11 การใช้คำซ้ำ คำซ้อน และคำประสม

การใช้คาซ้า คาซ้อน
และคาประสม

ตวั ชี้วดั
อธิบายและวเิ คราะห์หลกั การสร้างคาในภาษาไทย (ท ๔.๑ ม. ๔-๖/๖)

คำซ้ำ คำซ้อน

คำประสม

คาซ้า

คาท่ีเพมิ่ ข้ึนโดยออกเสียง
ซ้าคาเดิมใหต้ ่อเนื่องกนั

ลกั ษณะของคาซ้า

คามูลที่มีรูป เสียง ชนิด หน้าท่ี
และความหมายเดียวกนั มาเรียงซ้ากนั
แลว้ มีการเปลี่ยนแปลง ดงั น้ี

๑.ใชไ้ มย้ มก ๒.เปล่ียนเสียง ๓. เปล่ียนเสียง
แทนคาหลงั สระคาใด
เช่น เดก็ ๆ วรรณยกุ ต์ คาหน่ึง เช่น
พดู เพดิ
เร็ว ๆ คาหนา้ ใหส้ ูงข้ึน อาหงอาหาร
เพ่ือเนน้

ความหมาย เช่น

ด๊ีดี ซว้ ยสวย

ความหมายทเี่ กดิ จากการสร้างคาซ้า

ความหมายคงตาม
ความหมายของคาเดมิ

เขามาโรงเรียนแต่เชา้ เสมอ
เขามาโรงเรียนแต่เชา้ เสมอ ๆ

ความหมายเฉพาะคา
แตกต่างกนั ไปหลายอย่าง

๑. เม่ือซ้าคานามสามญั
คาสรรพนามไม่ช้ีเฉพาะ จะมี
ความหมายเป็ นพหูพจน์

➢ พี่ ๆ นงั่ กินขา้ วกบั นอ้ ง
➢ เพื่อน ๆ ชวนเขาไปอ่านหนงั สือ

๒. ซ้าคาลกั ษณนามหรือคาบอกจานวน
หลงั คาวา่ “เป็น” มีความหมายแสดงจานวน
มากข้ึน หรือแยกจานวน

o เขาเสียเงินเป็นแสน ๆ เพอ่ื แลกกบั ชีวติ
o เจา้ ของโครงการจ่ายเงินคนงานเป็นงวด ๆ

๓. ซ้าคากริยาหรือคาขยายกริยา จะมี ๒ ความหมาย
มีความหมายแสดงอาการซ้า ๆ หรือต่อเน่ืองกนั

➢ แม่พูด ๆ สักพกั กห็ ยดุ ไป

ความหมายเนน้ ความหรือเป็นประโยคคาสงั่

➢เขียนเร็ว ๆ จะหมดเวลาอยแู่ ลว้

๔.ซ้าคากริยา จะมีความหมายอ่อนลง

➢ พวกเรากค็ ดิ ๆ อยวู่ า่ จะไปช่วยเขา
➢ ฉนั กช็ อบ ๆ เขาเหมือนกนั

๕.ซ้าคาขยายนามหรือคาบุพบท จะมีความหมายไม่เจาะจง
➢ บา้ นของเขาอยใู่ กล้ ๆ สถานีรถไฟ

๖.ซ้าคาแสดงลาดบั จะมี
ความหมายวา่ อยใู่ นพวกใด
แต่ไมก่ าหนดแน่นอน

➢ เขานง่ั รถคนั แรก ๆ

๗.ซ้าคานาม คากริยา หรือคาขยาย จะบอกความหมายใหม่
➢ เรื่องกล้วย ๆ อยา่ งน้ี ใครกท็ าได้

ขอ้ ควรระวงั คาเหล่าน้ีไม่ใช่คาซ้า
➢ นานา จะจะ เป็นคามูลสองพยางค์
➢ คาท่ีมีความหมายและหนา้ ที่ใน

