ຄູ່ມືເສີມ ເພດສຶກສາ

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ວິຊາ ວິທະຍາສາດທໍາມະຊາດ ຊັັ້ນມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົັ້ນ ກະຊວງສຶກສາທິການ ແລະ ກິລາ ກົມສາມັນສຶກສາ 2020

ຄໍານໍາ ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ສໍາລັບ ຊັັ້ນມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົັ້ນ ນີັ້ແມູ່ນໄດູ້ຜ່ານການດັດແກູ້ແລະ ປັບປຸງຈາກ “ປຶັ້ມຄ ູ່ມືການສອນກ່ຽວກັບເພດສຶກສາ’’ ທີີ່ໄດູ້ຜ່ານການທົດລອງການຈັດການຮຽນການສອນໂດຍ ສອດແຊກເຂົັ້າໃນ ວິຊາ ສຶກສາພົນລະເມືອງ, ວິຊາ ຊີວະວິທະຍາ ແລະ ວິຊາ ໄອຊີທີສໍາລັບໂຮງຮຽນມັດທະຍົມ ສຶກສາ ທີີ່ ແຂວງ ບໍີ່ແກູ້ວ ໂດຍການສະໜັບສະໜ ນຈາກອົງການສະຫະປະຊາຊາດກອງທຶນສໍາລັບປະຊາກອນ (UNFPA). ຜ່ານການຈັດຕັັ້ງການຮຽນການສອນໂດຍອີງຕາມຄໍາເຫັນຈາກຜ ູ້ບໍລິຫານການສຶກສາ (ຫົວໜ້າ ຫ້ອງການສຶກສາເມຶອງ ແລະ ຜ ູ້ອໍານວຍການໂຮງຮຽນມັດທະຍົມສຶກສາ), ຄ ຜ ູ້ສອນ, ນັກຮຽນ ແລະ ອີງໃສູ່ຜົນການ ວິໄຈການປະເມີນຄວາມສໍາເລັດຂອງການຈັດຕັັ້ງປະຕິບັດການຮຽນການສອນຂອງໂຄງການດັີ່ງກ່າວ ເຫັນວ່າ ຕ້ອງ ໄດູ້ມີການດັດແກູ້ແລະ ປັບປຸງຄືນເນືັ້ອໃນບາງຫົວຂໍັ້ຂອງວິຊາສຶກສາພົນລະເມືອງ, ຊີວະວິທະຍາ ແລະ ໄອຊີທີ, ເພືີ່ອ ຮັບປະກັນຄຸນນະພາບດ້ານເນືັ້ອໃນຕໍີ່ກັບຜ ູ້ຮຽນ ແລະ ຜ ູ້ສອນໃຫູ້ມີຄວາມເໝາະສົມ ແລະ ສອດຄ່ອງກັບຄວາມເປັນ ຈິງຂອງສັງຄົມໃນປັດຈຸບັນ. ດັີ່ງນັັ້ນ, ໂດຍອີງໃສູ່ຜົນການວິໄຈການປະເມີນ ແລະ ຄໍາເຫັນຂອງຄ ສອນ, ຜ ູ້ບໍລິຫານ ແລະ ນັກຮຽນ ທີີ່ ກ່າວມາຂ້າງເທິງນັັ້ນ ທາງອົງການສະຫະປະຊາຊາດເພືີ່ອປະຊາກອນ (UNFPA), ອົງການຊາຍຟັນປະຈໍາ ສປປ ລາວ (ChildFund in Laos) ແລະ ອົງການແພລນສາກົນ ປະຈໍາ ສ.ປ.ປ.ລາວ (Plan) ຈິີ່ງໄດູ້ໃຫູ້ການສະໜັບສະໜ ນ, ຮ່ວມມືກັນດັດແກູ້ແລະ ປັບປຸງເນືັ້ອໃນບາງຢູ່າງເພືີ່ອຊ່ວຍໃຫູ້ນັກຮຽນໄດູ້ມີທັກສະ, ມີຄວາມສະເໝີພາບ ມີຊີວິດທີີ່ ປອດໄພ ມີຄວາມສຸກ ການດໍາລົງຊີວິດຢ ູ່ໃນຊຸມຊົນ ແລະ ສັງຄົມບ່ອນທີີ່ມີຄວາມສ່ຽງ ໂດຍສະເພາະ ແມູ່ນການ ແຕູ່ງງານກ່ອນອາຍຸກະສຽນ, ການຖືພາແບບບໍີ່ຕັັ້ງໃຈ, ຮ ູ້ວິທີການວາງແຜນ, ການປູ້ອງກັນການຖືພາ ແລະ ຜົນ ກະທົບຂອງການຖືພາ, ສາຍເຫດຂອງການຕິດຕໍີ່ທາງພະຍາດທາງເພດສໍາພັນ (STIs) ລວມເຖິງການຕິດເຊືັ້ອ HIV, ການປູ້ອງກັນ ແລະ ການນໍາໃຊູ້ສືີ່ສັງຄົມອອນລາຍຢູ່າງມີຄວາມປອດໄພ ເຊິີ່ງທຸກໆຫົວຂໍັ້ແລະ ເນືັ້ອໃນ ຄ ອາຈານ ສາມາດນໍາເອົາເນືັ້ອໃນ ຫ ືບາງກິດຈະກໍາເຂົັ້າສອດແຊກເຂົັ້າໃນວິຊາທີີ່ຕົນສອນ ຕາມຄວາມເໝາະສົມ ຫ ືອາດ ຈະຈັດເປັນກິດຈະກໍາເສີມຫ ັກສ ດກໍໄດູ້. ສໍາລັບ ວິຊາ ສຶກສາພົນລະເມືອງ ຊັັ້ນມັດທະຍົມສຶກສາຕອນປາຍ ປະກອບ ມີຫົວຂໍັ້ສາຍພົວພັນ, ສິດທິເດັກ ແລະ ບົດບາດ ຍິງ-ຊາຍ, ສໍາລັບ ວິຊາ ຊິວະວິທະຍາ ມີຫົວຂໍັ້ສຸຂພາບຈະເລີນພັນ ແລະ ການພັດທະນາຂອງຮ່າງກາຍ ແລະ ລວມມີຫົວຂໍັ້ກ່ຽວກັບການນໍາໃຊູ້ສືີ່ສັງຄົມອອນລາຍທີີ່ປອດໄພ. ການດັດແກູ້ ແລະ ປັບປຸງຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສານີັ້ ໄດູ້ພັດທະນາຂຶັ້ນດ້ວຍການຮ່ວມມືຈາກກົມ ສາມັນສຶກສາ, ສະຖາບັນຄົັ້ນຄວ້າວິທະຍາສາດການສຶກສາ, ວິທະຍາໄລຄ ດົງຄໍາຊ້າງ, ກົມສ້າງຄ , ກົມການສຶກສາ ນອກໂຮງຮຽນ ແລະ ວິຊາການຈາກ ອົງການຊາຍຟັນປະຈໍາ ສປປ ລາວ (ChildFund in Laos). ເຖິງແນວໃດກໍຕາມ, ຄະນະຜ ູ້ຮຽບຮຽງ ຫວັງເປັນຢູ່າງຍິີ່ງວ່າເນືັ້ອໃນທີີ່ກໍານົດໄວູ້ໃນ ຄ ູ່ມືເຫ ັັ້ມນີັ້ຈະເປັນ ປະໂຫຍດຢູ່າງສ ງ ເພືີ່ອໃຫູ້ນັກຮຽນໄດູ້ນໍາເອົາໄປປະຕິບັດໃນການດໍາລົງຊີວິດທີີ່ປອດໄພ ແລະ ມີຄຸນນະພາບ. ຖ້າວ່າ ມີບ່ອນໃດ ບໍີ່ຖືກຕ້ອງຊັດເຈນຫ ືຢາກປະກອບສ່ວນໃນການແກູ້ໄຂ ຂໍໃຫູ້ຄ ອາຈານ ຜ ູ້ສອນ ຜ ູ້ອ່ານ ກະລຸນາສົີ່ງຄໍາ ຄິດເຫັນ ແລະ ຄໍາຊີັ້ແນະໄປຍັງກົມສາມັນສຶກສາດ້ວຍ. ຄະນະຮຽບຮຽງ

ສາລະບານ ຄໍານໍາ .............................................................................................................................................. i ສາລະບານ........................................................................................................................................iii ຫົວຂໍັ້: ສຸຂະພາບຈະເລີນພັນ ແລະ ພັດທະນາການຂອງຮ່າງກາຍ ............................................................................. 1 ຫົວຂໍັ້: ສຸຂະພາບຈະເລີນພັນ ແລະ ພັດທະນາການຂອງຮ່າງກາຍ ............................................................................. 5 ຫົວຂໍັ້: ສຸຂະພາບຈະເລີນພັນ ແລະ ພັດທະນາການຂອງຮ່າງກາຍ ........................................................................... 12 ຫົວຂໍັ້: ສຸຂະພາບຈະເລີນພັນ ແລະ ພັດທະນາການຂອງຮ່າງກາຍ ........................................................................... 15 ພາກຄວາມຮ ູ້ເພີີ່ມເຕີມກ່ຽວກັບເພດສຶກສາ .................................................................................................. 25 1. ເພດ ແລະ ວິຖີທາງເພດ................................................................................................................ 25 2. ບົດບາດຂອງວິຖີທາງເພດ .............................................................................................................. 26 3. ວິຖີທາງເພດ ແລະ ຄວາມຮ ູ້ສຶກທາງເພດ.............................................................................................. 27 4. ຄວາມຮຸນແຮງທາງເພດ ................................................................................................................ 29 5. ການສືີ່ສານທາງບວກ ................................................................................................................... 30 6. ການຕັດສິນໃຈ.......................................................................................................................... 31 7. ການແຕກເນືັ້ອໜຸູ່ມ-ສາວ............................................................................................................... 32 8. ການເປັນປະຈໍາເດືອນ................................................................................................................... 33 9. ພະຍາດຕິດຕໍີ່ທາງເພດສໍາພັນ (STIs) ................................................................................................ 35

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 1 ຊັົ້ນ ມ.2 | ວິຊາ: ວິທະຍາສາດທ າມະຊາດ ຫົວຂ ົ້: ສຸຂະພາບຈະເລີນພັນ ແລະ ພັດທະນາການຂອງຮ່າງກາຍ ເພືີ່ອໃຫູ້ນັກຮຽນສາມາດ: 1. ອະທິບາຍກ່ຽວກັບຄວາມແຕກຕ່າງຂອງການປູ່ຽນແປງທາງດ້ານຮ່າງກາຍຂອງແຕູ່ລະຄົນ ທັງຍິງ ແລະ ຊາຍ. 2. ອະທິບາຍວິທີຮັບມືກັບຄວາມຮ ູ້ສຶກ ແລະ ອາລົມໃນເວລາທີີ່ເກີດຄວາມຕຶງຄຽດ. • ບົດເລືີ່ອງ. ❖ ກິດຈະກ າ 1: ຮ່າງກາຍຂອງແຕູ່ລະຄົນ ມີຄວາມແຕກຕ່າງກັນ ຫ ິົ້ນບົດບາດສົມມຸດ ສົນທະນາຮ່ວມກັນ ໃຫູ້ນັກຮຽນອາສາສະໝັກ 14 ຄົນ ເພືີ່ອຈັບເປັນຄ ູ່ ແລະ ເອົາບົດເລືີ່ອງໜຶີ່ງບົດໃຫູ້ອາສາສະ ໝັກແຕູ່ລະຄ ູ່. ໃຫູ້ແຕູ່ລະຄ ູ່ສະແດງບົດບາດສົມມຸດຕາມບົດເລືີ່ອງທີີ່ຕົນເອງໄດູ້ຮັບ (ບໍີ່ໃຫູ້ ນັກຮຽນກັງວົນຖ້າຫາກວ່າເພດຊາຍສະແດງເປັນ ເພດຍິງ ຫ ືເພດຍິງ ສະແດງເປັນ ເພດຊາຍ ເພາະວ່າ ການຫ ິັ້ນບົດບາດສົມມຸດນີັ້ແມູ່ນເພືີ່ອຄວາມມ່ວນຊືີ່ນ) ໃຫູ້ເວລານັກຮຽນ 5 ນາທີເພືີ່ອ ກະກຽມ ການສະແດງບົດບາດສົມມຸດຂອງພວກເຂົາເຈົັ້າ ແລະ ຈາກນັັ້ນໃຫູ້ແຕູ່ລະຄ ູ່ເລີີ່ມ ສະແດງ. ບົດເລືື່ອງ ການສະແດງ / ຫ ິົ້ນບົດບາດສົມມຸດ ບົດບາດການສະແດງ 1: ໃຫູ້ນັກຮຽນຜ ູ້ໜຶີ່ງສະແດງເປັນແມູ່ ແລະ ນັກຮຽນອີກຜ ູ້ໜຶີ່ງສະແດງ ເປັນເດັກຍິງ ອາຍຸ 12 ປີ ເດັກຍິງມີຄວາມກັງວົນຍ້ອນວ່າເຕົັ້ານົມຂອງລາວຍັງບໍີ່ໃຫຍ່ຂຶັ້ນໃນ ຂະນະທີີ່ໝ ູ່ຂອງລາວເກືອບໝົດທຸກຄົນມີແລູ້ວ ແມູ່ຊ່ວຍໃຫູ້ກໍາລັງໃຈເດັກຍິງ, ໂດຍບອກໃຫູ້ ລາວຮ ູ້ວ່າອາຍຸຂອງເດັກຍິງແຕູ່ລະຄົນທີີ່ເຕົັ້ານົມໃຫຍ່ຂຶັ້ນນັັ້ນແມູ່ນແຕກຕ່າງກັນສໍາລັບແຕູ່ລະຄົນ ແລະ ຂະໜາດຂອງເຕົັ້ານົມເອງກໍີ່ມີຄວາມແຕກຕ່າງກັນ. ບົດບາດການສະແດງ 2: ໃຫູ້ນັກຮຽນຜ ູ້ໜຶີ່ງສະແດງເປັນເດັກຊາຍ ອາຍຸ 12 ປີ; ນັກຮຽນອີກ ຜ ູ້ໜຶີ່ງແມູ່ນໃຫູ້ສະແດງເປັນອ້າຍເຊິີ່ງເດັກຊາຍຜ ູ້ນີັ້ຮ ູ້ສຶກໂສກເສົັ້າຍ້ອນວ່າທຸກຄົນຢ ູ່ໂຮງຮຽນເຍາະ ເຍີັ້ຍລາວເພາະວ່າສຽງຂອງລາວພວມແຕກບ່າວ (ສຽງແຫບໃຫູ່ຍ) ອ້າຍຂອງລາວອະທິບາຍວ່າ ເປັນຫຍັງສຽງຈຶີ່ງແຕກ ແລະ ຈະເວົັ້າແນວໃດໃຫູ້ກັບຜ ູ້ອືີ່ນ ເວລາເຂົາເຈົັ້າເວົັ້າໃສູ່ລາວ. ຄວາມຮ ູ້ກ່ຽວກັບສຸຂະພາບຈະເລີນພັນ ແລະ ພັດທະນາການຂອງຮ່າງກາຍ ຈຸດປະສົງ ສືື່ການຮຽນການສອນ ກິດຈະກ າການຮຽນການສອນ

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 2 ບົດບາດການສະແດງ 3: ໃຫູ້ນັກຮຽນທັງສອງຄົນສະແດງເປັນເດັກຍິງ ອາຍຸ 10 ປີ ເດັກຍິງຜ ູ້ ໜຶີ່ງເວົັ້າໃສູ່ເດັກຍິງອີກຜ ູ້ໜຶີ່ງຍ້ອນວ່າລາວສ ງກວ່າໝ ູ່ຢ ູ່ໃນກຸູ່ມ ເດັກຍິງຜ ູ້ທີີ່ສ ງກວ່າອະທິບາຍວ່າ ເດັກຍິງ ແລະເດັກຊາຍເຕີບໃຫຍ່ແຕກຕ່າງກັນ ແລະ ມີຄວາມສ ງຕ່າງກັນ ລາວຍັງອະທິບາຍວ່າ ລາວບໍີ່ມັກທີີ່ຖືກເວົັ້າໃສູ່ຫ ືຖືກເຍາະເຍີັ້ຍແບບນັັ້ນ ແລະໃຫູ້ເດັກຍິງອີກຜ ູ້ໜຶີ່ງປະຕິບັດຕົວໃຫູ້ດີ ຂຶັ້ນ. ເດັກຍິງທີີ່ເວົັ້າໃສູ່ລາວ ຂໍໂທດ. ບົດບາດການສະແດງ 4: ໃຫູ້ນັກຮຽນຜ ູ້ໜຶີ່ງສະແດງເປັນເດັກຊາຍ ອາຍຸ 12 ປີນັກຮຽນອີກຜ ູ້ ໜຶີ່ງສະແດງເປັນພໍີ່ຂອງລາວ. ເດັກຊາຍ ມີຄວາມກັງວົນໃຈ ເພາະວ່າ ລາວເລີີ່ມມີຂົນຂຶັ້ນຢ ູ່ຂີັ້ແຮູ້ ແລະ ມີຂົນໜ້ອຍໜຶີ່ງຢ ູ່ເທິງໃບໜ້າຂອງລາວ. ພໍີ່ຂອງລາວໃຫູ້ກໍາລັງໃຈລາວ ແລະ ບອກໃຫູ້ລາວ ວ່າ ເດັກຊາຍ ສ່ວນຫ າຍຈະມີຂົນເກີດຂຶັ້ນຕາມຮ່າງກາຍໃນເວລາທີີ່ພວກເຂົາໃຫຍ່ຂຶັ້ນ. ບົດບາດການສະແດງ 5: ໃຫູ້ນັກຮຽນຜ ູ້ໜຶີ່ງສະແດງເປັນເດັກຍິງ ອາຍຸ 11 ປີແລະ ນັກຮຽນ ອີກຜ ູ້ໜຶີ່ງສະແດງເປັນໝ ູ່ຂອງລາວ ໝ ູ່ຂອງລາວຜ ູ້ນີັ້ມີຄວາມກັງວົນໃຈ ຍ້ອນວ່າລາວຍັງບໍີ່ເປັນ ປະຈໍາເດືອນເທືີ່ອແຕູ່ເດັກຍິງຄົນອືີ່ນທີີ່ມີອາຍຸ 11 ປີຈະມີປະຈໍາເດືອນແລູ້ວ ເດັກຍິງຜ ູ້ນີັ້ໃຫູ້ກໍາລັງ ໃຈໝ ູ່ລາວໂດຍບອກໃຫູ້ລາວວ່າອາຍຸຂອງເດັກຍິງແຕູ່ລະຄົນເລີີ່ມມີປະຈໍາເດືອນແມູ່ນແຕກຕ່າງ ກັນ. ບົດບາດການສະແດງ 6: ໃຫູ້ນັກຮຽນຜ ູ້ໜຶີ່ງສະແດງເປັນເດັກຊາຍ ອາຍຸ 13 ປີແລະນັກຮຽນ ອີກຜ ູ້ໜຶີ່ງສະແດງເປັນໝ ູ່ຂອງລາວ ໝ ູ່ຂອງລາວມີຄວາມກັງວົນໃຈ ຍ້ອນວ່າລາວບໍີ່ສ ງ ແລະ ບໍີ່ ໃຫຍ່ຄືກັນ ເດັກຊາຍອາຍຸ 13 ປີໃຫູ້ກໍາລັງໃຈໝ ູ່ຂອງລາວໂດຍບອກໃຫູ້ລາວວ່າເດັກຊາຍ ແຕູ່ລະຄົນຈະເລີີ່ມມີການປູ່ຽນແປງທາງຮ່າງກາຍແມູ່ນແຕກຕ່າງກັນ. ບົດບາດການສະແດງ 7: ໃຫູ້ນັກຮຽນຜ ູ້ໜຶີ່ງສະແດງເປັນເດັກຊາຍ ອາຍຸ 14 ປີແລະ ນັກຮຽນອີກຜ ູ້ໜຶີ່ງສະແດງເປັນພໍີ່ຂອງລາວ ພໍີ່ຂອງລາວພະຍາຍາມລົມນໍາລ ກຊາຍກ່ຽວກັບຄວາມ ສໍາພັນ ແລະ ການມີເພດສໍາພັນ ເຊິີ່ງລ ກຊາຍຮ ູ້ສຶກອຶດອັດໃຈໃນເວລາເລີີ່ມຕົັ້ນຂອງການ ສົນທະນາ ແຕູ່ຫ ັງຈາກທີີ່ລາວເຂົັ້າໃຈວ່າ ພໍີ່ຂອງລາວຕ້ອງການຢາກຊ່ວຍລາວ, ລາວຮ ູ້ສຶກດີໃຈທີີ່ ມີໂອກາດໄດູ້ລົມນໍາກັນ.

