ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น

ก

ข

เอกสารสรุปเนอ้ื หาทตี่ อ งรู

รายวิชา ทักษะการเรียนรู
ระดบั มธั ยมศึกษาตอนตน

รหสั วชิ า ทร21001

หลกั สตู รการศกึ ษานอกระบบระดบั การศกึ ษาขน้ั พื้นฐาน
พุทธศกั ราช 2551

สาํ นกั งานสง เสริมการศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัย

สํานกั งานปลดั กระทรวงศึกษาธกิ าร

กระทรวงศกึ ษาธกิ าร

หา มจาํ หนา ย
หนังสือเรียนนี้จัดพมิ พดวยเงนิ งบประมาณแผน ดินเพื่อการศกึ ษาตลอดชีวิตสาํ หรบั ประชาชน
ลิขสทิ ธเิ์ ปนของสาํ นักงาน กศน. สาํ นักงานปลัดกระทรวงศกึ ษาธิการ



ง

สารบัญ

หนา

คํานาํ

สารบญั

คาํ แนะนําการใชเ อกสารสรุปเนอ้ื หาที่ตองรู

บทที่ 1 การเรยี นรดู วยตนเอง 1

เรื่องที่ 1 ความหมาย และความสําคัญของการเรยี นรูด วยตนเอง 1

เรือ่ งที่ 2 การกาํ หนดเปา หมายและการวางแผนการเรียนรดู ว ยตนเอง 3

เร่ืองที่ 3 ทกั ษะพืน้ ฐานทางการศกึ ษาหาความรู

ทักษะการแกป ญหาและเทคนคิ ในการเรียนรูดว ยตนเอง 5

เร่ืองที่ 4 ปจจยั ท่ีทาํ ใหก ารเรยี นรูดวยตนเองประสบความสาํ เร็จ 9

กจิ กรรมทายบทท่ี 1 11

บทที่ 2 การใชแหลง เรียนรู 13

เรอื่ งท่ี 1 ความหมาย ความสําคัญของการใชหอ งสมดุ ประชาชน 13

เรอ่ื งท่ี 2 การเขา ถึงสารสนเทศของหอ งสมุดประชาชน 14

เรอ่ื งท่ี 3 แหลง เรียนรู 15

เรื่องที่ 4 การใชอนิ เทอรเน็ต การเขา ถงึ ขอมูลสารสนเทศท่ีตองการและสนใจ 18

กิจกรรมทายบทท่ี 2 20

บทที่ 3 การจัดการความรู 21

เรอ่ื งท่ี 1 ความหมาย ความสาํ คัญ และหลกั การของการจัดการความรู 21

เร่ืองที่ 2 รปู แบบและกระบวนการจดั การความรู 24

เรื่องท่ี 3 การรวมกลุม เพ่ือตอยอดความรู 25

เรอ่ื งที่ 4 การฝกทักษะกระบวนการจดั การความรดู วยตนเอง และกระบวนการ

จัดการความรดู ว ยการรวมกลมุ ปฏบิ ัตกิ าร 29

เรื่องที่ 5 การจัดการสารสนเทศเผยแพรองคความรู 32

กิจกรรมทา ยบทท่ี 3 34

จ

สารบัญ (ตอ )

หนา

บทที่ 4 การคิดเปน 36

เรื่องท่ี 1 ความเชื่อพนื้ ฐานทางการศกึ ษาผูใหญ/การศึกษานอกระบบ 36

เรื่องที่ 2 ปรัชญาการคิดเปน 39

เรอ่ื งที่ 3 ขอมลู ประกอบการตัดสนิ ใจในกระบวนการของการคิดเปน 44

เรอ่ื งท่ี 4 กระบวนการคิดการแกปญหาอยา งคนคิดเปน ตัวอยา งการนาํ ไปปฏิบัติ

ในวถิ กี ารดําเนินชีวิตจรงิ 49

กิจกรรมทายบทท่ี 4 53

บทที่ 5 การวจิ ยั อยา งงาย 55

เรื่องที่ 1 ความหมายและประโยชนของการวิจยั อยา งงา ย 55

เรื่องท่ี 2 ข้ันตอนการทาํ วิจัยอยางงา ย 56

เรื่องที่ 3 สถติ ิเพอ่ื การวิจยั 58

เรื่องท่ี 4 เครือ่ งมือการวจิ ยั เพือ่ การเกบ็ รวบรวมขอ มลู 60

เรอ่ื งท่ี 5 การเขียนโครงการวจิ ัย 62

กจิ กรรมทา ยบทท่ี 5 63

บทท่ี 6 ทักษะการเรยี นรูและศักยภาพหลักของพน้ื ที่ในการพฒั นาอาชพี 67

เรอื่ งที่ 1 ความหมาย ความสาํ คญั ของศักยภาพหลักของพ้นื ทใ่ี นการพัฒนาอาชีพ 67

เรอ่ื งที่ 2 การวเิ คราะหศกั ยภาพหลกั ของพ้ืนทใ่ี นการพัฒนาอาชพี 68

เรือ่ งท่ี 3 ตวั อยางอาชพี ท่ีสอดคลองกับศักยภาพหลักของพ้ืนท่ี 70

กจิ กรรมทายบทที่ 6 78

บรรณานกุ รม 79

คณะผูจ ดั ทํา 80

ฉ

คาํ แนะนําการใชเอกสารสรุปเน้อื หาท่ตี องรู

เอกสารสรุปเน้ือหาที่ตองรูฉบับน้ี เปนการสรุปเนื้อหาจากหนังสือเรียน รายวิชาทักษะ
การเรียนรู ทร 21001 ตามหลกั สตู รการศกึ ษานอกระบบระดับการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช
2551 (ฉบับปรับปรุง 2554) เพ่ือใหผูเรียน กศน. ทําความเขาใจและเรียนรูในสาระสําคัญของ
เนอ้ื หารายวชิ าทกั ษะการเรยี นรู

ในการศึกษาเอกสารสรปุ เน้ือหาท่ตี อ งเรยี นรูฉบับนี้ ผูเรยี นควรปฏิบัติ ดงั นี้
1. ศึกษาโครงสรางรายวิชาทักษะการเรียนรู ทร 21001 หลักสูตรการศึกษานอก

ระบบระดับการศึกษาข้นั พน้ื ฐาน พทุ ธศักราช 2551 (ฉบบั ปรบั ปรุง 2554) ใหเ ขา ใจกอน
2. ศึกษารายละเอียดเนื้อหาในเอกสารสรุปเน้ือหาท่ีตองรู ใหเขาใจทีละบท หลังจาก

นั้น ทํากิจกรรมทา ยบท ใหค รบทุกกิจกรรม จํานวน 6 บทเรยี น
3. หากตองการศึกษารายละเอียดเนื้อหารายวิชาทักษะการเรียนรูเพ่ิมเติม ผูเรียน

กศน. สามารถศึกษาหาความรูเพ่ิมเติมจากตํารา หรือหนังสือเรียนที่มีอยูในหองสมุด กศน.ตําบล
หรือจากครูผสู อน

1

เร่อื งที่ 1 ความหมาย และความสําคัญของการเรียนรูดวยตนเอง

ความหมายของการเรียนรดู ว ยตนเอง
การเรียนรดู วยตนเอง หมายถึง กระบวนการที่ผูเรียนมีความคิดริเร่ิมที่จะเรียนรู ศึกษา

คน ควา ดวยตนเอง หรอื สอบถามขอความชว ยเหลอื จากผอู น่ื หรือไมก็ได ผูเรยี นสามารถเรียนรูดวย
ตนเอง ตามความสนใจ ความตองการ และความถนัด โดยมีเปาหมาย คือ รูจักแสวงหาแหลง
คนควาของการเรียนรู เลือกวิธีท่ีจะเรียนรู จนถึงการประเมินความกาวหนาของการเรียนรูดวย
ตนเอง หรอื รว มมอื กับผอู นื่ ซ่งึ ผูเรยี นจะตองมคี วามรับผดิ ชอบและควบคมุ การเรียนของตนเอง
ความสําคัญของการเรยี นรดู ว ยตนเอง

เนื่องจากการเรยี นรูดวยตนเอง เปนแนวทางการเรียนรูท่ีสอดคลองกับการเปล่ียนแปลง
ของสภาพปจ จบุ ัน ความเจริญกา วหนา ทางดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีใหม ๆ เกิดขึ้นทุกวัน
การเรียนรูจากสถาบันการศึกษา ไมอาจทําใหศึกษาหาความรูไดครบถวน ดังน้ันการเรียนรูดวย
ตนเองจงึ มคี วามสาํ คญั สามารถสนองความตองการของบคุ คลได

ความสาํ คัญของการเรียนรดู วยตนเอง แบง เปน 2 สวน คือ
1. ความสําคญั ตอ ตัวผเู รียน
1) ทาํ ใหคนมีการพฒั นาทางปญญา จากคนทไ่ี มม คี วามรู มาเปนผูรู และทําเปน
2) ทาํ ใหค นสามารถปรับและประยุกตใ ชความรูไปสูส ถานการณใหม ทําใหประสบ

ความสาํ เร็จในการปฏิบัติงาน
3) ทําใหคนสามารถดํารงชีวิตอยูในสังคมท่ีมีการเปลี่ยนแปลงอยูตลอดเวลา

อยา งมศี ักยภาพ เปน ผูแกป ญหาเปน และมคี วามสขุ

2

2. ความสาํ คัญตอ สงั คม
สังคมปจจุบัน เปนสังคมที่มีการเปล่ียนแปลง มีขอมูลขาวสารและความรูใหม ๆ

เกิดขน้ึ ตลอดเวลา ซึ่งสงผลตอ การดาํ เนินชวี ิตของคนในสังคม การแสวงหาความรู และนําความรูที่
ไดไปปรบั ใช ใหเ กิดประโยชน จะทําใหอยูรอดในสังคมได ถาคนเราสามารถเรียนรูไดดวยตนเอง
กจ็ ะเกดิ สงั คมแหงการเรยี นรูต ลอดชวี ิต เปน สงั คมที่มกี ารพฒั นาใหเ จริญกา วหนาตอไป

การเรียนรูด ว ยตนเอง สามารถจําแนกออกเปน 2 ลกั ษณะ ดังน้ี
1) ลักษณะท่ีเกิดจากองคประกอบภายในที่มีแรงจูงใจอยากเรียนรู ผูเรียนที่มี

คณุ ลกั ษณะในการเรียนรูดวยตนเอง จะมีเปาหมายในการเรียนรูท่ีแนนอน มีความรับผิดชอบใน
การเรียน รวมท้งั รบั ผดิ ชอบในการบรหิ ารจดั การตนเอง

2) ลักษณะทเ่ี กิดจากองคประกอบภายนอกที่เปนการจัดการเรียนรูใหผูเรียนได
เรียนรูดวยตนเอง ประกอบดวย ข้ันตอนการวางแผนการเรียน การปฏิบัติตามแผน และการ
ประเมินผล การเรยี น ซึ่งการจัดการเรียนรูแบบน้ี ผูเรียนจะไดประโยชนจากการเรียนมากท่ีสุด
การใหผเู รียนบรรลเุ ปาหมายอาจจะเสนอใหใ ชสญั ญาการเรยี น เปน การมอบหมายภาระงานใหแก
ผเู รียนวา จะตอ งทาํ อะไรบาง เพือ่ ใหไดร ับความรตู ามเปาประสงคและผเู รียนจะปฏิบตั ิตามเงื่อนไข
นนั้

3

เรื่องท่ี 2 การกําหนดเปา หมายและการวางแผนการเรยี นรดู วยตนเอง

การกาํ หนดเปา หมายหรือจดุ มุงหมายการเรยี นรู

เปาหมายของชีวิต คือ การคิดถึงภาพของตัวเองในอนาคตในหลาย ๆ ดานไปพรอม ๆ
กนั ท้งั เปาหมายท่จี บั ตอ งได และจับตองไมไ ด การกําหนดเปาหมายชีวิต ทําใหมีทิศทางในการคิด
อยา งมจี ดุ มุงหมาย ไมเสยี เวลา มีแผนทจ่ี ะเดินทางไปสคู วามสําเรจ็ ทต่ี อ งการในอนาคต

ความหมายของการกาํ หนดเปาหมายการเรียนรู
การกําหนดเปาหมายการเรียนรู คือ การกําหนดจุดหมายปลายทางของผูเรียนวาตอง
บรรลุถงึ จดุ หมายอะไรบา ง ภายหลังการเรยี นรดู วยตนเอง ซ่งึ สามารถกําหนดได ท้งั ดานทกั ษะทาง
ปญญา เชน ความรู ความจํา ความเขาใจ การนําไปใช เปนตน ทางพฤติกรรม อารมณ และ
ความรูสึก เชน เจตคติ คานิยม คุณธรรม จริยธรรม เปนตน และดานทักษะความสามารถ เชน
การปฏบิ ตั ิ การแสดงออก เปนตน
ประโยชนของการกาํ หนดเปา หมายการเรยี นรู
เมอ่ื ผเู รยี นทราบจดุ หมายปลายทางการเรยี นรขู องตนเอง จะสามารถวางแผนการเรียนรู
และกําหนดแผนการเรียนรใู หส อดคลองกบั เปา หมายทต่ี องการ ผูเรียนสามารถเลือกวิธีการเรียนรู
ชองทางหรือแหลงเรียนรูแ ละสอ่ื ท่ีเหมาะสม ทําใหสามารถดําเนินกิจกรรมการเรียนรูของผูเรียน
ไดอยางมีประสทิ ธิภาพ
หลักการกาํ หนดเปาหมายการเรียนรู มีดงั นี้

1. ระบุส่งิ ทเ่ี ราตองการใหเ กดิ ตอ งการใหเปนใหชดั เจน
2. ตองสามารถระบุ และวดั ผลลัพธไ ดอยางชัดเจน
3. ตองมคี วามมงุ มนั่ และลงมอื ปฏบิ ัติจรงิ
4. ตองสมเหตุสมผล และเปนสิ่งที่มีโอกาสเปน ไปได
5. มรี ะยะเวลาเปนกรอบกําหนดส่งิ ทตี่ อ งทาํ ใหส าํ เรจ็

4

การวางแผนการเรยี นรดู วยตนเอง

การเรยี นรูดวยตนเอง เปน คุณลักษณะท่ีสําคัญ ชวยใหผูเรียนมีความตั้งใจ มีแรงจูงใจสูง
มคี วามคดิ รเิ ร่มิ สรางสรรค สามารถทํางานรวมกับผูอ่ืนได นําประโยชนของการเรียนรูไปใชใหเกิด
ประโยชนตอ การดาํ เนนิ ชีวติ

ความหมายของการวางแผนการเรียนรู การวางแผนการเรียนรู คือ การท่ีผูเรียน
กําหนดแนวทางการเรียนรูของตนเองข้ึนมา เพื่อใหบรรลุจุดมุงหมายที่กําหนดไว โดยตอง
กําหนดเวลาเรียนรูของตนเอง กําหนดวากิจกรรมมีอะไรบาง และจะส้ินสุดเมื่อใด โดยมีการวาง
แผนการเรยี นรู ดงั น้ี

1. เน้ือหาการเรยี นรู มีอะไรบาง
2. ผลการเรียนรทู ่คี าดหวงั ทีเ่ กดิ จากการเรียนรู
3. กจิ กรรมการเรียนรู เรียนรูดวยวิธกี ารใด
4. สอ่ื และแหลง เรยี นรอู ยทู ่ีไหนบา ง
5. การวัดประเมินผล มีวธิ ีวดั ประเมินผลการเรยี นรอู ยางไร

