การปฏิบัติซอด้องเบื้องต้น

ก า ร ป ฏิ บั ติ ซ อ ด้ ว ง
เ บื้ อ ง ต้ น

ณั ฐ ฐ า พ ร บุ ต ร แ ส น ค ม

ม ห า วิ ท ย า ลั ย ร า ช ภั ฏ อุ ด ร ธ า นี



ก า ร ป ฏิ บั ติ ซ อ ด้ ว ง
เ บื้ อ ง ต้ น

- คำนำ -

E-Book เรื่อง "การปฏิบัติซอด้วงเบื้องต้น" ฉบับนี้ ทำขึ้นเพื่อ
ใช้ประกอบการเรียนการสอนรายวิชาเพิ่มเติมการปฏิบัติดนตรีไทย
ระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 โรงเรียนมัธยมอุดรธานี ซึ่งหน่วยการ
เรียนรู้สำหรับการจัดทำ E-Book ฉบับนี้ ผู้จัดทำได้ศึกษาและ
วิเคราะห์จากหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช
2551 (ฉบับปรับปรุง พ.ศ.2560) และเอกสารที่เกี่ยวข้องหลาย
ฉบับ

ผู้จัดทำหวังเป็นอย่างยิ่งว่าหลักสูตรรายวิชาเพิ่มเติมการปฏิบัติ
ซอด้วงเบื้องต้น จะเป็นประโยชน์ต่อผูัที่กำลังศึกษา และผู้ที่สนใจ
ทุกคน ได้อย่างมีประสิทธภาพ

ณัฐฐาพร บุตรแสนคม

- ส า ร บั ญ -

1

ส่ ว น ป ร ะ ก อ บ ข อ ง ซ อ ด้ ว ง - 0 1

2

ท่ า นั่ง ใ น ก า ร บ ร ร เ ล ง ซ อ ด้ ว ง - 0 2

3

ก า ร จั บ คั น ชั ก แ ล ะ คั น ท ว น - 0 3

4

ก า ร ดู แ ล รัก ษ า ซ อ ด้ ว ง - 0 5

5

แ บ บ ฝึ ก หั ด สำ ห รับ ซ อ ด้ ว ง - 0 6

6

อ้ า ง อิ ง - 0 7

7

ป ร ะ วั ติ ผู้ จั ด ทำ - 0 8

ก า ร ป ฏิ บั ติ ซ อ ด้ ว ง เ บื้ อ ง ต้ น

ส่ ว น ป ร ะ ก อ บ ข อ ง ซ อ ด้ ว ง

ลูกบิด ยางสน
คันทวน รัดอก
สายซอ
กระบอกซอ
คันชัก

หย่อง หนังหน้าซอ

-01-

ท่ า นั่ ง ใ น ก า ร บ ร ร เ ล ง ซ อ ด้ ว ง

1. ท่านั่งพับเพียบ

สามารถปฏิบัติได้โดยนำขาขวาทับขาซ้าย และหันปลายเท้าไปทางด้านขวา เก็บปลายเท้าให้เรียบร้อย นั่งหลังตรง หน้า
ตรง ลำตัวไม่เอียงไปข้างใดข้างหนึ่ง การนั่งพับเพียบในลักษณะนี้จะทำให้หน้าขาซ้ายเรียบ เมื่อนำกระบอกซอไปวางที่หน้าขา

ซ้าย กระบอกซอจะไม่โอนเอนทำให้มีความถนัดขณะบรรเลง

2. ท่านั่งขัดสมาธิ

สามารถปฏิบัติได้โดยนำขาซ้ายวางทับขาขวา เก็บปลายเท้าให้เรียบร้อย โดยนำฝ่าเท้าซ้ายซ่อนเข้าช่วงขาพับ นั่งหลัง
ตรง หน้าตรง ลำตัวไม่เอียงไปข้างใดข้างหนึ่ง เมื่อนั่งขัดสมาธิเรียบร้อยแล้ว วางกระบอกซอไว้ที่หน้าขาซ้ายใกล้บริเวณเข่า

ตั้งคันทวนให้ตรงไม่เอนไปข้างใดข้างหนึ่ง

3. ท่านั่งเก้าอี้

การนั่งเก้าอี้บรรเลงปฏิบัติโดยนั่งให้ลำตัวตรง หน้าตรง เข่าชิดกันพองาม ท่าทางในการนั่งเก้าอี้บรรเลงไม่ควรกางขาออก
จากกันจนหน้าเกลียด ควรวางเท้าให้ราบอยู่บนพื้นทั้งสองข้าง ตั้งกระบอกซออยู่ที่หน้าขาซ้าย พยายามตั้งคันทวนให้ตรง

