การแบ่งเซลล์

ส่งิ มชี ีวิตสามารถเจรญิ เติบโต
และสบื พันธ์ุได้อยา่ งไร

การแบ่งเซลล์

รา่ งกายของสิ่งมชี วี ิตประกอบดว้ ยเซลล์ 2 ประเภท ได้แก่
1. เซลลร์ า่ งกาย (somatic cell) หมายถงึ

เซลลซ์ ง่ึ ประกอบเปน็ เนอื้ เย่ือต่าง ๆ ตามอวยั วะทกุ ระบบ
2. เซลลส์ ืบพนั ธุ์ (sex cell) หมายถงึ เซลลท์ ่ีมี

หนา้ ท่เี กย่ี วกบั การสืบพนั ธุ์ โดยเพศผูจ้ ะสร้างเซลลอ์ สจุ ิ
(sperm) ส่วนเพศเมยี จะสรา้ งเซลลไ์ ข่ (egg)

ส่งิ มชี ีวิตเมือ่ เซลลเ์ จรญิ เตบิ โตเตม็ ท่แี ลว้ จะมกี ารแบ่งเซลล์
วิธกี ารแบง่ เซลลข์ องสง่ิ มชี ีวติ จะมขี ้ันตอนทแ่ี น่นอนและ
เปน็ ระเบยี บ การแบง่ เซลล์มี 2 แบบ คือ

1. การแบง่ เซลลแ์ บบไมโทซสิ (mitosis)
2. การแบง่ เซลลแ์ บบไมโอซสิ (meiosis)

การแบ่งเซลล์แบบไมโทซิส
(mitosis)



1) ระยะอนิ เตอรเ์ ฟส (interphase) เปน็ ระยะที่เซลล์

เตรยี มตวั ใหพ้ รอม้ ก่อนท่จี ะแบง่ นวิ เคลยี สและไซโทพลาซมึ
เซลล์ในระยะนี้ มีนิวเคลยี สขนาดใหญ่ และเหน็ นิวคลโี อลสั
ชัดเจนเม่ือยอ้ มสี แบง่ เป็นระยะยอ่ ยได้ 3 ระยะ คือ

- ระยะกอ่ นสรา้ ง DNA หรือระยะ G1
- ระยะสรา้ ง DNA หรือระยะ S
- ระยะหลงั สรา้ ง DNA หรอื ระยะ G2



2) ระยะท่มี ีการแบง่ เซลล์แบบไมโทซสิ

เปน็ ระยะทมี่ ีการแบง่ นวิ เคลยี ส เกดิ ข้ึนในชว่ งส้นั ๆ แลว้ ตามดว้ ย
การแบง่ ของไซโทพลาซมึ การแบง่ นวิ เคลยี สแบบไมโทซสิ
แบง่ ได้เปน็ 4 ระยะคอื

- ระยะโพรเฟส (prophase)
- ระยะเมทาเฟส (metaphase)
- ระยะแอนาเฟส (anaphase)
- ระยะเทโลเฟส (telophase)



1. ระยะโพรเฟส (Prophase)

ในระยะโพรเฟส โครโมโซมจะหดตวั สนั้ เขา้ ทาให้เหน็ เปน็ แทง่
โครโมโซมชัดเจน ในระยะนีจ้ ะมกี ารจาลองตวั เองของโครโมโซมท่ีมี
ลักษณะเหมอื นกนั เรยี กวา่ โครมาทดิ (Chromatid) โดยมี
เซนโตรเมยี ร์ (Centromere) เปน็ จุดเชอื่ ม เซนทริโอล
(centrioles) จะเคลอ่ื นตวั ไปอยู่ตรงกันขา้ มกนั และสรา้ งเส้นใย
โปรตนี (microtubule) เรยี กวา่ ไมโทตกิ สปนิ เดลิ
(mitotic spindle)



2. ระยะเมทาเฟส (Metaphase)

เปน็ ระยะที่สงั เกตโครโมโซม ไดช้ ัดเจนทส่ี ดุ และเหน็ ไดช้ ดั ทส่ี ุดในของ
จรงิ ในระยะน้ีโครมาทดิ จะเลอ่ื นมาเรียงกนั กลางเซลล์ โดยท่เี ส้น
ใยสปนิ เดิล (Spindle Fiber) จากขว้ั เซลลท์ ้ังสองขา้ งจะเรมิ่ เขา้ มา
จบั ทเ่ี ซนโตรเมยี รข์ องโครมาทดิ แตล่ ะคู่ เพือ่ แยกโครโมโซมทเี่ ขา้ คกู่ นั
อยู่ออกจากกัน โดยแตล่ ะคจู่ ะมาเรยี งกันกลางเซลล์



3. ระยะแอนาเฟส (Anaphase)

