron atau menderma serta
menerima elektron.

Aktiviti 5.2

Tujuan: Membuat risalah tentang ciri gas adi.
Arahan:
1. Bentuk satu kumpulan yang terdiri daripada empat orang murid.
2. Cari maklumat tentang ciri gas adi yang menjadikannya sebagai gas yang stabil.
3. Persembahkan hasil dapatan anda dalam bentuk risalah.

SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 5 IKATAN KIMIA 5.1.2 5.1.3
115

5.1.4 Unsur lain mencapai susunan elektron stabil

Susunan elektron atom yang stabil dicapai melalui perkongsian elektron atau pendermaan
dan penerimaan elektron.

Pendermaan Natrium mempunyai satu elektron 2.8.1 2.8
elektron di petala terluar.

Natrium lebih mudah untuk Rajah 5.3 Natrium menderma satu
mendermakan satu elektron berbanding elektron membentuk ion natrium
menerima tujuh elektron untuk
mencapai susunan elektron oktet
yang stabil.

Penerimaan Fluorin mempunyai tujuh elektron 2.7 2.8
elektron di petala terluar.
Rajah 5.4 Fluorin menerima satu
Fluorin lebih mudah untuk menerima elektron membentuk ion flurida
satu elektron berbanding menderma
tujuh elektron untuk mencapai susunan
elektron oktet yang stabil.

Atom klorin mempunyai tujuh elektron 2.8.7 2.8.7
di petala terluar.
Perkongsian
elektron Jika terdapat dua atom klorin, maka
kedua-dua atom lebih mudah untuk
berkongsi elektron bagi mencapai
susunan elektron oktet yang stabil.

2.8.8 2.8.8

Rajah 5.5 Dua atom klorin berkongsi
dua elektron di petala terluar

Uji Minda 5.1

1. Berikan dua ciri gas adi.
2. Mengapakah gas argon wujud sebagai monoatom?
3. Nyatakan cara unsur berikut mencapai susunan elektron yang stabil:

(a) Atom aluminium
(b) Atom klorin
(c) Molekul klorin
4. Apakah cara atom natrium dan atom klorin mencapai susunan elektron yang stabil? 5.1.4
116 IKATAN KIMIA BAB 5 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4

5.2 Ikatan Ion
5.2.1 Pembentukan ion positif dan ion negatif

Setiap atom akan berusaha untuk mencapai kestabilan susunan elektron. Atom yang
neutral mempunyai bilangan proton yang sama dengan bilangan elektron. Apabila atom
menderma atau menerima elektron, maka bilangan proton tidak lagi sama dengan
bilangan elektron. Hal ini menyebabkan pembentukan ion positif dan ion negatif. Ikatan
ion terbentuk melalui pemindahan elektron antara atom logam dengan atom bukan logam.
Atom logam menderma elektron manakala atom bukan logam menerima elektron untuk
mencapai susunan elektron yang stabil.

Ion positif

• Pembentukan ion positif disebabkan oleh pendermaan elektron.
• Contohnya atom magnesium, Mg mempunyai susunan elektron 2.8.2.
• Dua elektron di petala terluar lebih mudah untuk didermakan berbanding dengan menerima

enam elektron untuk mencapai susunan elektron oktet yang stabil dan membentuk ion
magnesium, Mg2+.

2e–

2.8.2 2.8

Rajah 5.6 Pembentukan ion magnesium

Ion negatif

• Pembentukan ion negatif disebabkan oleh penerimaan elektron.
• Contohnya atom sulfur, S yang mempunyai susunan elektron 2.8.6.
• Atom sulfur lebih mudah menerima dua elektron berbanding dengan menderma enam

elektron bagi mencapai susunan elektron oktet yang stabil membentuk ion sulfida, S2–.

2e–

2.8.6 2.8.8

Rajah 5.7 Pembentukan ion sulfida 5.2.1
117
SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 5 IKATAN KIMIA

5.2.2 Pembentukan ikatan ion dalam sebatian ion

Pembentukan ikatan ion dalam sebatian ion mesti melibatkan pendermaan elektron dan
penerimaan elektron untuk menghasilkan sebatian yang neutral dan susunan elektron
yang stabil. Mari kita lihat contoh pembentukan sebatian ion natrium klorida, NaCl dan
magnesium oksida, MgO.

Susunan elektron atom natrium ialah 2.8.1. 2.8.1 2.8.7

Atom natrium akan menderma satu elektron 2.8 2.8.8
untuk membentuk ion Na+.
Rajah 5.8 Pembentukan
Susunan elektron atom klorin ialah 2.8.7. sebatian ion natrium klorida

Atom klorin akan menerima satu elektron bagi
membentuk ion Cl–.

Maka sebatian ion yang terbentuk ialah
natrium klorida, NaCl.

Susunan elektron atom magnesium ialah 2.8.2.
Atom magnesium akan menderma dua elektron bagi membentuk ion Mg2+.
Susunan elektron atom oksigen ialah 2.6.
Atom oksigen akan menerima dua elektron membentuk ion O2–.
Maka sebatian ion yang terbentuk ialah magnesium oksida, MgO.

