บทความเรื่อง โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืช อันเนื่องมาจากพระราชดำริฯ กับชุมชนเข้มแข็งของบ้านศรีวังธาร ตำบลป่าไผ่

ชมุ ชนเข้มแขง็ ของบา้ นศรีวังธาร ตาบลป่าไผ่
------------------------
โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืช อันเนื่องมาจากพระราชดาริ เริ่มดาเนินการเมื่อ ปี พ.ศ. 2562
ต้ังอยทู่ ี่ บ้านศรีวงั ธาร ตาบลป่าไผ่ อาเภอสันทราย จงั หวัดเชียงใหม่บนเนือ้ ที่ 6 ไร่ 3งาน 35 ตารางวา
โครงการนี้เป็นการดาเนินงานระหว่างส่วนราชการและสถานศึกษาทั่วท้ังประเทศมีวัตถุประสงค์ เพื่อ
สนองงานของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารี ที่ต้องการอนุรักษ์พันธุกรรมพืช
ที่หายากหรือกาลังใกล้สูญพันธ์ุ ให้เป็นแหล่งพันธ์ุพืชคงอยู่ตลอดไป เป็นการสืบทอดงานอนุรักษ์
พนั ธกุ รรมพืช ของสมเด็จพระเจ้าอยหู่ วั ในรัชการที่ 9 อย่างใกลช้ ิด
ในปีงบประมาณ 2564 ศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอาเภอสันทราย
จงั หวดั เชียงใหม่ นาโดย ครู กศน.ตาบลป่าไผ่ ครอู าสาสมคั ร กศน. นกั ศึกษา กศน.ตาบลป่าไผ่ ร่วมกับ
หน่วยงาน การปกครองส่วนท้องถิ่นและแกนนา ในชุมชน ได้จัดกิจกรรมร่วมกับชุมชนตาบลป่าไผ่
ไปแลว้ รวม 3 กิจกรรม คือ
1) กิจกรรมปกปักพันธุกรรมพืช
2) กิจกรรมสารวจรวบรวมพันธุกรรมพืช และ
3) กิจกรรมปลกู รักษาพันธุกรรมพืช การดาเนนิ งานได้รบั ความร่วมมือของทกุ
ฝ่ายโดยเฉพาะคนในชุมชนอย่างดี เป็นกิจกรรมที่กระต้นให้ชุมชนของตนเอง เกิดความ
รักและความภาคภมู ิใจทรพั ยากรในท้องถิน่ ของตนเองเกิดแรงบนั ดาลใจในการรวมตวั
กัน ขนึ้ มาทากิจกรรม ที่จะนาไปสู่การสร้างพลังในชมุ ชน ให้เดความเข้มแข็งสามารถ
ปกป้องรกั ษาทรัพยากร ในชุมชน ดว้ ยชมุ ชนของตนเอง
ในการดาเนนิ งานในปี งบประมาณ 2564 กศน.อาเภอสนั ทราย ร่วมกับชมุ ชนและ
หน่วยงานต่าง ๆ ได้จัดกิจกรรมสาเร็จไปแลว้ 3 กิจกรรม มีรายละเอียดดงั ต่อไปนี้

ชุมชนเข้มแข็งของบ้านศรีวงั ธาร ตาบลป่าไผ่ | 1

กจิ กรรมปกปักพันธุกรรมพืช

มีพนื้ ที่ ปกปักพนั ธุกรรมพืช ในความรับผิดชอบ เป็นพืน้ ทีป่ ่าดง้ั เดมิ ที่เปน็ พืน้ ทีร่ าบ
สภาพพืน้ ทีม่ ีความอดุ มสมบูรณ์ เนอื้ ที่ จานวน 6ไร่ 3 งาน 35 ตารางวา มีการประชมุ คณะดาเนนิ งาน

แนวทางการดาเนนิ กิจกรรม ปกปกั พนั ธุกรรมพืชในพนื้ ที่

1. ทาเขตพนื้ ทีป่ กปกั พนั ธกุ รรมพืช
2. สารวจจาแนกพรรณไม้ จดั ทารหัสพิกดั ของทรัพยากร เพือ่ ทาฐานข้อมลู จานวนพืช