ประโยชนข องการวางแผนการเรียนรดู วยตนเอง

1. ชว ยใหผ เู รียนสามารถระบุเปา หมาย หรือผลงานการเรียนรูไดอ ยางชดั เจน
2. ชวยในการกําหนดและระบกุ จิ กรรม หรอื งานท่ีผูเ รียนทาํ ไดอยา งชัดเจน
3. ชวยใหก ารเรยี นรเู ปน ไปอยา งมปี ระสทิ ธภิ าพตามกรอบทกี่ ําหนดไว

หลักการวางแผนการเรยี นรูดว ยตนเอง

1. การวางแผนการเรียนรู ควรเริ่มตนจากการกําหนดจุดมุงหมายในการเรียนรูดวย
ตนเอง

2. ผเู รยี นเปนผกู าํ หนดการวางแผนการเรียนของตนเอง
3. ผูเ รยี นเปน ผจู ดั การเนอ้ื หาใหเ หมาะสมกบั สภาพความตองการและความสนใจของ
ตนเอง
4. ผเู รยี นเปน ผรู ะบุวธิ ีการเรียนรูเ พ่อื ใหเ หมาะสมกบั ตนเองมากทีส่ ดุ
5. ผูเ รียนกําหนดและแสวงหาแหลงเรยี นรูดวยตนเอง

5

กระบวนการวางแผนการเรียนรดู วยตนเอง

กระบวนการวางแผนการเรียนรูด วยตนเอง มกี ระบวนการสาํ คญั ที่ควรดําเนนิ การ ดงั นี้

1. วิเคราะหและกําหนดความตองการในการเรียนรูของตนเอง ตามความตองการหรือ
ความสนใจ

2. กําหนดจุดมุงหมายในการเรียนรู หรือสิ่งท่ีตองการใหเกิดกับตนเอง ภายหลังการ
เรยี นรู

3. วางแผนการเรียนรู โดยผเู รียนกาํ หนดแนวทางการเรียนของตนเอง เรื่องเวลาเรียน
เน้ือหา กิจกรรมการเรยี นรูในแตล ะชวง ต้งั แตเริ่มตนจนส้นิ สุด

4. เลอื กรูปแบบกิจกรรมการเรยี นรู แหลง เรยี นรู และส่อื การเรยี นรู
5. ในกรณีบางเรื่องไมสามารถเรียนรูไดดวยตนเองท้ังหมด ตองมีผูชวยเหลือ ซึ่งอาจ
เปนครู เพื่อนท่ีพบกลุมรวมกัน ฯลฯ ผูเรียนจะตองกําหนดบทบาทของผูชวยเหลือการเรียนรูให
ชดั เจน
6. กําหนดวิธีการตรวจสอบตนเอง วิธีการประเมินผลการเรียนของตนเองรวมกับครู
เชน การทดสอบ การสงั เกต การสอบถาม

เรือ่ งท่ี 3 ทักษะพ้ืนฐานทางการศึกษาหาความรู ทักษะการแกปญหาและเทคนิค
ในการเรียนรดู วยตนเอง

ทักษะพื้นฐานทางการศกึ ษาหาความรูดว ยตนเอง

ทักษะพื้นฐานทางการศึกษาหาความรูดวยตนเอง เปนส่ิงสําคัญและจําเปนอยางมาก
สาํ หรบั การดาํ รงชวี ิตในปจ จบุ นั เพราะสภาพสงั คมมกี ารเปลี่ยนแปลง การท่ีบุคคลจะเรียนรูดวย
ตนเองไดน น้ั ตอ งมลี กั ษณะความพรอมเพ่อื เปน พืน้ ฐานทางการเรียนรดู วยตนเอง ดงั นี้

1. การฟง เปนการรับรเู รอ่ื งราวตาง ๆ จากแหลงของเสียงหรือเหตุการณ ซ่ึงอาจจะ
หมายถึง การฟงจากผูพูดโดยตรง หรือฟงผานอุปกรณ การบันทึกเสียง วีดิทัศน หรือส่ือวิทยุ
โทรทัศน หรอื อนิ เทอรเ นต็ ผา นคอมพิวเตอร อวัยวะท่ีใชในการฟง คือ หู การฟงเปนกระบวนการ
ทาํ งานของสมอง อกี หลายขั้นตอนตอ เนอื่ งจากการไดยิน เปนความสามารถท่ีจะไดรับรูสิ่งท่ีไดยิน
ตคี วามหมาย และจบั ความส่งิ ท่รี บั รนู น้ั เขาใจและจดจาํ ไว ซงึ่ เปน ความสามารถทางสติปญ ญา

6

2. การพูด เปนการถา ยทอด หรอื สื่อความหมายของมนษุ ยโ ดยการใชเสียง ซ่ึงมีคําพูด
น้ําเสียง และกรยิ าทา ทางเปน เครอ่ื งถา ยทอดความรู ความคิด และความรูสกึ จากผพู ูดไปสผู ูฟง

3. การอาน เปน การรับรคู วามหมายจากถอ ยคาํ การอา นตามหนังสือ หรือการสังเกต
พจิ ารณาดู เพ่ือใหเขาใจจากขอความที่ปรากฏในหนังสือ จับประเด็นสาระสําคัญของการอานได
และสามารถสรปุ เร่อื งทอี่ านได

4. การเขยี น เปน การถา ยทอดความรสู ึกนึกคิด และความตองการของบุคคล ออกมา
เปนสัญลกั ษณ คือ ตวั อกั ษร เพอ่ื ส่อื ความหมายใหผูอื่นเขาใจ ทําใหมองเห็นความหมายของการ
เขียนวามีความจําเปนอยางยิ่งตอการส่ือสารในชีวิตประจําวัน เชน ใหผูเรียนเขียนบันทึกความรู
ทาํ แบบฝกหดั เปน ตน

5. การสงั เกตและการจาํ การสงั เกตเปนกระบวนการหน่ึงของการศึกษาคนหาความ
จริงตามวิธีการทางวิทยาศาสตร ในแตละวันเราตองผานเหตุการณ ผานสิ่งตาง ๆ หลายอยาง
ฉะน้ันจึงตองรูจักสังเกตและจดจําสิ่งท่ีพบเห็น การเรียนรูดวยตนเองก็จะเกิดขึ้นจากการสังเกต
และการจาํ

6. การจดบันทกึ วิธีการจดบันทกึ น้นั เปนแบบอยา งทดี่ แี ละเปนประโยชนอยางย่ิง คือ
จะตองทําการบันทึกอยางสมํ่าเสมอ เม่ือจดบันทึกแลวควรนํามาเรียบเรียง การจดบันทึกเปน
วธิ ีการหน่งึ ของการเรียนดว ยตนเอง การประเมนิ ผลดวยแฟมสะสมงานที่ตองใชกับการเรียนรูดวย
ตนเอง ก็ตอ งอาศยั การจดบนั ทึกเปน สาํ คัญ

ทกั ษะการแกป ญ หา

ทกั ษะการแกปญหา เปนความสามารถในการจัดการกับปญหาท่ีเกิดขึ้นในชีวิตไดอยางมี
ระบบ ไมเกิดความเครียดทางกายและจิตใจ จนอาจลุกลามเปนปญหาใหญและแกไขยากยิ่งขึ้น
เรือ่ ย ๆ

ข้ันตอนการแกป ญ หา แบงเปน 7 ขนั้ ตอน ดงั น้ี
1. ทําความเขาใจสถานการณที่เปนปญหา โดยรวบรวมขอมูลที่เก่ียวของ และทํา

ความเขา ใจกับเหตุการณ สถานการณน น้ั

7

2. กําหนดปญหาใหถูกตองและชัดเจน โดยอาจใชวิธีการเลาเร่ือง หรือการเขียน
บรรยายสภาพปญ หาดวยถอ ยคาํ สัน้ ๆ และระบเุ ปา หมายทเ่ี ราอยากใหเกิดภายหลังจากท่ีไดแกไข
ปญหานัน้ แลว

3. วเิ คราะหสาเหตุสาํ คัญ โดยอาจจะใชว ิธกี ารตาง ๆ ประกอบดวย การตรวจหาสาเหตุ
การเลอื กสาเหตสุ าํ คญั ทีน่ ํามาสูป ญหาน้นั และการระบุสาเหตุท่ีแทจริงของปญ หา

4. หาวิธีการแกปญหาใหไดมากที่สุด จากนั้นจึงวิเคราะหความเปนไปได และลด
จาํ นวนวิธกี ารแกไ ขปญ หา จนคาดวา จะเหลือวิธที ่เี กิดประสทิ ธผิ ลมากท่ีสุด

5. เลือกวิธีการแกไขปญหาท่ีดีท่ีสุด โดยการเปรียบเทียบทางเลือกของการแกไข
ปญหาทัง้ หมด แลวประเมิน และเลือกทางเลือกท่ดี ีที่สดุ

6. การวางแผนการปฏิบัติ เปนการกําหนดไววาจะตองทําอะไรบาง แตละขั้นตอน
มีกระบวนการแกป ญหานน้ั อยางไร

7. ติดตามประเมินผล เปนการตรวจสอบความคืบหนาของการแกปญหาอยาง
สมํ่าเสมอเพื่อที่จะไดทราบวามีปญหาและอุปสรรคใดที่แกไขไปแลว หรือยังคงอยู และควรปรับ
วธิ ีการแกป ญหาหรือไม อยา งไร

เทคนคิ ในการเรียนรดู ว ยตนเอง

เทคนิคที่นยิ มใชในการเรยี นรูดวยตนเอง เชน
1. การบันทึกการเรียนรู เปนการบันทึกขอมูล ความคิดเรื่องราวตาง ๆ ที่ไดเรียนรู

เพื่อเปนแนวทางในการศึกษาเพ่ิมเติมใหกวางไกลออกไป หรือการนําไปประยุกตใชใน
ชีวติ ประจําวนั

2. การทํารายงาน เปนการนําขอมูลความรูที่ไดจากการศึกษาคนควา มาวิเคราะห
สงั เคราะหใ หถูกตอง และเรียบเรยี งอยา งมแี บบแผน ความยาวของรายงานข้ึนอยูกับขอบเขตของ
หัวขอ รายงาน

3. ทาํ สัญญาการเรียนรู เปนการทําขอตกลงที่ผูเรียนไดทําไวกับครู วาเขาตองปฏิบัติ
อยางไรบา ง ในการเรยี นรูของตนเอง เพ่อื ใหบรรลเุ ปาหมายการเรียนรูที่กําหนดไว และสําหรับครู
สัญญาการเรยี นรูมีไวเ พ่ือติดตาม ตรวจสอบความกาวหนาการเรยี นของผเู รยี น

8

4. สรางหองสมุดของตนเอง เปนการรวบรวมรายช่ือ ขอมูลแหลงความรูตาง ๆ ท่ีคิด
วา จะเปนประโยชน ตรงกับความสนใจ เพือ่ ใชในการศึกษาคน ควาตอ ไป

5. หาแหลง ความรูในชุมชน เพ่ือเปน แหลงคนควาหาความรูท ่ตี อ งการ แหลงความรูใน
ชุมชน มีหลายประเภท อาจเปนผูรู ผูชํานาญในอาชีพตาง ๆ หองสมุดประชาชน หองสมุด
โรงเรียน ศนู ยก ารเรียนชุมชน เปนตน

6. หาเพ่ือนรวมเรียนหรือคูหูเรียนรู ซึ่งควรเปนผูที่มีความสนใจท่ีจะเรียนรูในเรื่อง
เดียวกันหรือคลายกัน และตองสามารถติดตอแลกเปลี่ยนเรียนรูรวมกัน ประสานงานกันดวย
วิธกี ารตาง ๆ ไดอยางสะดวก รวดเรว็

7. เรียนรูจากการฝกฝนและปฏิบัติจริง ซึ่งจะกอใหเกิดความรูและประสบการณ
ทักษะ ความชํานาญท่ีเปนประโยชน โดยเฉพาะในรายวิชาหรือเร่ืองท่ีผูเรียนมีจุดมุงหมายให
ตนเองทาํ ได ปฏบิ ัตไิ ด

9

เรือ่ งที่ 4 ปจ จัยที่ทําใหก ารเรียนรดู วยตนเองประสบความสาํ เร็จ

ปจจยั ทเี่ ก่ยี วขอ งกบั การเรยี นรูดวยตนเอง ท่ีมสี วนทําใหการเรียนรดู วยตนเองประสบ
ความสาํ เร็จ คอื ปจ จัยภายในตวั ผูเ รยี น และปจจยั ภายนอก

ปจจัยภายในตวั ผูเรียน

ปจจัยภายในตัวผูเรยี น ไดแ ก

1. แรงจูงใจในตวั ผเู รียน เปน การเรยี นรตู ามความสนใจ ความพอใจของตนเอง
2. การรับรูความสามารถของตนเอง ซึ่งจะมีผลตอความม่ันใจในตนเองวาสามารถ
เรียนรูได
3. ความพรอมในการเรียนรูดวยตนเอง ซึ่งคนที่มีความพรอมในการเรียนรู จะมี
คุณลักษณะ 8 ประการ คือ

1) เปน คนเปด โอกาส และแสวงหาโอกาสในการเรยี นรู
2) เปนคนท่ีมีทัศนคติที่ดีตอตนเอง มีความเชื่อมั่นวาตนเองเปนผูที่มีศักยภาพ
มองวาตนเองแสวงหาได เรียนรไู ด และแกป ญ หาได
3) เปนคนท่ีมคี วามคิดริเร่มิ และเรยี นรูไดด ว ยตนเอง
4) เปนคนมีวินัยในตนเอง มีความรับผิดชอบตอตนเอง รับผิดชอบตอการ
เรียนรขู องตนเอง
5) เปนคนที่มีความรักในการเรียน สนใจ ใฝรู ใฝเรียนตอส่ิงท่ีอยูรอบตัวเสมอ
ใหค วามสนใจกับเร่อื งใหม ๆ เร่อื งทต่ี นเองยงั ไมร ูห รือรูนอ ย เปนตน
6) เปนคนทม่ี ีความคดิ เชิงบวก คิดริเริ่มสรางสรรค คือ คิดวาสิ่งท่ีตนเองทําเปน
เรื่องทดี่ ี เปน สิ่งที่มีประโยชนตอ ตนเองและสงั คม
7) เปนคนท่ีสามารถใชทักษะการศึกษาหาความรูไดอยางดี เชน ทักษะการอาน
ทักษะการเรียน ทักษะการจดบันทกึ เปน ตน
8) เปนคนทีส่ ามารถใชทักษะการแกปญหาไดอยางดี เชน เม่ือพบปญหา จะไม
ทอใจ สามารถวิเคราะหปญหา สาเหตุของปญหา แสวงหาวิธีการ และดําเนินการแกปญหาได
อยางเปนระบบ

10

4. มีเจตคตทิ ่ีดตี อ การเรียนรดู ว ยตนเอง คอื เหน็ วา การเรียนรูตลอดชวี ติ เปนสิ่งสําคัญ
การเรียนรทู ําใหเ กิดการพัฒนาทางปญญา และนําไปสูก ารพฒั นางาน พัฒนาคณุ ภาพชีวิต

ปจ จยั ภายนอก

1. บรรยากาศแวดลอมตัวผูเรียน จะตองเปนบรรยากาศท่ีเอ้ืออํานวยตอการสราง
ความคิดริเริ่มสรา งสรรค และการเรยี นรู

1) ตัวบุคคล เชน ครูผูสอน เพื่อน ครอบครัว มีสวนชวยใหแรงจูงใจและ
สนับสนนุ ดานตาง ๆ

2) ดานสงั คม สิ่งแวดลอ ม เชน กลมุ องคก รชุมชน นโยบายหรือโครงการพัฒนา
ตา ง ๆ

2. การมแี หลงเรียนรทู ่ีหลากหลาย มีความพรอมและสะดวกสาํ หรับการเรยี นรู
3. การมเี ทคโนโลยีสารสนเทศที่ทนั สมัย และมีจาํ นวนเพยี งพอ สามารถเขา ถงึ ใชได
สะดวกและรวดเร็ว

