กรมศิลปากร กระทรวงวัฒ วั นธรรม อรุณ รุ ฉาย แก้ว ก้ ศรีครีช ม.6/5 เลขที่ 17
คำ นำ อรุณ รุ ฉาย แก้วศรีค รี ช ความงดงามทางศิลปวัฒ วั นธรรมที่ปรากฎอยู่ใยู่ นสัง สั คมไทยทุก ทุ วัน วั ล้วนแล้ว แต่เป็น ป็ ผลงานที่เกิดจากการสร้า ร้ งสรรคข์อ ข์ งช่า ช่ ง ฝีมือ มื หรือ รื ช่า ช่ งไทยในสาขาต่าง ๆ ช่า ช่ งอาชีพ ชี ช่า ช่ งฝีมือ มื ที่มีค มี วามเชีย ชี วชาญในการทำ งานทางศิลปะแขนงต่างๆ เหล่านี้จ นี้ ะมีค มี วามแตกต่างไปจากช่า ช่ งที่เป็น ป็ ผู้ทำผู้ ทำ งานใช้ฝีช้ ฝี มือ มื โดยทั่ว ทั่ ๆไปอย่า ย่ งไร ก็ตามยัง ยั มีชื่ มี ชื่ อ ชื่ ช่า ช่ งไทยในสมัย มั โบราณคือช่า ช่ งสิบสิหมู่ หรือ รื เรีย รี กอีกอย่า ย่ งหนึ่ง นึ่ ว่า ว่ ช่า ช่ งหลวง ที่จัด จั ได้ว่ ด้ า ว่ เป็น ป็ ผู้มีผู้ ฝีมี ฝี มือ มื และมีค มี วามชำ นาญในการทำ งานที่เกี่ยวข้อ ข้ ง กับงานทัศนศิลป์ ก
ประวัติ วั ติ 1 วัต วั ถุป ถุ ระสงค์ 3 ภาระหน้าที่ 4 หมู่ช่ มู่ า ช่ งเขีย ขี น 5 หมู่ช่ มู่ า ช่ งแกะ 9 หมู่ช่ มู่ า ช่ งหุ่น หุ่ 12 หมู่ช่ มู่ า ช่ งปั้น 14 หมู่ช่ มู่ า ช่ งปูน 16 หมู่ช่ มู่ า ช่ งรัก รั 18 หมู่ช่ มู่ า ช่ งบุ 22 หมู่ช่ มู่ า ช่ งกลึง 23 หมู่ช่ มู่ า ช่ งสลัก 24 หมู่ช่ มู่ า ช่ งหล่อ 28 สรุป รุ 29 สารบัญ บั
ประวัติ วั ติ เป็น ป็ กรมที่มีห มี น้า น้ ที่ทำ ราชการจำ เพาะด้า ด้ นการช่า ช่ งที่ เกี่ยวข้อ ข้ งกับ งานศิลปกรรมต่างๆ ทั้ง ทั้ ในด้า ด้ นวิจิวิตจิร ศิลป์แ ป์ ละประณีต ณี ศิลป์ มีห มี น้า น้ ที่โดยตรงคือรับ รั ราชการ สนองพระราชประสงค์ 1
“ช่า ช่ งสิบสิหมู่”มู่ หรือ รื “ช่า ช่ งหลวง” การมีอ มี ยู่ข ยู่ องช่า ช่ งสิบสิหมู่ปมู่ รากฏเป็น ป็ หลักฐานมาตั้ง ตั้ แต่สมัย มั อยุธยาแล้ว โดยมีอ มี ยู่ใยู่ นทำ เนียบศักดินดิาพลเรือ รื นและทหารใน กฎหมายเก่า (กฎหมายตราสามดวง) ในสมัย มั สมเด็จ ด็ พระบรม ไตรโลกนาถ (พ.ศ. 1991-2031) จัด จั ตั้ง ตั้ เป็น ป็ สำ นักช่า ช่ ง อย่า ย่ งเป็น ป็ ทางการในรัช รั สมัย มั พระบาทสมเด็จ ด็ พระพุทธยอดฟ้า ฟ้ จุฬาโลกมหาราช โดยมีเ มีป้า ป้ หมายเพื่อ พื่ ให้ช่ ห้ า ช่ งเหล่านี้สร้า ร้ งสรรค์ ปราสาทและพุทธสถานในกรุง รุ เทพฯ ให้วิ ห้ จิวิตจิรงดงามเหมือ มื นครั้ง รั้ กรุง รุ ศรีอ รี ยุธยา ช่า ช่ งสิบ สิ หมู่ 2