40 ชนิด แยกประเภทเปน็ ผักพนื้ บ้าน พืชผักสมุนไพร และพืชไมย้ ืนต้นและไมผ้ ล
รายละเอียด ดังตารางพรรณไมส้ ารวจจากการปกปักพันธุกรรมพืช

พรรณไมส้ ารวจจากการปกปกั พันธกุ รรมพืช

รหสั พรรณไม้ ชื่อพนื้ เมือง ชื่อวิทยาศาสตร์ ชื่อวงศ์
7-50290-005-001 EUPHORBIACEAE
7-50290-005-002 มะยม มะยม Phyllanthus acidus (L.) Sapindaceae
7-50290-005-003 Skeels PALMAE
7-50120-000-004 Flacourtiaceae
7-50290-005-005 ลาไย บ่าลาไย Dimocarpus longan
7-50290-005-006 Fabaceae
7-50290-005-007 มะพร้าว มะพร้าว Cocos nucifera L. MORACEAE
7-50290-005-008 ANACARDIACEAE
ตะขบ ,ตะขบไทย : Flacourtia rukam APOCYNACEAE
7-50290-005-009
7-50290-005-010 มะขาม Tamarindus indica L. APOCYNACEAE
LEGUMINOSAE- ESALPINIOIDEAE MORACEAE

โพธิ์ Ficus religiosa

มะม่วง Mangifera indica L.

พญาสัตบรรณ ตีนเปด็ Alstonia scholaris (L.) R.Br.
ฝรัง่

ลลี าวด,ี ล่นั ทมขาว Plumeria obtusa L.
APOCYNACEAE

ขนุน Artocarpus heterophyllus Lam

ชมุ ชนเข้มแขง็ ของบ้านศรีวังธาร ตาบลป่าไผ่ | 2

พรรณไม้สารวจจากการปกปักพนั ธกุ รรมพืช

รหสั พรรณไม้ ชื่อพืน้ เมือง ชื่อวิทยาศาสตร์ ชื่อวงศ์
COSTACEAE
7-50290-005-011 เออื้ งหมายนา Cheilocostus speciosus (J.Koenig)
C.D.Specht ACANTHACEAE
Polyscias sp.
7-50290-005-012 ดปี ลาก้ัง Phlogacanthus pulcherrimus Fabaceae
T.Anderson (Leguminosae)

7-50290-005-013 เล็บครฑุ Polyscias fruticosa Harms. Pandanaceae
PIPERACEAE
7-50290-005-014 ขเี้ หล็กแก่น, ขเี้ หลก็ บ้าน, Cassia siamea (Lamk.) Irwin et RUBIACEAE
FABACEAE หรือ
ขเี้ หลก็ หลวง, ขเี้ หลก็ ใหญ่, Barneby LEGUMINOSAE
Rhamnaceae
ผกั จีล้ ้,ี แมะขเี้ หละพะโดะ, LABIATAE
ACANTHACEAE
ยะหา
palm
7-50290-005-015 เตยหอม Pandanus amaryllifolius come ORCHIDACEAE
NEPHROLEPIDACEAE
7-50290-005-016 ชะพลู ช้าพลู Piper sarmentosum Roxb
Solanaceae
7-50290-005-017 ดอกเข็มแดง Ixora chinensis

7-50290-005-018 สม้ ป่อย Acacia concinna (Willd.) DC.

7-50290-005-019 พทุ รา(พุดซา) Ziziphus mauritiana Lam.
7-50290-005-020 กระเพรา Ocimum sanctum linn.
Thunbergia erecta (Benth.)
7-50290-005-021 ช้องนาง
Anderson.
7-50290-005-022 หมากเหลอื ง (Yellow palm)
Dendrobium sp.
7-50290-005-023 กล้วยไม้ Nephrolepis cordifolia ( L.) .Presl

7-50290-005-024 เฟิร์นใบมะขาม Capsicum annuum Linn. Var
acuminatum Fingerh.
พริกชี้ฟ้า พริกเดอื ยไก่

พริกบางช้าง พริกหนมุ่

(ภาคเหนือ) (กทม.) พริก

7-50290-005-025 แล้ง (เชียงใหม่) พริกขหี้ นู
พริกแด้ ดปี ลขี นี้ ก (ใต้)