อยา งไรก็ตามความสาํ เร็จของการเรยี นรดู วยตนเองนั้น อยูท่ีตัวผูเรียนท่ีตองมีวินัย ความ
มงุ มนั่ และนิสยั ใฝรู ใฝเรียน

11

ใหผูเรยี นตอบคําถามตอไปน้ี

1. บอกความหมายและความสาํ คญั ของการเรยี นรูด วยตนเอง
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. อธิบายถึงความจําเปน ในการกาํ หนดเปาหมายการเรียนรูด ว ยตนเอง
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………

3. อธบิ ายความสําคัญของการวางแผนการเรยี นรูดวยตนเอง
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………

4. บอกลักษณะของการเรียนรูด วยตนเอง วามกี ล่ี กั ษณะ อะไรบา ง
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………

5. อธิบายองคป ระกอบของเทคนิคการเรยี นรดู ว ยตนเองทสี่ งผลใหผูเรียนประสบ
ความสาํ เร็จ

…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………

6. บอกลกั ษณะความพรอมเพอื่ เปนพื้นฐานทางการเรียนรดู ว ยตนเองวามกี ี่ลกั ษณะ
อะไรบาง
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………….…………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………

12

7. ถา ผูเ รยี นอยากประกอบอาชีพเกษตรกรรมใหประสบผลสําเร็จ จะมีวิธีการเรียนรูดวย
ตนเองอยา งไร
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………..………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………

8. ถา ผูเรียนประสบปญหาในการประกอบอาชพี จะมีวธิ กี ารแกป ญหาอยา งไร
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………

13

เรอ่ื งท่ี 1 ความหมาย ความสาํ คัญของการใชห อ งสมดุ ประชาชน

ความหมายของการใชหองสมุดประชาชน

หอ งสมดุ ประชาชน เปนสถานที่รวบรวมหนังสือ วารสาร หนังสือพิมพ นิตยสารและสื่อ
โสตวัสดุทุกประเภท สําหรับการอานและศึกษาคนควาทุกชนิด เพื่อบริการแกนักศึกษาและ
ประชาชนทัว่ ไป โดยไม จาํ กดั เพศ วยั ความรู เชือ้ ชาติ ศาสนา รวมทั้งการจัดกิจกรรมสงเสริมการ
อาน มีบคุ ลากรทมี่ ีความรทู าง บรรณารักษศาสตรเปนผูใหบรกิ าร

ความสาํ คญั ของการใชห องสมดุ ประชาชน

หองสมุดประชาชนเปนแหลงเรียนรูสําคัญในชุมชน ที่ใกลชิดผูเรียนมากท่ีสุด แทบทุก
อาํ เภอจะมหี องสมุดประชาชนใหบรกิ าร เชน หอ งสมดุ ประชาชนจังหวัด หองสมุดประชาชน"เฉลิม
ราชกุมารี" และหองสมุดประชาชนอําเภอ เปนตน ซึ่งมีความสําคัญมากตอการเรียนรูของผูเรียน
และประชาชนท่ัวไป ดงั นี้

1. เปนแหลงรวมทรัพยากรสารสนเทศตาง ๆ ที่ผูใชบริการสามารถคนควาในทุก
สาขาวิชาตามทีต่ องการ

2. เปนสถานทีท่ ่ีทกุ คนสามารถเลอื กอานหนังสือ และคน ควา หาความรตู า ง ๆ ไดอยาง
อิสระ ตามความสนใจของแตล ะบุคคล

3. เปน ทรี่ วมความหลากหลายของหนังสอื ทาํ ใหผ ูใชบริการเกิดความเพลิดเพลินอยาง
มสี าระ จัดเปนการปลูกฝงการสรา งนิสยั รักการอา นไดเปนอยา งดี

4. ผูท่ีใชบริการหองสมุดประชาชนอยูเ สมอ จะเปนผูท่ีมีองคความรูท่ีทันสมัยอยูเสมอ
และเปน การใชเ วลาวา งใหเกดิ ประโยชน

5. การใชหองสมดุ ประชาชนอยางสมา่ํ เสมอ ทําใหเกดิ นิสัยการใชสาธารณสมบัติอยาง
ระมดั ระวัง และบํารุงรกั ษาอยางถูกตอ ง

14

เรอื่ งท่ี 2 การเขา ถึงสารสนเทศของหอ งสมดุ ประชาชน

หองสมดุ ประชาชนทุกประเภท จะจัดหมวดหมูระบบสารสนเทศ ตามระบบสากลที่ทั่ว
โลกใช โดยมีวัตถุประสงคสําคัญ คือ เพื่อใหประชาชนเขาถึงส่ิงที่สนใจไดงาย สะดวก รวดเร็ว
และสะดวกในการบริหารจัดการหอ งสมุด เพ่ือใหบ รกิ ารกลมุ เปา หมายไดอ ยา งกวางขวางและท่วั ถึง

การใหบ รกิ ารภายในหอ งสมุดประชาชน

1. ใหบรกิ ารการอา น การศึกษาคนควา จากหนงั สือพิมพ วารสาร หนังสืออางอิง สารคดี
ชดุ วิชา แบบเรยี น จุลสาร ซดี ขี อมลู ตาง ๆ วิทยุ โทรทัศน เว็บไซต เปนตน

2. ใหบริการสืบคนขอมูลขาวสารความรูดวยคอมพิวเตอร และหรือตูบัตรรายการ
หองสมุดประชาชนจะจัดเคร่ืองคอมพิวเตอรไวบริการสืบคนหาขอมูลสารสนเทศที่ตองการและ
สนใจ โดยใชโ ปรแกรมบรกิ ารงานหองสมดุ PLS (Public Library Service) ท่ีสามารถคนหาไดท้ัง
จากชื่อหนงั สือหรือชอื่ สือ่ ชื่อผูแตงหรือผูจดั ทาํ และหวั เรื่อง หรือคําสําคัญท่ีเปนสาระหลักของส่ือ
ไดอ ยา งรวดเร็ว เน่ืองจากขอมลู หนงั สอื หรอื ขอ มูลอืน่ ๆ ที่ไมใ ชหนงั สือมอี ยเู ปน จาํ นวนมาก ถาไม
ใชโ ปรแกรม PLSชวยสบื คน จะทาํ ใหเสียเวลา

การสบื คน ขอ มลู ดว ยระบบคอมพวิ เตอร

การสืบคนขอมูลดวยโปรแกรม PLS ทําไดโดยเลือกรายการสืบคนจาก Short Cut
โปรแกรมจะแสดงเมนูการสืบคน ดงั น้ี

เมนทู ่ี 1 สบื คน หนงั สอื
เมนูท่ี 2 สบื คน สมาชกิ
เมนูที่ 3 สืบคน วสั ดทุ ีไ่ มใ ชหนังสือ
เมนูที่ 4 เลกิ ทาํ
ซึง่ เมอ่ื เขาไปในเมนูหลัก ๆ นีแ้ ลว แตละเมนูกย็ ังมเี มนูยอ ยใหสืบคน ไดสะดวก ชัดเจนยิง่ ขนึ้

15

เรอื่ งท่ี 3 แหลงเรยี นรู

หอสมดุ แหงชาติ

หอสมุดแหงชาติ ถือเปนหองสมุดท่ีใหญที่สุด เปนแหลงเรียนรูท่ีสําคัญที่สุดแหงหน่ึงใน
ประเทศ เปน แหลงรวบรวมหนังสือ สิ่งพิมพ และสื่อความรูทุกอยางท่ีผลิตขึ้นในประเทศ และทุก
อยางที่เก่ียวกับประเทศ ไมวาจะพิมพในประเทศใด ภาษาใด เปนการอนุรักษส่ือความรูที่เปน
ทรัพยสินทางปญญาของชาติไมใหสูญไป และมีไวใชในอนาคต นอกจากรวบรวมส่ิงพิมพใน
ประเทศแลว ยังมีหนาที่รวบรวมหนังสือ ที่มีคุณคา ซ่ึงพิมพในประเทศอื่นไวเพื่อการศึกษา
คน ควา อางองิ ตลอดจนทาํ หนาที่เปน ศนู ยรวมบรรณานกุ รมแหงชาติ และเผยแพรใหทราบโดยท่ัว
กัน หอสมุดแหงชาติจึงเปนแหลงใหบริการความรูแกคนท้ังประเทศ ชวยเหลือการคนควา วิจัย
ตอบคําถาม ใหค าํ ปรกึ ษา และแนะนําเกีย่ วกับหนังสือ

หอสมุดแหง ชาติ นอกจากที่ต้ังอยูท่ีทาวาสุกรี กรุงเทพฯแลว ยังมีหอสมุดแหงชาติสาขา
อยใู นภูมภิ าคตาง ๆ อกี 17 แหง

หอสมุดวทิ ยาลยั /มหาวทิ ยาลยั

หอสมุดวิทยาลัย/มหาวิทยาลัย เปนแหลงเรียนรูหลักในสถาบันอุดมศึกษา มีบทบาท
หนาท่ีสงเสริมการเรียนการสอน ตามหลักสูตรท่ีเปดในวิทยาลัยหรือมหาวิทยาลัยน้ัน ๆ เปน
สาํ คัญ เพื่อสนับสนนุ ชว ยเหลือการคนควาวจิ ัย และสงเสริมพัฒนาการทางวิชาการของคณาจารย
และนักศึกษา นอกจากน้ี ยงั มหี องสมุดมหาวทิ ยาลยั ตาง ๆ ทีป่ ระชาชนสามารถเขาไปใชบริการได
โดยเสยี คา บริการตามอัตราที่หองสมดุ แหงนัน้ เรียกเกบ็ รวมทั้งปฏิบัติตามกฎ กติกา ขอบังคับของ
หองสมดุ นัน้ ๆ

หอ งสมดุ เฉพาะ

หองสมุดเฉพาะ หมายถงึ หอ งสมุดทีร่ วบรวมเอกสาร หนังสอื หรือสื่อการเรียนรูในสาขาใด
สาขาหน่ึงโดยเฉพาะ ซึ่งมีท้ังภาคราชการและเอกชน เร่ืองราวสวนใหญของส่ือท่ีมีไวบริการใน
หองสมดุ เปนเรอ่ื งที่เก่ียวของกับการดําเนินงานของหนวยงานนั้น ๆ เนนเกี่ยวกับรายงานเพ่ือใช
ในกลมุ นกั วชิ าการ หองสมุดเฉพาะในประเทศไทยมีหลายแหง สวนใหญจะเปนหนวยงานขนาด
ใหญ เชน ปตท. การทา อากาศยาน และที่นาสนใจมาก ๆ คือ ตลาดหลักทรัพยแหงประเทศไทย

16

ซงึ่ เรยี กชือ่ วาหอ งสมุดมารวย (เพอื่ เปนเกียรติแด ดร.มารวย ผดงุ สิทธ์ิ กรรมการและผจู ดั การตลาด
หลักทรัพยคนท่ี 5) เปนแหลงสารสนเทศดานตลาดการเงิน ตลาดทุน และสาขาวิชาที่เก่ียวของ
เปนตน

หอ งสมุดโรงเรียน

หอ งสมุดโรงเรียน เปนหองสมุดท่ีจัดต้ังข้ึนในโรงเรียน หรือสถานท่ีจัดการศึกษาตํ่ากวา
ระดบั อุดมศึกษา มีวตั ถปุ ระสงคส ําคัญ เพอ่ื เปน ศูนยกลางการเรียนของนักเรียนและการสอนของ
ครูและเปนการปลูกฝงนิสัยรักการอานของนักเรียน บทบาทหนาที่ของหองสมุดโรงเรียนมี 3
ประการ ดังน้ี

1. เปน ศูนยก ลางของการศกึ ษา คน ควา ของการเรียน
2. เปน ศูนยกลางฝก วิจารณญาณในการอาน มีบรรณารักษทําหนาท่ีแนะนําการอาน
3. เปน ศูนยก ลางอปุ กรณการสอน สงเสริมการเรยี นของนักเรยี นและการสอนของครู

พพิ ธิ ภณั ฑ

พิพิธภัณฑเปนแหลงเรียนรูที่รวบรวม ศึกษา คนควา วิจัยและจัดแสดงหลักฐานวัตถุ
สิ่งของท่ีสัมพันธกับมนุษยและสิ่งแวดลอม เปนบริการการศึกษาท่ีใหความรูและเพลิดเพลินแก
ประชาชนท่ัวไป เนน การจดั กิจกรรมการศึกษา ท่ีเอื้อใหประชาชนสามารถเรียนรูดวยตนเองอยาง
อสิ ระเปนสําคญั พิพิธภณั ฑมหี ลากหลายรปู แบบ แบง ออกเปน 6 ประเภท ดังน้ี

1. พิพิธภัณฑสถานประเภททั่วไป (Encyclopedia Museum) เปนสถาบันท่ีรวม
วชิ าการทกุ สาขาเขาดว ยกนั โดยจัดแยกเปน แผนก ๆ

2. พิพิธภัณฑสถานศิลปะ (Museum of Art) เปนสถาบันที่จัดแสดงงานศิลปะ
ทกุ แขนง เชน พพิ ธิ ภณั ฑส ถานศิลปะการแสดง หอศลิ ป พิพธิ ภัณฑศ ลิ ปะสมัยใหม เปน ตน

3. พิพิธภัณฑสถานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี (Museum of Science and
Technology) เปนสถาบันท่ีจัดแสดงวิวัฒนาการทางวิทยาศาสตรดานตาง ๆ เชน เครื่องจักรกล
โทรคมนาคม ยานอวกาศ และวิวัฒนาการเกย่ี วกบั เครื่องมือการเกษตร เปนตน

4. พิพิธภัณฑสถานธรรมชาติวิทยา (Natural Science Museum) เปนสถาบันที่จัด
แสดงเร่ืองราวของธรรมชาติเกี่ยวกับเรื่องของโลก ดิน หิน แร สัตว พืช รวมท้ังสวนสัตว
สวนพฤกษชาติ วนอทุ ยาน และพิพธิ ภัณฑสัตวบ กและสตั วน าํ้ ดวย

17

5. พิพิธภัณฑสถานประวัติศาสตร (Historical Museum) เปนสถาบันท่ีจัดแสดง
หลักฐานทางประวัติศาสตร แสดงถึงวิถีชีวิตความเปนอยู วัฒนธรรมและประเพณี พิพิธภัณฑ
ประเภทนี้ อาจแยกเฉพาะเรื่องก็ได เชน พิพิธภัณฑที่รวบรวบและจัดแสดงหลักฐานทาง
ประวตั ิศาสตร ทงั้ น้ี รวมถงึ โบราณสถาน อนุสาวรียแ ละสถานทท่ี างวัฒนธรรม

6. พิพิธภัณฑสถานชาติพันธุวิทยาและประเพณีพ้ืนเมือง (Museum of Ethnology)
เปน สถาบนั ทแ่ี สดงถึงวฒั นธรรมและการจําแนกชาติพนั ธุ และอาจจัดเฉพาะเร่ืองราวของทองถ่ิน
ใดทอ งถิน่ หน่งึ ซ่ึงเรยี กวาพพิ ธิ ภณั ฑส ถานพนื้ บา น และถาจดั แสดงกลางแจง โดยปลูกโรงเรือน
จดั สภาพแวดลอมใหเ หมือนสภาพจริง ก็เรยี กวาพพิ ิธภัณฑส ถานกลางแจง (Open-air Museum)

แหลงเรียนรสู ําคญั อน่ื ๆ ในประเทศ

นอกจากแหลงเรียนรูดังกลาวมาแลว ยังมีแหลงเรียนรูที่ชวยสงเสริมใหประชาชนได
เรียนรอู ยา งมากมาย เชน

