สารออกฤทธิ์ในสมุนไพร

บทความวิชาการ

สารออกฤทธใ์ิ นสมนุ ไพร
Active Ingradients in Herbs

ภโวทัย พาสนาโสภณ, วท.ม. (สรรี วทิ ยา) *
Phawothai Phasanasophon, M.Sc. (Physiology) *

สมุนไพรเป็นสิ่งท่ีทุกคนรู้จักกันมาเป็นเวลานาน ถูกต้อง และลดความวิตกกังวลต่อฤทธ์ิที่ไม่พึงประสงค์
เปน็ ภมู ปิ ญั ญาชาวบา้ นทสี่ บื ทอดกนั มาอยา่ งยาวนานตงั้ แต่ ซงึ่ ชว่ ยใหก้ ารใชส้ ะดวก ไมย่ งุ่ ยากเหมอื นอยา่ งเดมิ ทตี่ อ้ งมี
รุ่นปู่ย่าตายาย พ่อแม่ จนถึงลูกหลาน สมุนไพรบางชนิด วิธีการเก็บสมุนไพรท่ีถูกต้อง ถูกเวลา ถูกส่วน และปรุง
มสี รรพคณุ รกั ษาอาการไดเ้ ฉพาะเจาะจง แตบ่ างชนดิ รกั ษา ถกู วธิ ี
ไดห้ ลายอาการ ในสองทศวรรษทผี่ า่ นมา มผี สู้ นใจเกยี่ วกบั ปญั หาทส่ี ำ� คญั ประการหนงึ่ คอื การรวบรวมความรู้
สมุนไพรมากขนึ้ โดยมกี ารศึกษาสมนุ ไพรท้งั ด้วยตนเอง เกยี่ วกบั สารออกฤทธใิ์ นสมนุ ไพรยงั มนี อ้ ย ผสู้ นใจตอ้ งไป
และสรา้ งเปน็ หลกั สตู รแพทยแ์ ผนไทย ในทางวทิ ยาศาสตร์ สบื คน้ จากหลายๆ แหลง่ ทำ� ใหใ้ ชเ้ วลามาก ผเู้ ขยี นจงึ สนใจ
ก็มีการศึกษาค้นคว้าอย่างกว้างขวาง ท้ังการศึกษาว่ามี รวบรวมความรเู้ กยี่ วกบั สารออกฤทธใ์ิ นสมนุ ไพร เพอ่ื เปน็
สารออกฤทธอ์ิ ะไรบา้ งในสมนุ ไพรนนั้ ๆ มฤี ทธติ์ อ่ ระบบใด แนวทางในการศกึ ษาแกผ่ สู้ นใจ แตเ่ นอ่ื งจากสมนุ ไพรและ
ขนาดเท่าใดจึงจะออกฤทธ์ิ และฤทธ์ิที่ไม่พึงประสงค์ สารออกฤทธ์ิในสมุนไพรมีการศึกษากันมากในปัจจุบัน
ซง่ึ จะเปน็ ประโยชนต์ อ่ การนำ� สารออกฤทธม์ิ าพฒั นาเปน็ ผู้เขยี นจงึ ขอรวบรวมและนำ� เสนอไว้เปน็ เบอ้ื งตน้ จ�ำนวน
ยาแผนปัจจุบัน เพ่ือเพิ่มความม่ันใจว่าได้รับประทานยา 20 รายการ ดงั นี้

PAGE* พยาบาลวิชาชพี ชำ�นาญการพเิ ศษ ภาควชิ าบริหารและพื้นฐานการพยาบาล วิทยาลัยพยาบาลพระปกเกล้า จนั ทบุร ี

วารสารวิทยาลัยพยาบาลพระปกเกล้า จันทบุรี ปที ่ี 27 ฉบบั ท่ี 1 กนั ยายน 2558 - กมุ ภาพนั ธ์ 2559

120

สมนุ ไพรและสารออกฤทธ์ใิ นสมนุ ไพร
ล �ำ ด บั ชื่อสวมทิ นุ ยไาพศราส/ต ร ์ ส า ร อ อ ก ฤ ท ธ ์ิ ฤ ท ธ ิต์ ่อ ร า่ ง ก า ย ส ว่ ทนม่ี ขีสอรงรสพมคนุ ุณไพร

1 กระชายดำ� (black 1. 5,7-dimethoxyflavone 1. ฤทธิต์ ้านการอกั เสบโดยเฉพาะ เหงา้ (หวั สด)
galingale) / (5,7 DMF) แบบเฉยี บพลนั
Kaempferia 2. ช่วยเพิ่มสมรรถภาพทางเพศ
parviflora Wall. (Temkitthawon et al., 2011)
Ex Baker ฤทธต์ิ ้านเชอ้ื Plasmodium falciparum
2. 5,7,4’-trimethoxyflavone ทเี่ ป็นสาเหตขุ องโรคมาลาเรยี
3. 5,7,3’,4’- เชอ้ื Candida albicans และเช้อื
tetramethoxyflavone Mycobacterium อยา่ งออ่ น (สถาบนั
วจิ ัยสมนุ ไพร กระทรวงสาธารณสุข,
ทม่ี า : www.thaigoodview.com 2546)

