บทที่ ๕ ประวัติเซิ้งกระติ๊บข้าว

๑๓๐

บทที่ 5
ประวตั เิ ซ้ิงกระตบ๊ิ ขา้ ว

เอกสารประกอบการเรยี นการสอน กลมุ่ สาระการเรยี นรูศ้ ลิ ปะ วิชานาฏศลิ ป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศกึ ษาปีท่ี 3

๑๓๑

มาตรฐานการเรยี นรู้
ศ ๓.๒ เขา้ ใจความสัมพนั ธ์ระหว่างนาฏศิลป์ ประวตั ิศาสตร์ และวฒั นธรรม

เห็นคณุ คา่ ของนาฏศลิ ปท์ ่เี ป็นมรดกทางวัฒนธรรม ภูมปิ ญั ญาท้องถน่ิ ภมู ิปญั ญาไทยและ
สากล
ตวั ช้ีวดั

ศ ๓.๒ (ป๓/๑) การแสดงนาฏศลิ ป์พืน้ บ้าน หรือท้องถ่ินของตนเอง
สาระสำคญั

เซิ้งกระติ๊บข้าว เป็นการแสดงพื้นเมืองของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (ภาคอีสาน)
ในสมัยก่อนนิยมแสดงกันแพรห่ ลาย มีจงั หวะเร็ว ใหค้ วามร้สู กึ สนุกสนาน และแสดงถึงวถิ ีชีวิต
ของชาวอีสาน เปน็ การแสดงที่ควรค่าแกก่ ารอนรุ ักษส์ ืบไปยังเยาวชนร่นุ หลัง
สาระการเรยี นรู้

เซิ้งกระต๊ิบข้าว ประวัติความเป็นมา ลักษณะการแสดง เคร่ืองดนตรีและ
จงั หวะ ลกั ษณะการแตง่ กาย อปุ กรณ์ทใี่ ช้แสดง โอกาสท่ีใชแ้ สดง
จดุ ประสงค์การเรยี นรู้

๑. อธิบายเก่ียวกับประวัติความเปน็ มาของเซิ้งกระตบิ๊ ขา้ ว ลกั ษณะการแตง่ กาย
อปุ กรณ์การแสดง และโอกาสของการแสดงได้ได้ (K)

๒. เขยี นลกั ษณะการแตง่ กายเซ้งิ กระตบิ๊ ขา้ วได้ (P)
๓. เห็นคณุ ค่า และประโยนข์ องการแสดงนาฏศลิ ป์พืน้ เมืองเซ้งิ กระต๊ิบข้าว (A)

เอกสารประกอบการเรยี นการสอน กลมุ่ สาระการเรยี นร้ศู ิลปะ วชิ านาฏศลิ ป์ (ศ 13101) ชน้ั ประถมศกึ ษาปีท่ี 3

๑๓๒

แผนผังสาระการเรยี นรู้

ประวตั เิ ซ้งิ กระติ๊บข้าว ประวัตเิ ซิง้ กระตบ๊ิ ข้าว

เคร่ืองแตง่ กาย
ท่ีใชใ้ นการแสดงเซิง้ กระตบ๊ิ ขา้ ว

ลกั ษณะการแสดง

เครอ่ื งดนตรี
ที่ใช้ในการแสดงเซ้งิ กระตบ๊ิ ข้าว

เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลมุ่ สาระการเรียนรู้ศลิ ปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ช้นั ประถมศกึ ษาปที ี่ 3

๑๓๓

แบบทดสอบก่อนเรยี นบทท่ี 5
กลมุ่ สาระการเรยี นรู้ศลิ ปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101)

ชนั้ ประถมศกึ ษาปีที่ ๓
เรอื่ ง ประวตั เิ ซ้ิงกระตบิ๊ ขา้ ว

คำชีแ้ จง

แบบทดสอบน้ีมจี ำนวน 1๐ ขอ้ คะแนนเตม็ 1๐ คะแนน เวลา 1๐ นาที
ให้นักเรียนเขียนเคร่ืองหมาย X ทับตัวอักษรหน้าคำตอบที่ถูกต้อง
ลงในกระดาษคำตอบ

๑. “เซ้ิงกระต๊ิบข้าว” เป็นวฒั นธรรมภาคใด
ก. ภาคกลาง
ข. ภาคอีสาน
ค. ภาคเหนือ

๒. คำวา่ “เซิ้ง” มที ี่มาจากข้อใด
ก. การดนตรี
ข. การฟอ้ นรำ
ค. การทำมาหากนิ

๓. “เซง้ิ กระติ๊บข้าว” มตี น้ กำเนดิ จากจงั หวัดใด
ก. สกลนคร
ข. นครพนม
ค. หนองคาย

