มรดกทางวัฒนธรรมภาคใต้

199 งานเฉลิมฉลองเจ้าแม่ลิ้มกอเหนี่ยว จังหวัดปัตตานี งานเฉลิมฉลองเจ้าแม่ลิ้มกอเหนี่ยว จังหวัดปัตตานี จัดขึ้นทุก ๆ ปี ในเดือนสาม เพื่อร�ำลึกและเฉลิมฉลองเจ้าแม่ลิ้มกอเหนี่ยว จะมีการแสดงออกทางด้านความศรัทธา โดยมีกิจกรรมลุยไฟ ซึ่งมีลักษณะคล้ายคลึงกับงานกินเจของจังหวัดตรังและภูเก็ต เป็นความเชื่อของชาวจีนที่ศรัทธาต่อความศักดิ์สิทธิ์ของเจ้าแม่ และการแสดงอภินิหาร ต่าง ๆ ณ หน้าศาลเจ้าเล่งจูเกียง และการเปิดโรงทานการแจกจ่ายอาหาร ฯลฯ และ ในงานมีการสมโภชแห่แหนรูปสลักไม้มะม่วงหิมพานต์และงานฉลองเจ้าแม่ลิ้มกอเหนี่ยว 199

200 200

201 มรดกวัฒนธรรมภาคใต้เป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นอันเกิดจากการพัฒนา การปรับตัว ปรับวิถีชีวิตของคนในภาคใต้ที่ประกอบด้วยคนไทยและอีกหลาย ชาติพันธุ์ที่อยู่ร่วมกันในคาบสมุทรทั้งคนมาเลย์ คนจีน และคนที่มาจาก อินเดียใต้ แต่กลุ่มชนที่มีจ�ำนวนมากที่สุดคือ ไทยสยาม โดยสภาพภูมิศาสตร์ ที่เป็นแหลมทอง มีทะเลกว้างใหญ่ขนาบอยู่ทั้งสองข้าง มีทรัพยากรธรรมชาติ ที่อุดมสมบูรณ์ ทั้งในทะเล และบนแผ่นดิน อันล้วนเป็นเขตมรสุมใกล้ เส้นศูนย์สูตร มีผู้คนหลายชาติ หลายภาษา หลายวัฒนธรรมเดินทางมาทั้งทางบก และทางทะเลเพื่อมาตั้งหลักแหล่ง แสวงหาโภคทรัพย์และท�ำมาค้าขายเป็น เวลาติดต่อกันยาวนานกว่าพันปี มีการตั้งถิ่นฐานท�ำมาหากินกันหลายลักษณะ ทั้งบริเวณชายทะเล ที่ราบระหว่างชายทะเลกับเทือกเขา หลังเขา และตามสายน�้ำ น้อยใหญ่จ�ำนวนมากที่ไหลจากเทือกเขาลงสู่ทะเลทั้งสองด้าน ภูมิปัญญาของ ภาคใต้จึงมีความหลากหลาย ทั้งที่ได้พัฒนาการจากการปรับตัวให้เข้ากับ สิ่งแวดล้อมธรรมชาติ หรือคนต่างถิ่นที่น�ำเข้ามาจากแหล่งอารยธรรมต่าง ๆ หลอมรวมกันจนก่อเกิดเป็นภูมิปัญญาประจ�ำถิ่น เป็นมรดกทางวัฒนธรรม ของชาวใต้ในปัจจุบัน ภาคใต้ได้ชื่อว่าเป็นภูมิภาคหนึ่งของไทยที่มีเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรม และธรรมชาติอันงดงามทั้งป่าเขา และทะเล ตัวอย่างเช่นจังหวัดภูเก็ต “ไข่มุก แห่งอันดามัน” นับเป็นมนต์เสน่ห์ให้นักท่องเที่ยวทั้งชาวไทยและชาวต่างชาติ มาเยี่ยมเยียนสร้างรายได้ให้คนในพื้นที่และประเทศเป็นจ�ำนวนมาก ภาคใต้ ในวันนี้จึงเป็นแหล่งเศรษฐกิจส�ำคัญของประเทศทั้งด้านการค้า การลงทุน การเกษตร ซึ่งมีพื้นฐานส�ำคัญมาจากประวัติศาสตร์ และมรดกทางธรรมชาติ และมรดกทางวัฒนธรรมอันเป็นความภาคภูมิใจของชาวใต้และชาวไทยทุกคน ที่จะต้องช่วยกันดูแลรักษาสืบไป ๔ บทส่งท้าย 201