2 กระเทยี ม (garlic) / 1. allicin 1. ยบั ยงั้ และฆ่าเช้อื แบคทีเรยี ทง้ั เหงา้ (หัว)
Allium sativum แกรมบวกและแกรมลบ (Bachrach,
Linn. Jamil, Naor, Tal, Ludmer, &
Steinberg, 2011)
2. รกั ษาและปอ้ งกันไม่ให้ระดบั
โคเลสเตอรอลในเลือดสูง (Aneta,
Ewa, Teresa, & Elzbieta, 2013)

ทมี่ า : www.aroka108.com 2. methyl allyl trisulfide 1. ปอ้ งกนั โรคหลอดเลอื ดหวั ใจอดุ ตัน
3. S-allylmercaptocysteine คณุ สมบตั ิคือ ลดการจับตวั ของ

เกลด็ เลือด และเพ่มิ การสลาย
ไฟบรนิ
2. ยับยงั้ การเจริญเตบิ โตของเชอื้ รา
3. ระงับอาการปวดท้อง ขบั ลม
(ศิรนิ ทร์ฟาร์มาซี, 2554)
ยบั ยั้งการเกิดสารก่อมะเร็งทีช่ ่ือ
ไนโตรซามีนในรา่ งกาย (สมนุ ไพร
ดอทคอม, 2546)

4. (E)-ajoene และ (Z)-ajoene 1. เพ่มิ การบีบตัวของลำ�ไสโ้ ดยยับย้งั
เอนไซม์ acetylcholinesterase
2. ปอ้ งกันตบั อกั เสบ (ศริ นิ ทร์ฟาร์มาซี,
2554)

Journal of Phrapokklao Nursing College Vol.27 No.1 September 2015 - February 2016PAGE

121

ล �ำ ด ับ ช อ่ื สวมทิ ุนยไาพศราส/ต ร ์ ส า ร อ อ ก ฤ ท ธ ิ์ ฤ ท ธ ์ิต ่อ ร ่า ง ก า ย ส ่ว ทน่มี ขสีอรงรสพมคนุ ณุ ไพร

3 ขมน้ิ (turmeric) / curcumin 1. ปอ้ งการเกดิ แผลในกระเพาะอาหาร เหงา้ (หัวสด)
Curcuma โดยกระตุ้นการหลงั่ mucin ออกมา
domesticaveleton
เคลือบกระเพาะ
ทมี่ า : ath.in.th 2. ลดการอกั เสบ (สมนุ ไพรไทยและ
พ้ืนบ้านล้านนา, 2555)
3. ลดการปวดจากการออกกำ�ลังกาย
และชว่ ยใหก้ ลา้ มเน้ือฟืน้ ตัวไดด้ ี
(Nicol, Rowlands, Fazakerly,
& Kellett, 2015)

4 ขีเ้ หล็ก (cassia tree, barakol 1. ลดอาการทอ้ งผูก (ฐานข้อมลู พืชผัก ใบสดต้ังแต่
Thai copper pod) / บทความเกษตร, 2555) ยอดออ่ นไปจนถงึ
Cassia siamea Lam. 2. ฤทธใ์ิ นการกล่อมประสาท ใบเพสลาด
คลา้ ยยานอนหลบั ออ่ นๆ
ทม่ี า : www.herb-health.com ช่วยใหห้ ลบั สบายคลาย
ความวิตกกงั วล
(Wongtongtair et al., 2011)

5 ชะเอมเทศ (liquorice, 1. glycyrrhizin, glycyrhetinic 1. glycyrhetinic acid, calcium and เปลือกของราก
licorice) / acid, calcium and potassium salts of glycyrrhizic
Glycyrrhiza glabra L. potassium salts of
glycyrrhizic acid acid มฤี ทธ์ิคลา้ ยคอรต์ ิโคสเตียรอยด์
(corticosteroids) ทำ�ให้การขับถ่าย
ปสั สาวะและเกลือโซเดยี มลดลง
2. glycyrrhizin และนำ้ �ตม้ สกัดชะเอม
มีฤทธร์ิ กั ษาพษิ และอัตราการตาย
จากสตริคนีนได้ อาจเนื่องมาจาก
กรดกลคู ิวโรนคิ ที่มอี ยู่ในชะเอมเทศ
3. ฤทธใิ์ นการรักษาแผลเรอ้ื รังในระบบ
ทม่ี า : www.samunpri.com ทางเดนิ อาหาร มฤี ทธิ์ต่อการหลงั่

กรดในกระเพาะอาหาร มีฤทธิ์
คลายกลา้ มเนอ้ื เรียบ
4. glycyrrhizin และ glycyrrhizic acid
ทำ�ใหบ้ ิลริ ูบนิ (bilirubin) ลดลง
ในอาการดซี ่านท่ที ำ�ให้เกิดข้ึนใน
การทดลอง

วารสารวิทยาลยั พยาบาลพระปกเกล้า จนั ทบรุ ี ปที ี่ 27 ฉบบั ที่ 1 กนั ยายน 2558 - กุมภาพนั ธ์ 2559PAGE