ประโยคต่างกนั

ข้อสังเกต

๑. ถ้า และ อาจ ไม่ เป็นคาซ้าไม่ไดใ้ นบางบริบท
๒. บางคาที่ตอ้ งออกเสียงซ้าเสมอ เช่น อยู่ ๆ ฉอด ๆ
๓. การเปล่ียนเสียงวรรณยกุ ตข์ องคาหนา้ ใหส้ ูงข้ึน

เพอ่ื เนน้ ความหมาย ใช้ในภาษาทไี่ ม่เป็ นทางการ
๔. การใชไ้ มย้ มกแทนคาซ้า ใชเ้ ฉพาะในบทร้อยแก้ว
เท่าน้นั

การใช้คาซ้า

๑. เม่ือใชค้ าซ้าตอ้ งคานึงถึงความหมายและ
ใชใ้ หเ้ หมาะสมกบั บริบท
๒. คาซ้าบางคามีความหมายใกลเ้ คียงกบั
คาซอ้ น เช่น จวน ๆ จวนเจียน ควรเลือกใช้
ใหถ้ ูกตอ้ งตรงกบั ความหมายท่ีตอ้ งการจะส่ือ

คำซ้อน

คาต้งั แต่สองคาข้ึนไป
ท่ีมีความสมั พนั ธก์ นั ดา้ น
ความหมายมาประกอบกนั
แลว้ ทาใหเ้ กิดคาเพมิ่ ข้ึน

ลกั ษณะของคาซ้อน

๑. คาซอ้ นที่เกิดจากคาท่ีมีความหมายเดยี วกนั
จิต + ใจ = จิตใจ

๒. คาซอ้ นที่เกิดจากคาที่มีความหมายเป็ นไปในทานองเดยี วกนั
ขดั + ขวาง = ขดั ขวาง

๓. คาซอ้ นท่ีเกิดจากคาท่ีมีความหมายตรงข้ามกนั
ผดิ + ชอบ = ผดิ ชอบ

ความหมายทเ่ี กดิ จากการสร้างคาซ้อน

ความหมายคงที่

จิตใจ
จิต หมายถึง อารมณ์ทางใจ
ใจ หมายถึง ใจ

ความหมายเปลยี่ นแปลงไปจากเดมิ

๑.ความหมายปรากฏตามความหมายของคาใดคาหน่ึง
ฉนั รู้สึกวา่ ใจคอไม่อยกู่ บั เน้ือกบั ตวั

๒.ความหมายชดั เจนมากข้ึนโดยอีกคาหน่ึงช่วยเนน้
ความหมาย
ด้ือดึง หมายถึง ด้ือไมย่ อมฟังเหตุผล

๓.ความหมายกว้างกวา่ เดิม

ถว้ ยชาม หมายถึง ถว้ ยชาม และภาชนะอยา่ งเดียวกนั
อื่น ๆ

๔.ความหมายแคบกวา่ เดิม

ติดขดั หมายถึง ขดั ขอ้ ง
(ความหมายของขดั แคบลง เป็นขอ้ งหรือติด)

การสลบั ตาแหน่งของคาซ้อน

ความหมายเปลยี่ น

แหลกเหลว หมายถึง ละเอียดเป็นชิ้นเลก็ ชิ้นนอ้ ย (ใชก้ บั วตั ถุ)
เหลวแหลก หมายถึง ไม่ดี (ใชก้ บั ความประพฤติหรือกิจกรรม)

ความหมายไม่เปลยี่ นแปลง

เก่ียวขอ้ ง - ขอ้ งเกี่ยว

สลบั ตาแหน่งไม่ได้ เพราะสลบั แล้ว
จะไม่มคี วามหมาย

ค้าจุน - จุนค้า

การใช้คาซ้อน

❖ ตาแหน่งของคาซอ้ นบางคาสลบั ไม่ไดเ้ พราะอาจไม่สื่อ
ความหมายตามที่ตอ้ งการ

กลบเกลื่อน คร่ันคร้าม ปราดเปรียว คลาดเคล่ือน เควง้ ควา้ ง

❖ คาซอ้ นบางคาสลบั ตาแหน่งของคาแลว้ ความหมาย
เปลี่ยนแปลงไป นกั เรียนจึงควรพิจารณาวา่ จะใชใ้ น
ความหมายใด แลว้ ใชใ้ หถ้ ูกตอ้ ง