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 3 ຫ ັງຈາກແຕູ່ລະຄ ູ່ສະແດງບົດບາດສົມມຸດສໍາເລັດລົງແລູ້ວຄ ໄດູ້ຕັັ້ງຄໍາຖາມສົນທະນາກັບ ຖາມນັກຮຽນວ່າ: • ນັກຮຽນມີຄວາມຮ ູ້ສືກແນວໃດຕໍີ່ກັບການສະແດງບົດບາດສົມມຸດ? • ຖ້ານັກຮຽນເດັກຍິງ ແລະ ເດັກຊາຍໃນບົດເລືີ່ອງດັີ່ງກ່າວຈະມີຄວາມຮ ູ້ສຶກຄືແນວໃດ? • ການສະແດງບົດບາດສົມມຸດດັີ່ງກ່າວນັກຮຽນໄດູ້ຮຽນຮ ູ້ຫຍັງແດູ່? • ການສະແດງບົດບາດສົມມຸດດັີ່ງກ່າວໄດູ້ບົດຮຽນຫຍັງແດູ່? ຄ ສະຫຼຸບເນັົ້ນໃສູ່ເນືົ້ອໃນສ າຄັນລຸູ່ມນີົ້: • ການປູ່ຽນແປງທາງດ້ານຮ່າງກາຍ, ຈິດໃຈ ແລະ ການພົວພັນທັງໝົດເຫ ົີ່ານັັ້ນລ້ວນແຕູ່ເປັນ ເລືີ່ອງປົກກະຕິ. • ຄົນເຮົາທຸກຄົນລ້ວນແຕູ່ມີການພັດທະນາການຕ່າງໆ ໄປຕາມຂະຫຍາຍຕົວຂອງຕົນເອງ, ບາງຄົນໄວ, ບາງຄົນຊ້າ ສິີ່ງສໍາຄັນທີີ່ສຸດ ແມູ່ນ ເວົັ້າເຢາະເຢິັ້ຍ ຜ ູ້ທີີ່ມີພັດທະນາການໄວ ຫ ື ຊ້າ ກວ່າຜ ູ້ອືີ່ນ. • ໄວໜຸູ່ມ ສ່ວນຫ າຍຈະຮ ູ້ສຶກບໍີ່ສະບາຍໃຈ, ວິຕົກກັງວົນ, ຫ ືຮ ູ້ສຶກຕືີ່ນຕົວກັບຕົວເອງເນືີ່ອງ ຈາກການປູ່ຽນແປງທີີ່ໄວວາຂອງຮ່າງກາຍຂອງພວກເຂົາ. ການມີປະຈໍາເດືອນ ແລະ ຝັນປຽກ ແມູ່ນເປັນເລືີ່ອງປົກກະຕິ. ❖ ກິດຈະກ າ 2: ການຮັບມືກັບຄວາມຮ ູ້ສຶກ ແລະ ອາລົມ ອະທິບາຍໃຫູ້ນັກຮຽນວ່າໃນໄລຍະເວລາຕ່າງໆ ແຕູ່ລະຄົນຈະມີຄວາມຮ ູ້ສຶກທີີ່ແຕກຕ່າງກັນ ໂດຍສະເພາະໃນເວລາທີີ່ເລີີ່ມແຕກບ່າວແຕກສາວ / ເລີີ່ມເຂົັ້າສ ູ່ໄວໜຸູ່ມສາວ ແລະ ຮ່າງກາຍມີການ ປູ່ຽນແປງເຊິີ່ງຈະເກີດຂຶັ້ນກັບແຕູ່ລະຄົນໃນໄລຍະທີີ່ແຕກຕ່າງກັນ ຊີວິດຂອງຄົນເຮົາບາງຄັັ້ງພວກ ເຮົາຕ້ອງປະເຊີນກັບສິີ່ງທ້າທາຍ ຫ ືສະຖານະການທີີ່ເກີດຄວາມຕືງຄຽດ. ຢ ູ່ໃນກິດຈະກໍານີັ້, ພວກເຮົາຈະສຶກສາວ່າວິທີການ ແລະ ສິີ່ງທີີ່ພວກເຮົາເວົັ້າກັບຕົວເອງຢ ູ່ ໃນຄວາມຄິດຂອງນັກຮຽນເອງສາມາດຊ່ວຍຜ່ອນຄາຍ ຫ ືເຮັດໃຫູ້ເກີດຄວາມຕືງຄຽດເພີີ່ມຂຶັ້ນໄດູ້

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 4 ແນວໃດ ຄ ຂຽນຄໍາສັບ “ ການເວົັ້າກັບຕົວເອງ “ ໃສູ່ກະດານ, ແລູ້ວໃຫູ້ນັກຮຽນເດົາເບິີ່ງວ່າຄໍາສັບ ດັີ່ງກ່າວແມູ່ນໝາຍຄວາມວ່າຫຍັງ. ຫ ັງຈາກໄດູ້ຮັບຄໍາຕອບຈໍານວນໜຶີ່ງຈາກນັກຮຽນ, ຄ ອະທິບາຍວ່າໃນບາງເວລາຄວາມຕືງ ຄຽດຂອງນັກຮຽນເອງ ແມູ່ນໄດູ້ຮັບຜົນກະທົບມາຈາກສິີ່ງທີີ່ນັກຮຽນເວົັ້າໃຫູ້ຕົວເອງກ່ຽວກັບສິີ່ງທີີ່ ພົບພໍັ້. ຕົວຢູ່າງ: • ຂ້ອຍ ບໍີ່ສາມາດຮັບໝາກບານໄດູ້ແລະ ບອກຕົວເອງວ່າ ‘ຂ້ອຍພະຍາຍາມເຮັດດີທີີ່ສຸດ ແລູ້ວ’ ຫ ືຂ້ອຍອາດບອກຕົວເອງວ່າ ‘ໂອຍ! ຈັີ່ງແມູ່ນໂງູ່ແທູ້ເດ, ຈົນເຮັດໃຫູ້ທີມຜິດຫວັງ.’ ຖ້າໃຊູ້ຄວາມຄິດໃນທາງລົບ ຂ້ອຍຈະຮ ູ້ສຶກເສຍໃຈຫ າຍຂຶັ້ນ. • ຂ້ອຍອາດຈະໄດູ້ຜົນຄະແນນຕໍີ່າຈາກການສອບເສັງ ແລະ ບອກກັບຕົວເອງວ່າ ເປັນໜ້າຜິດ ຫວັງ, ແຕູ່ຂ້ອຍຈະພະຍາຍາມຮຽນເພືີ່ອໃຫູ້ໄດູ້ຄະແນນດີຂຶັ້ນໃນຄັັ້ງຕໍີ່ໄປ ຫ ືຂ້ອຍອາດບອກ ຕົວເອງວ່າ ‘ຂ້ອຍບໍີ່ເກັີ່ງ, ຂ້ອຍຄວນຍອມແພູ້ດີກວ່າ.’ ຖ້າໃຊູ້ຄວາມຄິດໃນທາງລົບຈະສົີ່ງ ຜົນໃຫູ້ຂ້ອຍຮ ູ້ສຶກເສຍໃຈຫ າຍຂຶັ້ນ. ການເວົັ້າກັບຕົວເອງຈະເຮັດໃຫູ້ມີຄວາມແຕກຕ່າງຫ າຍໃນການຮັບມືຂອງນັກຮຽນຕໍີ່ກັບ ບັນຫາທີີ່ພົບພໍັ້ດັີ່ງຕົວຢູ່າງຂ້າງເທິງ ພວກເຮົາສາມາດເວົັ້າກັບຕົວເອງໃນທາງບວກ ແລະ ທາງລົບ ຖ້າພວກເຮົາເວົັ້າແຕູ່ແງູ່ລົບກັບຕົວເອງຕະຫ ອດເວລາ, ຈະເຮັດໃຫູ້ມີຄວາມລໍາບາກຫ າຍທີີ່ຈະກ້າວ ຕໍີ່ໄປ ໃນເວລາທີີ່ມີບັນຫາ. ການເວົັ້າກັບຕົວເອງໃນທາງບວກສາມາດຊ່ວຍໃຫູ້ພວກເຮົາຜ່ານຜ່າ ອຸປະສັກ ແລະ ຮັກສາຄວາມຕັັ້ງໃຈ ແລະ ຄວາມພະຍາຍາມຂອງເຮົາໄດູ້. ນີັ້ແມູ່ນທັກສະຊີວິດທີີ່ ສໍາຄັນ ທີີ່ຕ້ອງຮຽນຮ ູ້ເພືີ່ອຖົກຖຽງກັບການເວົັ້າໃນທາງທີີ່ບໍີ່ດີໂດຍການຄິດທາງທີີ່ດີແທນ. ແບູ່ງນັກຮຽນອອກເປັນ 2 ກຸູ່ມໂດຍໃຫູ້ເລືອກເອົາສະຖານະການໃດໜຶີ່ງ. ກຸູ່ມທີ1: ເວົັ້າກັບ ຕົວເອງໃນທາງທີີ່ບໍີ່ດີ, ກຸູ່ມທີ2: ເວົັ້າກັບຕົວເອງໃນທາງທີີ່ດີ.ສໍາລັບຕົວລະຄອນດັີ່ງກ່າວ ໃຫູ້ອ່ານ ສະຖານະການຂ້າງລຸູ່ມນີັ້: “ທ້າວໄມ ເປັນຄົນຂີັ້ອາຍ ແລະ ຢາກມີໝ ູ່ ມີກຸູ່ມເດັກຍິງທີີ່ມີອາຍຸໃກູ້ຄຽງ ກັບລາວກໍາລັງຫ ິັ້ນ ມ່ວນຊືີ່ນນໍາກັນ ລາວຢາກໄປຫາ ແລະ ລົມນໍາກັນກັບພວກເຂົາເຈົັ້າ ແຕູ່ລາວມີຄວາມຄິດວ່າລາວ ຈະສາມາດເຮັດໄດູ້ດີຫ ືບໍີ່ດີ”. ໃຫູ້ນັກຮຽນແຕູ່ລະກຸູ່ມສະເໜີຄວາມຄິດໃນທາງທີີ່ດີແລະ ທາງທີີ່ບໍີ່ດີທີີ່ທ້າວໄມອາດຄິດ. ຕົວຢູ່າງ: ໃນທາງທີີ່ດີທ້າວໄມອາດຄິດວ່າ ‘ຂ້ອຍເຄີຍພົບໝ ູ່ໃໝູ່ມາກ່ອນ, ສ່ວນຫ າຍພວກເຂົາມັກຮອຍຍິັ້ມ ທີີ່ເປັນມິດ, ຢູ່າງໜ້ອຍພວກເຂົາກໍີ່ຈະຮ ູ້ວ່າຂ້ອຍມັກພວກເຂົາ’ ແລະ ໃນທາງທີີ່ບໍີ່ດີລາວອາດຄິດວ່າ , ‘ພວກເຂົາຄືຊິບໍີ່ຕ້ອງການໝ ູ່ໃໝູ່, ຄືຊິບໍີ່ມີໃຜຄິດວ່າຢ ູ່ນໍາຂ້ອຍແລູ້ວຈະມ່ວນຊືີ່ນ ‘ ຄ ສະຫຼຸບ: ໂດຍໃຫູ້ຂໍັ້ຄວາມຫ ັກວ່າການເວົັ້າກັບຕົວເອງໃນທາງທີີ່ດີຈະຊ່ວຍໃຫູ້ພວກເຮົາສາມາດ ຮັບມືກັບເວລາທີີ່ເກີດຄວາມຕືງຄຽດໄດູ້ດີເຊັີ່ນດຽວກັນກັບທັກສະອືີ່ນໆໃນການຝຶກຝົນຈະຊ່ວຍ ໃຫູ້ພວກເຮົາສາມາດເວົັ້າກັບຕົວເອງໃນທາງທີີ່ດີໄດູ້ດີຂຶັ້ນ.

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 5 ຊັົ້ນ ມ.3 | ວິຊາ: ວິທະຍາສາດທ າມະຊາດ ຫົວຂ ົ້: ສຸຂະພາບຈະເລີນພັນ ແລະ ພັດທະນາການຂອງຮ່າງກາຍ ເພືີ່ອໃຫູ້ນັກຮຽນສາມາດ: 1. ອະທິບາຍໄດູ້ກ່ຽວກັບຄວາມໝາຍ ແລະ ຂັັ້ນຕອນຂອງການປະຕິສົນທິ. 2. ບອກກ່ຽວກັບພະຍາດຕິດຕໍີ່ທາງເພດສໍາພັນ (STI) ລວມທັງການຕິດເຊືັ້ອ ແລະ ການປູ້ອງກັນ 3. ອະທິບາຍຂັັ້ນຕອນການໍາໃຊູ້ຖົງຢາງອະນາໄມທີີ່ຖືກຕ້ອງ. • ແຜນວາດກ່ຽວກັບລະບົບລະບົບສືບພັນເພດຊາຍ ແລະ ເພດຍິງ. • ບັດຄໍາກ່ຽວກັບການປະຕິສົນທິ/ການສືບພັນ ແລະ ຂັັ້ນຕອນການປະຕິສົນທິ. • ຖົງຢາງອະນາໄມ, ອະໄວຍະວະປອມເພດຊາຍ, ເຈູ້ຍອະນາໄມ. ❖ ກິດຈະກ າ 1: ການປະຕິສົນທິ ອະທິບາຍ, ລະດົມ ສະໝອງ ແລະ ສົນທະນາ ຖາມ-ຕອບ ຄ ສະເໜີໃຫູ້ນັກຮຽນຮ ູ້ວ່າໃນບົດຮຽນນີັ້ຈະໄດູ້ຮຽນຮ ູ້ກ່ຽວກັບການປະຕິສົນທິວ່າມັນເກີດຂຶັ້ນ ແນວໃດ ແລະ ຮອກໂມນມີບົດບາດແນວໃດ ໂດຍນໍາໃຊູ້ແຜນວາດຂອງລະບົບສືບພັນເພດຊາຍ ແລະ ເພດຍິງເພືີ່ອອະທິບາຍ. ຄ ອະທິບາຍວ່າ ໜ່ວຍອັນທະເປັນບ່ອນທີີ່ຜະລິດຮອກໂມນເພດຊາຍ ຫ ືຮອກໂມນເທດໂຕສະ ເຕີຣອນ (hormone testosterone) ເຊິີ່ງຈະເລີີ່ມຜະລິດອະສຸຈິ. ອະສຸຈິແມູ່ນຈຸລັງຂະໜາດນ້ອຍທີີ່ມີຄວາມຈໍາເປັນສໍາລັບການສືບພັນ ເພືີ່ອໃຫູ້ການສືບພັນ ເກີດຂຶັ້ນໄດູ້, ອະສຸຈິຈະອອກຈາກໜ່ວຍອັນທະ ແລະ ເຄືີ່ອນຂຶັ້ນໄປຕາມທໍີ່ນ້ອຍສອງທໍີ່ເຊິີ່ງເອີັ້ນວ່າ: ທໍີ່ສົີ່ງອະສຸຈິ(vas deferens ເຊິີ່ງມີໜ້າທີີ່ລໍາລຽງອະສຸຈິໄປເກັບໄວູ້ຢ ູ່ໃນຖົງເກັບອະສຸຈິ Seminal Vesicle ທີີ່ເຮັດໜ້າທີີ່ໃນການສ້າງທາດອາຫານສໍາລັບຫ ີ່ລ້ຽງຈຸລັງອະສຸຈິ) ຫ ັງຈາກຜ່ານທໍີ່ດັີ່ງກ່າວ, ຈຸລັງອະສຸຈິຈະປົນກັບນໍັ້າເຊືັ້ອອະສຸຈິ. ນໍັ້າເຊືັ້ອອະສຸຈິ(ນໍັ້າກາມ) ແມູ່ນຂອງແຫ ວທີີ່ຊ່ວຍປົກປູ້ອງ ແລະ ບໍາລຸງລ້ຽງອະສຸຈິເພືີ່ອໃຫູ້ ສາມາດປະຕິສົນທິກັບໄຂູ່ໄດູ້ຫ ັງຈາກຈຸລັງອະສຸຈິປະສົມກັບນໍັ້າເຊືັ້ອອະສຸຈິ, ພວກມັນຈະຖືກລໍາ ລຽງຜ່ານທໍີ່ຍ່ຽວຢ ູ່ໃນອະໄວຍະວະເພດຊາຍ ແລະ ສົີ່ງອອກໄປທາງນອກຈາກປາຍຂອງອະໄວຍະ ວະເພດຊາຍ (ອົງຄະຊາດ) ເອີັ້ນວ່າ ການຫ ັີ່ງນໍັ້າອະສຸຈິ. ຄວາມຮ ູ້ກ່ຽວກັບສຸຂະພາບຈະເລີນພັນ ແລະ ພັດທະນາການຂອງຮ່າງກາຍ ຈຸດປະສົງ ສືື່ການຮຽນການສອນ ກິດຈະກ າການຮຽນການສອນ

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 6 ໃນເວລາເພດຍິງເລີີ່ມເລີີ່ມກ້າວເຂົັ້າສ ູ່ໄວສາວ ຮວຍ/ຮັງໄຂູ່ ຈະຜະລິດຮອກໂມນທີີ່ເອີັ້ນວ່າ: ເອສໂຕຣເຈນ (estrogen) ຫ ືຮອກໂມນເພດຍິງຈະເລີີ່ມປູ່ອຍໄຂູ່ເອີັ້ນວ່າ ovum ຫ ືຈຸລັງໄຂູ່ຂອງ ເພດຍິງປະມານໜຶີ່ງຄັັ້ງຕໍີ່ເດືອນ ການປູ່ອຍຈຸລັງໄຂູ່ຈາກຮວຍໄຂູ່ເອີັ້ນວ່າການຕົກໄຂູ່ ໃນເວລາຕົກໄຂູ່ ຫ ືຈຸລັງໄຂູ່ຈະເຂົັ້າໄປໃນປີກມົດລ ກ (fallopian tube) (ຄ ອະທິບາຍ ອີກວ່າວ່າຫ ັງຈາກໄຂູ່ຕົກໃນ ແຕູ່ລະເດືອນມົດລ ກຈະເລີີ່ມກະກຽມຮອງຮັບຈຸລັງໄຂູ່ທີີ່ໄດູ້ປະຕິສົນທິແລູ້ວຍ້ອນວ່າຖ້າບຸກຄົນດັີ່ງ ກ່າວຖືພາ, ມົດລ ກຈະເປັນບ່ອນທີີ່ຕົວອ່ອນ/ລ ກໃນທ້ອງອາໄສຢ ູ່ ແລະເຕີບໃຫຍ່ ຈົນກວ່າຈະເກີດ) ດັີ່ງນັັ້ນ ແຕູ່ລະເດືອນເຫຍືັ້ອຫຸູ້ມມົດລ ກຈະໜາຂຶັ້ນຍ້ອນເລືອດ ແລະ ແພຈຸລັງທີີ່ເພີີ່ມຂຶັ້ນ ຖ້າບໍີ່ມີໄຂູ່ ທີີ່ໄດູ້ຮັບການປະຕິສົນທິເຂົັ້າໃນຝັງໂຕຢ ູ່ໃນມົດລ ກ, ຈະເຮັດໃຫູ້ມົດລ ກຂັບເລືອດຕາມ. ເຫຍືັ້ອຫຸູ້ມ ມົດລ ກອອກມາ ກາຍເປັນເລືອດປະຈໍາເດືອນ. ຈາກຮ່າງກາຍຜ່ານອະໄວຍະວະເພດຂອງເພດຍິງເອີັ້ນວ່າ: ການເປັນປະຈໍາເດືອນ. ການປະຕິສົນທິໂດຍທົີ່ວໄປແລູ້ວແມູ່ນເກີດຂຶັ້ນໃນເວລາທີີ່ນໍັ້າເຊືັ້ອອະສຸຈິເຊິີ່ງປະກອບມີຈຸລັງອະສຸ ຈິຈໍານວນຫ າຍຮ້ອຍລ້ານໂຕອອກຈາກອະໄວຍະວະເພດຊາຍ (ຜ່ານການຫ ັີ່ງອອກ) ແລະ ເຂົັ້າໄປ ໃນອະໄວຍະວະເພດຍິງໂດຍຜ່ານການມີເພດສໍາພັນ. ນໍັ້າເຊືັ້ອອະສຸຈິທີີ່ມີຈຸລັງອະສຸຈິເຂົັ້າໄປໃນອະໄວຍະເພດຂອງແມູ່ຍິງ ແລະ ມົດລ ກຜ່ານຊ່ອງ ຄອດໄປສ ູ່ປາກມົດລ ກ ແລະ ຈາກນັັ້ນເຂົັ້າສ ູ່ປີກມົດລ ກ. ເຖິງແມູ່ນວ່າ ອະສຸຈິນັບຫ າຍຮ້ອຍລ້ານໂຕ ຈະຖືກຫ ັີ່ງອອກມາ ແຕູ່ຈະມີພຽງອະສຸຈິໂຕດຽວເທົີ່ານັັ້ນທີີ່ຈະສາມາດເຈາະເຂົັ້າໄປໃນຈຸລັງໄຂູ່ເພືີ່ອ ປະສົມພັນກັບໄຂູ່ໄດູ້ຈາກນັັ້ນໄຂູ່ທີີ່ໄດູ້ຮັບການປະສົມພັນແລູ້ວຈະເຄືີ່ອນຍ້າຍໄປຫາມົດລ ກຖ້າໄຂູ່ ດັີ່ງກ່າວເກາະຕິດກັບເຫຍືັ້ອຫຸູ້ມມົດລ ກ, ເຊິີ່ງຖືວ່າການຖືພາແມູ່ນໄດູ້ເລີີ່ມຕົັ້ນຂຶັ້ນ. ລ ກໃນທ້ອງຈະຢ ູ່ ໃນມົດລ ກ ປະມານ 9 ເດືອນ (40 ອາທິດ) ກ່ອນເດັກຈະເກີດອອກມາຈາກທ້ອງແມູ່. ກິດຈະກ າຈັບຄ ູ່ສົນ ທະນາ ຄ ບອກໃຫູ້ນັກຮຽນຄິດທົບທວນກ່ຽວກັບການປະຕິສົນທິໂດຍການລຽງຂັັ້ນຕອນຂອງການ ປະຕິສົນທິຢ ູ່ເທິງແຜນວາດໃຫ້ຖືກຕາມລໍາດັບ ໃຫູ້ນັກຮຽນຈັບຄ ູ່ກັບຜ ູ້ທີີ່ນັີ່ງຢ ູ່ຂ້າງ ຄ ເອົາແຜນກິດ ຈະກໍາກ່ຽວກັບການປະຕິສົນທິແລະ ເອົາບັດຄໍາທີີ່ມີບັນດາຂັັ້ນຕອນຂອງການປະຕິສົນທິໃຫູ້ນັກ ຮຽນແຕູ່ລະຄ ູ່. ຄ ອະທິບາຍໃຫູ້ນັກຮຽນວ່າ ຢ ູ່ສົັ້ນຂອງ “Y” ທີີ່ໝາຍ”ເພດຊາຍ,” ນັກຮຽນວາງ ບັດຄໍາທີີ່ພົວພັນກັບຂະບວນການສືບພັນຂອງເພດຊາຍໃສູ່ໃຫູ້ຖືກຕ້ອງຕາມລໍາດັບເລີີ່ມຕັັ້ງແຕູ່

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 7 ເທິງສຸດ ຢ ູ່ສົັ້ນ “Y” ອີກເບືັ້ອງໜຶີ່ງ ທີີ່ໝາຍ “ເພດຍິງ,” ນັກຮຽນຕ້ອງໄດູ້ວາງບັດຄໍາ ທີີ່ກ່ຽວກັບ ຂະບວນການສືບພັນຂອງເພດຍິງໃຫູ້ຖືກຕາມລໍາດັບເລີີ່ມຕັັ້ງແຕູ່ຂັັ້ນຕອນທໍາອິດໃນຂະນະທີີ່ນັກ ຮຽນຕືີ່ມໃສູ່ແຜນວາດນັັ້ນໃຫູ້ຄ ຕິດຕາມ ແລະ ແນະນໍາໃຫູ້ແກູ່ນັກຮຽນ. ຄ ກວດເບິີ່ງແຜນວາດ, ແກູ້ໄຂຂໍັ້ຜິດພາດ ແລະ ຖາມນັກຮຽນວ່າ ມີຄໍາຖາມຫຍັງບໍ? ໃນກໍລະ ນີທີີ່ນັກຮຽນສະແດງທ່າທາງເຂີນອາຍ ຫ ືບໍີ່ສະບາຍໃຈກ່ຽວກັບກິດຈະກໍານີັ້ໃຫູ້ບອກນັກຮຽນວ່າ ເປັນເລືີ່ອງປົກກະຕິທີີ່ພວກເຂົາຈະຄິດແບບນັັ້ນ.