ดปี ลี (ปตั ตานี) ปะแกว

(นครราชสมี า) หมกั เพด็

พริกแกวอีสาน

ชมุ ชนเข้มแขง็ ของบ้านศรีวงั ธาร ตาบลป่าไผ่ | 3

พรรณไมส้ ารวจจากการปกปักพนั ธุกรรมพืช

รหัสพรรณไม้ ชือ่ พนื้ เมือง ชื่อวิทยาศาสตร์ ชื่อวงศ์
7-50290-005-026 ว่านหางจระเข้ Aloe vera (Linn.) Burm. LOACEAE
7-50290-005-027 Codiaeum variegatum Blume EUPHORBIACEAE
7-50290-005-028 โกสน Lagerstroemia floribunda Jack LYTHRACEAE
ตะแบก (FABACEAE หรือ
Bauhinia purpurea LEGUMINOSAE)
7-50290-005-029 ชงโค Crassulaceae
Kalanchoe pinnata
7-50290-005-030 ค่าตายหงายเปน็ Eleutherococcus trifoliatus (L.) ARALIACEAE

7-50290-005-031 ผกั แบม S.Y.Hu LABIATAE

7-50290-005-032 สาวสนั ทราย Clerodenrum quadriloculare ARECACEAE
ราชินีสนั ทราย,จรกา
Ptychesperma RUTACEAE
7-50290-005-033 หมากเขียว macarthuii (H.) wendl CARICACEAE
ELAEAGNACEAE
7-50290-005-034 มะกรูด Citrus hystrix DC. Lamiaceae
7-50290-005-035 มะละกอ Carica papaya L
7-50290-005-036 มะหรอด Elaeagnus latifolia L. BIGNONIACEAE
7-50290-005-037 Tectona grandisL.f.
สัก Arecaceae
7-50290-005-038 กาสะลอง Millingtonia hortensis L.f. ARECACEAE ,PALMAE
กาสะลองคา ปีบ
7-50290-005-039 ปาล์มพดั ปาล์มมงกฎุ Pritchardia pacifica
7-50290-005-040 Borassus flabellifer L.
ตาล

ชมุ ชนเข้มแข็งของบ้านศรีวังธาร ตาบลป่าไผ่ | 4

3. สนบั สนุนให้นกั ศึกษา กศน.ผู้แทนชมุ ชน และหน่วยงานเพื่อสร้างองค์ความรู้ในการอนุรักษ์
พนั ธุกรรมพืชประจาถ่ิน และสารวจพรรณไมไ้ ด้ จดั ทาทะเบียนพรรณไม้ ทาป้ายชือ่ พรรณ
ไมใ้ ห้ความรพู้ รรณไม้ ได้จดั ทาทะเบียนพันธ์ไม้ ทาป้ายชือ่ พนั ธุ์ไม้ ให้ความรพู้ รรณไมแ้ ตล่ ะ
ชนิด
3.1 สารวจจาแนกพรรณไม้ในพื้นที่ กศน.ตาบลป่าไผ่ ในเนอื้ ที่ 6 – 3 – 35 ไร่
3.1.1 การทาขอบเขตพืน้ ที่ปกปักทรพั ยากร

3.1.2 สร้างองค์ความรู้ในการอนุรักษ์พนั ธุกรรมพืชประจาถน่ิ และสารวจจาแนกพรรณไม้
การสารวจเก็บรวบรวมตัวอย่าง ทรพั ยากรกายภาพ ทรพั ยากรชีวภาพ และทรัพยากร วัฒนธรรมและภูมิปญั ญา

ชุมชนเข้มแข็งของบ้านศรีวงั ธาร ตาบลป่าไผ่ | 5

การสารวจ ทารหัสประจาตน้ ไม้ ทารหสั พิกดั เพื่อรวบรวมเปน็ ฐานข้อมูลในพืน้ ที่
แบบบนั ทึกศึกษาพรรณไมใ้ นสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียนโดยใช้สมุด ก.7–003
การร่างป้าย และการทาป้ายสมบูรณ์