122

ล �ำ ด บั ช อื่ สวมิทุนยไาพศราส/ต ร ์ ส า ร อ อ ก ฤ ท ธ ์ิ ฤ ท ธ ติ์ อ่ ร า่ ง ก า ย ส ว่ ทน่มี ขสีอรงรสพมคุนุณไพร
5. glycyrrhizin ชว่ ยเผาผลาญไขมนั
ในผ้ทู ม่ี ีความดันโลหิตสงู ทำ�ให้
ความดนั โลหติ ลดลง
6. สารที่สกดั ได้จะไปเคลือบเยือ่ เมือก
ตามบริเวณท่ีอกั เสบตามคอ ช่วยลด
การระคายเคอื งและบรรเทาอาการไอ
7. ฤทธิ์ช่วยบรรเทาอาการปวดและ
อาการชัก
8. glycyrrhizic acid มฤี ทธิ์ชว่ ยยับยั้ง
การเจริญของเซลล์มะเรง็ ในหนทู ดลอง
9. glycyrrhizin และ calcium salts of
glycyrrhizic acid ทำ�ให้เพิ่มฤทธ์ิใน
การขบั ปสั สาวะของยา Theophylline
(มลู นธิ ิวิกมิ เี ดีย, 2558 ก)

2. glabridine ยับยั้งการทำ�งานของเมด็ สี โดยยับยั้ง 1. ใบสด
6 ทองพันช่ัง (white rhinacanthin-C, D และ N การทำ�งานของเอนไซม์ tyrosinase 2. ราก
จงึ นยิ มนำ�มาใช้ในผลิตภัณฑ์เพือ่ ผวิ ขาว
crane flower) / ลดการเกดิ ฝ้า กระ และจุดด่างดำ�ได้ดี
Rhinacanthusnasutus (เอสเอ็นพีดอทคอม, 2555)
(Linn.) Kurz. 1. ต้านเชอ้ื ราทที่ ำ�ใหเ้ กิดโรคทาง
ผวิ หนัง Trichophyton rubrum,
ที่มา : km.debsirinsp.ac.th T.mentagrophytes และ
Microsporumgypseum ได้ โดยท่ี
สาร rhinacanthin-C มฤี ทธติ์ ้านเช้อื
ดงั กลา่ วแรงท่ีสดุ (ใน C D และ N)
และยงั มฤี ทธย์ิ บั ยัง้ เชื้อ Candida
albicans ได้
2. ยับย้งั เชื้อ Cytomegalovirus
(สาร rhinacanthin C และD
จากต้น) และยบั ย้งั เช้อื ไวรัสที่ทำ�ใหเ้ กดิ
โรคไข้หวัดใหญ่ (สาร rhinacanthin
E และ F) (ไทยเฮิร์บบวิ ตี,้ 2553)
3. มฤี ทธติ์ ้านมะเร็ง (Wongwanakul,
Vardhanabhuti, Siripong, &
Jianmongkol, 2013)

Journal of Phrapokklao Nursing College Vol.27 No.1 September 2015 - February 2016PAGE

123

ล �ำ ด ับ ช ื่อสวมทิ ุนยไาพศราส/ต ร ์ ส า ร อ อ ก ฤ ท ธ ิ์ ฤ ท ธ ต์ิ อ่ ร ่า ง ก า ย ส ว่ ทน่ีมขสีอรงรสพมคนุ ุณไพร

7 บกุ (konjac) / glucomannan พบในบุกไข่ 1. ลดปริมาณนำ้ �ตาลในเลือดโดย 1. เน้อื จาก
Amorphophallus sp. ยับยง้ั การดูดซมึ กลูโคส จงึ นยิ มใช้ ลำ�ตน้ ใตด้ นิ
ลดความอ้วน และใชใ้ นผู้ท่มี ีไขมนั 2. หัว
ในเลอื ดสงู
ทม่ี า : www.gotoknow.org 2. ทำ�ใหน้ ำ้ �ตาลในเลอื ดเพิ่มข้นึ ชา้ ใน
ผทู้ ่เี ป็นโรคเบาหวาน (สถาบันวิจัย
วทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยีแห่ง
ประเทศไทย, 2555)
3. ช่วยลดการอักเสบของลำ�ไส้
(Onitake et al., 2015)

ท่มี า : www.thaiherbalmed.com

8 บวั บก (gotu kola) / สารในกล่มุ triterpinoid 1. เรง่ การสมานแผล ชว่ ยทำ�ให้แผลหาย ใบ
Centellaasiatica (L.) glycosides ซ่ึงประกอบด้วย เร็วขึน้ โดยเร่งใหเ้ ซลลม์ กี ารสรา้ งเส้นใย 1. ใบ
Urban สาร asiaticoside, asiatic คอลลาเจน (collagen) และเร่ง 2. ราก
acid และ madecassic acids การซอ่ มแซมหลอดเลอื ดที่เสียหายไป
ทมี่ า : www.bloggang.com (angiogenesis) ใหก้ ลบั คนื มา ตา้ น
การเกิดอนมุ ูลอิสระ (free radicals)
(อมรเทพ กล่นิ สุคนธ์, 2552)
2. asiatic acid ช่วยลดความวิตกกังวล
ซึมเศรา้ โดยการจบั กบั GABAa
receptor (Ceremuga et al., 2015)