หองสมุดเคลอ่ื นที่ เปนการบรกิ ารหองสมุดแบบเคลื่อนที่ไปยังหมูบานตาง ๆ ในบาง
พืน้ ที่ จะมีหอ งสมุดเรอื เคลอ่ื นท่ีไปตามลํานํา้ เพือ่ ใหบ รกิ ารประชาชนท่ีอยรู มิ ฝงนา้ํ ดวย

ท่ีอานหนังสือประจําหมูบาน มีจุดมุงหมายเพื่อสงเสริมการอาน ปองกันการลืม
หนังสอื ตลอดจนเปนแหลงเผยแพรข าวสารขอ มลู ในระดับหมูบา น

ศนู ยวิทยาศาสตรเพื่อการศึกษา เรม่ิ จากทร่ี ฐั บาลไดจัดตัง้ ทองฟาจําลองที่กรุงเทพฯ
ต้ังแต พ.ศ. 2507 ตอ มาไดข ยายบริการของศนู ยวิทยาศาสตรเพ่ือการศกึ ษาไปยงั ภูมภิ าครวมท้ังสิ้น
16 แหง เชน

ศนู ยว ิทยาศาสตรเพ่อื การศกึ ษาเอกมัย
อุทยานวิทยาศาสตรพระจอมเกลา ณ หวา กอประจวบครี ีขนั ธ
ศูนยวิทยาศาสตรเ พอ่ื การศึกษานครราชสีมา
ศนู ยวทิ ยาศาสตรเ พ่ือการศึกษาอยธุ ยา

ฯลฯ
ศาสนสถาน วัด โบสถ มัสยิด เปนศาสนสถานที่เปนรากฐานของวัฒนธรรมในดาน
ตา ง ๆ เปน ศนู ยกลางท่สี ําคัญในการทาํ กิจกรรมทางศาสนาของชุมชน และเปนแหลงเรียนรูที่มีคา
มากในทุก ๆ ดาน เชน การอบรมตามคําส่ังสอนของศาสนา การใหการศึกษาดานศิลปวัฒนธรรม
ขนบธรรมเนียม ประเพณี พิธีกรรมตาง ๆ เชน วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม เปนแหลงเรียนรู

18

ดานการนวดแผนโบราณ ตํารายาสมุนไพร วัดพระศรีรัตนศาสดาราม เปนแหลงเรียนรูดาน
จติ รกรรมฝาผนงั เรือ่ งรามเกียรติ์ เปนตน

เรอื่ งที่ 4 การใชอนิ เทอรเ นต็ การเขา ถึงขอ มูลสารสนเทศทต่ี อ งการและสนใจ

อินเทอรเ นต็ (Internet) คอื อะไร

อินเทอรเน็ต เปนระบบเครือขายเช่ือมโยงทั่วโลกเขาดวยกัน เหมือนใยแมงมุม หรือ
world wide web (www.) จึงเปนแหลงขอมูลขนาดใหญที่มีขอมูลทุก ๆ ดาน ทั้งภาพ เสียง
และภาพเคล่อื นไหว ใหผูสนใจเขาไปศึกษาคนควาไดสะดวก รวดเร็วและงาย มีคอมพิวเตอรเปน
เครือ่ งมอื ผูท ใี่ ชเครือขายน้ีสามารถสื่อสารถึงกันไดหลาย ๆ ทาง เชน อีเมล (E-mail) เว็บบอรด
(webboard) แชทรูม (Chat room) การสืบคนขอมูลและขาวสารตาง ๆ รวมทั้งคัดลอก
แฟม ขอมูลและโปรแกรมมาใชง านได
ความสําคัญของอนิ เทอรเ นต็

อนิ เทอรเ น็ตเปนแหลงรวบรวมขอมูลแหลงใหญที่สุดของโลก เปนทั้งชองทางการเรียนรู
และเปนแหลงเรียนรูเองดวย เราสามารถใชชองทางนี้ทําอะไรไดมากมาย เหตุผลสําคัญที่ทําให
อินเทอรเนต็ เปนแหลงเรียนรทู ไ่ี ดรบั ความนยิ มแพรห ลาย คือ

1. การสอื่ สารบนอินเทอรเน็ตไมจ ํากัดระบบปฏบิ ัติการของเครื่องคอมพิวเตอร
2. อนิ เทอรเน็ตไมมีขอ จํากัดในเร่ืองระยะทาง
3. อนิ เทอรเน็ตไมจ ํากดั รปู แบบของขอ มูล
การสบื คน ขอ มลู ทางอนิ เทอรเ นต็
ในการสบื คนหาขอมลู ผานเครือขา ยอินเทอรเน็ต มีเครื่องมือที่ชวยในการสืบคนที่สะดวก
เรียกวา โปรแกรมคนหา (Search Engine) ซึง่ โปรแกรมคนหานสี้ ามารถใชไดหลายภาษา เชน ไทย
จีน อังกฤษ โปรแกรมคน หาทีน่ ยิ ม และสามารถใชภาษาไทยสบื คนได คือ เวบ็ ไซตก ูเกลิ (Google)
ข้นั ตอนในการใชโ ปรแกรมคนหา
1. เปด เขาระบบอนิ เทอรเ น็ต โดยคลกิ ที่ Chrome หรือ Internet Explorer

19

2. พิมพชื่อเว็บไซต www.google.com ลงในชอง แอ็ดเดรส (Address) แลวกดปุม
Go หรือกด เอ็นเทอร (Enter) รอจนหนาตางของเว็บไซตก เู กิล (Google) ขึน้

3. มีบริการที่สามารถเขาถึงไดสะดวกในการคนหา 6 รายการ คือ รูปภาพ กลุมขาว
บล็อก สารบัญ เวบ็ Gmail

4. พิมพค าํ สาํ คัญ หรือสิ่งทตี่ อ งการคน หาในชอ งคน หา แลวกดปุม คนหาโดย google
5. เมือ่ กดปุม คนหาโดย Google แลว กจ็ ะข้ึนรายละเอยี ดของเว็บไซตท ี่เก่ียวของกับ
คาํ สาํ คญั หรอื ส่งิ ท่ีตองการคน หา
6. คลกิ ขอความทีข่ ีดเสนใตเพื่อศึกษารายละเอียด จะมีเช่ือมโยง (Link) ไปเว็บไซตที่
ตอ งการ

20

ใหผ เู รียนตอบคาํ ถามตอ ไปน้ี
1. อธิบายความแตกตา งของแหลงเรยี นรแู ตละประเภท อยางนอย 3 ขอ

..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................

2. อธบิ ายวธิ ีใชแ หลงเรยี นรูแตล ะประเภท
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................

3. บอกแหลง เรียนรตู ามลําดับความสําคญั อยางนอ ย 3 ขอ
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................

21

เร่ืองที่ 1 ความหมาย ความสําคัญ และหลกั การของการจดั การความรู

ความหมายของการจดั การความรู
การจัดการ (Management) หมายถึง กระบวนการในการเขาถึงความรู และการ

ถายทอดความรูท่ีตองดําเนินการรวมกันกับผูปฏิบัติงาน ซ่ึงอาจเร่ิมตนจากการบงช้ีความรูที่
ตองการใช การสรา งและแสวงหาความรู การประมวลเพื่อกลั่นกรองความรู การสรางชองทาง
เพ่ือการสือ่ สารกบั ผูเกี่ยวของ การแลกเปลี่ยนความรู และสงผลใหเกิดการกระทํา การจัดการจึง
เนน ไปท่กี ารปฏบิ ตั ิ

ความรู (Knowledge) หมายถึง ส่ิงท่ีมนุษยสรางขึ้น หรือผลิตข้ึน ความเช่ือ ความจริง
ความรูมอี ยู 2 ประเภท คอื ความรเู ดนชัด หรอื เรยี กอีกอยางหนึ่งวา “ความรูในกระดาษ” เปน
ความรู ท่ีเปนเอกสาร ตํารา คูมือการปฏิบัติงาน สื่อตาง ๆ กฎเกณฑ กติกา ฯลฯ และความรู
ซอ นเรน /ความรฝู งลึก หรอื เรียกอกี อยา งหนึง่ วา “ความรใู นคน” เปน ความรูทแี่ ฝงอยใู นตวั คน ฝง
อยูในความคิด ความเชื่อ คานิยม ที่ไดมาจากการสั่งสมประสบการณมายาวนาน หรือเปน
ความสามารถพิเศษเฉพาะตัวที่มีมาแตกําเนิด แลกเปลี่ยนความรูกันไดยาก ไมสามารถ
แลกเปล่ยี นมาเปนความรูท่เี ปด เผยไดทั้งหมด ตอ งเกดิ จากการเรียนรรู ว มกัน

การจัดการความรู (Knowledge Management) หมายถึง การรวบรวมองคความรู
และประสบการณท ีม่ อี ยูในตวั คน หรอื ในเอกสาร ตํารา มาพฒั นาใหเปนระบบ และแบงปนใหเกิด
ประโยชนตอ ตนเองและองคก ร ดวยการผสมผสานความสามารถของคนเขาดว ยกนั อยางเหมาะสม
โดยมเี ปา หมายเพอ่ื พัฒนาคน พฒั นางาน และพัฒนาองคกร

22

ความสําคัญของการจดั การความรู

หัวใจสําคัญของการจัดการความรู คือ การจัดการความรูท่ีอยูในตัวบุคคล โดยเฉพาะ
บุคคลที่มีประสบการณในการปฏิบัติงานมากมาย จนงานประสบผลสําเร็จ ดังน้ันกระบวนการ
แลกเปลี่ยนเรียนรู ระหวางคนกับคน หรือกลุมกับกลุม จะชวยใหองคความรูท่ีซอนหรือฝงอยู
กลายมาเปนความรูท่ีชัดแจงได มีผูรับรูมากขึ้น จะกอใหเกิดการยกระดับความรูท่ีสงผลตอ
เปา หมายของการทํางาน คือ งานมีประสิทธิภาพ คนเกิดการพัฒนา และจะสงผลใหองคกรไดรับ
การพัฒนา กลายเปน องคก รแหง การเรียนรู ประโยชนท ่ีจะเกิดขน้ึ มี 3 ประการ คอื

1. ผลสัมฤทธิ์ของงาน หากมีการจัดการความรูที่ดีในตนเอง หรือในหนวยงานและ
องคก ร จะเกิดผลดีอยางย่งิ เนอื่ งจากความรทู ่ใี ชในการพฒั นางานนั้น เปนความรูจากผูท่ีผานการ
ปฏิบัติงานโดยตรง จึงสามารถนํามาพัฒนางานไดทันที ทําใหงานประสบผลสําเร็จ และเกิด
นวตั กรรมใหมในการทํางาน ทั้งผลงานและวฒั นธรรมการทํางานรว มกัน

2. บุคลากร การจัดการความรูในตนเอง จะสงผลใหคนในองคกรเกิดการพัฒนา
ตนเอง กระบวนการเรียนรจู ากการแลกเปลีย่ นความรูร ว มกนั จะทําใหบุคลากรเกิดความมั่นใจใน
ตนเอง มั่นใจ ในการทํางาน และเกิดความเปนชุมชนในหมูเพื่อนรวมงาน สงผลใหองคกรเปน
องคกรแหงการเรยี นรู

3. ยกระดับความรูของบุคลากรและองคกร การแลกเปลีย่ นเรยี นรจู ะทําใหบ ุคลากร
มคี วามรูเพ่ิมขน้ึ เห็นแนวทางในการพัฒนางานที่ชัดเจนมากข้ึน และเม่ือนําความรูไปปฏิบัติงาน
จรงิ จะทําใหบุคลากรและองคก รมอี งคค วามรูมากพอทีจ่ ะปฏิบัตงิ านใหเ กดิ ผลสาํ เรจ็ ไดดวยดี

หลักการของการจดั การความรู

การจัดการความรู เปนเร่ืองท่ีตองการเห็นการเปลี่ยนแปลงในการทํางาน และองคกร
เกิดการเปลี่ยนแปลงไปในทางท่ดี ี โดยใชว ิธีการจดั การความรูเปนเครื่องมือในการพัฒนางานหรือ
สรา งนวตั กรรม ในงาน มหี ลักการสําคญั 4 ประการ คอื

1. ใหคนหลากหลายทักษะ หลากหลายวิธีคิด ทํางานรวมกันอยางสรางสรรค
การจดั การความรูที่ดแี ละมพี ลัง ตองทาํ โดยคนที่มพี น้ื ฐาน ความเชอ่ื หรือวิธีคิดแตกตางกัน แตมี
เปาหมายอยูทค่ี วามสาํ เร็จขององคก ร

23

2. การชว ยกนั คิดและพฒั นาวิธกี ารทํางานในรปู แบบใหม ทีมงานตองรวมกนั คิดหา
เทคนคิ เพ่ือชว ยใหง านบรรลผุ ลทกี่ ําหนดไว ซึ่งประกอบดวยองคป ระกอบ 4 ประการ คอื

1) การตอบสนองความตอ งการ ซ่ึงอาจเปนความตองการท่ีเกิดจากการผนวก
เอา ความตอ งการของผูนําหรือผูบริหารองคกร ความตองการของลูกคา ผูรับบริการ สังคม และ
ความตองการของสมาชกิ ในทมี การจดั การความรู

2) เกิดนวัตกรรม ซ่ึงอาจเปนนวัตกรรมทางความคิด นวัตกรรมทางผลผลิต
หรอื วิธกี ารทํางานใหม ๆ

3) ไดรูปแบบการทํางานใหม ตองเห็นถึงขีดความสามารถของบุคคลและ
องคก ร

4) เกดิ ประสิทธิภาพในการทํางาน

3. การทดลองและการเรียนรู เมื่อคนพบแนวทางการทํางานซึ่งเปนกิจกรรมที่
สรางสรรค จึงตองทดลองทําเพยี งนอ ย ๆ เมือ่ ทดลองแลว คาํ ตอบคือ ไมใ ช ก็ยกเลิกความคิดน้ันได
แลวรวมกนั คน หาใหม อาจชว ยกนั พฒั นาหรอื ปรับปรุงจากการทดลองกไ็ ด ถาไดผลดีจึงขยายการ
ทดลอง โดยการปฏิบตั ิใหม ากข้ึน จนในทส่ี ุดไดวิธีการทํางานแบบใหม หรือที่เรยี กวา “การปฏิบัติที่
สงผลเปนเลิศ” (best practice)

4. การนําความรจู ากภายนอกมาประยุกตใชอยางเหมาะสม ความรูจ ากภายนอกถือ
วาเปนความรูท่ีสามารถนํามาใชในการทํางานได แตอาจจะยังไมเขากันหรือเปนเนื้อเดียวกัน
ตองนาํ มาประยกุ ตเปนความรูที่สรา งขึ้นใหม เพ่อื ใหเ ขา กบั สภาพความพรอ มขององคก ร

24

เร่อื งท่ี 2 รปู แบบและกระบวนการจดั การความรู

รูปแบบการจดั การความรู

การจัดการความรู มี 2 รปู แบบ คือ รปู แบบปลาทู และรปู แบบปลาตะเพียน
1. รูปแบบปลาทู (โมเดลปลาทู) ประกอบดวย การจัดการความรู 3 สวน คือ

สวนหวั เปน การกาํ หนดเปา หมายท่ีชัดเจน สวนตัว เปนการแลกเปลี่ยนเรียนรู และสวนหาง
เปนความรทู ่ีไดจากการเรยี นรู

2. รปู แบบปลาตะเพียน (โมเดลปลาตะเพียน) เปนการจัดการความรูของกลุมหรือ
องคกร ปลาตัวใหญ เสมือนวิสัยทัศน พันธกิจขององคกร ปลาตัวเล็กท้ังหลาย เสมือน
เปา หมายของการจัดการความรู ทมี่ ุงตอบสนองเปา หมายใหญขององคกร ซง่ึ มีทศิ ทางเดยี วกัน

