COVER_02 เอลนีโญ การบร�หารจัดการ ภัยแลงเพ�่อรับมือ สิงหาคม 2566 POLICY MEMO สำนักงานคณะกรรมการสงเสร�มว�ทยาศาสตร ว�จัยและนวัตกรรม (สกสว.)
การบริิหารจััดการภััยแล้้งเพื่่�อรัับมืือเอลนีีโญ ปััจจุุบัันประเทศต่่าง ๆ ทั่่�วโลกรวมถึึงประเทศไทยต่่างต้้องเผชิิญ กัับความท้้าทายของภาวะโลกรวน อัันเนื่่�องจากความไม่่แน่่นอน ของสภาพภูมิูิอากาศ ซึ่�ง่ส่่งผลต่่อรูปูแบบและมาตรการในการบริิหาร จััดการน้ำ ำ� อัันเป็็นปััจจััยสำำคััญในการดำำรงชีีวิิตและต้้นทุุนการผลิิต นัับเป็็นความท้้าทายของรััฐบาล และหน่่วยงานต่่าง ๆ ซึ่่�งจำำเป็็น ที่่�จะต้้องมีีการบููรณาการความร่่วมมืือระหว่่างภาควิิชาการและ หน่่วยงานที่่�เกี่่�ยวข้้อง นำำ ไปสู่่การหาทางออกร่่วมกััน เพื่่�อแก้้ไขปััญหา ความท้้าทายด้้านทรััพยากรธรรมชาติิและสิ่่�งแวดล้้อมของประเทศ อย่่างมีีประสิิทธิิภาพ ภายใต้้องค์์ความรู้้เทคโนโลยีีและนวััตกรรม ที่่�เหมาะสม ดัังนั้้�นการศึึกษาแนวโน้้มสภาพภูมิูิอากาศในปััจจุุบัันและอนาคต รวมถึึงการเกิิดปรากฏการณ์์เอนโซ่่ (ENSO) ทั้้�งเอลนีีโญและลานีีญา เพื่่�อเตรีียมพร้้อมในการปรับตััวและรับมืื ัอกับัการเปลี่่�ยนแปลงดัังกล่่าว จึึงจำำเป็็นอย่่างยิ่่�งที่่�จะต้้องเร่่งดำำเนิินการ โดยเฉพาะการจััดการน้ำ ำ� เพื่่�อรัับมืือกัับการเปลี่่�ยนแปลงสภาพภููมิิอากาศที่่�จะต้้องมองภาพ ในระยะยาวมากขึ้้�น การรัับมืือกัับภััยแล้้งภายใต้้สภาวะเอลนีีโญที่่�คาดการณ์์ว่่าจะ เกิิดขึ้้�นกัับประเทศไทยในอีีก 3-5 ปีีข้้างหน้้า คืือภารกิิจเร่่งด่่วนของ รััฐบาลและทุุกหน่่วยงานที่่�เกี่่�ยวข้้อง รวมถึึงภาคส่่วนต่่าง ๆ และ ภาควิิชาการต้้องเร่่งเตรีียมการ ซึ่่�งจำำเป็็นต้้องใช้้แนวคิิด การบริิหาร ความเสี่่�ยง และบููรณาการเชิิงมาตรการ ไปพร้้อม ๆ กับัการวางแผน พััฒนาเศรษฐกิิจและสัังคมของประเทศ นอกจากนี้้�ในระยะยาว ยัังต้้องการการวางแผนด้้านการเกษตร เมืือง การใช้้ที่่�ดิิน และน้ำ ำ� ที่่�ตอบสนองต่่อการพััฒนาและลดภััยพิิบััติิหรืือความเสี่่�ยงต่่าง ๆ ตลอดจนการพััฒนาระบบการจััดการน้ำ ำ� ให้้ทัันสมััย เป็็นระบบ และบููรณาการ รวมไปถึึงการดำำเนิินการที่่ต้�้องพััฒนาระบบการจััดการ เชิิงรุุก ทั้้�งก่่อน ระหว่่าง และหลัังเหตุุการณ์์ การดำำ เนิินการรัับมืือภััยแล้้งจากนี้้� นอกจากจะดำำ เนิินการตาม ภารกิิจของหน่่วยงานที่่�มีีอยู่่ ซึ่่�งยัังมีีช่่องว่่างในการดำำ เนิินงาน การนำำแนวคิิด องค์์ความรู้้�และเทคโนโลยีีใหม่่ ๆ มาใช้้สนัับสนุุน การวางแผน เพิ่่�มทางเลืือกของทางออกพััฒนากำลัำ ังคนในระดัับ ต่่าง ๆ บููรณาการแผนและการดำำ เนิินการด้้วยแพลตฟอร์์มของ ข้้อมููลและความรู้้�ที่่�ต้้องการแตกต่่างกัันแต่่ละพื้้�นที่่� ซึ่่�งต้้องการ การทดลองดำำ เนิินงาน ทั้้�งลัักษณะ policy lab, social lab และ sandbox ในโลกปััจจุุบััน การดำำ เนิินการในลัักษณะนี้้�ไม่่สามารถ ดำำ เนิินการได้้ตามภารกิิจปกติ จำำ ิ ต้้องสนัับสนุุนให้้ศึึกษาวิจัิยัและ พััฒนาเพื่่�อให้้ได้้องค์์ความรู้้�ด้้านแนวคิิด-ทางเลืือก-แนวทาง ปฏิิบััติิ เพื่่�อการพััฒนา อนุุรัักษ์์ และลดภััยพิิบััติิ ทดลองด้้วย เทคโนโลยีี นวัตักรรม และเครื่่�องมืือใหม่่ต่่าง ๆ ที่่พึ�ึงมีี เพื่่�อใช้้แก้้ไข ปรัับปรุุงนวััตกรรมการบริิหารจััดการน้ำำ�จากนี้้�ไป ในช่่วงหลายปีีที่่�ผ่่านมาทั่่�วโลกต้้องเผชิิญกัับภาวะโลกรวน อัันเกิิดจากความแปรปรวนของสภาพภููมิิอากาศ ที่่�ส่่งผลกระทบ ต่่อเศรษฐกิิจ สัังคม สิ่่�งแวดล้้อม ตลอดจนการดำำรงชีีวิิตของคนและ สิ่่�งมีชีีวิิตต่่าง ๆ ซึ่่�งในทศวรรษนี้้�จะเป็็น 10 ปีี แห่่งความท้้าทายของ สัังคมไทยและสัังคมโลกในประเด็็นปััญหาสิ่่�งแวดล้้อม การเตรีียม ความพร้้อมรัับมืือภััยพิิบััติิอัันเกิิดจากภาวะโลกรวน โดยเฉพาะ อย่่างยิ่่�งการบริิหารจััดการน้ำ ำ� ซึ่�งเ่ ป็็นปััจจััยสำคัำ ัญในการดำำเนิินชีวิีติ และการผลิิตทั้้�งภาคเกษตรและอุุตสาหกรรมต่่าง ๆ ประเทศไทยต้้องเตรีียมพร้้อมรัับมืือกัับวิิกฤตภััยแล้้งรุุนแรง และยาวนาน นัับตั้้�งแต่่ปรากฏการณ์์ลานีีญาอ่่อนกำลัำ ังลงเข้้าสู่่เส้้น ที่่�มาและความสำำคััญ ศููนย์สู์ตูร แล้้วจะพลิิกกลับัมาเป็็นปรากฏการณ์์เอลนีีโญอย่่างเต็็มตััว ในช่่วงปลายปีี 2566-2570 ทำำ ให้้คาดการณ์์ปริิมาณฝนจะต่ำ ำ� กว่่า ค่่าเฉลี่่�ยปกติิ และกระทบต่่อพื้้�นที่่�นอกเขตชลประทานอย่่างหลีีกเลี่่�ยง ไม่่ได้้ โดยนัักวิิชาการคาดว่่าในปีี 2569 จะเป็็นปีีแห่่งการเผชิิญภััย แล้้งอย่่างหนัักหน่่วง และส่่งผลกระทบต่่อกลุ่่มเปราะบาง ซึ่่�งภาครััฐ จะมีีบทบาทสำำคััญอย่่างยิ่่�งในการบริิหารจััดการทรััพยากรน้ำ ำ�ให้้มีี ประสิิทธิิภาพ รวมถึึงมาตรการรองรับัแก่่ประชาชนผู้้ใช้้น้ำ ำ� ทุุกกลุ่่ม ดัังนั้้�นหน่่วยงานที่่�เกี่่�ยวข้้องจะต้้องร่่วมกัันวางแผน และหาแนวทาง รัับมืือกัับความผัันผวนของสภาพภููมิิอากาศที่่�เป็็นสััญญาณเตืือน ถึึงภััยแล้้งรุุนแรงในอนาคต ปััญหาการบริิหารจััดการภััยแล้้ง POLICY MEMO การบริิหารจััดการภััยแล้้งเพื่่�อรัับมืือ เอลนีีโญ 1