เปน็ ระยะทโี่ ครโมโซม จากโครมาทดิ แตล่ ะคู่ เรม่ิ ถกู ดงึ ใหแ้ ยกออก
จากกันอยา่ งชา้ ๆ ในเซลลส์ ตั วจ์ ะสังเกตเปน็ เยอื่ หมุ้ เซลลค์ อ่ ย ๆ
คอดเขา้ มา เพื่อแยกออกจากกนั เปน็ 2 เซลล์ แต่หากเปน็ เซลล์
พืช จะมีผนงั เซลลบ์ าง ๆ มากัน้ ระหวา่ งเซลลท์ งั้ สองเชน่ เดียวกนั



5. ระยะเทโลเฟส (Telophase)

เป็นระยะสดุ ทา้ ยของการแบง่ เซลลแ์ บบไมโทซสี ในระยะน้ี
โครโมโซมจะแบ่งเปน็ 2 ชดุ ชดั เจน พรอ้ ม ๆ กบั มีการแบง่
ไซโทพลาสซมึ (Cytoplasm) ออกเปน็ 2 สว่ น ทาให้ได้เซลล์
ใหม่ 2 เซลล์ ท่ีพร้อมจะมีการเจริญเตบิ โตและพร้อมทจ่ี ะมกี าร
แบ่งเซลลใ์ หม่ตอ่ ไป เซลลใ์ หม่ 2 เซลลท์ เ่ี กดิ ขน้ึ และมี
ลกั ษณะเหมอื นกันทกุ ประการทั้ง 2 เซลล์



การแบง่ เซลลแ์ บบไมโทซสิ (mitosis)

การแบง่ เซลล์แบบไมโอซิส
(meiosis)

การแบง่ เซลลแ์ บบไมโอซิส (Meiosis)

การแบง่ เซลลแ์ บบไมโอซิส เปน็ การแบง่ เซลลเ์ พอื่ สรา้ ง
เซลลส์ บื พันธข์ุ องสตั ว์ ซงึ่ เกดิ ในวยั เจริญพันธขุ์ องสงิ่ มีชวี ติ
โดยพบในอัณฑะ (testis), รังไข่ (ovary), และเปน็ การแบง่
เพอื่ สรา้ งสปอร์ (spore) ในพืช ซึง่ พบในอับละอองเรณู
(pollen sac) และอบั สปอร์ (sporangium) หรือในโอวลุ
(ovule)

การแบง่ เซลลแ์ บบไมโอซิสนจ้ี ะมกี ระบวนการแบง่ เป็น 2 ครง้ั
ครั้งท่ี 1 (ไมโอซิส I) ครั้งท่ี 2 (ไมโอซิส II) และเม่ือ
แบง่ เซลลแ์ ลว้ จะไดเ้ ซลลใ์ หม่ 4 เซลล์ โดยมีการลดจานวนชดุ
โครโมโซมจาก 2n เปน็ n ซึ่งเปน็ กลไกหนง่ึ ทีช่ ่วยใหจ้ านวน
ชุดโครโมโซมคงท่ี ในแต่ละสปีชสี ์ ไม่วา่ จะเป็นโครโมโซม
ในร่นุ พ่อ - แม่ หรอื รนุ่ ลกู - หลานกต็ าม

ระยะท่ี 1
ไมโอซสี I (Meiosis I)

1. ระยะอนิ เตอรเ์ ฟส – I (Interphase- I )

การเปลยี่ นแปลงทเ่ี กดิ ขนึ้ ในระยะนม้ี กี ารเตรียมสารตา่ งๆ
เชน่ โปรตนี เอนไซม์ เพอ่ื ใชใ้ นระยะตอ่ ไป จงึ มี เมแทบอลซิ มึ สงู
มีนวิ เคลยี สใหญ่ มีการจาลองโครโมโซมใหม่แนบชดิ กบั
โครโมโซมเดมิ และเหมอื นเดมิ ทุกประการ โครโมโซมเปน็ เสน้ บาง
ยาวๆ พนั กนั เป็นกลมุ่ รา่ งแห

2.ระยะโพรเฟส I (prophase I)

ใช้เวลานานและซับซอ้ นมากทีส่ ุด มีเหตกุ ารณท์ ีส่ าคญั คือ
- โครโมโซมหดสน้ั เปน็ แทง่ หนาขนึ้
- โครโมโซมคเู่ หมอื น (homologous chromosome)
มาจบั คู่กนั เปน็ คู่ๆ แนบชดิ กนั เรยี ก ไซแนพซิส (synapsis)
คู่ของโครโมโซมแตล่ ะคเู่ รยี ก ไบวาเลนท์ (bivalant) แตล่ ะ
โครโมโซมทเ่ี ขา้ คกู่ นั มี 2 โครมาทิด มีเซนโทรเมยี ร์ยึดไว้
ดงั นน้ั 1 ไบวาเลนท์มี 4 โครมาทดิ

