นิตยาสาร สสวท เล่ม 222

ปีที ี่่� 48 ฉบับั ที่่� 222 มกราคม - กุมุ ภาพัันธ์์ 2563

คิดิ ก่อ่ น...บลา บลา
นานา โซเชียี ล

“Potato Cup” ทางเลืือกใหม่ข่ อง การแก้้ปัญั หาเชิงิ สร้้างสรรค์์ เส้้นทาง Go Inter….
การจััดการเรีียนรู้้�เรื่่อ� งออสโมซิสิ (Creative Problem Solving) นัักสิ่่�งแวดล้้อมรุ่�น่ เยาว์์

ตดิ ตอ่
ส่ังซื้อไดท้ ่ี

ปีที่ 48 ฉบับที่ 222 มกราคม - กมุ ภาพันธ์ 2563

เปิ ดเล่ม สสวท. คณะท่ีปรกึ ษา
ประธานกรรมการ สสวท.
เวลานี้� มีีภััยคุุกคามต่่อสุุขภาพของคนทั่�วโลก คืือ การแพร่่ระบาดของไวรััสโคโรนา ผู้อ�ำ นวยการ สสวท.
หรืือ COVID-19 (ย่่อมาจาก Coronavirus disease 2019) ซึ่�่งองค์์กรอนามััยโลกก็็จััดให้้อยู่� รองผูอ้ ำ�นวยการ สสวท.
ในสถานการณ์์ที่่�มีีความเสี่�ยงสููง และต้้องเฝ้้าระวัังการแพร่่ระบาด ขอให้้ทุุกคนดููแลสุุขภาพให้้ บรรณาธิการบรหิ าร
แข็็งแรง ล้า้ งมือื บ่อ่ ยๆ รัับผิิดชอบต่อ่ ตััวเองและสังั คม ธรชญา พันธนุ าวนชิ
หวั หนา้ กองบรรณาธกิ าร
เนื่�องจากฉบับั นี้�ได้จ้ ัดั พิมิ พ์ใ์ นช่ว่ งปิดิ เทอม เราขอแนะนำำ�กิจิ กรรมเด่น่ ๆ เน้น้ ความสนุกุ ณรงค์ศลิ ป์ ธปู พนม
ที่�ผู้�ปกครองสามารถร่่วมทำ�ำ กิจิ กรรมกับั บุตุ รหลานได้ใ้ นวัันหยุดุ กองบรรณาธิการ
ผู้ช่วยผูอ้ �ำ นวยการ
• การทำ�ำ สไลม์์ (Slime) ซึ่ง�่ เป็น็ ของเล่น่ ยอดนิยิ มของเด็ก็ เล็ก็ มีลี ักั ษณะเหนียี วและหนืดื ผู้อ�ำ นวยการสาขา/ฝา่ ย
ช่ว่ ยฝึกึ กล้า้ มเนื้�อมัดั เล็ก็ และกระตุ้�นให้เ้ กิดิ ความสนใจในการเรียี นรู้้�ด้านวิทิ ยาศาสตร์์ ผเู้ ชีย่ วชาญพิเศษ/ผ้เู ช่ียวชาญ
ขจติ เมตตาเมธา
• กิิจกรรมวััสดุุเปลี่�ยนสีี Thermochromic Materials เมื่�อเราทราบสมบัตั ิิของสารนี้�แล้้ว จินดาพร หมวกหมน่ื ไวย
เพีียงเติิมความคิิดสร้้างสรรค์์ก็็จะได้้ผลิิตภััณฑ์์ที่�แปลกใหม่่ ซึ่�่งอาจเป็็นรายได้้เสริิมจากการนำ�ำ ดร.ดวงกมล เบ้าวนั
วิทิ ยาศาสตร์ม์ าประยุกุ ต์์ใช้้ นันทฉตั ร วงษ์ปญั ญา
ดร.บญั ชา ธนบุญสมบัติ
รู้�หรืือไม่่ เดี๋๋�ยวนี้� เด็็กไทยได้้เข้้าแข่่งขัันในเวทีีนานาชาติิมากมาย อีีกโครงการที่�ขอ ดร.ประวณี า ตริ ะ
นำ�ำ เสนอคืือ การประกวดผลงานวิิจััยวิิทยาศาสตร์์สิ่�งแวดล้้อม (GLOBE Student Research ดร.ภัทรวดี หาดแกว้
Competition: GLOBE SRC) และ การประกวดสิ่�งประดิษิ ฐ์แ์ ละนวัตั กรรมในการอนุรุ ักั ษ์ท์ รัพั ยากรน้ำ�ำ � ดร.รณชยั ปานะโปย
(Thailand Junior Water Prize: TJWP) เราได้้นำ�ำ ตััวอย่า่ งงานวิิจััยทั้�ง 2 โครงการ และฐานข้้อมูลู ดร.สนธิ พลชยั ยา
งานวิิจััยทั้�งหมด เพื่�อให้้เป็็นแรงบัันดาลใจให้้กัับนัักเรีียนในการสร้้างงานวิิจััยสู่�เวทีีประกวด ดร.สนุ ดั ดา โยมญาติ
ระดัับโลกเช่น่ ทีีมที่่�ผ่่านมา ผ้ชู ่วยกองบรรณาธิการ
ดวงมาลย์ บวั สงั ข์
อ่า่ น นิติ ยสาร สสวท. ฉบับั ออนไลน์ไ์ ด้ก้ ่อ่ นใครได้ท้ี่� emagazine.ipst.ac.th และติดิ ตาม เทอด พิธิยานวุ ฒั น์
ข่่าวสารได้ท้ี่� fb.com/ipstmag นลิ ุบล กองทอง
รชั นกี ร มณีโชติรตั น์
ธรชญา พัันธุุนาวนิิช ศลิ ปเวท คนธิคามี
บรรณาธิิการบริหิ าร สนิ นี าฎ จนั ทะภา
สิรมิ ดี นาคสังข์
วตั ถุประสงค์ เจา้ ของ สุประดิษฐ์ รงุ่ ศรี
1. เผยแพรแ่ ละสง่ เสรมิ ความรทู้ างดา้ นวทิ ยาศาสตร์ สถาบนั สง่ เสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี
คณติ ศาสตร์ และ เทคโนโลยใี หแ้ กค่ รแู ละผสู้ นใจทว่ั ไป 924 ถนนสุขุมวิท แขวงพระโขนง เขตคลองเตย
2. เผยแพรก่ จิ กรรมและผลงานของ สสวท. กรุงเทพมหานคร 10110
3. เสนอความกา้ วหนา้ ข​ องวทิ ยาการในดา้ นการศกึ ษา โทร. 0-2392-4021 ตอ่ 3307
วทิ ยาศาสตร์ คณติ ศาสตรแ์ ละเทคโนโลยที จ่ี ะสนบั สนนุ
การศกึ ษาข​ องชาตใิ หท้ นั กบั เหตกุ ารณป์ จั จบุ นั (ข้อเขยี นทงั้ หมดเปน็ ความเห็นอิสระของผู้เขียน มใิ ช่ของ สสวท.
4. แลกเปลย่ี นและรบั ฟงั ความคดิ เหน็ ตา่ งๆ เกย่ี วกบั หากข้อเขียนใดผ้อู า่ นเหน็ ว่าไดม้ ีการลอกเลยี นแบบหรือแอบอ้าง
ความรทู้ างดา้ นวทิ ยาศาสตร์ คณติ ศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี โดยปราศจากการอา้ งองิ กรณุ าแจง้ ใหก้ องบรรณาธกิ ารทราบดว้ ย
จากครแู ละผสู้ นใจทว่ั ไป จกั เปน็ พระคณุ ย่งิ )