POLICY MEMO สำำ�นัักงานคณะกรรมการส่่งเสริิมวิิทยาศาสตร์์ วิิจััยและนวััตกรรม (สกสว.) สิิงหาคม 2566 แนวทางการแก้้ไขการจััดการน้ำ ำ�ภายใต้ข้้้อจำกัำ ัดของทรััพยากร ที่่�มีีและความแปรปรวนของสภาพภููมิิอากาศ ประกอบด้้วย การพยายามจััดหาแหล่่งน้ำ ำ� เพิ่่�มเติิม การลดความสููญเสีียการส่่งน้ำ ำ� เพื่่�อให้ส่้่งน้ำ ำ�ได้้ใกล้้เคีียงกับที่่ ัต้�้องการทั้้�งในเชิิงปริิมาณ พื้้�นที่่�และเวลา แนวทางประหยััดการใช้้น้ำ ำ� และการลดปริิมาณน้ำ ำ� เสีียที่่�ปล่่อยออก แหล่่งน้ำ ำ� ธรรมชาติิเพื่่�อรัักษาสภาพแวดล้้อม และลดภาระในการส่่ง น้ำ ำ� ดิิบมาเจืือจาง ซึ่่�งทั้้�งหมดนี้้�ต้้องมีีระบบการจััดการที่่�เหมาะสม ทั้้�งแบบผสมผสาน (หลายแนวทางพร้้อมกััน) และทัันต่่อเวลา (ใช้้เทคโนโลยีีสมััยใหม่่) (รายงาน “การปรัับการบริิหารจััดการน้ำ ำ� ด้้วยข้้อมููลและเทคนิิคสมััยใหม่่ จากงานวิจัิัยเชิิงปฏิิบััติิการสู่่ข้้อเสนอ เชิิงนโยบาย” แผนงานวิิจััยเข็็มมุ่่งด้้านการบริิหารจััดการน้ำ ำ� สำำนัักงานการวิจัิัยแห่่งชาติิ) ทั้้�งนี้้� สำำนัักงานคณะกรรมการส่่งเสริิมวิิทยาศาสตร์์ วิิจััยและ นวัตักรรม (สกสว.) เป็็นหน่่วยงานส่่งเสริิม สนัับสนุุน ขับัเคลื่่�อนระบบ วิิทยาศาสตร์์ วิิจััยและนวััตกรรม (ววน.) ของประเทศ มีีแผนงาน พััฒนาระบบบริิหารจััดการทรััพยากรธรรมชาติิและสิ่่�งแวดล้้อม การจััดการภััยพิิบััติิ การรับมืื ัอกับั ภาวะโลกร้้อน โดยใช้วิ้ิทยาศาสตร์์ วิิจััยและนวััตกรรม ทั้้�งนี้้� ในแผน ววน. พ.ศ. 2566-2570 กำำหนด ให้้มีียุุทธศาสตร์์ในการยกระดัับสัังคมและสิ่่�งแวดล้้อม เพื่่�อให้้มีี ความพร้้อมในการรองรัับภััยรููปแบบใหม่่อย่่างมีีประสิิทธิิภาพ ยกระดัับการจััดการทรััพยากร และปรัับตััวได้้ทัันต่่อพลวััต การเปลี่่�ยนแปลงของโลก โดยการประยุุกต์์ใช้้ผลงานวิจัิัย นวัตักรรม และเทคโนโลยีี สกสว. ตระหนัักถึึงความสำำคััญเร่่งด่่วนของการบริิหารจััดการ สถานการณ์์ภััยพิิบััติิที่่�เพิ่่�มสููงขึ้้�นและส่่งผลกระทบต่่อประชาชน จึึงให้้การสนัับสนุุนเพื่่�อแก้้ปััญหาการบริิหารจััดการทรััพยากรน้ำ ำ� และการแก้้ปััญหาสภาพภูมิูิอากาศมาอย่่างต่่อเนื่่�อง รวมถึึงเสริิมสร้้าง ความเข้้มแข็็งการทำำงานของหน่่วยงานคู่่ขนานไปด้้วย โดยคณะวิจัิัย ได้้ทำำงานคู่่ขนานอย่่างใกล้้ชิิดกัับหน่่วยงานทั้้�งระดัับนโยบายและ ระดัับปฏิิบััติิต่่าง ๆ ที่่�เกี่่�ยวข้้อง รวมถึึงนำำความรู้้มาทำำงานร่่วมกัับ หน่่วยงานเพื่่�อแก้้ปััญหาการบริิหารจััดการน้ำ ำ� ปรัับการทำำงานของ หน่่วยงานคู่่ขนานไปกัับการยอมรัับการใช้้เทคโนโลยีีสมััยใหม่่ มากขึ้้�น อัันจะทำำ ให้้เกิิดการใช้้ประโยชน์์จากองค์์ความรู้้ งานวิิจััย และนวัตักรรมอย่่างเป็็นรูปูธรรมสู่่การเสริิมศัักยภาพของหน่่วยงาน อย่่างเต็็มที่่� ซึ่่�งสอดคล้้องกัับยุุทธศาสตร์์ชาติิ 20 ปีี แผนพััฒนา เศรษฐกิิจและสัังคมแห่่งชาติิ ฉบัับที่่� 13 แผนแม่บ่ทการบริิหารจััดการ ทรััพยากรน้ำ ำ� และเป้้าหมายการพััฒนาอย่่างยั่่�งยืืน ตลอดจน สถานการณ์์น้ำ ำ� ในปััจจุุบัันและอนาคต โดยเฉพาะปััญหาภััยแล้้ง ที่่�ได้้รัับผลกระทบจากปรากฏการณ์์เอลนีีโญ ประเทศไทยมีแผนแม่่บทการบ ีริิหารจััดการทรััพยากรน้ำ ำ� ของ ประเทศ (พ.ศ. 2561-2580) ซึ่�ง่ปรับปรุ ั ุงให้้สอดคล้้องกับัสถานการณ์์ และบริิบทปััจจุุบััน รวมทั้้�งได้้วิิเคราะห์์ให้้รองรัับสถานการณ์์ใน อนาคต โดยกำำหนดวิิสััยทััศน์์การพััฒนาตามแผนแม่บ่ทการบริิหาร จััดการทรััพยากรน้ำ ำ� 20 ปีี ไว้้ดัังนี้้� “ทุุกหมู่่บ้้านมีน้ำีำ� สะอาดอุุปโภค บริิโภค น้ำ ำ� เพื่่�อการผลิิตมั่่�นคง ความเสีียหายจากอุุทกภััยลดลง คุุณภาพน้ำ ำ� อยู่่ในเกณฑ์์มาตรฐาน บริิหารจััดการน้ำ ำ� อย่่างยั่่�งยืืน ภายใต้้การพััฒนาอย่่างสมดุุล โดยการมีส่ี่วนร่่วมของทุุกภาคส่่วน” (แผนแม่่บทการบริิหารจััดการทรััพยากรน้ำ ำ� ของประเทศ รายงาน การประชุุมคณะอนุุกรรมการขัับเคลื่่�อนแผนแม่่บทการบริิหาร จััดการทรััพยากรน้ำ ำ� ครั้้�งที่่� 2/2565 - ฉบัับแก้้ไข) ๏ ด้้านที่่� 1 การจัดัการน้ำอุำ� ุปโภค บริิโภค มีีเป้้าประสงค์์ในการ จััดหาน้ำ ำ� สะอาดเพื่่�อการอุปุโภคบริิโภคให้้แก่ชุุ่มชน ครบทุุกหมู่่บ้้าน ชุุมชนเมืือง แหล่่งท่่องเที่่�ยวสำคัำ ัญ และพื้้�นที่่�เศรษฐกิิจพิิเศษ ปรับปรุ ัุง ระบบประปาหมู่่บ้้านที่่�มีีอายุุการใช้้งานยาวนาน ลดความซ้ำ ำ� ซ้้อน เขตบริิการประปา รวมทั้้�งการจััดหาแหล่่งน้ำ ำ� สำำ รองในพื้้�นที่่�ซึ่่�ง