วัต วั ถุ ประสงค์ อนุรั นุ ก รั ษ์ หมายความว่า ว่ อนุรั นุ ก รั ษ์ วิธีวิก ธี าร องค์ความรู้ เทคนิคนิวิธีวิ ธี ที่ทำ ใช้ใช้ นทำ งาน ของช่า ช่ งต่างๆ ในสมัย มั ก่อน ไว้อ ว้ ย่า ย่ งครบถ้วน สืบ สื สาน หมายความว่า ว่ นำ ผลงานชิ้นชิ้เก่ามาซ่อ ซ่ มแซม แต่ยัง ยั คงรัก รั ษาวิธีวิก ธี ารทำ และรูป รู แบบคงเดิมดิเอาไว้เ ว้ป็น ป็ อย่า ย่ งดี สร้า ร้ งสรรค์ หมายความว่า ว่ สร้า ร้ งสรรค์ผลงานใหม่ด้ ม่ ว ด้ ย ความรู้อ รู้ งค์รวมทางด้า ด้ น ศิลปกรรม และนำ ไปต่อย อดให้เ ห้ กิดชิ้นชิ้งานที่งดงาม และเข้า ข้ใจได้ง่ ด้ ง่ ายขึ้น ขึ้ 3
ภาระหน้า น้ ที่ เป็น ป็ ศูนย์ข้ ย์ อ ข้ มูลด้าน “ศิลปกรรม” แห่ง ห่ ชาติ ค้นคว้า ว้ พัฒ พั นา ดำ เนินการบูรณะ ซ่อ ซ่ มแซม เพื่อ พื่ การอนุรัก รั ษ์งานศิลปกรรม โดย แบ่ง บ่ ฝ่ายงานรับ รั ผิดผิชอบเป็น ป็ 6 ฝ่ายด้ว ด้ ยกัน ได้แ ด้ ก่ 1. ฝ่ายบริหริารทั่ว ทั่ ไป 2. กลุ่ม ลุ่ ประณีต ณี ศิลป์ 3. กลุ่ม ลุ่ ประติมากรรม 4. กลุ่ม ลุ่ จิตจิรกรรม 5. กลุ่ม ลุ่ ศิลปประยุกต์และเครื่อ รื่ งเคลือบดินดิเผา 6. ศูนย์ศิ ย์ ศิลปะและการช่า ช่ งไทย จัด จั เตรีย รี มเครื่อ รื่ งประกอบเพื่อ พื่ ใช้ใช้ นพระราชพิธีพิบ ธี รม ราชาภิเษก ณ สำ นักช่า ช่ งสิบสิหมู่ 4
ช่า ช่ งเขีย ขี น เขีย ขี นลายและภาพทั้ง ทั้ 4 หมวด ได้แ ด้ ก่ “กนก นารี กระบี่ และคชะ” เรีย รี ง ตามลำ ดับ ดั คือ “ตัวกนก” แบบต่าง ๆ ภาพมนุษย์ช ย์ าย-หญิงญิเทวดา-นางฟ้า ฟ้ ภาพวานร อมนุษย์ อสูร สู และภาพสัต สั ว์ต่ ว์ ต่ าง ๆ ทั้ง ทั้ สัต สั ว์หิ ว์ มหิพานต์และสัต สั ว์ต ว์ าม ธรรมชาติ โดยยึด ยึ หลัก “คดให้ไห้ ด้ว ด้ ง ตรงให้ไห้ ด้เ ด้ ส้น ส้ ” 5
ระบายสีน้ำ สี น้ำ กาว คืองานเขีย ขี นระบายรูป รู ภาพต่างๆ ด้ว ด้ ยสีฝุ่สี ฝุ่ นผสมกับน้ำ กาวหรือ รื ยางไม้บ ม้ างชนิดนิเพื่อ พื่ ให้สี ห้ จั สี บ จั ติดพื้น พื้ ที่ที่ใช้ร ช้ องรับ รั สีนั้ สี น นั้ ได้ท ด้ นนาน งานเขีย ขี นรูป รู ภาพแบบไทยประเพณีแ ณี ต่กาลก่อนจึง จึ เรีย รี กว่า ว่ งาน เขีย ขี นระบายสีน้ำ สี น้ำ กาว และเรีย รี กรูป รู ภาพหรือ รื ลวดลาย ซึ่ง ซึ่ เขีย ขี น ด้ว ด้ ยวิธีวิก ธี ารเช่น ช่ นี้ว่ นี้ า ว่ ภาพหรือ รื ลายสีน้ำ สี น้ำ กาว 6
