พระอภัยมณี
ตอน พระอภัยมณีหนีนางผีเสื้อสมุทร
ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3
ครูอรณี มูลป้อม
จ าได้ไหม เรียนเรื่อง
พระอภัยมณี
ครั้งล่าสุดตอนไหน ?
1.ประวัติความเป็นมา
สุนทรภู่ได้รับแรงบันดาลใจมากมายจากวรรณคดี
โบราณทั้งของไทยและของต่างประเทศ และแต่งขึ้นโดยประณีต
ทั้งตัวเรื่องและถ้อยค าส านวน ส่วนตัวเรื่องนั้นพยายามตรวจ
ตราหาเรื่องราวที่ปรากฏอยู่ในหนังสือต่างๆ บ้าง เรื่องที่รู้โดย
ผู้อื่นบอกเล่าบ้าง เอามาตริตรองเลือกคัดประดิษฐ์ติดต่อแต่ง
ประกอบกับความคิดของสุนทรภู่เอง รวมถึงเค้าเรื่องจาก
เหตุการณ์ในประวัติศาสตร์ เหตุการณ์ในชีวิตของสุนทรภู่ และ
จินตนาการที่ผสมผสานผูกร้อยเข้าด้วยกัน
พระอภัยมณี ตอน พระอภัยมณีหนีนางผีเสื้อสมุทร เป็น
ตอนที่ 9 ของนิทานค ากลอนพระอภัยมณี จึงสันนิษฐานว่าแต่ง
ในสมัยรัชกาลที่ 2 เป็นช่วงที่สุนทรภู่เริ่มแต่ง ทั้งนี้ครั้งแรกสุนทร
ภู่แต่งเพื่อหาเงินเลี้ยงปากท้องขณะติดคุก
สุนทรภู่เป่าปี่หรือเป่าขลุ่ย
สุนทรภู่ไม่ได้เป่าทั้งปี่และขลุ่ย
เฉลย
สุนทรภู่เป็นผู้แต่ง
2.ประวัติผู้แต่ง
บิดาเป็นคนชาวแกลง ภรรยา 3 คน แม่จัน แม่นิ่ม แม่ ม่วง
ลูก 3 คน พ่อพัด พ่อตาบ พ่อนิล
จ.ระยอง มารดาเป็นคน ลูกบุญธรรม 2 คน พ่อกลั่น พ่อชุบ
จังหวัดอื่น
กวีสี่แผ่นดิน
เกิดที่ : วังหลัง (ร.1 –ร.4)
บางกอกน้อย
ได้รับยกย่องจาก ยูเนสโก
เป็นบุคคลผู้มีผลงานดีเด่น
เกิด: ทางวัฒนธรรมระดับโลก
26 มิถุนายน 2329
พระสุนทรโวหาร(ภู่)
ช่วงชีวิตของสุนทรภู่
แผ่นดินรัชกาลที่ 1
สุนทรภู่เกิด
เรียนหนังสือ
ลอบรักกับแม่จันโดนต้องโทษ
แผ่นดินรัชกาลที่ 2
มีชื่อเสียงด้านบทกลอน
ติดคุกเพราะเมาสุรา
ทะเลาะกับญาติผู้ใหญ่
แผ่นดินรัชกาลที่ 3
ได้รับความล าบาก
สันนิษฐานว่า บวชสองครั้ง
ค้าขาย และขายฝีปากเลี้ยงชีพ
แผ่นดินรัชกาลที่ 4
แต่งตั้งเป็นเจ้ากรมอาลักษณ์
“พระสุนทรโวหาร”
เสียชีวิตราวปี พ.ศ.2398
สิริอายุ 69
ผลงานของสุนทรภู่
ประเภทนิทาน
โคบุตร ลักษณวงศ ์ สิงหไกรภพ
กาพย์พระไชยสุริยา บทละครเรื่องอภัยนุราช
“ยอดของกลอนนิทาน”
พระอภัยมณี
ผลงานของสุนทรภ ู่
ประเภทเบ็ดเตล็ด
สวัสดิรักษา เพลงยาวถวายโอวาท
เสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน
ร าพันพิลาป
ตอนก าเนิดพลายงาม
เสภาเรื่องพระราชพงศาวดาร บทเห่กล่อมพระบรรทม
ผลงานจากการเดินทาง
นิราศพระบาท
นิราศสุพรรณ
สระบุร ี นิราศภูเขาทอง นิราศวัดเจ้าฟ้า
สุพรรณบุรี
อยุธยา
นิราศพระประธม นครปฐม
ระยอง
เพชรบุรี
นิราศเมืองแกลง
นิราศเมืองเพชร
นิราศอิเหนา ร าพันพิลาป
เป็นวรรณคดีท านองนิราศที่แตกต่างจากเรื่องอื่น
เพราะสุนทรภู่ไม่ได้เดินทางแต่ใช้ประสบการณ์ในการ
เดินทางที่ผ่านมาของตนเอง
3.ลักษณะค าประพันธ ์