2.8.2 2.6 Pembentukan
sebatian ion
magnesium
oksida

Boleh
dicapai pada
11/7/2019.

2.8 2.8 Cabaran
Rajah 5.9 Pembentukan sebatian ion Minda

magnesium oksida Bagaimanakah pembentukan sebatian
ion aluminium oksida?
118
5.2.2

IKATAN KIMIA BAB 5 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4

5.2.3 Sifat fizik sebatian ion

Sebatian ion mempunyai sifat fizik yang membezakannya dengan sebatian kovalen.
Rajah 5.10 menunjukkan sifat fizik bagi sebatian ion.

SIFAT FIZIK
SEBATIAN ION

Kekonduksian elektrik Takat lebur dan Keterlarutan
takat didih
Mengkonduksikan elektrik Larut dalam air tetapi tidak
dalam keadaan leburan Takat lebur dan takat larut dalam pelarut organik
dan larutan akueus didih yang tinggi

Rajah 5.10 Sifat fizik sebatian ion

5.2.4 Sebatian ion dalam kehidupan harian

Apakah contoh sebatian ion yang digunakan dalam kehidupan harian anda? Jadual 5.2
merupakan contoh sebatian ion yang digunakan dalam kehidupan harian.

Jadual 5.2 Kegunaan sebatian ion dalam kehidupan harian

Kalsium oksida Natrium klorida Magnesium oksida

Kegunaan: Kegunaan: Kegunaan:

Meneutralkan tanah yang Dimasukkan ke dalam Bertindak sebagai
bersifat asid. masakan sebagai bahan antasid untuk melegakan
perasa. pedih hulu hati atau
ketidakhadaman.

SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 5 IKATAN KIMIA 5.2.3 5.2.4
119

Aktiviti 5.3 Abad
21

Tujuan: Menyenaraikan sebatian ion dan kegunaannya dalam kehidupan harian.
Kaedah: Jelajah Galeri (Gallery Walk)

Arahan:

1. Bentuk satu kumpulan yang terdiri daripada empat orang murid.

2. Setiap kumpulan diberikan satu kad yang memaparkan satu jenis industri, iaitu industri
makanan, pembinaan dan perubatan.

3. Cari maklumat di perpustakaan atau Internet mengenai sebatian ion yang terlibat dalam
bidang masing-masing.

4. Bincang dan tuliskan hasil dapatan kumpulan anda di atas kertas sebak.

5. Tampal di dinding kelas setelah selesai.

6. Setiap kumpulan akan bergerak ke kumpulan berdekatan mengikut arah lawan jam
sehingga tamat.

7. Murid akan berbincang dengan guru tentang hasil Jelajah Galeri (Gallery Walk) setiap
kumpulan dan buat kesimpulan.

Uji Minda 5.2

1. Lengkapkan jadual di bawah:

Atom Nombor Susunan Ion Susunan
proton elektron atom Mg2+ elektron ion
Kalium, K
Magnesium, Mg 19 2.8.2 2.8

Oksigen, O 12

8

2. Bentukkan enam sebatian ion daripada ion-ion yang berikut:

Li+ K+ Mg2+

O2- F- Cl-

3. Senaraikan tiga sifat fizik bagi sebatian ion.
4. Senaraikan lima sebatian ion yang anda gunakan dalam kehidupan harian.

5.2.4
120 IKATAN KIMIA BAB 5 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4

5.3 Ikatan Kovalen
5.3.1 Ikatan kovalen tunggal dan ganda dua

Fakta Sains Ikatan kovalen terbentuk apabila atom-atom bukan logam
berkongsi elektron untuk mencapai susunan elektron yang
Gilbert Newton Lewis duplet atau oktet yang stabil.
(1875 – 1946) merupakan
ahli kimia yang menemui Terdapat dua jenis ikatan kovalen yang akan kita pelajari
ikatan kovalen. dalam topik ini.

• Ikatan kovalen tunggal

• Ikatan kovalen ganda dua

Ikatan kovalen tunggal Rajah 5.11 Pembentukan
• Terbentuk apabila sepasang elektron dikongsi oleh ikatan kovalen tunggal

atom-atom untuk mencapai susunan elektron yang Rajah 5.12 Pembentukan
stabil sama ada duplet atau oktet. ikatan kovalen ganda dua
• Sebagai contoh dua atom hidrogen, masing-masing
memerlukan 1 elektron untuk mencapai susunan 121
elektron duplet yang stabil.
• Oleh itu, atom hidrogen masing-masing menyumbang
1 elektron dan membentuk 1 ikatan kovalen tunggal.
• Maka, terhasil 1 molekul hidrogen, H2 seperti yang
ditunjukkan dalam Rajah 5.11.

Ikatan kovalen ganda dua
• Terdapat sesetengah atom yang perlu berkongsi

2 pasang elektron untuk mencapai susunan elektron
yang stabil sama ada duplet atau oktet.
• Sebagai contoh dua atom oksigen masing-masing
memerlukan 2 elektron untuk mencapai susunan
elektron oktet yang stabil.
• Oleh itu, setiap atom oksigen akan menyumbang
2 elektron dan membentuk ikatan ganda dua.
• Maka, terhasil 1 molekul oksigen, O2 seperti yang
ditunjukkan dalam Rajah 5.12.