ลายรดน้ำ งานเขีย ขี น “ลายรดน้ำ ” จัด จั เป็น ป็ งานประณีต ณี ศิลป์ข ป์ องไทยที่มี เอกลักษณ์ ความวิจิวิตจิรงดงาม และมีก มี ารสืบ สื ทอดวิธีวิก ธี ารตาม แบบอย่า ย่ งโบราณยาวนานมาจนถึงปัจจุบัน บั พัฒ พั นาขึ้น ขึ้ เพื่อ พื่ เป็น ป็ ศิลปกรรมในการตกแต่งสิ่งสิ่ของเครื่อ รื่ งใช้ รวมถึงงานเครื่อ รื่ ง เขินขิ ให้มี ห้ ค มี วามวิจิวิตจิรและมีคุ มี ณ คุ ค่าทางศิลปะ โดยการเขีย ขี นลาย ด้ว ด้ ยน้ำ ยาหรดาล ลงรัก รั ปิดปิทอง รดน้ำ เพื่อ พื่ เพิ่มพิ่ความวิจิวิตจิร มากยิ่งยิ่ขึ้น ขึ้ 7
งานเขีย ขี นระบายสีกำ สี กำ มะลอ หรือ รื บางทีเรีย รี กว่า ว่ “เขีย ขี นสี กำ มะลอ” “ลายกำ มะลอ” ก็มี เป็น ป็ งานเขีย ขี นวาดเส้น ส้ และ ระบายทำ เป็น ป็ ลวดลาย หรือ รื รูป รู ภาพด้ว ด้ ยวิธีวิก ธี ารอย่า ย่ งโบราณ วิธีวิ ธี หนึ่ง นึ่ ที่เขีย ขี นเป็น ป็ ลวดลาย และ เขีย ขี นเป็น ป็ รูป รู ภาพต่างๆ เขีย ขี น ระบายด้ว ด้ ยสีห สี ม่น ม่ ๆ บนพื้น พื้ ซึ่ง ซึ่ ทาด้ว ด้ ยยางรัก รั เป็น ป็ สีดำ สี ดำสนิทนิ แสดงเส้น ส้ ล้อมเป็น ป็ ขอบรูป รู ภาพ หรือ รื ลวดลายด้ว ด้ ยเส้น ส้ สีท สี อง สดใส เพิ่มพิ่ความชัด ชั เจน และ น่า น่ สนใจชมขึ้น ขึ้ บนพื้น พื้ สีดำ สี ดำ สีกำ สี กำ มะลอ 8
ช่า ช่ งแกะ งานแกะตรา แกะลาย และแกะภาพ หรือ รื เรีย รี กรวมกันว่า ว่ “แกะสลัก” เริ่มริ่ต้น จากการแกะขุดหรือ รื การแรเส้น ส้ โดยใช้สิ่ ช้ วสิ่ขนาดเล็ก ขุดเส้น ส้ เดินดิบนแผ่น ผ่ ไม้ เรีย รี บ หรือ รื งานแกะแรวัส วั ดุที่ ดุ ที่ เป็น ป็ โลหะ เงิน-ทอง ช่า ช่ งผู้เผู้ชี่ย ชี่ วชาญงานโลหะ แต่ละประเภทจะทำ งานร่ว ร่ มกับช่า ช่ งแกะด้ว ด้ ย 9
งานแกะเครื่อ รื่ งสด คำ ว่า ว่ “เครื่อ รื่ งสด” หมายถึง วัส วั ดุธ ดุ รรมชาติที่เป็นของสด เช่น ช่ ผลไม้ หัว หั พืช พื บางชนิดนิหยวกกล้วย เป็น ป็ ต้น งานแกะเครื่อ รื่ งสด จึง จึ หมายถึง งานที่ช่า ช่ งแกะ ได้ใช้วั ช้ ส วั ดุช ดุ นิดนิที่เป็นเครื่อ รื่ งสด มาแกะทาขึ้น ขึ้ เป็น ดอกไม้ ใบไม้ ลวดลาย หรือ รื รูป รู ภาพต่างๆ แล้วระบายสีใสี ห้ดู ห้ ดู สมจริงริเพื่อ พื่ การประดับ ดั ตกแต่งสิ่งสิ่ต่างๆ ให้ส ห้ วยงาม เป็น ป็ การตกแต่ง อย่า ย่ ง งานกามะลอ ใช้ง ช้ านในช่ว ช่ งเวลาไม่น ม่ านเกินกว่า ว่ 3 วัน วั หรือ รื ชั่ว ชั่ เวลาที่เครื่อ รื่ ง สดนั้น นั้ ๆ จะเหี่ย หี่ วแห้ง ห้ ไป จึง จึ ทำ เครื่อ รื่ งสดชุดใหม่ม ม่ าเปลี่ยนแทนที่ ช่า ช่ งแกะ 10