9 เปลา้ น้อย plaunotol ลดการหลัง่ กรดในกระเพาะอาหารและ
กระตนุ้ การสร้างเน้ือเยอื่ ทำ�ใหแ้ ผลหาย
(croton subiyratus เร็วขนึ้ มฤี ทธส์ิ มานแผลในกระเพาะ
kurz) / Croton อาหาร (คณะเภสชั ศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั
stellatopilosus Ohba อุบลราชธาน,ี 2553 ก; Khovidhunkit,
Yingsaman, Chairachvit, Surarit,
Fuangtharnthip, & Petsom, 2011)

ทีม่ า : www.samunpri.com

วารสารวิทยาลัยพยาบาลพระปกเกลา้ จนั ทบรุ ี ปที ่ี 27 ฉบับท่ี 1 กันยายน 2558 - กมุ ภาพันธ์ 2559PAGE

124

ล �ำ ด ับ ช ่ือสวมิทนุ ยไาพศราส/ต ร ์ ส า ร อ อ ก ฤ ท ธ ิ์ ฤ ท ธ ์ติ ่อ ร ่า ง ก า ย ส ว่ ทน่มี ขีสอรงรสพมคุนุณไพร

10 พริก (chilli peppers, 1. capsaicin และ 1. ฆา่ เชอ้ื แบคทีเรยี ในกระเพาะอาหาร 1. ผล
chili, chile) / dihydrocapsaicin, (มลู นธิ วิ ิกมิ ีเดยี , 2558 ข) 2. เมล็ด
Capsicum nordihydrocapsaicin, 2. ลดความเจ็บปวดของกลา้ มเนอื้ หวั ไหล่
frutescens L. homodihydrocapsaicin, แขน บัน้ เอว และส่วนตา่ งๆ ของ
homocapsaicin รา่ งกาย (Henrich, Magerl, Klein,
Greffrath, & Treede, 2015)
2. carotenoid ตา้ นมะเร็ง โดยมีบตี า-แคโรทนี ซ่งึ เปน็
สารต้านอนมุ ลู อิสระ ช่วยเสริมสรา้ ง
ที่มา : frynn.com 3. ascorbic acid ภูมิคมุ้ กัน และชว่ ยให้ระบบสบื พนั ธ์ุ
ทำ�งานได้ดี (มลู นิธิวิกมิ ีเดีย, 2558 ข)

ชว่ ยขยายหลอดเลือดในลำ�ไส้และกระเพาะ
อาหาร เพื่อใหด้ ดู ซมึ อาหารไดด้ ีขึน้
ชว่ ยขับถา่ ยของเสียจากรา่ งกาย
(มลู นธิ ิวิกิมีเดยี , 2558 ข)

11 พรกิ ไทย (pepper, piperine และ piperettine 1. กระต้นุ การหลงั่ กรดในกระเพาะอาหาร ผลแหง้ แกจ่ ดั
pepper corn) / (ทำ�ใหเ้ กิดกลิ่นฉนุ และเผ็ด), ช่วยย่อยอาหาร ลดการอักเสบของลำ�ไส้ (ไมส่ กุ ) ทง้ั เปลอื ก
Piper nigrum Linn. piperanine, piperyline, (Hu et al., 2015)
chavicine, piperoleines 2. ยบั ยั้งเอนไซม์ acetylcholinesterase
A, B และ C 3. ลดระดับน้ำ�ตาลในเลือด ลดไขมัน
4. ขับปสั สาวะ
ทีม่ า : www.samunpri.com 5. บรรเทาอาการปวดกลา้ มเน้ือและข้อต่อ
6. กดระบบประสาทสว่ นกลาง
ระงับอาการชัก
7. ยบั ย้งั การกระจายของเซลลม์ ะเรง็
8. ตา้ นเชื้อแบคทเี รยี เช้ือรา และ
เชื้อแบคทีเรยี ในช่องปาก
9. กำ�จดั ยุง แมลงวัน และศตั รูพืช
(คณะเภสชั ศาสตร์ มหาวทิ ยาลัย
อบุ ลราชธาน,ี 2553 ข)

12 พลู (betel) / Piper 1. eugenol 1. ทำ�ลายเช้ือราและเชือ้ แบคทีเรียได้ดีมาก ใบ
betle Linn. 2. hydroxychavicol รวมท้ังเช้อื แบคทีเรยี ท่กี อ่ ใหเ้ กิดสิว
2. มฤี ทธ์เิ ป็นสารต้านอนุมลู อิสระ
(antioxidant) (พมิ พเ์ พ็ญ พรเฉลมิ พงศ์,
ม.ป.ป.)