สารบัญ

รอบรู้ว� ิิทย์์ 11
3 “สไลม์์ (Slime)” ของเล่่นเด็็กกับั ความรู้ท� างเคมีี
ศิริ ิิรััตน์์ พริกิ สีี 28
6 วััสดุุเปลี่่�ยนสีี Thermochromic Materials
ชาญณรงค์ ์ พููลเพิ่่�ม การเรีียนกระตุ้้�นความคิดิ
11 “Potato Cup” ทางเลืือกใหม่่ของ 39 เส้้นทาง Go Inter…. นัักสิ่�ง่ แวดล้อ้ มรุ่�นเยาว์์
การจััดการเรีียนรู้�เรื่�องออสโมซิิส
ดร.วชิริ ศรีีคุ้�ม สุวุ ินิ ัยั มงคลธารณ์์
18 “ปุ๋� ยหมักั ” กัับการจัดั การเรีียนการสอนวิิทยาศาสตร์์
วีรี ะพงษ์ ์ พิมิ พ์ส์ าร 45 มาเรีียน กับั มาเรียี ม

รอบรู้�คณิติ ชาติิชาย โคกเขา • วรรณลา กาหยีี • ศิริ ิิศวร์์ ธนัตั จริญิ รัตั น์์
24 การแก้้ปััญหาเชิิงสร้า้ งสรรค์์ • สุพุ ร พงศ์์พิทิ ักั ษ์์ • วััชรา ชิินผา
(Creative Problem Solving)
นานาสาระและข่า่ วสาร
ชนิิสรา เมธภััทรหิริ ัญั 51 สาธารณรัฐั Kiribati กับั การเป็น็ อาณาจักั ร
Atlantis ในอนาคต
รอบรู้เ� ทคโนโลยีี
28 คิิดก่่อน...บลา บลา นานาโซเซีียล ศ.ดร.สุทัศน์ ยกสา้ น