202 บรรณานุกรม กรมศิลปากร. จากบ้านสู่เมือง: รัฐแรกเริ่มบนแผ่นดินไทย From Village to Early State: The Transformation of Culture in Our Land. นครปฐม : บริษัท รุ่งศิลป์การพิมพ์ (๑๙๗๗) จ�ำกัด, ๒๕๖๑. (จัดพิมพ์ประกอบนิทรรศการพิเศษเนื่องในวันอนุรักษ์มรดกไทย พุทธศักราช ๒๕๖๑ ณ พระที่นั่งอิศราวินิจฉัย พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร). . วังเจ้าเมืองพัทลุง. กรุงเทพฯ: บริษัท อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง จ�ำกัด (มหาชน), ๒๕๓๖. (ที่ระลึกในพิธีเปิดวังเจ้าเมืองพัทลุง ต�ำบลล�ำป�ำ อ�ำเภอเมือง จังหวัดพัทลุง วันที่ ๑๖ สิงหาคม พุทธศักราช ๒๕๓๖). . มรดกของแผ่นดิน. กรุงเทพฯ: บริษัท รุ่งศิลป์การพิมพ์ (๑๙๙๗) จ�ำกัด, ๒๕๔๙.( คณะกรรมการฝ่ายประมวลเอกสารและจดหมายเหตุ ในนามคณะกรรมการอ�ำนวยการจัดงานฉลองสิริราชสมบัติครบ ๖๐ ปี จัดพิมพ์เพื่อเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว). . กองโบราณคดี. ศิลปะถ�้ำสมัยก่อนประวัติศาสตร์ในประเทศไทย. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์คุรุสภาลาดพร้าว, ๒๕๓๙. . ส�ำนักโบราณคดี. ศัพทานุกรมโบราณคดี. กรุงเทพฯ: บริษัท รุ่งศิลป์การพิมพ์ (๑๙๗๗) จ�ำกัด, ๒๕๕๐. (จัดพิมพ์เพื่อเฉลิมพระเกียรติ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช เนื่องในโอกาสเฉลิมพระชนมพรรษา ๘๐ พรรษา ๕ ธันวาคม ๒๕๕๐). . ส�ำนักโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ. น�ำชมพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ นครศรีธรรมราช. พิมพ์ครั้งที่ ๒ ฉบับปรับปรุงและ แก้ไขเพิ่มเติม. กรุงเทพฯ: บริษัท รุ่งศิลป์การพิมพ์ (๑๙๗๗) จ�ำกัด, ๒๕๔๓. . พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ชุมพร. กรุงเทพฯ: บริษัท อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง จ�ำกัด (มหาชน), ๒๕๔๒. (จัดพิมพ์เนื่องในพิธี เปิดพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ชุมพร). . พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ. พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ไชยา. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์ ร�ำไทยเพรส จ�ำกัด, ๒๕๔๕. . ส�ำนักศิลปากรที่ ๑๓ สงขลา. หนังสือน�ำชมโบราณสถานที่ส�ำคัญในเขตพื้นที่ ๕ จังหวัด ชายแดนภาคใต้ (สงขลา ปัตตานี ยะลา นราธิวาส และสตูล). กรุงเทพฯ : Bangkok Inhouse co.ltd, ๒๕๕๗. กรมส่งเสริมวัฒนธรรม. วัฒนธรรม วิถีชีวิต และภูมิปัญญา. นครปฐม: บริษัท รุ่งศิลป์การพิมพ์ (๑๙๗๗) จ�ำกัด, ๒๕๕๙. จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. ภูมิลักษณ์ประเทศไทย. กรุงเทพฯ: บริษัท ด่านสุทธาการพิมพ์ จ�ำกัด, ๒๕๓๔. (จัดพิมพ์เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระ เทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ในวโรกาสวันคล้ายวันพระราชสมภพและเจริญพระชนมายุครบ ๓๖ พรรษา ๒ เมษา ๒๕๓๔). ธิดา สาระยา. ประวัติศาสตร์มหาสมุทรอินเดีย. กรุงเทพฯ: เมืองโบราณ, ๒๕๕๔. นงคราญ ศรีชาย. ตามรอยศรีวิชัย. กรุงเทพฯ: บริษัท มติชน จ�ำกัด (มหาชน), ๒๕๔๔. . และวรวิทย์ หัศภาค. โบราณคดีศรีวิชัย มุมมองใหม่ก ารศึกษาวิเคราะห์แหล่งโบราณคดีรอบอ่าวบ้านดอน. นครศรีธรรมราช: ส�ำนักงานโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติที่ ๑๑ นครศรีธรรมราช กรมศิลปากร, ๒๕๔๓. นงคราญ สุขสม. ประวัติศาสตร์และโบราณคดีสุราษฎร์ธานี. กรุงเทพฯ: ส�ำนักงานโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติที่ ๑๑ นครศรีธรรมราช กรมศิลปากร, ๒๕๔๕. 202