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 8 ກິດຈະກ າ 2: ພະຍາດຕິດຕ ື່ທາງເພດສ າພັນ (STI) ແລະ ວິທີປູ້ອງກັນ ລະດົມສະໝອງ ຄ ບອກນັກຮຽນວ່າຕໍີ່ໄປນີັ້ພວກເຮົາຈະເນັັ້ນໃສູ່ຜົນກະທົບຂ້າງຄຽງອືີ່ນໆຂອງການມີເພດສໍາພັນ, ເຊິີ່ງແມູ່ນພະຍາດຕິດຕໍີ່ທາງເພດສໍາພັນ (ໃຫູ້ຂຽນຄໍາ ພຕພ ໃສູ່ກະດານ). ໃຫູ້ຖາມນັກຮຽນວ່າ ນັກຮຽນຮ ູ້ບໍີ່ວ່າພະຍາດຕິດຕໍີ່ທາງເພດສໍາພັນແມູ່ນຫຍັງ? ໃຫູ້ຂຽນຄໍາຕອບໃສູ່ກະດານ. ຈາກນັັ້ນໃຫູ້ ສະຫຼຸບວ່າພຕພ ແມູ່ນໝາຍເຖິງການຕິດເຊືັ້ອຈາກບຸກຄົນໜຶີ່ງໄປຫາບຸກຄົນອືີ່ນໃນເວລາທີີ່ມີເພດສໍາ ພັນ ຫ ື ຜ່ານກິດຈະກໍາທາງເພດເຊິີ່ງເຈົັ້າສາມາດໄດູ້ຮັບ ພຕພ ຈາກຜ ູ້ທີີ່ມີເຊືັ້ອດັີ່ງກ່າວ. ຖ້າຜ ູ້ນັັ້ນຫາກ ມີເຊືັ້ອ STI ກໍສາມາດຕິດຕໍີ່ໄດູ້. ຄ ຖາມນັກຮຽນຕໍີ່ ພຕພ ສາມາດປູ້ອງກັນໄດູ້ແນວໃດ?. ໃຫູ້ນັກຮຽນຕອບ. ຈາກນັັ້ນຄ ອະທິບາຍວ່າ ເພືີ່ອປູ້ອງກັນການຕິດເຊືັ້ອພຕພ, ພວກເຮົາບໍີ່ຕ້ອງມີເພດສໍາພັນ ຫ ືຖ້າມີເພດສໍາພັນ ຕ້ອງໃຊູ້ຖົງຢາງອະນາໄມທຸກໆຄັັ້ງ. ຄ ສາມາດນໍາພານັກຮຽນອອກໄປຫ ິັ້ນເກມ ຫ ືເຮັດກິດຈະກໍາຢ ູ່ນອກຫ້ອງຮຽນຈະເປັນການດີທີີ່ ສຸດ. ແບູ່ງນັກຮຽນອອກເປັນ 5 ກຸູ່ມ. ❖ ກຸູ່ມທີ1: ເປັນກຸູ່ມທີີ່ບໍີ່ມີເພດສໍາພັນ. ❖ ກຸູ່ມທີ 2: ກຸູ່ມມີເພດສໍາພັນທີີ່ບໍີ່ມີຄວາມສ່ຽງ (ຜົວດຽວເມຍດຽວ). ❖ ກຸູ່ມທີ 3: ນໍາໃຊູ້ຖົງຢາງອະນາໄມ ໃນເວລາມີເພດສໍາພັນທຸກໆຄັັ້ງ. ❖ ກຸູ່ມທີ 4: ມີເພດສໍາພັນໂດຍບໍີ່ປູ້ອງກັນ. ❖ ກຸູ່ມທີ 5: ຕິດເຊືັ້ອ ພຕພ. ໃຫູ້ແຕູ່ລະກຸູ່ມເຮັດປູ້າຍຄ້ອງຄໍຕາມຊືີ່ກຸູ່ມຂອງຕົນເອງ ໃຫູ້ກຸູ່ມ 5 ຫ ິັ້ນບົດບາດສົມມຸດເປັນ ພຕພ ແລະ ໄລູ່ຈັບນັກຮຽນກຸູ່ມອືີ່ນໆ ໃຫູ້ກຽມລາຍຊືີ່ຂອງ ຜ ູ້ເຂົັ້າຮ່ວມຫ ິັ້ນເກມ ຢ ູ່ໃນ 4 ກຸູ່ມທີີ່ຍັງເຫ ືອ ແລະ ຄ ຂຽນວິທີການປູ້ອງກັນ 1 ວິທີໃຫູ້ແຕູ່ລະກຸູ່ມ ໂດຍບໍີ່ບອກໃຫູ້ນັກຮຽນຮ ູ້ເຊັີ່ນ: ໃຫູ້ນັກຮຽນຜ ູ້ທີີ່ຕິດ ພຕພ ຢືນທາງກາງ ເຊິີ່ງຕ້ອງເຮັດໂຕຮ້າຍກາດ ແລະ ພະຍາຍາມຈັບຜ ູ້ອືີ່ນ ໃຫູ້ໄດູ້ແລະ ໃຫູ້ໃນເວລາທີກຸູ່ມທີີ່ເປັນ 1, 2, 3 ແລະ 4 (ຢ ູ່ຄົນລະເບືັ້ອງ ເບືັ້ອງລະ 2 ກຸູ່ມ) ພະຍາ ຍາມຈະຂ້າມໄປອີກເບືັ້ຶອງໜຶີ່ງຂອງຫ້ອງ. ຖ້າກຸູ່ມຕິດເຊືັ້ອ ພຕພ ຈັບໄດູ້ຜ ູ້ໃດໜືີ່ງໃຫູ້ຖາມວ່າການມີເພດສໍາພັນແມູ່ນຫຍັງ? ເພດສໍາພັນທີີ່ ເຈົັ້າເຄີຍມີນັັ້ນປອດໄພ ຫ ື ບໍ? ຖ້າຜ ູ້ໃດຕອບວ່າບໍີ່ປອດໄພແມູ່ນໃຫູ້ໄປນັີ່ງຢ ູ່ຂ້າງຫ້ອງ . ພາຍຫ ັງນັກຮຽນຫ ິັ້ນເກມໄປໄລຍະໜຶີ່ງ, ໃຫູ້ຢຸດຫ ິັ້ນເກມ ແລະ ໃຫູ້ທຸກຄົນທີີ່ຢືນຢ ູ່ເກົີ່າຈາກນັັ້ນ ຄ ຖາມວ່າເກມທີີ່ເຂົາເຈົັ້າຫ ີັ້ນຈົບໄປນັັ້ນສະແດງໃຫູ້ເຫັນຫຍັງ? ເປັນຫຍັງເຂົາເຈົັ້າຈິງຕິດເຊືັ້ອພະຍາດ ພຕພ ? ເຂົັ້າມີວິທີປູ້ອງກັນເພືີ່ອຫ ີກລ່ຽງ ເຊືັ້ອພະຍາດ ພຕພ ຄືແນວໃດ. ສະຫຼຸບເນືັ້ອໃນສໍາຄັນຕໍີ່ໄປນີັ້: • ພຕພ ສາມາດຕິດຕໍີ່ໂດຍຜ່ານເຊືັ້ອແບກທີເຣຍ, ໄວຣັສ, ພະຍາດກາຝາກທີີ່ສາມາດເຄືີ່ອນ ຍ້າຍຈາກບຸກຄົນໜຶີ່ງທີີ່ມີພຕພ ໄປຫາອີກຜ ູ້ໜຶີ່ງໃນເວລາມີເພດສໍາພັນ. • ເຮົາສາມາດຫຼຸດຜ່ອນຄວາມສ່ຽງຂອງການໄດູ້ຮັບເຊືັ້ອພະຍາດເຂົັ້າສ ູ່ຮ່າງກາຍຂອງພວກເຮົາ ໂດຍການບໍີ່ມີເພດສໍາພັນ ຫ ື ນໍາໃຊູ້ຖົງຢາງອະນາໄມ ຢູ່າງຖືກຕ້ອງໃນທຸກໆຄັັ້ງທີີ່ມີເພດສໍາພັນ ເນືີ່ອງຈາກວ່າຖົງຢາງອະນາໄມສາມາດປູ້ອງກັນບໍີ່ໃຫູ້ ເຊືັ້ອພະຍາດຈາກຜ ູ້ໜຶີ່ງໄປຫາອີກຜ ູ້ໜຶີ່ງ; ຫ ີກເວັັ້ນກິດຈະກໍາທາງເພດ ຫ ືການມີເພດສໍາພັນໂດຍບໍີ່

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 9 ຜ່ານອະໄວຍະເພດຍິງ, ທາງຮ ທະວານ ຫ ືທາງປາກ ຫ ືຈັບບາຍອະໄວຍະເພດ, ຂອງແຫ ວຂອງຮ່າງ ກາຍ ຫ ືບ່ອນທີີ່ເປັນບາດແຜ. • ເຮົາບໍີ່ສາມາດຮ ູ້ໄດູ້ວ່າບຸກຄົນໃດໜຶີ່ງທີີ່ມີຄວາມປອດໄພພຽງແຕູ່ເບິີ່ງວ່າພວກເຂົາວ່າບໍີ່ມີອາ ການຂອງ ພຕພ ສະແດງອອກໃຫູ້ເຫັນເພາະເຊືັ້ອພະຍາດອາດຍັງບໍີ່ສະແດງອາການ ແລະ ຍັງອາໄສ ຢ ູ່ໃນຮ່າງກາຍຂອງເຂົາເຈົັ້າ. ເຮົາຄວນເບິີ່ງແຍງຮັກສາອະນາໄມອະໄວຍະວະເພດໃນແຕູ່ລະມືັ້ໂດຍໃຊູ້ນໍັ້າສະອາດທຸກຄັັ້ງ. ➢ ວິີທີປູ້ອງກັນ ແລະ ຫ ີກເວັັ້ນຈາກການຕິດ ພຕພ - ຫ ີກລ້ຽງການພົວພັນທາງເພດທີີ່ບໍີ່ປອດໄພ. - ນໍາໃຊູ້ຖົງຢາງອະນາໄມທຸກຄັັ້ງເມືີ່ອມີເພດສໍາພັນກັບຄົນທີີ່ບໍີ່ແມູ່ນຄ ູ່ນອນຂອງຕົນ. - ຫ ີກລ້ຽງຈາກກິດຈະກໍາທາງເພດທຸກຊະນິດທີີ່ເຫັນວ່າບໍີ່ປອດໄພ. - ມີຄ ູ່ນອນຄົນດຽວ. - ຄວບຄຸມຕົນເອງກ່ຽວກັບການດືີ່ມເຫ ົັ້າ ແລະ ສິີ່ງເສບຕິດເພືີ່ອຫ ີກລ່ຽງຈາກຄວາມສ່ຽງຕ່າງໆ. - ຖ້າຫາກສົງໄສວ່າຕົນເອງຕິດ ພຕພ ຄວນໄປກວດຫາເຊືັ້ອເພືີ່ອປີີ່ນປົວ. - ຖ້າຫາກຕົນເອງຖືກບົີ່ງມະຕິວ່າເປັນ ພຕພ ຊະນິດໃດໜືີ່ງຄວນແຈູ້ງໃຫູ້ຄ ູ່ນອນຂອງຕົນຮັບ ຊາບເພືີ່ອໃຫູ້ເຂົາເຈົັ້າໄປກວດຫາເຊືັ້ອພະຍາດ ແລະ ຊອກຫາວິທປີີ່ນປົວຢູ່າງຖືກຕ້ອງ. ➢ ຂັັ້ນຕອນການນໍາໃຊູ້ຖົງຢາງອະນາໄມທີີ່ຖືກຕ້ອງ 1) ກ່ອນອືີ່ນຕ້ອງກວດເບີີ່ງວັນໝົັ້ດອາຍຸຂອງຖົງຢາງອະນາໄມ. 2) ກ່ອນເປີດຖົງຢາງອະນາໄມ ຄວນກະຈາຍນໍັ້າຫ ີ່ລືີ່ນໄປໃຫູ້ທົີ່ວພາຍໃນໂດຍການໃຊູ້ນີັ້ວມືບີບ. 3) ເປີດຖົງຢາງອະນາໄມ ດ້ວຍການໃຊູ້ມືຈີກຊອງຖົງຢາງອະນາໄມ. 4) ຊຸບຖົງຢາງອະນາໄມໃສູ່ອະໄວຍະວະເພດຊາຍພ້ອມທັງບີບປາຍຖົງຢາງອະນາໄມຈາກນັັ້ນຮ ດ ຖົງຢາງອະນາໄມລົງຈົນຈໍາກົກອະໄວຍະວະເພດຊາຍ. 5) ພາຍຫ ັງສໍາເລັດກິດຈະກໍາທາງເພດໃຫູ້ຖອດຖົງຢາງອະນາໄມອອກທັນທີໂດຍໃຊູ້ເຈູ້ຍອະນາ ໄມຮອງມືເພືີ່ອປູ້ອງກັນສິີ່ງທີີ່ເປີເປືັ້ອນ. 6) ຂອດຖົງຢາງອະນາໄມໄວູ້ເພືີ່ອປູ້ອງກັນເຊືັ້ອພະຍາດອອກມາຈາກຖົງຢາງອະນາໄມພ້ອມທັງ ໃຊູ້ເຈູ້ຍອະນາໄມຫໍໃຫູ້ເປັນລະບຽບ. 7) ນໍາຖົງຢາງອະນາໄມທີີ່ໃຊູ້ແລູ້ວໄປຖີັ້ມໃສູ່ກະຕ່າຂີັ້ເຫຍືັ້ອ. ຄ ແບູ່ງນັກຮຽນອອກເປັນ 2 ທີມເພືີ່ອແຂູ່ງຂັັ້ນກັນກ່ຽວກັບວິທີ ແລະ ຂັັ້ນຕອນໃນການນໍາໃຊູ້ ຖືກຢາງອະນາໄມທີີ່ຖືກຕ້ອງ (ທີມລະ 2 ຄົນ ຍິງ-ຊາຍ). - ຄ ຢາຍອຸປະກອບນໃຫູ້ແຕູ່ລະກຸູ່ມ. - ແຕູ່ລະກຸູ່ມກະກຽມ. - ຄ ແນະນໍາການປະຕິບັດ. - ແຕູ່ລະກຸູ່ມລົງມືປະຕິບັດຕາມຄໍາສັີ່ງຂອງຄ . - ຄ ຕິດຕາມເບີີ່ງຄວາມຖືກຕ້ອງແຕູ່ລະຂັັ້ນຕອນ ພ້ອມທັງຈັບເວລາໃນການແຂູ່ງຂັນ. ຄ ສະຫຼູບຄືນ ແລະ ຊົມເຊີຍກຸູ່ມທີີ່ຊະນະ.

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 10 ກິດຈະກ າຂັົ້ນຕອນການປະຕິສົນທິ ເພດຊາຍ ເພດຍິງ ອະສຸຈິຜະລິດຢ ູ່ໃນໜ່ວຍອັນທະ ຜະໜັງຂອງມົດລ ກໜາຂຶັ້ນຍ້ອນເລືອດ ການຖືພາເລີື່ມຕົົ້ນຂຶົ້ນ

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 11 ຂັົ້ນຕອນຂອງການປະຕິສົນທິ ໝາຍເຫດ: ໃຫູ້ຕັດປະໂຫຍກລຸູ່ມນີັ້ເປັນບັດຄໍາ ຫ ືເຈູ້ຍນ້ອຍແລູ້ວຢາຍໃຫູ້ນັກຮຽນແຕູ່ລະຄ ູ່. ອະສຸຈິຜະລິດຢ ູ່ໃນໜ່ວຍອັນທະ ນໍັ້າເຊືັ້ອອະສຸຈິເຄືີ່ອນຜ່ານຊ່ອງຄອດ, ມົດລ ກ ແລະ ເຂົັ້າໄປໃນປີກມົດລ ກ ອະສຸຈິຢ ູ່ໃນໜ່ວຍອັນທະ ແລະ ເຄືີ່ອນ ຍ້າຍຂຶັ້ນສ ູ່ຫ ອດອະສຸຈິ ຈຸລັງອະສຸຈິອອກຈາກອະໄວຍະວະເພດຊາຍ ແລະ ເຂົັ້າໄປໃນອະໄວຍະເພດຍິງ (ການຫ ັີ່ງ ນໍັ້າອະສຸຈິ) ຈຸລັງອະສຸຈິປົນກັນກັບຂອງແຫ ວ ອືີ່ນໆ ກາຍເປັນນໍັ້າເຊືັ້ອອະສຸຈິ ການຕົກໄຂູ່ເກີດຂຶັ້ນ (ໄຂູ່ຖືກປູ່ອຍອອກມາຈາກ ຮວຍໄຂູ່ໃນທຸກໆ (25-30 ວັນ) ຖ້າຊາຍ ແລະ ຍິງ ມີເພດສໍາພັນນໍາກັນ ໄຂູ່ທີີ່ໄດູ້ຮັບການປະຕິສົນທິຢ ູ່ທໍີ່ສົີ່ງໄຂູ່ແລູ້ວຈະ ເຄືີ່ອນໄປຝັງຕົວຢ ູ່ຜະໜັງຂອງມົດລ ກ ໄຂູ່ເຄືີ່ອນທີີ່ລົງໄປໃນມົດລ ກ ການຖືພາເລີີ່ມຕົັ້ນຂຶັ້ນ ໄຂູ່ທີີ່ໄດູ້ຮັບການປະຕິສົນທິຢ ູ່ທໍີ່ສົີ່ງໄຂູ່ຈະເຄືີ່ອນທີີ່ຈາກທໍີ່ສົີ່ງໄຂູ່ ແລະ ແບູ່ງຕົວກາຍເປັນໜໍີ່ລ ກແລູ້ວໄປຝັງຕົວຢ ູ່ຜະໜັງມົດລ ກ ຖືວ່າເລີີ່ມເປັນຕົວອ່ອນ ຈຸລັງອະສຸຈິໜຶີ່ງຕົວເຈາະເຂົັ້າໄປໃນຈຸລັງໄຂູ່ ຢ ູ່ທໍີ່ສົີ່ງໄຂູ່ ແລະ ປະຕິສົນທິກັນ ຜະໜັງຂອງມົດລ ກ ໜາຂຶັ້ນຍ້ອນເລືອດ

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 12 ຊັົ້ນ ມ.4 | ວິຊາ: ວິທະຍາສາດທ າມະຊາດ ຫົວຂ ົ້: ສຸຂະພາບຈະເລີນພັນ ແລະ ພັດທະນາການຂອງຮ່າງກາຍ ເພືີ່ອໃຫູ້ນັກຮຽນສາມາດ: 1. ເພືີ່ອໃຫູ້ນັກຮຽນສາມາດຈໍາແນກຄວາມແຕກຕ່າງລະຫວ່າງການປູ່ຽນແປງຂອງຮ່າງກາຍ ແລະ ຄວາມຄິດທີີ່ເກີດຂຶັ້ນ ກັບເພດຍິງ ແລະ ເພດຊາຍ. 2. ອະທິບາຍອົງປະກອບຂອງລະບົບສືບພັນຍິງ-ຊາຍ • ຮ ບພາບອະໄວຍະວະເພດຍິງ, ເພດຊາຍ. • ເຈູ້ຍຕາຕະລາງບັນທຶກການປູ່ຽນແປງທ່າງດ້ານຮ່າງ, ຄວາມຄິດຂອງເພດຍິງ ແລະ ເພດຊາຍ. ❖ ກິດຈະກ າ 1: ການປູ່ຽນແປງທາງດ້ານກາຍ ແລະ ຄວາມຄິດໄວໜຸູ່ມ ລະດົມສະໝອງ ຄ ອະທິບາຍໃຫູ້ນັກຮຽນຮ ູ້ແລະ ເຂົັ້າໃຈກ່ຽວກັບການເຕີບໃຫຍ່ຂອງຮ່າງກາຍແມູ່ນເລີີ່ມແຕູ່ ເດັກນ້ອຍຈົນຮອດໄວໜຸູ່ມ, ແລູ້ວຖາມນັກຮຽນວ່າ ເຂົາເຈົັ້າສາມາດບອກສິີ່ງທີີ່ຮ່າງກາຍຂອງເພດ ຊາຍ ແລະ ເພດຍີງ ມີການປູ່ຽນ, ໃຫູ້ນັກຮຽນບັນທຶກການປູ່ຽນແປງແຕູ່ລະຢູ່າງໃສູ່ຕາມຕາຕະລາງ ລຸູ່ມນີັ້: ຕາຕະລາງການປູ່ຽນແປງຮ່າງກາຍຂອງຄົນເຮົາ ເພດ ທາງດ້ານຮ່າງກາຍ ທາງດ້ານຄວາມຄິດ ການປະຕິບັດ ຈາກຄົນອ້ອມຂ້າງ ຍິງ ຊາຍ • ທາງດ້ານຮ່າງກາຍ: ແມູ່ນການປູ່ຽນແປງທີີ່ເກີດຂຶັ້ນໃນຮ່າງກາຍໄລຍະການເຕີບໃຫຍ່ ຂະຫຍາຍຕົວຂອງໄວໜຸູ່ມ (ສົນທະນາ 3-4 ນາທີ) • ທາງດ້ານຄວາມຄິດ: ແມູ່ນການປູ່ຽນແປງທີີ່ສາມາດເກີດຂຶັ້ນໄດູ້ກັບແນວຄິດຂອງຄົນໃນໄລຍະ ການເຕີບໃຫຍ່ຂອງໄວໜຸູ່ມ (ສົນທະນາ 3-4 ນາທີ) ການປະຕິບັດຈາກຄົນອ້ອມຂ້າງ: ແມູ່ນການປູ່ຽນແປງທີີ່ເກີດຂຶັ້ນໃນຮ ບແບບທີີ່ຜ ູ້ອືີ່ນປະຕິບັດກັບ ເຈົັ້າເມືີ່ອກ້າວສ ູ່ໄວໜຸູ່ມ (ສົນທະນາ 3-4 ນາທີ) ຄວາມຮ ູ້ກ່ຽວກັບສຸຂະພາບຈະເລີນພັນ ແລະ ພັດທະນາການຂອງຮ່າງກາຍ ຈຸດປະສົງ ສືື່ການຮຽນການສອນ ກິດຈະກ າການຮຽນການສອນ

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 13 ❖ ກິດຈະກ າ 2: ການປູ່ຽນແປງຮ່າງກາຍຂອງຄົນເຮົາ ສົນທະນາ • ຮ່າງກາຍຂອງຄົນເຮົາເລີີ່ມມີການຜະລິດຮອກໂມນຈໍານວນຫ າຍທັງເພດຍິງ ແລະ ເພດຊາຍ ຍ້ອນຮອກໂມນເພີີ່ມຂຶັ້ນ ຫ ືຫຼຸດລົງ ຈຶີ່ງເຮັດໃຫູ້ມີການປູ່ຽນແປງຂອງຮ່າງກາຍ. • ຮອກໂມນ ແມູ່ນເປັນສານເຄມີທີີ່ຮ່າງກາຍຂອງຄົນເຮົາສ້າງຂຶັ້ນມາເອງ ໃຫູ້ນັກຮຽນອະທິບາຍ ການເຕີບໃຫຍ່ຂອງຮ່າງກາຍເພດຍິງ ແລະ ເພດຊາຍ. • ອະທິບາຍກ່ຽວກັບພາກສ່ວນຮ່າງກາຍຂອງເພດຊາຍ ແລະ ເພດຍິງທີີ່ມີການປູ່ຽນແປງ ຍ້ອນວ່າ ພາກສວ່ນນັັ້ນແມູ່ນລະບົບການຈະເລີນພັນ. • ເພດຊາຍ: ພາກສວ່ນທີີ່ມີການປູ່ຽນແປງຄື: ນໍັ້າໜັກເພີີ່ມຂືັ້ນ, ລວງສ ງເພີີ່ມຂືັ້ນ, ມີສິວ, ມີໜວດ, ສຽງມີການປູ່ຽນແປງ ,ມີຂົນແຂນ, ຂົນຂາ, ມີການຜະລິດອະສຸຈິ, ອະໄວຍະວະເພດໃຫູ່ຍຂືັ້ນ, ມີຂົນຂີັ້ແຮູ້, ມີລ ກກະເດືອກ. • ເພດຍິງ: ພາກສວ່ນທີີ່ມີການປູ່ຽນແປງຄື: ນໍັ້າໜັກເພີີ່ມຂືັ້ນ, ລວງສ ງເພີີ່ມຂືັ້ນ, ມີສິວ, ມີຂົນຂີັ້ ແຮູ້, ສຽງອ່ອນຫວານ, ນົມໃຫູ່ຍຂືັ້ນ, ສະໂພກໃຫູ່ຍຂືັ້ນ, ອະໄວຍະວະເພດໃຫູ່ຍຂືັ້ນ, ເປັນ ປະຈໍາເດືອນ.