วชิิรพรรณ ทองวิจิ ิิตร 54 เวบ็ ช่วยสอน
33 ใกนากรใาชร้้ซสำอ�ำ ฟรวต์จ์แเวกี่่ร�ย์์ วTกhัับeภGาคeoตัmัดกeรteวrย’s Sketchpad
ชัยั วัฒั น์์ เนติิทวีีทรัพั ย์์

จันั ทร์น์ ภา อุุตตะมะ 55 ขา่ ว-สสวท
58 QUIZ
39

51

ศิริ ิิรััตน์์ พริิกสีี • ผู้้�ชำำ�นาญ สาขาเคมีีและชีีววิิทยา สสวท. • e-mail: [email protected] รอบรู้�วิิทย์์

ข้อมลู เพิ่มเติม

“สไลม์์ (Slime)”

ของเล่่นเด็็กกัับความรู้�้ทางเคมีี bit.ly/222-v1

สไลม์์ (Slime) เป็น็ ของเล่น่ สำ�ำ หรัับเด็็ก มีีลัักษณะเหนีียวและหนืดื เมื่�อปั้้�นแล้้วปล่อ่ ยทิ้�งไว้้สามารถคืนื สภาพเดิิมได้้
ทราบหรือื ไม่ว่ ่า่ สไลม์์ ที่�เด็ก็ ๆ เล่น่ กันั นั้�นได้ส้ อดแทรกความรู้�ทางเคมีไี ว้ด้ ้ว้ ย นั่�นคือื สไลม์เ์ ป็น็ พอลิเิ มอร์อ์ ย่า่ งหนึ่�ง พอลิเิ มอร์์
คือื อะไร และสไลม์์เกี่�ยวข้้องกัับความรู้�ทางเคมีีอย่า่ งไรบ้้าง ไปติิดตามกันั เลยค่ะ่

พอลิิเมอร์์คืืออะไร?
เมื่�อพููดถึึง “พอลิิเมอร์์ (Polymer)” หลายคนอาจนึึกถึึง “พลาสติิก (Plastic)” เนื่�องจากพลาสติิกเป็็นชื่�อที่�คุ้�นเคย

และเป็็นผลิิตภััณฑ์์ที่่�นำ�ำ มาใช้้ประโยชน์์อย่่างแพร่่หลายในชีีวิิตประจำำ�วััน พอลิิเมอร์์ไม่่ใช่่พลาสติิกเพีียงอย่่างเดีียว แต่่เป็็น
สารประกอบอินิ ทรียี ์ท์ ี่่�มีโี มเลกุลุ ขนาดใหญ่่ ได้จ้ ากสารโมเลกุลุ ขนาดเล็ก็ ที่�เรียี กว่า่ มอนอเมอร์์ (Monomer) จำำ�นวนหลายโมเลกุลุ
ทำำ�ปฏิกิ ิริ ิยิ าเคมีีกันั แล้ว้ เกิิดการเชื่�อมต่่อเป็็นสายยาวด้ว้ ยพัันธะโคเวเลนต์์

มอนอเมอร์์ พอลิิเมอร์์

พอลิิเมอร์ม์ ีทีั้�งที่�เป็็นพอลิิเมอร์ธ์ รรมชาติิ เช่น่ แป้ง้ เซลลูโู ลส โปรตีนี และพอลิเิ มอร์์สัังเคราะห์์ เช่่น พลาสติิก กาว
โฟม ลัักษณะการเชื่�อมต่่อกัันของมอนอเมอร์์ ทำ�ำ ให้้โครงสร้้างของพอลิิเมอร์์อาจเป็็นพอลิิเมอร์์แบบเส้้น (Linear Polymer)
ที่�เกิดิ จากมอนอเมอร์ส์ ร้า้ งพันั ธะโคเวเลนต์เ์ ป็น็ โซ่ย่ าว พอลิเิ มอร์แ์ บบกิ่�ง (Branched Polymer) โดยมีพี อลิเิ มอร์ส์ ายสั้�นแตกแขนง
เป็็นกิ่�งออกจากโซ่ห่ ลักั หรืือพอลิเิ มอร์แ์ บบร่่างแห (Network Polymer) เป็็นพอลิเิ มอร์ท์ ี่่�มีีการเชื่�อมขวาง (Crosslink) ระหว่า่ ง
สายพอลิิเมอร์์ต่่อเนื่�องกัันเป็็นร่่างแห ซึ่่�งโครงสร้้างแบบต่่างๆ นี้้�ส่่งผลต่่อสมบััติิของพอลิิเมอร์์และการนำ�ำ ไปใช้้ผลิิตเป็็น
ผลิติ ภัณั ฑ์์ โดยโครงสร้า้ งของพอลิิเมอร์์แต่่ละแบบมีีสมบัตั ิแิ ตกต่่างกันั สรุปุ ได้ด้ ัังนี้�

พอลิิเมอร์์แบบเส้้น พอลิิเมอร์์แบบกิ่่�ง พอลิิเมอร์์แบบร่่างแห

• ความหนาแน่่นสููง • ความหนาแน่่นต่ำ�ำ � • แข็็ง แต่่ไม่เ่ หนียี ว
• แข็็งและเหนียี ว • จุุดหลอมเหลวต่ำ�ำ � • เมื่�อได้ร้ ัับความร้้อนจะสลายตััว
• แข็็งและเหนียี ว โดยไม่่หลอมเหลว

เมื่�อรู้้�จักพอลิิเมอร์ก์ ัันบ้้างแล้ว้ เราไปลองทำ�ำ สไลม์์ซึ่ง่� เป็น็ พอลิเิ มอร์์กันั เลย

3 ปที ี่ 48 ฉบบั ที่ 222 มกราคม - กุมภาพนั ธ์ 2563

มาทำำ�สไลม์์กัันเถอะ
สไลม์ท์ี่�เป็น็ ของเล่น่ เด็ก็ นั้�น ทำำ�มาจากกาวซึ่ง�่ เป็น็ พอลิเิ มอร์ส์ ังั เคราะห์์ มีวี ิธิ ีกี ารทำ�ำ หลายวิธิ ีี ในที่่�นี้้�นำำ�เสนอวิธิ ีกี ารทำำ�

อย่่างง่า่ ยๆ ดัังนี้�

อุุปกรณ์์และส่่วนผสมในสไลม์์

1. กาวน้�ำชนดิ ใส (Polyvinyl Alcohol, PVA)
หรือ กาวลาเทก็ ซ์ (Polyvinyl Acetate)

2. ผงบอแรกซ์
3. น้�ำ
4. สผี สมอาหาร
5. บกี เกอร์
6. ภาชนะส�ำหรับผสม
7. แทง่ แกว้ คน หรือ อุปกรณส์ �ำหรับคนสาร

วิิธีีการทำำ�สไลม์์

1. เตรยี มสารละลายบอแรกซ์ โดยละลายผงบอแรกซ์ 1 ช้อนเบอร์ 1 ในน้ำ� 35 มิลลลิ ิตร
2. เทกาวน้�ำชนดิ ใส หรอื กาวลาเทก็ ซ์ 25 มลิ ลิลิตร ผสมกบั น�ำ้ 25 มลิ ลิลิตร และเติมสีผสมอาหารหรอื ตกแต่ง

สไลม์ด์ ้้วยกากเพชรให้ส้ วยงามได้ต้ ามต้อ้ งการ
3. ค่อยๆ เทสารละลายบอแรกซล์ งไปในของผสมในขอ้ 2. คนสารผสมไปเรือ่ ยๆ จนกระทง่ั ของผสมเรมิ่ เหนียว

และหนืด
4. น�ำสารในขอ้ 3 มานวดด้วยมอื เพ่ือให้ผสมเขา้ กนั ทั้งหมด ปน้ั เป็นกอ้ นกลมหรอื ดงึ ให้ยดื

ข้อ้ ควรระวังั บอแรกซ์อ์ าจทำ�ำ ให้เ้ กิดิ การระคายเคือื งตาและไม่ค่ วรหายใจเอาไอเข้า้ ไป ดังั นั้�น เมื่�อน้อ้ งๆ นำ�ำ สไลม์ไ์ ปเล่น่ ทุกุ ครั้�ง
ต้อ้ งล้า้ งมืือด้ว้ ยนะคะ
เคมีีในของเล่่นสไลม์์

กาวที่่�นำ�ำ มาใช้้ในการทำ�ำ สไลม์์ มีีส่่วนผสมของพอลิิไวนิิลแอลกอฮอล์์ (Polyvinyl Alcohol, PVA) ซึ่่�งเป็็นพอลิิเมอร์์
สัังเคราะห์ช์ นิดิ หนึ่�ง มีีสููตรโครงสร้้างดัังนี้�

หรือื

นิตยสาร สสวท. 4

PVA เป็น็ พอลิเิ มอร์ท์ ี่่�มีโี ครงสร้า้ งแบบเส้น้ เกิดิ จากมอนอเมอร์ส์ ร้า้ งพันั ธะโคเวเลนต์เ์ ป็น็ โซ่ย่ าว และสายโซ่เ่ รียี งชิดิ กันั
จึงึ มีแี รงยึดึ เหนี่�ยวระหว่า่ งโมเลกุลุ สูงู ทำำ�ให้ม้ ีคี วามหนาแน่น่ สูงู แข็ง็ และเหนียี ว เมื่�อละลายน้ำ�ำ �จะได้ส้ ารละลายที่่�มีคี วามเหนียี ว
เนื่�องจากสายโซ่่พอลิิเมอร์์ในสารละลายเกิิดการพัันกััน ดัังนั้�น สไลม์์ที่่�ทำ�ำ จากกาวซึ่�่งมีีส่่วนผสมของ PVA จึึงมีีสมบััติิ
เหนียี วและหนืืด

นอกจากกาวแล้้ว ส่่วนผสมในสไลม์์อีีกอย่่างหนึ่�งก็็คืือสารละลายบอแรกซ์์ ซึ่�่งมีีสููตรโมเลกุุล Na2B4O7 เมื่�อนำำ�
บอแรกซ์ม์ าละลายในน้ำำ�� ในสารละลายจะประกอบด้้วยบอเรตไอออน (B(OH)4-) ซึ่�ง่ มีีสููตรโครงสร้า้ งดัังนี้�

เมื่�อใส่ส่ ารละลายบอแรกซ์ท์ ี่่�มีี B(OH)4- ลงไปในกาวที่่�มีีส่ว่ นผสมของ PVA ซึ่ง่� เป็น็ พอลิิเมอร์์ที่่�มีโี ครงสร้า้ งแบบเส้น้
ทำำ�ให้้เกิิดพัันธะโคเวเลนต์์และพัันธะไฮโดรเจนเชื่�อมขวางระหว่่างสายพอลิิเมอร์์ ทำำ�ให้้ได้้พอลิิเมอร์์ที่่�มีีโครงสร้้างแบบร่่างแห
และโมเลกุุลมีีขนาดใหญ่่ขึ้�น สไลม์ท์ี่�ได้้จึึงมีคี วามแข็ง็ มากขึ้�น มีคี วามเหนีียวและความหนืืดมากขึ้�น เขีียนแสดงโครงสร้้างของ
สไลม์์ที่�เกิดิ ขึ้�นได้ด้ ัังนี้�

พัันธะโคเวเลนต์์
พัันธะไฮโดรเจน

ถ้้าในสไลม์์มีีปริิมาณการเชื่�อมขวางมากขึ้�นก็็จะยิ่�งทำ�ำ ให้้เกิิดความแข็็งมากขึ้�นด้้วย โดยปริิมาณของการเกิิดพัันธะ
เชื่�อมขวางขึ้�นอยู่่�กัับปริิมาณของบอแรกซ์์ที่�ใช้้ ยิ่�งใช้้บอแรกซ์์มากก็็จะมีีพัันธะเชื่�อมขวางมาก ดัังนั้�น เมื่�อทำำ�สไลม์์จึึงควรใส่่
สารละลายบอแรกซ์์ในปริิมาณที่�พอเหมาะ เพื่�อทำำ�ให้้ได้้สไลม์์ที่่�มีีความเหนีียวและหนืืด แต่่หากใช้้บอแรกซ์์น้้อยไปก็็อาจทำำ�
ให้้สไลม์ท์ี่�ได้ไ้ ม่อ่ ยู่่�ตัวั และไม่่คงรููป

จากการทำำ�สไลม์์ที่�กล่่าวมา เป็็นเพีียงส่่วนหนึ่�งของกิิจกรรมหรืือของเล่่นที่�พบได้้ในชีีวิิตประจำ�ำ วััน ที่่�ช่่วยกระตุ้�น
ความสนใจ ที่�นอกจากจะได้้รัับความสนุุกสนานแล้้ว ยัังสอดแทรกความรู้�ทางวิิทยาศาสตร์์ รวมทั้�งช่่วยส่่งเสริิมความรู้�
ความเข้้าใจ และประสบการณ์์ตรงด้้านวิิทยาศาสตร์์แก่่เยาวชนและประชาชนผู้�สนใจทั่�วไป ซึ่�่งครููผู้�สอนสามารถนำ�ำ กิิจกรรม
ดัังกล่า่ วไปประยุกุ ต์์ใช้้ในการจััดการเรีียนการสอนในห้อ้ งเรีียนได้อ้ ีีกด้ว้ ย

บรรณานุกุ รม

ACS Chemistry for life. Time for Slime. Retrieved December 5, 2019. from https://www.acs.org/content/acs/en/education/whatischemistry/
adventures-in-chemistry/experiments/slime.html.