ชุมชนเข้มแขง็ ของบ้านศรีวงั ธาร ตาบลป่าไผ่ | 6

กจิ กรรมสารวจรวบรวมพนั ธพุ์ ชื

กิจกรรมสารวจรวบรวมพันธ์ุกรรมพืชโดยให้ความสาคัญกบั ทรพั ยากรได้แก่
ทรัพยากรกายภาพ ทรัพยากรชีวภาพ และทรพั ยากรวัฒนธรรมและภูมิปัญญา จดั ทาแผนพัฒนา
ประจาปีร่วมกัน

แนวทางการดาเนนิ กิจกรรม สารวจเก็บรวบรวมพันธุกรรมพืชในพืน้ ที่

1. สารวจเก็บรวบรวบตวั อย่าง ทรพั ยากรทางกายภาพ ทรัพยากรชีวภาพ และ
ทรพั ยากรวัฒนธรรม และ๓มิปัญญา เพื่อจัดทาผังภูมิทัศน์ จดั หาพรรณไมแ้ ละ
การปลกุ พรรณไม้ และการศึกษาพรรณไมห้ ลังการปลุก

2. เกบ็ รวบรวมตัวอย่างพรรณไม้ แตล่ ะชนิด เปน็ ตัวอย่าง และใช้สาหรบั ศึกษาและ
เรียนรู้ถงึ การใช้ประโยชน์ การดแู ลรักษาและการเผยแพร่เป็นแหลง่ เรียนรู้ใน
โรงเรียน และชมุ ชน

3. จัดทาแผนพฒั นาประจาปี โดยใช้กระบวนการมีส่วนร่วม ของทกุ ภาคสว่ น กาหนด
บทบาทหน้าทีค่ วามรับผิดชอบแต่ละหน่วยงานอย่างชดั เจน

แนวทางการดาเนนิ กิจกรรมสารวจเก็บรวบรวมพันธพุ์ ชื
1. การสารวจเก็บรวบรวมตวั อย่าง ทรพั ยากรกายภาพ ทรัพยากรชีวภาพ และทรัพยากรวฒั นธรรมและ
ภมู ิปญั ญา

สารวจข้อมลู ภมู ิปญั ญาท้องถิ่น (แม่สพุ ิน วิริยา) ภูมิปัญญาท้องถิน่ เกษตรกรปลูกข้าวอินทรยี ์

ชุมชนเข้มแขง็ ของบ้านศรีวังธาร ตาบลป่าไผ่ | 7

ภมู ิปัญญาท้องถิ่น (วิสาหกิจชุมชนการทาปุ๋ยหมัก) ดา้ นเทคโนโลยีและเกษตรทฤษฎีใหม่ นายอนนั ต์ เชยกลิ่นเทศ

ร่วมกับหน่วยงานเครอื ข่าย อบรมให้ความรู้ กระบวนการปลูกข้าวไรซ์เบอรี่ และการแปรรูป
2. การเก็บรวบรวมทรพั ยากรชีวภาพเพือ่ เป็นตัวอย่างแห้ง และตวั อย่างดอง รวมถึงการเก็บตวั อย่างทรัพยากร
กายภาพ เพือ่ เปน็ ตัวอย่างในการศึกษาหรือเก็บในพิพิธภัณฑ์พืช พิพิธภัณฑ์ธรรมชาติวิทยา

ตวั อย่างการเกบ็ แบบดอง

ชุมชนเข้มแขง็ ของบ้านศรีวงั ธาร ตาบลป่าไผ่ | 8

ตัวอย่างการเกบ็ แบบแห้ง

ธนาคาร เมลด็ พันธ์ุผัก (ชุมชนบ้านหม้อ) การขยายพนั ธุ์พืช

ชุมชนเข้มแข็งของบ้านศรีวังธาร ตาบลป่าไผ่ | 9

กิจกรรมปลกู รกั ษาพันธ์ุพืช
กิจกรรมปลกุ รักษาเปน็ กิจกรรมต่อเนื่อง จากกจิ กรรมเดมิ สารวจเกบ็ รวบรวมพนั ธุกรรมพืช