๔. การน่งุ ผ้าถุงในการแสดงเซิง้ กระต๊ิบข้าว จะน่งุ ในระดับใด
ก. น่งุ กรอมเทา้
ข. นงุ่ แคเ่ ขา่
ค. นุ่งครึง่ แข้ง

เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลมุ่ สาระการเรยี นรูศ้ ิลปะ วชิ านาฏศิลป์ (ศ 13101) ช้ันประถมศกึ ษาปที ่ี 3

๑๓๔

๕. การแต่งกายในการแสดงเซง้ิ กระติ๊บขา้ ว ใช้เสื้อแบบใด
ก. เสื้อแขนสั้น
ข. เสอื้ เกาะอก
ค. เสอื้ แขนกระบอก

๖. เครื่องประดับท่ีเหมาะสมในการแสดงเซ้งิ กระต๊ิบข้าว คอื ข้อใด
ก. เครอื่ งประดบั เงิน
ข. เครอ่ื งประดับทอง
ค. เคร่ืองประดับทท่ี ำโดยวสั ดุในท้องถนิ่ เชน่ กะลามะพรา้ ว

๗. ทรงผมที่ใชใ้ นการแสดงเซิ้งกระต๊ิบขา้ วท่ถี ูกต้อง คือขอ้ ใด
ก. ปล่อยผม
ข. รวบมดั ไว้
ค. เกล้าสงู ทดั ดอกไม้ดา้ นซ้าย

๘. อปุ กรณ์ท่ีใชใ้ นการแสดงเซิง้ กระติ๊บขา้ ว คอื ข้อใด
ก. สวิง
ข. กระหยงั
ค. กระต๊ิบขา้ ว

๙. เครือ่ งดนตรีชนิดใด คอื เครอ่ื งดนตรที ี่ใชป้ ระกอบจังหวะเซ้งิ กระติบ๊ ข้าว
ก. กตี าร์
ข. ระนาด
ค. กลองยาว

๑๐. วงดนตรีท่ีใชบ้ รรเลงเพลงเซง้ิ กระตบ๊ิ ข้าว คือวงดนตรใี ด
ก. วงสตริง
ข. วงโปงลาง
ค. วงเครอื่ งสาย

เอกสารประกอบการเรยี นการสอน กลมุ่ สาระการเรียนรู้ศิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชัน้ ประถมศกึ ษาปที ี่ 3

๑๓๕

เฉลยแบบทดสอบก่อนเรยี นบทที่ 5

กลุม่ สาระการเรียนร้ศู ิลปะ วชิ านาฏศิลป์ (ศ 13101) ช้ันประถมศึกษาปีที่ ๓
เร่ือง ประวตั เิ ซิ้งกระติ๊บข้าว

ขอ้ ที่ คำตอบทถ่ี กู ต้อง
1ข
2ข
3ก
4ค
5ค
6ก
7ค
8ค
9ค
10 ข

เอกสารประกอบการเรยี นการสอน กลมุ่ สาระการเรียนรู้ศิลปะ วชิ านาฏศลิ ป์ (ศ 13101) ชัน้ ประถมศกึ ษาปที ี่ 3

๑๓๖

ประวตั ิเซง้ิ กระต๊ิบขา้ ว

เซิ้งกระติ๊บข้าว เป็นการละเล่นพื้นเมืองของชาวภูไท ซึ่งเป็นชาวไทยเผ่าหนึ่งที่มี
เช้ือสาย สืบต่อกันมาช้านานในดินแดนทางภาคอีสานของไทย เช่น ในเขตจังหวัดสกลนคร
และจังหวัดข้างเคียง เซิ้งกระติ๊บข้าวนี้ นิยมแสดงกันในโอกาสรื่นเริงวันนักขัตฤกษ์ต่างๆ
การแสดง จะเริ่มด้วย ชาวภูไทฝ่ายชายนำเอาเครื่องดนตรีและเครื่องประกอบจังหวะ
หลายอย่าง มีแคน (เคร่ืองดนตรีชนิดหน่ึงใช้ปากเป่าเป็นทำนองเพลง) กรับ กลองเถิดเทิง
กลองเต๊ะ โหม่ง และฉาบ มาร่วมกันบรรเลงเพลงที่มีทำนองและจังหวะรุกเร้า ต่อจากนั้น
เหล่าสตรีชาวภูไท วัยต่างๆ ซึ่งมีกระติ๊บข้าว (กล่องใส่อาหาร) แขวนสะพายอยู่ข้างตัว
จะออกมาเซิ้งแสดงอากัปกิริยา ของสตรีชาวภูไท ขณะเมื่อสะพายกระติ๊บข้าวใส่ข้าว
เพื่อนำอาหารไปส่งให้ แกส่ ามีและญาติ พี่นอ้ งที่ออกไปทำงานอยู่นอกบ้าน