กระบวนการจดั การความรู

กระบวนการจัดการความรู คือ กระบวนการท่ีชวยใหเกิดพัฒนาการของความรู
มี 7 ข้นั ตอน คอื

1. การบงชี้ความรู เปนการพิจารณาวา เปาหมายของเราคืออะไร และถาจะให
องคกรบรรลเุ ปาหมาย จาํ เปนตองใชอะไร ขณะนีอ้ งคก รมคี วามรอู ะไรบาง อยูในรูปแบบใด และ
อยูท ใ่ี คร

2. การสรางและแสวงหาความรู ไดแก สรางความรูใหม และแสวงหาความรูจาก
ภายนอกองคก ร เก็บรกั ษาความรเู ดมิ รวมทงั้ การกําจดั ความรเู กา ทไี่ มใชแ ลว

3. การจัดการความรูใหเปนระบบ เปนการจัดทําสารบัญและเก็บรวบรวมความรู
ประเภทตา ง ๆ ใหเ ปน ระเบียบ เพอื่ คนหางายเม่ือตอ งการนาํ ความรูม าใช

4. การประมวลและกล่ันกรองความรู เปนการประมวลความรูใหอยูในรูปของ
เอกสาร หรอื รูปแบบอน่ื ๆ ใหมมี าตรฐาน หรือปรบั ปรุงเนอื้ หาใหส มบูรณ

5. การเขา ถึงความรู เปนการเผยแพรความรูเพ่ือใหผูอื่นไดใชประโยชน และเขาถึง
ความรไู ดงา ยและสะดวก เชน ใชระบบเทคโนโลยีสารสนเทศ เวบ็ บอรด หรือบอรด ประชาสมั พนั ธ

6. การแบงปนแลกเปลี่ยนเรียนรู ทําไดหลายวิธี ถาเปนความรูเดนชัด อาจจัดทํา
เปน เอกสารเผยแพร ฐานเรยี นรทู ใ่ี ชเ ทคโนโลยสี ารสนเทศ แตถาเปนความรทู ี่ฝงอยใู นตวั คน

25

อาจจัดทําเปนระบบแลกเปลี่ยนเรียนรูเปนทีม ขามสายงาน พี่เลี้ยงสอนงาน การสับเปลี่ยนงาน
การยมื ตวั บคุ คล หรือเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู เปน ตน

7. การเรียนรู การเรียนรูของบุคคลจะทําใหเกิดความรูใหม ๆ ข้ึนมากมาย ซ่ึงเปน
การเพิ่มองคความรขู ององคก รทมี่ อี ยูแลว ใหม ากขึ้นเรื่อย ๆ ความรูเหลาน้ีจะถูกนําไปสรางความรู
ใหม เปนวงจรไมม ีที่ส้ินสดุ เรียกวาเปน “วงจรแหง การเรียนร”ู

เร่ืองท่ี 3 การรวมกลุมเพอื่ ตอ ยอดความรู

การตอยอดความรู หมายถึง การทดลองเรยี นรูสิ่งใหมที่เริ่มจากสิ่งเดิม หรืออาจเรียกวา
“การตอยอดของเกา” การเรยี นรูจากแหลงเรยี นรตู า ง ๆ ท้ังท่ีเปนสถาบันการศึกษา หรือจากการ
ทํางาน เราสามารถนําความรูท่ีมีอยูมาดัดแปลงใชได เปนการประหยัดเวลา ทําใหมีเวลาไป
แสวงหาความรหู รอื ประสบการณใหมากขึน้

บคุ คลท่ีเกย่ี วขอ งกบั การจัดการความรู

ในการจัดการความรูดวยวิธีการรวมกลุมปฏิบัติการเพื่อตอยอดความรู จะตองมีบุคคล
ทส่ี งเสริมใหเกดิ การแลกเปลย่ี นเรยี นรู รวมทงั้ ผูท่ที าํ หนาทกี่ ระตนุ ใหคนอยากจะแลกเปลี่ยนเรียนรู
ซ่งึ กันและกนั บคุ คลที่สาํ คญั และเกีย่ วของ มดี งั น้ี

“คุณเอื้อ” หรอื “คุณเออื้ ระบบ” เปนผูนําระดับสูงสดุ ขององคกร มหี นาท่สี าํ คัญ คือ
1. ทําใหก ารจัดการความรเู ปนสว นหนึ่งของการปฏบิ ตั งิ านตามปกตขิ ององคก ร
2. เปดโอกาสใหท ุกคนในองคก ร เปนผนู ําการพัฒนาวิธกี ารทาํ งานทตี่ นรับผิดชอบ
3. หากุศโลบาย ทําใหความสําเร็จของการใชเครื่องมือการจัดการความรูมีการ

นําไปใชม ากขึน้
“คณุ อาํ นวย” หรอื ผูอ ํานวยความสะดวกในการจัดการความรู เปนผูกระตุนสงเสริม

ใหเกิดการแลกเปล่ียนเรียนรู และอํานวยความสะดวกในการแลกเปล่ียนเรียนรู ท้ังการนําคนมา
แลกเปลี่ยนประสบการณการทํางานรวมกัน ชวยใหคนเหลานั้นสื่อสารกันจนเกิดความเขาใจ
เห็นความสามารถของกันและกัน คุณอํานวยตองมีทักษะที่สําคัญ คือ ทักษะการสื่อสารกับคนท่ี
แตกตางหลากหลาย และรูจกั ประสานความแตกตา งเหลาน้ัน ใหมีคุณคาในทางปฏิบัติ ผลักดันให
เกดิ การพฒั นา และตดิ ตามประเมินผลการดําเนินงาน

26

“คุณกจิ ” คือ เจา หนา ท่ี ผูปฏิบัติงาน หรือคนทํางานท่ีรับผิดชอบงานตามหนาท่ีของ
ตน ในองคกร ถือเปนผูจัดการความรูตัวจริง เปนผูรวมกันกําหนดเปาหมายการใชการจัดการ
ความรขู องกลมุ ตน เปนผคู น หาและแลกเปล่ยี นเรยี นรูภายในกลมุ ดําเนินการแสวงหาความรูจาก
ภายนอกเพื่อนํามาประยุกตใชใหบรรลุเปาหมายท่ีกําหนดไว และเปนผูดําเนินการจดบันทึกและ
จดั เก็บความรใู หหมนุ เวยี นตอยอดความรูต อไป

“คุณลิขิต” คือ คนที่ทําหนาที่จดบันทึกกิจกรรมจัดการความรูตาง ๆ เพ่ือจัดทําเปน
คลังความรูขององคก ร

เครือ่ งมอื ท่เี ก่ียวขอ งกบั การจัดการความรู

เครื่องมือท่ีเก่ียวของกับการจัดการความรู เพ่ือการแลกเปล่ียนเรียนรู มีหลากหลาย
รปู แบบ ดังนี้

1. การประชมุ (การสมั มนา ปฏิบัติการ) ท้งั ท่เี ปน ทางการและไมเ ปน ทางการ
2. การศึกษาดูงาน การซักถาม หรอื จดั ทําเวทแี สดงความคิดเห็นระหวางการศึกษาดู
งาน ถือเปน การแลกเปลี่ยนเรยี นรรู ว มกนั
3. การเลาเร่ือง (Story Telling) เปนการรวมกลุมกันของผูปฏิบัติงานท่ีมีลักษณะ
คลายกัน แลวมาแลกเปลี่ยนเรียนรูโดยการเลาเร่ืองสูกันฟง เม่ือแตละคนเลาจบ จะมีการสกัด
ความรูที่เปนเทคนิค หรือวิธีการท่ีใหงานประสบผลสําเร็จออกมา ท่ีเรียกวา “การปฏิบัติที่สงผล
เปน เลศิ ” (best practice)
4. ชุมชนนักปฏิบัติ (Community of Practice : CoPs) เปนการรวมตัวกันของผูท่ี
สนใจ ในเรอ่ื งเดียวกนั เพ่ือแลกเปลยี่ นเรียนรู ทง้ั เปนทางการและไมเปนทางการ อาจรวมตัวกัน
ในลักษณะของการประชุม สัมมนา หรือรวมตวั กนั ในรปู แบบการต้งั เปน ชมรม หรอื ใชเ ทคโนโลยีใน
การแลกเปล่ยี นเรยี นรูในลักษณะของเวบ็ บล็อก ซงึ่ สามารถแลกเปลีย่ นเรยี นรไู ดท กุ ท่ี ทกุ เวลา และ
ประหยัดคา ใชจา ย
5. การสอนงาน หมายถงึ การถายทอดความรหู รือบอกวธิ กี ารทาํ งาน
6. เพอื่ นชวยเพอ่ื น (Peer Assist) หมายถงึ การเชิญคนอ่นื มาแบงปนประสบการณด ี ๆ
โดยการแนะนาํ มาสอน หรอื มาเลาใหฟง

27

7. การทบทวนกอนการปฏิบัติงาน (Before Action Review : BAR) เปนการ
ทบทวนกอนการปฏิบัติงาน เพ่ือดูความพรอมกอนการเริ่มงาน หรืออบรม เปนการปองกันความ
ผิดพลาดที่จะเกิดข้นึ กอนการทาํ งาน

8. การทบทวนขณะปฏิบัติงาน (During Action Review : DAR) เปนการทบทวน
ระหวา งท่ีทํางาน หรอื จดั อบรม โดยการสงั เกต และนาํ ผลจากการสังเกตมาปรึกษาหารือและแกไข
ปญหาขณะทาํ งานรวมกนั ทาํ ใหล ดปญหา หรืออุปสรรคระหวา งการทํางานได

9. การทบทวนหลงั การปฏิบตั ิงาน (After Action Review : AAR) เปนการติดตาม
ผล หรือทบทวนการทาํ งานของคณะทาํ งาน หลังเลกิ กิจกรรมแลว ผา นการเขียนและพูด ดวยการ
ตอบคําถามงายๆ วา ไดผลตามท่ีคาดหวังหรือไม ไดเพราะอะไร ไมไดเพราะอะไร และจะทํา
อยางไรตอไป

10. การจดั ทําดัชนีผรู ู คอื การรวบรวมผูเช่ียวชาญท่ีเกงเฉพาะเรื่อง หรือภูมิปญญา
มาจัดเก็บไวอยางเปนระบบ ท้งั รปู แบบทเ่ี ปน เอกสาร หรอื สอ่ื อิเล็กทรอนิกส

ชมุ ชนนกั ปฏบิ ัตหิ รอื ชุมชนแหงการเรยี นรู (CoPs)

ในชุมชนมีปญหาซบั ซอน ทีค่ นในชมุ ชนตอ งรวมกันแกไ ข การจดั การความรูจ งึ เปนเร่ืองที่
ทุกคนตองใหความรวมมือ และใหขอเสนอแนะเชิงสรางสรรค การรวมกลุมเพื่อแกปญหาหรือ
รวมมือกันพัฒนาโดยแลกเปล่ียนเรียนรูรวมกัน เรียกวา “ชุมชนนักปฏิบัติ” หรืออาจจะเรียกวา
“ชุมชนแหงการเรยี นรู” หรอื “ชมุ ชนปฏิบตั กิ าร”

การรวมกลุมปฏิบัติการจะดําเนินไปดวยดี บรรลุเปาหมายที่ตั้งไว จะตองมีเวลาท่ีจะมา
แลกเปล่ียนเรียนรู มีเวทีหรือพื้นที่ ที่ใชในการสนทนาแลกเปล่ียนความคิดกัน และจะตองมีใจ
ท่เี ปดกวาง รับฟงความคดิ เห็นของผูอนื่ พรอ มรับสิ่งใหม ๆ มคี วามเออ้ื อาทร พรอมทจ่ี ะชวยเหลือ
เก้ือกลู กันและกัน

รปู แบบของเวทีชมุ ชนนกั ปฏบิ ตั ิ

การแลกเปล่ยี นเรยี นรูของชุมชนนักปฏิบัติ มีหลากหลายรูปแบบ เชน การประชุม การ
สัมมนา การจัดเวทีประชาคม การจัดมุมกาแฟ มุมอานหนังสือ ปจจุบันมีการใชเทคโนโลยีเพื่อ
สื่อสาร ทําใหเกิดเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรูรวมกันผานทางอินเทอรเน็ต ดังน้ันรูปแบบของการ
แลกเปล่ยี นเรยี นรู จงึ มี 2 รปู แบบ คอื

28

1. เวทจี รงิ เปน การรวมตวั เพือ่ แลกเปลี่ยนเรียนรูรวมกัน ดวยการเห็นหนากัน มีท้ัง
แบบเปนทางการและไมเ ปน ทางการ

2. เวทีเสมือน เปนการรวมตัวกันเช่ือมเปนเครือขายเพื่อแลกเปล่ียนเรียนรูรวมกัน
ผานทางอินเทอรเน็ต เปนการแลกเปล่ียนเรียนรูกันแบบไมเปนทางการ จะเห็นหนาหรือไมเห็น
หนากไ็ ด การแลกเปล่ียนเรยี นรจู ะใชว ธิ ีการบนั ทกึ ผา นเว็บบลอ็ ก

การพฒั นาขอบขา ยความรูของกลุม

การจัดตั้งกลุมอาชีพ มีเปาหมายเพ่ือสรางงานอาชีพแกคนในชุมชน เพิ่มรายได
ลดรายจา ย ลดปญหาการวางงาน และสรางความสามัคคีในชุมชน แตกลมุ อาชีพทดี่ าํ เนนิ การอยู
ในปจจุบันมหี ลายปจจัยที่สงผลใหก ลมุ เขม แขง็ ยัง่ ยนื บางกลมุ ไมสามารถดําเนินการตอไปได กลุม
ท่ีดําเนินการอยูได เนื่องจากมีการจัดการความรูในกลุมไดเปนอยางดี ความรูที่เกี่ยวของในการ
พัฒนากลมุ มีดงั น้ี

1. การบริหารจัดการกลุม หากกลุมบริหารจัดการไมโปรงใส จัดทําบัญชีไมเปน
ปจจุบัน ไมม ีระบบการตรวจสอบที่ดี จะทาํ ใหกลุมขาดความไววางใจกัน เกิดความขัดแยงกันเอง
สงผลใหสมาชิกไมใหค วามรวมมือทํากิจกรรม และกลุมไมส ามารถพฒั นาตอ ไปได

2. การพัฒนาผลิตภณั ฑ หากกลมุ ไมพ ัฒนาผลติ ภัณฑ ทาํ ใหสินคา ไมไดรบั ความนยิ ม
และจําหนายไมได เพราะฉะนั้นกลุมจะตองศึกษาหาความรูในการพัฒนาผลิตภัณฑใหมีความ
ทันสมยั และตรงกับความตอ งการของลกู คา หรอื ผูใชบ ริการอยูเสมอ

3. การตลาด กลมุ จะตองมีความรเู ร่ืองการจําหนาย การต้ังราคา การทําความเขาใจ
เร่อื งการตลาด จะทําใหกลมุ มชี องทางในการจาํ หนายและขยายตลาดไดมากขึน้

4. การรกั ษามาตรฐานของสนิ คา สนิ คาที่ผลิตข้ึนในชุมชนจะมีมาตรฐานของชุมชน
เปน เครือ่ งกาํ กับ บอกถึงคณุ ภาพของสนิ คา ดงั นั้นกลมุ ตอ งผลิตสินคาใหไดมาตรฐาน จึงจะไดรับ
การยอมรับ และขยายตลาดได

29

เร่อื งที่ 4 การฝก ทักษะกระบวนการจดั การความรดู วยตนเอง และกระบวนการ
จดั การความรูดว ยการรวมกลมุ ปฏบิ ตั ิการ