Cabaran
Minda

Adakah ikatan ganda tiga boleh terbentuk? Jika ya, berikan
satu contoh pembentukan ikatan kovalen ganda tiga.

SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 5 IKATAN KIMIA

5.3.2 Susunan elektron sebatian kovalen

Pembentukan sebatian kovalen melibatkan perkongsian elektron antara unsur-unsur
bukan logam. Pembentukan ikatan kovalen tunggal atau ganda dua berlaku adalah untuk
mencapai susunan elektron duplet atau oktet yang stabil.

Pembentukan sebatian kovalen air, H2O

Atom hidrogen memerlukan 1 elektron untuk mencapai Pembentukan
susunan elektron duplet yang stabil. sebatian
kovalen
Atom oksigen memerlukan 2 elektron untuk mencapai molekul air
susunan elektron oktet yang stabil.
Boleh
dicapai pada
11/7/2019.

Rajah 5.13 Pembentukan sebatian kovalen molekul air

Satu atom oksigen berkongsi dua pasang elektron dengan dua atom hidrogen untuk
mencapai susunan elektron duplet dan oktet masing-masing. Satu atom oksigen
membentuk dua ikatan kovalen tunggal dengan dua atom hidrogen.

Aktiviti 5.4

Tujuan: Melakar sebatian kovalen yang terbentuk antara pasangan atom.
Arahan:
1. Secara berpasangan, lakarkan sebatian kovalen yang terbentuk antara pasangan atom

yang berikut:
(a) Atom hidrogen dan atom nitrogen
(b) Atom hidrogen dan atom klorin
(c) Atom karbon dan atom oksigen
(d) Atom nitrogen dan atom oksigen
(e) Atom karbon dan atom hidrogen
(f) Atom karbon dan atom klorin.

2. Semak jawapan dengan pasangan anda. 5.3.2

122 IKATAN KIMIA BAB 5 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4

5.3.3 Sifat fizik bagi sebatian kovalen

Apakah sifat fizik bagi sebatian kovalen? Adakah sifat fizik sebatian kovalen berbeza
dengan sebatian ion? Mari kita lihat Rajah 5.14.

SIFAT FIZIK
SEBATIAN KOVALEN

Kekonduksian elektrik Takat lebur dan Keterlarutan
takat didih
Tidak mengkonduksikan Tidak larut dalam air tetapi
elektrik Takat didih dan takat larut dalam pelarut organik
lebur yang rendah

Rajah 5.14 Sifat fizik sebatian kovalen

Aktiviti 5.5

Tujuan: Mengkaji sifat sebatian kovalen dan sebatian ion dari segi kekonduksian elektrik, takat
lebur dan keterlarutan dalam air.

A. Kekonduksian elektrik

Bahan: Serbuk plumbum(ll) bromida, PbBr2 dan serbuk glukosa, C6H12O6.
Radas: Bateri, wayar penyambung, klip buaya, ammeter, mangkuk pijar, elektrod karbon, segi
tiga tanah liat, tungku kaki tiga, penunu Bunsen, suis dan spatula.

Bateri Langkah
Suis Ammeter berjaga-jaga

Elektrod Serbuk Berhati-hati semasa
karbon plumbum(II) mengendalikan mangkuk
bromida pijar yang panas. Pastikan

Panaskan anda menggunakan
pengepit untuk
mengalihkannya.

Prosedur: Rajah 5.15 Susunan radas

1. Sambungkan bateri kepada elektrod karbon menggunakan wayar penyambung.

2. Masukkan dua spatula serbuk pepejal plumbum(ll) bromida ke dalam mangkuk pijar.

3. Tutupkan suis.

4. Perhati dan rekodkan bacaan awal ammeter.

5. Panaskan serbuk plumbum(ll) bromida sehingga lebur.

6. Perhatikan jarum ammeter dan rekodkan bacaan ammeter.

7. Ulangi langkah 1 hingga 6 dengan menggunakan serbuk glukosa, C6H12O6.

SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 5 IKATAN KIMIA 123

Pemerhatian: Jadual 5.3
Bahan
Keadaan fizikal Bacaan ammeter Inferens
Plumbum(ll) bromida
Glukosa Pepejal

Leburan

Pepejal

Leburan

B. Takat lebur
Bahan: Serbuk natrium klorida, NaCl dan serbuk sulfur, S.
Radas: Mangkuk pijar, tungku kaki tiga, penunu Bunsen, segi tiga tanah liat dan spatula.
Prosedur:
1. Masukkan dua spatula serbuk natrium klorida ke dalam mangkuk pijar dan masukkan juga

dua spatula serbuk sulfur ke dalam mangkuk pijar yang berlainan.
2. Panaskan secara serentak kedua-dua mangkuk pijar.
3. Perhatikan perubahan yang berlaku dan rekodkan pemerhatian.