การรำ “เซ้ิงกระต๊ิบข้าว” ท่ีเริ่มแพร่หลายไปในจังหวัดอ่ืนๆ และเป็นที่นิยมกันใน
กรงุ เทพมหานครนน้ั สบื เน่ืองมาแตก่ รมศิลปากร ไดเ้ รียนขอรอ้ งทา่ นพลโทแสวง เสนาณรงค์
ซึ่งเวลานั้นเป็นเลขาธิการทำเนียบนายกรัฐมนตรี ขอให้ช่วยติดต่อกับหัวหน้าหมู่บ้าน
ในจังหวัด สกลนครให้นำคณะผู้เล่น “เซ้ิงกระต๊ิบข้าว” ของชาวจังหวัดน้ันเข้ามาฝึกสอน
ศิลปินของ กรมศิลปากร เพื่อเตรียมไว้แสดงต้อนรับพระราชอาคันตุกะท่ีเข้ามาเยือน
ประเทศไทยแล้ว กรมศิลปากรได้จัดให้ศิลปินของกรมศิลปากรฝึกหัดไว้และนำออกแสดง
ต้อนรับพระราชอาคัณตุกะ ณ โรงละคร ๒ คร้ัง คือ แสดงต้อนรับ ฯพณฯ นายพล ปาร์ก จุงฮี
ประธานาธิบดี แห่งสาธารณรัฐเกาหลีใต้ และภริยา เมื่อวันท่ี ๑๑ กุมภาพันธ์ ๒๕๐๙ และแสดงถวาย
ตอ้ นรับ สมเด็จพระเจ้าไฮเล เซลาสซที ี่ ๑ พระจักรพรรดิแห่งเอธิโอเปยี เม่ือวันท่ี ๒ พฤษภาคม ๒๕๑๑
ภาคอีสานน้ัน มีภูมิอากาศท่ีแห้งแล้งแล้ว ดังน้ัน ประชาชนจึงต้องทำงานแข่งกับธรรมชาติ
ศิลปะที่แสดงออก จะอยู่ในเรื่องของการทำมาหากินแข่งกับเวลา ด้วยเหตุนี้ศิลปะจึงไม่ช้า
เนิบนาบ จังหวะค่อนข้างเร็ว ดนตรีที่ใช้เป็นพวกท่ีให้จังหวะเป็นส่วนใหญ่ ได้แก่ กลองยาว กรับ
แคน ฉาบ ฆ้อง ฉ่ิง เพลงที่ใช้ จะมีท่วงทำนองรวดเร็ว จังหวะกระชับ เข้ากับลีลาของหนุ่มสาว
ทีก่ ำลังมีความสุขในหม่เู พ่อื นฝูง

เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลมุ่ สาระการเรยี นรูศ้ ิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชนั้ ประถมศกึ ษาปีท่ี 3

๑๓๗

การแต่งกาย
ฝ่ายหญิงนุ่งซิ่นแบบมีเชิง นุ่งค่อนข้างสั้น (ต่ำกว่าเข่าเล็กน้อย นุ่งป้าย ธรรมดา)
สวมเสอ้ื แขนกระบอกคอกลมผ่าหน้า ผ้าสไบ สวมสร้อยคอทำด้วยโลหะกลม ๆ แขวนเป็น
พวงห้อยระย้า มีกำไลมอื กำไลเทา้ หรือต่างหูดว้ ย เกลา้ ผมเป็นมวย
ฝ่ายชายนุ่งผ้าหยกั รั้งถึงโคนขาปล่อยชายประยาวลงมา เขยี นขาด้วยหมกึ สีดำ
ดเู หมอื นสัก สวมเส้ือสคี ลำ้ แบบพนื้ เมือง มผี ้าโพกศีรษะและผ้าเคียนพุง
เซงิ้ กระต๊ิบข้าว เปน็ การละเล่นพน้ื เมอื งของชาวภไู ททีเ่ ล่นสบื ต่อกนั มาช้านาน นิยม
แสดงในโอกาสร่นื เริง หรอื วันนกั ขัตฤกษ์ตา่ ง ๆ