การจดั การความรูดวยตนเอง จะทําใหรูหลักการอันแทจริงในการพัฒนาตนเอง และมี
แรงจงู ใจใหก าวไปสกู ารพัฒนาคุณภาพชีวิตและคุณภาพในการทํางาน โดยการนําองคความรูท่ี
เปนประโยชน ไปประยุกตใชในชีวิตจริงและการทํางาน สามารถปรับตัวใหทันตอโลกยุคโลกา
ภวิ ัตน มีทศั นคตทิ ่ดี ตี อชวี ติ ตนเองและผูอื่น นําไปสูการเห็นคุณคาของการอยูรวมกันแบบพ่ึงพา
อาศัยกนั เรียนรูซ ่ึงกนั และกัน กอ ใหเ กดิ เปนชมุ ชนแหง การเรียนรู

วิธีการเรียนรูที่เหมาะสม เพื่อใหเกิดการจัดการความรูดวยตนเอง คือ ใหเร่ิม
กระบวนการเรียนรตู ้งั แตการเริ่มคดิ คิดแลว ลงมอื ปฏิบตั ิ ซ่งึ จะเกิดความรูจ ากการปฏิบัติ ทั้งสวนที่
เปนความรูฝงลึกและความรูท่ีเปดเผย มีการจดบันทึกความรูลงในสมุดบันทึก หรือบันทึกไวใน
รูปแบบตาง ๆ สดุ ทายใหม ีการพฒั นาปรับปรงุ สง่ิ ทีก่ ําลังเรียนรอู ยตู ลอดเวลา

ทกั ษะการเรียนรเู พ่อื จัดการความรดู วยตนเอง การพฒั นาตนเองใหม คี วามสามารถและ
ทักษะในการจัดการความรู เปน สงิ่ ทีต่ อ งทาํ อยางสมาํ่ เสมอ ดังนี้

1. ฝก สงั เกต ใชสายตาและหเู ปน เครือ่ งมอื การสงั เกตจะชวยใหเขา ใจในเหตกุ ารณน้ัน
2. ฝก การนาํ เสนอ การนาํ เสนอเพื่อใหค นอื่นรับรู จะทาํ ใหเ กิดการแลกเปล่ียนความรู
กันอยางกวางขวาง
3. ฝกต้ังคําถาม จะตั้งคําถามใหตนเองตอบ หรือใหคนอ่ืนตอบก็ได ทําใหไดขยาย
ขอบความคิด ความรู รลู ึก และรกู วาง
4. ฝก การแสวงหาคาํ ตอบ ตอ งรวู า คําตอบหรือความรูที่ตองการนั้น มีแหลงขอมูล
ใหค น ควา ไดจากทไ่ี หนบา ง เชน หอ งสมุด อินเทอรเ นต็ หรือในตวั บคุ คลทต่ี อ งไปสัมภาษณ เปน ตน
5. ฝกบูรณาการเชอื่ มโยงความรู ความรูส ัมพันธเชอื่ มโยงกันไปหมด จึงจําเปนตอง
รูความเปนองครวมของเร่ืองน้ัน ๆ ยกตัวอยาง ปุยหมัก ไมเพียงแตมีความรูเร่ืองวิธีทําเทาน้ัน
แตเช่ือมโยงการบรรจุภณั ฑ วา จะบรรจกุ ระสอบแบบไหน โยงไปถงึ การกาํ หนดราคาไวเ พื่อขาย
6. ฝกบันทึก จะบันทึกแบบจดลงสมุด หรือเปนภาพ หรือใชเคร่ืองมือบันทึกใด ๆ
กไ็ ด ตอ งบนั ทึกไวใหปรากฏรองรอย เพอื่ ใหผอู ืน่ สามารถเขาถึงและเรียนรไู ดดวย
7. ฝกการเขยี น เขียนงานของตนเองใหเ ปนประโยชนตอ การเรียนรขู องผอู ่ืน เปนการ
แลกเปล่ยี นเรียนรกู บั ผคู นในสังคมท่มี าอานงานเขียน

30

ทักษะกระบวนการจัดการความรดู ว ยตนเอง

ในการเรยี นรเู พ่ือการจัดการความรดู วยตนเอง สามารถดาํ เนินการตามข้ันตอนตาง ๆ ได
ดงั น้ี

1. ขนั้ การบงชค้ี วามรู ผูเรียนตองวิเคราะหตนเอง เพ่ือรูจุดออน จุดแข็งของตนเอง
กําหนดเปาหมายในชีวิต กําหนดแนวทางเดินไปสูจุดหมาย และรูวาความรูท่ีจะแกปญหาและ
พฒั นาตนเอง คอื อะไร

2. ข้ันการสรางและแสวงหาความรู ผูเรียนตองตระหนักและเห็นความสําคัญของ
การแสวงหาความรู เขา ถึงความรูทต่ี อ งการดวยวิธีการที่หลากหลาย แหลงการเรียนรูที่ใชในการ
แสวงหาความรู เชน การใชเทคโนโลยี ผูเช่ียวชาญ ภูมิปญญาทองถ่ิน ฯลฯ และตองฝกการใช
ทกั ษะตาง ๆ เชน การสงั เกต การนําเสนอ การตั้งคําถาม การแสวงหาคําตอบ การบูรณาการ
เชื่อมโยงความรู การบนั ทกึ และการเขียน ฯลฯ

3. ขน้ั การจัดการความรใู หเ ปน ระบบ ผูเรียนตองจัดทําสารบัญเก็บความรูประเภท
ตา ง ๆ ทจ่ี ําเปน ตอ งรูใหเปน ระบบ เพื่องา ยตอ การคน หา และนาํ มาใชไดง าย รวดเร็ว

4. ข้ันการประมวลและกล่ันกรองความรู ผูเรียนตองนําความรูใหม ๆ ที่แสวงหา
เพิ่มเตมิ ไปปฏิบัติจริง โดยนํามาประยกุ ตใชร วมกับความรูเดิมท่มี ีอยู

5. ข้ันการเขาถึงความรู เมื่อผูเรียนมีความรูจากการปฏิบัติ แลวควรมีการเก็บใน
รูปแบบตาง ๆ เชน สมดุ บนั ทกึ ความรู แฟม สะสมงาน หรือใชเทคโนโลยีในการจัดเก็บในรูปแบบ
เวบ็ ไซต วีดิทัศน เพอื่ ใหตนเองหรอื ผูอ่นื เขา ถึงความรูน้นั ๆ ไดง าย

6. ขนั้ การแบง ปน แลกเปลย่ี นเรยี นรู ผูเรียนตองเขารวมกิจกรรมแลกเปลี่ยนเรียนรู
กับเพ่ือนๆ หรือชุมชน อาจเปนลักษณะของการสัมมนา การศึกษาดูงาน หรือแลกเปล่ียนเรียนรู
ผานทางอนิ เทอรเ นต็

7. ขั้นการเรียนรู ผูเรียนจะตองนําเสนอความรูในโอกาสตาง ๆ เชน การจัด
นทิ รรศการ การพบกลุม การเขาคาย หรือการประชุมสัมมนา รวมทั้งมีการเผยแพรความรูผาน
ชองทางตาง ๆ

การดาํ รงชวี ติ อยูในปจ จบุ นั เราจําเปนตองมีความรูท่ีหลากหลาย และนําความรูดังกลาว
มาเช่ือมโยง บูรณาการใหเกิดความคิด วิเคราะห สรางความรูใหมจากการแกปญหาและพัฒนา
ตนเอง ความรูบางอยางเกิดขึ้นจากการรวมกลุมเพ่ือแกปญหา หรือพัฒนาในระดับกลุม องคกร

31

หรือชุมชน ดังน้ันจึงตองมีการรวมกลุมเพื่อการจัดการความรูรวมกัน ปจจัยที่ทําใหการจัดการ
ความรูด วยการรวมกลุม ปฏบิ ัติการประสบผลสาํ เรจ็ ประกอบดวย

1. วฒั นธรรมและพฤติกรรมของคนในกลมุ คนในกลุม ตอ งมีเจตคติทีด่ ใี นการแบง ปน
ความรซู ึง่ กนั และกนั มคี วามเชื่อใจกนั ใหเ กยี รติกนั และเคารพความคดิ เห็นของคนในกลุม

2. ผนู าํ กลุม ตอ งมองวาทกุ คนมีคณุ คา มีความรจู ากประสบการณ ตอ งเปน ตนแบบใน
การแบงปนความรู กําหนดเปาหมายของการจัดการความรูของกลุมใหชัดเจน หาวิธีการใหคนใน
กลมุ นาํ เรื่อง ทตี่ นรูอ อกมาเลา สกู ันฟง ใหเ กียรติกบั ทกุ คนจะทาํ ใหทุกคนกลา แสดงออก

3. เทคโนโลยี นําเทคโนโลยีมาใชในการเก็บขอมูลท่ีไดจากการจัดการความรู เชน
จดั เกบ็ ในรูปของเอกสาร เวบ็ ไซต วดี ทิ ศั น ฯลฯ

4. การนําไปใช การติดตามประเมินผล จะชวยใหทราบวา ความรูท่ีไดจากการ
รวมกลุมปฏิบัติการ มีการนําไปใชหรือไม การติดตามอาจจะใชวิธีสังเกต สัมภาษณ หรือถอด
บทเรียนผูเ ก่ียวของ หรือประเมนิ ผลจากการเปลย่ี นแปลงท่ีเกดิ ขึน้ ในกลุม รวมท้ังการพัฒนาดาน
อน่ื ๆ ท่ีสง ผลใหก ลุมเจริญเติบโตขึน้ ดวย

ทักษะกระบวนการจัดการความรูด วยการรวมกลมุ ปฏิบตั กิ าร

ในการรวมกลุมเพื่อพัฒนาอาชีพ ควรมีการนําการจัดการความรูมาใชเพ่ือพัฒนากลุม
โดยสามารถดําเนนิ การตามขน้ั ตอนตาง ๆ ได ดงั น้ี

1. ขัน้ การบงชี้ความรู เปา หมายของการรวมกลุม คือ การสรางรายไดใหแกสมาชิก
และพฒั นากลุมอาชีพใหมคี วามเขมแข็ง ย่ังยืน มีรายไดอยางตอเน่ือง กลุมตองมีความรูท่ีจําเปน
ในเร่ืองอาชีพ ที่ทํา เชน เรื่องวัตถุดิบ กระบวนการผลิต การตลาด การรวมกลุม และการสราง
เครอื ขาย

2. ขน้ั การสรางและแสวงหาความรู เมื่อกลุมมีความรูท่ีจําเปนในการพัฒนาอาชีพ
แลว กลุมจะตองมีการแสวงหาความรูจากเครือขายตาง ๆ ท่ีมีอาชีพเดียวกัน พรอมท้ังรวบรวม
รายชอื่ กลมุ ทง้ั ในและนอกจงั หวดั เพอ่ื เปนขอ มูลในการวางแผนในการพฒั นางาน และแลกเปล่ียน
เรียนรูรว มกัน

3. ข้ันการจัดการความรูใหเปนระบบ เมื่อมีการแสวงหาความรูแลว กลุมจะตอง
จัดทําสารบัญจัดเก็บความรูประเภทตาง ๆ ใหเปนระบบ เพ่ือคนหาและนํามาใชไดงาย รวดเร็ว
เชน จัดทาํ ทําเนียบกลมุ อาชพี เดียวกนั หรอื ทําเนยี บภมู ปิ ญ ญา เปนตน

32

4. ขนั้ การประมวลและกลน่ั กรองความรู ความรทู ี่ไดจากกลุมอาชีพเดียวกันจะตอง
นํามาแยกแยะปญหา และจุดเดนของการดําเนินการพัฒนากลุมอาชีพแตละกลุม จากน้ันนํา
ความรูม าจดั เวทเี พ่ือใหส มาชิกในกลุมรว มกนั วิเคราะหจุดเดน หรอื จดุ ดอยของกลุมตนเอง

5. ขั้นการเขาถึงความรู กลุมตองสรางเครือขายเพื่อการเรียนรูในองคความรูที่
จาํ เปน ตอการพัฒนาอาชพี รว มกนั ทัง้ ในเร่ืองวตั ถดุ บิ กระบวนการผลิต การตลาด และการบริหาร
จดั การกลุม

6. ข้ันการแบงปนแลกเปลี่ยนเรียนรู กลุมตองมีการแลกเปลี่ยนเรียนรูรวมกันอยู
เสมอ และแลกเปลี่ยนเรียนรูกับกลุมอ่ืน ๆ ทั้งในและนอกจังหวัด อาจเปนลักษณะของการ
สัมมนา การศึกษา ดูงาน หรือแลกเปล่ียนเรยี นรูผา นทางอนิ เทอรเน็ต

7. ขั้นการเรียนรู สมาชิกในกลุมเกิดการเรียนรูรวมกันในการพัฒนาอาชีพ ทั้งเรื่อง
การหาวัตถุดิบ กระบวนการผลิต ผลผลิตที่ไดเพียงพอกับความตองการของตลาด มีการขยาย
ตลาดเพม่ิ

เรื่องที่ 5 การจัดการสารสนเทศเผยแพรอ งคค วามรู

การจัดทาํ สารสนเทศเผยแพรอ งคค วามรู

ในการจัดการความรู จะมีการรวบรวมและสรางองคความรูท่ีเกิดจากการปฏิบัติข้ึน
มากมาย การจดั ทาํ สารสนเทศ จึงเปน การสรา งชอ งทางใหคนท่ีตองการใชความรู สามารถเขาถึง
องคความรูไดงาย คนหาขอมูลไดถูกตอง รวดเร็ว ทันเวลา และเหมาะสมกับความตองการ
การจัดทําสารสนเทศควรจัดทําอยางเปนระบบ โดยจัดใหมีการจําแนกรายการตาง ๆ ที่อยูบน
พ้ืนฐานตามความจําเปนในการเรยี นรู โดยทาํ ไดหลายแนวทาง คือ

1. จัดทาํ เปน แผนพบั แผนปลวิ โดยสรปุ องคค วามรใู หก ระชบั เขาใจงาย
2. บันทกึ เรอื่ งเลา โดยจดั ทาํ เปน เอกสารรวมเลม จดั หมวดหมูใหคนหาไดส ะดวก
3. บันทึกการถอดบทเรียน หรือถอดองคความรู ควรใหรายละเอียดของการถอด
บทเรยี น ดวยวา ทาํ ทาํ ไม และทําอยางไร โดยจดั ทาํ เปนเอกสาร
4. วีซีดี โดยสรุปกระบวนการคนพบ อาจถายทอดเปนสารคดีที่บงบอกถึงวิธีการ
ตา ง ๆ และควรแนะนําตอ ไปดว ยวา ถา สนใจรายละเอยี ด ควรติดตามท่ีไหน อยา งไร

33

5. คมู ือการปฏบิ ัติงาน เปนการชวยใหผูที่สนใจเห็นรองรอยของการทํางาน ท่ีประสบ
ความสําเร็จตามขั้นตอนตา ง ๆ

6. ระบบอินเทอรเน็ต เปนวิธีการที่ไดรับความนิยมสูงมาก โดยเฉพาะในรูปของเว็บ
บล็อกที่เผยแพรไ ดส ะดวก รวดเร็ว และสามารถรองรบั ผทู ีส่ นใจไดม าก

7. เผยแพรผ านภมู ปิ ญญา ในกรณีทภ่ี ูมิปญญาทานนั้นมีสวนเก่ียวของกับการจัดการ
ความรู เมื่อมกี ารบรรยายหรืออภิปราย ภูมิปญญาทานนั้นจะชวยสอดแทรกความรูที่คนพบจาก
การจัดการความรูเพอ่ื ใหผูรบั ฟง เห็นภาพและไดค วามรูเพมิ่ เติม

34

ใหผ เู รียนตอบคาํ ถามตอ ไปนี้

1. อธบิ ายความหมายของ “การจัดการความรู”
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................

2. อธิบายความสําคญั ของ “การจดั การความร”ู
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................

3. อธบิ ายหลกั การของ “การจัดการความร”ู
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................