กลอนสุภาพ
กลอนสุภาพเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัวของสุนทรภ ู่
แพรวพราวด้วยสัมผัสใน
ทั้งสัมผัสสระและสัมผัสอักษร
พวกผีพรายสายสมุทรผุดขึ้นสิ้น บ้างแลบลิ้นเหลือกตาถลาถลัน
เสียงโครมครามตามคลื่นเป็นหมื่นพัน ทะเลลั่นดังจะล่มถล่มทลาย
สัมผัสสระ สัมผัสอักษร
เรื่องย่อ พระอภัยมณี
เมืองรัตนา
ท้าวสุทัศน์ นางประทุมเกสร
พระอภัยมณ ี ศรีสุวรรณ
วิเชียร สานนท์ โมรา
ผีเสื้อสมุทร
ระยะเวลายาวนานถึง 8 ปี
สินสมุทร
จันทวดีพันปีหลวง
พ่อเงือก แม่เงือก นางเงือก
จบตอนที่ 9
ความหลากหลายทางสปีชีส์ของ
บรรดาเมียพระอภัยมณี
ผีเสื้อสมุทร นางวาลี
นางเงือก
ละเวงวัณฬา
สุวรรณมาลี
เคยมีวาทะในอินเทอร์เน็ตว่า
“พระอภัยมณีบอกเลิกนางยักษ์ด้วย
่
่
่
ี
่
เหตุผลทวา นางยักษ์ไมใชคน
แตกลับกันนางเงือกก็ไมใชคน
่
่
่
แตพระอภัยมณีก็ยังรัก”
่
นักเรียนมีความคิดเห็นเกี่ยวกับ
วาทะนี้อย่างไร ?
การวิเคราะห์ตัวละคร
ตัวละคร หมายถึง บุคคลที่ผู้แต่ง
สมมุติขึ้นมาเพื่อให้กระท าพฤติกรรมใน
เรื่อง คือ มีบทบาทในเนื้อเรื่อง หรือ
เป็นผู้ท าให้เรื่องเคลื่อนไหวด าเนินไปสู่
จุดหมายปลายทาง ตัวละครตามนัย
ดังกล่าวนี้มิได้หมายถึงมนุษย์เท่านั้น
หลักการวิเคราะห์ตัวละคร
1 ●2 3
ลักษณะทางกายภาพ ภูมิหลัง ลักษณะทางจิตวิทยา
สามารถวิเคราะห์ตัวละครได้จาก
1
ค าบรรยายของผู้แต่ง
2
ค าพูดของตัวละครตัวนั้น
3
ค าพูดของตัวละครตัวอื่น
4
การกระท าของตัวละคร
พระอภัยมณี
พระอภัยมณี เป็นตัวละครที่มีจิตใจ
อ่อนโยน พูดจาอ่อนหวาน อารมณ์อ่อนไหวต่อ
สิ่งแวดล้อมได้ง่าย เป็นหนุ่มเจ้าเสน่ห์ เป็นที่
เมตตาของคนทีได้พบเห็น แต่ขี้ขลาด
นางผีเสื้อสมุทร
เป็นนางยักษ์ที่มีรูปร่างใหญ่โต มีฤทธิ์เดชมาก
ใจคอดุร้าย แต่กับพระอภัยมณีและสินสมุทรนางก็
พูดจาอ่อนหวานเสมอ และท าหน้าที่แม่และภรรยาที่ดี
ที่ส าคัญนางรักพระอภัยมณีมาก ยอมท าทุกอย่างเพื่อ
จะได้อยู่กับคนที่นางรัก
สินสมุทร
สินสมุทร เป็นเด็กที่เฉลียวฉลาด
มีอารมณ์อ่อนไหวเหมือนพ่อ แต่มีก าลังมหาศาล
แกร่งกร้าวเหมือนแม่
พ่อเงือก
เป็นเงือกที่ใจดี มีน้ าใจช่วยเหลือผู้อื่นที่ก าลัง
ล าบาก อาสาพาพระอภัยมณีกับสินสมุทรหนี แม้รู้ว่า
หากนางผีเสื้อสมุทรตามทันตนเองจะต้องตาย
โยคี
เป็นนักบวชที่มีเมตตา ช่วยเหลือทุกคนที่มี
ความเดือดร้อนหรือมาขอพึ่งพาอาศัย
ลองบอกภาพนางเงือก(ที่เป็นมารดาของสุดสาคร)
ในจิตนาการ
ของนักเรียนให้ครูฟังหน่อยได้ไหม
แล้วถ้าเป็นแบบภาพที่ครูน ามาให้ดูก่อนหน้า
เคยสงสัยไหม นางเงือกกับพระอภัยมณี
18+ กันยังไง ให้มีสุดสาครออกมา
นางเงือก(ที่เป็นมารดาของสุดสาคร)
“แล้วนางยักษ์หักขาฉีกสองแขน
ไม่หายแค้นเคี้ยวกินสิ้นทั้งคู่”
ตอนสุดท้ายของพระอภัยมณีนางเงือกได้รับการตัดหาง