เครื่องดนตรีและเครื่องให้จังหวะ
มีแคน กรับ กลอง ยาว ฆ้องโหม่ง ฉ่ิงและฉาบ มาร่วมกันบรรเลงเพลง ที่มีทำนอง
และ จังหวะรุกเร้า ต่อจากนั้นสตรีชาวภูไทวัยต่าง ๆ ซึ่งมีกระติ๊บข้าวแขวนสะพายอยู่ข้าง
ตัวออกมา เซิ้งอากัปกิริยาของสตรีชาวภูไทในการเดินด้วยความร่าเริง ท้ังน้ีเพ่ือการแสดง
ถงึ การนำอาหาร ไปส่งให้แกส่ ามหี รือญาตพิ น่ี อ้ งทีอ่ อกไปทำงานนอกบา้ น

ทา่ รำเซ้งิ
มเี ซ้งิ กระติ๊บข้าว เซิ้งสาละวนั ฯลฯ เขา้ มาผสมผสานกัน และจัดกระบวนรำใหม่
รวม ๑๗ ท่า แต่ละท่าจะมีชื่อเรียกต่าง ๆ กัน เช่น เซ้ิงท่าไหว้ เซิ้งภูไท เซิ้งโปรยดอกไม้
เซ้ิงขยับ ขย่ำสะโพก เซ้ิงน่ังเก้ียว เซิ้งยืนเก้ียว เซ้ิงรำส่าย เซ้ิงเก็บผักหวาน เซิ้งกระหยงั ตั้งวง
เซิ้งตัดหน้า เซ้ิงสาละวัน เซิ้งกลองยาว เซิ้งรำวง เซ้ิงชวนกลับ เซิ้งแยกวง เซิ้งนางช้าง และ
เซิ้งนั่งเนื่อง ผู้รำจะนิยมถือกระหยังซ่ึงเป็นภาชนะอย่างหน่ึง ทำด้วยไม้ไผ่สาน มีลักษณะคล้าย
กระบงุ ใส่สิ่งของต่าง ๆ เป็นส่วนประกอบสำคัญในการรำ
ทา่ รำของเซ้ิงกระต๊บิ ข้าวมีหลายทา่ เชน่ ท่าเดนิ ทา่ สลดั มอื ท่าป้ันข้าว ท่าล้างมอื
ทา่ เชด็ มือ เป็นต้น
จงั หวะรำเซงิ้
ป๊ะ เท่ง ป๊ะ เทง่ ป๊ะ เทง่ ปะ๊
ป๊ะ เท่ง ปะ๊ เทง่ ป๊ะ เทง่ ปะ๊

รปู แบบและการแสดงเซิ้งกระตบ๊ิ ขา้ ว
เซิ้งกระต๊ิบข้าวเป็นการรำหมู่ประกอบด้วยผู้แสดง 6 คน ท่ารำประดิษฐ์ข้ึนโดย
เลยี นแบบจากกริ ิยาท่าทางท่ีเป็นธรรมชาติของหญิงสาว การแสดงจะเร่ิมดว้ ยชาวภูไทฝ่าย
ชายนำเคร่ืองดนตรีและเครื่องประกอบจังหวะ เช่น แคน กรับ กลองยาว กลองเต๊ะ โหม่ง
และฉาบ มาร่วมบรรเลง ท่วงทำนองเพลงมีจังหวะรุกเร้าชวนให้สนุกสนาน จากน้ันฝ่ายหญิง
ท่ีแต่งกายพื้นเมืองออกมาร่ายรำประกอบดนตรีด้วยท่าทางที่กระฉับกระเฉงโดยฝ่ายหญิง

เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลมุ่ สาระการเรยี นรู้ศลิ ปะ วิชานาฏศลิ ป์ (ศ 13101) ช้ันประถมศกึ ษาปีที่ 3

๑๓๘

สะพายกระติ๊บข้าวอยู่ข้างตัวออกมารำเซิ้งเข้ากับทำนองเพลงและจังหวะเพื่อนำกระติ๊ บ
ใส่ข้าวเหนียวไปส่งให้แก่สามีและญาติพ่ีน้องท่ีออกไปทำงานนอกบ้าน ความสวยงามของ
การรำอยู่ที่กระบวนท่าท่ีมีลักษณะกิรยิ าท่าทางการเดนิ ของหญิงสาวท้ังแบบช้าเหมือนการ
เดินทอดน่อง และการเดินแบบเร่งรีบ การดีดข้าวเหนียว การป้ันข้าวเหนียว เป็นต้น
นอกจากนี้ยังมีการแปรแถวในลกั ษณะต่าง ๆ เชน่