Burrows A. & other. (2009). Chemistry3 introducing inorganic, organic and physical chemistry. New York: Oxford University Press Inc.
ดร.ธนาวดีี ลี้�จากภััย. (2544). เรีียนรู้้�โพลิิเมอร์์จากการทดลอง. กรุงุ เทพมหานคร: ศููนย์เ์ ทคโนโลยีีโลหะและวััสดุุแห่ง่ ชาติิ.
สถาบันั ส่ง่ เสริมิ การสอนวิทิ ยาศาสตร์แ์ ละเทคโนโลยี.ี (2559). หนังั สือื เรียี น รายวิชิ าเพิ่่ม� เติมิ เคมีี เล่ม่ 5. พิมิ พ์ค์ รั้�งที่� 8. กรุงุ เทพมหานคร: โรงพิมิ พ์์ สกสค.
สำำ�นักั งานราชบััณฑิติ ยสภา. (2560). พจนานุุกรมศััพท์พ์ อลิิเมอร์ฉ์ บัับราชบััณฑิิตยสภา. พิมิ พ์์ครั้�งที่� 2. นครสวรรค์:์ บริษิ ัทั เดอะ เบสท์์ เพรส แอนด์์

ครีีเอชั่�น จำำ�กัดั .

5 ปที ี่ 48 ฉบับที่ 222 มกราคม - กุมภาพนั ธ์ 2563

รอบรู้วทิ ย์ ชาญณรงค์์ พููลเพิ่�ม • นักั วิชิ าการ สาขาเคมีีและชีีววิิทยา สสวท. • e-mail: [email protected] ขอ้ มลู เพิม่ เติม
bit.ly/222-v2
วััสดุเุ ปลี่�่ยนสีี

Thermochromic Materials

ลองนึึกถึึงภาพแก้้วน้ำำ��หรืือแก้้วกาแฟที่�เมื่�อสัังเกตลัักษณะภายนอกแล้้วไม่่มีีอะไรเป็็นพิิเศษ แต่่ถ้้าลองเทน้ำำ��ร้้อน
หรือื น้ำำ��เย็น็ ลงไปในแก้ว้ นั้�นแล้ว้ สีขี องแก้้วเปลี่�ยนแปลงไปจากเดิิม ทำ�ำ ให้น้ ่่าสนใจขึ้�นมาทัันทีี เคยสงสััยหรืือไม่่ว่า่ เกิดิ อะไรขึ้�น
กัับแก้้วน้ำำ��นี้้� แก้้วน้ำำ��เปลี่�ยนสีีได้้อย่่างไร เกิิดจากน้ำ�ำ �ร้้อนหรืือน้ำำ��เย็็น นอกจากแก้้วน้ำ�ำ �หรืือแก้้วกาแฟแล้้วจะมีีวััสดุุอื่�นๆ อีีก
หรือื ไม่ท่ี่�สามารถเปลี่�ยนสีไี ด้้ แล้ว้ เกิิดจากอะไร สามารถหาคำ�ำ ตอบได้จ้ ากกิิจกรรมนี้�

สารเทอร์ม์ อโครมิกิ (Thermochromic) คืืออะไร

เทอร์์มอโครมิิกเป็็นสารที่�เปลี่�ยนสีีได้้เมื่�ออุุณหภููมิิของสารเปลี่�ยนแปลง วััสดุุที่�พบเห็็นได้้บ่่อยๆ เช่่น
แก้้วน้ำำ��ที่่�เปลี่�ยนสีีตามอุุณหภููมิิ นอกจากนี้้�ยัังสามารถพบเห็็นการนำ�ำ เทอร์์มอโครมิิกมาประยุุกต์์ใช้้ในผลิิตภััณฑ์์อีีก
หลากหลายชนิดิ เช่่น ขวดน้ำำ�� กระป๋๋อง เสื้�อ กระเป๋า๋ แถบวััดไข้้ แถบวััดพลัังงานในถ่า่ นไฟฉาย

เทอร์ม์ อโครมิิกที่�ใช้้กันั อยู่่�มีี 2 ประเภทคือื ผลึึกเหลว (Liquid crystal) และลูโู คดาย (Leuco dye)
1. ผลกึ เหลว เปน็ สารทมี่ สี ถานะระหวา่ งของแขง็ กบั ของเหลว ซงึ่ สารทวั่ ไปมี 3 สถานะคอื ของแขง็ ของเหลว