โดยปลูกรักษาต้นพันธุกรรม ในแปลงปลูก ได้แก่การปลูกพืชผกั บรโิ ภค และพืชสมุนไพร ร่วมกบั ภาคี
เครอื ข่ายทกุ ภาคสว่ น

แนวทางการดาเนนิ กิจกรรมปลูกรักษาพันธกุ รรมพืชในพนื้ ที่
1.สารวจสภาพพืน้ ที่ และสง่ิ อานวยความสะดวก ในการปฏิบัตงิ าน งานขยายพนั ธุ์พืช
งานปลกู พันธ์ุพืช และบนั ทึกการเจริญเติบโต จัดทาแผนที่ต้นพนั ธกุ รรม และทาพิกัดต้นพันธุกรรม
รวบรวมพนั ธกุ รรมพืชได้ 40 ชนิด จานวน 300 ต้นการเกบ็ รักษา เปน็ ผักพืน้ บ้าน ได้แก่ พริก
มะเขอื
2. สารวจตรวจสอบความแขง็ แรง ของต้นพนั ธุกรรมพืชในรูปแบบต่าง ๆ เรียนรู้กบั
ภูมิปัญญา สถาบนั การศึกษา และหน่วยงานเฉพาะดา้ น เช่น มหาวิทยาลัยแม่โจเ้ ปน็ ต้น
3. การเก็บรกั ษาและการขยายพันธุ์พืชน้ัน ได้รวบรวมอนุรกั ษ์พนั ธกุ รรมพืชสมุนไพร
ได้แก่ฟ้าทะลายโจร พลคู าว และชะพลู รวม 1,000 ต้นเพื่อนาไปขยายพันธุ์ในพื้นทีอ่ ื่นที่เหมาะสม
การปลกู รักษาพันธุพ์ ชื
1. การปลูกรกั ษาตน้ พันธุกรรมพืชในแปลงปลกู การปลูกพืชผักบริโภค และสมุนไพร แนวทางดาเนินงานคือ
สารวจสภาพพื้นทีแ่ ละสร้างสิง่ อานวยความสะดวกในการปฏิบัตงิ าน งานขยายพันธ์ุพืช งานปลกู พนั ธุกรรม
พืชและบนั ทึกผลการเจริญเติบโต ร่วมกับหน่วยงานเครอื ข่าย

ชมุ ชนเข้มแข็งของบ้านศรีวงั ธาร ตาบลป่าไผ่ | 10

นักศึกษา ประชาชนเปน็ อาสาสมัครปกปักรักษาทรัพยากรในพืน้ ที่ ในหมู่บ้านให้คงอยู่

ร่วมเรียนรู้การทาปุ๋ยหมักแบบไม่พลกิ กลบั กอง ม.แม่โจ้ นานักศึกษาร่วมทาแนวกันไฟป่า อนรุ ักษ์พนั ธ์ุพืช
2. รวบรวมและอนุรักษ์พนั ธกุ รรมพืช จานวน 40 ชนิด และ ปลูกรักษาทรพั ยากร จานวน 3,000 ต้น

-
-
-

ชมุ ชนเข้มแขง็ ของบ้านศรีวงั ธาร ตาบลป่าไผ่ | 11

2.1 เตรียมแผนการปลูกผกั พนื้ บ้าน
2.1.1 ร่วมประชุมวางแผนและเตรียมดาเนินการ แบ่งหน้าทีใ่ นการดาเนนิ งาน การดูแล
-

2.2 รวบรวมและอนรุ ักษ์พันธุกรรมพืช ผักพื้นบ้าน จานวน 1,500 ต้น
พืชผกั พนื้ บ้าน พริก 2,000 ต้น มะเขอื ยาว 100 ต้น

2.1.1 การขยายพนั ธ์ุพืช
2.1.2 การดูแล รดน้า ใสปุ๋ยหมกั /ปุ๋ยคอก และ กาจัดวัชพืช
-

-

ชุมชนเข้มแขง็ ของบ้านศรีวังธาร ตาบลป่าไผ่ | 12

2.3 รวบรวมและอนรุ ักษ์พนั ธกุ รรมพืช สมนุ ไพร จานวน 1,000 ต้น
- พืชผักสมนุ ไพร ฟ้าทลายโจร 500 ต้น พลคู าว 200 ต้น ชะพลู 200 ต้น
2.3.1 ดูแลรกั ษาโดยการปกั ชา เพาะพันธุ์ต้นกล้า กาจัดวชั พืช ใส่ปุ๋ยคอก
2.3.2 เกบ็ รวบรวมสมุนไพรจากแหลง่ อื่นๆ มาขยายพนั ธ์ุเพิ่ม และนาไปปลูกในแปลง
ทีม่ ีความหลากหลายชนิดสมุนไพร

3.