งานแกะเครื่อ รื่ งวัต วั ถุถ ถุ าวร งานแกะประเภทนี้ เป็นงานที่ช่า ช่ งแกะ จะใช้วั ช้ ส วั ดุที่ ดุ ที่ มี เนื้อแน่นอยู่ตั ยู่ ตั ว และ แข็ง ข็ แรงพอสมควร เช่น ช่ ไม้ งาช้า ช้ ง หินหิแกะทาเป็นรูป ลักษณ์ ประกอบด้ว ด้ ยศิลปลักษณะที่เป็นที่นิยนิมในงาน ศิลปกรรมแบบไทย ประเพณี ซึ่ง ซึ่ มีรู มี รู ปแบบต่างๆ กัน งานแกะวัต วั ถุถ ถุ าวรได้ท ด้ าขึ้น ขึ้ เป็น ป็ ๓ ลักษณะ ด้ว ด้ ยกัน คือ งานแกะสลักทำ รูป รู ลักษณะในพื้น พื้ ราบ งานแกะสลักทำ รูป รู ลักษณะกึ่งลอยตัว งานแกะสลักทำ รูป รู ลักษณะลอยตัวขนาดเล็ก ช่า ช่ งแกะ 11
ช่า ช่ งหุ่น หุ่ “หุ่น หุ่ ” ในที่นี้คือ “ตัว” หรือ รื “รูป รู ร่า ร่ ง” คือการประกอบสร้า ร้ งรูป รู ของ คน สัต สั ว์ หรือ รื สิ่งสิ่ของที่ต้องทำ เป็น ป็ รูป รู ร่า ร่ ง ดัง ดั นั้น นั้ ช่า ช่ งหล่อ ช่า ช่ งปั้น และช่า ช่ งหุ่น หุ่ จึง จึ มีง มี านสัม สั พัน พั ธ์กั ธ์ กั นและอาจสร้า ร้ งงานด้ว ด้ ยคน ๆ เดีย ดี วกัน 12
งานของช่า ช่ งหุ่น หุ่ ที่เป็น ป็ มาโดยขนบนิยม ในการศิลปกรรมแบบ ไทยประเพณี อาจจำ แนกออกตามลักษณะของ งานช่า ช่ งหุ่น หุ่ ได้ เป็น ป็ ๓ ลักษณะงานด้ว ด้ ยกัน คือ ๑. ช่า ช่ งหุ่น หุ่ ต่ออย่า ย่ ง ทำ การช่า ช่ งในลักษณะการสร้า ร้ งรูป รู ลักษณ์ ด้ว ด้ ยการนำ เอาวัต วั ถุ เช่น ช่ ไม้ม ม้ าต่อกัน ปรุง รุ ให้เ ห้ป็น ป็ รูป รู ขึ้น ขึ้ ลักษณะ และอัตราส่ว ส่ นที่ย่อ ย่ ลงมา จากส่ว ส่ นจริงริหรือ รื ขยายส่ว ส่ นเพื่อ พื่ สร้า ร้ ง ทำ เป็น ป็ ของจริงริได้โด้ ดยไม่เ ม่ กิดการผิดผิพลาด ๒. ช่า ช่ งหุ่น หุ่ รูป รู ทำ การต่อหุ่น หุ่ เครื่อ รื่ งอุปโภคชนิดต่างๆ สำ หรับ รั นำ ไปตกแต่ง หรือ รืประดับ ดั ด้ว ด้ ยวัส วั ดุ ต่างๆ ให้ส ห้ วยงามมีคุ มี ณ คุ ค่าต่อไป ในลักษณะงานประณีต ณี ศิลป ปกติใช้วั ช้ ส วั ดุป ดุ ระเภทหวาย ๓. ช่า ช่ งผูก ผู หุ่น หุ่ เป็น ป็ ช่า ช่ งหุ่น หุ่ ประเภทที่ทำ หน้าที่สร้า ร้ งสรรค์หุ่น หุ่ ต่างๆ ที่มีข มี นาดย่อ ย่ มและขนาดใหญ่ ด้ว ด้ ยการใช้ไช้ ม้ไม้ ผ่ หวาย เป็น ป็ ต้น นำ มาผ่า ผ่ จัก จั เกรีย รี กออกเป็น ป็ ชิ้นชิ้ๆ แล้วคุม คุ กันขึ้น ขึ้ เป็น ป็ โครงร่า ร่ งด้ว ด้ ย วิธีวิผู ธี ก ผู มัด มั ขัด ขั กันทำ ให้เ ห้ป็น ป็ โครงรูป รู ดัง ดั ที่ต้องการแล้วจึง จึใช้ลำ ช้ ลำ แพน บ้า บ้ ง กระดาษบ้า บ้ ง ผ้า ผ้ บ้า บ้ ง ทับโครงรูป รู ที่ได้ผู ด้ ก ผู ขึ้น ขึ้ เป็น ป็ หุ่น หุ่ นั้น นั้ ให้ เป็น ป็ รูป รู ทรงสมบูรณ์ต ณ์ ามต้องการ ช่า ช่ งหุ่น หุ่ 13