แถวปากพนัง แถวตอนลึก

แถววงกลม แถวเฉียง

เอกสารประกอบการเรยี นการสอน กลมุ่ สาระการเรียนร้ศู ลิ ปะ วชิ านาฏศิลป์ (ศ 13101) ชน้ั ประถมศกึ ษาปที ่ี 3

๑๓๙

เครือ่ งแต่งกายที่ใชใ้ นการแสดงเซิง้ กระต๊บิ ข้าว

แต่งกายแบบพ้ืนเมืองภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (ภาคอีสาน) นุ่งผ้าซ่ิน มีเชิงยาว
คลุมเขา่ เลก็ น้อย สวมเสื้อแขนกระบอก คอกลมหรือคอปิด หม่ สไบทบั เสอื้

๑
๒

๓

๔

๕

ภาพที่ 5.๑ การแตง่ กายเซิ้งกระติ๊บขา้ ว
ท่ีมา : ศภุ ัชญา รักนมุ่ , 2562.

เครื่องประดบั
๑. เกลา้ ผมมวยสูงทัดดอกไมด้ ้านซา้ ย
2. ตา่ งหู
3. สร้อยคอทำด้วยโลหะ แขวนเปน็ พวงระย้า
4. กำไลข้อมือทำดว้ ยโลหะสเี งนิ (ลูกปัด)
5. กำไลขอ้ เท้าทำด้วยโลหะสเี งิน (ลูกปัด)

เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลมุ่ สาระการเรยี นรู้ศลิ ปะ วชิ านาฏศลิ ป์ (ศ 13101) ชัน้ ประถมศกึ ษาปที ่ี 3

๑๔๐

ภาพที่ 5.๒ เสอื้ แขนกระบอก
ท่ีมา : ศภุ ชั ญา รักนุ่ม, 2562.

ภาพท่ี 5.๓ ผ้าซิน่ มเี ชงิ
ทีม่ า : ศภุ ัชญา รกั นุม่ , 2562.

เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลมุ่ สาระการเรยี นรศู้ ิลปะ วชิ านาฏศิลป์ (ศ 13101) ช้นั ประถมศกึ ษาปที ่ี 3

๑๔๑

ภาพที่ 5.๔ ผา้ สไบ
ท่ีมา : ศภุ ชั ญา รักน่มุ , 2562.

ภาพท่ี 5.๕ สร้อยคอ
ที่มา : ศภุ ชั ญา รกั นุ่ม, 2562.

เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลมุ่ สาระการเรียนรู้ศลิ ปะ วิชานาฏศลิ ป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศกึ ษาปที ี่ 3

๑๔๒

ภาพท่ี 5.6 ต่างหู
ที่มา : ศภุ ชั ญา รักน่มุ , 2562.

ภาพที่ 5.7 ดอกไม้ทัด
ท่ีมา : ศุภัชญา รักนมุ่ , 2562.

เอกสารประกอบการเรยี นการสอน กลมุ่ สาระการเรยี นรู้ศลิ ปะ วชิ านาฏศิลป์ (ศ 13101) ช้นั ประถมศกึ ษาปที ่ี 3

๑๔๓

ภาพที่ 5.8 กำไลข้อมือ กำไลข้อเท้า
ทม่ี า : ศุภชั ญา รักนุม่ , 2562.

ภาพที่ 5.9 กระติบ๊ ข้าว
ท่ีมา : ศุภัชญา รักนมุ่ , 2562.