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 14 ❖ ກິດຈະກ າ 3: ການຍອມຮັບຄວາມແຕກຕ່າງ ອົງປະກອບຂອງລະບົບສືບພັນເພດຍິງປະກອບມີ: ຮັງໄຂູ່, ມົດລ ກ, ທໍີ່ສົງໄຂູ່, ປາຍທໍີ່ສົີ່ງໄຂ, ປາກມົດລ ກ, ເຫຍືັ້ອຫຸູ້ມມົດລ ກ ແລະ ຊ່ອງຄອດ ອົງປະກອບຂອງລະບົບສືບພັນຊາຍປະກອບມີ: ໜ່ວຍອັນທະ, ຖົງອັນທະ,ອົງຄະຊາດ, ທໍີ່ສົີ່ງ ນໍັ້າອະສຸຈິ, ຖົງເກັບນໍັ້າອະສຸຈິ, ຕ່ອມລ ກໝາກ. ອະໄວຍະວະສືບພັນຂອງເພດຍິງ ແລະ ເພດຊາຍ

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 15 ຊັົ້ນ ມ.4 | ວິຊາ: ວິທະຍາສາດທ າມະຊາດ ຫົວຂ ົ້: ສຸຂະພາບຈະເລີນພັນ ແລະ ພັດທະນາການຂອງຮ່າງກາຍ ເພືີ່ອໃຫູ້ນັກຮຽນສາມາດ: 1. ອະທິບາຍກ່ຽວກັບວິທີການເບິີ່ງແຍງແມູ່ຍິງຖືພາກ່ອນການເກີດ ແລະ ຜົນກະທົບຂອງການຖືພາກ່ອນໄວອັນຄວນ. 2. ບອກກ່ຽວກັບວິທີຄຸມກໍາເນີດທີີ່ມີປະສິດທິຜົນ. • ບັດຄໍາກ່ຽວກັບອາການທົີ່ວໄປຂອງການຖືພາ, ເຈູ້ຍຄໍາຕອບຂອງການເບິີ່ງແຍງສຸຂະພາບຂອງແມູ່ນກ່ອນການເກີດ ແລະ ເຈູ້ຍ ຄໍາຕອບຂອງຜົນກະທົບການມີລ ກກ່ອນໄວອັນຄວນ. ❖ ກິດຈະກ າ 1: ອາການທົື່ວໄປຂອງການຖືພາ ແລະ ຜົນກະທົບ ສົນທະນາເປັນຄ ູ່ ຄ ອະທິບາຍ: ບົດຮຽນນີັ້ຈະຮຽນຮ ູ້ກ່ຽວກັບການຖືພາ, ການວາງແຜນ ແລະ ການປູ້ອງກັນການຖື ພາຈາກນັັ້ນຄ ໃຫູ້ນັກຮຽນເຮັດວຽກເປັນຄ ູ່ກັບຜ ູ້ທີີ່ນັີ່ງຂ້າງເຂົາເຈົັ້າ ແລະ ໃຫູ້ບອກວ່າບັດຄໍາໃດແມູ່ນ ອາການທົີ່ວໄປຂອງການຖືພາ. ຄ ສະຫຼຸບຄືນ: ໂດຍໃຫູ້ຄໍາຕອບທີີ່ຖືກຕ້ອງ. ຄ ອະທິບາຍ: ພາຍຫ ັງທີີ່ຮ ູ້ແນູ່ນອນວ່າ ຖືພາ ແລະ ມີລ ໝາຍເຖິງກາຍເຮົາຈະເປັນພໍີ່ແມູ່ສະນັັ້ນ ຕ້ອງໄດູ້ເບິີ່ງແຍງຮັກສາຕົວເອງ ແລະ ລ ກໃນທ້ອງໃຫູ້ມີສຸຂະພາບແຂງແຮງດີຕະຫ ອດໄລຍະເວລາ 9 ເດືອນ ເຊິີ່ງເອີັ້ນວ່າ: ການເບິີ່ງແຍງກ່ອນການເກີດ. ລະດົມສະໝອງ ເປັນບຸກຄົນ ຄ ຖາມນັກຮຽນອີກວ່າ: ➢ ມີຫຍັງແດູ່ທີີ່ຕ້ອງການສໍາລັບການເບິີ່ງແຍງສຸຂະພາບຂອງແມູ່ກ່ອນການເກີດ ໃຫູ້ນັກຮຽນມາ ຂຽນຄໍາຕອບໃສູ່ກະດານ: ➢ ຄໍາຕອບທີີ່ເປັນໄປໄດູ້ • ນອນໃຫູ້ພຽງພໍ • ອອກກໍາລັງກາຍ • ຫຼຸດຜ່ອນຄວາມເຄັີ່ງຄຽດ (ອອກກໍາລັງກາຍ ຈະສາມາດຊ່ວຍໄດູ້) • ກິນວິຕາມິນ • ກິນອາຫານທີີ່ດີ • ຢຸດຕິການສ ບຢາ • ບໍີ່ດືີ່ມເຫ ົັ້າຫຼຸດຜ່ອນເຄືີ່ອງດືີ່ມທີີ່ມີຄາເຟອິນ ຄວາມຮ ູ້ກ່ຽວກັບສຸຂະພາບຈະເລີນພັນ ແລະ ພັດທະນາການຂອງຮ່າງກາຍ ຈຸດປະສົງ ສືື່ການຮຽນການສອນ ກິດຈະກ າການຮຽນການສອນ

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 16 ຄ ສະຫຼຸບ ໂດຍເນັັ້ນໃສູ່ເນືັ້ອໃນຕໍີ່ໄປນີັ້: • ການຖືພາ ສາມາດສົີ່ງຜົນກະທົບທີີ່ບໍີ່ດີຕໍີ່ກັບສຸຂະພາບຂອງແມູ່ໂດຍສະເພາະແມູ່ນຜ ູ້ທີີ່ມີ ອາຍຸຕໍີ່າກວ່າ 20 ປີ, ຍ້ອນວ່າຮ່າງກາຍຂອງເຂົາເຈົັ້າຍັງບໍີ່ພ້ອມສໍາລັບການມີລ ກເທືີ່ອ. • ການມີລ ກກ່ອນໄວອັນຄວນ ຫ ືແຕູ່ອາຍຸຍັງນ້ອຍ ອາດເປັນອັນຕະລາຍຕໍີ່ຊີວິດຂອງແມູ່ ແລະ ເດັກ ແມູ່ຖືພາທີີ່ມີອາຍຸຕໍີ່າກວ່າ 17 ປີມີຄວາມສ່ຽງສ ງຈາກການຕາຍຂອງແມູ່ຍິງຖືພາເນືີ່ອງຈາກວ່າຮ່າງ ກາຍຂອງເຂົາເຈົັ້າຍັງບໍີ່ເປັນຜ ູ້ໃຫຍ່ພຽງພໍທີີ່ຈະຖືພາ. ການເກີດໃນແມູ່ທີີ່ເປັນໄວໜຸູ່ມ ສ່ວນຫ າຍຈະມີອາການສົນ (ພາະວະແຊກຊ້ອນ) ເນືີ່ອງ ຈາກພາວະການເກີດລ ກຍາກ ຫ ືບັນຫາອືີ່ນໆ ເຊິີ່ງອາດພາໃຫູ້ເກີດມີການຕາຍຂອງແມູ່ ແລະ ເດັກ, ຫ ືເຮັດໃຫູ້ແມູ່ພິການ ເດັກນ້ອຍທີີ່ເກີດຈາກແມູ່ໄວໜຸູ່ມມີຄວາມເປັນໄປໄດູ້ສ ງທີີ່ຈະເກີດກ່ອນກໍາ ນົດ, ມີນໍັ້າໜັກຕໍີ່າກວ່າເກນມາດຕະຖານ ແລະ ໄດູ້ຮັບຜົນກະທົບເຮັດໃຫູ້ການຂະຫຍາຍຕົວບໍີ່ສົມ ບ ນໃນເວລາຢ ູ່ໃນທ້ອງແມູ່.

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 17 ❖ ກິດຈະກ າ 2: ການຄຸມກ າເນີດ ລະດົມສະໝອງເປັນ ລາຍບຸກຄົນ ຄ ອະທິບາຍວ່າ ການຄຸມກໍາເນີດແມູ່ນວິທີທາງເພືີ່ອປູ້ອງກັນການຖືພາໃນຄ ູ່ຜົວເມຍ ວິທີຄຸມກໍາ ເນີດແມູ່ນມີຫ າກຫ າຍເຊິີ່ງວິທີການເຫ ົີ່ານີັ້ແມູ່ນມີການນໍາໃຊູ້ທີີ່ແຕກຕ່າງກັນ, ບາງວິທີແມູ່ນປູ້ອງກັນສໍາ ລັບປະຈຸບັນ, ບາງວິທີການແມູ່ນປູ້ອງກັນສໍາລັບໄລຍະສັັ້ນເຊັີ່ນ: 1 ເດືອນ ແລະ ບາງວິທີການແມູ່ນປູ້ອງ ກັນໄດູ້ໃນໄລຍະຍາວເຊັີ່ນ: 2-3 ປີຫ ືຕະຫ ອດໄປ. ໃຫູ້ນັກຮຽນແຕູ້ມ 4 ແຖວໃສູ່ເຈູ້ຍຂອງເຂົາເຈົັ້າ, ຢ ູ່ແຖວສຸດທ້າຍໃຫູ້ຂຽນ ‘ມີປະສິດຕິຜົນຕໍີ່າ’ ແລະ ແຖວທີີ່ຢ ູ່ສ ງສຸດແມູ່ນໃຫູ້ໝາຍ ‘ມີປະສິດຕິຜົນ ຫ າຍກວ່າ’. ເລີີ່ມຈາກແຖວທີີ່ຢ ູ່ຕໍີ່າທີີ່ສຸດ. ໃຫູ້ນັກຮຽນຂຽນບັນດາວິທີການ ແລະ ຈາກນັັ້ນໃຫູ້ຄໍາອະທິບາຍດັີ່ງລຸູ່ມນີັ້. • ຖົງຢາງອະນາໄມ: ແມູ່ນຖົງຢາງທີີ່ຊຸບໃສູ່ອະໄວຍະວະເພດຊາຍທີີ່ມີການແຂງຕົວ ກ່ອນກາມ ມີເພດສໍາພັນ ເພືີ່ອປູ້ອງກັນບໍີ່ໃຫູ້ນໍັ້າອະສຸຈິໄຫ ເຂົັ້າໃນອະໄວຍະວະເພດຍິງ. ວິທີການນີັ້ແມູ່ນວິທີ ການດຽວທີີ່ສາມາດປູ້ອງກັນທັງການຖືພາ ແລະ ການຕິດເຊືັ້ອ ພຕພ/HIV. • ໝວກຄຸມກ າເນີດ/ເຄືື່ອງກ າບັງ: ມີລັກສະນະຄືຖ້ວຍທີີ່ບໍີ່ເລິກ, ອ່ອນ ແລະ ເປັນຢາງ ເຊິີ່ງ ປະກອບມີສານທີີ່ຂ້າເຊືັ້ອອະສຸຈິແລະ ສອດໃສູ່ອະໄວຍະວະເພດຂອງແມູ່ຍິງກ່ອນມີເພດສໍາພັນ ໝວກຄຸມກໍາເນີດຈະປົກຫຸູ້ມປາກມົດລ ກ ເພືີ່ອປູ້ອງກັນບໍີ່ໃຫູ້ນໍັ້າເຊືັ້ອອະສຸຈິເຂົັ້າໄປ ແລະ ສານ ຂ້າເຊືັ້ອອະສຸຈິຈະຂ້ານໍັ້າເຊືັ້ອອະສຸຈິ. • ແບບທ າມະຊາດ: ອິງໃສູ່ຫ ັກສະລິລະວິທະຍາຂອງຮ່າງກາຍແມູ່ຍິງ ການເຮັດວຍກຂອງຮອກ ໂມນ, ການຕົກຂອງໄຂູ່ ແລະ ການເປັນປະຈໍາເດືອນ ມາຊ່ວຍໃນການກໍານົດມືັ້ທີີ່ປອດໄພໃນ ການມີເພດສໍາພັນທີີ່ເຮັດໃຫູ້ບໍີ່ຖືພາ ໂດຍບໍີ່ ເຊິີ່ງປະກອບມີ: ການງົດການມີເພດສໍາພັນ, ການຫ ັງ ນອກຊ່ອງຄອດ, ການນັບໜ້າ 7 ຫ ັງ 7 ນອກນີັ້ຍັງມີອີກຫ າຍວິທີແຕູ່ເປັນວິທີທີີ່ບໍີ່ມັກນໍາໃຊູ້ ການຄຸມກໍາເນິດແບບທໍາມະຊາດເປັນວິທີທີີ່ບໍ ີ່ໄດູ້ໃຊູ້ອຸປະກອນຊະນິດໃດໆ ຊ່ວຍນ ຳໃຊູ້ວິທີການ ຄຸມກໍາເນີດວິທີນີັ້ແມູ່ນບໍີ່ສາມາດປູ້ອງກັນຈາກພຕພ/HIV. • ຢາສັກຄຸມກ າເນີດ: ຢາສັກທີີ່ສັກໃສູ່ເປັນໄລຍະປະຈຸບັນຢາສັກຄຸມກໍາເນີດມີໃຫູ້ເລືອກ 3 ຊະນິດຄື: ຊະນິດ 1 ເດືອນ (4 ອາທິດ), ຊະນິດ 2 ເດືອນ (8 ອາທິດ) ແລະ ຊະນິດ3 ເດືອນ (12 ອາທິດ) , ໂດຍທົີ່ວໄປແລູ້ວ ໃນທຸກໆ 30 ມືັ້, 60 ມືັ້ ແລະ 90ມືັ້ ພາຍຫ ັງສັກຢາຈະ ຄ່ອຍໆ ປູ່ອຍຮອກໂມນອອກມາເປັນການຢັບຢັັ້ງການຕົກຂອງໄຂູ່ເຮັດໃຫູ້ໄຂູ່ບໍໄດູ້ຮັບການ ປະຕິສົນທິ ນອກນັັ້ນຍັງເຮັດໃຫູ້ເຫຍືັ້ອຫຸູ້ມມົດລ ກບາງ ບໍີ່ເໝາະແກູ່ການຝັງຕົວຂອງໄຂູ່ ແລະ ເຮັດໃຫູ້ນໍັ້າເມືອກທີີ່ປາກມົດລ ກມີຄວາມໜຽວສົີ່ງຜົນເຮັດໃຫູ້ໂຕອະສຸຈິບໍີ່ສາມາດເຂົັ້າໄປປະສົມ ພັນກັບໄຂູ່ (ຫ ືຜ່ານເຂົັ້າໄປໄດູ້ຍາກ) ຈຶີ່ງສາມາດຊ່ວຍຄຸມກໍາເນີດໄດູ້. • LAM ຢາເມັດຄຸມກ າເນີດ: ເໝາະສໍາລັບແມູ່ຍິງຜ ູ້ທີີ່ລ້ຽງລ ກດ້ວຍນໍັ້ານົມແມູ່ເທົີ່ານັັ້ນ ການໃຫູ້ ລ້ຽງລ ກດ້ວຍນົມແມູ່ຈະເຮັດໃຫູ້ຮ່າງກາຍຜະລິດຮອກໂມນທີີ່ສາມາດປູ້ອງກັນການຕົກໄຂູ່ ສໍາ ລັບການຄຸມກໍາເນີດ, ວິທີການນີັ້ແມູ່ນມີປະສິດຕິພາບໃນໄລຍະ 6 ເດືອນຂອງການລ້ຽງລ ກ ດ້ວຍນົມແມູ່ເທົີ່ານັັ້ນ ຫ ືຈົນກວ່າແມູ່ຍິງຈະກັບມາມີປະຈໍາເດືອນຄືນ (ແລູ້ວແຕູ່ວ່າແມູ່ນຫຍັງຈະ ເກີດຂຶັ້ນກ່ອນ) ແລະ ໃນກໍລະນີທີີ່ເດັກນ້ອຍໄດູ້ຮັບນົມແມູ່ແຕູ່ພຽງຢູ່າງດຽວ ແລະ ອີງຕາມ ຄວາມຕ້ອງການ ວິທີການນີັ້ບໍີ່ສາມາດປູ້ອງກັນຈາກ ພຕພ/HIV. ມີປະສິດທິຜົນຫ າຍກວ່າ: ຝັງເຂັມ | ໃສູ່ຮ່ວງ (IUD) | ໝັນຍິງ | ໝັນຊາຍ ຢາສັກ | ວີທີຄຸມກໍາເນີດດ້ວຍການລ້ຽງລ ກດ້ວຍນົມແມູ່ (LAM) | ຢາເມັດຄຸມກໍາເນີດ ຖົງຢາງອະນາໄມ | ໝວກຄຸມກໍາເນີດ/ເຄືີ່ອງກໍາບັງ | ການນັບມືັ້

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 18 • ຢາເມັດຄຸມກ າເນີດ: ຢາເມັດນ້ອຍ ປະກອບມີຮອກໂມນສັງເຄາະ ເຊິີ່ງຊ່ວຍປູ້ອງກັນການຕົກ ໄຂູ່ ແລະ ແຊກແຊງການເຄືີ່ອນຍ້າຍຂອງນໍັ້າເຊືັ້ອອະສຸຈິ. ແມູ່ຍິງຕ້ອງໄດູ້ກິນຢາເມັດທຸກໆມືັ້ສໍາ ລັບ 21 ຫ ື28 ວັນ, ຂຶັ້ນກັບປະເພດ ແລະຊະນິດຂອງຢາເມັດທີີ່ກີນ ວິທີການນີັ້ບໍີ່ສາມາດປູ້ອງ ກັນຈາພຕພ/HIV. • ການຝັງເຂັມ: ແມູ່ນຢາຫ ອດໜຶີ່ງ ຫ ືສອງຫ ອດ ທີີ່ນ້ອຍ, ອ່ອນ ຝັງເຂົັ້າໄປໃຕູ້ຜິວໜັງບໍລິເວນ ຕົັ້ນແຂນຂອງແມູ່ຍິງ ເຊິີ່ງຈະປູ່ອຍຮອກໂມນໂປຣດແຊດສະຕິນ (progestin) ອອກຢູ່າງຕໍີ່ ເນືີ່ອງໃນປະລິມານທີີ່ຕໍີ່າໃນໄລຍະ 3 ຫາ 5 ປີ ຕາມຊະນິດຂອງຢາ ເພືີ່ອຢຸດການຕົກໄຂູ່ ຢານີ ອາດຈະສົີ່ງຜົນເຮັດໃຫູ້ປະຈໍາເດືອນມາບໍີ່ປົກະຕິວິທີການນີັ້ບໍີ່ສາມາດປູ້ອງກັນຈາກ ພຕພ/HIV. • ການໃສູ່ຮ່ວງ IUD: ອຸປະກອນນ້ອຍໆທີີ່ມີລັກສະນະຮ ບຮ່າງເປັນໂຕ T ເຊິີ່ງສອດເຂົັ້າໃນມົດ ລ ກໂດຍຜ ູ້ໃຫູ້ບໍລິການສຸຂະພາບການໃສູ່ຮ່ວງບາງປະເພດຈະປູ່ອຍຮອກໂມນອອກ, ໃນຂະນະ ທີີ່ຮ່ວງປະເພດອືີ່ນໆປະກອບມີທອງແດງ ເຊິີ່ງຕ້ານການສືບພັນ, ເພືີ່ອປູ້ອງກັນການຝັງຕົວຂອງ ໄຂູ່ທີີ່ຖືກປະສົມພັນ ບາງປະເພດຂງການໃສູ່ຮ່ວງສາມາດນໍາໃຊູ້ໄດູ້ດົນເຖິງ 10 ປີວິທີການນີັ້ບໍີ່ ສາມາດປູ້ອງກັນຈາກ ພຕພ/HIV. • ການເຮັດໝັນຍິງ: ແມູ່ນການຜ່າຕັດເພືີ່ອຕັດ ແລະ ມັດ (ທໍີ່ນໍັ້າໄຂູ່) ຫ ືຕັນປີກມົດລ ກເພືີ່ອ ປູ້ອງກັນບໍີ່ໃຫູ້ຕົວອະສຸຈິແລະ ໄຂູ່ປະຕິສົນທິວິທີການນີັ້ຈະບໍີ່ປູ່ຽນແປງຄວາມສາມາດຂອງແມູ່ ຍິງໃນການມີເພດສໍາພັນ ຫ ືມີຄວາມຮ ູ້ສຶກມີຄວາມສຸກທາງເພດ. ວິທີການນີັ້ບໍີ່ສາມາດປູ້ອງກັນ ຈາກ ພຕພ/HIV. • ການເຮັດໝັນຊາຍ: ແມູ່ນການຜ່າຕັດທີີ່ງ່າຍດາຍເຊິີ່ງມີການຕັດ ແລະ ມັດທໍີ່ອະສຸຈິ.ອະສຸຈິ ແມູ່ນຈະຖືກດຶງກັບຄືນເຂົັ້າໄປໃນຮ່າງກາຍຂອງຜ ູ້ຊາຍ ໂດຍບໍີ່ເປັນອັນຕະລາຍ, ແທນທີີ່ຈະປົນ ເຂົັ້າເປັນນໍັ້າອະສຸຈິ. ວິທີການນີັ້ຈະບໍີ່ປູ່ຽນແປງຄວາມສາມາດຂອງຜ ູ້ຊາຍໃນການມີເພດສໍາພັນ, ມີຄວາມຮ ູ້ສຶກ ມີຄວາມສຸກທາງເພດ ຫ ືການຫ ັີ່ງອອກ. ວິທີການນີັ້ບໍີ່ສາມາດປູ້ອງກັນຈາກ ພຕພ/HIV. • ຢາຄຸມກ າເນີດສຸກເສີນ (ECP) ແມູ່ນຢາເມັດ 1 ຫ ື2 ເມັດເຊິີ່ງຊ່ວຍປູ້ອງກັນ ຫ ືແກູ່ຍາວ ເວລາການປູ່ອຍໄຂູ່ອອກຈາກຮວຍໄຂູ່. ຕ້ອງໄດູ້ກິນພາຍໃນ 120 ຊົີ່ວໂມງ ຫ ັງຈາກມີເພດສໍາ ພັນແບບບໍີ່ປູ້ອງກັນ. ກິນ ECP ໄວເທົີ່າໃດຍິີ່ງເປັນການດີເພືີ່ອປູ້ອງກັນການຖືພາ ຫ ັງຈາກການ ມີເພດສໍາພັນແບບບໍີ່ປູ້ອງກັນ. ECP ບໍີ່ສາມາດປູ້ອງກັນຈາກ ພຕພ/HIV. ຢາຄຸມກໍາເນີດແບບ ສຸກເສີນແມູ່ນນໍາໃຊູ້ໃນສະຖານະການເຊັີ່ນ: ຖົງຢາງອະນາໄມຈີກຂາດ ຫ ືໃນກໍລະນີມີເພດສໍາ ພັນແບບບໍີ່ໄດູ້ວາງແຜນ ຫ ືຖືກບັງຄັບ.