และแกส๊

ภาพ 1 ผลึึกเหลว (Liquid crystal) มีสี ถานะระหว่า่ งสถานะของแข็็งกับั ของเหลว
ที่�มา https://aaspot.net/sivi-kristallerin-tarihcesi-ozellikleri-ve-uygulama-alanlari/

นติ ยสาร สสวท. 6

ผลึึกเหลวบางชนิิดเปลี่�ยนสีีได้้เมื่�ออุุณหภููมิิของสารเปลี่�ยนแปลง ซึ่่�งสีีที่�เปลี่�ยนแปลงขึ้�นอยู่่�กัับธรรมชาติิของ
โครงสร้า้ งผลึกึ ที่�สะท้อ้ นความยาวคลื่�นแสงออกไป การเปลี่�ยนแปลงของผลึกึ เหลวจะแสดงสีอี อกมาเฉพาะช่ว่ งที่�ผลึกึ เหลวอยู่�
ในสถานะนีีมาติิกเมโซเฟส (Nematic Mesophase) เท่่านั้�น ดัังนั้�น การที่�ผลึึกเหลวมีีอุุณหภููมิิเปลี่�ยนไป มีีผลทำำ�ให้้ช่่องว่่าง
ระหว่่างชั้�นในโครงสร้้างผลึึกเหลวเกิิดการเปลี่�ยนแปลงตามไปด้้วย ส่่งผลต่่อการเปลี่�ยนความยาวคลื่�นแสง ผลึึกเหลว
สามารถเปลี่�ยนสีีไปมาได้้ เช่่น เปลี่�ยนจากไม่่มีสี ีไี ปเป็็นสีีดำ�ำ และเปลี่�ยนจากสีีดำำ�เป็็นไม่ม่ ีีสีไี ด้อ้ ีกี ครั้�ง หรือื เปลี่�ยนสีจี ากสีีดำ�ำ ไป
เป็น็ สารมีีสีี และกลับั มาเป็น็ สีีดำ�ำ อีกี ครั้�งตามอุณุ หภูมู ิิที่�เปลี่�ยนไป

2. ลูโคดายคือ สารท่ีสามารถเปล่ียนสีเมื่ออุณหภูมิเปลี่ยนไป เน่ืองจากโครงสร้างโมเลกุลของสารนี้สามารถ
เปลี่�ยนแปลงได้้ 2 รููปแบบคืือ แบบมีสี ีี (Colored Form) และแบบจะไม่่มีสี ีี (Leuco Form)

ภาพ 2 โครงสร้้างของสารลููโคดายบางชนิิด เปลี่�ยนจากไม่่มีีสีีเป็็นสารมีีสีี เพราะมีีการเปลี่�ยนแปลง
โครงสร้้างเมื่�อได้้รัับความร้อ้ น จึึงดูดู กลืืนแสงที่�ความยาวคลื่�นต่่างจากเดิิม

สารลููโคดายแตกต่่างจากผลึึกเหลวคืือ สารลููโคดายมีีช่่วงอุุณหภููมิิที่่�ทำ�ำ ให้้สารเกิิดเปลี่�ยนสีีเป็็นช่่วงกว้้างประมาณ
3-10 องศาเซลเซีียส ต่่างจากผลึึกเหลวที่่�มีีค่่าอุุณหภููมิิที่�เกิิดการเปลี่�ยนสีีเฉพาะ จึึงตอบสนองการเปลี่�ยนอุุณหภููมิิช้้ากว่่า
จึงึ นิยิ มใช้ก้ ับั วัสั ดุทุี่�ไม่ต่ ้อ้ งการความถูกู ต้อ้ งแม่น่ ยำำ�มากนักั เช่น่ แก้ว้ น้ำำ�� ขวดน้ำำ��หวาน กระป๋อ๋ งเครื่�องดื่�ม หรือื แหวนบอกอารมณ์์
(Mood Ring) ส่ว่ นผลึกึ เหลวที่่�มีคี ่า่ อุณุ หภูมู ิทิี่�เกิดิ การเปลี่�ยนสีเี ฉพาะตัวั ตอบสนองกับั อุณุ หภูมู ิไิ ด้แ้ ม่น่ ยำ�ำ มากกว่า่ สารลูโู คดาย
นิิยมใช้ก้ ัับอุปุ กรณ์์วััดอุุณหภููมิหิ ้อ้ ง อุณุ หภูมู ิิของตู้�เย็็น อุุณหภูมู ิิน้ำำ��ในบ่่อปลา