ทมี่ า : www.baanjomyut.com PAGE

Journal of Phrapokklao Nursing College Vol.27 No.1 September 2015 - February 2016

125

ล �ำ ด บั ช อ่ื สวมิทุนยไาพศราส/ต ร ์ ส า ร อ อ ก ฤ ท ธ ิ์ ฤ ท ธ ติ์ ่อ ร ่า ง ก า ย ส ่ว ทนม่ี ขสีอรงรสพมคนุ ณุ ไพร

13 ไพล (phlai, plaitanoids เช่น สาร 1. ฤทธิ์แกป้ วด 1. เหง้า
cassumunar ginger, DMPBD, curcuminoids 2. ฤทธิ์ต้านการอกั เสบ 2. หวั
bengal root) / 3. ฤทธิ์ตา้ นอนมุ ลู อสิ ระ
Zingibermontanum 4. ฤทธิ์คลายกล้ามเนอ้ื เรียบ
(Koenig) Link 5. ฤทธิ์ต้านฮสี ตามีน
Ex Dietr. (สถาบันการแพทยแ์ ผนไทย, 2555)

ที่มา : natres.skc.rmuti.ac.th 1. ฤทธิต์ า้ นอนมุ ลู อิสระไดด้ มี าก 1. ผลสด
2. ฤทธยิ์ บั ยง้ั การเจรญิ ของเชือ้ แบคทีเรีย 2. ใบ
14 มะขามปอ้ ม (emuc- 1. ascorbic acid Staphylococcus aureus, 3. เปลือกของ
myrabolan, malacca 2. tannine ซึง่ ประกอบด้วย Streptococcus strain B, ลำ�ตน้ และก่งิ
tree) / Phyllan- สาร emblicanin A, Pseudomonas aeruginosa และ
thusemblica Linn. emblicanin B, Escherichia coli
punigluconin และ 3. ฤทธล์ิ ดไขมันในเลอื ด
peduculagin (สุภาภรณ์ ปติ ิพร, 2548)

ทมี่ า : salaput.com

15 รางจดื (blue trumpet, 1. สารในกล่มุ flavonoids 1. ฤทธติ์ ้านอนุมลู อิสระ 1. ราก
laurel clock vine) / ไดแ้ ก่ apigenin, cosmosin (สรุ ีย์ ศุภลกั ษณน์ ารี, 2542) 2. เถา
Thunbergialaurifolia และ delphinidin-3,5- 2. ยบั ยัง้ เชอื้ แบคทีเรยี พวก 3. ใบ
Linn. di-O-D-glucoside Aerobacteraerogenes ได้
2. amino acids 4 ชนดิ
3. ถอนพิษจากสารเคมี หรอื ยาฆา่ แมลง
ได้แก่ methionine, glycine, ยาฆ่าหญ้า paraquat (gramoxone)
serine และ unidentified (จากสาร phenolic acids และ
amino acid chlorophyll) และพบว่าสามารถเพิ่ม
3. สารในกลุม่ phenolic acids อัตราการรอดชีวิตได้ (สถาบนั วจิ ัย
ท่ีมา : www.the-than.com และ chlorophyll การแพทย์แผนไทย, ม.ป.ป.)
4. ถา้ สกดั ด้วย petroleumether
พบ steroids 8 ชนิด และ
carotenoid 1 ชนิด

วารสารวทิ ยาลยั พยาบาลพระปกเกล้า จันทบรุ ี ปีท่ี 27 ฉบับท่ี 1 กนั ยายน 2558 - กุมภาพันธ์ 2559PAGE

126

ล �ำ ด ับ ช อ่ื สวมทิ นุ ยไาพศราส/ต ร ์ ส า ร อ อ ก ฤ ท ธ ิ์ ฤ ท ธ ์ติ อ่ ร ่า ง ก า ย ส ่ว ทน่มี ขีสอรงรสพมคุนณุ ไพร

16 ว่านหางจระเข้ (aloe, 1. aloctin A และ aloctin B 1. ฤทธิล์ ดการอักเสบโดย aloctin A 1. ลำ�ต้น
barbados aloe, 2. polysaccharide ไปยับย้งั การสงั เคราะห์ 2. เปลือก
crocodile’ tongue, prostaglandin E2 ยับย้งั
Indian aloe, jafferbad, การเกิดสารพวก cytokines
mediteranean aloe, ทที่ ำ�ใหเ้ กิดการอกั เสบ ไดแ้ ก่
star cactus, true TNF-alpha และ IL-6 แตไ่ ม่มี
aloe) / Aloe vera ฤทธ์ิในการฆา่ เชอื้
(Linn.) Burm. f. 2. aloctin A ช่วยเพ่ิมการทำ�งาน
ของ adenylate cyclase ใน
T-lymphocyte ทำ�ให้ ATP
เปลย่ี นเป็น cyclic AMP ซ่งึ เรง่
การแบ่งตัวของเซลล์ทไี่ ดร้ บั อนั ตราย

3. bradykininase 1. bradykininase มฤี ทธิใ์ นการสมาน
4. magnesium lactate แผล โดยทำ�ลาย bradykinin ซึง่ เป็น
สารท่ที ำ�ให้หลอดเลอื ดขยายตัวและ
ทีม่ า : www.bloggang.com เกดิ การอักเสบ เจบ็ ปวด
2. magnesium lactate ช่วยเปล่ยี น
angiotensin I ไปเปน็ angiotensin II
ซึ่งทำ�ใหห้ ลอดเลอื ดหดตวั ยบั ย้งั
histidine dicarboxylase ไมใ่ ห้เปลยี่ น
histidine ไปเปน็ histamine

5. anthraquinone มฤี ทธเิ์ ป็นยาระบาย โดยออกฤทธ์ไิ ปเพ่ิม
barbaloinaloin การเคลอื่ นไหวของลำ�ไสใ้ หญ่ และยับยั้ง
การดูดซมึ กลับของน้ำ� แต่อาจกระตุน้ ให้
เกดิ การขยายตัวของมะเร็งได้ (สำ�นกั งาน
ขอ้ มูลสมนุ ไพรคณะเภสชั ศาสตร์
มหาวทิ ยาลัยมหิดล, ม.ป.ป.)