ช่า ช่ งปั้น ทำ งานด้า ด้ นการปั้นพระพุทธรูป รู เสีย สี เป็น ป็ ส่ว ส่ นใหญ่ อาจใช้ดิ ช้ นดิ เหนียวอย่า ย่ งเดีย ดี ว ปั้นด้ว ด้ ยดินดิแล้วติดกระดาษทับเพื่อ พื่ รัก รั ษาเนื้อ ดินดิหรือ รื แม้แ ม้ ต่ปั้นด้ว ด้ ยกระดาษโดยมีล มี วดตาข่า ข่ ยเป็น ป็ โครงภายใน 14
ช่า ช่ งปั้น งานปั้นไทย หรือ รื เรีย รี กอีกอย่า ย่ งว่า ว่ งานปั้นอย่า ย่ งไทย งานปั้นแบบไทยประเพณี จะเป็น ป็ งานปั้นที่มีเ มี อกลักษณ์ โน้มน้าวไปด้า ด้ นรูป รู แบบเป็น ป็ ลักษณะ รูป รู ประดิษดิฐ์ หรือ รื เรีย รี กอีกว่า ว่ อดุม ดุ คตินิยนิมตามคติความเชื่อ ชื่ ในหมู่ค มู่ นส่ว ส่ นมากเมื่อ มื่ อดีต ดี เนื่องด้ว ด้ ยเป็น ป็ งานศิลปกรรม ที่ได้รั ด้ บ รั การจัด จั ให้มี ห้ ขึ้ มี ขึ้ น ขึ้ สำ หรับ รั หน้า น้ ที่ประโยชน์ ใช้ส ช้ อย และ สร้า ร้ งเสริมริความสำ คัญแก่ถาวรวัต วั ถุ และถาวรสถานทั้ง ทั้ ใน ฝ่าย ศาสนจัก จั ร และ ฝ่ายอาณาจัก จั รซึ่ง ซึ่ มีค มี ตินิยมรูป รู แบบที่เป็น ป็ ลักษณะ บุคลาธิษธิฐาน 15
ช่า ช่ งปูน งานปูนจะมีทั้ มี ทั้ ง ทั้ งานซ่อ ซ่ มและสร้า ร้ ง แบ่ง บ่ เป็น ป็ หมู่ปูมู่ ปู นก่อ เป็น ป็ เพีฝพี ยง การเรีย รี งอิฐ ไม่ต้ ม่ ต้ องประณีต ณี หมู่ปูมู่ ปู นฉาบ คือการตกแต่งอิฐที่ก่อ ให้เ ห้ รีย รี บงาม และหมู่ปูมู่ ปู นปั้น หมู่นี้ มู่ จะสร้า ร้ งงานให้มี ห้ ค มี วามงดงามทาง ศิลปะ ลายปูนปั้นต้องทำ ตอนปูนยัง ยัไม่แ ม่ ข็ง ข็ ตัว 16
ช่า ช่ งปูน พวกปูนก่อ พวกปูนฉาบ พวกปูนปั้น ลักษณะงานของช่า ช่ งปูนจะมีทั้ มี ทั้ ง ทั้ งานซ่อ ซ่ มและ งานสร้า ร้ ง ช่า ช่ งปูนจะแบ่ง บ่ ออกเป็น 1. 2. 3. ต้องมีควา มี มคิดสร้า ร้ งสรรค์ จึง จึ จะสามารถ ผลิตผลงานออกมางดงามและคงมน 17
ช่า ช่ งรัก รั ประกอบด้ว ด้ ย ช่า ช่ งผสมรัก รั ลงรัก รั พื้น พื้ ช่า ช่ งปิดปิทอง ช่า ช่ งประดับ ดั กระจก และช่า ช่ งมุก เพื่อ พื่ การทำ ลวดลายประดับ ดั มุก “รัก รั ” คือยางไม้ที่ ม้ ที่ได้จ ด้ าก ต้นรัก รั นั่น นั่ เอง ซึ่ง ซึ่ สามารถนำ มาใช้ง ช้ านทางศิลปกรรมได้ โดยเฉพาะงาน ปิดปิทองในการทำ “ลายรดน้ำ ” 18
ลงรัก รั ปิด ปิ ทอง งาน “ลงรัก รั ปิดปิทอง” ถือเป็น ป็ มรดกทางวัฒ วั นธรรมอันทรง คุณ คุ ค่าและแสดงออกถึงภูมิ ภู ปัมิ ปั ญญากับความรู้ด้ รู้ า ด้ นศิลปะอันโดด เด่น ด่ ปราณีต ณี มีเ มี อกลักษณ์ วัส วั ดุสำ ดุ สำคัญคือ ยางรัก รั ที่ได้จ ด้ ากการ เจาะต้นรัก รั หรือ รื ต้นน้ำ เกลี้ยง ทาเคลือบเพื่อ พื่ การตกแต่ง สถาปัตยกรรมไทย ทั้ง ทั้ ช่อ ช่ ฟ้า ฟ้ ใบระกา หางหงส์ ซุ้ม ซุ้ ประตู หน้า น้ ต่างแล้วปิดปิทับด้ว ด้ ย ทองคำ เปลว เพื่อ พื่ ให้เ ห้ กิดความวิจิวิตจิร งดงาม 19