Pemerhatian: Jadual 5.4 Inferens
Pemerhatian
Bahan
Natrium klorida
Sulfur

C. Keterlarutan dalam air
Bahan: Air, serbuk natrium klorida, NaCl dan serbuk naftalena, C10H8.
Radas: Tabung uji, rod kaca dan spatula.
Prosedur:
1. Masukkan sedikit serbuk natrium klorida ke dalam tabung uji yang mengandungi 5 cm3 air

menggunakan spatula.
2. Kacau dan perhatikan perubahan yang berlaku.
3. Ulangi langkah 1 hingga 2 dengan serbuk naftalena dan rekodkan perubahan yang berlaku.

Pemerhatian: Jadual 5.5 Inferens
Pemerhatian
Bahan
Natrium klorida 5.2.3 5.3.3
Naftalena IKATAN KIMIA BAB 5 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4

124

5.3.4 Sebatian kovalen dalam kehidupan harian

Terdapat banyak kegunaan sebatian kovalen dalam kehidupan harian kerana sifatnya
tidak larut dalam air tetapi larut dalam pelarut organik. Kebanyakan sebatian kovalen
berfungsi sebagai pelarut seperti alkohol. Rajah 5.16 menunjukkan kegunaan sebatian
kovalen dalam kehidupan harian.

Kosmestik Perubatan

Penghasilan cat

Rajah 5.16 Kegunaan sebatian kovalen dalam kehidupan harian

Uji Minda 5.3

1. Terangkan pembentukan ikatan kovalen tunggal bagi dua atom klorin. Bilangan proton
klorin ialah 17.

2. Apakah maksud ikatan kovalen?
3. Lakarkan susunan elektron bagi pembentukan ammonia, NH3. Bilangan proton nitrogen,

N ialah 7, manakala hidrogen, H ialah 1.
4. Minyak wangi diperbuat daripada ester, iaitu hasil tindak balas asid karbosilik dan alkohol.

Apakah sifat-sifat ester yang membolehkannya sesuai digunakan sebagai minyak wangi?

SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 5 IKATAN KIMIA 125

126 IKATAN KIMIA BAB 5 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 IKATAN KIMIA

Kestabilan Unsur Ikatan Kovalen Rumusan

Kumpulan 18 Pembentukan Sifat fizik Kegunaan
• Susunan duplet • Ikatan tunggal • Perindustrian
• Tidak • Kosmetik
dan oktet yang berkongsi mengkonduksikan • Perubatan
stabil sepasang elektrik dalam
• Tidak reaktif Ikatan Ion elektron semua keadaan
dalam tindak • Ikatan ganda
balas dua berkongsi • Takat didih dan
• Wujud sebagai dua pasang takat lebur yang
gas monoatom elektron rendah

Kegunaan • Tidak larut dalam
• Perindustrian air tetapi larut
• Pemakanan dalam pelarut
• Penjagaan kulit organik

Pembentukan Sifat fizik Kuiz
Pantas 5
• Mendermakan • Mengkonduksikan
elektron elektrik dalam Boleh
membentuk ion keadaan leburan dicapai pada
positif dan larutan akueus 11/7/2019.

• Menerima • Takat didih dan
elektron takat lebur yang
membentuk ion tinggi
negatif
• Larut dalam air
tetapi tidak larut
dalam pelarut
organik

Refleksi Kendiri

Pada akhir bab ini, murid dapat mempelajari:

5.1 Kestabilan Unsur
Melakar dan menerangkan susunan elektron duplet dan oktet bagi gas adi.
Menerangkan ciri gas adi.
Menghubungkaitkan kestabilan gas adi dengan susunan elektronnya.
Menerangkan dengan contoh bagaimana unsur lain mencapai susunan elektron stabil.

5.2 Ikatan Ion
Menerangkan pembentukan ion positif dan ion negatif dengan lakaran susunan elektron.
Memerihalkan pembentukan ikatan ion dalam sebatian ion.
Merumuskan sifat fizik bagi sebatian ion.
Menerangkan dengan contoh sebatian ion dalam kehidupan harian.

5.3 Ikatan Kovalen
Menerangkan pembentukan ikatan kovalen tunggal dan ganda dua.
Melakarkan susunan elektron sebatian kovalen.
Merumuskan sifat fizik bagi sebatian kovalen.
Menerangkan dengan contoh sebatian kovalen dalam kehidupan harian.

Penilaian Sumatif 5

1. Rajah 1 menunjukkan susunan elektron bagi atom unsur A.

Rajah 1

(a) Tuliskan susunan elektron bagi atom unsur A. Jawapan
(b) Atom unsur A membentuk ikatan ion dengan atom klorin, Cl. Bab 5
Boleh
(i) Lukis susunan elektron bagi pembentukan sebatian ion dicapai pada
tersebut. Bilangan proton klorin ialah 17. 11/7/2019.
(ii) Tulis formula kimia bagi sebatian yang terbentuk.
(iii) Nyatakan tiga sifat fizik sebatian tersebut. 127

2. Sifat-sifat sebatian B adalah tidak larut dalam air dan
mempunyai takat lebur yang rendah.

(a) Adakah B sebatian ion atau sebatian kovalen?