ขาดแคลนแหล่่งน้ำ ำ� ต้้นทุุน พััฒนาน้ำ ำ� ดื่่�มให้้ได้้มาตรฐานในราคาที่่� เหมาะสม ลดน้ำ ำ� สููญเสีียในระบบจำำหน่่าย และการประหยััดน้ำ ำ�โดย ลดการใช้้น้ำ ำ� ภาคครััวเรืือน ภาคบริิการ และภาคราชการ ๏ ด้้านที่่� 2 การสร้้างความมั่่�นคงของน้ำำ�ภาคการผลิิต มีีเป้้าประสงค์์เพื่่�อพััฒนาแหล่่งเก็็บกัักน้ำ ำ� และระบบส่่งน้ำ ำ�ใหม่่ให้้ เต็็มศัักยภาพ เพิ่่�มประสิิทธิิภาพโครงการแหล่่งน้ำ ำ� และระบบส่่งน้ำ ำ� เดิิม ในเขตชลประทาน โดยมีีการจััดรููปที่่�ดิิน ส่่งเสริิมการปลููกพืืชที่่� ใช้้น้ำ ำ� น้้อย ในพื้้�นที่่�เกษตรน้ำ ำ�ฝนมีีการจััดการน้ำ ำ� ให้้ปลููกพืืชได้้ อย่่างน้้อย 1 ครั้้�งต่่อปีี พััฒนาแหล่่งน้ำ ำ� และระบบกระจายน้ำ ำ� ลดความเสี่่�ยง/ความเสีียหายลง สร้้างความมั่่�นคงแหล่่งน้ำ ำ�ให้้กัับ เขตพื้้�นที่่�อุุตสาหกรรม ปรัับโครงสร้้างการใช้้น้ำ ำ� และเพิ่่�มผลิิตภาพ การใช้้น้ำ ำ� โดยมีีเป้้าหมายสุุดท้้ายที่่�จะสามารถสร้้างความมั่่�นคงให้้ การผลิิต และรัักษาความสมดุุลของศัักยภาพน้ำต้ ำ� ้นทุุนและการใช้้ ๏ ด้้านที่่� 3 การจัดัการน้ำท่ำ�ว่มและอุุทกภััย มีีเป้้าประสงค์์เพื่่�อ เพิ่่�มประสิิทธิิภาพการระบายน้ำ ำ� การจััดระบบป้้องกัันน้ำท่ ำ� ่วมชุุมชน เมืือง การจััดการพื้้�นที่่น้ำ�ท่ ำ� ่วม และพื้้�นที่่ช�ะลอน้ำ ำ� รวมทั้้�งการบรรเทา อุุทกภััยในเชิิงพื้้�นที่่�อย่่างเป็็นระบบ ในระดัับลุ่่มน้ำ ำ� และพื้้�นที่่�วิิกฤต (Area based) แก้้ปััญหาด้้วยระบบธรรมชาติิ (Nature based solution) เพิ่่�มขีีดความสามารถ ของ อปท. ในการปรับตััวและเผชิิญเหตุุ ปรัับปรุุงเขื่่�อน/อ่่างเก็็บน้ำ ำ� รองรัับการเปลี่่�ยนแปลงสภาพภููมิิอากาศ และมีีแผนจััดการในสถานการณ์์ฉุุกเฉิิน นโยบายและการประเมิินผลกระทบ 2
การบริิหารจััดการภััยแล้้งเพื่่�อรัับมืือเอลนีีโญ ๏ ด้้านที่่� 4 การอนุุรัักษ์์ฟื้้�นฟููระบบนิิเวศทรััพยากรน้ำำ� มีีเป้้าประสงค์์เพื่่�ออนุุรัักษ์์ ฟื้้�นฟูู พื้้�นที่่�ป่่าต้้นน้ำ ำ�ที่่�เสื่่�อมโทรม การป้้องกัันและลดการชะล้้างพัังทลายของดิินในพื้้�นที่่�ต้้นน้ำ ำ� และ พื้้�นที่่�เกษตรนอกเขตอนุรัุักษ์ที่่์ �ต่่อเนื่่�อง พััฒนาและเพิ่่�มประสิิทธิิภาพ ระบบรวบรวมและระบบบำำ บััดน้ำ ำ� เสีียรวมของชุุมชนเมืือง ผลัักดััน ให้้เก็็บค่่าบำำ บััดน้ำ ำ� เสีียชุุมชน การนำำน้ำ ำ� เสีียกลัับมาใช้้ใหม่่ ป้้องกััน และลดการเกิิดน้ำ ำ� เสีียต้้นทาง ฟื้้�นฟููแม่่น้ำ ำ� ลำำคลอง พื้้�นที่่�ชุ่่มน้ำ ำ� และแหล่่งน้ำ ำ� ธรรมชาติิ จััดทำำตััวชี้้�วััด River Health Index ครอบคลุุมทุุกมิิติิ เพื่่�อการอนุุรัักษ์์และใช้้ประโยชน์์ทั่่�วประเทศ ลดการรุุกตััวของน้ำ ำ� เค็็มและการกััดเซาะบริิเวณปากแม่น้ำ่ ำ� ๏ ด้้านที่่� 5 การบริิหารจัดัการ มีีเป้้าประสงค์์โดยการขับัเคลื่่�อน องค์์กรด้้านการบริิหารจััดการทรััพยากรน้ำ ำ� (คณะกรรมการ ทรััพยากรน้ำ ำ� แห่่งชาติิ คณะกรรมการลุ่่มน้ำ ำ� ฯลฯ) ปรับปรุ ัุงกฎหมาย ให้้ทัันสมััย ส่่งเสริิมความร่่วมมืือระหว่่างประเทศเชื่่�อมโยงประเด็็น การพััฒนาและการหาแหล่่งเงิินทุุน พััฒนาระบบฐานข้้อมููลประกอบ การตััดสิินใจที่่�มีีมาตรฐานเดีียวกััน สนับัสนุุนองค์์กรลุ่่มน้ำ ำ� องค์์กร ปกครองส่่วนท้้องถิ่่�น สนับัสนุุนการแลกเปลี่่�ยนข้้อมููลระหว่่างภาครััฐ และเอกชน การบริิหารจััดการน้ำ ำ� โดยใช้้เทคโนโลยีีเตรีียมความพร้้อม การดำำเนิินงานรููปแบบใหม่่ในอนาคต ส่่งเสริิมการประชาสััมพัันธ์์ และการมีีส่่วนร่่วมของประชาชนและภาคส่่วนที่่�เกี่่�ยวข้้อง สร้้าง จิิตสำำนึึกในการอนุุรัักษ์์ทรััพยากรน้ำ ำ� พััฒนางานวิิจััย นวััตกรรม และเทคโนโลยีี สนับัสนุุนการสร้้างมููลค่่าเพิ่่�มในภาคการบริิการและ การผลิิต รวมถึึงพััฒนารููปแบบเพื่่�อยกระดัับการจััดการน้ำ ำ�ในพื้้�นที่่� และลุ่่มน้ำ ำ� (เชื่่�อมโยงการตลาด พลัังงาน การผลิิต และของเสีีย) ยกระดัับการทำำงานและมาตรฐานสู่่ระดัับสากล สถานการณ์์น้ำ ำ� ของประเทศในปััจจุุบัันประเทศยัังประสบ ภาวะภััยแล้้งสลัับกัับอุุทกภััยจนเสมืือนเป็็นปรากฏการณ์์ปกติิ แต่่สิ่่�งสำำคััญคืือเราจะรัับมืืออย่่างไร สถานการณ์์จะมีีความรุุนแรง เพิ่่�มขึ้้�นมากน้้อยเพีียงไร สกสว. เป็็นหน่่วยงานที่่�มีีหน้้าที่่�ส่่งเสริิม สนัับสนุุน ขัับเคลื่่�อนระบบ ววน. ของประเทศ จึึงให้้ความสำำคััญกัับ การจััดทำำแผนน้ำ ำ� ทรััพยากรธรรมชาติิ และภััยพิิบััติิ โดยมีี สำำนัักงานการวิิจััยแห่่งชาติิ (วช.) ได้รั้ับการจััดสรรงบประมาณจาก กองทุุนส่่งเสริิม ววน. ไปขับัเคลื่่�อนต่่อ ทั้้�งการสนับัสนุุนรายแผนงาน และหน่่วยงานที่่�มีีบทบาทสำำคััญในการกำำ หนดนโยบายและ การบริิหารจััดการน้ำ ำ� เพื่่�อรองรัับและปรัับตััวกัับการเปลี่่�ยนแปลง