4. ยกตวั อยา งอาชีพที่ตนเองทําอยู และอธิบายกระบวนการ/ข้ันตอนการจัดการความรู
ดว ยตนเอง วามีกี่ข้ันตอน อะไรบา ง
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................

35

5. ยกตวั อยางอาชพี ท่ีรวมกลุมทาํ และอธบิ ายวากระบวนการ/ข้นั ตอนการจัดการความรู
ดวยการรวมกลมุ วา มีก่ขี ้นั ตอน อะไรบาง
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................

6. บอกวธิ ีการจัดทําสารสนเทศเพ่ือเผยแพรความรูโดยการใชส อื่ ที่หลากหลาย
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................

36

เรอื่ งที่ 1 ความเชื่อพื้นฐานทางการศึกษาผใู หญ/การศกึ ษานอกระบบ

โลกปจจุบัน เปนโลกแหงการเปลี่ยนแปลงอยางรวดเร็วในทุก ๆ ดาน ท้ังเร่ืองขาวสาร
ขอ มูล ความรู การเมือง เศรษฐกจิ การศกึ ษา ธรรมชาติและสง่ิ แวดลอ ม ซึ่งการเปล่ียนแปลงอยาง
รวดเร็วเชนนี้ ถาไมสามารถปรับตัวใหทันเหตุการณ ก็จะเกิดปญหาขึ้นกับตนเอง ครอบครัว
สงั คม และชุมชน วธิ กี ารหนงึ่ ท่จี ะชวยใหช วี ติ อยูอ ยางมคี วามสุขได คือ “การคิดเปน”

การคิดเปน เปนการใชทักษะการคิด ที่ใชขอมูลอยางนอย 3 ดาน มาสัมพันธโยงกัน
เพ่ือการตัดสนิ ใจสกู ารกระทาํ โดยปกติแลว การกระทําของคนนั้น เกดิ มาจากการคิด ถาคิดดีก็ทําดี
การคิดท่ีมีขอมูลประกอบการตัดสินใจ จะทําใหการคิดน้ัน มีความรอบคอบ มีเหตุผล มีความ
พอประมาณ ไมโลภ ไมเ บยี ดเบยี นผอู ื่น การคดิ ดนี าํ ไปสกู ารปฏิบัติที่ดี ถาในสังคมผูคนปฏิบัติดีตอ
กัน สังคมก็อยรู ว มกนั อยางมคี วามสขุ

ความเชือ่ พื้นฐานทางการศกึ ษาผใู หญ/ การศึกษานอกระบบ เชอื่ วาคนมีความแตกตางกัน
อยา งหลากหลาย ทง้ั รูปลกั ษณะภายนอก ภมู ิหลัง พื้นฐานทางครอบครัว ฯลฯ ความตองการของ
คน จึงไมเ หมอื นกนั แตส ่งิ หนึ่งท่ที กุ คนตอ งการ คอื “ความสขุ ” ความสขุ ของแตละคนจะเกิดขึ้นได
ตอเมือ่ มนุษยก ับสภาวะแวดลอ มที่เปนวิถชี ีวติ ของตน สามารถปรับเขาหากันไดอ ยางผสมกลมกลืน
จนเกิดความพอดีและพึงพอใจ ความสุขของแตละคนจึงไมจําเปนตองเหมือนกัน เมื่อมนุษย
ตอ งการความสุขเปน เปา หมายสงู สดุ ของชีวติ การคดิ ตดั สนิ ใจ การเลือกกระทําหรือไมกระทําใด ๆ
ลวนตองใชเหตุผลหรือขอมูลมาประกอบการคิด อยางนอย 3 ดาน คือ ขอมูลเก่ียวกับตนเอง
ขอ มูลเกี่ยวกบั สังคม และขอ มลู ทางวิชาการ

37

ทฤษฎกี ารเรยี นรูส าํ หรบั ผใู หญ

ทฤษฎีการเรียนรูสําหรับผูใหญนั้น กลาวไดวาเร่ิมมีการศึกษาคนควาและพัฒนาการมา
จาก แนวความคิดของเดิม ของธอรนไดค (Edward L. Thorndike. 1982) จากการเขียน
เกี่ยวกับ "การเรียนรูของผูใหญ" ซ่ึงมิไดทําการศึกษาเก่ียวกับการเรียนรูของผูใหญโดยตรง แต
ศึกษาถงึ ความสามารถในการเรียนรู โดยเนนใหเห็นวา ผูใหญนั้นสามารถเรียนรูได ซ่ึงเปนส่ิงท่ีมี
ความสาํ คัญมาก จากสงครามโลก ครัง้ ท่ีสอง มนี ักการศกึ ษาผูใหญจํานวนมาก ไดศึกษาคน ควาจน
ไดพยานหลักฐานทางวิทยาศาสตรเพิ่มข้ึนอีกวา ผูใหญสามารถเรียนรูได รวมท้ังยังไดพบวา
กระบวนการเก่ยี วกับดา นความสนใจ และความสามารถนัน้ แตกตา งออกไปจากการเรียนรูของเด็ก
เปนอนั มาก นอกจากวิธีการทางวิทยาศาสตรแลว ยังมีแนวความคิดทางดานท่ีเปนศิลป ในการ
เรียนรู ซึ่งเปนการคนหาวิธีการในการรับความรูใหม ๆ และการวิเคราะหถึงความสําคัญของ
ประสบการณ ซ่ึงส่ิงเหลาน้ีจะเก่ียวของกับวา "ผูใหญเรียนรูอยางไร" (How Adult Learn)
ลินเดอรแ มน (Edward C. Linderman) โดยไดเขยี นหนังสอื ชื่อ "ความหมายของการศึกษาผูใหญ"
แนวความคิดของลินเดอรแมนน้ัน ไดรับอิทธิพลคอนขางมากจากนักปรัชญาการศึกษาผูท่ีมี
ชื่อเสยี ง คือ จอหน ดิวอี้ (John Dewey) โดยไดเนนอยางมากเก่ียวกับการเรียนรูของผูใหญนั้น
ควรเร่มิ ตนจากสถานการณต าง ๆ (Situations) มากกวาเร่ิมจากเนื้อหาวิชา ซ่ึงวิธีการเรียนการ
สอนโดยทัว่ ๆ ไป มักจะเริ่มตนจากครูและเนื้อหาวิชาเปนอันดับแรก และมองดูผูเรียนเปนสวนที่
สอง ในการเรียนแบบเดิมนั้น ผูเรียนจะตองปรับตัวเองใหเขากับหลักสูตร แตวาในการศึกษา
ผูใหญน้ัน หลักสูตรควรจะไดสรางข้ึนมาจากความสนใจ และความตองการของผูเรียนเปนหลัก
สําคัญ ผูเรียนจะพบวาตัวเองมีสถานการณเฉพาะ อันเก่ียวกับหนาท่ีการงาน งานอดิเรกหรือ
สนั ทนาการ ชวี ติ ครอบครัว ชีวติ ในชุมชน สถานการณตาง ๆ น้ีจะชวยใหผูเรียนไดปรับตัว และ
การศึกษาผูใหญควรเริม่ จากจดุ น้ี สว นดานตาํ ราและผูสอนนั้นถือวา มีหนาทแ่ี ละบทบาทรองลงไป

แหลงความรทู ีม่ ีคุณคา สูงสุดในการศกึ ษาผูใหญ คือ ประสบการณของผูเรียนเอง และมี
ขอคิดท่ีสําคัญวา "ถาหากการศึกษาคือชีวติ แลว ชีวติ ก็คือการศึกษา" (If Education is Life, then
Life is Education) และก็สรุปไดวา ประสบการณนั้น คือตําราที่มีชีวิตจิตใจสําหรับนักศึกษา
ผูใ หญ จากแนวความคดิ ของลนิ เดอรแ มน ทําใหไดขอสันนิษฐานท่ีสําคัญ ๆ และเปนกุญแจสําคัญ
สาํ หรับการเรียนรูของผใู หญ รวมทั้งการวิจัยในระยะตอ ๆ มา ทําใหโนลส(M.S.Knowles.1954)
ไดพยายามสรุปเปนพ้ืนฐานของทฤษฎีการเรียนรูสําหรับผูใหญสมัยใหม ซึ่งมีสาระสําคัญ
ดังตอ ไปน้ี

38

1. ความตอ งการและความสนใจ ผูใหญจะถูกชักจูงใหเกิดการเรียนรูไดดี ถาหากวา
ตรงกับความตองการ และความสนใจในประสบการณท่ีผานมา เขาก็จะเกิดความพึงพอใจ
เพราะฉะนั้นควรจะมีการเร่ิมตนในสิ่งเหลานี้อยางเหมาะสม โดยเฉพาะการจัดกิจกรรมท้ังหลาย
เพ่อื ใหผใู หญเกดิ การเรียนรูนั้นจะตอ งคาํ นงึ ถึงสิง่ นด้ี วยเสมอ

2. สถานการณทเี่ กย่ี วขอ งกบั ชวี ติ ผูใ หญ การเรยี นรูของผูใหญจ ะไดผลดี ถา หากถือเอา
ตัว ผูใหญเปนศูนยกลางในการเรียนการสอน ดังนั้น การจัดหนวยการเรียนที่เหมาะสมเพื่อการ
เรยี นรูของผใู หญ ควรจะยึดถือสถานการณทั้งหลายที่เก่ียวของกับชีวิตผูใหญเปนหลักสําคัญ มิใช
ตวั เน้อื หาวชิ าท้งั หลาย

3. การวเิ คราะหประสบการณ เนื่องจากประสบการณเปนแหลงการเรียนรูท่ีมีคุณคา
มากที่สุดสําหรับผูใหญ ดังนั้น วิธีการหลักสําหรับการศึกษาผูใหญ ก็คือ การวิเคราะหถึง
ประสบการณของผใู หญ แตละคนอยางละเอียด วามีสวนไหนของประสบการณที่จะนํามาใชใน
การเรียนการสอนไดบ า ง แลว จึงหาทางนาํ มาใชใหเกดิ ประโยชนต อ ไป

4. ผูใหญตองการเปนผูนาํ ตนเอง ความตองการที่อยูในสวนลึกของผูใหญ ก็คือ การมี
ความรูสกึ ตองการทจ่ี ะสามารถนาํ ตนเองได เพราะฉะน้ันบทบาทของครูจึงควรอยูในกระบวนการ
สืบหา หรือคนหาคําตอบรวมกับผูเรียน มากกวาการทําหนาท่ีสงผานหรือเปนสื่อสําหรับความรู
แลว ทาํ หนา ท่ปี ระเมินผลวาเขาคลอ ยตามหรอื ไมเพียงใด

5. ความแตกตางระหวา งบคุ คล ความแตกตา งระหวา งบคุ คลจะมเี พ่มิ มากขึ้นเรื่อย ๆ
เม่ือมีอายุเพ่ิมมากข้ึน เพราะฉะน้ันการสอนผูใหญจะตองจัดเตรียมการในดานนี้อยางดีพอ เชน
รปู แบบของการเรียนการสอน เวลาท่ีใชท ําการสอน สถานทีส่ อน

39

เรือ่ งท่ี 2 ปรัชญาการคดิ เปน

ความหมายของการคิดเปน

พจนานุกรมไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554 ใหนิยาม คําวา “ปรัชญา” ไววา
วิชาวาดวยหลักแหงความรูและความจริง ถายอนนับถึงเวลาที่มีการนําแนวคิด เร่ือง “คิดเปน”
เขา มาใชใ นวงการศึกษา เริ่มแรกเมื่อป พ.ศ.2513 (โดย ดร.โกวิท วรพิพัฒน ผูอํานวยการกอง
การศึกษาผูใหญก รมสามัญศึกษา ในขณะนั้น) จนถึงบัดน้ี (พ.ศ.2559) จะไดป ระมาณ 45 ป หรือ
4 ทศวรรษเศษ แตความเติบโตของคํา ๆ น้ี ไมไดหยุดย้ังอยูท่ีหลักสูตรการศึกษาผูใหญหรือ
การศึกษานอกระบบ หากไดแพรขยายไปถึงการศึกษาในระบบโรงเรียน ตลอดจนสังคมทั่วไป
อยา งแพรหลาย

ดร.โกวิท วรพิพัฒน อดีตอธิบดีกรมการศึกษานอกโรงเรียน (พ.ศ.2525-2529)
ไดอธิบายเกี่ยวกับ “คิดเปน” วา “บุคคลท่ีคิดเปน จะสามารถเผชิญปญหาในชีวิตประจําวันได
อยางมรี ะบบ บุคคล ผูน ้ีจะสามารถพินิจพจิ ารณาสาเหตุของปญหาท่ีเขากําลังเผชิญอยู สามารถ
รวบรวมขอมลู ตา ง ๆ ไดอยา งกวา งขวาง เก่ยี วกับทางเลือก เขาจะพิจารณาขอดีขอเสียของแตละ
เรอ่ื ง โดยใชความสามารถเฉพาะตัว คานิยมของตนเอง และสถานการณท่ีตนเองกําลังเผชิญอยู
ประกอบการพิจารณา”

นักวิชาการไดใหความหมายของ “คิดเปน” ไวหลากหลาย เปนตนวา หมายถึง การ
วิเคราะหปญหาและการแสวงหาคําตอบหรือทางเลือก เพ่ือแกปญหาหรือดับทุกข ในอีก
ความหมายหนงึ่ “คิดเปน” หมายถึง การคิดอยางรอบคอบเพ่ือแกปญหา โดยอาศัยขอมูลดาน
ตนเอง ดานสังคมและสิ่งแวดลอม และดานวิชาการ มาเปนองคประกอบในการคิดตัดสินใจ
แกปญหา นอกจากนี้ “คิดเปน” ยังหมายถึง การคิดที่ดี มีหลักการในการดํารงชีวิตท่ีถูกตอง
ทสี่ ดุ หากบุคคลใดนาํ ไปใชเปนแนวคิดในการแกปญหาที่เปนอุปสรรคในการดํารงชีวิต ดวยการ
ใชข อ มลู ที่เปน จริงและเพียงพอ กจ็ ะชว ยใหแกไ ขปญ หาได

จากความหมายทง้ั หมดที่กลาวมา จะเห็นไดวามีความคลายคลึงกัน กลาวคือ หมายถึง
กระบวนการคิดพิจารณาอยางรอบคอบ มีเหตุผล โดยอาศัยขอมูลอยางกวางขวางรอบดาน
ทั้งขอมูลที่เก่ียวกับตนเอง ขอมูลทางสังคมและสิ่งแวดลอม ขอมูลทางวิชาการมาใชพิจารณา

40

ประกอบการตัดสนิ ใจไดอ ยางเหมาะสมกับสถานการณท ตี่ นเองกําลังเผชิญอยู และความหมายก็มี
ทศิ ทางมงุ ไปในทางเดียวกนั คอื

1. ปรัชญานมี้ ไี วเ พอื่ แกปญหา
2. ส่ิงสาํ คญั ทีส่ ดุ ในการตัดสนิ ใจแกป ญ หาคือ ขอ มูล
3. ขอมูลประกอบการตัดสินใจ ตองเปนขอมูลจริง และมีจํานวนมากพอตอการ
ตัดสนิ ใจ
4. ในความหมายของขอมูล ปรัชญานี้ใชขอมูลใกลตัวท่ีเก่ียวของกับปญหาเหลาน้ัน
ไดแ ก ขอมูลตนเอง ขอ มลู วิชาการ และขอมลู สังคมสิ่งแวดลอม
5. การคดิ เปน มีลักษณะเปน พลวัตร หมายถึง ปรับเปลยี่ นไดเสมอ ในกรณี
ทเ่ี ปลี่ยนแปลงขอ มลู หรอื เปา หมายชวี ิต