(b) Nyatakan satu sifat fizik sebatian B selain yang dinyatakan.

SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 5 IKATAN KIMIA

• Apakah proses pengoksidaan dan proses • Pengoksidaan
penurunan? • Penurunan
• Sel kimia ringkas
• Bagaimanakah membina sel kimia ringkas? • Tindak balas redoks
• Elektrod
• Bagaimanakah tindak balas redoks berlaku? • Tenaga elektrik

• Adakah proses redoks boleh menghasilkan tenaga?

128 TENAGA DAN PERUBAHAN KIMIA BAB 6 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4

STANDARD KANDUNGAN

6.1 Penghasilan Tenaga Elektrik daripada Tindak Balas Kimia

6.1.1 Memerihalkan proses pengoksidaan dan penurunan.
6.1.2 Membina dan memerihalkan cara sel kimia ringkas beroperasi.
6.1.3 Mengenal pasti tindak balas pengoksidaan dan penurunan di elektrod.

6.2 Tindak Balas Redoks

6.2.1 Menerangkan tindak balas redoks dari segi penambahan dan penyingkiran elektron.
6.2.2 Memerihalkan kegunaan tindak balas redoks dalam kehidupan.
6.2.3 Mencipta sumber yang menggunakan proses redoks bagi menghasilkan tenaga.

SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 6 TENAGA DAN PERUBAHAN KIMIA 129

6.1 Penghasilan Tenaga Elektrik daripada Tindak Balas Kimia
6.1.1 Proses pengoksidaan dan proses penurunan
Fakta Sains
Apakah yang dimaksudkan dengan proses pengoksidaan
Pengaratan ialah salah dan penurunan? Bagaimanakah untuk mengenal pasti
satu contoh tindak balas proses pengoksidaan dan proses penurunan? Rajah
pengoksidaan dan 6.1 menunjukkan cara untuk mengenal pasti proses
penurunan. Pengaratan pengoksidaan dan penurunan dalam sesuatu tindak
juga merupakan tindak balas kimia.
balas redoks.

Proses pengoksidaan Proses penurunan

Penambahan oksigen Oksigen Kehilangan oksigen

Kehilangan hidrogen Hidrogen Penambahan hidrogen

Kehilangan elekton Elektron Penerimaan elektron

Nombor pengoksidaan Nombor pengoksidaan Nombor pengoksidaan
bertambah berkurang

Rajah 6.1 Ciri-ciri proses pengoksidaan dan proses penurunan

Apakah yang dimaksudkan dengan agen pengoksidaan dan agen penurunan?

• Agen pengoksidaan bermaksud bahan yang mengoksidakan bahan lain dan diturunkan
dalam tindak balas kimia.

• Agen penurunan bermaksud bahan yang menurunkan bahan lain dan dioksidakan
dalam tindak balas kimia.

Mari kita lihat contoh-contoh berikut untuk memahami dengan lebih lanjut mengenai
proses pengoksidaan, proses penurunan, agen pengoksidaan dan agen penurunan.

Penambahan dan kehilangan oksigen

Proses pengoksidaan berlaku apabila berlaku pertambahan
oksigen pada magnesium lalu membentuk magnesium oksida.

Mg : Agen penurunan 2Mg + CO2 2MgO + C
CO2 : Agen pengoksidaan
Proses penurunan berlaku apabila berlaku kehilangan
oksigen pada karbon dioksida lalu membentuk karbon.

130 TENAGA DAN PERUBAHAN KIMIA BAB 6 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4

Penambahan dan kehilangan hidrogen

Proses pengoksidaan berlaku apabila
berlaku kehilangan hidrogen pada hidrogen

sulfida lalu membentuk sulfur.

H2S : Agen penurunan

Cl2 : Agen pengoksidaan H2S + Cl2 S + HCl

Proses penurunan berlaku apabila
berlaku penambahan hidrogen pada gas

klorin lalu membentuk asid hidroklorik.

Kehilangan dan penerimaan elektron

Proses pengoksidaan apabila magnesium
kehilangan elektron.

Mg Mg2+ + 2e–

Mg : Agen penurunan

O2 : Agen pengoksidaan 2Mg + O2 2MgO

Proses penurunan berlaku apabila pertambahan
bilangan elektron.

O2 + 4e– 2O2–

Perubahan nombor pengoksidaan

Mg : Agen penurunan Proses pengoksidaan berlaku apabila pertambahan
O2 : Agen pengoksidaan nombor pengoksidaan daripada 0 ke 2.

2Mg + O2 2MgO

Proses penurunan berlaku apabila pengurangan
nombor pengoksidaan daripada 0 ke –2.

SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 6 TENAGA DAN PERUBAHAN KIMIA 131

Aktiviti 6.1

Tujuan: Mengumpul maklumat untuk memahami istilah proses pengoksidaan, proses
penurunan, agen pengoksidaan dan agen penurunan.