ในภาวะวิิกฤตระยะสั้้�น ระยะกลาง และระยะยาว ให้้สามารถรับมืื ัอ กัับความท้้าทายใหม่่ของประเทศ ซึ่่�งจำำเป็็นจะต้้องมีีการวิิจััย และสร้้างนวััตกรรมในการตอบโจทย์์ความต้้องการของประเทศ และหน่่วยงานต่่าง ๆ โดยภาพแรกจะต้้องคาดการณ์สิ่่์ �งที่่�จะเกิิดขึ้้�น และมองไปข้้างหน้้าที่่�มีีความซัับซ้้อน รวมถึึงมีีเครืือข่่ายองคาพยพ เพื่่�อสร้้างการเปลี่่�ยนแปลงโดยเฉพาะในระดับพื้้ ั �นที่่� รััฐบาลได้้มอบหมายให้้กรมชลประทานพิิจารณาใช้้น้ำ ำ�ฝน เป็็นหลััก ควบคุุมพื้้�นที่่�การเพาะปลููกให้้เป็็นไปตามแผน และให้้ กรมชลประทานร่่วมกัับกรมส่่งเสริิมการเกษตรให้้การส่่งเสริิม การทำำนาแบบเปีียกสลัับแห้้งเพื่่�อลดการใช้้น้ำ ำ� รวมถึึงให้้ กรมทรััพยากรน้ำ ำ� บาดาลเตรีียมแผนขุุดเจาะบ่่อบาดาลเพิ่่�มเติิม เพื่่�อแก้้ปััญหาการขาดแคลนน้ำ ำ�ในช่่วงฝนทิ้้�งช่่วง และใช้้รองรัับ สถานการณ์น้ำ์ ำ�ในช่่วงฤดููแล้้งปีี 2566/67 ต่่อไป ทั้้�งนี้้�จะต้้องเก็บกั็ ักน้ำ ำ� ในทุุกแหล่่งน้ำ ำ�ให้้ได้้มากที่่�สุุด และบริิหารจััดการน้ำ ำ� ต้้นทุุนที่่�มีีอยู่่ ให้้เกิิดประสิิทธิิภาพสููงสุุด โดยสำำนัักงานทรััพยากรน้ำ ำ� แห่่งชาติิ (สทนช.) ได้้หารืือร่่วมกัับกรมชลประทานในการวางแผนบริิหาร จััดการน้ำ ำ� ล่่วงหน้้า 2 ปีี ให้้ทุุกภาคส่่วนเข้้ามามีีส่่วนร่่วมใน การบริิหารจััดการน้ำ ำ� ผ่่านเครืือข่่ายองค์์กรผู้้ใช้้น้ำ ำ� คณะกรรมการ ลุ่่มน้ำ ำ� รวมถึึงการบริิหารจััดการน้ำ ำ� ภาคเกษตรอย่่างประณีีต ที่่�ผ่่านมากรมชลประทานได้้กำำหนดแนวทางปฏิิบััติิสำำคััญใน การบริิหารจััดการน้ำ ำ�ในลุ่่มน้ำ ำ� เจ้้าพระยานั้้�น ได้้แก่่ 1. เก็็บกัักเต็็ม ประสิิทธิิภาพ 2. คาดการณ์์พื้้�นที่่�เสี่่�ยง หลีีกเลี่่�ยงสิ่่�งกีีดขวาง เช่่น ผัักตบชวา ระบบชลประทานเร่่งระบาย และสแตนบายเครื่่�องมืือ เครื่่�องจัักร 3. การบริิหารจััดการน้ำอั ำ� ัจฉริิยะโดยการประชาสััมพัันธ์์ แจ้้งเตืือนให้้พื้้�นที่่�และหน่่วยงานรัับทราบ 4. การบริิหารจััดการน้ำ ำ� ทั้้�งในช่่วงฤดููแล้้งและฤดููฝนแบบบููรณาการ ใช้้เครื่่�องมืือต่่าง ๆ และรวบรวม วิิเคราะห์์ข้้อมููลประกอบการตััดสิินใจ ซึ่�ง่ต้้องพััฒนา ปรัับปรุุงข้้อมููลเพื่่�อให้้การบริิหารจััดการน้ำ ำ� มีีการทำำงานที่่�รวดเร็็ว ถููกต้้องตามหลัักวิิชาการ และตรงเป้้าหมาย 5. การประยุุกต์์ใช้้ วิิทยาศาสตร์์ วิิจััยและนวััตกรรมเพื่่�อแก้้ไขปััญหารัับมืือน้ำ ำ� ท่่วม ในลุ่่มน้ำ ำ� เจ้้าพระยา พร้้อมกัับบ่่มเพาะเมล็็ดพัันธุ์์คนรุ่่นใหม่่สู่่ การแก้้ปััญหาเชิิงวิิจััยและนวััตกรรม ตลอดจนต่่อยอดและขยาย ผลงานวิิจััย การบริิหารจััดการน้ำ ำ� ในปีี 2566 ที่่�ประชุุมคณะรััฐมนตรีี ได้้เห็็นชอบมาตรการรัับมืือฤดููฝนปีี 2566 เพื่่�อเพิ่่�มประสิิทธิิภาพ การบริิหารจััดการทรััพยากรน้ำ ำ�ได้้อย่่างมีีประสิิทธิิภาพสููงสุุด โดย มอบหมายหน่่วยงานที่่�เกี่่�ยวข้้องจััดทำำแผนปฏิิบััติิการ ครอบคลุุม 12 มาตรการหลััก ดัังนี้้� 1. คาดการณ์ชี้้์ �เป้้าพื้้�นที่่�เสี่่�ยงน้ำท่ ำ� ่วมและฝนทิ้้�งช่่วง (มีีนาคม 2566 เป็็นต้้นไป) 2. บริิหารจััดการน้ำพื้้ ำ� �นที่่ลุ่่�มต่ำ ำ� เพื่่�อรองรับน้ำั ำ� หลาก และเป็็นพื้้�นที่่� หน่่วงน้ำ ำ� แผนเก็บกั็ ักน้ำ ำ�ไว้้ใช้้ก่่อนสิ้้�นฤดููฝน รวมทั้้�งหลัักเกณฑ์์ การใช้พื้้้ �นที่่ลุ่่�มต่ำ ำ� เป็็นพื้้�นที่่รั�บน้ำั ำ� นองและการจ่่ายเงิินค่่าทดแทน หรืือค่่าชดเชยความเสีียหาย (ภายในสิิงหาคม 2566) 3. ทบทวน ปรัับปรุุงเกณฑ์์บริิหารจััดการน้ำ ำ�ในแหล่่งน้ำ ำ� ขนาด ใหญ่่ - กลาง และเขื่่�อนระบายน้ำ ำ� สำำหรับัใช้้เป็็นมาตรฐานเดีียวกััน และการบริิหารจััดการน้ำ ำ�ในภาพรวมของกลุ่่มลุ่่มน้ำ ำ� และบริิหาร จััดการน้ำ ำ�ในช่่วงภาวะวิิกฤติิ (ก่่อนฤดููฝนและตลอดฤดููฝน) 3
POLICY MEMO สำำ�นัักงานคณะกรรมการส่่งเสริิมวิิทยาศาสตร์์ วิิจััยและนวััตกรรม (สกสว.) สิิงหาคม 2566 4. ซ่่อมแซม ปรัับปรุุงอาคารชลศาสตร์์/ระบบระบายน้ำ ำ� สถานีี โทรมาตรให้้พร้้อมใช้้งาน (ก่่อนฤดููฝนและตลอดฤดููฝน) 5. เตรีียมพร้้อม/วางแผนเครื่่�องจัักร เครื่่�องมืือ บุุคลากร ประจำำ พื้้�นที่่�เสี่่�ยงน้ำ ำ� ท่่วม และพื้้�นที่่�เสี่่�ยงในช่่วงฝนทิ้้�งช่่วง (ก่่อนฤดููฝน และตลอดฤดููฝน) 6. ตรวจความมั่่�นคงและปลอดภััยคััน/ทำำนบ/พนัังกั้้�นน้ำ ำ� ให้้มีี สภาพพร้้อมใช้้งาน (ก่่อนฤดููฝน - ตลอดฤดููฝน) 7. เพิ่่�มประสิิทธิิภาพการระบายน้ำ ำ� ของทางน้ำ ำ� (ก่่อนฤดููฝน - ตลอดฤดููฝน) 8. ซัักซ้้อมแผนเผชิิญเหตุุ ตั้้�งศููนย์์ส่่วนหน้้าก่่อนเกิิดภััยและฟื้้�นฟูู สภาพให้้กลับสู่่ ัสภาพปกติิ (ตลอดฤดููฝน) 9. เร่่งพััฒนาและเก็็บกัักน้ำ ำ� ในแหล่่งน้ำ ำ� ทุุกประเภทช่่วงปลาย ฤดููฝน (ตุุลาคม - พฤศจิิกายน 2566) 