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 19

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 20 ຖາມ-ຕອບ ຄ ດໍາເນີນການຖາມ-ຕອບກັບນັກຮຽນເພືີ່ອປະເມີນຄວາມເຂົັ້າໃຈຂອງນັກຮຽນກ່ຽວກັບກາ ນຄຸມກໍາເນີດໂດຍໃຫູ້ນັກຮຽນບອກປະໂຫຍກດັີ່ງກ່າວວ່າຖືກ ຫ ືຜິດ. ນັກຮຽນຕ້ອງຍົກມືຂຶັ້ນ ຖ້າພວກເຂົາຄິດວ່າປະໂຫຍກດັີ່ງກ່າວຖືກຕ້ອງ. ຄ ໃຫູ້ນັກຮຽນ 2-3 ຄົນອະທິບາຍເຫດຜົນຖືກ ຫ ືຜິດ. - ການມັດທໍີ່ສົີ່ງໄຂູ່ (ຫ ືການເຮັດໝັນຍິງ) ແລະ ການເຮັດໝັນຊາຍ ແມູ່ນວິທີຄຸມ ກໍາເນີດແບບຖາວອນ. ວິທີການນີັ້ຄວນນໍາໃຊູ້ສໍາລັບເພດຍິງ ແລະ ເພດຊາຍ ຜ ູ້ ທີີ່ບໍີ່ຕ້ອງການມີລ ກ ແມູ່ຍິງ ຈະບໍີ່ຖືພາ ຖ້າຫາກຜ ູ້ຊາຍຖອດອະ ໄວຍະວະເພດອອກກ່ອນຫ ັີ່ງນໍັ້າເຊືັ້ອອະສຸຈິ ຜິດ ການຖອດອະໄວຍະວະເພດອອກ ກ່ອນຫ ັີ່ງນໍັ້າເຊືັ້ອອະສຸຈິແມູ່ນວິທີ ການຖອດອອກ ເຊິີ່ງເປັນວິທີການ ທີີ່ບໍີ່ມີປະສິດທິຜົນ. ການຫ ັີ່ງອອກ ຂອງນໍັ້າເຊືັ້ອອະສຸຈິ(ຂອງແຫ ວທີີ່ ມີອະສຸຈິ) ອາດຖືກປູ່ອຍອອກ ກ່ອນຜ ູ້ຊາຍຈະເຖິງຈຸດສຸດຍອດ ທາງເພດສໍາພັນ. ນອກຈາກນັັ້ນ ຜ ູ້ ຊາຍບາງຄົນ ອາດບໍີ່ມີຄວາມເຂັັ້ມ ແຂງພໍທີີ່ຈະຖອດອອກ ຫ ືບໍີ່ສາ ມາດຖອດອອກໄດູ້ທັນເວລາ. ການໃຊູ້ຖົງຢາງອະນາໄມ 2 ຖົງແມູ່ນການ ປູ້ອງກັນທີີ່ດີກວ່າ ຜິດ ການເຮັດແນວນີັ້ແມູ່ນເພີີ່ມການ ຮຸກຖ ຫ າຍຂຶັ້ນ ແລະ ຈະເຮັດໃຫູ້ ຖົງຢາງອະນາໄມຈີກຂາດງ່າຍຂຶັ້ນ. ແມູ່ຍິງສາມາດຖືພາໄດູ້ເຖິງແມູ່ນວ່າອະໄວ ຍະວະເພດຊາຍບໍີ່ໄດູ້ຖືກສອດເຂົັ້າໃນອະໄວ ຍະວະເພດຍິງ/ຊ່ອງຄອດ ຖືກ ຖ້ານໍັ້າເຊືັ້ອອະສຸຈິຕົກໃສູ່ອະໄວຍະ ວະເພດຍິງ/ຊ່ອງຄອດ(ບໍີ່ວ່າອະໄວ ຍະວະເພດຊາຍຈະຖືກສອດເຂົັ້າ ອະໄວຍະວະເພດຍິງ/ຊ່ອງຄອດ ຫ ື ບໍີ່) ມີໂອກາດເປັນໄປໄດູ້ວ່າອາດ ເກີດມີການປະຕິສົນທິ. ຖົງຢາງອະນາໄມແມູ່ນວິທີການດຽວທີີ່ສາມາ ດປູ້ອງກັນການຖືພາ ແລະ ປົກປູ້ອງຈາກ STIs/HIV ຖືກ ຂ້ອຍຈະບໍີ່ຖືພາ ຖ້າຂ້ອຍອາບນໍັ້າຫ ັງຈາກມີ ເພດສໍາພັນ, ຫ ືຖ້າຂ້ອຍຍ່ຽວທັນທີຫ ັງຈາກ ມີເພດສໍາພັນ ຜິດ ການລ້າງ ຫ ືຍ່ຽວຫ ັງຈາກການມີ ເພດສໍາພັນຈະບໍີ່ຢຸດອະສຸຈິທີີ່ໄດູ້ ເຂົັ້າໄປໃນມົດລ ກຜ່ານປາກມົດລ ກ ແລູ້ວ. ຢາເມັດຄຸມກໍາເນີດຈະບໍີ່ເຮັດໃຫູ້ແມູ່ຍິງ ມີ ພາວະມີລ ກຍາກ ຖືກ ຫ ັງຈາກເຈົັ້າ ຢຸດກິນຢາເມັດຄຸມກໍາ ເນີດ ການສືບພັນຂອງເຈົັ້າຈະກັບ ມາເປັນປົກກະຕິ. ຖົງຢາງອະນາໄມ ແມູ່ນວິທີການທີີ່ໜ້າເຊືີ່ອຖື ກ່ອນວິທີການອືີ່ນໆໃນການປູ້ອງກັນການຖື ພາ ຜິດ ຖົງຢາງອະນາໄມບໍີ່ໄດູ້ຖືກນໍາໃຊູ້ ເທົີ່າທີີ່ຄວນ. ອັດຕາການມີປະສິດ ທິຜົນໂດຍສະເລູ່ຍຂອງການນໍາໃຊູ້

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 21 ຖົງຢາງອະນາໄມທົີ່ວໄປແມູ່ນປະ ມານ 85%. ນີັ້ໝາຍວ່າຖົງຢາງອະ ນາໄມ ແມູ່ນມີຄວາມໜ້າເຊືີ່ອຖືໜ້ ອຍ (ສໍາລັບການປູ້ອງກັນການຖື ພາ) ທຽບໃສູ່ວິທີການຄຸມກໍາເນີດ ອືີ່ນໆ ເຊັີ່ນ: ຢາເມັດຄຸມກໍາເນີດ, ຢາສັກຄຸມກໍາເນີດ ຫ ືIUD ເຊິີ່ງມີ ອັດຕາການມີປະສິດຕິຜົນ ລະ ຫວ່າງ 95-99% ໃນການນໍາໃຊູ້ ໂດຍທົີ່ວໄປ. ບໍີ່ມີວິທີການຄຸມກໍາເນີດໃດ ທີີ່ຖືກຮັບຮອງ ວ່າມີປະສິດທິຜົນ 100% ຖືກ

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 22 ອາການຂອງການຖືພາ ປະຈ າເດືອນບ ື່ມາ ເຕົົ້ານົມຕຶື່ງ ເລືອດອອກເປັນຈຸດ ປວດຍ່ຽວຕະຫ ອດ

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 23 ຫິວເລືົ້ອຍໆ ຮັບຮ ູ້ກິື່ນໄດູ້ງ່າຍ ບິດ / ປັົ້ນທ້ອງ ເຈັບຫົວ

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 24 ບ ື່ຢາກຫ ືບ ື່ມັກອາຫານບາງຢູ່າງ ອາລົມຫງຸດຫງິດ ປວດຮາກ ຮ ູ້ສຶກເມືື່ອຍ ໝາຍເຫດ: ໃຫູ້ຕັດແຍກແຕູ່ລະຮ ບອອກຈາກກັນ ໂດຍບໍີ່ເອົາຄໍາບັນຍາຍ ແລະ ແຈກຢາຍໃຫູ້ນັກຮຽນ

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 25 ♀ ພາກຄວາມຮ ູ້ເພີື່ມເຕີມກ່ຽວກັບເພດສຶກສາ ♂ 1. ເພດ ແລະ ວິຖີທາງເພດ 1.1 ຄວາມແຕກຕ່າງລະຫວ່າງເພດ ແລະ ວິຖີທາງເພດແມູ່ນຫຍັງ? ❖ ເພດ: ແມູ່ນສິີ່ງທີີ່ທໍາມະຊາດສ້າງໃຫູ້ພວກເຮົາເປັນມາແຕູ່ຕອນເກີດ ບົນພືັ້ນຖານອະໄວຍະວະເພດທີີ່ມີຄວາມແຕກ ຕ່າງກັນທາງສະລິລະສາດຂອງເພດຊາຍ ແລະ ເພດຍິງ ທີີ່ຖືກກໍານົດໂດຍແຊນ (genes) ຂອງຄົນ. ❖ ວິຖີທາງເພດ: ແມູ່ນການກໍານົດກ່ຽວກັບເພດ ແລະ ການພົວພັນລະຫວ່າງເພດ ທີີ່ມີອົງປະກອບທາງດ້ານຊີວະສາດ, ຈິດໃຈ, ສັງຄົມ, ວັດທະນະທໍາ ແລະ ຈັນຍາບັນຂອງເພດຍິງ ແລະ ເພດຊາຍເຊິີ່ງມີວິວັດທະນາການຕະຫ ອດເວລາໃນ ຊ່ວງຊີວິດ. 1.2 ບົດບາດຍິງ-ຊາຍ ແມູ່ນຫຍັງ? ບົດບາດຍິງ-ຊາຍ ແມູ່ນການກໍານົດກ່ຽວກັບການປະຕິບັດດ້ານສັງຄົມ, ວັດທະນະທໍາ ຫ ື ຄວາມເຊືີ່ອທີີ່ຍຶດຖືກັນຢູ່າງ ກວ້າງຂວາງພາຍໃນຊຸມຊົນກ່ຽວກັບການປະຕິບັດຕົນລະຫວ່າງເພດຍິງ ແລະ ເພດຊາຍຢ ູ່ໃນຄອບຄົວ, ຊຸມຊົນ ແລະ ສັງຄົມ. ບົດບາດຍິງ-ຊາຍ ຍັງກ່າວເຖິງມຸມມອງດ້ານວັດທະນະທໍາແລະ ສາສະໜາກ່ຽວກັບ ຄົນເຮົາທີີ່ຄວນຈະປະຕິບັດ ຕາມ ບົດບາດຍິງ-ຊາຍ/ວິທີທາງເພດອັນໃດອັນໜຶີ່ງຢູ່າງເຄັີ່ງຄັດ ຫ ື ບໍີ່ມີການປູ່ຽນແປງ. 1.3 ບົດບາດຍິງ-ຊາຍ ແລະ ບັນທັດຖານສ າລັບວິທີທາງເພດມີຜົນກະທົບຕ ື່ຄົນເຮົາແນວໃດ? ໃນແຕູ່ລະສັງຄົມ, ບົດບາດຍິງ-ຊາຍ ແລະ ບັນທັດຖານສໍາລັບວິທີທາງເພດ ມີອິດທິພົນຕໍີ່ຊີວິດຂອງຄົນເຮົາ ເພາະວ່າ ບົດບາດ-ຍິງຊາຍ ຖືກກໍານົດກ່ຽວກັບການປະຕິບັດດ້ານສັງຄົມ, ວັດທະນະທໍາ ຫ ືຄວາມເຊືີ່ອ ແຕູ່ສໍາລັບ ບັນທັດຖານວິທີທາງເພດແມູ່ນບໍີ່ໄດູ້ເປັນມາແຕູ່ນໍາເນີດ ຫ ື ເປັນໄປໂດຍທໍາມະຊາດ. ໃນຂະນະທີີ່ເປັນເດັກນ້ອຍ ກໍສາມາດ ຮັບຮ ູ້ ແລະ ກໍານົດບັນທັດຖານ ດ້ານບົດບາດຍິງ-ຊາຍຈາກຄອບຄົວ ເຊິີ່ງຈະເຫັນວ່າຜ ູ້ຊາຍ ແລະ ແມູ່ຍິງມີຄວາມ ຮັບຜິດຊອບ ແລະ ບົດບາດສະເພາະແຕກຕ່າງກັນໃນການດ ແລເດັກ. ເຖິງຢູ່າງໃດກໍຕາມ, ບາງຄອບຄົວກໍປະຕິບັດຕໍີ່ເດັກ ຊາຍ ແລະ ເດັກຍິງແບບເທົີ່າທຽມກັນ ເຊັີ່ນ: ລ ກຊາຍ ແລະ ລ ກສາວໄດູ້ຮັບການ ຊຸກຍ ູ້, ລ້ຽງດ ແລະ ສະແດງອອກຕາມ ຄວາມເປັນຈິງຂອງເພດ ແລະ ຮັບຜິດຊອບໜ້າວຽກຢູ່າງເທົີ່າທຽມກັນ ກ່ຽວກັບການລ້ຽງດ , ດ ແລເດັກ, ເຮັດວຽກເຮືອນ ແລະຫາລາຍໄດູ້ຊ່ວຍຄອບຄົວ. ສະຫຼຸບແລູ້ວເພດຊາຍ ແລະ ເພດຍິງ ສາມາດເຮັດໄດູ້ທຸກຢູ່າງເໝືອນກັນ. 1.4 ບົດບາດຍິງ-ຊາຍສາມາດປູ່ຽນແປງໄດູ້ບ ຄວາມເຊືີ່ອກ່ຽວກັບບົດບາດຍິງ-ຊາຍມີຄວາມແຕກຕ່າງກັນໃນແຕູ່ລະວັດທະນະທໍາ ແລະ ສັງຄົມ. ບົດບາດຍິງຊາຍ ສາມາດປູ່ຽນແປງໄດູ້ຕາມການເວລາ ໂດຍສະເພາະໄວໜຸູ່ມສ່ວນຫ າຍຢ ູ່ໃນຊຸມຊົນແມູ່ນມີຄວາມຮັບຮ ູ້ ເຂົັ້າໃຈກ່ຽວ ກັບຄວາມສະເໝີພາບບົດບາດຍິງ-ຊາຍ. ບົດບາດຍິງ-ຊາຍ ສາມາດປູ່ຽນແປງໄດູ້ເປັນເລືີ່ອງສໍາຄັນ ກ່ຽວກັບຄວາມແຕກ ຕ່າງ ລະຫວ່າງສິີ່ງທີີ່ສັງຄົມສ້າງຂຶັ້ນສໍາລັບແຕູ່ລະເພດແລະ ສິີ່ງທີີ່ເປັນໄປຕາມສະລິລະ. ຕົວຢູ່າງ: ແນວຄິດທີີ່ວ່າ ຜ ູ້ຊາຍມີ ຄວາມເຂັັ້ມແຂງ ແລະ ບໍີ່ຄວນຮ້ອງໄຫູ້ແມູ່ນຖືກສ້າງຂຶັ້ນ ໂດຍສັງຄົມ, ໃນຂະນະທີີ່ ແມູ່ຍິງເຊິີ່ງເປັນຜ ູ້ໃຫູ້ກໍາເນີດລ ກ ແມູ່ນເລືີ່ອງທໍາມະຊາດຫ ື ສະລິລະສາດ ເພາະທັງເດັກຊາຍ ແລະ ເດັກຍິງສາມາດໄດູ້ຮັບຜົນປະໂຫຍດຈາກການກໍານົດທາງ ເພດ. ຖ້າບົດບາດຍິງ-ຊາຍ ຢ ູ່ໃນສັງຄົມໃຫູ້ໂອກາດແຕູ່ລະຄົນ ໃນການພດທະນາ ແລະ ສ້າງຂີດຄວາມສາມາດ ຂອງຕົນ ຫ າຍຂຶັ້ນໃນຖານະທີີ່ເປັນມະນຸດ.

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 26 2. ບົດບາດຂອງວິຖີທາງເພດ 2.1 ເປັນຫຍັງບົດບາດຂອງວິຖີທາງເພດ ຈຶື່ງມີລັກສະນະສັບສົນ? ບົດບາດການພົວພັນລະຫວ່າງ ເພດຍິງ ແລະ ເພດຊາຍ ມີຜົນກະທົບຫ າຍດ້ານເປັນຕົັ້ນທາງດ້ານສັງຄົມ, ການເມືອງ ແລະ ເສດຖະກິດ. ເດັກຍິງມັກຈະຖືກກົດດັນໃຫູ້ມີບົດບາດໃນສັງຄົມໜ້ອຍກວ່າເດັກຊາຍ ໃນຂະນະທີີ່ ເດັກຊາຍມັກຈະຖືກສົີ່ງເສີມ ແລະ ຄາດຫວັງວ່າເປັນຜ ູ້ຍິີ່ງໃຫຍ່ ແລະ ມີບົດບາດ ຫ າຍກວ່າເພດຍິງ. ໃນນັັ້ນ, ການປະພຶດຕົນຂອງເດັກຫ າຍຄົນ ບໍີ່ກົງກັບ ພືັ້ນຖານທີີ່ກ່ຽວຂ້ອງ ຂອງວິຖີທາງເພດຕົວຢູ່າງ: ເດັກຍິງ ຫ າຍຄົນມັກຫ ິັ້ນກິລາ, ຮຽນເກັີ່ງວິຊາຄະນິດສາດ ແລະ ມີຄວາມໄຝູ່ ຝັນຢາກເປັນຜ ູ້ນໍາປະເທດ ແຕູ່ກໍມີ ຄວາມຮ ູ້ສຶກນ້ອຍໃຈທີີ່ຕົນເອງເປັນເພດຍິງ ແລະ ຍັງມີເດັກຊາຍຫ າຍຄົນມັກພັດທະນາ ຄວາມສໍາພັນລະຫວ່າງ ບຸກຄົນ ແບບໃກູ້ຊິດ, ສ້າງງານສິລະປະ ແລະ ມີຄວາມຮ ູ້ສຶກວ່າຕົນເອງບໍີ່ໄດູ້ຖືກກົດດັນ ຈາກບັນຫາ ຕ່າງໆ ຍ້ອນວ່າ ຕົນເອງເປັນເພດຊາຍ. ວຽກບ້ານການເຮືອນເປັນໜ້າວຽກທີີ່ຫຍຸູ້ງຍາກສັບສົນ ແລະ ສໍາຄັນໃນຊີວິດ ແຕູ່ຍັງມີຫ າຍຄົນທີີ່ບໍີ່ໄດູ້ເຮັດໜ້າທີີ່ນີັ້ບໍີ່ຄ່ອຍ ຈະເຫັນຄຸນຄ່າ ແລະ ໃຫູ້ຄວາມສໍາຄັນເທົີ່າທີີ່ຄວນ. ເພດຊາຍ ແລະ ເພດຍິງມີຄວາມສາມາດເທົີ່າ ທຽມກັນ ໃນການປະຕິບັດ ກິດຈະກໍາພາຍໃນຄອບຄົວ ໂດຍທົີ່ວໄປແລູ້ວເພດຍິງຈະເຮັດວຽກເຮືອນການຊານ ພາຍໃນຄອບຄົວໄດູ້ດີກວ່າເພດຊາຍ. ດັີ່ງນັັ້ນ , ຄວາມແຕກຕ່າງດ້ານທັດສະນະຄະຕິລະຫວ່າງເພດຊາຍ ແລະ ເພດຍິງ ແມູ່ນເນືີ່ອງມາຈາກຄວາມເຊືີ່ອຖື ຫ ື ຄ່ານິຍົມຂອງຄົນ ໃນສັງຄົມສ້າງຂຶັ້ນ. ບົດບາດຂອງວິຖີທາງເພດຄວາມເປັນເພດຍິງ-ເພດຊາຍ ທີີ່ເຄັີ່ງຄັດຈະສົີ່ງຜົນສະທ້ອນຕໍີ່ວິຖີການດໍາລົງຊີວິດ ຂອງຄົນ ໃນສັງຄົມ ແລະ ອາດຈະນໍາໄປສ ູ່ການຂ້າຕົວຕາຍ, ການໃຊູ້ຄວາມຮຸນແຮງ ແລະ ບັນຫາປະກົດການຫຍໍັ້ທໍັ້ ຫ າຍຢູ່າງ. ກຸູ່ມຄົນທີີ່ ມີບົດບາດການພົວພັນທີີ່ບໍີ່ຖືກຕ້ອງໃນການພົວພັນກັບເພດກົງກັນຂ້າມ ແລະ ການແຕູ່ງງານມັກຈະຖືກຈັດຢ ູ່ຂອບນອກຂອງ ສັງຄົມ ແລະ ກໍຈະຖືກກໍາຈັດອອກຈາກດ້ານຕ່າງໆທີີ່ສໍາຄັນຂອງຊີວິດ - ຕົວຢູ່າງ: ການສຶກສາ, ການບໍລິການດ້ານການແພດ, ການມີວຽກເຮັດງານທໍາ ແລະ ການແກູ້ໄຂບັນຫາທີີ່ບໍີ່ເປັນທໍາ.ການຂາດຄວາມນັບຖືດັີ່ງກ່າວນີັ້ຈະເຮັດໃຫູ້ ພວກເຂົາມີຄວາມ ອ່ອນແອຕໍີ່ການມີເພດສໍາພັນ ທີີ່ບໍີ່ໄດູ້ປູ້ອງກັນ ແລະ ບໍີ່ເພິີ່ງປາດຖະໜາອັນນໍາໄປສ ູ່ການຕິດເຊືັ້ອເອັສໄອວີ (HIV), ພະຍາດຕິດຕໍີ່ ທາງເພດສໍາພັນ (ພຕພ), ການຖືພາທີີ່ບໍີ່ຕ້ອງການ ແລະ ການເອົາລ ກອອກທີີ່ບໍີ່ປອດໄພ. ບັນດາຄົນທີີ່ບໍີ່ປັບຕົວໃຫູ້ເຂົັ້າກັບ ບັນທັດຖານ ດ້ານເພດ ວິຖີທາງເພດ ອາດຈະຖືກເຍາະເຍີັ້ຍ, ໂດດດ່ຽວ ຫ ື ຖືກຂົີ່ມຂ ູ່ ເຊັີ່ນ: ການເຮັດໃຫູ້ບຸກຄົນຮ ູ້ສຶກເປັນຄົນ ມັກມີ ສໍາພັນກັບເພດດຽວກັນ, ເດັກຊາຍຮ ູ້ສຶກເໝືອນມີລັກສະນະເປັນເພດຍິງ, ເດັກຍິງທີີ່ຕ້ອງການເຮັດວຽກ ເພືີ່ອກ້າວສ ູ່ການ ມືອາຊີບ. ເປັນຫຍັງການເຮັດວຽກກ່ຽວກັບຄວາມສະເໝີພາບຍິງ-ຊາຍ ຈຶີ່ງມີຜົນປະໂຫຍດສໍາລັບທຸກຄົນ? ພວກເຮົາ ທຸກຄົນ ຈະໄດູ້ຮັບຜົນປະໂຫຍດ ໃນເມືີ່ອແຕູ່ລະຄົນສາມາດພັດທະນາ ແລະ ນໍາໃຊູ້ປັນຍາຂອງຕົນໃນທຸກຂົງເຂດ. ສິີ່ງສໍາຄັນຄວນຈົດ ຈໍາໄວູ້ວ່າ ສັງຄົມ ແລະ ວັດທະນະທໍາ ແມູ່ນມີວິວັດທະນາການຢູ່າງເນືີ່ອງນິດ. ເງືີ່ອນໄຂຂອງມະນຸດກໍປູ່ຽນແປງໄປ, ບາງຄັັ້ງກໍ ປູ່ຽນໄປໃນທາງທີີ່ດີຂຶັ້ນ, ບາງຄັັ້ງກໍປູ່ຽນໄປໃນທາງທີີ່ຂີັ້ຮ້າຍລົງ. ດັີ່ງນັັ້ນ, ບົດບາດຍິງ-ຊາຍກໍປູ່ຽນແປງໄປເໝືອນກັນ.