เอกสารประกอบการเรยี นการสอน กลมุ่ สาระการเรียนรูศ้ ิลปะ วิชานาฏศลิ ป์ (ศ 13101) ช้นั ประถมศกึ ษาปีท่ี 3

๑๔๔

ลักษณะการแสดง

๑. เร่ิมด้วยฝ่ายชายจะนำเอาเครอ่ื งดนตรีพ้ืนเมืองและเครอื่ งประกอบหลากหลายชนิด
มาร่วมกนั มาบรรเลงทำนองเพลงในจงั หวะท่ีรวดเร็ว รุกเรา้ และสนกุ สนาน

๒. ฝ่ายหญิงซ่งึ มกี ระตบ๊ิ ข้าว กล่องใส่อาหารทำด้วยไมไ้ ผ่แขวนสะพายอยขู่ ้างตวั โดยออกมา
เซิ้งแสดงอากัปกิริยาในการเดินด้วยความร่าเริง สนุกสนาน ท่าของการรำ ได้แสดงให้เห็น
ถึงศิลปะกับการดำรงชีวิต เพราะลีลาท่ารำเลียนแบบการทำงาน และท่าทางในชีวิตประจำวัน
เช่น การเดินด้วยความเร่งรีบ โดยมีกระติ๊บข้าวสะพายอยู่ เพ่ือจะนำไปให้กับญาติพ่ีน้อง
ท่กี ำลังทำนาอยู่ โดยจะเดนิ กันไปเปน็ หมู่ มกี ารหยอกล้อกนั ไปตลอดทางอยา่ งสนกุ สนาน

โอกาสท่ีใช้แสดงเซิ้งกระติบ๊ ขา้ ว

นิยมแสดงในงานเทศกาลต่างๆ เช่น วันสงกรานต์ บุญบั้งไฟ ทอดกฐิน หรอื
วันนักขัตฤกษต์ ่างๆ

จังหวะเซงิ้ กระตบิ๊ ขา้ ว

จงั หวะกลอง ป๊ะ เท่ง ปะ๊ เท่งป๊ะ เทง่ ปะ๊
จงั หวะการรำ ๑ ๒ ๓ ๔

หมายเหตุ การใช้เท้าประกอบจงั หวะ ผูร้ ำจะตอ้ งย่ำเทา้ ตามจงั หวะกลอง ๑ ห้อง

เอกสารประกอบการเรยี นการสอน กลมุ่ สาระการเรยี นรศู้ ลิ ปะ วชิ านาฏศลิ ป์ (ศ 13101) ชนั้ ประถมศกึ ษาปที ่ี 3

๑๔๕

เครอ่ื งดนตรที ี่ใชใ้ นการแสดงเซ้ิงกระตบ๊ิ ข้าว

เครอ่ื งดนตรีทใ่ี ชป้ ระกอบจังหวะ ทำนองเพลงเซ้ิงกระตบิ๊ ขา้ ว ประกอบดว้ ย
กลองยาว แคน ฆ้องโหมง่ ฉง่ิ ฉาบ กรบั เป็นตน้

ภาพที่ 5.10 กลองยาว
ที่มา : ศภุ ัชญา รักนุ่ม, 2562.

เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลมุ่ สาระการเรยี นรู้ศิลปะ วิชานาฏศลิ ป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศกึ ษาปที ี่ 3

๑๔๖

ภาพท่ี 5.11 แคน
ท่มี า : ศุภัชญา รักนุ่ม, 2562.

ภาพที่ 5.12 ฆ้องโหม่ง
ท่ีมา : ศภุ ัชญา รกั นุ่ม, 2562.

เอกสารประกอบการเรยี นการสอน กลมุ่ สาระการเรยี นรู้ศลิ ปะ วชิ านาฏศลิ ป์ (ศ 13101) ช้นั ประถมศกึ ษาปที ่ี 3

๑๔๗

ภาพท่ี 5.13 ฉ่งิ
ท่ีมา : ศุภัชญา รักนมุ่ , 2562.

ภาพที่ 5.14 ฉาบ
ทีม่ า : ศุภชั ญา รักนมุ่ , 2562.

เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลมุ่ สาระการเรยี นรู้ศลิ ปะ วชิ านาฏศิลป์ (ศ 13101) ช้นั ประถมศกึ ษาปที ี่ 3

๑๔๘

ภาพที่ 5.15 กรับ
ที่มา : ศุภชั ญา รักน่มุ , 2562.