ช่า ช่ งประดับ ดั กระจก ช่า ช่ งประดับ ดั กระจกเป็น ป็ งานช่า ช่ งไทยโบราณที่ยัง ยั คงสืบ สื ทอดเป็น ป็ เอกลักษณ์ข ณ์ อง ชาติมาจนถึงปัจจุบัน บั เป็น ป็ ช่า ช่ งประเภทหนึ่งที่ต้องอาศัยฝีมือ มื ความชำ นาญใน การ สร้า ร้ ง ซ่อ ซ่ มงานประณีต ณี ศิลป์ ในการประดับ ดั ตกแต่งเครื่อ รื่ งประกอบอาคาร สถานที่ สิ่งสิ่ของเครื่อ รื่ งใช้ต่ ช้ ต่ างๆ ในราชพิธีพิแ ธี ละพิธีพิก ธี รรมทางศาสนา เช่น ช่ ช่อ ช่ ฟ้า ฟ้ ใบระกา หน้าบัน บั คันทวย ซุ้ม ซุ้ ประตู หน้าต่าง ฐาน ตู้เ ตู้ ตียง ธรรมาสน์ ตะลุ่ม ลุ่ กระบะ ฯลฯ 20
งานประดับ ดั มุก เป็น ป็ งานประณีต ณี ศิลป์สำ ป์ สำหรับ รั ตกแต่งโบสถ์วิหวิาร ในวัด วั ต่างๆ ซึ่ง ซึ่ รุ่ง รุ่ เรือ รื งเฟื่อ ฟื่ งฟูมากในยุครัต รั นโกสินสิทร์ ส่ว ส่ นใหญ่ เป็น ป็ งานประดับ ดั บานประตูห ตู น้าต่างโบสถ์วิหวิาร นอกจากนั้น นั้ ยัง ยั สามารถนำ ไปประดับ ดั ภาชนะเครื่อ รื่ งใช้สำ ช้ สำหรับ รั พระสงฆ์ที่ ฆ์ ที่ มีพื้ มี พื้ น พื้ ผิวผิ เป็น ป็ ไม้ เช่น ช่ ตู้พ ตู้ ระธรรม ตะลุ่ม ลุ่ ฝาบาตร กล่องใส่ห ส่ มากพลู เป็น ป็ ต้น ช่า ช่ งประดับ ดั มุข 21
ช่า ช่ งบุ “บุ” คือการตีแผ่ใผ่ ห้แ ห้ บน ทั้ง ทั้ เป็น ป็ แผ่น ผ่ เรีย รี บ ๆ และเป็น ป็ รูป รู ร่า ร่ งต่าง ๆ ช่า ช่ งบุ ต้องชำ นาญด้า ด้ นงานโลหะทุก ทุ ชนิดนิเช่น ช่ ทองแดง เงิน นาก และทองคำ อุปกรณ์คื ณ์ คื อ ทั่ง ทั่ และค้นเหล็ก ซึ่ง ซึ่ มีห มี ลายขนาดและรูป รู ร่า ร่ งต่างกันไป 22
ช่า ช่ งกลึง งานกลึงเป็น ป็ งานสลักเสลาเกลาแต่งที่ต้องใช้ค ช้ วามประณีต ณี โดย มากใช้กั ช้ กั บงานไม้แ ม้ ละงาช้า ช้ ง เครื่อ รื่ งมือ มื กลึงจะต้องคมกลิบตลอด เวลา หากกลึงสิ่งสิ่ของใหญ่ ๆ จะใช้ “กงหมุน” หากเป็น ป็ สิ่งสิ่ของ ขนาดย่อ ย่ มและไม่ปม่ ระณีต ณี จะใช้เ ช้ ครื่อ รื่ งกลึง “คานดีด ดี ” 23
ช่า ช่ งสลัก มีห มีน้าที่ประดับ ดั สถานที่สลักเสาให้ส ห้ วยงาม แบ่ง บ่ เป็น ป็ ช่า ช่ งสลัก กระดาษสำ หรับ รัใช้ปช้ ระดับ ดั สิ่งสิ่ก่อสร้า ร้ งชั่ว ชั่ คราว เช่น ช่ พลับเพลา พระเมรุ ฯลฯ 24