203 บุณยฤทธิ์ ฉายสุวรรณ และเรไร นัยวัฒน์. ทุ่งตึกเมืองท่าการค้าโบราณ. กรุงเทพฯ: ส�ำนักศิลปากรที่ ๑๕ ภูเก็ต กรมศิลปากร, ๒๕๕๐. ประทุม ชุ่มเพ็งพันธุ์. ไชยา - สุราษฎร์ธานี. ม.ป.ท.: ๒๕๑๙. (พิมพ์เป็นอนุสรณ์ในงานฌาปนกิจศพคุณพ่อพูน ชุ่มเพ็งพันธุ์ ณ เมรุวัดมกุฏกษัตริยาราม กรุงเทพฯ วันจันทร์ที่ ๑๔ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๑๙). . ศิลปวัฒนธรรมภาคใต้ว่าด้วยภูมิศาสตร์. กรุงเทพฯ: สุวีริยาสาสน์, ๒๕๔๘. ผาสุข อินทราวุธ. พุทธปฏิมาฝ่ายมหายาน. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์อักษรสมัย, ๒๕๔๓. . หลักฐานทางโบราณคดีสมัยทวารวดีและศรีวิชัย. โครงการอบรมครูสังคมศึกษาด้านโบราณคดีและประวัติศาสตร์ไทย. ภาควิชา โบราณคดี คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร วันที่ ๒๔ - ๒๘ เมษายน ๒๕๔๔. (เอกสารอัดส�ำเนา). พิริยะ ไกรฤกษ์. ศิลปะทักษิณก่อนพุทธศตวรรษที่ ๑๙. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, ๒๕๒๓. (จัดพิมพ์เนื่องในโอกาสวันเฉลิมพระชนมพรรษา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ๕ ธันวาคม ๒๕๒๓). โรงเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. กองวิชาประวัติศาสตร์. “ทักษิณฝั่งทะเลตะวันออก”. นครนายก: โรงพิมพ์โรงเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกล้า, ๒๕๓๔. (จัดพิมพ์ในวโรกาส พลตรีหญิง สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จทรงน�ำคณะอาจารย์และนักเรียน นายร้อยพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทัศนศึกษาพื้นที่ภาคใต้ ฝั่งตะวันออก ระหว่างวันที่ ๒๓ - ๒๖ พฤษภาคม พุทธศักราช ๒๕๓๔). . “หัวเมืองริมฝั่งอันดามัน”. มปท: ๒๕๓๖. (จัดพิมพ์ในวโรกาส พลโทหญิง สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จทรง น�ำคณะอาจารย์และนักเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทัศนศึกษาพื้นที่ภาคใต้ ฝั่งตะวันตก ระหว่างวันที่ ๒๑ - ๒๔ พฤษภาคม พุทธศักราช ๒๕๓๖). วิมล จิโรจพันธุ์, ประชิด สกุณะพัฒน์ และกนิษฐา เชยกีวงศ์. มรดกทางวัฒนธรรมภาคใต้. กรุงเทพฯ: แสงดาว, ๒๕๕๑. สุจิตต์ วงษ์เทศ. บรรณาธิการวิชาการและเรียบเรียง. ศรีวิชัย. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์การศาสนา, ๒๕๓๑. (กรมศิลปากร จัดพิมพ์เผยแพร่). วิบูลย์ ลี้สุวรรณ. สารานุกรมผ้าและเครื่องถักทอ. กรุงเทพฯ: เมืองโบราณ, ๒๕๕๐. วุฒิ วัฒนสิน. ลวดลายจิตรกรรมบนเรือกอและในจังหวัดปัตตานี. ปัตตานี : ภาควิชาการศึกษา คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์, ๒๕๔๒. สถาบันทักษิณคดีศึกษา. สารานุกรมวัฒนธรรมภาคใต้ พ.ศ. ๒๕๒๙ เล่ม ๑. กรุงเทพฯ: อมรินทร์การพิมพ์, ๒๕๒๙. แสงอรุณ รัตกสิกร, นิจ หิญชีระนันทน์ และคณะ. ลักษณะไทย วัฒนธรรมพื้นบ้าน. พิมพ์ครั้งที่ ๒. กรุงเทพฯ: ธนาคารกรุงเทพ จ�ำกัด (มหาชน), ๒๕๕๒. อมรา ศรีสุชาติ. ศรีวิชัยในสุวรรณทวีป. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, ๒๕๕๗. 203

