NOTA PENGAJIAN ISLAM -INSTITUSI PENDIDIKAN DAN SIASAH

13..3 Menjelaskan Institusi
Pendidikan
TOPIK 3:
INSTITUSI ISLAM 3.3.1 Menyatakan fungsi dan
peranan institusi seperti masjid,
pondok dan universiti.

22. . Menjelaskan Institusi Siasah

3.4 3.4.1 Menyatakan fungsi dan
peranan institusi seperti
33. . Khalifah/Imamah, Syura dan
Hisbah

Berdasarkan gambar di atas
1. Apakah nama masjid ini
2. Apakah Fungsi masjid ini pada zaman Rasulullah SAW.

1. Masjid

➢ Masjid merupakan rumah ➢ Mempunyai fungsi yang
Allah SWT yang suci dan pelbagai demi kelangsungan
dijadikan sebagai tempat ilmu dan praktik agama Islam
umat Islam berkumpul untuk
mendekatkan diri kepada
Allah

3.3 Institusi Pendidikan

PENGENALAN

Zaman Rasullah SAW & Sahabat Kemodenan & Kemajuan

❑ Masjid dan rumah-rumah ❑ Menitikberatkan agama
dan bersifat seimbang
perseorangan dibina bagi

menyemai pendidikan

akidah, syariah dan akhlak

umat Islam.

Pembentukan Generasi Muslim

Sumber pendidikan rabbani

❑ perlu merujuk kembali

❑ Al-Quran dan As-sunnah kecemerlangan para

ilmuan Islam lampau

PERANAN MASJID DALAM ISLAM

1 2 34

Pusat ibadah, pendidikan Pusat Kegiatan Ilmu Dewan Syura Pusat kebajikan dan
akhlak dan rohani dan Dakwah
❑ Pusat perbincangan aktiviti sosial

❑ Solat berjemaah merupakan ❑ Rasulullah SAW bagi pelbagai isu ❑ Zaman awal Islam

aspek penting dalam menjadikan masjid berkaitan negara, dijadikan sebagai

pengembangan dan sebagai pusat komuniti dan keluarga. tempat agihan

perjuangan Islam. pengembangan dan ❑ Khalifah Abu Bakar zakat,jizyah,kharaj,

perkongsian ilmu menjadikan masjid ghanimah dan cukai.

❑ Solat merupakan kurikulum bersama dengan para tempat rujukan untuk

terpenting dalam pendidikan sahabat baginda. menyelesaikan ❑ Platform berkenalan
dan bersilaturrahim.
rohani. masalah riddah.

❑ Rasulullah SAW

melaksanakan syura

bersama para sahabat.

PERANAN MASJID DALAM ISLAM

5 67

Rumah persinggahan dan Hospital dan Pusat Pemerintahan dan Politik

markas tentera Mahkamah

❑ transit golongan ❑ Pusat rawatan ❑ Urusan perlantikan
khalifah
miskin tentera yang

❑ Pusat tercedara dalam

latihan peperangan.

tentera,merancang

strategi dan tempat ❑ Tempat perbicaraan
atau perdamaian
berkumpul tentera

Islam.

FUNGSI MASJID DALAM BIDANG PENDIDIKAN DAN KEILMUAN

PusatTeknologiMaklumat Pusat Pendidikan Sepanjang Hayat
dan Komunikasi ❑ Kelas jahitan, kelas ICT, Kelas

❑ Tarikan kepada golongan Pertahanan Diri dan lain-lain.
muda.

❑ Hebahan program masjid Pusat Perpaduan Nasional
melalui media sosial.
❑ Medan perpaduan ummah.
[ Pusat Latihan Kemahiran
Insaniah ❑ Platform menyelesaikan konflik
❑ Menawarkan latihan kemahiran yang berlaku dalam
masyarakat.
kepada masyarakat.

❑ Contoh : kemahiran komunikasi,
keusahawanan,kemahiran
kepimpinan,keibubapaan dan lain-lain.