17 เสลดพังพอนตวั ผู้ 1. acetylbarlerin 1. ฤทธ์ิลดอาการปวดจากสาร ใบ
(hop headed 2. shanzhiside methyl ester ทั้ง 4 ชนิด
barleria) / 3. 8-0-acetylshanzhiside 2. ฤทธ์ิลดการอกั เสบ (สำ�นักโรคเอดส์
Barlerialupulina methyl ester วัณโรค และโรคติดต่อทาง
Lindl. 4. 6-0-acetylshanzhiside เพศสัมพันธ,์ 2553)
methyl ester

ท่ีมา : www.todayhealth.org PAGE

Journal of Phrapokklao Nursing College Vol.27 No.1 September 2015 - February 2016

127

ล ำ� ด บั ช ่อื สวมทิ นุ ยไาพศราส/ต ร ์ ส า ร อ อ ก ฤ ท ธ ิ์ ฤ ท ธ ์ติ อ่ ร ่า ง ก า ย ส ่ว ทนี่มขสีอรงรสพมคนุ ณุ ไพร

18 เสลดพังพอนตวั เมีย 1. betulin 1. รกั ษาอาการอกั เสบ ถอนพิษแมลง 1. ราก
(snake plant) / 2. lupeol สตั ว์กดั ต่อย แผลน้ำ�รอ้ นลวก (โครงการ 2. ใบ
Clinacanthusnutans 3. β-sitosterol อนรุ กั ษ์พันธุกรรมพืช อนั เน่ืองมาจาก
(Burm.f) Lindau 4. สารพวก steroid และ พระราชดำ�ริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ
สยามบรมราชกุมารี, ม.ป.ป.)
triterpenoid 2. ฤทธ์ติ ้านเชอ้ื Mycobacterium
tuberculosisอยา่ งอ่อน (Li, Webster,
Johnson, & Gray, 2015)

ทมี่ า : social.chan.rmutto.ac.th 1. ascorbicacid ช่วยเสริมสร้าง ผลสกุ
ภูมคิ ุม้ กนั ในร่างกายให้แข็งแรง
19 เสาวรส (passionfruit) / 1. ascorbicacid 2. carotenoid ชว่ ยบำ�รุงสายตาและ
Passiflora edulis 2. pectin ผิวพรรณ
Sims 3. flavarnoid 3. สาร albumin homologous
4. phytochemical protein จากเมลด็ สามารถยับย้งั
5. carotenoid การเจรญิ เตบิ โตของเชอ้ื ราได้
4. ชว่ ยลดไขมนั ในเลือด
ท่ีมา : 5. เป็นสารต้านอนมุ ลู อิสระ ชว่ ยใน
www.thainaturalproducts.com การชะลอวัย ชะลอการเกดิ รวิ้ รอย
แห่งวยั
(กานดา แสนมณี, 2556)

20 เหด็ ฟาง (straw 1. volvatoxin 1. volvatoxin ชว่ ยป้องกันการเติบโต 1. ก้าน
mushroom) / 2. selenium, potassium, ของเช้อื ไวรัสทท่ี ำ�ให้เกิดไข้หวัดใหญ่ 2. ครีบดอก
Volvariellavolvacea calcium, phosphorus 2. ช่วยลดปัญหาเก่ยี วกบั ไขมันใน 3. หมวกดอก
(Bull. Ex.Fr.) Sing และ iron หลอดเลอื ดและโรคหวั ใจ (ส่วน
3. vitamin B1, B2
4. ascorbicacid การประชาสมั พนั ธ์ สำ�นักพัฒนา
การประชาสัมพนั ธ,์ 2553)
3. selenium ชว่ ยป้องกันการเจรญิ เติบโต
ของเซลล์มะเรง็ (บา้ นมหาดอทคอม,
2552)

ทม่ี า : www.matichon.co.th

วารสารวทิ ยาลัยพยาบาลพระปกเกล้า จนั ทบรุ ี ปีที่ 27 ฉบับท่ี 1 กันยายน 2558 - กุมภาพันธ์ 2559PAGE