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 27 2.2 ບາງຄ ານິຍາມ ❖ ການປົກຄອງແບບເພດຊາຍເປັນໃຫຍ່: ແມູ່ນລະບົບການຄອບຫງໍາຂອງເພດຊາຍໃນທົີ່ວສັງຄົມບົນພືັ້ນຖານ ຂອງຄວາມເຊືີ່ອໃນຄວາມເປັນໃຫຍ່ເໜືອກວ່າເພດຍິງ. ❖ ຄວາມສະເໝີພາບຍິງ-ຊາຍ: ແມູ່ນການຮັບປະກັນວ່າ ເພດຍິງ ແລະ ເພດຊາຍມີການເຂົັ້າເຖິງຂໍັ້ມ ນຂ່າວສານໃນ ການຕັດສິນໃຈຄ້າຍຄືກັນ. ❖ ອ ານາດ, ຊັບພະຍາກອນຄົວເຮືອນ ແລະ ຊຸມຊົນ (ເຊັີ່ນ: ທີີ່ດິນ, ເງິນ, ການໂພຊະນາການ) ແລະ ການບໍລິການດ້ານ ສັງຄົມ ແລະ ສຸຂະພາບ ໄດູ້ຖືກປະຕິບັດດ້ວຍຄວາມເຄົາລົບນັບຖືໂດຍບໍີ່ຄໍານຶງເຖິງເພດຂອງພວກເຂົາ. ❖ ຄວາມເທົື່າທຽມເພດຍິງ-ຊາຍ: ແມູ່ນຄວາມຕ້ອງການທີີ່ຈໍາເປັນ, ຄວາມມັກ ແລະ ຄວາມສົນໃຈ ທີີ່ແຕກຕ່າງກັນ ຂອງເພດຍິງ ແລະ ເພດຊາຍໝາຍເຖິງການປະຕິບັດທີີ່ແຕກຕ່າງ ເຊິີ່ງນໍາເອົາຄວາມເປັນຈິງຂອງການດໍາລົງຊີວິດຂອງ ພວກເຂົາເຂົັ້າມາພິຈາລະນາ ແລະ ບາງຄັັ້ງກໍມີຄວາມຈໍາເປັນເພືີ່ອຮັບປະກັນຄວາມສະເໝີພາບທາງດ້ານໂອກາດ. ❖ ຄວາມຮ ູ້ສຶກທາງເພດ: ແມູ່ນວິທີທີີ່ຄົນເຮົາປະສົບພົບພໍັ້ ແລະ ສະແດງອອກເຖິງຊີວິດທາງເພດຂອງຕົນ. ຄວາມ ຮ ູ້ສຶກທາງເພດປະກອບດ້ວຍ ພຶດຕິກໍາທາງເພດ, ເອກະລັກທາງເພດຍິງ-ຊາຍ, ບົດບາດ-ຍິງຊາຍ, ການປັບຕົວໃຫູ້ ສອດຄ່ອງທາງເພດ, ລັກສະນະທາງກາມມະລົມ, ຄວາມສຸກ, ຄວາມໃກູ້ຊິດສ່ວນຕົວ ແລະ ການຈະເລີນພັນ. ເຖິງ ຢູ່າງໃດກໍຕາມ, ອົງປະກອບເຫ ົີ່ານີັ້ກໍບໍີ່ໄດູ້ປະສົບພົບພໍັ້ ຫ ື ຖືກສະແດງອອກສະເໝີໄປ. ປັດໄຈທາງດ້ານສະລິລະ, ສັງຄົມ, ວັດທະນະທໍາ, ເສດຖະກິດ, ສິີ່ງແວດລ້ອມ ແລະ ບໍລິບົດຈະສົີ່ງຜົນຕໍີ່ພຶດຕິກໍາທາງເພດ, ການພົວພັນ, ຄວາມ ຮ ູ້ສຶກ, ຄວາມປາດຖະໜາ ແລະ ທັດສະນະຄະຕິຂອງຄົນເຮົາ. ດັີ່ງນັັ້ນ, ແຕູ່ລະຄົນຈຶີ່ງມີປະສົບການ ແລະ ສະແດງ ອອກເຖິງຄວາມຮ ູ້ສຶກທາງເພດທີີ່ເປັນເອກະລັກ. 3. ວິຖີທາງເພດ ແລະ ຄວາມຮ ູ້ສຶກທາງເພດ 3.1 ສະລິລະທາງເພດ ເກືອບທຸກຄົນແມູ່ນເກີດມາພ້ອມກັບຮ່າງກາຍທີີ່ເປັນເພດຊາຍ ຫ ື ເພດຍິງ. ເພດກໍາກວມເປັນຄໍາສັບທີີ່ໃຊູ້ເພືີ່ອ ອະທິບາຍເຖິງຄົນຜ ູ້ທີີ່ເກີດມາພ້ອມກັບຮ່າງກາຍທາງເພດ ທີີ່ແຕກຕ່າງຈາກຮ່າງກາຍທີີ່ເປັນສະເພາະຊາຍ ຫ ື ຍິງ ໂດຍ ທາງສະລິລະ ພວກເຂົາບໍີ່ໄດູ້ເປັນເພດຊາຍ ຫ ື ເພດຍິງຢູ່າງຊັດເຈນ, ແຕູ່ສ່ວນປະກອບຂອງຮ່າງກາຍຂອງ ພວກເຂົາ ມັກຈະຄ້າຍຄືວ່າມີເພດ ທີີ່ປະສົມປະສານກັນ. ເອີັ້ນວ່າເພດກໍາກວມ. ນີັ້ບແມນຄວາມເຈບປວຍ, ມັນພຽງແຕູ່ເປັນ ການເກີດມາຂອງບາງຄົນ. ຄົນທີີ່ເປັນເພດລະຫວ່າງກາງ ມັກຈະປະເຊີນກັບການຖືກຈໍາແນກ. ນີັ້ກໍເປັນພຽງບາງສ່ວນ ເພາະວ່າຫ າຍຄົນບໍີ່ເຂົັ້າໃຈວ່າຄົນປະເພດນີັ້ກໍມີຢ ູ່. ຄົນເພດລະຫວ່າງກາງກໍສົມຄວນ ໄດູ້ຮັບການປະຕິບັດຕໍີ່ເຂົາດ້ວຍ ຄວາມນັບຖືເໝືອນກັບຄົນອືີ່ນ. ຄົນເພດລະຫວ່າງກາງ ກໍມີການປັບຕົວທາງເພດໃຫູ້ສອດຄ່ອງ ແລະ ມີເອກະລັກທາງ ເພດເໝືອນກັບຄົນເພດປົກກະຕິ. ພວກເຂົາສາມາດກໍານົດຕົນເປັນເກ (ຊາຍຮັກຊາຍ), ເລສະບຽນ (ຍິງຮັກຍິງ), ກະເທີຍ ຫ ື ອືີ່ນໆ. ພວກເຂົາຍັງສາມາດກໍານົດເປັນຊາຍ, ຍິງ ຫ ື ບໍີ່ເປັນເພດໃດ. 3.2 ລັກສະນະທາງເພດ ແລະ ວິຖີທາງເພດ ລັກທາງວິຖີທາງເພດ ແມູ່ນວິຖີທາງເພດທີີ່ຄົນເຮົາຮ ູ້ສຶກວ່າ ເຂົາເກີດມາພ້ອມກັບຮ່າງກາຍເພດຊາຍເພືີ່ອ ກໍານົດ ວ່າ ເປັນເດັກຊາຍ ຫ ື ເປັນຜ ູ້ຊາຍ ແລະ ຄົນຜ ູ້ທີີ່ເກີດມາພ້ອມກັບຮ່າງກາຍ ເພດຍິງເພືີ່ອກໍານົດວ່າເປັນ ເດັກຍິງ ຫ ື ເປັນແມູ່ຍິງນັັ້ນ, ສິີ່ງນີັ້ແມູ່ນບໍີ່ໄດູ້ມີການແກູ້ໄຂຫຍັງ. ບາງຄົນອາດຮ ູ້ສຶກວ່າເຂົາພົບເຫັນຄວາມເຂັັ້ມ ແຂງກຽີ່ວກັບວິຖີ ທາງເພດ ທີີ່ບໍີ່ກ່ຽວຂ້ອງກັບເພດທາງດ້ານສະລິລະສະເພາະຂອງເຂົາ. ບາງຄັັ້ງ ຄົນເຫ ົີ່ານີັ້ ພົບເຫັນ ວ່າເປັນເພດບໍີ່

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 28 ສົມບ ນ ຫ ື ເພດທີສາມຜ ູ້ແປງເພດຫ າຍຄົນນໍາໃຊູ້ການນຸູ່ງເຄືີ່ອງ ແລະ ວິຖີຊີວິດຂອງເພດອືີ່ນເມືີ່ອ ສິີ່ງນີັ້ເໝາະສົມດີທີີ່ ສຸດກັບຜ ູ້ທີີ່ເຂົາຮ ູ້ສຶກວ່າເຂົາເປັນຄືຄົນນັັ້ນ, ແຕູ່ພວກເຂົາກໍຕ້ອງປະເຊີນ ກັບບັນຫາອຸປະສັກ ທາງສັງຄົມຫ າຍຢູ່າງ. ບາງຄົນກໍເລືອກທີີ່ຈະປິີ່ນປົວທາງການແພດ ໃນການຊ່ວຍໃຫູ້ຮ່າງກາຍປູ່ຽນແປງ ເພືີ່ອກາຍ ເປັນຄົນທີີ່ຄ້າຍຄືເພດອືີ່ນ ຄົນທີີ່ແປງເພດມີປະສົບການກັບການຈໍາແນກ ແລະ ຄວາມກົດດັນທາງລົບຫ າຍຢູ່າງ ຄົນອ້ອມຂ້າງ. ສິີ່ງນີັ້ມີຜົນ ກະທົບຮ້າຍແຮງຕໍີ່ການຮໍີ່າຮຽນ, ການເຮັດວຽກ, ສຸຂະພາບ ແລະ ຄວາມສຸກຂອງ ພວກເຂົາ. ມີຈໍານວນຫ າຍ ປະເທດເພີັ້ມຂຶັ້ນໃນໂລກ ໄດູ້ຮັບຮ ູ້ ວິຖີທາງເພດຂອງຄົນມີເພດບໍີ່ສົມບ ນ ຫ ືເພດທີສາມ ຢູ່າງເປັນທາງການ, ໝາຍ ຄວາມວ່າ ຄົນເຫ ົີ່ານີັ້ສາມາດກໍານົດເປັນທາງການວ່າເປັນຜ ູ້ແປງເພດ (ຕົວຢູ່າງ: ພວກເຂົາສາມາດກໍານົດວ່າເປັນຜ ູ້ແປງ ເພດຢ ູ່ໃນໜັງສືເດີນທາງຂອງພວກເຂົາເປັນ ‘ຄົນແປງເພດ’ ໃສູ່ໃນໜັງສືຢັັ້ງຢືນການ ເກີດຂອງເຂົາ). ອີກບາງຄົນຍັງ ຮ ູ້ສຶກວ່າບໍີ່ຢາກກໍານົດວ່າເປັນເພດໃດ ທັງເພດຊາຍ ແລະ ເພດຍິງ ພຽງແຕູ່ຢາກເປັນມະນຸດທີີ່ບໍີ່ມີເພດເທົີ່ານັັ້ນ. ສິີ່ງນີັ້ ເປັນທີີ່ຮ ູ້ກັນວ່າບໍີ່ແມູ່ນທັງສອງເພດ (ເຊັີ່ນ-ການກໍານົດວ່າບໍີ່ເປັນຊາຍ ຫ ື ຍິງ). 3.3 ການປັບຕົວໃຫູ້ສອດຄ່ອງກ່ຽວກັບເພດ ເກືອບທຸກຄົນເຕີບໃຫຍ່ມາເພືີ່ອດຶງດ ດເພດອືີ່ນ. ພວກເຮົາເອີັ້ນວ່າ ການດຶງດ ດເພດກົງກັນຂ້າມ. ເຖິງຢູ່າງໃດກໍ ຕາມ, ມີຫ າຍຄົນທີີ່ບໍີ່ໄດູ້ດຶງດ ດເພດອືີ່ນ. ພວກເຂົາອາດຈະດຶງດ ດເພດດຽວກັນ ເຊິີ່ງພວກເຮົາເອີັ້ນວ່າ ຜ ູ້ທີີ່ດຶງດ ດການ ຮັກຮ່ວມເພດ ຫ ື ດຶງດ ດເພດດຽວກັນ ຫ ື ດຶງດ ດທັງສອງເພດ ເຊິີ່ງພວກເຮົາເອີັ້ນວ່າກະເທີຍ. ການເປັນທີີ່ດຶງດ ດຕໍີ່ໃຜ ຜ ູ້ໜຶີ່ງບໍີ່ໄດູ້ໝາຍຄວາມວ່າ ທ່ານຈະມີກິດຈະກໍາທາງເພດກັບຄົນນັັ້ນ. ບາງຄົນມີມີການພົວພັນກັບເພດດຽວກັນພຽງ ແຕູ່ໄລຍະສັັ້ນໆ ໃນຊ່ວງທີີ່ຍັງເປັນໜຸູ່ມ-ສາວ. ບາງຄັັ້ງ ສິີ່ງນີັ້ກໍເປັນທາງໜຶີ່ງຂອງການຮຽນຮ ູ້ກ່ຽວກັບຄວາມຮ ູ້ສຶກທາງ ເພດຂອງພວກເຂົາ. ຄົນເຮົາບໍີ່ໄດູ້ເລືອກວ່າຕົນເອງຕ້ອງເປັນທີີ່ດຶງດ ດຜ ູ້ໃດ. ແຕູ່ຄົນເຮົາເລືອກຜ ູ້ທີີ່ຈະຮ່ວມມີກິດຈະກໍາທາງເພດ. ຄົນ ທີີ່ມັກເພດດຽວກັນ / ຮັກຮ່ວມເພດ ກໍບໍີ່ໄດູ້ເລືອກທີີ່ຈະດຶງດ ດຕໍີ່ກັບເພດດຽວກັນ ຍ້ອນມີບາງບັນຫາ ຫ ື ການ ເຈັບ ປູ່ວຍ. ພວກເຂົາເຈົັ້າພຽງແຕູ່ຖືກສ້າງໃຫູ້ເປັນແນວນັັ້ນ. ພວກເຂົາມັກຈະປະເຊີນກັບຄວາມອັບປະຍົດ ແລະ ການຕີ ລາຄາຂອງຄົນອືີ່ນ. ເຖິງຢູ່າງໃດກໍຕາມ, ພວກເຂົາຄວນຈະມີສິດໃນການໄດູ້ຮັບການປະຕິບັດຕໍີ່ເຂົາເຈົັ້າຢູ່າງຍຸຕິທໍາ ແລະ ການຍອມຮັບ. ຜົນການວິໄຈລະບຸວ່າ: ປະມານໜຶີ່ງໃນສິບຄົນ ອາດຈະເປັນຄົນຮັກຮ່ວມເພດ ແທນທີີ່ຈະເປັນ ຄົນຮັກເພດກົງກັນຂ້າມ.

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 29 4. ຄວາມຮຸນແຮງທາງເພດ 4.1 ນິຍາມຄວາມຮຸນແຮງ ຄວາມຮຸນແຮງແມູ່ນເຄືີ່ອງມືຂອງການກົດຂີີ່ຂົີ່ມເຫັງ ຫ ື ບີບບັງຄັບ ທີີ່ຖືກໃຊູ້ເພືີ່ອຮຽກຮ້ອງ ແລະ ໜ ນອໍານາດ ແລະ ການຄວບຄຸມ. 4.2 ປະເພດຂອງຄວາມຮຸນແຮງ ຄວາມຮຸນແຮງປະກອບດ້ວຍການໃຊູ້ກໍາລັງທາງຮ່າງກາຍ, ຂົີ່ມຂ ູ່, ຂ ູ່ຂວັນ ແລະ ການລະເມີດທາງດ້ານຈິດໃຈ. ຄວາມ ຮຸນແຮງອາດຈະຖືກປະຕິບັດ ໃນນາມຂອງບຸກຄົນ, ກຸູ່ມ, ສະຖາບັນ ຫ ື ລັດ. 4.3 ແມູ່ນໃຜໄດູ້ຮັບຜົນກະທົບຈາກຄວາມຮຸນແຮງ? ຜ ູ້ຊາຍສ່ວນຫ າຍຈະເປັນເພດທີີ່ກະທໍາຄວາມຮຸນແຮງຫ າຍກວ່າແມູ່ຍິງ ແລະ ແມູ່ຍິງຍັງມັກຈະເປັນເຫຍືີ່ອຂອງ ຄວາມ ຮຸນແຮງຫ າຍກວ່າຜ ູ້ຊາຍ. ທັງນີັ້ ຍ້ອນວ່າບັນດາຊາຍໜຸູ່ມທີີ່ເຂົັ້າສັງຄົມ (ຫ ື ຖືກກົດດັນ) ເພືີ່ອປະພຶດຮຸນແຮງ. ສະເພາະຊາຍ ໜຸູ່ມ ມັກຈະມີຄວາມສ່ຽງໃນການກາຍ ເປັນເຫຍືີ່ອຂອງຄວາມຮຸນແຮງຢ ູ່ນອກບ້ານ - ຢ ູ່ໃນສົງຄົມ ແລະ ໃນກຸູ່ມແກູ້ງ. ແມູ່ຍິງມັກຈະຢ ູ່ພາຍໃຕູ້ຄວາມຮຸນແຮງລະຫວ່າງບຸກຄົນ, ສ່ວນຫ າຍຢ ູ່ໃນຄອບຄົວຂອງເຂົາເອງ. ສະເພາະ ແມູ່ຍິງຈະມີ ຄວາມສ່ຽງຕໍີ່ຄວາມຮຸນແຮງທີີ່ກໍີ່ຂຶັ້ນໂດຍຄົນທີີ່ພວກເຂົາຮ ູ້ຈັກ ລວມທັງເພືີ່ອນຊາຍທີີ່ມີການພົວພັນ ຢູ່າງລຶກຊຶັ້ງ. ນອກຈາກ ການລ່ວງລະເມີດທາງເພດໃນຮ ບແບບການຂົີ່ມຂືນ, ບັງຄັບຂືນໃຈ ແລະ ຈັບຕ້ອງທີີ່ບໍີ່ເພິີ່ງ ປາດຖະໜາແລູ້ວ ແມູ່ຍິງຍັງອາດ ທໍລະມານກັບ ຄວາມຮຸນແຮງໃນຮ ບແບບຂອງການທຸບຕີ, ຈ ດເຜົາ ແລະ ຄາດຕະກໍາ. ແມູ່ຍິງຫ າຍຄົນຖືກຊັກຈ ງໃຫູ້ຍອມຮັບວ່າ ຜ ູ້ຊາຍມີສິດໃນການເປັນຜ ູ້ກະທໍາຄວາມຮຸນແຮງ ຫ ື ວ່າຄວາມຮຸນແຮງແມູ່ນ ການສະແດງອອກໂດຍຄວາມຮັກ, ຄວາມເຂັັ້ມແຂງ ແລະ ການປົກປູ້ອງຈາກເພດຜ ູ້ຊາຍ. ບາງຄົນຍັງໃສູ່ຮ້າຍ / ຕໍານິຜ ູ້ຕົກ ເປັນເຫຍືີ່ອ ແທນທີີ່ຈະຢຶດໝັັ້ນໃຫູ້ຝູ່າຍຊາຍ ມີຄວາມຮັບຜິດຊອບຕໍີ່ການກະທໍາຄວາມຮຸນແຮງ. 4.4 ຄວາມຮຸນແຮງບົນພືົ້ນຖານແຫູ່ງວິຖີທາງເພດແມູ່ນຫຍັງ? ຄວາມຮຸນແຮງບົນພືັ້ນຖານແຫູ່ງວິຖີທາງເພດ (GBV) ແມູ່ນຮ ບແບບໃດໜຶີ່ງຂອງຄວາມຮຸນແຮງທີີ່ບັງເກີດຜົນ ແລະ ສົີ່ງເສີມຄວາມບໍີ່ສະເໝີພາບຍິງ-ຊາຍ. ຄົນຜ ູ້ທີີ່ຮ ູ້ສຶກຮັບຮ ູ້ວ່າບໍີ່ມີຄວາມສອດຄ່ອງກັບບັນທັດ ຖານຍິງ-ຊາຍທີີ່ເປັນທໍານຽມ ອາດຈະຕົກຢ ູ່ພາຍໃຕູ້ຄວາມຮຸນແຮງ. ຄວາມຮຸນແຮງຕໍີ່ແມູ່ຍິງ ແລະ ເດັກຍິງ ຫ ື ຕໍີ່ບຸກຄົນທີີ່ບໍີ່ປະຕິບັດຕາມບັນທັດຖານຍິງຊາຍທີີ່ຄອບງໍາ ແມູ່ນຄວາມຮຸນແຮງບົນພືັ້ນຖານແຫູ່ງວິຖີທາງເພດ ທາງເພດ . ຕົວຢູ່າງ: ຜ ູ້ຊາຍທີີ່ສະແດງ ‘ລັກສະນະນິໄສ ແບບເພດຍິງ’ ອາດຕົກຢ ູ່ພາຍໃຕູ້ຂອງການຕັັ້ງໃຈຂົີ່ມເຫັງ ຫ ື ໃຊູ້ຄວາມຮຸນແຮງ. ຄວາມຮຸນແຮງບົນພືັ້ນຖານແຫູ່ງວິຖີທາງ ເພດ ແມູ່ນການລະເມີດສິດທິມະນຸດ ແລະ ບັນຫາສາທາລະນະສຸກ. ຄວາມຮຸນແຮງບົນພືັ້ນຖານແຫູ່ງວິຖີທາງເພດ ສະທ້ອນ ແລະ ສະໜັບສະໜ ນບັນທັດຖານວັດທະນະທໍາ ກ່ຽວກັບຄວາມເປັນເພດຊາຍ ແລະ ການຄວບຄຸມ ແລະ ມີອໍານາດເໜືອ ຂອງຜ ູ້ຊາຍ. 4.5 ການຕອບໂຕູ້ຄວາມຮຸນແຮງບົນພືົ້ນຖານວິຖີທາງເພດ (GBV) ຫ າຍຢູ່າງທີີ່ສາມາດເຮັດໄດູ້ ເພືີ່ອຫຼຸດຜ່ອນເຫດການຄວາມຮຸນແຮງ ບົນພືັ້ນຖານວິຖີທາງເພດ (GBV) ເຊັີ່ນ: ການ ຮັບປະກັນໃຫູ້ຄົນຮ ູ້ວ່າ ພວກເຂົາມີສິດທິໃນການດໍາລົງຊີວິດທີີ່ປາດສະຈາກຄວາມຮຸນແຮງລວມທັງ ການບັງຄັບຂ ູ່ເຂັນທາງ ເພດ. ທຸກຄົນສາມາດສ້າງຄວາມເຂັັ້ມແຂງດ້ານຂໍັ້ຜຸກມັດທີີ່ຕ້ອງໄດູ້ເຮັດ ແລະ ທັກສະ ຂອງຕົນສໍາລັບການສືີ່ສານກັບໝ ູ່ ເພືີ່ອນ, ສະມາຊິກ ໃນຄອບຄົວ ແລະ ຄ ູ່ຮ່ວມນອນກ່ຽວກັບບັນຫາທີີ່ກ່ຽວພັນກັບຄວາມຮຸນແຮງ ບົນພືັ້ນຖານແຫູ່ງວິຖີທາງ ເພດລວມທັງການບັງຄັບຂ ູ່ເຂັນທາງເພດ. ພວກເຂົາສາມາດຊຸກຍ ູ້ໃຫູ້ໝ ູ່ເພືີ່ອນເຮັດແບບດັີ່ງກ່າວ ຄື:

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 30 • ຮຽນຮ ູ້ ແລະ ສອນວິທີແກູ້ໄຂຄວາມຂັດແຍູ່ງ ໂດຍປາສະຈາກຄວາມຮຸນແຮງ ລວມທັງວິທີການສະແດງ ຄວາມ ຮ ູ້ສຶກດ້ວຍຄວາມນັບຖື ແລະ ມີປະສິດທິຜົນ. • ຊ່ວຍເຫ ືອຜ ູ້ລອດຊີວິດຈາກຄວາມຮຸນແຮງບົນພືັ້ນຖານທາງວິຖີທາງເພດ (GBV) ລວມທັງການສະໜອງ ທີີ່ພັກ ທີີ່ປອດໄພ ເຊິີ່ງເປັນບ່ອນທີີ່ພວກເຂົາສາມາດຊອກຫາຄວາມຊ່ວຍເຫ ືອ ແລະ ຄວາມປອດໄພ. • ເຮັດວຽກເພືີ່ອປູ່ຽນທັດສະນະຄະຕິທີີ່ຢາກຄົງໄວູ້ ຫ ື ໃຫູ້ອະໄພຕໍີ່ຄວາມຮຸນແຮງ ຫ ື ໃສູ່ຮ້າຍຜ ູ້ເປັນເຫຍືີ່ອ. • ສົີ່ງເສີມບັນທັດຖານທີີ່ນັບຖື ໃຫູ້ກຽດແກູ່ຄວາມຫ າກຫ າຍ ແລະ ຄວາມແຕກຕ່າງກັນ ແລະ ສະໜັບສະໜ ນເດັກ ຊາຍ ແລະ ຊາຍໜຸູ່ມທີີ່ບໍີ່ເລືອກການນໍາໃຊູ້ບົດບາດທີີ່ດືັ້ດ້ານ. • ສຶກສາອົບຮົມຄົນກ່ຽວກັບຄວາມຮຸນແຮງ ລວມທັງບັນທັດຖານຍິງ-ຊາຍທີີ່ໂອບອ້ອມສົີ່ງເສີມຄວາມຮຸນແຮງ, ເຫດການ ແລະ ສະພາບແວດລ້ອມຕ່າງໆຂອງຄວາມຮຸນແຮງ ທີີ່ສາມາດເກີດຂຶັ້ນໃນນັັ້ນ, ສິດທິຂອງທຸກຄົນທີີ່ຈະ ດໍາລົງ ຊີວິດຢ ູ່ໂດຍປາສະຈາກຄວາມຮຸນແຮງ ແລະ ຄວາມສໍາຄັນຂອງການມີຄວາມຮັບຜິດຊອບ ຮ່ວມກັນ ເພືີ່ອ ຫຼຸດຜ່ອນຄວາມຮຸນແຮງ. 5. ການສືື່ສານທາງບວກ ❖ ການສືື່ສານທາງບວກ ໝາຍເຖິງການເລືອກຄໍາເວົັ້າຢູ່າງລະມັດລະວັງເຊັີ່ນ: • ການສະແດງອອກເຖິງຄວາມຮ ູ້ສຶກໂດຍບໍລິສຸດໃຈ ແລະ ຊັດເຈນ ໂດຍປາສະຈາກການຂົີ່ມຂ ູ່ ຫ ື ດ ຖ ກຄົນອືີ່ນ. • ການເລີີ່ມຕົັ້ນການສືີ່ສານກັບຄໍາວ່າ ‘ຂ້ອຍ/ຂ້າພະເຈົັ້າເອງ’ ແທນທີີ່ຈະເວົັ້າ ‘ເຈົັ້າ/ທ່ານ’, ຕາມທີີ່ ‘ຂ້ອຍປາຖະໜາ’ ຫ ື ‘ຂ້ອຍຮ ູ້ສຶກ’ ແທນທີີ່ຈະເວົັ້າວ່າ ‘ເຈົັ້າມັກຈະ’ ຫ ື‘ເຈົັ້າບໍີ່ເຄີຍ’ ຄົນເຮົາມັກຈະຕອບຮັບໃນທາງບວກຕໍີ່ກັບການສືີ່ສານໃນ ລັກສະນະດັີ່ງກ່າວ ເພາະວ່າຜ ູ້ເວົັ້າກໍາລັງເວົັ້າກ່ຽວກັບຕົນເອງເປັນສ່ວນຫ າຍ ວ່າມີຄວາມຮ ູ້ສຶກແນວໃດ ແລະ ບໍີ່ໄດູ້ ພະຍາຍາມກ່າວໂທດ ຫ ື ເບິີ່ງຄົນອືີ່ນແບບຕໍີ່າໆ. ໃນແຕູ່ລະວັນ, ພວກເຮົາຕ້ອງຕັດສິນໃຈກ່ຽວກັບວິທີການສ້າງປະຕິກິລິຍາຕອບໂຕູ້ ແລະ ປະຕິບັດຕໍີ່ຄົນອືີ່ນ. ມີຫ າຍໆຄັັ້ງ ພວກເຮົາຕັດສິນໃຈໂດຍປາສະຈາກການຄົັ້ນຄິດກ່ຽວກັບສິີ່ງທີີ່ເປັນທໍາ ຫ ື ຖືກຕ້ອງ ຫ ື ກ່ຽວກັບການ ຕັດສິນໃຈຢູ່າງອືີ່ນທີີ່ພວກເຮົາອາດສາມາດເຮັດ. ມີຄວາມເປັນທ າ ໝາຍເຖິງການປະຕິບັດຕໍີ່ຄົນທັງຫ າຍດ້ວຍຄວາມນັບຖືຢູ່າງເທົີ່າທຽມກັນ ໃນເລືີ່ອງຂອງຈາລິຍະ ທໍາສ່ວນບຸກຄົນ ແລະ ສິດທິມະນຸດ. ການສືີ່ສານທາງບວກ ຍັງສາມາດນໍາໃຊູ້ເພືີ່ອຕໍີ່ຕ້ານບາງຄົນທີີ່ມີພຶດຕິກໍາທາງລົບຕໍີ່ທ່ານໂດຍການປະພຶດຕົນ ຢູ່າງມີຄວາມໝັົ້ນໃຈ, ກົງໄປກົງມາ, ການປະພຶດຕົນຢູ່າງມີຄວາມໝັັ້ນໃຈ ໝາຍເຖິງການລຸກຂຶັ້ນມາເພືີ່ອຕົນເອງ. ເພືີ່ອຈະເປັນ ຄົນທີີ່ມີຄວາມໝັັ້ນໃຈໜັກເໜັັ້ນໄດູ້ ຕ້ອງເປັນຜ ູ້ທີີ່ມີຄວາມສັດຊືີ່, ແລະ ບໍລິສຸດໃຈກັບຕົນເອງ ແລະ ຜ ູ້ ອືີ່ນກ່ຽວກັບ ສິີ່ງທີີ່ທ່ານຢາກໄດູ້ ແລະ ຕ້ອງການ. (ນອກນີັ້ຍັງມີຄວາມໝາຍວ່າ ທ່ານໄດູ້ຕະໜັກ / ຮ ູ້ເຖິງສິດທິຂອງ ທ່ານ ແລະ ກຽມພ້ອມທີີ່ຈະປົກປູ້ອງມັນ. ຕົວຢູ່າງ: ທ່ານຍັງຄົງປົກປູ້ອງສິດທິໃນການສຶກສາຂອງທ່ານ ເຖິງທ່ານກໍາລັງ ຖືພາຢ ູ່ ຫ ື ທ່ານຕັດສິນໃຈສໍາລັບຕົວທ່ານເອງ ເມືີ່ອມີສິີ່ງໃດໜຶີ່ງທີີ່ອາດສົີ່ງຜົນກະທົບຕໍີ່ສຸຂະພາບຂອງທ່ານຢູ່າງຮ້າຍ ແຮງ ຫ ື ອະນາຄົດຂອງທ່ານ. ຄົນທີີ່ບໍີ່ມີຄວາມໝັັ້ນໃຈອາດຈະບໍີ່ຕໍີ່ສ ູ້ເພືີ່ອຕົນເອງ ເຖິງວ່າ ຜ ູ້ອືີ່ນຖືກປະຕິບັດຕໍີ່ຕົນຢູ່າງ ຊົີ່ວຮ້າຍກໍຕາມ. ຄົນເຫ ົີ່ານີັ້ ມັກຈະຂາດຄວາມໝັັ້ນໃຈ ແລະ ຄວາມພາກພ ມໃຈ ໃນຕົນເອງທີີ່ຈະຕໍີ່ສ ູ້ ເພືີ່ອໃຫູ້ໄດູ້ມາ ສິີ່ງທີີ່ຕ້ອງການອັນຈໍາເປັນ ແລະ ປົກປູ້ອງຄວາມຮ ູ້ສຶກ ຫ ື ຮ່າງກາຍຂອງຕົນ ຈາກການເຈັບປວດ).

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 31 6. ການຕັດສິນໃຈ ການຕັດສິນໃຈທີີ່ດີສາມາດຊ່ວຍເຮົາ ເຮັດສໍາເລັດເປົັ້າໝາຍ ແລະ ບັນລຸເຖິງຄວາມຝັນຂອງທ່ານ. ການຕັດສິນໃຈ ທີີ່ດີບໍີ່ໄດູ້ໝາຍຄວາມວ່າໃນຊ່ວງອາຍຸ 13 ປີ ເຮົາຕັດສິນໃຈໄດູ້ຖືກຕ້ອງກ່ຽວກັບ ສິີ່ງທີີ່ເຮົາຢາກເປັນໃນຊີວິດ. ການຄິດ ກ່ຽວກັບສິີ່ງທີີ່ເຮົາຢາກເປັນ ທີີ່ຈິງແລູ້ວບໍີ່ແມູ່ນການຕັດສິນໃຈ. ນັັ້ນແມູ່ນພຽງຄວາມຝັນ ແລະ ເປົັ້າໝາຍໄລຍະຍາວ. ການຕັດສິນໃຈແມູ່ນສິີ່ງທີີ່ແຕກຕ່າງຈາກທີີ່ກ່າວມາ. ການຕັດສິນໃຈ ແມູ່ນ ການເລືອກລະຫວ່າງສອງທາງ ຫ ື ຫ າຍ ກວ່າສອງທາງທີື່ເປັນໄປໄດູ້ໃນການກະທ າ/ປະຕິບັດ. ການຕັດສິນໃຈ ແມູ່ນເຫດການທີີ່ເກີດຂຶັ້ນໃນຊີວິດປະຈໍາວັນ. ເຮົາຈະຕັດສິນໃຈນັບຮ້ອຍນັບພັນຄັັ້ງເພືີ່ອກ້າວສ ູ່ ຄວາມຝັນ. ເຮົາຄວນຈະກັບເມືອເຮືອນເພືີ່ອຮຽນ ໜັງສືຫ ັງຈາກເລີກໂຮງຮຽນ ຫ ື ເຮົາຈະໄປຫ ິັ້ນນໍາໝ ູ່? ເຮົາຄວນຈະ ຕົກລົງມີເພດສໍາພັນກັບແຟນ ຫ ື ຈະບໍີ່ມີ? ມັກຈະມີຫ າຍກວ່າໜຶີ່ງທາງເລືອກ ເພືີ່ອເຮັດໃຫູ້ຄວາມຝັນຂອງ ເຮົາເປັນຈິງ ເຖິງແມູ່ນວ່າຄວາມເປັນໄປໄດູ້ເພີີ່ມເຕີມທັງໝົດບໍີ່ອາດສອດຄ່ອງກັບຄວາມເປັນຈິງ. ພວກເຮາຍງຈໍາເປັນຕ້ອງຮຽນຮ ູ້ ເພືີ່ອຈະສາມາດເລືອກໜຶີ່ງຢູ່າງຂອງຄວາມເປັນໄປໄດູ້ທັງໝົດແລູ້ວກໍປະຕິບດ. ເມືີ່ອເຮົາຕັດສິນໃຈກ່ຽວກັບສິີ່ງທີີ່ເຮົາ ຕ້ອງການ ແລະ ສິີ່ງທີີ່ດີທີີ່ສຸດສໍາລັບເຮົາ, ເຮົາຕ້ອງເລືອກວິທີປະຕິບັດທີີ່ຄິດວ່າດີທີີ່ສຸດ. ການຕັດສິນໃຈໄດູ້ຮັບອິດທິ ພົນຢູ່າງແຂງແຮງ ຈາກຄວາມພາກພ ມໃຈໃນຕົນເອງຂອງເຮົາ. ເມືີ່ອໃດພວກເຮົາຕີລາຄາຕົນເອງວ່າເປັນຄົນທີີ່ມີຄວາມ ພິເສດ ມີເອກະລັກສະເພາະຕົວ ແລະ ເປັນຄົນດີຂອງສັງຄົມ, ເມືີ່ອນັັ້ນ ພວກເຮົາຈະມີຄວາມພາກພ ມໃຈໃນຕົນເອງສ ງ ແລະ ພວກເຮົາຈະສາມາດຄົັ້ນຄິດໄດູ້ຢູ່າງເປັນເອກະລາດ ແລະ ຕັດສິນໃຈໄດູ້ຢູ່າງສະຫ ຽວສະຫ າດ. ໃນເວລາທີີ່ພວກເຮົາເປັນເດັກ, ການຕັດສິນໃຈຂອງພວກເຮົາຈະອີງໃສູ່ຄ່ານິຍົມທາງສິລະທໍາທີີ່ພວກເຮົາໄດູ້ຮັບ ຈາກພໍີ່ແມູ່ເມືີ່ອເຕີບໃຫຍ່ເປັນຄົນໜຸູ່ມຂຶັ້ນມາ ພວກເຮົາຈະເລີີ່ມພິຈາລະນາຕັດສິນສໍາລັບຕົນເອງ ແລະ ການຕັດສິນໃຈ ຂອງພວກເຮົາແມູ່ນອີງໃສູ່ມຸມມອງຂອງຕົນຕໍີ່ສະຖານະການຫ າຍກວ່າ. ປັດໄຈທີີ່ຄອບງໍາຂະບວນການຕັດສິນໃຈຂອງ ພວກເຮົາແມູ່ນໝ ູ່ເພືີ່ອນລຸູ້ນດຽວກັນ, ຄອບຄົວ, ວັດທະນະທໍາ, ການສຶກສາ, ທັດສະນະຄະຕິ, ຮີດຄອງປະເພນີແລະ ປະສົບການ. ການຄິດໃຫູ້ທະລຸ ແມູ່ນຂ້ອນຂ້າງມີຄວາມສໍາຄັນເມືີ່ອມີການຕັດສິນໃຈ. ການຈະຕັດສິນໃຈທີີ່ຖືກຕ້ອງ ຂຶັ້ນກັບ ການເບິີ່ງໄປຂ້າງໜ້າ ເພືີ່ອໃຫູ້ເຫັນວ່າມີອັນໃດແດູ່ທີີ່ຈະເກີດຂຶັ້ນ. ເພືີ່ອຈະເຮັດໃຫູ້ໄດູ້ດັີ່ງທີີ່ກ່າວ, ສິີ່ງສໍາຄັນ ກໍຄື ຕ້ອງຮວບຮວມຂໍັ້ມ ນຄວາມຮ ູ້ ແລະ ຂໍັ້ເທັດຈິງ. ຢູ່າງໃດກໍຕາມ, ເຖິງຈະມີການຄາດຄະເນ ສິີ່ງທີີ່ອາດເກີດຂຶັ້ນໄດູ້ ລ່ວງໜ້າ ທ່ານກໍອາດຈະຕັດສິນໃຈໃດໜຶີ່ງ ເຊິີ່ງມັນສາມາດມີຜົນທີີ່ຕາມມາ. ບາງຄັັ້ງພວກເຮົາອາດຈະບໍີ່ໄດູ້ຮັບຂໍັ້ມ ນ ພຽງພໍ ພວກເຮົາກໍຕັດສິນໃຈໃຫູ້ດີທີີ່ສຸດກັບຂໍັ້ມ ນເທົີ່າທີີ່ມີຢ ູ່. ບາງຄັັ້ງພວກເຮົາອາດຕັດສິນໃຈໄວຈົນເກີນໄປ ແລະ ເບິີ່ງຂ້າມ ຫ ື ບໍີ່ສັງເກດເຫັນຊິັ້ນສ່ວນຂໍັ້ມ ນທີີ່ຈໍາເປັນ.

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 32 7. ການແຕກເນືົ້ອໜຸູ່ມ-ສາວ 7.1 ການແຕກເນືົ້ອໜຸູ່ມ-ສາວແມູ່ນຫຍັງ? ເມືີ່ອເດັກກ້າວສ ູ່ໄວລຸູ້ນ-ໄວໜຸູ່ມສາວ, ຮ່າງກາຍຂອງພວກເຂົາຈະເລີີ່ມຜະລິດສານເຄມີທີີ່ເອີັ້ນວ່າຮໍໂມນ - ທີີ່ນໍາໄປສ ູ່ ການປູ່ຽນແປງໃນຮ່າງກາຍ ແລະ ອາລົມຈິດ. ການປູ່ຽນແປງໃນເວລານີັ້ເອີັ້ນວ່າ ການແຕກເນືັ້ອໜຸູ່ມ-ສາວ. ການແຕກເນືັ້ອ ໜຸູ່ມ ສາວເກີດຂຶັ້ນໄວສໍາລັບບາງຄົນ ແລະ ບາງຄົນກໍເກີດຂຶັ້ນຊ້າໂດຍປົກກະຕິກໍຈະຢ ູ່ລະຫວ່າງ 8-14 ປີ. ອາຍຸຂອງການ ແຕກເນືັ້ອໜຸູ່ມ-ສາວ ແມູ່ນມີອິດທິພົນມາຈາກແຊນ (genes), ການໂພຊະນາການ, ກິດຈະກໍາທາງກາຍະພາບ ແລະ ຄວາມເຈັບປູ່ວຍ. ຕາມປົກກະຕິເດັກຍິງຈະກ້າວເຖິງການແຕກເນືັ້ອສາວໃນໄວອາຍຸທີີ່ນ້ອຍກວ່າເດັກຊາຍ. 7.2 ໃນໄລຍະການແຕກເນືົ້ອໜຸູ່ມ-ສາວ ມີຫຍັງເກີດຂຶົ້ນ? ❖ ຢ ູ່ຮ່າງກາຍ - ໃນຊ່ວງການແຕກເນືັ້ອສາວ, ອະໄວຍະວະເພດ ແລະ ການຈະເລີນພັນເລີີ່ມຂະຫຍາຍຕົວ: • ສ າລັບຍິງ, ການປູ່ຽນແປງທາງຮ່າງກາຍທີີ່ກ່ຽວຂ້ອງກັບການແຕກເນືັ້ອໜຸູ່ມ-ສາວ ປະກອບດ້ວຍການເລີີ່ມມີປະຈໍາ ເດືອນ; ພັດທະນາການຂອງເຕົັ້ານົມ; ການປົີ່ງຂອງຂົນໃຕູ້ຮັກແຮູ້ ແລະ ຈອມອະໄວຍະວະເພດແລະ ການປູ່ຽນແປງ ດ້ານອືີ່ນໆຂອງຮ່າງກາຍ. • ສ າລັບຊາຍ, ການແຕກເນືັ້ອໜຸູ່ມ ປະກອບດ້ວຍການເລີີ່ມການເຖິງຈຸດສຸດຍອດໂດຍບໍີ່ຕັັ້ງໃຈໃນເວລານອນຫ ັບ (ການຫ ັີ່ງໃນເວລາກາງຄືນ ຫ ື ການຝັນປຽກ); ນໍາ ັ້ອະສຸຈິ, ການປົີ່ງຂອງຂົນໃບໜ້າ, ອະໄວຍະວະເພດ ແລະ ຮ່າງກາຍ; ການມີສຽງເຂັັ້ມຂຶັ້ນ ແລະ ການປູ່ຽນແປງດ້ານອືີ່ນໆຂອງຮ່າງກາຍ. ❖ ຢ ູ່ໃນຄວາມຄິດ - ການແຕກເນືັ້ອໜຸູ່ມ-ສາວ ສາມາດເປັນໄປໄດູ້ທັງຄວາມສັບສົນ ແລະ ຄວາມຕືີ່ນເຕັັ້ນ. ທັງດ້ານ ຮ່າງກາຍ ແລະ ສັງຄົມຂອງການແຕກເນືັ້ອໜຸູ່ມ-ສາວ ຈະນໍາມາເຊິີ່ງຄວາມປູ່ຽນແປງໃນແນວທາງທີີ່ຄົນໜຸູ່ມ-ສາວ ຮ ູ້ສຶກກ່ຽວກັບຕົນເອງ ແລະ ຜ ູ້ອືີ່ນ. ❖ ຢ ູ່ອ້ອມຕົວ - ຂະນະທີີ່ເປັນຄົນໜຸູ່ມກ້າວເຖິງການແຕກເນືັ້ອໜຸູ່ມ-ສາວ ແລະ ເລີີ່ມມີພັດທະນາການທາງເພດ, ພວກ ເຂົາຈະພົບວ່າ ຜ ູ້ຄົນທີີ່ເຂົາຮ ູ້ຈັກ ແລະ ສັງຄົມໃນວົງກວ້າງມີການພົວພັນກັບພວກເຂົາແບບແຕກຕ່າງກັນ.ສໍາລັບຜ ູ້ທີີ່ ເຖິງໄວແຕກເນືັ້ອໜ່ມ-ສາວ, ຢ ູ່ໃນບາງວັດທະນະທໍາຈະມີການຈັດພິທີກໍາການມາເຖິງຂອງໄວອາຍຸ.ພິທີກໍາດັີ່ງກ່າວ ສ່ວນຫ າຍຈະເປັນການສະເຫີມສະຫ ອງການເຕີບໃຫຍ່. ເຖິງຢູ່າງໃດກໍຕາມ, ບາງວັດທະນະທໍາອາດເປັນອັນຕະລາຍ ເຊັີ່ນ - ການຕັດອະໄວຍະວະສືບພັນເພດຍິງ ຫ ື ການແຕູ່ງງານເດັກ. ຄອບຄົວ ແລະ ຊຸມຊົນມັກຈະຄາດຫວັງເຖິງຄວາມເປັນໄວໜຸູ່ມ ໂດຍສົມມຸດຕິຖານວ່າຈະມີຄວາມຮັບຜິດຊອບ ທີີ່ໃຫຍ່ຂຶັ້ນກວ່າເກົີ່າ ແລະ ບາງຄັັ້ງ ກໍອະນຸຍາດໃຫູ້ພວກເຂົາມີຄວາມເປັນອິດສະຫ ະທີີ່ໃຫຍ່ຂຶັ້ນ. ຄອບຄົວ ແລະ ຊຸມຊົນ ມັກຈະພະຍາຍາມກົດດັນຕໍີ່ໄວໜຸູ່ມໃຫູ້ປະຕິບັດຕາມບົດບາດຍິງ-ຊາຍທີີ່ຄາດຫວັງໄວູ້. ເດັກຊາຍອາດຈະປະສົບກັບຄວາມ ບໍີ່ພໍໃຈ/ຖືກຕິຕຽນ ຖ້າພວກເຂົາສະແດງຄວາມຮ ູ້ສຶກທີີ່ເຫັນໄດູ້ຢູ່າງແນູ່ນອນໃດໜຶີ່ງເຊັີ່ນ: ຄວາມອ່ອນແອ ຫ ື ຄວາມນຸູ້ມ ນວນ; ພວກເຂົາມັກຖືກກົດດັນໃຫູ້ເປັນຜ ູ້ຫ້າວຫັນໃນເລືີ່ອງເພດ. ໃນບາງກໍລະນີ, ເດັກຍິງພົບວ່າສິດເສລີພາບຂອງພວກ ເຂົາຖືກຈໍາກັດຢູ່າງຈິງຈັງໃນເວລາແຕກເນືັ້ອສາວ. ການສຶກສາຮໍີ່າຮຽນຂອງພວກເຂົາອາດສິັ້ນສຸດລົງ, ຮ ບແບບການນຸູ່ງຖື ອາດຖືກຈໍາກັດ, ການປະພຶດຕົນອາດຖືກຈໍາກັດຢ ູ່ໃນຂອບເຂດ ແລະ ອາດໄດູ້ຮັບມອບໝາຍວຽກເຮືອນເພີີ່ມເຕີມ. ໄວໜຸູ່ມ-ສາວ ກາຍເປັນໄວທີີ່ຢາກຮ ູ້ຢາກເຫັນກ່ຽວກັບເລືີ່ອງເພດ ແລະ ອາດຈະຊອກຄົັ້ນຫາການພົວພັນທາງ ເພດ ດ້ວຍຕົນເອງ, ກັບໝ ູ່ເພືີ່ອນ ຫ ື ກັບຜ ູ້ທີີ່ເປັນຄົນຮັກ. ຄົນທີີ່ມີຄ ູ່ຮັກມັກຈະມີອາຍຸປະມານລຸູ້ນດຽວກັນ, ແຕູ່ກໍບໍີ່ ສະເໝີໄປ. ຢ ູ່ໃນບາງສະຖານທີີ່, ຜ ູ້ຊາຍທີີ່ມີອາຍຸສ ງຈະຊອກຫາເດັກຍິງໄວລຸູ້ນເປັນຄົນຮັກ. ຄວາມແຕກຕ່າງດ້ານອາຍຸນີັ້ ມັກຈະສະໜັບສະໜ ນ ການແບູ່ງອໍານາດທີີ່ບໍີ່ເທົີ່າທຽມຢ ູ່ໃນການພົວພັນ. ແຕູ່ລະຄົນມີສິດທິໃນການສ້າງຮ ບແບບການ ພົວພັນ ລວມທັງສິດທິ ໃນການປະຕິບັດຕໍີ່ກັນດ້ວຍຄວາມເຄົາລົບ ນັບຖື ແລະ ໃຫູ້ກຽດກັນ.