2. Institusi Pondok

➢ Berasal daripada perkataan Arab Fungsi :
funduq yang bermaksud rumah ➢ Menghasilkan warga pendidik yang
tumpangan atau tempat penginapan
bagi pengembara. menguasai ilmu-ilmu Islam.
-lahir tokoh berjiwa Islam
➢ Sistem pembelajaran pondok ➢ Pusat pentarbiahan Insan
menekankan kepada pembelajaran -Memupuk kehidupan beragama mengikut
talaqqi musyfahah iaitu berdepan cara hidup Islam.
dengan guru.

➢ Pengajian Kitab turath (kitab lama)

➢ Lokasi awal tertumpu di Pattani,
Kelantan, Terengganu dan Kedah.

3. Institusi Pengajian Tinggi Islam

➢ Univerisiti terawal di bawah pemerintah Islam antaranya Universiti Al-Qarawiyyin( 859 M), Universiti
Corodova, Universiti al-Azhar(sekitar 970M) dan Nizamiyah (1065M).

➢ Di Malaysia bermula dengan Kolej Islam Malaya(1955) dan diikuti penubuhan Fakulti Pengajian
Islam(1970), Universiti Kebangsaan Malaysia.

➢ Penubuhan fakulti ini merupakan kesinambungan visi dan perjuangan segolongan cendekiawan
Melayu yang mahu melihat sebuah institusi pengajian tinggi Islam di Malaysia terbina.

➢ Penubuhan Universiti Islam Antarabangsa Malaysia (1977) , Akademi Pengajian Islam Universiti
Malaya (1981) dan Universiti Sains Islam Malaysia (2007-asal nama Kolej Universiti Islam Malaysia ).

Fungsi Institusi Pengajian Tinggi Islam

➢ Membentuk generasi graduan holistik berteraskan akidah Islam.

➢ Menghasilkan modal insan dalam pelbagai sektor perundangan dan pentadbiran
Islam khususnya di Malaysia.

➢ Menghasilkan graduan yang mampu menjadi rujukan kepada ummah dalam pelbagai
aspek kehidupan (akidah, ibadah,muamalat,munakahat, siasah dan sebagainya).

Menjelaskan Institusi Siasah

3.4

3.4.1 Menyatakan fungsi dan peranan institusi
seperti Khalifah/Imamah, Syura dan Hisbah

Institusi Siasah

➢ Siasah dari segi Bahasa bermaksud pentadbiran yang baik dan melakukan sesuatu
yang boleh memberikan kebaikan kepada manusia.

➢ Istilah : merujuk pentadbiran oleh manusia untuk mencapai maslahat, mentadbir
urusan dan mengelakkan mudarat daripada manusia.

➢ Suatu himpunan kaedah dan hukum syarak yang Menyusun urusan negara, hal ehwal
perundangan dan pentadbiran,serta hak individu dan kebebasannya.

➢ Tujuan berpolitik: Merapatkan hubungan di kalangan manusia dan menyatukan
mereka agar wujud suasana tolong menolong dan seterusnya kehidupan menjadi
tersusun dan kemas.

Kompenan Siasah

1. KEPIMPINAN
1.Berilmu. 2. Merdeka. 3. Berakal. 4. Baligh. 5. Berani/Tegas. 6. Warak/Taqwa
7. Lelaki.

2. MEMILIKI SIFAT-SIFAT DI ATAS
-Memiliki sifat-sifat di atas serta mampu melaksanakannya.

3. PELAKSANAAN SURUHAN DAN LARANGAN
-Pimpinan politik kuat dalam melaksanakan suruhan dan larangan yang membawa
kebaikan kepada majoriti rakyat.

Kepentingan Politik

Kata-kata Imam al-Ghazali : Kelancaran hidup manusia bergantung dengan dunia dan agama.
Dunia adalah ladang pahala untuk akhirat.Kehidupan dunia tidak boleh berlaku kecuali dengan
usaha yang dilakukan oleh anak Adam. Ada 3 perkara berkaitan kerja/usaha anak Adam, salah
satunya ialah perkara-perkara tidak boleh tegak kehidupan kecuali dengannya iaitu ….

1. Pertanian menyumbang kepada makanan.

2. Jahitan menyumbang kepada pakaian.

3. Pembinaan menyumbang kepada tempat tinggal.

4. Politik menyumbang kepada penyatuan/kerjasama dan kelancaran kehidupan dalam
negara.

Yang paling utama ialah POLITIK.