- โครมาทดิ ทีแ่ นบชดิ กนั เกดิ มีการแลกเปลยี่ นกนั เรยี ก
ครอสซงิ่ โอเวอร์ (crossing over) ตาแหนง่ ท่ีไขวท้ บั กนั
เรยี ก ไคแอสมา (chiasma)
- เซนทริโอแยกไปยงั ขวั้ เซลลท์ ั้ง 2 ขา้ ง
- มเี สน้ ใยสปนิ เดลิ ยดึ เซนโทรเมยี ร์ของแตล่ ะโครโมโซมกบั
ขั้วเซลล์
- โครโมโซมหดตวั สนั้ และหนามากขน้ึ เยอ่ื หมุ้ นวิ เคลยี สและ
นิวคลโี อลสั คอ่ ยๆ สลายไป





3. ระยะเมทาเฟส – I (Metaphase - I )

ไบแวเลนท์จะมาเรยี งตวั กนั อยใู่ นแนวกงึ่ กลางเซลล์
(ฮอมอโลกสั โครโมโซม ยังอยกู่ นั เปน็ คๆู่ ) เยอ่ื หุ้มนวิ เคลยี สและ
นิวคลโี อลสั สลายไปหมดแลว้

4. ระยะแอนาเฟส – I (Anaphase - I )

โครโมโซมคเู่ หมอื นที่จบั คู่กนั ถูกแรงดึงจากเสน้ ใยสปนิ เดลิ
ให้แยกตวั ออกจากกนั ไปยงั ขว้ั เซลลท์ อี่ ยู่ตรงขา้ ม การแยกนน้ั แยกไปท้ัง
โครโมโซมท่ีมี 2 โครมาทิด

5. ระยะเทโลเฟส – I (Telophase - I )

โครโมโซมจะไปรวมอยู่ แตล่ ะขวั้ ของเซลล์ ในเซลล์
บางชนดิ ในระยะนี้ จะมกี ารสร้างเย่อื หมุ้ นวิ เคลยี สมาลอ้ มรอบ
โครโมโซม แบง่ ไซโทพลาสซมึ ออกเป็น 2 เซลล์ โดยมีจานวน
โครโมโซมเพยี งครงึ่ หน่ึงของเซลลเ์ ดมิ เซลลล์ ะ n
( แฮพลอยด์ ) และจะมีการเปลย่ี นแปลงของโครโมโซมเขา้ สู่
ระยะโพรเฟส II เลย





ระยะท่ี 2
ไมโอซีส II (Meiosis II)

ไมโอซีส ครงั้ ท่ี 2 เกดิ ตอ่ เนอ่ื งไปเลยไมม่ พี กั และผา่ นระยะ
อนิ เทอรเ์ ฟสไป ไม่มกี ารจาลองโครโมโซมใหม่อกี เร่ิมมกี าร
เปลย่ี นแปลงดงั น้ี

ระยะโพรเฟส II (prophase II)

แต่ละโครโมโซมในนวิ เคลยี ส แยกเปน็ 2 โครมาทดิ
มีเซนโทรเมยี รย์ ึดไว้ เซนทรโิ อลแยกออกไปขวั้ เซลลท์ งั้ 2 ข้าง
มเี ส้นใยสปนิ เดลิ ยดึ เซนโทรเมยี ร์กบั ขวั้ เซลล์ เย่อื หุม้ นวิ เคลยี ส
และนวิ คลโี อลสั สลายไป

ระยะเมทาเฟส II (metaphase II)

โครโมโซมทง้ั หมดมารวมอยกู่ ลางเซลล์

ระยะแอนาเฟส II (anaphase II)

เส้นใยสปนิ เดลิ หดตวั สนั้ เขา้ และดงึ ให้โครมาทิดของแตล่ ะ
โครโมโซมแยกออกจากกนั ไปขวั้ เซลลต์ รงกันขา้ ม

ระยะเทโลเฟส II (terophase II) เกดิ นิวคลโี อลสั

เย่อื หมุ้ นิวเคลยี สลอ้ มรอบโครมาทดิ แตล่ ะโครมาทดิ กค็ อื
โครโมโซม น้นั เอง เมื่อจบการแบง่ เซลลใ์ นระยะเทโลเฟส 2
แล้วไดเ้ ซลลใ์ หม่ 4 เซลล์ แต่ละเซลลม์ ีโครโมโซมเปน็
แฮพลอยด์









เรยี กเซลลส์ ืบพันธ์วุ า่ เซลลแ์ ฮพลอยด์ (Haploid) คือ
มีจานวนโครโมโซมเปน็ n (มีโครโมโซมเปน็ ครงึ่ หนงึ่ ของเซลล์
เดมิ ) สว่ นเซลลร์ า่ งกาย เรียกวา่ เซลลด์ พิ ลอยด์ (Diploid)
คือ มจี านวนโครโมโซมเป็น 2n (มโี ครโมโซมเทา่ กบั เซลลเ์ ดมิ )