เอกสารประกอบการเรยี นการสอน กลมุ่ สาระการเรียนรศู้ ลิ ปะ วชิ านาฏศิลป์ (ศ 13101) ช้นั ประถมศกึ ษาปที ่ี 3

๑๔๙

บทสรุป ประวัติเซ้ิงกระต๊ิบข้าว

นาฏศลิ ป์ไทยเป็นศิลปะประจำชาตทิ แี่ สดงถึงความเปน็ วัฒนธรรมที่งดงามและ
อ่อนช้อย สมควรให้เยาวชนและคนไทยได้เรียนรู้ เพ่ือคงความเป็นเอกลักษณ์ และช่วย
เผยแพร่นาฏศลิ ป์ไทย ให้เป็นทร่ี ู้จกั ไปทั่วโลก การศึกษานาฏศิลปไ์ ทยควรศกึ ษา ประวตั ิความเป็นมา
ของชุดการแสดงรวมไปถึงองค์ประกอบต่างๆ ในการแสดงท้ังนี้เพ่ือสามารถนำไปใช้และ
เผยแพรไ่ ดอ้ ยา่ งถูกตอ้ ง

ประวตั กิ ารแสดงเซง้ิ กระติ๊บขา้ ว

เซ้งิ กระติบ๊ ขา้ ว เปน็ การละเล่นพ้ืนเมอื งของชาวภไู ท ซ่ึงเป็นชาวไทยเผ่าหนึ่ง
ที่มีเชื้อสายสืบต่อกันมาช้านานในดินแดนทางภาคอีสานของไทย เช่น ในเขตจังหวัด
สกลนครและจังหวัดข้างเคียง เซิ้งกระตบ๊ิ ข้าวนี้ นิยมแสดงกันในโอกาสร่ืนเรงิ วันนักขัตฤกษ์
ตา่ งๆ

โอกาสทใ่ี ชแ้ สดง

เซิ้งกระติ๊บข้าวนิยมแสดงในโอกาสร่ืนเริงและวันนักขัตฤกษ์ต่างๆ ดนตรีท่ีใช้
เป็นพวกท่ีให้จังหวะเป็นส่วนใหญ่ ได้แก่ กลอง แคน ฉาบ ฆ้อง ฉิ่ง เพลงที่ใช้จะมี
ท่วงทำนองรวดเร็ว จงั หวะกระชับเข้ากับลลี าของหนมุ่ สาวที่กำลังมีความสขุ ในหมู่เพื่อนฝูง

การแต่งกาย

ฝ่ายหญิงนุ่งซิ่นแบบมีเชิง นุ่งค่อนข้างส้ัน (ต่ำกว่าเข่าเล็กน้อย นุ่งป้ายธรรมดา)
สวมเสื้อแขนกระบอกคอกลมผ่าหน้า มีผ้าสไบห่มทับ สวมสร้อยคอทำด้วยโลหะกลมๆแขวน
เปน็ พวง หอ้ ยระย้า มีกำไลมอื กำไลเทา้ หรือต่างหดู ้วย เกล้าผมเปน็ มวย ฝ่ายชายนุ่งผ้าหยักร้ัง
ถึงโคนขาปล่อยชายประยาวลงมา เขียนขาด้วยหมึกสีดำดูเหมือนสัก สวมเสื้อสีคล้ำแบบ
พ้นื เมอื งมผี ้าโพกศรี ษะและผ้าเคยี นพงุ

เครอ่ื งดนตรีและเคร่อื งให้จังหวะ

ประกอบด้วยแคน กรับ กลองยาว ฆ้องโหม่ง ฉิ่งและฉาบ มาร่วมกันบรรเลง
เพลงที่มีทำนองและจังหวะรุกเร้า ต่อจากน้ันสตรีชาวภูไทวัยต่างๆ ซึ่งมีกระติ๊บข้าวแขวน
สะพายอยู่ข้างตัวออกมาเซิ้ง อากัปกิริยาของสตรีชาวภูไทในการเดินด้วยความร่าเริง ทั้งน้ี
เพอ่ื การแสดงถงึ การนำอาหารไปส่งให้แกส่ ามหี รอื ญาติพี่น้องท่อี อกไปทำงานนอกบ้าน

เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลมุ่ สาระการเรียนรู้ศิลปะ วชิ านาฏศลิ ป์ (ศ 13101) ชน้ั ประถมศกึ ษาปที ี่ 3

๑๕๐
ท่ารำเซ้งิ

ทา่ รำของเซิ้งกระติบ๊ ขา้ วมหี ลายท่า เช่น ทา่ เดนิ ท่าสลดั มือ ทา่ ป้นั ข้าว
ท่าล้างมอื ทา่ เช็ดมอื เป็นต้น
จังหวะรำเซิง้

ปะ๊ เทง่ ป๊ะ เท่งป๊ะ เท่งป๊ะ ปะ๊ เท่ง ปะ๊ เทง่ ปะ๊ เทง่ ปะ๊

เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลมุ่ สาระการเรยี นรู้ศลิ ปะ วชิ านาฏศิลป์ (ศ 13101) ชน้ั ประถมศกึ ษาปีท่ี 3