จากพระอินทร์แล้วอัตภาพเป็นมนุษย์
ถูกสถาปนาเป็น พระจันทวดีพันปีหลวง
1.คุณค่าด้านเนื้อหา
จินตนาการและ
ให้ความ
เพลิดเพลิน ความสร้างสรรค ์
ค าสอนทางพุทธศาสนา
▪การเห็นผิดเป็นชอบ
▪การไม่ยอมรับความจริง
▪การไม่รู้จักปล่อยวางน ามาซึ่งความทุกข์
2.คุณค่าด้านวรรณศิลป์
นางผีเสื้อเหลือโกรธโลดทะลึ่ง
โตดังหนึ่งยุคุนธร์ขุนไศล
ลุยทะเลโครมครามออกตามไป
สมุทรไทแทบจะล่มถล่มทลาย
1) การใช้ถ้อยค า
สื่ออารมณ์ ความรู้สึกอย่างงดงาม
เหมาะสม
2) การใช้โวหาร
เลือกใช้ส านวนโวหารที่ให้ผู้อ่านเกิดจิตภาพ
ได้ชัดเจน
สัตว์ในน้ าจ าแพ้แก่ผีเสื้อ
เปรียบเหมือนเนื้อเห็นพยัคฆ์ให้ชักหลัง
อย่าเกรงภัยในชลที่วนวัง
ขึ้นนั่งยังบ่าข้าจะพาไป
3) การเล่นเสียง
ทุกวรรคของค ากลอนแพรวพราว
ด้วยสัมผัสใน
4) ลีลาการประพันธ์
เสาวรจนี : ชมความงามธรรมชาติ
พงศ์กษัตริย์ทัศนานางเงือกน้อย
ดูแช่มช้อยเฉลาทั้งเผ้าผม
ประไพพักตร์ลักษณ์ล้ าล้วนข าคม
ทั้งเนื้อนวลเปล่งออกแต่งทรวง
นารีปราโมทย์ :
บทโอ้โลมเกี้ยวพาราสี ปลอบใจ
พี่มนุษย์สุดสวาทเป็นชาติยักษ์
จงคิดหักความสวาทให้ขาดสูญ
กลับไปอยู่คูหาอย่าอาดูร
จงเพิ่มพูนภาวนารักษาธรรม์
4) ลีลาการประพันธ์(ต่อ)
พิโรธวาทัง : โกรธ ขัดเคือง
ตัดพ้อ ต่อว่า ด่าทอ
แล้วชี้หน้าด่าอึงหึงนางเงือก
ท าซบเสือกสอพลออีตอแหล
เห็นผัวรักยักคอท าท้อแท้
พ่อกับแม่มึงเข้าไปอยู่ในท้อง
สัลลาปังคพิสัย : หว้าเหว่ เงียบเหงา
โศกเศร้า เสียใจ คร่ าครวญ ร่ าไห ้
ลงกลิ้งเกลือกเสือกกายร้องไห้โร่
เสียงโฮโฮดังก้องห้องคูหา
พระรูปหล่อพ่อคุณของเมียอา
ควรหรือมาทิ้งขว้างหมองหมางเมีย
3.คุณค่าด้านสังคมและสะท้อนวิถีไทย
1) ความเชื่อเรื่องความฝันและโชคลาง
พอม่อยหลับกลับจิตนิมิตฝัน
ว่าเทวัญอยู่ที่เกาะนั้นเหาะเหิน
มาสังหารผลาญถ้ าระย าเยิน
แกว่งพะเนินทุบนางแทบวางวาย
2) ความเชื่อเรื่องการสะเดาะเคราะห์
นึกจะใคร่สะเดาะเคราะห์เจ้า
พอบรรเทาโทษาที่อาสัญ
เหมือนงอนง้อขอชีวิตแก่เทวัญ
กลัวแต่ขวัญเนตรพี่จะมิท า
3) ความเชื่อเรื่องเทพยดาที่สิงสถิตอยู่ตามสถานที่ต่าง ๆ
ฝ่ายปีศาจราชทูตภูตพรายพาล
อลหม่านขึ้นมาหาในสาชล
อสุรีผีเสื้อจึงซักถาม
มึงอยู่ตามเขตแขวงทุกแห่งหน
เห็นมนุษย์นวลละอองทั้งสองคน
มาในวนวังบ้างหรืออย่างไร
4) ค่านิยมของสังคมไทยที่เด็กต้องเคารพผู้ใหญ่
พงศ์กษัตริย์ตรัสชวนสินสมุทร
สอนให้บุตรขอสมาอัชฌาสัย
พระทรงบ่าเงือกน้ างามวิไล
พระหน่อไทขอสมาขึ้นบ่านาง
4.ข้อคิดที่สามารถน าไปประยุกต์ใช้ใน
ชีวิตประจ าวัน
ความมีน้ าใจและเสียสละ บิดามารดาคือตัวอย่าง
ให้ผู้อื่นเป็นสิ่งที่ควรท า ที่ดีส าหรับบุตร
ชีวิตคู่ที่ไม่ได้เกิดจาก การท างานร่วมกันต้องรับ
ความเต็มใจย่อมไม่ยั่งยืน ฟังความคิดเห็นของผู้อื่น