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 33 ການພົວພັນທີີ່ມີຄວາມເພິີ່ງພໍໃຈ ແລະ ເຄົາລົບນັບຖືເຊິີ່ງກັນ ແລະ ກັນ ເປັນການພົວພັນໜຶີ່ງທີີ່ທັງສອງຝູ່າຍໃຫູ້ ຄວາມນັບຖືຕົນເອງ ແລະ ນັບຖືເຊິີ່ງກັນ ແລະ ກັນເມືີ່ອມີການສົນທະນາອະພິປາຍໃນບັນດາຫົວຂໍັ້ເຊັີ່ນ: ການແຕກເນືັ້ອ ໜຸູ່ມ-ສາວ, ປະເພດຂອງຮ່າງກາຍ ແລະ ລະບົບຈະເລີນພັນຄວນຄໍານຶງສະເໝີວ່າ ຄົນໜຸູ່ມມັກຈະມີຄວາມຮ ູ້ສຶກໄວກ່ຽວ ກັບ ວ່າພວກເຂົາ “ປົກກະຕິ” ຫ ືບໍີ່. ໃຫູ້ເນັັ້ນໃສູ່ສິີ່ງທີີ່ເປັນທໍາມະຊາດ ອັນຫ າກຫ າຍ ແລະ ຫ ີກລ້ຽງຄໍາເວົັ້າທີີ່ວ່າ “ບໍີ່ ປົກກະຕິ” ແລະ “ບໍີ່ເປັນທໍາມະຊາດ.” 8. ການເປັນປະຈ າເດືອນ 8.1 ຮອບວຽນປະຈ າເດືອນແມູ່ນຫຍັງ? ຮອບວຽນປະຈໍາເດືອນ ຕາມປົກກະຕິຈະຢ ູ່ໃນໄລຍະປະມານ 28 ວັນ, ແຕູ່ກໍສາມາດເປັນໄດູ້ໃນຊ່ວງໄລຍະ 21 ເຖິງ 31 ວັນ. ບັນດາວັນຂອງຮອບແມູ່ນເລີີ່ມຈາກການເປັນປະຈໍາເດືອນ. ການເປັນປະຈໍາເດືອນ, ເນືັ້ອເຍືີ່ອຜະໜັງຂອງມົດລ ກ ເພືີ່ອກຽມມົດລ ກສໍາລັບການຮັບເອົາໄຂູ່ທີີ່ໄດູ້ຮັບການປະຕິສົນທິ. ປະມານວັນທີີ່ 14 ຂອງແຕູ່ລະ ຮອບ, ໄຂູ່ຈະຕົກ ແລະ ເຄືີ່ອນໄປຢ ູ່ທີີ່ມົດລ ກໂດຍຜ່ານທໍີ່ນໍາສົີ່ງໄຂູ່. ຖ້າຫາກໄຂູ່ບໍີ່ໄດູ້ປະຕິສົນທິກັບອະສຸຈິ, ການຊຶມຊັບຂອງມົດລ ກ ກໍຈະແຍກ ແລະ ຫຼຸດອອກໄປພ້ອມກັບເລືອດໂດຍຜ່ານຊ່ອງຄອດ ກາຍເປັນເລືອດປະຈໍາເດືອນ. ໂດຍທົີ່ວໄປ, ການລົງປະຈໍາເດືອນ ຈະແກູ່ ຍາວລະຫວ່າງ 2-7 ວັນ ດ້ວຍການລົງຄ່ອຍ ຫ ື ລົງແຮງເປັນບາງວັນ. ຮອບວຽນປະຈໍາເດືອນມັກບໍີ່ມາເປັນ ປົກກະຕິ ສໍາລັບໜຶີ່ງ ຫ ື ສອງປີທໍາອິດ ຂອງການເລີີ່ມມີປະຈໍາເດືອນ. 8.2 ການເປັນປະຈ າເດືອນແມູ່ນຫຍັງ? ການເປັນປະຈໍາເດືອນແມູ່ນຂະບວນການທາງທໍາມະຊາດທ່ເຊູ່ອມໂຍງກັບຮອບວຽນການຈະເລີນພັນຂອງແມູ່ຍິງ ແລະ ເດັກຍິງ. ມັນເປັນສັນຍານຂອງການມີສຸຂະພາບດີ ແລະ ການເຕີບໂຕຂອງຮ່າງກາຍ. ມັນບໍີ່ມີຄວາມເຈັບປູ່ວຍ, ແຕູ່ ຖ້າບໍີ່ໄດູ້ອະນາໄມຖືກຕາມຫ ັກການ ຢູ່າງຖືກຕ້ອງເໜາະສົມ ກໍອາດມີຜົນຮ້າຍຕໍີ່ສຸຂະພາບເຊີີ່ງອາດສາມາດປະກອບເຂົັ້າຕືີ່ມ ກັບການປະຕິບັດຂອງສັງຄົມ, ວັດທະນະທໍາ ແລະ ສາດສະໜາເດັກຍິງຫ າຍຄົນມີຄວາມກັງວົນ ຫ ື ຢູ້ານກົວ ເມືີ່ອເປັນ ປະຈໍາເດືອນມາຄັັ້ງທໍາອິດ ຍ້ອນວ່າບໍີ່ມີໃຜເຄີຍ ອະທິບາຍໃຫູ້ຮ ູ້ ວ່າມັນແມູ່ນຫຍັງ ຫ ື ໝາຍເຖິງຫຍັງ ແລະ ຈໍາເປັນຕ້ອງ ເຮັດຫຍັງແດູ່ເມືີ່ອເປັນປະຈໍາເດືອນ. ພໍີ່ແມູ່ / ຜ ູ້ປົກຄອງຫ າຍຄົນ ອາດຮ ູ້ສຶກອຶດອັດທີີ່ຈະເວົັ້າກ່ຽວກັບເລືີ່ອງນີັ້ ຫ ື ເດັກຍິງ ບາງຄົນອາດຈະເຄີຍໄດູ້ຍິນ ຂໍັ້ມ ນຂ່າວສານ ຈາກວັດທະນະທໍາ ຫ ື ສາສະໜາຂອງຕົນທີີ່ແນະນໍາວ່າ ການເປັນປະຈໍາເດືອນ ເປັນສິີ່ງທີີ່ ບໍີ່ຄ່ອຍສະອາດປານໃດ. ເຖິງຢູ່າງໃດກໍຕາມ, ການເປັນປະຈໍາເດືອນ ແມູ່ນພາກສ່ວນໜຶີ່ງຂອງການປູ່ຽນແປງ ຂອງ ຮ່າງກາຍ. 8.3 ໃນຊ່ວງການເປັນປະຈ າເດືອນມີຫຍັງເກີດຂຶົ້ນ? ເປັນເລືີ່ອງປົກກະຕິສໍາລັບແມູ່ຍິງ ຫ າຍໆຄົນທີີ່ທໍລະມານ ຈາກຄວາມເຈັບປວດຂອງຮອບເດືອນເຊັີ່ນ: ອາການປັັ້ນ ທ້ອງ, ວິນວຽນປວດຮາກ, ເມືີ່ອຍ, ອາການໜ້າມືດ/ເປັນລົມ, ເຈັບຫົວ, ເຈັບຫ ັງ ແລະ ຮ ູ້ສຶກຢ ູ່ບໍີ່ສະບາຍ.ນອກຈາກນີັ້ ຍັງ ອາດປະສົບກັບການປູ່ຽນແປງທາງດ້ານອາລົມ ແລະ ຈິດຕະສາດ (ເຊັີ່ນ: ຮ ູ້ສຶກໂສກເສົັ້າ, ຫງຸດຫງິດ ຫ ື ໃຈຮ້າຍ) ເນືີ່ອງ ຈາກການປູ່ຽນແປງທາງຮໍໂມນ. ສິີ່ງດັີ່ງກ່າວມີຄວາມແຕກຕ່າງກັນໄປໃນແຕູ່ລະບຸກຄົນ ແລະ ສາມາດປູ່ຽນແປງ ຕາມການ ເວລາ ໃນຊ່ວງທີີ່ເປັນປະຈໍາເດືອນ, ໂດຍທົີ່ວໄປເດັກຍິງ ສາມາດ ເຮັດກິດຈະກໍາຕ່າງໆໄດູ້ຕາມປົກກະຕິ. ໃນຄວາມເປັນ ຈິງຮ່າງກາຍຂອງເດັກຍິງກຽມພ້ອມສໍາລັບພາວະຈະເລີນພັນນັັ້ນ ບໍີ່ໄດູ້ໝາຍຄວາມວ່າລາວຄວນຈະເລີີ່ມມີການຮ່ວມເພດ ຫ ື ຄວນຈະມີລ ກໃນໄວໆນີັ້. ສິີ່ງດັີ່ງກ່າວເປັນສິດທິຂອງແມູ່ຍິງທີີ່ຈະຕັດສິນໃຈດ້ວຍຕົນເອງວ່າເມືີ່ອໃດ, ຈະຮ່ວມເພດກັບ ໃຜ ແລະ ມີລ ກເວລາໃດ. ດັີ່ງທີີ່ໄດູ້ອະທິບາຍກ່ຽວກັບ ການແຕກເນືັ້ອໜຸູ່ມ-ສາວ, ແຕູ່ລະຄົນປະສົບກັບການປູ່ຽນແປງ

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 34 ຂອງຮ່າງກາຍໃນທາງທີີ່ແຕກຕ່າງກັນ ແລະ ຫ ັງຈາກຜ່ານໄວແຕກ ເນືັ້ອໜຸູ່ມ-ສາວແລູ້ວ ຮ່າງກາຍຂອງທຸກໆຄົນ ກໍແຕກ ຕ່າງກັນໄປ. ທັີ່ງນີັ້ກໍເນືີ່ອງມາຈາກຫ າຍເຫດຜົນ, ທັງຊາຍ ແລະ ຍິງຕ້ອງໄດູ້ຜ່ານໄລຍະຈະເລີນພັນ. ໃນກໍລະນີພາວະຈະເລີນພັນບໍີ່ ສົມບ ນ ກໍບໍີ່ແມູ່ນຈະເຮັດໃຫູ້ທ່ານເປັນ ຊາຍ ຫ ື ຍິງໜ້ອຍລົງ. ສິີ່ງທີີ່ສໍາຄັນກໍຄືການໃຫູ້ຄວາມເຄົາລົບ ນັບຖືຄວາມຫ າກ ຫ າຍ ແລະ ບໍີ່ຈໍາແນກຕ້ານຄົນທີີ່ບໍີ່ສາມາດ ຫ ື ຄົນທີີ່ບໍີ່ຕ້ອງການມີລ ກ. 8.5 ການຄຸມກ າເນີດ ແລະ ຖືພາທີື່ບ ື່ເພິື່ງປາຖະໜາ ໄວໜຸູ່ມ (ຫ ື ຄ ູ່ຜົວເມຍ) ຜ ູ້ທີີ່ຕັັ້ງໃຈຮ່ວມເພດກັນ ແຕູ່ບໍີ່ຕ້ອງການການມີລ ກ ກໍສາມາດ ໃຊູ້ການຄຸມກໍາເນີດ ຫ ື ປະຕິບັດກິດຈະກໍາທາງເພດ ທີີ່ບໍີ່ມີການປະຕິສົນທິແທນ. ການຄຸມກໍາເນີດສາມາດໃຫູ້ນິຍາມວ່າ ເປັນວິທີໃດໜຶີ່ງທີີ່ ໃຊູ້ ເພືີ່ອປູ້ອງກັນການຖືພາ. ຫ າຍວິທີທີີ່ແຕກຕ່າງກັນຖືກນໍາໃຊູ້ໃນຫ າຍທິດທາງ ແລະ ໃນເວລາທີີ່ແຕກຕ່າງກັນ. ວິທີຄຸມ ກໍາເນີດສ່ວນຫ າຍມັກຈະໃຊູ້ສໍາລັບແມູ່ຍິງ; ແຕູ່ຜ ູ້ຊາຍຈໍານວນໜຶີ່ງກໍີ່ນໍາໃຊູ້ຖົງຢາງອະນາໄມ ເວລາມີ ເພດສໍາພັນ. ມີຫ າຍວິທີການໃຫູ້ເລືອກ. ແຕູ່ລະຄົນມີສິດທິເສລີພາບ ແລະ ປະຕິບັດຕາມວິທີທີີ່ຮ ູ້ຈັກວ່າຈະນໍາໃຊູ້ວິທີໃດ. ຫາຍຄ ູ່ ຜົວເມຍຕົກລົງກັນໃນການເລືອກ ແລະ ນໍາໃຊູ້ວິທີການຂອງພວກເຂົາເອງ. ບໍີ່ມີວິທີຄຸມກໍາເນີດອັນໃດດີທີີ່ສຸດ ແລະ ແຕູ່ ລະວິທີກໍມີຄຸນລັກສະນະສະເພາະຂອງມັນ. ບາງວິທີກໍງ່າຍທີີ່ຈະປະຕິບັດ. ບາງວິທີຈໍາເປັນຕ້ອງໄປຫາຄລີນິກສຸຂະພາບ ແລະ ອາດຈະຕ້ອງກວດຮ່າງກາຍກ່ອນ. ວິທີການຕ່າງໆແຕກຕ່າງກັນໃນເລືີ່ອງຂອງ ປະສິດທິຜົນໃນການປູ້ອງກັນການ ຖືພາ. ມີພຽງສອງວິທີ, ຖົງອະນາໄມສໍາລັບເພດຊາຍ ແລະ ເພດຍິງເທົີ່ານັັ້ນ ທີີ່ສາມາດປູ້ອງກັນເຊືັ້ອເອັດສໄອວີ (HIV) ແລະ ການຕິດເຊືັ້ອທາງເພດສໍາພັນອືີ່ນໆໄດູ້. ແມູ່ຍິງ ແລະ ເດັກຍິງຫ າຍລ້ານຄົນທີີ່ປະສົບກັບການຖືພາທີີ່ບໍີ່ຕັັ້ງໃຈ ແລະ ບໍີ່ເພິີ່ງປາດຖະໜາ. ການຖືພາແບບນີັ້ເກີດ ຂຶັ້ນດ້ວຍຫ າຍເຫດຜົນ: ຍ້ອນການຄຸມກໍາເນີດ, ບໍີ່ຖືກນໍາໃຊູ້, ນໍາໃຊູ້ບໍີ່ຖືກວິທີ. ໃນແຕູ່ລະປີ, ແມູ່ຍິງ ແລະ ເດັກຍິງ 40- 50 ລ້ານຄົນ ຕັດສິນໃຈຊອກຫາວິທີເພືີ່ອເອົາລ ກອອກ. ການທ າແທູ້ງແມູ່ນຖືກຈ າກັດເຄັີ່ງຄັດໃນຫ າຍປະເທດ. ການ ທໍາແທູ້ງເຖືີ່ອນທີີ່ເຮັດໂດຍຄົນທີີ່ບໍີ່ເປັນແພດຈະບໍີ່ປອດໄພ ແລະ ມີຜົນໃຫູ້ແມູ່ຍິງ ແລະ ເດັກຍິງເສຍຊີວິດ ຫ ື ກາຍເປັນຜ ູ້ຢ ູ່ ໃນພາວະໄຮູ້ການຈະເລີນພັນຖ້າເດັກຍິງຊອກຫາຄໍາປຶກສາແນະແນວກ່ຽວກັບການຖືພາທີີ່ບໍີ່ຕັັ້ງໃຈ. ຄວນແນະນໍາໄປສ ນ ສຸຂະພາບທີີ່ ເປັນເພືີ່ອນມິດ ໄວູ້ວາງໃຈໄດູ້ ຫ ື ໄປທີີ່ຄລີນິກວາງແຜນ ຄອບຄົວເຊິີ່ງ ເປັນບ່ອນທີີ່ຮັບປະກັນຮັກສາຄວາມ ລັບໄດູ້. ສິດທິຂອງເດັກທົີ່ວທັງຮ່າງກາຍ, ຄວາມຮ ູ້ສຶກເລືີ່ອງເພດ ແລະ ພາວະຈະເລີນພັນຂອງພວກເຂົາຕ້ອງໄດູ້ຮັບຄວາມ ເຄົາລົບນັບຖື.

ຄ ູ່ມືເສີມຄວາມຮ ູ້ເພດສຶກສາ ມັດທະຍົມສຶກສາຕອນຕົົ້ນ 35 9. ພະຍາດຕິດຕ ື່ທາງເພດສ າພັນ (STIs) 9.1 ພະຍາດຕິດຕ ື່ທາງເພດສ າພັນ ແມູ່ນຫຍັງ (STIs)? ພະຍາດຕິດຕໍີ່ທາງເພດສໍາພັນ ແມູ່ນການຕິດເຊືັ້ອ ທີີ່ສາມາດແຜູ່ໄດູ້ໂດຍການຮ່ວມເພດ ແລະ ຮ ບແບບອືີ່ນໆ ຂອງ ກິດຈະກໍາທາງເພດ. ພະຍາດຕິດຕໍີ່ທາງເພດສໍາພັນຖືກສົີ່ງຜ່ານລະຫວ່າງຄົນຈາກເລືອດ, ນໍັ້າອະສຸຈິ, ນໍັ້າເມືອກ / ຂອງແຫ ວ ໃນຊ່ອງຄອດ ແລະ ຂອງແຫ ວຈາກພາກສ່ວນອືີ່ນຂອງຮ່າງກາຍ. ມີພະຍາດຕິດຕໍີ່ທາງເພດສໍາພັນທີີ່ແຕກຕ່າງກັນຫ າຍກວ່າ 30 ຊະນິດ. ເອັດສໄອວີ (HIV) ແມູ່ນໜຶີ່ງໃນພະຍາດຕິດຕໍີ່ທາງເພດ ສໍາພັນທີີ່ຫ າຍຄົນ ໄດູ້ຍິນມາແລູ້ວ. 9.2 ການປູ້ອງກັນ ວິທີທີີ່ມີປະສິດທິຜົນທີີ່ສຸດສໍາລັບຄົນທີີ່ຈະແນູ່ໃຈວ່າບໍີ່ໄດູ້ຕິດເຊືັ້ອ ຫ ື ແຜູ່ເຊືັ້ອພະຍາດຕິດຕໍີ່ທາງເພດສໍາພັນກໍຄືການບໍີ່ ຮ່ວມເພດ ຫ ື ມີການຮ່ວມເພດກັບຄ ູ່ຂາທີີ່ບໍີ່ຕິດເຊືັ້ອເຊິີ່ງຮ ູ້ຈັກກັນມາຍາວນານແລະ ຮ່ວມເພດກັບ ທ່ານພຽງຄົນດຽວເທົີ່າ ນັັ້ນ. ຖົງຢາງອະນາໄມ/ຄອນດອມສໍາລັບຜ ູ້ຊາຍ ຖ້າຫາກນໍາໃຊູ້ຢູ່າງຖືກຕ້ອງກໍຈະມີປະສິດ ທິຜົນສ ງໃນການຫຼຸດຜ່ອນການ ແຜູ່ເຊືັ້ອເອັດສໄອວີ (HIV) ແລະ ພະຍາດຕິດຕໍີ່ທາງເພດສໍາພັນອືີ່ນໆຫ າຍຢູ່າງ. 9.3 ສັນຍານ ແລະ ອາການຂອງພະຍາດຕິດຕ ື່ທາງເພດສ າພັນທົື່ວໄປ ພະຍາດຕິດຕໍີ່ທາງເພດສໍາພັນ ສາມາດເຮັດໃຫູ້ເຈັບ, ເຮັດໃຫູ້ຢ ູ່ບໍີ່ສະບາຍ ແລະ ມີບັນຫາເປັນໄລຍະ. ຖ້າບໍີ່ໄດູ້ຮັບການ ປິີ່ນປົວ, ພະຍາດຕິດຕໍີ່ທາງເພດສໍາພັນບາງຊະນິດສາມາດສ້າງບັນຫາສຸຂະພາບທາງຮ່າງກາຍໃນໄລຍະຍາວ ເຊັີ່ນ: ບັນຫາ ກ່ຽວກັບການມີລ ກ. ມີພະຍາດຕິດຕໍີ່ທາງເພດສໍາພັນມີຫ າຍຊະນິດແຕກຕ່າງກັນ.ເຖິງຢູ່າງໃດກໍຕາມ, ສັນຍານບົີ່ງບອກໂດຍ ທົີ່ວໄປຂອງພະຍາດຕິດຕໍີ່ທາງເພດສໍາພັນປະກອບມີ: • ຮ ູ້ສຶກຄັນ • ເຈັບປວດ • ເປັນພືີ່ນ • ມີນໍັ້າເມືອກຊຶມອອກມາຈາກອະໄວຍະວະເພດຍິງ ຫ ື ຊາຍ • ແສບຮ້ອນເວລາຖ່າຍເບົາ • ເຈັບແສບ ຖ້າໃຜຜ ູ້ໜຶີ່ງທີີ່ໄດູ້ມີກິດຈະກໍາທາງເພດ ແລະ ມີອາການເທິງ, ຄວນໄປກວດເພືີ່ອໃຫູ້ຮ ູ້ພະຍາດຕິດຕໍີ່ທາງ ເພດສໍາພັນ. ຜ ູ້ທີີ່ຕິດເຊືັ້ອບາງຊະນິດຂອງພະຍາດຕິດຕໍີ່ທາງເພດດັີ່ງກ່າວ ຈະບໍີ່ມີອາການໃດໆສະແດງອອກ ແຕູ່ ເອົາໄປຕິດຕໍີ່ໃສູ່ກັນຈະຍັງ ເປັນສາເຫດຂອງໄພອັນຕະລາຍຕໍີ່ຮ່າງກາຍ ຖ້າບໍີ່ໄດູ້ຮັບການປິີ່ນປົວ. ນີັ້ໝາຍຄວາມວ່າ ຖ້າຄົນໃດມັກມີເພດສໍາພັນເລືັ້ອຍໆ ກໍຄວນໄປກວດສຸຂະພາບທີີ່ກ່ຽວກັບເພດສໍາພັນຢູ່າງສະໝໍີ່າສະເໝີ. 9.4 ການປິື່ນປົວ ພະຍາດຕິດຕໍີ່ທາງເພດສໍາພັນເກືອບທຸກປະເພດສາມາດປິີ່ນປົວໄດູ້ດ້ວຍຢາ. ທ່ານໝໍ ຫ ື ພະຍາບານສາມາດກວດເບິີ່ງ ໃຜຜ ູ້ໜຶີ່ງວ່າມີເຊືັ້ອພະຍາດຕິດຕໍີ່ທາງເພດສໍາພັນຫ ືບໍີ່. ສິີ່ງນີັ້ເອີັ້ນວ່າການກວດ. ຫາກຄົນເຮົາມີເພດສໍາພັນທີີ່ບໍີ່ໄດູ້ປູ້ອງກັນ, ຄົນນັັ້ນຄວນໄດູ້ຮັບການກວດເພືີ່ອບົີ່ງມັດຕິ. ຖ້າພວກເຂົາບໍີ່ມີພະຍາດຕິດຕໍີ່ທາງ ເພດສໍາພັນ ເຂົາກໍຈະມີ ຄວາມສຸກ. ຖ້າ ພວກເຂົາຫາກມີພະຍາດຕິດຕໍີ່ທາງເພດສໍາພັນ ພວກເຂົາຈະຕ້ອງກິນຢາທີີ່ຖືກຕ້ອງ. ນອກນີັ້ ຍັງຕ້ອງຮັບຄໍາປຶກສາກ່ຽວກັບ ວິທີທີີ່ຮັບປະກັນບໍີ່ໃຫູ້ມີການແຜູ່ເຊືັ້ອພະຍາດຕິດຕໍີ່ທາງເພດສໍາພັນຕໍີ່ຜ ູ້ອືີ່ນ. ການມີຫຍັງກັນ: ໝາຍເຖິງການມີເພດສ າພັນ

ສະໜັບສະໜູນໂດຍ