Arahan:

1. Bentuk satu kumpulan yang terdiri daripada empat orang murid.

2. Layari Internet untuk mengumpul maklumat tentang proses pengoksidaan, proses
penurunan, agen pengoksidaan dan agen penurunan.

3. Persembahkan dalam bentuk multimedia di hadapan kelas.

6.1.2 Sel kimia ringkas Voltmeter
Logam
Sel kimia ialah sel elektrokimia yang menghasilkan
tenaga elektrik daripada tindak balas kimia. Sel kimia
ringkas terdiri daripada dua jenis logam yang berbeza
dicelup ke dalam elektrolit dan disambung pada wayar
penyambung melalui litar luar seperti yang ditunjukkan
dalam Rajah 6.2. Logam-logam yang disambung dengan
wayar penyambung dinamakan elektrod.

Terminal positif (katod) dan terminal negatif (anod) Elektrolit
ditentukan berdasarkan siri elektrokimia. Logam yang Rajah 6.2 Sel kimia ringkas
berada pada kedudukan lebih tinggi dalam siri elektrokimia

cenderung untuk menderma elektron dan menjadi

terminal negatif. Manakala, logam yang berada pada kedudukan lebih rendah dalam siri

elektrokimia cenderung untuk menerima elektron dan menjadi terminal positif. Rajah 6.3

menunjukkan siri elektrokimia.

Logam Senang
K Ingat !

Na Siri elektrokimia

Ca K Kalau

Mg Na Nak
Ca Cantik
Al Lebih mudah Mg Macam

Zn menderma Al Alina

Fe elektron Zn Zum
Sn Fe Fokus
Sn Siti Nadiah
Pb Pb Pabila

Cu Cu Cuti
Ag Ag Aja

Rajah 6.3 Siri elektrokimia 6.1.1 6.1.2

132 TENAGA DAN PERUBAHAN KIMIA BAB 6 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4

Mari kita lihat apa yang berlaku pada sesuatu sel kimia ringkas dalam Jadual 6.1.

Jadual 6.1 Perubahan yang berlaku pada sel kimia ringkas

Terminal negatif (anod) Terminal positif (katod)

Logam yang berada di kedudukan lebih Logam yang berada di kedudukan lebih

tinggi dalam siri elektrokimia. rendah dalam siri elektrokimia.

Melepaskan elektron dan terlarut untuk Ion positif dalam elektrolit akan menerima

membentuk ion logam. elektron dan membentuk logam.

Proses pengoksidaan. Proses penurunan.

Voltmeter

Elektrod magnesium Elektrod kuprum

Larutan kuprum(II)
sulfat

Rajah 6.4 Sel kimia ringkas dengan elektrod logam magnesium dan kuprum

Rajah 6.4 menunjukkan sel kimia ringkas yang terdiri daripada elektrod magnesium dan
kuprum yang dicelupkan ke dalam larutan kuprum(II) sulfat. Berdasarkan siri elektrokimia,
logam magnesium berada di kedudukan lebih tinggi berbanding logam kuprum. Maka
elektrod magnesium ialah terminal negatif dan elektrod kuprum ialah terminal positif.

Magnesium akan membebaskan dua elektron dan membentuk ion magnesium, Mg2+
menyebabkan logam magnesium menjadi lebih nipis.

Mg Mg2+ + 2e–

Elektron akan bergerak melalui litar luar dari terminal negatif ke terminal positif. Ion
kuprum dalam larutan akan menerima dua elektron dan membentuk atom kuprum, Cu.
Maka, logam kuprum menjadi lebih tebal.

Cu2+ + 2e– Cu

Apabila aliran elektron berlaku, maka tenaga elektrik terhasil. Arus elektrik mengalir ke
arah yang bertentangan dengan aliran elektron. Perubahan tenaga yang berlaku dalam
sel kimia adalah dari tenaga kimia kepada tenaga elektrik.

SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 6 TENAGA DAN PERUBAHAN KIMIA 6.1.2
133

6.1.3 Proses pengoksidaan dan proses penurunan di elektrod

Bagaimanakah cara untuk mengenal pasti proses pengoksidaan dan proses penurunan
yang berlaku dalam sel kimia ringkas seperti Rajah 6.4? Mari kita lihat semula persamaan
setengah yang berlaku di anod dan di katod.

Persamaan setengah di anod: 1 Magnesium kehilangan elektron.
Mg Mg2+ + 2e–
2 Magnesium dioksidakan kepada
ion magnesium.

3 Proses pengoksidaan berlaku.

Persamaan setengah di katod: 1 Ion kuprum menerima elektron.

Cu2+ + 2e– Cu 2 Ion kuprum diturunkan kepada logam
kuprum.

3 Proses penurunan berlaku.

Uji Minda 6.1

1. Apakah maksud pengoksidaan dan penurunan?
2. Berikan definisi

(a) Agen pengoksidaan
(b) Agen penurunan

3. Lukiskan satu struktur sel kimia ringkas antara logam aluminium dan logam kuprum
menggunakan elektrolit larutan kuprum(II) sulfat.