-02-

ก า ร จั บ คั น ชั ก แ ล ะ คั น ท ว น

การจับคันชัก

1. การจับคันชักแบบสองหยิบ

การจับคันชักแบบสองหยิบ ผู้ฝึกหัดจะต้องหงายมือขวาจับคันชักซอให้ใกล้กับหมุดที่ตรึงหางม้า นิ้วชี้อยู่ด้านนอกสุด
นิ้วกลางอยู่ระหว่างหางม้ากับคันชัก นิ้วนางและนิ้วก้อยอยู่ด้านในลำตัว นิ้วโป้งวางพาดบนคันชัก ออกแรงจับคันชักให้
พอดี ไม่จับคันชักหลวมหรือแน่นเกินไป สาเหตุ ที่เรียกการจับคันชักในลักษณะนี้ว่า “จับสองหยิบ” เนื่องจากลักษณะ
ของการจับคันชักใช้ 2 นิ้วใน การจับคันชัก (นิ้วโป้งและนิ้วชี้)

2. การจับคันชักแบบสามหยิบ

การจับคันชักแบบสามหยิบ ผู้ฝึกหัดจะต้องหงายมือขวาจับคันชักซอให้ใกล้กับหมุด ที่ตรึงหางม้า นิ้วชี้และนิ้ว
กลางอยู่ด้านนอกสุด นิ้วนางอยู่ระหว่างหางม้ากับคันชัก นิ้วก้อยอยู่ด้านในลำตัว นิ้วโป้งวางพาดบนคันชัก ออกแรง
จับคันชักให้พอดี ไม่จับคันชักหลวมหรือแน่นจนเกินไป สาเหตุที่เรียกการจับคันชักในลักษณะนี้ว่า “จับสามหยิบ”
เนื่องจากลักษณะของการจับคันชักใช้ 3 นิ้วในการจับคันชัก (นิ้วโป้ง นิ้วชี้ และนิ้วกลาง)

-03-

ก า ร จั บ คั น ชั ก แ ล ะ คั น ท ว น

การจับคันทวน

1. การจับคันทวนแบบเปิดฝ่ามือ

การจับคันทวนแบบเปิดฝ่ามือ เป็นการจับคันทวนที่มั่นคง สวยงาม และสะดวกในการบรรเลง สามารถปฏิบัติได้โดย
ใช้มือซ้ายในการจับคันทวนบริเวณใต้รัดอกประมาณ 1 นิ้ว ให้คันทวนอยู่ชิดง่ามนิ้วมือระหว่างนิ้วโป้งและนิ้วชี้ ไม่ต้อง
ออกแรงในการบีบคันทวน คว่ำฝ่ามือลงไม่งอข้อมือ วางข้อศอกให้เป็นธรรมชาติไม่กางข้อศอก ตั้งคันทวนให้ตรงไม่เอียง
ไปข้างใดข้างหนึ่ง สำหรับการวางนิ้วนั้นจะใช้ปลายนิ้วด้านข้างทั้ง 4 นิ้ว คือ นิ้วชี้ นิ้วกลาง นิ้วนาง และนิ้วก้อยกดเฉียง
ประมาณ 45 องศากับสายซอเพื่อให้เกิดเสียง ส่วนนิ้วโป้งให้ยกขึ้นตลอดเวลาที่จับคันทวน

2. การจับคันทวนแบบปิดฝ่ามือ

การจับคันทวนแบบปิดฝ่ามือจะมีลักษณะในการวางนิ้วมือทั้ง 4 นิ้ว เรียงใกล้กัน สามารถปฏิบัติโดยใช้มือซ้ายใน
การจับคันทวนบริเวณใต้รัดอกประมาณ 1 นิ้ว ให้คันทวนอยู่ชิดง่าม นิ้วมือระหว่างนิ้วโป้งและนิ้วชี้ หันฝ่ามือเข้าหา
ลำตัวไม่งอข้อมือ วางข้อศอกให้เป็นธรรมชาติไม่กางข้อศอก ตั้งคันทวนให้ตรงไม่เอียงไปข้างใดข้างหนึ่ง สำหรับการ
วางนิ้วนั้นจะใช้ปลายนิ้วทั้ง 4 นิ้ว คือ นิ้วชี้ นิ้วกลาง นิ้วนาง และนิ้วก้อยกดตั้งฉากกับสายซอเพื่อให้เกิดเสียง ส่วนนิ้ว
โป้งให้ยกขึ้น ตลอดเวลาที่จับคันทวน

-04-

ก า ร ดู แ ล รัก ษ า ซ อ ด้ ว ง

เครื่องดนตรีถือเป็ นสิ่งที่สำคัญมากสำหรับนักดนตรีทุกคน ถ้าเครื่องดนตรีที่
ใช้บรรเลงไม่อยู่ในสภาพที่สมบูรณ์หรือพร้อมใช้งาน จะส่งผลต่อการบรรเลง
ดนตรี ดังนั้นหลังจากใช้งานเครื่องดนตรีเสร็จแล้ว นักดนตรีควรจะปฏิบัติดังนี้

1. ลดสายลงพอประมาณ ห้ามลดสายจนกระทั่งสายหย่อน มิเช่นนั้น
กระบอกอาจจะหลุดออกจากคันทวน และลูกบิดอาจจะหลุดจากช่องเสียบลูกบิด
ทำให้เกิดความเสียหายแก่เครื่องดนตรีได้