4.

5.

ชมุ ชนเข้มแขง็ ของบ้านศรีวงั ธาร ตาบลป่าไผ่ | 13

2.4 รวบรวมและอนุรักษ์พนั ธุกรรมพรรณไม้ จานวน 27 ชนิด
- กาจดั วชั พืชโดยไมใ่ ช้สาร หรือยาฆ่าแมลง
- ใส่ปุ๋ยคอก
- รดน้า

6.
ผลสาเรจ็ /ผลสัมฤทธิโ์ ดยรวม
ผลสาเรจ็

7.

ชมุ ชนเข้มแข็งของบ้านศรีวงั ธาร ตาบลป่าไผ่ | 14

ผลสาเรจ็
1. ปกปักรกั ษาพืน้ ที่ป่าธรรมชาติในพื้นที่ ตาบลป่าไผ่ ในเนือ้ ที่ 6 – 3 – 35 ไร่ ให้คงสภาพดงั้ เดมิ
ไว้ศึกษาและใช้ประโยชน์ได้
2. รวบรวมและอนรุ กั ษ์พันธ์ุพืช พันธ์ุพืชพื้นเมือง พืชสมนุ ไพร และพรรณไม้

ผลสมฤทธิ์
-

ปัญหา/อุปสรรค
1. สภาพพนื้ ที่โครงการ มีลักษณะเป็นที่ราบ ดนิ ร่วนซยุ เหมาะแก่การเพาะปลูกและขยายพนั ธุ์พืช
2. ขาดแคลนอุปกรณ์ เครอ่ื งมือในการบันทึกข้อมลู เช่น คอมพิวเตอร์ มีจานวนน้อยไม่สามารถ
บันทึกให้เป็นระบบสารสนเทศ แก้ปัญหาโดยการบนั ทึกลงเอกสาร และรวบรวมไว้เปน็ ข้อมูล
โดยครูเปน็ ผู้รวบรวม
3. ขาดงบประมาณในการดาเนนิ กิจกรรมสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน เช่น กระดาษปอนดท์ าแห้ง
แอลกอฮอลส์ าหรบั ดอง อุปกรณ์ตอกหมายเลขรหัส

จากการดาเนนิ งานทีผ่ ่านมา ต้ังแต่ปี 256 ถึงปี 2565 จะเห็นได้ว่าสมาชิกในชุมชน
บ้านศรีวงั ธาร ให้ความสนใจ มีความกระตือรือร้นที่ไดเ้ ข้าร่วมกิจกรรม ในโครงการ ซึ่งเป็นนิมิตที่ดีของ
ความสาเร็จ อีกก้าวหนึ่ง ของโครงการ ฯ ถ้าโครงการจะได้รับการสนับสนุนงบประมาณในด้านการ
ทาข้อมลู พืน้ ฐานและวัสดุอุปกรณ์ ในการจัดกิจกรรม การเรียนรู้ หากโครงการนี้ได้รับการสนับสนุนที่
ทันเวลา ตรงกับความต้องการเชื่อได้ว่า จะเป็นการเพิ่มพลังให้แก่คณะทางาน ได้ทางานอย่างมี
ประสิทธิภาพของโครงการ ชุมชนได้เกิดการเรียนรู้ร่วมกัน เกิดความรักความสามัคคี มีความเอื้ออาทร
ซึง่ กนั และกนั และสามารถตอบสนองวัตถปุ ระสงค์และเป้าหมายของโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืช อัน
เนื่องมาจากพระราชดาริสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาสยามบรมราชกมุ ารี

กศน.อาเภอสนั ทราย

ชมุ ชนเข้มแขง็ ของบ้านศรีวังธาร ตาบลป่าไผ่ | 15