(a) Tentukan terminal negatif
(b) Terangkan penghasilan tenaga elektrik daripada sel kimia ringkas tersebut

4. Berikut ialah persamaan persamaan setengah yang berlaku di elektrod. Kenal pasti dan
tulis proses pengoksidaan atau proses penurunan yang berlaku pada elektrod tersebut:

Elektrod Persamaan setengah Proses pengoksidaan atau proses
Anod penurunan
Katod
Zn Zn2+ + 2e–

2H+ + 2e– H2

6.1.3
134 TENAGA DAN PERUBAHAN KIMIA BAB 6 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4

6.2 Tindak Balas Redoks
6.2.1 Tindak balas redoks dari segi penambahan dan
penyingkiran elektron

Fakta Sains Apakah yang dimaksudkan dengan tindak balas redoks?
Tindak balas redoks ialah tindak balas kimia yang
Perkataan redoks berasal melibatkan proses pengoksidaan dan penurunan berlaku
daripada perkataan redox, pada masa yang sama. Rajah 6.5 menunjukkan contoh
iaitu hasil gabungan tindak balas redoks.
RED-reduction (penurunan)
OX-oxidation (pengoksidaan).

Tindak balas
penyesaran

logam

Elektrokimia

Contoh Pembakaran
tindak balas logam

redoks

Pengekstrakan
logam

Kakisan
logam

Rajah 6.5 Contoh tindak balas redoks 6.2.1
135
SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 6 TENAGA DAN PERUBAHAN KIMIA

Mari kita lihat contoh tindak balas redoks dari segi penambahan dan penyingkiran
elektron bagi tindak balas antara pepejal natrium dengan gas klorin.

2Na + Cl2 2NaCl

Persamaan setengah bagi tindak balas ini ialah:

Persamaan setengah untuk pepejal natrium

Penambahan nombor pengoksidaan

Na Na+ + e– 0 +1
• Atom natrium melepaskan satu elektron

• Natrium dioksidakan menjadi ion natrium

• Proses pengoksidaan berlaku

Persamaan setengah untuk gas klorin

Cl2 + 2e– 2Cl– Pengurangan nombor pengoksidaan
0 –1

• Atom klorin menerima satu elektron
• Klorin diturunkan menjadi ion klorida
• Proses penurunan berlaku

Berikut merupakan contoh tindak balas redoks dalam larutan akueus. Sekeping pita
magnesium dicelupkan ke dalam larutan kuprum(II) sulfat. Pada akhir tindak balas ini,
warna biru larutan kuprum(II) sulfat bertukar menjadi tidak berwarna.

Mg + CuSO4 MgSO4 + Cu

Persamaan di atas ialah tindak balas antara pepejal magnesium dalam larutan
kuprum(II) sulfat untuk menghasilkan larutan magnesium sulfat dan mendakan kuprum.
Persamaan setengah bagi tindak balas ini ialah:

Persamaan setengah untuk magnesium

Penambahan nombor pengoksidaan

Mg Mg2+ + 2e– 0 +2
• Atom magnesium melepaskan dua elektron

• Magnesium dioksidakan menjadi ion magnesium

• Proses pengoksidaan berlaku

Persamaan setengah untuk ion kuprum

Pengurangan nombor pengoksidaan

+2 0

Cu2+ + 2e– Cu • Ion kuprum menerima dua elektron

• Ion kuprum diturunkan menjadi atom kuprum

• Proses penurunan berlaku 6.2.1

136 TENAGA DAN PERUBAHAN KIMIA BAB 6 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4

6.2.2 Kegunaan tindak balas redoks dalam kehidupan

Terdapat banyak kegunaan tindak balas redoks dalam kehidupan terutamanya dalam
sektor perindustrian bagi menghasilkan produk-produk tertentu. Antara kegunaannya
adalah untuk:

Pengekstrakan bijih timah Gas Gas
Dalam proses pengekstrakan bijih timah, stanum(IV)
oksida diturunkan kepada stanum oleh karbon manakala Biji logam
karbon bertindak sebagai agen penurunan. +

Penyaduran Arang
Proses penyaduran logam seperti sudu besi yang mudah +
berkarat disadur dengan menggunakan logam yang
kurang elektropositif daripadanya. Proses ini bertujuan Batu kapur
untuk mengelakkan berlakunya pengaratan supaya sudu
besi kelihatan lebih cantik. Udara Udara
panas panas
Fotosintesis Sanga
Proses pengoksidaan berlaku pada ion hidroksida disingkirkan Logam
daripada air untuk menghasilkan gas oksigen. Proses
penurunan pula berlaku pada unsur karbon daripada Rajah 6.6 Relau bagas
karbon dioksida bagi menghasilkan glukosa.
Bateri

Elektrod Sudu
argentum
Larutan
AgNO3

Rajah 6.7 Elektrolisis

O2 Cahaya
CO2 matahari

Daun yang
mengandungi
klorofil

Air dari akar

Rajah 6.8 Fotosintesis

Aktiviti 6.2

Tujuan: Mendapatkan pemahaman tentang tindak balas redoks dan kegunaannya dalam
kehidupan harian.