Peranan Politik

MENDIDIK RAKYAT SUPAYA MEMILIKI AKHLAK YANG BAIK SEHINGGA BOLEH MEMBAWA
KEPADA KEBAIKAN DI AKHIRAT.

-Terdapat satu Kaedah Fiqh berkaitan politik secara tidak langsung yang berbunyi
‫التصرف على الرعية منوط بالمصلحة‬

“URUSAN BERKAITAN RAKYAT TERIKAT DENGAN MASLAHAH”

ASAS-ASAS DALAM POLITIK

1. Setiap keputusan/ketetapan dalam negara mestilah berdasar keputusan/ketetapan
Allah.

2. Pemimpin yang dilantik hendaklah berdasar pemilihan.
3. Pemerintah wajib berlaku adil.
4. Kepimpinan adalah usaha melaksanakan tanggungjawab bukan untuk mencari

keuntungan peribadi.
5. Jangan diberi kepimpinan kepada yang meminta-minta.
6. Setiap dasar yang akan dilaksanakan mesti hasil dari mesyuarat/perbincangan.

Institusi Siasah

Institusi Siasah

Khilafah/Imamah/Imarah Syura Hisbah

1. Khilafah/Imamah/Imarah

ISTILAH TAKRIF GELARAN
KEPADA
KHILAFAH Bahasa: Penggantian PELAKSANA
Istilah: Institusi Pemerintahan dan Pentadbiran yang menggantikan
IMAMAH Rasulullah SAW dalam melaksanakan tanggungjawab agama, menyeru KHALIFAH
IMARAH kepada kebaikan dan melaksanakan Syariah yang diperintahkan Allah
dan Rasulnya. IMAM

Bahasa:Mendahului AMIR
Istilah:Institusi yang berperanan menggantikan kenabian untuk
jaga agama dan mengurus dunia dengan agama.(Imam Mawardi)

Bahasa:Pemerintahan
Istilah:Institusi yang berperanan yang menguruskan sesuatu
urusan sama ada dalam kelompok yang kecil atau besar.

KESIMPULAN - Ketiga-tiga istilah di atas kesemuanya hampir membawa maksud yang sama iaitu
pengurusan politik dan perbezaan pengguna istilah mungkin atas faktor tempat dan masa tertentu.

2. Syura

❑ Merujuk kepada mesyuarat yang diguna pakai dalam suatu pemerintahan berlandaskan syariat Islam
seperti yang dijelaskan oleh Allah SWT dalam al-Quran.

❑ Perkataan syura ialah kata nama daripada perkataan al-musyawaratun atau watashawurun yang
bermaksud mengutarakan pendapat.

❑ Istilah : permesyuaratan dalam segala hal yang berkaitan dengan kepentingan dan kebajikan
berdasarkan keimanan dan ketakwaan.

“ Maka dengan sebab rahmat (yang melimpah-limpah) dari Allah (kepada mu Wahai Muhammad), Engkau telah bersikap lemah lembut

kepada mereka (sahabat-sahabat dan pengikutmu) dan kalaulah engkau bersikap kasar lagi keras hati, tentulah mereka lari dari kelilingmu.
Oleh itu, maafkanlah mereka (mengenai kesalahan yang mereka lakukan terhadapmu), dan pohonkanlah ampun bagi mereka dan juga
bermesyuaratlah dengan mereka dalam urusan (peperangan dan hal-hal keduniaan) itu. Kemudian apabila engkau telah berazam (sesudah
bermesyuarat untuk membuat sesuatu), maka bertawakkallah kepada Allah, sesungguhnya Allah mengasihi orang-orang yang bertawakkal
kepadaNya. (Surah Ali Imran : 159)

Syarat menganggotai Majlis Syura

1 Mestilah bersifat adalah

Mempunyai pengalaman yang luas dalam membuat
2 sesuatu polisi atau sekurang-kurangnya pernah

terlibat dengan kepentingan orang ramai

3 Menjadi warganegara

Peranan Majlis Syura

a) Melakukan pemilihan ketua negara c) Menegakkan dan menyebarkan
❑ Penting dalam menentukan

ketua sesebuah negara Islam

Islam. ❑ Islam dipraktikkan

❑ Contoh pelantikan Abu dalam negara .