เขาตอบโตค้ ู่อาฆาตของเขาอยา่ งรุนแรง (แกแ้ คน้ )
เขาโตต้ อบอยา่ งไม่ติดขดั (ตอบกนั ไปมาในเร่ืองน้นั )

การใช้คาซ้อน

❖ คาซ้อนบางคามีความหมายตรงกบั คามูล อาจใช้
ในบริบทเดียวกนั ได้

เขาเป็นคนฉลาดเฉลียว - เขาเป็นคนฉลาด

❖ คาซอ้ นท่ีใชค้ าใดคาหน่ึงเหมือนกนั อีกคาหน่ึงต่าง
ออกไป จะมีความหมายต่างกนั ตอ้ งระมดั ระวงั การ
ใชใ้ หต้ รงกบั ความหมาย

เขาจวนเจียนจะแพอ้ ยแู่ ลว้ (เกือบจะ)
จวบจวนพระสุริยน จะเยย่ี มยอดยคุ นธร (จนกระทง่ั )

คำประสม

คาท่ีประสมกันต้ังแต่
๒ คาข้ึนไป แลว้ มีความหมาย
ใหม่ ท่ีมีเคา้ ความหมายของ
คาท่ีนามาประสมกนั น้นั

ลกั ษณะของคาประสม

๑. ประกอบด้วย คาหลกั และคาขยาย

คาหลกั คาขยาย คาประสม

กล่อง ดา กล่องดา

วงิ่ เป้ี ยว วงิ่ เป้ี ยว

ลกั ษณะของคาประสม

๒. ไม่อาจแยกส่วนประกอบหรือ
สับเปลยี่ นตาแหน่งให้ความหมายคงเดิมได้

เขารับปากแลว้ ไม่สามารถเปลี่ยนเป็น
ปากเขารับแลว้

ลกั ษณะของคาประสม

๓. คาประสมจานวนมาก
มคี าแรกซ้าๆกนั

❖ นักเรียน นักการเมือง นักกีฬา
❖ ทน่ี อน ทเ่ี ปิ ดกระป๋ อง ทท่ี ิ้งขยะ
❖ เคร่ืองเขียน เครื่องคิดเลข เครื่องซกั ผา้

ลกั ษณะของคาประสม

๔. คาประสมจานวนมาก
มีความหมายเปรียบเทยี บ

➢หมอเทวดา หมายถึง หมอท่ีรักษาคนให้
หายจากเจบ็ ป่ วยไดร้ าวกบั เทวดา

➢ตีนแมว หมายถึง ผรู้ ้ายที่ยอ่ งไดร้ าวกบั แมว

ลกั ษณะของคาประสม

๕. คาประสมทาหน้าที่เป็ น
คานาม คากริยา คาวเิ ศษณ์

➢ คานาม ลูกนอ้ ง คนกลาง กล่องดา
➢ คากริยา อวดดี แจง้ ความ จดั การ
➢ คาวเิ ศษณ์ หลายใจ สองหวั ช้นั ต่า

การใช้คาประสม

➢ ใชใ้ หต้ รงกบั ความหมายที่ตอ้ งการจะส่ือ
➢ ระมดั ระวงั การนากลุ่มคาหรือประโยคไปใช้

แลว้ ทาใหป้ ระโยคกากวม

รถบรรทุกของไปตลาดเม่ือเชา้ น้ี

การใชค้ าซ้า คาซอ้ น และ
คาประสมควรใชอ้ ยา่ งระมดั ระวงั
เพือ่ ใหส้ ่งสารและรับสารไดอ้ ยา่ งมี

ประสิทธิภาพ