สลักไม้ สำ หรับ รั การแกะสลักไม้ใม้ นประเทศไทยนั้น นั้ แต่เดิมดิส่ว ส่ นมากจะเป็น ป็ เรื่อ รื่ งเกี่ยวกับ ศาสนาทั้ง ทั้ สิ้นสิ้ ได้แ ด้ ก่งานแกะสลักไม้ปม้ ระกอบโบสถ์ วิหวิาร ศาลาวัด วั หอพระ ไตรปิฎปิก ตู้พ ตู้ ระไตรปิฎปิก พระเจดีย์ ดี ย์ ฯลฯ ซึ่ง ซึ่ มีก มี ารสรรค์สร้า ร้ งอย่า ย่ งสวยงาม และปราณีต ณี บรรจง ปรากฏอยู่ทุ ยู่ ก ทุ ยุคทุก ทุ สมัย มั ในภูมิ ภู ภมิาคต่างๆของ ประเทศไทยมีช่ มี า ช่ งแกะสลักที่มีฝีมี ฝี มือ มื ได้สร้า ร้ ง สรรค์ผลงานขึ้น ขึ้ มาเป็นจำ นวน มาก ศิลปะไม้แ ม้ กะสลักของล้านนา เป็น ป็ งานศิลปที่เก่าแก่ มีเ มี อกลักษณ์แ ณ์ ละมี คุณ คุ ค่า ควรแก่การภาคภูมิ ภู ใมิจสำ หรับ รั ชาวล้านนาเอง ด้ว ด้ ยเหตุที่ ตุ ที่ในท้องถิ่นมีไมี ม้ สัก สั อุดมสมบูรณ์ สามารถนำ มาใช้ใช้ นการแกะสลักได้ส ด้ ะดว 25 อุโบสถวัด วั กุฏิกุฏิมีล มี วดลายไม้แ ม้ กะสลัก เป็น ป็ ฝีมือ มื ช่า ช่ งพื้น พื้ บ้า บ้ น ซึ่ง ซึ่ เกิดจากความศรัท รั ธา ของช่า ช่ งเขีย ขี น ช่า ช่ งแกะสลัก ประชาชน พระ สงฆ์ ที่ได้ร่ ด้ ว ร่ มมือ มื กันอย่า ย่ งเข้ม ข้ แข็ง ข็ เป็น ป็ ผล ให้อุ ห้ อุ โบสถสำ เร็จ ร็ ลงได้อ ด้ ย่า ย่ งวิจิวิตจิรงดงาม มี ลักษณะเด่น ด่ เป็น ป็ พิเพิศษไม่ซ้ำ ม่ ซ้ำ แบบกับอุโบสถ ที่อื่นๆ แต่ละแผงแกะสลักเป็น ป็ ภาพในเรื่อ รื่ ง ทศชาติชาดก มหาเวสสัน สั ดร และ ไซอิ๋ว มี เพีย พี งแห่ง ห่ เดีย ดี วในประเทศไทยและหนึ่ง นึ่ เดีย ดี วในโลก
สลักหนัง นั งานสลักหนัง คือ งานที่ช่า ช่ งสลักได้นำ หนัง นั วัว วั หรือ รื หนัง นั ควายมาสลัก ทำ เป็น รูปภาพและลวดลายปรากฏขึ้น ขึ้ ในผืน ผื หนังนั้น นั้ เพื่อ พื่ ใช้สำ ช้ สำหรับ รั การแสดงมหรสพ ตามประเพณีนิ ณี ยมที่เรีย รี กว่า ว่ "หนัง นัใหญ่"ญ่ จัด จั ว่า ว่ เป็น ป็ การสร้า ร้ งสรรค์ ศิลปกรรมแบบไทยประเพณี ในรูป รู ลักษณ์ที่ ณ์ ที่ เป็น ป็ งานประติมากรรมบนพื้น พื้ ราบ ด้วยวิธีวิก ธี ารสลัก งานแกะสลักหนัง นั เป็น ป็ งานที่ต้องใช้ค ช้ วามอดทนอย่า ย่ งสูง สู เพราะกว่า ว่ จะ สำ เร็จ ร็ ออกมา เป็น ป็ แผ่น ผ่ หนัง นั ลวดลายงามวิจิวิตจิรนั้น นั้ จะต้องผ่า ผ่ นขบวนการ หลายขั้น ขั้ ตอน 26