10. สร้้างความเข้้มแข็็งเครืือข่่ายภาคประชาชนในการให้้ข้้อมููล สถานการณ์์ (ก่่อนฤดููฝนและตลอดฤดููฝน) 11. สร้้างการรับรู้้ ัและประชาสััมพัันธ์์เครืือข่่ายต่่าง ๆ และประชาชน (ก่่อนฤดููฝน - ตลอดฤดููฝน) 12. ติิดตาม ประเมิินผล และปรัับมาตรการให้้สอดคล้้องกัับ สถานการณ์์ภััย (ตลอดฤดููฝน) ทั้้�งนี้้� นายกรััฐมนตรีีได้้มีีข้้อสั่่�งการให้้ประชาสััมพัันธ์์การ เตรีียมการในส่่วนของมาตรการต่่าง ๆ ให้้หน่่วยงานที่่�เกี่่�ยวข้้องทราบ และให้้แจ้้งเตืือนประชาชนให้้ระมััดระวัังอย่่างทัันท่่วงทีีในช่่วง ฤดููฝนนี้้�ด้้วย สถานการณ์์น้ำ ำ� ในบริิเวณลุ่่มน้ำ ำ� เจ้้าพระยาปััจจุุบัันพบว่่ามีี ปริิมาณฝนน้้อย การใช้้น้ำ ำ� จากอ่่างเก็็บน้ำ ำ�ในขณะนี้้�เทีียบเท่่ากัับ การบริิหารจััดการน้ำ ำ�ในช่่วงฤดููแล้้ง โดยคาดว่่าปีี 2566 ฝนทิ้้�งช่่วง จะตกในช่่วงกรกฎาคม - สิิงหาคม ดัังนั้้�นต้้องกำำหนดแนวทางการ จััดการน้ำ ำ�ในสภาพเอลนีีโญว่่า โดยเก็็บกัักน้ำ ำ� เต็็มประสิิทธิิภาพใน แหล่่งน้ำทุ ำ� ุกประเภทช่่วงปลายฤดููฝนให้้มากที่่สุ�ุด คาดจะมีน้ำีำ�ใช้้การ 9,000 ล้้านลููกบาศก์์เมตร จึึงต้้องวางแผนบริิหารจััดการคุุณภาพน้ำ ำ� น้ำอุ ำ� ปุโภคบริิโภคต้้องไม่่ขาดแคลน สิ่่�งที่่�แปรผัันคืือน้ำ ำ� ภาคการเกษตร ดัังนั้้�นต้้องวางแผนพื้้�นที่่�เพาะปลููกในลุ่่มน้ำ ำ� เจ้้าพระยา พร้้อมกัับ รณรงค์์ปลููกพืืชใช้้น้ำ ำ� น้้อยหรืือการพัักนา โดยกรมชลประทานมีี 6 แนวทางในการรัับมืือช่่วงฤดููแล้้ง คืือ บริิหารน้ำ ำ�ในอ่่างให้้อยู่่ใน เกณฑ์์บริิหารจััดการน้ำ ำ� และเพีียงพอกัับความต้้องการ จััดหา แหล่่งน้ำ ำ� สำำรองกรณีีเสี่่�ยงภััยแล้้ง ตรวจสอบความต้้องการใช้้น้ำ ำ� ทุุกกิิจกรรมตามลำำดัับความสำำคััญ จััดสรรตามกิิจกรรมหลััก สำำรองน้ำ ำ� เก็็บกัักไว้้ต้้นฤดููฝนกรณีีฝนทิ้้�งช่่วง และประเมิินผลและ ประชาสััมพัันธ์์ข่่าวสารให้้ประชาชนและหน่่วยงานที่่�เกี่่�ยวข้้อง รัับทราบ ที่่�มา: สำำ นัักบริิหารจััดการน้ำำ�และอุุทกวิิทยา กรมชลประทาน ผลการดำำเนิินงานตาม 12 มาตรการรัับมืือฤดููฝน ปีี 2566 คาดการณ์์ชี้้�เป้้า พื้้�นที่่�เสี่่�ยงน้ำำ�ท่่วมและพื้้�นที่่�เสี่่�ยงช่่วงฝนทิ้้�งช่่วง ติิดตามประเมิินผล ปรัับมาตรการให้้สอดคล้้องกัับสถานการณ์์ภััย เร่่งพััฒนาและเก็็บกัักน้ำำ�ในแหล่่งน้ำำ�ทุุกประเภทช่่วงปลายฤดููฝน เพิ่่�มประสิิทธิิภาพการระบายน้ำำ�ของทางน้ำำ� ตรวจความมั่่�นคงปลอดภััย ดิิน ทำำนบ ผนัังกั้้�นน้ำำ� การสร้้างการรัับรู้้และประชาสััมพัันธ์์สร้้างความเข้้มแข็็งเครืือข่่าย ภาคประชาชนในการให้้ข้้อมููลสถานการณ์์ ซัักซ้้อมแผนเผชิิญเหตุุ ตั้้�งศููนย์์ส่่วนหน้้า ก่่อนเกิิดภััยและฟื้้�นฟููสภาพ ให้้กลัับสู่่สภาพปกติิ การบริิหารจััดการพื้้�นที่่�ลุ่่มต่ำำ�เพื่่�อรองรัับน้ำำ�หลาก ทบทวน ปรัับปรุุงเกณฑ์์บริิหารจััดการน้ำำ�ในแหล่่งน้ำำ�/ เขื่่�อนระบายน้ำำ�และจััดทำำแผนบริิหารจััดการน้ำำ�เชิิงบููรณาการ เตรีียมความพร้้อม ซ่่อมแซม ปรัับปรุุง อาคารชลศาสตร์์ ระบบระบายน้ำำ� โทรมาตร ให้้พร้้อมใช้้งาน และปรัับปรุุงแก้้ไข สิ่่�งกีีดขวางทางน้ำำ� เตรีียมความพร้้อม / วางแผนเครื่่�องจัักร เครื่่�องมืือ บุุคลากร ประจำำพื้้�นที่่�เสี่่�ยงน้ำำ�ท่่วม และพื้้�นที่่�เสี่่�ยงในช่่วงฝนทิ้้�งช่่วง 910จุุดทั่่�วประเทศ ติิดตาม สภาพภููมิิอากาศ น้ำำ�ในอ่่างฯ น้ำำ�ท่่า ตรวจสอบแล้้ว5,516 กิิโลเมตร พร้้อมใช้้งาน 5,477 กิิโลเมตร คาดการณ์์ปริิมาณน้ำำ�ต้้นฤดููแล้้ง ณ วัันที่่� 1 พ.ย. 66 ปรัับปฏิิทิินการเพาะปลููก(บางระกำำ และ 10 ทุ่่�งเจ้้าพระยาตอนล่่าง) อ่่างฯ ใหญ่่(35)อ่่างฯ กลาง (412) และเขื่่�อนระบายน้ำำ� (32) ** ปีี 2566 จะดำำเนิินการอีีก 23 แห่่ง แผนกำำจััดวััชพืืช 5,633,631 ตััน ผลกำำจััดวััชพืืช 4,021,619 ตััน (71%) อาคารชลประทานทั้้�งหมด 1,895แห่่ง พร้้อมใช้้งาน 1,842 แห่่ง สิ่่�งกีีดขวางทางน้ำำ�51จุุด ดำำเนิินการแล้้วเสร็็จ 22จุุด เตรีียมความพร้้อม5,382หน่่วย กรมชลประทาน ดำำ เนิินการ 9 มาตราการ ข้้อมููล ณ วัันที่่� 7 มิิ.ย. 66 4