204 กรมสงเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม ๑๔ ถนนเทียมรวมมิตร เขตหวยขวาง กรุงเทพฯ ๑๐๓๑๐ โทรศัพท ๐ ๒๒๔๗ ๐๐๑๓ ตอ ๑๓๑๒ - ๔ www.culture.go.th มรดกวัฒนธรรมภาคใต้ �� ���������� ���������.indd 1 26/8/2562 BE 15:16 มรดกวัฒนธรรมภาคใต้ จัดพิมพ์ : สิงหาคม ๒๕๖๒ ISBN 978-616-543-610-6 ที่ปรึกษา นายชาย นครชัย อธิบดีกรมส่งเสริมวัฒนธรรม นางสาวอัจฉราพร พงษ์ฉวี รองอธิบดีกรมส่งเสริมวัฒนธรรม นายชัยพล สุขเอี่ยม รองอธิบดีกรมส่งเสริมวัฒนธรรม นางสาววราพรรณ ชัยชนะศิริ ผู้อ�ำนวยการสถาบันวัฒนธรรมศึกษา ผู้เรียบเรียง นายบัณฑิต ลิ่วชัยชาญ บรรณาธิการและคณะท�ำงาน นางสุกัญญา เย็นสุข นายบัณฑิต ลิ่วชัยชาญ นางสาวสุมาลี เจียมจังหรีด นางสาวชนาภรณ์ แสวงทรัพย์ นางสมฤดี ไชยสุกุมาร นายชาคริต สิทธิฤทธิ์ นายณัฐดนัย ใจมั่น นางสาวอรุณี จีรพรบัณฑิต นางสาวภัทราวรรณ ปฏิแพทย์ นางสาวระพีพรรณ อินนันชัย บรรณาธิการภาพ นายสิงห์คม บริสุทธิ์ ภาพประกอบ กลุ่มประชาสัมพันธ์ กรมส่งเสริมวัฒนธรรม นายสิงห์คม บริสุทธิ์ นายสุภชัย ติยาภรณ์ ผู้รับผิดชอบ กลุ่มสงวนรักษามรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม สถาบันวัฒนธรรมศึกษา กรมส่งเสริมวัฒนธรรม โทร. ๐ ๒๒๔๗ ๐๐๑๓ ต่อ ๑๓๑๒ - ๔ โทรสาร ๐ ๒๖๔๕ ๓๐๖๑ เว็บไซต์ http://ich.culture.go.th เฟซบุ๊ค www.facebook.com/ichthailand อีเมล์ [email protected] พิมพ์ที่ โรงพิมพ์ชุมนุมสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย จ�ำกัด 204

กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม ๑๔ ถนนเทียมร่วมมิตร เขตห้วยขวาง กรุงเทพฯ ๑๐๓๑๐ โทรศัพท์ ๐ ๒๒๔๗ ๐๐๑๓ ต่อ ๑๓๑๒ - ๔ www.culture.go.th มรดกวัฒนธรรมภาคใต้