๑๕๑

แบบทดสอบหลงั เรยี นบทที่ 5
กลมุ่ สาระการเรียนรศู้ ิลปะ วิชานาฏศลิ ป์ (ศ 13101)

ชนั้ ประถมศกึ ษาปที ่ี ๓
เรือ่ ง ประวตั ิเซิ้งกระตบ๊ิ ขา้ ว

คำชี้แจง

แบบทดสอบน้มี ีจำนวน 1๐ ขอ้ คะแนนเตม็ 1๐ คะแนน เวลา 1๐ นาที
ให้นักเรียนเขียนเคร่ืองหมาย X ทับตัวอักษรหน้าคำตอบท่ีถูกต้อง
ลงในกระดาษคำตอบ

1. ทรงผมทีใ่ ชใ้ นการแสดงเซ้ิงกระต๊ิบข้าวท่ถี กู ต้อง คือขอ้ ใด
ก. ปล่อยผม
ข. รวบมัดไว้
ค. เกล้าสงู ทัดดอกไม้ด้านซา้ ย

2. การแต่งกายในการแสดงเซ้งิ กระติ๊บขา้ ว ใช้เสื้อแบบใด

ก. เสื้อแขนส้ัน
ข. เสอ้ื เกาะอก
ค. เสอ้ื แขนกระบอก

3. คำว่า “เซง้ิ ” มที ่ีมาจากข้อใด
ก. การดนตรี

ข. การฟอ้ นรำ
ค. การทำมาหากิน

4. เครอื่ งดนตรชี นดิ ใด คอื เครอ่ื งดนตรีทใี่ ช้ประกอบจงั หวะเซิ้งกระต๊ิบข้าว
ก. กีตาร์
ข. ระนาด
ค. กลองยาว

เอกสารประกอบการเรยี นการสอน กลมุ่ สาระการเรียนรู้ศลิ ปะ วชิ านาฏศิลป์ (ศ 13101) ชนั้ ประถมศกึ ษาปีที่ 3

๑๕๒

5. การนงุ่ ผ้าถุงในการแสดงเซ้ิงกระติ๊บข้าว จะน่งุ ในระดับใด
ก. นงุ่ กรอมเท้า
ข. นงุ่ แค่เข่า
ค. นงุ่ ครงึ่ แขง้

6. วงดนตรีทใ่ี ชบ้ รรเลงเพลงเซงิ้ กระติ๊บขา้ ว คอื วงดนตรีใด
ก. วงสตริง
ข. วงโปงลาง
ค. วงเคร่อื งสาย

7. “เซ้งิ กระติ๊บข้าว” มีตน้ กำเนดิ จากจงั หวดั ใด
ก. สกลนคร
ข. นครพนม
ค. หนองคาย

8. เคร่อื งประดับที่เหมาะสมในการแสดงเซ้งิ กระต๊ิบขา้ ว คือขอ้ ใด
ก. เครอ่ื งประดบั เงิน
ข. เครอื่ งประดับทอง
ค. เคร่ืองประดับที่ทำโดยวสั ดใุ นท้องถ่ิน เช่น กะลามะพรา้ ว

9. อปุ กรณ์ทใี่ ช้ในการแสดงเซ้ิงกระต๊ิบขา้ ว คอื ขอ้ ใด
ก. สวิง
ข. กระหยงั
ค. กระต๊ิบข้าว

10. “เซ้งิ กระติ๊บข้าว” เปน็ วฒั นธรรมภาคใด
ก. ภาคกลาง
ข. ภาคอีสาน
ค. ภาคเหนือ

เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลมุ่ สาระการเรยี นร้ศู ลิ ปะ วิชานาฏศลิ ป์ (ศ 13101) ชน้ั ประถมศกึ ษาปที ่ี 3

๑๕๓

เฉลยแบบทดสอบหลงั เรยี นบทที่ 5

กล่มุ สาระการเรียนรศู้ ิลปะ วชิ านาฏศิลป์ (ศ 13101) ช้ันประถมศึกษาปที ี่ ๓
เรื่อง ประวตั เิ ซิ้งกระติ๊บข้าว

ขอ้ ที่ คำตอบที่ถูกต้อง
1ค
2ค
3ข
4ค
5ค
6ข
7ก
8ก
9ค
10 ข

เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลมุ่ สาระการเรียนรู้ศิลปะ วชิ านาฏศิลป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศกึ ษาปที ี่ 3