128

จากข้อมูลข้างต้นแสดงให้เห็นว่ามีสมุนไพร บา้ นมหาดอทคอม. (2552). เหด็ ฟาง. สบื คน้ วนั ที่ 23
ที่ท�ำการศึกษาแล้วหลายชนิดเก่ียวกับสารออกฤทธ์ิและ สงิ หาคม 2558, จาก http://www.baanmaha.
ฤทธขิ์ องสารนนั้ ๆ อยา่ งไรกต็ าม ยงั มสี มนุ ไพรทนี่ า่ สนใจ com/community/threads/22053-เหด็ ฟาง%
อกี มากทก่ี ำ� ลงั ศกึ ษาและยงั ไมไ่ ดศ้ กึ ษา แตร่ อเวลาใหผ้ สู้ นใจ 20เห็ดฟาง
เข้าไปร่วมท�ำการศึกษาในหลายๆ ด้านต่อไป พมิ พเ์ พญ็ พรเฉลมิ พงศ.์ (ม.ป.ป.). Eugenol / ยจู นี อล.
เอกสารอ้างอิง สบื คน้ วนั ท่ี 25 พฤศจกิ ายน 2558, จาก http://
กานดา แสนมณี. (2556). น�้ำเสาวรสเพื่อสุขภาพ www.foodnetworksolution.com/wiki/word/
ผลการวจิ ยั มสี รรพคณุ ลดไขมนั ในเลอื ด บำ� รงุ สายตา 2781/eugenol-ยูจีนอล
และผิวพรรณ วิตามินเอสูง วิตามินซีมากกว่า มูลนิธิวิกิมีเดีย. (2558 ก). ชะเอมเทศ. สืบค้น วันที่
มะนาว. สืบค้น วันท่ี 25 สิงหาคม 2558, จาก 20 มิถุนายน 2558, จาก http://th.wikipedia.
https://www.gotoknow.org/posts/517642 org/wiki/ชะเอมเทศ
คณะเภสชั ศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั อบุ ลราชธาน.ี (2553 ก). มูลนิธิวิกิมีเดีย. (2558 ข). พริก. สืบค้น วันท่ี 23
เปล้าน้อย. สืบค้น วันท่ี 23 กรกฎาคม 2555, สงิ หาคม 2558, จาก https://th.wikipedia.org/
จาก http://www.phargarden.com/main. wiki/พริก
php?action=viewpage&pid=73 ศิรินทร์ฟาร์มาซี. (2554). กระเทียม. สืบค้น วันที่ 15
คณะเภสชั ศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั อบุ ลราชธาน.ี (2553 ข). มถิ นุ ายน 2555, จาก sirinpharmacy.exteen.
com/20110324/entry-1
พริกไทยด�ำ. สืบค้น วันท่ี 25 สิงหาคม 2558, สถาบนั การแพทยแ์ ผนไทย. (2555). เรื่องน่าร้เู กี่ยวกบั
จาก http://www.thaicrudedrug.com/main. การพัฒนาผลิตภัณฑ์ไพลสู่เชิงพาณิชย์. สืบค้น
php?action=viewpage&pid=90 วนั ที่ 10 มถิ นุ ายน 2555, จาก http://ittm.dtam.
โครงการอนรุ กั ษพ์ นั ธกุ รรมพชื อนั เนอ่ื งมาจากพระราชดำ� ริ moph.go.th/data_articles/t10.htm
สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ าร.ี สถาบนั วจิ ยั การแพทยแ์ ผนไทย. (ม.ป.ป.). รางจดื . สบื คน้
(ม.ป.ป.). เสลดพงั พอนตวั เมยี (พญาปลอ้ งทอง). วนั ที่ 23 สงิ หาคม 2558, จาก http://lag.dtam.
สืบค้น วันท่ี 23 สิงหาคม 2558, จาก http:// moph.go.th/heab/rangged.php
www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_ สถาบนั วจิ ยั วทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยแี หง่ ประเทศไทย.
20_6.htm (2555). บุก...พืชไทยโบราณ. สืบค้น วันที่ 23
ฐานข้อมูลพืชผัก บทความเกษตร. (2555). ข้ีเหล็ก กรกฎาคม 2555, จาก http://www.tistr.or.th/
Cassia siamea Lamk. สบื คน้ วนั ท่ี 19 มถิ นุ ายน t/publication/page_area_show_bc.asp?i1=
2555, จาก http://www.vegetweb.com/ขเี้ หลก็ 65&i2=3
-cassia-siamea-lamk สถาบันวิจัยสมุนไพร กระทรวงสาธารณสุข. (2546).
ไทยเฮริ บ์ บวิ ต.้ี (2553). ทองพนั ชงั่ (White crane flower). กระชายดำ� . สบื คน้ วนั ที่ 19 มถิ นุ ายน 2555, จาก
สืบค้น วันที่ 20 มิถุนายน 2555, จาก http:// http://ittm.dtam.moph.go.th/product_
thaiherbsbeauty.igetweb.com/index.php? champion/herb1.htm
mo=3&art=311607

PAGEJournal of Phrapokklao Nursing College Vol.27 No.1 September 2015 - February 2016