ความสําคญั ของการคดิ เปน

กระบวนการแกปญหาดวยปรัชญาคิดเปนมีความสําคัญตอสังคม ถาคนสวนใหญยึด
หลกั การคดิ ดว ยกระบวนการคิดเปน การมองปญหาจึงมองอยางเปนเหตุเปนผล สมจริง เขาใจ
ธรรมชาติและสังคมโดยถอ งแท ความขดั แยงจะลดลงหรือไมเกิดข้ึน สังคมก็จะมีแตความสงบสุข
ดังนน้ั อาจสรุปความสําคัญของการคดิ เปน ไดด ังนี้

1. มติ ิในการจดั การศึกษา การศึกษาทั้งในระบบโรงเรียนและนอกระบบโรงเรียนใน
ทุกวันนี้ ยังมิไดพัฒนาขึ้นสูระดับท่ีนาพึงพอใจ เพราะเรามุงเนนในดานความจํา มิไดพัฒนา
คุณลักษณะทางสติปญญาประเภทท่ีสูงข้ึน คือ ความเขาใจ การนําไปใช การวิเคราะห การ
สังเคราะห และทายสุดสําคัญ คือ การประเมินคา สถานศึกษาของเราเวลาน้ีมุงแตจะสอนใหได
เนอ้ื หาวิชาการมากที่สุด แตไมไดสอนใหนําเนื้อวิชาการไปใชอยางเหมาะสม ตามขอจํากัดของ
สังคมสง่ิ แวดลอม หรือความรทู เ่ี หมาะสมจะเกดิ ขึน้ แกต นเองแตอยางใด

ดังนัน้ การศึกษาไมวาในหรือนอกระบบโรงเรียน ควรจะตองสอนใหคนคิดเปนและ
ทําเปน สมรรถภาพทง้ั สองอยางน้ไี มควรจะแยกออกจากกัน เพราะจะเปนการแยกสมองออกจาก
กาย ซึ่งไมเ ปน ประโยชนแ ละเปนไปไดยาก

การสอนไมวา เรอ่ื งอะไรจึงควรสอน ท้ังคิดเปนและทําเปน ถาสอนใหทําเปนโดยคิด
ไมเปน คนก็จะเอาทักษะไปใชไมได หรือสอนใหคิดเปนแตทําไมเปนก็จะนําความรูไปใชไมได
เหมอื นกัน ขอ บกพรองของการสอนวิชาชีพเวลาน้ีอยูทีว่ า ไมไดสอนใหบ ุคคลท่ีมีทักษะอยูแลวนํา

41

ทักษะไปใชในชีวิตของตน หลายคนไมไดใชความรู ความสามารถท่ีตนฝกอบรมมา เพราะการ
สอนมงุ แตเ พียงดานความรูดา นเดยี วเทา นัน้

2. มิติของปจเ จกบุคคล การสอนห รือการฝกต นเองใหเป นคนคิดเป น
เปนคุณลักษณะที่เกิดกับตนเองและตองหลอหลอมใหย่ังยืน เปนเรื่องสําคัญมากเพราะปจเจก
บคุ คลท่มี ีคุณลกั ษณะตอ ไปน้ีจะเปนสวนหนงึ่ ใหครอบครวั ชุมชน สงั คมไทย เปน ปกติสขุ

1) สามารถแกไขปญหาที่เกดิ ขน้ึ กับตนเองไดและมกั ไมมขี อผิดพลาดเกดิ ข้นึ
2) ชว ยใหเปน คนใจเยน็ ยดึ ถอื เหตุผล และมกั ไมท ําอะไรตามอารมณของตนเอง
3) ชวยใหเ ปน คนท่มี คี วามเชอื่ ม่นั ในตนเองสูง ท้ังนี้ เกิดจากความสําเร็จของงาน
ที่มีผลมาจากการคดิ เปน

4) ชวยใหไมถูกหลอกดวยขอมูลที่ไดรับ และไมเช่ือถือสิ่งตาง ๆ อยางงาย ๆ
แตจะวินิจฉยั ไตรตรอง และพสิ ูจนค วามจรงิ อยางรอบคอบกอ นตดั สินใจเลือก

5) สามารถใชประโยชนจากขอมูลที่ไดรับ มาสรางสรรคใหเกิดส่ิงท่ีมี
ประโยชนไ ด

คนเราจะมีคุณสมบัติในการเปนคนคิดเปนได ตองมีการฝกฝนทักษะเร่ืองการคิดเปนอยู
เสมอ จนกลายเปน เร่อื งปกติในชีวิตประจําวนั การดําเนนิ ชีวิตกจ็ ะมีลักษณะของคนคดิ เปน ดงั น้ี

1. มคี วามเชอ่ื วา ปญหาที่เกิดขึ้นเปนเร่อื งธรรมดา สามารถแกไขได
2. การคิดท่ีดตี องใชข อ มูลหลาย ๆ ดา น (ตนเอง สังคม วิชาการ)
3. เชื่อวาขอมูลมกี ารเปลีย่ นแปลงอยเู สมอ
4. สนใจทจี่ ะวเิ คราะหขอ มลู อยูเ สมอ
5. รูวาการกระทําของตนเองมีผลตอสงั คม
6. ทําแลว ตดั สนิ ใจแลว เกดิ ความสบายใจแลวและเต็มใจรับผดิ ชอบ
7. แกไขปญหาในชวี ติ ประจาํ วันอยางเปนระบบ
8. รจู กั ชงั่ น้าํ หนกั คณุ คาของการกระทํากับสิ่งรอบ ๆ ดาน

การเชอ่ื มโยงความเชอื่ พนื้ ฐานทางการศกึ ษาผใู หญ/ การศึกษานอกระบบ สปู รชั ญาคดิ เปน

ความเชอ่ื พ้นื ฐานทางการศกึ ษาผใู หญหรอื การศกึ ษานอกระบบ ท่ีวา คนเราทุกคนมีความ
แตกตางกนั แตทุกคนตองการความสุข ดงั น้นั ความสขุ ของแตละคนจึงแตกตางกัน โดยความสุข
ของคนจะเกดิ ขึ้นไดก ็ตอเมือ่ มกี ารปรบั ตัวเองกับส่ิงแวดลอมใหเขาหากันไดอยางผสมกลมกลืนจน
เกิดความพอดี อยางไรก็ตามสังคม ส่ิงแวดลอมไมไดหยุดนิ่ง แตจะมีการเปลี่ยนแปลงอยู

42

ตลอดเวลา กอใหเกิดปญหา ความไมสบายกายไมสบายใจข้ึนไดเสมอ กระบวนการปรับตนเอง
กบั สงั คม สง่ิ แวดลอม ใหผ สมกลมกลนื จึงตองดําเนนิ ไปอยา งตอเนือ่ งและทันเหตุการณ

คนท่จี ะทําไดเชน น้ตี อ งเขา ใจในความเปน จรงิ ของธรรมชาติ สงั คม สงิ่ แวดลอมเปนอยางดี
สามารถแสวงหาขอมูลท่ีเก่ียวของอยางหลากหลายและเพียงพอ อยางนอย 3 ประการ คือ
ขอมูลทางวิชาการ ขอมลู ทางสงั คมและส่ิงแวดลอม และขอมูลที่เก่ียวของกับตนเอง มาเปนหลัก
ในการวเิ คราะหป ญหา เพือ่ เลอื กแนวทางการตดั สินใจที่ดีทส่ี ดุ ในการแกปญหาหรือสภาพการณที่
เผชิญอยูอยางรอบคอบ เพื่อปรับตัวเองและสงั คมสิง่ แวดลอ ม ใหผสมกลมกลืนจนเกิดความพอดี
พอเพียง และมคี วามสขุ ในชีวติ หากไดลงมือปฏิบัติตามแนวทางท่ีไดตัดสินใจแลว ผลที่ออกมา
ยังไมพอใจ ไมมีความสุข ก็ยังมีสติ ไมกระวนกระวาย แตพ ยายามทบทวนศกึ ษาทําความเขาใจกับ
ปญหา คนควาหาขอมูลเพ่ิมเติม กลับเขาสูกระบวนการคิดใหม เพ่ือเลือกทางปฏิบัติใหม
หมุนเวียนไปอยา งตอเน่ือง จนกวาจะพอใจ ซง่ึ เรยี กไดวา “คนคิดเปน ” นนั่ เอง

จากความเชื่อพ้นื ฐานดังกลา ว จงึ ไดน าํ ไปสูก ารประยุกตใชเปนกระบวนการแกปญหาแบบ

คน “คดิ เปน ” ตามขัน้ ตอน ดังตอ ไปนี้

43

1. ขนั้ สํารวจ ทําความเขาใจปญ หา เมอ่ื เกดิ ปญหา คนเรายอ มตอ งคิดแกปญ หา
2. ขั้นหาสาเหตขุ องปญ หา เปน การหาขอมูลรอบดานมาวิเคราะหวา ปญหาที่เกิดขึ้น
นั้นเกิดขึ้นไดอยางไร มีอะไรเปนองคประกอบของปญหาบาง แตละองคประกอบเก่ียวของกัน
อยางไร

- สาเหตจุ ากตนเอง พน้ื ฐานของชีวติ ครอบครัว อาชีพ การปฏบิ ตั ิตน คุณธรรม ฯลฯ
- สาเหตจุ ากสังคม สภาพธรรมชาติและบุคคลที่อยแู วดลอม ประเพณีวฒั นธรรม ฯลฯ
- สาเหตจุ ากการขาดความรูในวชิ าการตาง ๆ ทีเ่ กยี่ วของกบั ปญ หา
3. ขั้นวิเคราะหปญ หา หาทางแกปญหา เปนการวิเคราะหทางเลือกในการแกปญหา
โดยใชขอมูลดานตนเอง สังคม วิชาการ มาประกอบในการวิเคราะห เพ่ือหาแนวทางท่ีมีความ
เปน ไปไดหลาย ๆ ทางเลือกภายใตก รอบแหง คุณธรรม
4. ข้ันตัดสินใจ เมื่อไดทางเลือกแลว จึงตัดสินใจเลือกแกปญหาในแนวทางท่ีมีขอมูล
ตา ง ๆ พรอม
5. ขั้นนําผลการตัดสินใจไปสูการปฏบิ ัติ เม่ือตัดสินใจเลอื กทางเลือกแลว ตอ งยอมรับ
วาเปน ทางเลือกที่ดที ี่สดุ ในภาวะขอมลู เทา ท่มี ีอยขู ณะนน้ั
6. ขั้นตดิ ตามประเมินผลในการแกปญหา ในขั้นน้เี ปน การตรวจสอบดผู ลท่เี กิดจากการ
นําไปปฏิบตั ิ และประเมนิ ผลดูวาเปน ทพ่ี อใจหรือไม
- พอใจ ก็ถือวาพบความสุข เรยี กไดว า “คดิ เปน ”
- ไมพอใจ หรือผลออกมาไมไ ดเ ปนไปตามท่ีคิดไว ไมไดถือวาคิดไมเปน ซ่ึงเปน
เพราะขอมูลอาจเปลี่ยนหรือไมเพียงพอ ก็ตองศึกษาหาขอมูลเพ่ิมเติมจนเพียงพอทุกดานอยาง
ตอเนื่อง ยอนกลับไปเร่ิมตนกระบวนการคิดแกปญหาใหม หาทางเลือกใหม ลงมือปฏิบัติใหม
จนกวาผลทีไ่ ดจะเปน ทีพ่ อใจ

แนวคิดเร่ืองคิดเปน ไดนํามาใชเปนองคประกอบในงานการจัดการศึกษาผูใหญหรือ
การศึกษา นอกระบบโรงเรียนอยางครอบคลุมท้ังระบบ ไมวาจะเปนหลักสูตร วิธีการเรียนรู สื่อ
การประเมินผล เปนตน ดวยหลักแหงการคิดเปน คอนขางมีความยืดหยุน โดยเฉพาะในเร่ือง
ของความเปน ธรรมชาติ ความเรียบงาย การใหเสรีภาพในการตัดสินใจแกผูเรียนภายใตขอจํากัด
ตา ง ๆ ทีแ่ ตล ะคนมี เพราะถาไมมกี ารคาํ นงึ ถึงขอ จาํ กัด เราก็มีเพียงวิธีการเดียว สูตรสําเร็จเดียว
ทีจ่ ะนําไปใช ซ่ึงก็คงจะไมไดผล เพราะความแตกตางกันโดยบุคคล โดยสถานท่ี โดยวัฒนธรรม
และอ่ืน ๆ การสงเสรมิ ใหคน “คิดเปน” น้ีเทากับการยอมรับสิทธิสําคัญของมนุษย คือ สิทธิที่จะ

44

ตดั สินใจเลอื กไดด ว ยตวั ของเขาเอง ดงั คาํ พงั เพยท่ีวา “ปลกู เรอื นตามใจผอู ย”ู หรอื “ลางเน้ือชอบ
ลางยา”

เมอ่ื พจิ ารณาถงึ งานการศกึ ษาผูใ หญหรอื งานการศึกษานอกระบบ กับ ปรัชญาคิดเปนแลว
น้ัน จะพบวามีความเชื่อมโยงกันอยู กลาวคือ การศึกษาผูใหญหรือการศึกษานอกระบบ
ยึดแนวคิดความเชื่อพื้นฐานเปนหลักในการดําเนินงานจัดการศึกษา และความเชื่อพื้นฐานก็เปน
ท่ีมาของการคดิ ที่นาํ ไปสปู รชั ญาคดิ เปน

“...โดยทมี่ นุษยคิดเปน มนษุ ยจ ึงมอี ะไรพเิ ศษไปกวา สัตวเดรัจฉานและเครอ่ื งคอมพิวเตอร มนษุ ย
สามารถตดั สินใจดานความเห็นอกเห็นใจ กรุณา ปราณี เออื้ เฟอ เผอื่ แผ อดทน เสยี สละ สามารถมองดู
ประโยชนข องผอู ื่น ของสว นรวมมาประกอบในการวินิจฉัย ตดั สนิ ใจ...”

เร่ืองที่ 3 ขอมลู ประกอบการตดั สินใจในกระบวนการของการคดิ เปน

ความหมายของขอ มลู

ในการคิดเรอ่ื งใดเร่ืองหนงึ่ ของคนเรา จะเหน็ วา ตองใชความรู ความจําในประสบการณท่ี
เคยผา นมาเชอ่ื มโยงกันเพอื่ หาบทสรุป ซึ่งความรู ความจําในประสบการณที่ระลึกไดน้ัน ก็คือ สิ่ง
ที่เราเรียกวา ขอมูลนั่นเอง ดังท่ีไดทราบแลววาการคิดในกระบวนการคิดเปนนั้น ตองใชขอมูล
อยางนอย 3 ประการ มาใชเพ่ือประกอบการคิดและตัดสินใจ ดังน้ัน ในการเรียนรูเรื่องคิดเปน
จึงจาํ เปนตองศกึ ษาทาํ ความเขา ใจเกีย่ วกบั ขอมูลเปน อยางย่ิง

ขอ มูล คือ ขา วสาร รายละเอียด ขอเทจ็ จรงิ ของส่ิงตา ง ๆ เหตุการณตาง ๆ ที่เกิดข้ึน
ในชวี ิตประจําวัน ท่รี วบรวมมาจากแหลง ตาง ๆ ซ่ึงอาจเปนตัวเลข สัญลักษณ รูปภาพ เสียง วีดิ
ทัศน คําอธบิ าย เชน ตัวเลขแสดงจํานวนผูเรียน ภาพแผนท่ี คําอธิบายของครู เปนตน ซึ่งเมื่อนํา
ขอ มลู ตามความหมายดงั กลา วนี้ มาวเิ คราะห สงั เคราะหจ ัดใหเปน ระบบแลว เรียกวา สารสนเทศ

สารสนเทศ คอื ขอมูลท่ผี า นกระบวนการวิเคราะห ประมวลผล จนสามารถนําไปใชใน
การตดั สินใจตามจดุ มงุ หมายตอไปไดทนั ที