2. เลื่อนหย่องขึ้นมาไว้บนขอบกระบอกซอ เพื่อลดแรงกดของสายไม่ให้กด
ลงบนหน้ าซอตลอดเวลา เพราะหน้ าซออาจจะยุบหรือขาดได้

3. ใช้ผ้าเช็ดทำความสะอาดยางสนออกจากคันทวน กระบอกซอ คันชัก
และสายซอให้สะอาด ถ้าไม่เช็ดทำความสะอาด ยางสนจะเกาะเป็ นคราบที่คัน
ทวน กระบอกซอ และคันชัก ทำให้มองดูแล้วไม่สวยงาม

4. เก็บคันชักให้เข้าที่ โดยนำคันชักเข้าไปคล้องกับลูกบิด ให้ลูกบิดอยู่
ระหว่างคันชักกับหางม้า และไม่ให้ปลายคันชักเลยขอบกระบอกซอด้านบน

5. นำซอเก็บเข้าถุงหรือกล่องให้เรียบร้อย โดยถุงซอหรือกล่องต้องอยู่ใน
สภาพที่สมบูรณ์

6. นำถุงหรือกล่องวางราบกับพื้นหรือแขวนไว้ในตู้หรือวางบนชั้น ไม่ควร
เก็บซอในที่เปี ยกชื้นหรือร้อนจนเกินไป เพราะอาจจะส่งผลต่อหางม้า หรือหนัง
หน้ าซอได้

-05-

แ บ บ ฝึ ก หั ด สำ ห รับ ซ อ ด้ ว ง

แบบฝึกหัดที่ 1 การสีสายเปล่า

แบบฝึกหัดนี้มีจุดมุ่งหมายเพื่อฝึกการสีสายเปล่าให้นิ่ง เพื่อทำให้เสียงที่ดังออกมากังวาน โดยในการฝึกแต่ละครั้งนั้น ผู้ฝึกหัดควรจะนับเลข 1 - 6
(นับในใจ) ต่อการลากคันชักออกหรือคันชักเข้า 1 ครั้ง โดยจะต้องใช้คันชักให้ยาวที่สุด ประการสำคัญคือระหว่างการลากคันชักใน 1 ครั้ง ไม่ควร ให้เกิด

เสียงแทรกขึ้น สำหรับแบบฝึกหัดนี้ผู้ฝึกหัดควรจะฝึกซ้อมทั้งสายทุ้มและสายเอกให้เกิดความชำนาญ การฝึกสีสายเปล่าสามารถปฏิบัติได้ดังนี้

แบบฝึกหัดที่ 2 การไล่เสียง

การฝึกไล่เสียงสำหรับซอด้วงถือเป็นพื้นฐานที่สำคัญอีกอย่างหนึ่งที่ผู้เริ่มหัดใหม่จะต้องปฏิบัติให้เกิดความชำนาญ วิธีการฝึกไล่เสียงจะใช้หลักการ
เดียวกันกับการสีสายเปล่าที่กล่าวมาแล้ว แต่จะมีการเพิ่มการสีไล่ระดับเสียงต่างๆเข้ามา เพื่อให้ผู้ฝึกหัดใหม่วางนิ้วได้ถูกต้องกับตำแหน่งของเสียงบน

สายซอ และมีคุณภาพเสียงที่ดี การไล่เสียงสามารถปฏิบัติได้ดังนี้

แบบฝึกหัดที่ 3 การฝึกไล่เสียงสลับนิ้วแบบ 2 เสียง

การฝึกไล่เสียงสลับนิ้วสำหรับซอด้วง มีจุดมุ่งหมายเพื่อฝึกเปลี่ยนนิ้วในการบรรเลงให้มีความคล่องแคล่ว มีคุณภาพเสียงที่ชัดเจน และการใช้คันชักให้
ต่อเนื่อง สำหรับการฝึกไล่เสียงสลับนิ้วแบบ 2 เสียงจะใช้หลักการเดียวกันกับการไล่เสียงแบบ 2 เสียง แต่แบบฝึกหัดนี้จะเพิ่มเติมการไล่นิ้วที่ซับซ้อนขึ้น

การไล่เสียงสลับนิ้วแบบ 2 เสียง สามารถปฏิบัติได้ดังนี้

-06-

- อ้ า ง อิ ง -

ศั ญ ปุ ญ พิ ทั ก ป์. 2 5 5 9 . ก า ร ป ฏิ บั ติ ซ อ ด้ ว ง

-07-

ก า ร ป ฏิ บั ติ ซ อ ด้ ว ง เ บื้ อ ง ต้ น

ประวัติผู้จัดทำ

ชื่อ-สกุล : นางสาวณัฐฐาพร บุตรแสนคม
รหัสนักศกึษา 62100104116

สาขาวิชาดนตรีศกึษา คณะครุศาสตร์
E-Mail : [email protected]

-08-

ณั ฐ ฐ า พ ร บุ ต ร แ ส น ค ม

ก า ร ป ฏิ บั ติ ซ อ ด้ ว ง
เ บื้ อ ง ต้ น

UDONTHANI RAJABHAT UNIVERSITY

ก า ร ป ฏิ บั ติ ซ อ ด้ ว ง เ บื้ อ ง ต้ น