Bakar dan Khulafa Ar- d) Sebagai penasihat dalam
Rasyidin. kepimpinan Islam

b) Mendekatkan rakyat dengan

pemerintah ❑ Keputusan yang dibuat akan
❑ Ahli terdiri daripada diteliti dahulu melalui
perbincangan Bersama.
golongan pemerintah dan

ahli bidang lain. e) Membentuk akhlak mulia

dalam kepimpinan
❑ Mengambil kira pandangan ❑ Proses syura berlaku dalam keadaan saling

rakyat. menghormati pandangan

5 . Hisbah

❖ Hisbah berasal daripada perkataan Arab iaitu hasaba yang membawa maksud meneliti,
mentadbir, menghitung, meninjau, mentadbir,menyelaras, dan memastikan setiap
pekerjaan adalah mengikut lunas-lunas Islam dengan mengamalkan amar makruf nahi
mungkar.

“Dan hendaklah ada diantara kamu satu golongan umat yang menyeru kepada kebajikan, menyuruh kepada makruf dan mencegah yang mungkar,

merekalah orang-orang yang beruntung.” (Surah Ali Imran : 104)

❖ Imam Nawawi Rahimahullah berkata :Kewajipan amar makruf dan nahi munkar sangat
menepati kehendak al-Quran,as-Sunnah dan kesepakatan ummah.

❖ Pihak berkuasa sangat layak melaksanakan tugas ini kerana sangat berkemampuan
dari pelbagai sudut.

❖ Penguatkuasaan HISBAH dilakukan untuk memperbaiki pegangan agama manusia.

❖ Sejarah Islam merekodkan bahawa Rasulullah orang yang pertama
melaksanakan fungsi dalam HISBAH ketika menegur peniaga yang tidak jujur di
pasar Madinah.

❖ Rasulullah mula melantik MUHTASIB (Penguatkuasa) iaitu Said bin Amru untuk
memantau Pasar Kota Mekah sebagai tanda kepada kepentingan tugas tersebut.

❖ Zaman Abbasiyyah : Fungsi Hisbah semakin meluas kepada bidang-bidang lain
seperti pemantauan kebersihan masjid,pematuhan pegawai kerajaan dengan
kerja,pematuhan laungan azan tepat pada waktunya,pematuhan hakim dalam
menepati tempoh penghakiman hingga kepada mereka memantau agar ketua
para doktor perlu menilai keahlian dan kepakaran para doktor.

❖ Khalifah Islam dahulu memilih Ketua MUHTASIB dari kalangan orang
berilmu,berkemahiran dan tegas bagi memastikan tugas tersebut terlaksana
dengan sempurna.

Rukun Hisbah

1 2 34

Muhtasib Muhtasab alaih Muhtasab Fih ❑ Ihtisab yang

❑ Golongan yang Tindakan
dikenakan Tindakan
❑ Pegawai penguatkuasa hisbah atas kesalahan diambil terhadap
yang dilakukannya
yang menjalankan tugas- tanpa sebarang ❑ Amar makruf dan nahi orang yang terlibat
pengecualian.
tugas hisbah samada munkar yang dalam hisbah.

dilaksanakan sendiri membabitkan hak-hak

ataupun dilantik secara manusia dan hak-hak ❑ Panduan kepada

rasmi. Allah.

manusia bahawa

setiap kemungkaran

yang dilakukan akan

menerima

pembalasan dunia

dan akhirat.

Bidang Tugas Institusi Hisbah

12 3

Perkara yang berkaitan Perkara yang berkaitan Perkara yang berkaitan hak
dengan hak-hak Allah dengan hak-hak manusia bersama

➢ Makruf : Meliputi semua ❑ Makruf :Hak umum dan hak khusus. ❑ Makruf : menyuruh wali
jenis ibadah seperti
solat,puasa, zakat dan ❑ Contoh masalah bekalan air dan mengahwinkan anak perempuan
ibadah-ibadah lain. hutang dengan lelaki yang sekufu
dengannya
➢ Mencegah mungkar :
ibadat, tegahan, muamalat ❑ Mungkar : perbuatan ❑ Mungkar : Mencegah manusia
dan munakahat. menimbulkan kesulitan yang mencari keaiban orang lain.
dan

memudaratkan manusia lain.