การบริิหารจััดการภััยแล้้งเพื่่�อรัับมืือเอลนีีโญ ขณะที่่นั�ักวิชิาการคาดว่่าภาพรวมน้ำต้ ำ� ้นทุุนจะมีปริี ิมาณน้ำ ำ�ไหล เข้้าอ่่างเก็็บน้ำ ำ� รวมเท่่ากัับ 11,202 ล้้านลููกบาศก์์เมตร โดยมีี ปริิมาณน้ำ ำ�ใช้้การของเขื่่�อนภููมิิพลและเขื่่�อนสิิริิกิิติ์์�รวมกััน 10,889 ล้้านลููกบาศก์์เมตร ซึ่�งการพยากร ่ณ์ปริ์ ิมาณน้ำ ำ�ไหลเข้้าอ่่างเก็บน้ำ็ ำ� และ ปริิมาณที่่�เกิิดขึ้้�นตามธรรมชาติิจากแบบจำำลองร่่วมกัับข้้อมููลฝน พยากรณ์์ล่่วงหน้้า 6 เดืือน พบว่่าเขื่่�อนภููมิิพลมีีแนวโน้้มประมาณ 7,987 ล้้านลููกบาศก์์เมตร หรืือมากกว่่าค่่าเฉลี่่�ย 23 ปีี คิิดเป็็นร้้อยละ 44 แต่่เขื่่�อนสิิริิกิิติ์์�มีีแนวโน้้มประมาณ 3,216 ล้้านลููกบาศก์์เมตร น้้อยกว่่าค่่าเฉลี่่�ย คิิดเป็็นร้้อยละ 46 และพยากรณ์น้ำ์ ำ� ท่่าที่่�เกิิดขึ้้�น ตามธรรมชาติิน้้อยกว่่าค่่าเฉลี่่�ยย้้อนหลััง 15 ปีี คิิดเป็็นร้้อยละ 28 สำำหรัับปรากฏการณ์์เอลนีีโญและลานีีญา ระหว่่างปีี 2493- 2566 ข้้อมููลจากสถาบัันสารสนเทศทรััพยากรน้ำ ำ� (องค์์การมหาชน) พบว่่าเกิิดเอลนีีโญ 26 ครั้้�ง ในจำำนวนนี้้�มีีความรุุนแรง 5 ครั้้�งและ รุุนแรงมาก 3 ครั้้�ง ขณะที่่�ลานีีญาเกิิด 25 ครั้้�ง โดยจำำนวนนี้้� มีีความรุุนแรง 7 ครั้้�ง ในช่่วง 38 ปีีมีีลานีีญาต่่อเนื่่�อง 2 และ 3 ปีี ติิดกัันทั้้�งหมด 3 ครั้้�ง และจำำนวนปีีที่่�ต่่อเนื่่�องสููงสุุด 8 ปีี ส่่วนปีี ที่่�มีีทั้้�งลานีีญาและเอลนีีโญรวมกัันทั้้�งหมด 13 ครั้้�ง ทั้้�งนี้้�ข้้อมููลฝน ระหว่่างปีี 2513-2565 พบว่่าปริิมาณฝนของประเทศไทยสููงสุุด กว่่าค่่าปกติิ 3 ปีี โดยในปีี 2565 ที่่ผ่�่านมาลานีีญาอ่่อน - กลางต่่อเนื่่�อง 3-4 ปีี ส่่วนปริิมาณฝนต่ำ ำ� สุุดกว่่าค่่าปกติิ 2 ปีี โดยปีี 2558 เอลนีีโญ แรงมาก และปีี 2561 เปลี่่�ยนจากลานีีญาเป็็นเอลนีีโญ ต่่อเนื่่�อง ถึึงปีี 2562 แต่่เป็็นเอลนีีโญอ่่อน ที่่�มา: ข้้อมููลจาก NOAA, USA ระหว่างปี 2493-2566 (74 ปี : มิ.ย. 2566) • เอลนีโญทั้งหมด 26 ครั้ง (อ่อน 11, กลาง 7, รุนแรง 5, รุนแรงมาก 3) • เอลนีโญทั้งหมด 45 ปี ต่อเนื่อง 2 ปี ติดกัน ทั้งหมด 7 ครั้ง และจำนวนปีที่ต่อเนื่องสูงสุด 6 ปี • ลานีญา 25 ครั้ง (อ่อน 12, กลาง 6, รุนแรง 7) • ลานีญาทั้งหมด 38 ปี ต่อเนื่อง 2 และ 3 ปีติดกัน ทั้งหมด 3 ครั้ง จำนวนปีที่ต่อเนื่องสูงสุด 8ปี • มีทั้ง ลานีญา และเอลนีโญ ทั้งหมด 13 ปี หมายเหตุ : ปีต่อเนื่อง อาจจะมีบางเดือนที่ไม่ปรากฏการณ์ต่อเนื่องได้ ปรากฏการณ์ เอลนีโญ และ ลานีญา (ENSO) ปรับปรุงข้อมูลล่าสุด มิถุนายน 2566 ที่มา http://ggweather.com/enso/oni.htm เอลนีโญ 26 ครั้ง ลานีญา - 25 ครั้ง อ่อน กลาง แรง แรงมาก อ่อน กลาง แรง 5
POLICY MEMO สำำ�นัักงานคณะกรรมการส่่งเสริิมวิิทยาศาสตร์์ วิิจััยและนวััตกรรม (สกสว.) สิิงหาคม 2566 ที่่�มา : International Research Institute for Climate and Society การคาดการณ์ฝนและแนวโน้มปี 2566-2570 2566 2567 2568 2566 2567 2566 2567 2515 1 2 3 2544 2555 2569 2570 2568 2569 2570 2568 2569 2570 ที่่�มา : ผศ. ดร.ไชยาพงษ์์ เทพประสิิทธิ์์�, ผศ. ดร.จุุติิเทพ วงษ์์เพ็็ชร์์ คณะวิิศวกรรมศาสตร์์ กำำแพงแสน มหาวิิทยาลััยเกษตรศาสตร์์ การพยากรณ์ ปริมาณน้ำ ไหล เข้าอ่างเก็บน้ำ ถึงเดือนธันวาคม 2566 เขื่อนภูมิพล เขื่อนสิริกิติ์ แนวนวโนน้มปรระมาณณ แนวนวโนน้มปรระมาณณ 7,987 ล้าน ลบ.ม. ปรริมาณน้ ณน้ำ ไหลเขข้าออ่างเก็บ ่างเก็บน้ น้ำ รวมเท่ากับ 11,202 ล้าน ลบ.ม. ปรากฎการณ์เอลนีโญ ต่อการบริหารจัดการน้ำ ต่อเนื่องระยะยาวได้ 3,216 ล้าน ลบ.ม. มากกว่า ค่าเฉลี่ย นน้ออยกวว่า ค่าเฉลี่ย + 44% -46% การประเมินผลกระทบ ระยะยาวโดยใช้ปีตัวแทน การพยากรณ์ ปริมาณน้ำ ต้นทุน สำหรับฤดูแล้ง 66/67 การพยากรณ์ ปริมาณน้ำท่าตามธรรมชาติ ถึง เดือนธันวาคม 2566 พบว่า ปรริมาณน้ ณน้ำทท่า พบว่า ออาจสจส่งผลกรระททบ ณณ ววันที่ นที่ 1 พ.ย. 66 1 พ.ย. 66 10,889 ปรริมาณน้ ณน้ำ ใช้การร เขื่อนภูมิพล เขขื่อนส ่อนสิรริกิติ์์ ล้านลบ.ม นน้ออยกวว่า ค่าเฉลี่ย -28% ส่่วนการประเมิินผลกระทบระยะยาวของปรากฏการณ์์เอลนีีโญ โดยใช้้ปีีตััวแทน (3 แบบ คืือ เอลนีีโญ่่ 1 ปีี, 2 ปีี และ 3 ปีีต่่อเนื่่�อง) ในการประเมิินปริิมาณน้ำ ำ�ไหลเข้้าอ่่างเก็็บน้ำ ำ� พบว่่าเอลนีีโญอาจ ส่่งผลกระทบต่่อการบริิหารจััดการน้ำ ำ�ต่่อเนื่่�องในระยะยาวได้้ ผลจาก แบบจำำลองเป็็นที่่�ชััดเจนว่่าน้ำ ำ� ท่่าตามธรรมชาติิมีีแนวโน้้มลดลง อ่่างเก็็บน้ำ ำ�ขนาดใหญ่่ยัังมีีความผัันแปร โดยรวมแล้้วในปีีนี้้�ยัังไหว มีีน้ำ ำ� เพีียงพอสำำหรัับฤดููแล้้งปีีหน้้า แต่่ก็็กัังวลในระยะยาวว่่าผลของ เอลนีีโญจะรุุนแรงเพีียงใด หากรุุนแรงมากจะทำำ ให้้น้ำ ำ�ที่่�เติิมสู่่ แหล่่งน้ำน้ ำ� ้อยลง กระทบต่่อการปลููกข้้าวนาปรััง จึึงต้้องติิดตามทิิศทาง ความรุุนแรงของเอลนีีโญว่่าจะเข้้มข้้นขึ้้�นหรืือลดลง 6