Arahan:

1. Bentuk satu kumpulan yang terdiri daripada empat orang murid.

2. Layari laman sesawang bagi mendapatkan pemahaman mengenai tindak balas redoks
dan kegunaannya dalam kehidupan harian.

3. Hasil perbincangan dipersembahkan dalam bentuk persembahan multimedia. 6,2,2

SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 6 TENAGA DAN PERUBAHAN KIMIA 137

6.2.3 Penciptaan sumber yang menggunakan tindak balas redoks bagi
menghasilkan tenaga

Setelah mempelajari tindak balas redoks, terdapat pelbagai kegunaannya dalam proses
penghasilkan tenaga. Peluang penciptaan tenaga baharu perlu diterokai untuk menampung
keperluan tenaga sesuai dengan pertambahan penduduk dunia.

Bidang ini juga memberikan peluang kepada murid untuk menjana pemikiran secara
kritis dan kreatif. Contohnya penghasilan bateri mudah alih yang boleh dibina dengan
menggunakan bahan yang terdapat dalam rumah.

Antara bahan yang boleh digunakan dalam rumah ialah kelengkapan dapur adalah
seperti sudu, garfu, pisau dan sebagainya. Sementara elektrolit yang boleh digunakan
untuk membenarkan pengaliran elektron juga mudah didapati seperti air paip, air
garam ataupun cuka. Bahan-bahan tersebut boleh menggunakan konsep tindak balas

menghasilkan bateri mudah alih dalam keadaan darurat.

Aktiviti 6.3

Tujuan: Mereka cipta sumber tenaga daripada dua jenis logam yang berlainan dan
satu elektrolit.

Tindak balas kimia menghasilkan tenaga elektrik yang penting dalam
kehidupan hari ini.

Arahan:
1. Bentuk satu kumpulan yang terdiri daripada empat orang murid.
2. Setiap kumpulan perlu mereka cipta satu sumber tenaga elektrik daripada logam berlainan

jenis dan satu elektrolit.
3. Layari laman sesawang untuk mendapatkan maklumat yang diperlukan.
4. Hasil projek mestilah dibentang menggunakan persembahan multimedia dan dalam bentuk

folio.

Uji Minda 6.2

Cu + Cl2 CuCl2

1. Berdasarkan persamaan di atas, terangkan tindak balas redoks yang berlaku dari segi
penambahan dan penyingkiran elektron.

2. Nyatakan tiga kegunaan tindak balas redoks dalam kehidupan harian.

6.2.3
138 TENAGA DAN PERUBAHAN KIMIA BAB 6 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4

Kuiz TENAGA DAN Rumusan
Pantas 6 PERUBAHAN KIMIA
Boleh
dicapai pada Tindak balas kimia Tindak balas redoks
11/7/2019.
Pengoksidaan Penurunan Sel kimia ringkas Kegunaan
SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 BAB 6 TENAGA DAN PERUBAHAN KIMIA • Pengekstrakan
• Penambahan • Kehilangan • Terminal
oksigen oksigen ditentukan bijih timah
berdasarkan siri • Penyaduran
• Kehilangan • Penambahan elektrokimia • Fotosintesis
hidrogen hidrogen

• Kehilangan • Penerimaan
elektron elektron

• Nombor • Nombor
pengoksidaan pengoksidaan
bertambah berkurang

139

Refleksi Kendiri

Pada akhir bab ini, murid dapat mempelajari:

6.1 Penghasilan Tenaga Elektrik daripada Tindak Balas Kimia
Memerihalkan proses pengoksidaan dan penurunan.
Membina dan memerihalkan cara sel kimia ringkas beroperasi.
Mengenal pasti tindak balas pengoksidaan dan penurunan di elektrod.

6.2 Tindak Balas Redoks
Menerangkan tindak balas redoks dari segi penambahan dan penyingkiran elektron.
Memerihalkan kegunaan tindak balas redoks dalam kehidupan.
Mencipta sumber yang menggunakan proses redoks bagi menghasilkan tenaga.

Penilaian Sumatif 6

Larutan biru Larutan tidak
kuprum(II) sulfat berwarna
magnesium sulfat

Magnesium Kuprum

Sebelum Rajah 1 Selepas

1. Rajah 1 menunjukkan perubahan yang berlaku apabila larutan akueus kuprum(II) sulfat
bertindak balas dengan pepejal magnesium.

Persamaan bagi tindak balas di atas ialah

Mg + CuSO4 MgSO4 + Cu

(a) Tuliskan persamaan setengah bagi proses:

(i) Pengoksidaan
(ii) Penurunan

(b) Kenal pasti agen pengoksidaan dan agen penurunan bagi Jawapan
tindak balas ini. Bab 6

(c) Terangkan tindak balas redoks yang berlaku dari segi Boleh
penambahan dan penyingkiran elektron. dicapai pada
11/7/2019.
2. Senaraikan dua kegunaan tindak balas redoks dalam
kehidupan harian.

140 TENAGA DAN PERUBAHAN KIMIA BAB 6 SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4