สลักกระดาษ งานสลักกระดาษ หรือ รื บางทีเรีย รี กว่า ว่ "งานปรุก รุ ระดาษ" คือ งานที่ช่า ช่ งใช้ กระดาษชนิดต่างๆ มาสลักทำ ให้เ ห้ป็น ป็ รูป รู ภาพหรือ รื ลวดลาย แล้วนำ ไปปิด ประดับ ดั เป็น ป็ งานตกแต่งสิ่งสิ่ต่างๆ ทั้ง ทั้ ที่เป็น ป็ สิ่งสิ่ถาวรอยู่ไยู่ ด้น ด้ าน เช่น ช่ ปิดเป็น ลวดลายบนระใบฉัตรทองแผ่ล ผ่ วด หรือ รื เป็น ป็ สิ่งสิ่ที่ต้องการใช้ง ช้ านชั่ว ชั่ คราว เช่น ช่ ปิดปิลวดลายตกแต่งพระเมรุ ตกแต่งฐานเบญจา ตกแต่งเครื่อ รื่ งจิตจิกาธาน เมื่อ มื่ สลักกระดาษแต่ละตั้ง ตั้ สำ เร็จ ร็ ครบถ้วนแล้ว จึง จึ รื้อ รื้ ตั้ง ตั้ กระดาษออก โดย ปลดหมุดแต่ละตัว ด้ว ด้ ยการคลายปมที่ปลายหมุด แล้วถอนหมุดขึ้น ขึ้ ให้ห ห้ มด จึง จึปลดกระดาษที่สลักแล้วออกจากใบซับ ซั นำ ไปใช้ง ช้ านต่อไป 27
ช่า ช่ งหล่อ เกี่ยวข้อ ข้ งกับการหล่อโลหะ เช่น ช่ การหล่อกลองมโหระทึก หล่อ พระพุทธรูป รู ขนาดใหญ่ การหล่อพระพุทธรูป รู โลหะทำ ได้โด้ ดยการใช้ขี้ ช้ ขี้ ผึ้ง ผึ้ ทำ เป็น ป็ หุ่น หุ่ แล้วละลายขี้ผึ้ ขี้ ผึ้ ง ผึ้ จนเกิดที่ว่า ว่ งในแม่พิ ม่ มพิพ์ แล้วจึง จึ เทโลหะ หรือ รื ทองที่กำ ลังหลอมละลายเข้า ข้ แทนที่ จะได้เ ด้ป็น ป็ รูป รู หล่อโลหะสำ ริดริ เรีย รี กวิธีวินี้ ธี ว่า ว่ “ไล่ขี้ผึ้ ขี้ ผึ้ ง ผึ้” 28
การจำ แนกช่า ช่ งไทยโบราณไว้ทั้ ว้ ทั้ ง ทั้ 10 หมู่ ดัง ดั กล่าวนี้ เป็น ป็ เพีย พี งการจัด จั เข้า ข้ หมู่กั มู่ กั น ให้ไห้ ด้จำ ด้ จำนวน 10 หมู่ แต่มิไมิด้ห ด้ มาย จะให้ต ห้ รงกับคำ ว่า ว่ "ช่า ช่ งสิบสิหมู่"มู่ เพราะยัง ยั มีช่ มี า ช่ งอีกพวกหนึ่ง นึ่ คือ ช่า ช่ งทอง ไม่เ ม่ ข้า ข้ หมู่ช่ มู่ า ช่ งทั้ง ทั้ หลาย เพราะมีห มี น่ว น่ ยงาน เฉพาะ ทั้ง ทั้ เป็นช่า ช่ งที่ต้องใช้ฝีช้ ฝี มือ มื มาก งานบางอย่า ย่ งต้องซื่อ ซื่ สัต สั ย์ สุจ สุ ริตริจริงริๆ เพราะทองคำ ย่อ ย่ มมีร มี าคาสูง สู อาจจะต้อง ประกอบด้ว ด้ ยเพชร พลอย จึง จึ เป็น ป็ หน่ว น่ ยงานที่มัก มั เรีย รี กกัน ว่า ว่ "สุว สุ รรณกิจ" มีห มี น้า น้ ที่ทำ เครื่อ รื่ งราชูปโภคโดยเฉพาะ เป็นต้น บทสรุป 29
บรรณานุก นุ รม https://www.bu.ac.th/knowledgecenter/executive_jo urnal/april_june_08/pdf https://mgronline.com/qol/detail/9610000027463 https://www.bareo-isyss.com/service/art-culture https://www.silpa-mag.com/art/article_96093 http://202.44.68.33/node/89408?page=0,2 https://www.gotoknow.org/posts/269843 https://www.kroobannok.com/1314
โรงเรีย รี นซางตาครู้ส รู้ คอนแวนท์ 146 ถนนเทศบาลสาย 1 แขวงวัด วั กัลยาณ์ เขตธนบุรี กรุงเทพมหานคร 10600