การบริิหารจััดการภััยแล้้งเพื่่�อรัับมืือเอลนีีโญ พร้้อมทั้้�งฉายภาพการเกิิดว่่าจริิงหรืือไม่่ จะเกิิดแบบไหน สถานการณ์์ ที่่�รุุนแรงที่่�สุุดจะเป็็นอย่่างไร โดยจะต้้องติิดตามผลทุุกปีีและเตรีียม รัับมืือ จััดทำำแผนระยะสั้้�น ระยะกลาง ระยะยาว ที่่ผ่�่านมาทั้้�งนัักวิชิาการและหน่่วยงานระดับักรมมีีความสััมพัันธ์์ ที่่ดี�ีต่่อกััน มีีการพููดคุุยแลกเปลี่่�ยนความเห็็นกัันตลอด สำำหรับังานวิจัิัย จากนี้้�ไปอีีก 5 ปีีข้้างหน้้า จะใช้้แบบจำำลองเพื่่�อฉายภาพให้้เห็็นว่่า จะเกิิดอะไรขึ้้�น ทั้้�งนี้้นั�ักวิจัิัยจำำเป็็นต้้องใช้ทั้้้ �งกระบวนการห้้องปฏิิบััติิ การทางสัังคม (social lab) และการเรีียนรู้้ทางสัังคม (social learning) อย่่างมาก นอกจากนี้้�ยัังต้้องเรีียนรู้้โมเดลของต่่างประเทศด้้วย เพื่่�อนำำมาปรัับใช้้กับปั ระเทศไทย ที่่�สำำคััญคืือควรให้้ชาวบ้้านเรีียนรู้้ ไปพร้้อมกับนัักวิจัิัยด้้วย ตามแนวคิิด “มหาวิิทยาลััยคืือสัังคมอนาคต” ดัังนั้้�นจึึงเป็็นหน้้าที่่�ของนัักวิิชาการที่่�จะต้้องร่่วมมืือกัันหาทางออก ให้้กัับประเทศร่่วมกัับหน่่วยงานหลััก โดยใช้้องค์์ความรู้้ เทคโนโลยีี และนวััตกรรม มาใช้้ในการรัับมืือกัับภััยพิิบััติิที่่�จะเกิิดขึ้้�น ถ่่ายทอด สู่่พื้้�นที่่� ขณะเดีียวกัันในทางการเมืืองจะต้้องมองสิ่่�งใหม่่ๆ การจััดทำำ มาตรการเป็็นเรื่่�อง ๆ ต้้องขายได้้เป็็นแพคเกจ ตััวอย่่างเช่่น รััฐบาล ญี่่�ปุ่่นที่่�ทำำแผนแม่่บทการพััฒนาให้้กัับทุุกกระทรวงที่่�เกี่่�ยวข้้อง ข้้อเสนอแนะ นอกจากมาตรการที่่�รััฐบาลได้้พยายามดำำเนิินการอยู่่แล้้ว คณะกรรมาธิิการแก้้ปััญหาความยากจนและลดความเหลื่่�อมล้ำ ำ� วุฒิุิสภา มีข้ี้อเสนอเพิ่่�มเติิมว่่าควรปรับัการแก้้ไขปััญหาแบบเฉพาะหน้้า เป็็นการจััดการความเสี่่�ยงเชิิงระบบแทน โดยใช้้ข้้อมููลข่่าวสาร ที่่�พยากรณ์์ให้้เป็็นประโยชน์์ ปรัับการช่่วยเหลืือเชิิงเดี่่�ยวเป็็น การช่่วยปรัับตััว ยกระดัับแบบเฉพาะเจาะจงและยั่่�งยืืนมากขึ้้�น ภายใต้้แนวคิิดเศรษฐกิิจพอเพีียง โดยเฉพาะผู้้มีีรายได้้น้้อยและ ด้้อยโอกาส ทั้้�งนี้้� การดำำเนิินการดัังกล่่าวจำต้ำ ้องมีีนโยบายสนัับสนุุน เช่่น การบริิหารภาวะแล้้งตามความเสี่่�ยงเชิิงพื้้�นที่่� การจััดการน้ำ ำ� เชิิงอุุปสงค์์ การเพิ่่�มแหล่่งเก็็บกัักน้ำ ำ�ในระดัับพื้้�นที่่� การปรัับปรุุง กฎระเบีียบเพื่่�อการใช้ป้ ระโยชน์์ในพื้้�นที่่�เพื่่�อสร้้างความมั่่�นคงด้้านน้ำ ำ� และอาชีีพกัับประชาชนระดัับรากหญ้้า นอกจากนี้้�ควรมีีมาตรการ พััฒนาศัักยภาพ เพิ่่�มแหล่่งน้ำ ำ� ขนาดเล็็กของชุุมชนเพื่่�อเป็็นแหล่่งน้ำ ำ� สำำ รอง โดยพััฒนาทีีมงานในระดัับพื้้�นที่่�ร่่วมกัับองค์์การปกครอง ส่่วนท้้องถิ่่�น (อปท.) ภายใต้้การสนับัสนุุนงบประมาณและทรััพยากร จากจัังหวััดและหน่่วยงานด้้านเทคนิิค สำำหรับัทางออกของการบริิหารจััดการภััยแล้้งเพื่่�อรองรับัเอลนีีโญ นั้้�น นัักวิิชาการแผนงานวิิจััยเข็็มมุ่่งด้้านการบริิหารจััดการน้ำ ำ�ได้้ เสนอแนะในการแถลงข่่าว “การจััดการน้ำ ำ� ภายใต้้ปรากฏการณ์์ เอลนีีโญ 2566-2570” จััดโดย สกสว. ว่่าจะต้้องปรัับแนวคิิดทั้้�ง การทำำแผนบููรณาการและการจััดการแบบบููรณาการ โดยตั้้�งเป้้าหมาย “ลดความเสี่่�ยง ลดความเสีียหาย ยั่่�งยืืนแบบยืืดหยุ่่น” (ตามแผน พััฒนาเศรษฐกิิจและสัังคมแห่่งชาติิ ฉบัับที่่� 13) และจะต้้องหาทาง ออกแบบบููรณาการทั้้�งด้้านโครงสร้้าง มิิใช่่โครงสร้้าง และมาตรการ การจััดการไปพร้้อมกััน โดยการแก้้ไขเฉพาะหน้้าจะต้้องจััดทำำแผน เฉพาะหน้้าและแก้้ปััญหาการทำำอาชีีพเดิิม ส่่วนการปรัับตััวระยะ กลางจะต้้องจััดทำำแผนปรับตััวและสร้้างอาชีีพเสริิม ขณะที่่�ระยะยาว จะต้้องมีีการเปลี่่�ยนผ่่านโดยการจััดทำำแผนน้ำ ำ� วางแผนอาชีีพตามพื้้�นที่่� สภาพอากาศ และการตลาด โดยมีีการจััดการเชิิงบููรณาการและ ยืืดหยุ่่น มีีระบบการเพาะปลููก (ชนิิดและเวลาปลููก) ที่่�เหมาะสม ใช้้เครื่่�องมืือการประเมิินความเสี่่�ยงเพื่่�อการชลประทาน โดยงานวิิจััย ด้้านการบริิหารจััดการน้ำ ำ� จะต้้องรวมการวางแผนบนฐานของความ ไม่่แน่่นอนและความเสี่่�ยง ด้้านกรมอุตุนิุิยมวิิทยาระบุวุ่่าจากการใช้้แบบจำำลองคาดการณ์์ ว่่ามีีโอกาสจะเกิิดเอลนีีโญในช่่วง 3-5 ปีข้ี้างหน้้า โดยในช่่วงปีี 2566- 2571 จะเกิิดปริิมาณฝนน้้อยกว่่าค่่าปกติิทำำ ให้้เกิิดความแห้้งแล้้ง ในปีี 2568 จะค่่อนข้้างรุุนแรงในภาคใต้้ และในปีี 2571 จะเกิิด ความแห้้งแล้้งในบริิเวณกว้้าง อย่่างไรก็็ตาม ปริิมาณน้ำ ำ� อย่่างเดีียว ไม่่ได้้บอกถึึงความแห้้งแล้้ง จึึงได้้ศึึกษาปริิมาณน้ำ ำ�ฝนที่่�สััมพัันธ์์กัับ น้ำ ำ� ท่่า รวมถึึงหาความสััมพัันธ์์ของปริิมาณน้ำ ำ� ท่่ากัับความชื้้�นในดิิน 3 เดืือนล่่วงหน้้าเพื่่�อการเตรีียมตััวรัับมืือ ในส่่วนของงานวิจัิัย นัักวิจัิัยแผนงานวิจัิัยเข็็มมุ่่งด้้านการบริิหาร จััดการน้ำ ำ� ภายใต้้การสนับัสนุุนของกองทุุนส่่งเสริิม ววน. พยายาม ใช้้กลไกวิจัิัยในการตอบโจทย์ภั์ ัยแล้้งที่่�เกิิดจากปรากฏการณ์์เอลนีีโญ ซึ่�ง่ส่่งผลกระทบต่่อปริิมาณน้ำท่ ำ� ่าในเขื่่�อนและอ่่างเก็บน้ำ็ ำ� การบริิหาร จััดการของหน่่วยงานต่่าง ๆ ดัังนั้้�นในเชิิงวิิชาการจะต้้องมองภาพใน ระยะยาวว่่าจะรัับมืือกัับการเปลี่่�ยนแปลงนี้้�อย่่างไร ภายใต้้เงื่่�อนไข คืือไม่มี่ ีใครรู้้ล่่วงหน้้าว่่าจะเกิิดอะไรขึ้้�น ที่่ผ่�่านมาได้้คณะวิจัิัยได้ศึ้ึกษา การพยากรณ์์ล่่วงหน้้า ซึ่่�งต้้องมีีสมมติิฐานว่่าจะเกิิดเอลนีีโญ เป็็นเวลานานเพีียงใด (แบบเอลนีีโญ 1 ปีี 2 ปีี และ 3 ปีีต่่อเนื่่�อง) 7