129

สมุนไพรดอทคอม. (2546). จะรับประทานกระเทียม เอสเอ็นพีดอทคอม. (2555). สารสกัดจากชะเอมเทศ.
อย่างไรดีต่อสุขภาพ. สืบค้น วันที่ 15 มิถุนายน สืบค้น วันที่ 20 มิถุนายน 2555, จาก http://
2555, จาก http://www.samunpri.com/? www.snpthai.com/th/node/425
p=4700 Aneta, K., Ewa, P., Teresa, L., & Elzbieta, S.
สมนุ ไพรไทยและพน้ื บา้ นลา้ นนา. (2555). ขมน้ิ . สบื คน้ (2013). Healthy properties of garlic. Current
วันที่ 19 มิถุนายน 2555, จาก http://203.114. Nutrition & Food Science, 9(1), 59-64.
105.84/virtual/Physicals/www.thaime Bachrach, G., Jamil, A., Naor, R., Tal, G., Ludmer,
dicinalplant.com/khamin1.html Z., & Steinberg, D. (2011). Garlic allicin
สำ� นกั งานขอ้ มลู สมนุ ไพร คณะเภสชั ศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั as a potential agent for controlling oral
มหดิ ล. (ม.ป.ป.). วา่ นหางจระเข.้ สบื คน้ วันที่ pathogens. Journal of Medicinal Food,
21 มถิ นุ ายน 2555, จาก http://www.medplant. 14(11): 1338-1343.
mahidol.ac.th/pubhealth/alovera.html Ceremuga, T. E. et al. (2015). Evaluation of
ส�ำนักโรคเอดส์ วัณโรค และโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์. the anxiolytic and antidepressant effects
(2553). เสลดพังพอนตัวผู้. สืบค้น วันท่ี 23 of asiatic acid, a compound from Gotu kola
สงิ หาคม 2558, จาก http://aidssti.ddc.moph. or Centella asiatica, in the male Sprague
go.th/herbs/view/49 Dawley rat. AANA Journal, 83(2), 91-98.
สภุ าภรณ ์ ปติ พิ ร. (2548). มะขามปอ้ ม สมนุ ไพรทไี่ มค่ วร Henrich, F., Magerl, W., Klein, T., Greffrath, W.,
มองข้าม. สืบค้น วันท่ี 19 มิถุนายน 2555, & Treede, R. D. (2015). Capsaicin-sensitive
จาก http://www.doctor.or.th/article/detail/ C- and A-fibre nociceptors control long-term
1901 potentiation-like pain amplification in
สุรีย์ ศุภลักษณ์นารี. (2542). การแยกสกัดสารท่ีเป็น humans. Brain: A Journal of Neurology,
องคป์ ระกอบหลกั จากสมนุ ไพรรางจดื ชนดิ สมี ว่ ง 138(Pt 9), 2505-2520.
โดยวิธีทางเคมี และ HPLC. สืบค้น วันที่ 23 Hu, D., et al. (2015). The protective effect of
สงิ หาคม 2558, จาก http://www.rsu.ac.th/rri/ piperine on dextran sulfate sodium induced
researchreadarticle.php?status=2&lang inflammatory bowel disease and its relation
=&id=48&idyear=2542 with pregnane X receptor activation. Journal
สว่ นการประชาสมั พันธ์ส�ำนกั พฒั นาการประชาสมั พนั ธ.์ of Ethnopharmacology, 169, 109-123.
(2553). เหด็ ฟางอาหารสวรรคข์ องคนความดนั สงู . Khovidhunkit, S. O., Yingsaman, N., Chairachvit,
สืบค้น วันท่ี 23 สิงหาคม 2558, จาก http:// K., Surarit, R., Fuangtharnthip, P., & Petsom,
hq.prd.go.th/PRTechnicalDM/ewt_news. A. (2011). In vitro study of the effects of
php?nid=135 plaunotol on oral cell proliferation and
อมรเทพ กลิ่นสุคนธ์. (2552). สมุนไพรใบบัวบก wound healing. Journal of Asian Natural
สมุนไพรช้ันเลิศ. สืบค้น วันที่ 19 มิถุนายน Products Research, 13(2), 149-159.
2555, จาก http://www.thaiherbinfo.com/
knowledge-herb.php?id_herb=14

PAGEวารสารวิทยาลยั พยาบาลพระปกเกล้า จันทบรุ ี ปีท่ี 27 ฉบับท่ี 1 กันยายน 2558 - กมุ ภาพนั ธ์ 2559

130

Li, H., Webster, D., Johnson, J. A., & Gray, C. A. Temkitthawon, P., et al. (2011). Kaempferia
(2015). Anti-mycobacterial triterpenes parviflora, a plant used in traditional
from the Canadian medicinal plant Alnus medicine to enhance sexual performance
incana. Journal of Ethnopharmacology, contains large amounts of low affinity
165, 148-151. PDE5 inhibitors. Journal of Ethnopha-
Nicol, L. M., Rowlands, D. S., Fazakerly, R., & macology, 137(3), 1437-1441.
Kellett, J. (2015). Curcumin supplementation Wongtongtair, S., et al. (2011). Barakol-induced
likely attenuates delayed onset muscle apoptosis in P19 cells through generation
soreness (DOMS). European Journal of of reactive oxygen species and activation
Applied Physiology, 115(8), 1769-1777. of caspase-9. Journal of Ethnopharmacology,
Onitake, T., et al. (2015). Pulverized konjac 137(2), 971-978.
glucomannan ameliorates oxazolone- Wongwanakul, R., Vardhanabhuti, N., Siripong,
induced colitis in mice. European Journal P., &Jianmongkol, S. (2013). Effects of
of Nutrition, 54(6), 959-969. rhinacanthin-C on function and expression
of drug efflux transporters in Caco-2 cells.
Fitoterapia,89, 80-85.

PAGEJournal of Phrapokklao Nursing College Vol.27 No.1 September 2015 - February 2016

131