POLICY MEMO สำำ�นัักงานคณะกรรมการส่่งเสริิมวิิทยาศาสตร์์ วิิจััยและนวััตกรรม (สกสว.) สิิงหาคม 2566 ที่่�มา: รศ. ดร.สุุจริิต คููณธนกุุลวงศ์์ ประธานแผนงานวิิจััยเข็็มมุ่่งด้้านการบริิหารจััดการน้ำำ�วช. แนวทางดำ เนินงานรองรับสถานการณ์เอลนีโญ เพื่อติดตามและรองรับสถานการณ์เอลนีโญ ปี 2566-2567 บููรณาการ กรมอุุตุุนิิยมวิิทยา สถาบัันสารสนเทศ ทรััพยากรน้ำำ�และหน่่วยงานที่่�เกี่่�ยวข้้อง ในการ ติิดตามและคาดการณ์์สถานการณ์์เอลนีีโญ และสภาพอากาศ เพื่่�อพิิจารณาแนวทางการบริิหาร จััดการน้ำำ�แบบต่่อเนื่่�อง บููรณาการหน่่วยงานด้้านบริิหารจััดการน้ำำ�เร่่งดำำ เนิินการเก็็บกัักน้ำำ�ในช่่วงฤดููฝน เพื่่�อเก็็บกัักน้ำำ�ได้้มากทีี่่�สุุดสำำหรัับรองรัับ สถานการณ์์ในฤดููแล้้ง ปีี 2566 และ ปีี 2567 บููรณาการหน่่วยงานด้้านบริิหารจััดการน้ำำ�จััดทำำแผนการบริิหารจััดการน้ำำ�ล่่วงหน้้าเป็็นระยะเวลา 2 ปีี (ปีี 2566-2567) วางแผนการจััดสรรน้ำำ�เพื่่�อการอุุปโภค-บริิโภค และรัักษาระบบนิิเวศ ให้้เพีียงพอตลอดทั้้�งปีี รณรงค์์และสร้้างความเข้้าใจเกี่่�ยวกัับสถานการณ์์น้ำำ�ในปััจจุุบัันให้้กัับเกษตรกร เพื่่�อส่่งเสริิม การเพาะปลููกเพีียง 1 รอบการเพาะปลููก (สำำหรัับพื้้�นที่่�เสี่่�ยงขาดแคลนน้ำำ�) บููรณาการกัับหน่่วยงานต่่าง ๆ ในการจััดเตรีียม เครื่่�องจัักร เครื่่�องมืือ เพื่่�อรองรัับสถานการณ์์การขาดแคลนน้ำำ� ส่่งเสริิมการเพาะปลููกพืืชฤดููฝนให้้ใช้้น้ำำ�ฝนเป็็นหลััก ใช้้น้ำำ�ชลประทานเสริิม กรณีีฝนทิ้้�งช่่วงเท่่านั้้�น รณรงค์์และสร้้างความเข้้าใจกัับทุุกภาคส่่วน ในการร่่วมกัันประหยััดการใช้้น้ำำ�และใช้้น้ำำ�อย่่างรู้้ค่่า แนวคิิดบููรณาการ ด้้านการบริิหารจััดการน้ำ ำ� 1. การบููรณาการเฉพาะหน้้า เพื่่�อลดภััยและฟื้้�นตััวกลัับ ได้้เร็็ว 2. การบููรณาการระยะกลาง มีีเป้้าหมายเพื่่�อให้้เกิิด การปรัับตััวเข้้าสู่่ภาวะ การเปลี่่�ยนแปลง 3.การบููรณาการระยะยาว (น้ำำ�ท่่วม น้ำำ�แล้้ง) ลดภััยพิิบััติิและความเสีียหายที่่�จะเกิิดขึ้้�น รัักษาชีีวิิต มีีอาชีีพและการฟื้้�นฟููกลัับอย่่างรวดเร็็ว มาตรการใช้้โครงสร้้าง บำำรุุงรัักษา ซ่่อมแซม ตรวจสอบ ขุุดลอก จััดหาแหล่่งน้ำำ�และอุุปกรณ์์ จััดระบบน้ำำ�ให้้สอดคล้้อง กัับระดัับความเสี่่�ยง เช่่น ปรัับปรุุงคลอง อาคาร ปรัับระดัับความปลอดภััย เพิ่่�มขึ้้�นตลอดแนวลำำน้ำำ� เพิ่่�มสีีเขีียวในพื้้�นที่่�ต้้นน้ำำ�เพื่่�อช่่วยเก็็บกัักน้ำำ� การใช้้ที่่�ดิิน อย่่างเหมาะสมในพื้้�นที่่�กลางน้ำำ�การระบายน้ำำ�ที่่�มีีประสิิทธิิภาพ ในพื้้�นที่่�ปลายน้ำำ� (แผนพััฒนาโครงสร้้าง พื้้�นฐาน) มาตรการไม่่ใช้้โครงสร้้าง จััดระบบเกษตรที่่�ยืืดหยุ่่น รณรงค์์ให้้ประหยััดน้ำำ�และมีีแผนใช้้น้ำำ�ฉุุกเฉิิน จััดหาแหล่่งน้ำำ�สำำรอง เก็็บกััก น้ำำ�ในพื้้�นที่่�ต่ำำ� ระบบเกษตร ปรัับตััวตามสภาพภููมิิอากาศ ปรัับระบบการเตรีียมภััย แบบ (สภาพอากาศ) สุุดขั้้�ว เพื่่�อให้้มีีพื้้�นที่่�รัับน้ำำ� เก็็บกัักน้ำำ�จััดระบบเกษตรแบบวางแผน ตามสภาพภููมิิอากาศ แบบมีีระบบประกััน (แผนพััฒนามาตรการ เตรีียมการ) มาตรการจััดการที่่�ยืืดหยุ่่น มีีแผนปฏิิบััติิการบนแผนที่่�เสี่่�ยงภััย และการเตืือนภััย ใช้้ระบบเตืือนภััย หนีีภััย แผนฉุุกเฉิิน และแผนฟื้้�นฟูู จััดระบบอพยพแบบรัักษา/ อาชีีพ เพื่่�อแก้้ปััญหาหมดท่่วม-หมดแล้้ง และฟื้้�นฟููอย่่างเร็็ว (แผนการจััดการดำำเนิินการ ที่่�ยืืดหยุ่่�นตามสภาพน้ำำ�และ พื้้�นที่่�) 1 5 2 6 3 7 4 8 8
COVER_02 สำนักงานคณะกรรมการสงเสร�มว�ทยาศาสตร ว�จัยและนวัตกรรม (สกสว.) ชั้น 14 อาคาร เอส เอ็ม ทาวเวอร 979/17-2 ถนนพหลโยธิน แขวงสามเสนใน เขตพญาไท กรุงเทพฯ 10400 โทรศัพท : 02 278 8200 โทรสาร : 02 298 0476 E-mail: [email protected] Website: http://www.tsri.or.th ที่ปร�กษา ผูจัดทำ นิธิปร�ยา จันทวงษ นักว�ชาการ หนวยขอมูลและสำนักงานผูอำนวยการ สำนักงานคณะกรรมการสงเสร�มว�ทยาศาสตร ว�จัยและนวัตกรรม (สกสว.) รศ. ดร.ปทมาวดี โพชนุกูล ผูอำนวยการ สำนักงานคณะกรรมการสงเสร�มว�ทยาศาสตรว�จัย และนวัตกรรม (สกสว.) นางสุร�รัตน ชะนะมา รองผูอำนวยการ หนวยขอมูลและสำนักงานผูอำนวยการ สำนักงานคณะกรรมการสงเสร�มว�ทยาศาสตร ว�จัยและนวัตกรรม (สกสว.) รศ. ดร.สุจร�ต คูณธนกุลวงศ ประธานแผนงานว�จัยเข็มมุงดานการบร�หารจัดการน้ำ สำนักงานการว�จัยแหงชาติ (วช.) สนับสนุนขอมูลโดย สำนักงานคณะกรรมการสงเสร�มว�ทยาศาสตร ว�จัยและนวัตกรรม (สกสว.) POLICY MEMO