การใช้ง้ านในอุตุ สาหกรรม จะไม่น่ ิยิ มนำ�ำ ลูโู คดายมาทาหรือื เคลือื บบนพื้�นผิวิ โดยตรง แต่จ่ ะนำำ�สารมาผ่า่ นกระบวนการ
บรรจุุลงไมโครแคปซููล และนำำ�ไปผสมสารอื่�นที่่�ทำ�ำ หน้้าที่่�ยึึดเกาะบนผิิววััสดุุ ส่่วนผลึึกเหลวจะถููกบรรจุุอยู่�ในไมโครแคปซููล
ทรงกลม ขนาดเส้้นผ่่านศููนย์ก์ ลาง 10 ไมโครเมตร ซึ่ง่� ไมโครแคปซูลู นับั พันั ล้า้ นแคปซููลจะถูกู ผสมรวมกับั อะคริลิ ิคิ ซึ่่ง� ทำำ�หน้้าที่�
เป็็นตัวั กลางในการยึึดติิดกับั วัสั ดุุอื่�น เช่่น พลาสติิก กระดาษ เสื้�อผ้้า หรืือเซรามิกิ ส์์

7 ปีท่ี 48 ฉบับท่ี 222 มกราคม - กมุ ภาพนั ธ์ 2563

กิิจกรรมวััสดุเุ ปลี่่�ยนสีี

ในงานสัปั ดาห์ว์ ิทิ ยาศาสตร์แ์ ห่ง่ ชาติิ ปีี พ.ศ. 2562 ที่่�อิมิ แพ็ค็ เมือื งทองธานีี มีกี ิจิ กรรมหลากหลายแบบ และในงานนั้�น
มีกี ิจิ กรรมวัสั ดุเุ ปลี่�ยนสีอี ยู่่�ด้ว้ ย เป็น็ การจัดั กิจิ กรรมที่�ให้ค้ วามรู้�และกระตุ้�นผู้�เรียี นหรือื ผู้้�ทำำ�กิจิ กรรมให้เ้ กิดิ ความสนใจสีขี องวัสั ดุุ
ที่�เปลี่�ยนแปลงได้้ เช่่น เสื้�อ กระเป๋๋าผ้้า แก้้วน้ำ�ำ � เข็ม็ กลัดั

วััสดุอุ ุุปกรณ์์

• สีีเทอร์ม์ อโครมิิกสีดี ำำ�และสีชี มพูู
• สีี Binder (ใช้ผ้ สมกัับสีี เทอร์์มอโครมิกิ )
• สีอี ะคริิลิิค สีีไม้้
• แก้้วน้ำำ�� ชามกระดาษ ขวดแก้ว้ เข็็มกลััด
• กระเป๋๋าผ้า้ หรือื ถุงุ ผ้้า
• พู่่�กันั และ จานรองสีี
• กรรไกร คัตั เตอร์์ แผ่่นรองตัดั

วิิธีีทำำ�กิิจกรรม

1. แบ่งกล่มุ ผู้ท�ำกจิ กรรมตามความเหมาะสม และให้แตล่ ะกลมุ่ ไปหยิบวสั ดอุ ปุ กรณ์ทีจ่ ัดเตรียมไวบ้ นโตะ๊ ให้ครบ
ทุกรายการตามที่ระบไุ ว้

2. ใหแ้ ตล่ ะกลมุ่ วางแผนวา่ จะออกแบบลวดลายหรอื รปู ภาพ บรเิ วณสว่ นใดจะระบายสดี ว้ ยสนี ำ�้ หรอื สไี ม้ (บรเิ วณน้ี
จะไม่เ่ ปลี่�ยนสี)ี และบริเิ วณส่ว่ นใดที่�จะระบายด้ว้ ยสีเี ทอร์ม์ อโครมิกิ ซึ่ง�่ บริเิ วณนี้�จะเปลี่�ยนสีตี ามการเปลี่�ยนแปลง
ของอุณุ หภููมิิ

ภาพ 3 ตัวั อย่า่ งการออกแบบภาพก่่อนลงมืือทำ�ำ จริงิ ภาพ 4 ตัวั อย่่างชิ้�นงานเมื่�อทำ�ำ เสร็จ็ แล้้ว

3. เมอ่ื ออกแบบได้แล้ว ให้เลอื กวสั ดุทจี่ ะวาดลวดลายหรอื รปู ภาพลงไป เชน่ กระเป๋าผ้า แกว้ น้�ำ เข็มกลดั แลว้
ลงสีอะครลิ คิ สีไมห้ รอื ปากกา ลงไปตามแบบที่รา่ งไวแ้ ล้ววางไวใ้ ห้สแี ห้ง

4. น�ำสีเทอร์มอโครมิกที่ผสมกับสารยึดติด (Binder) ท่ีได้รับจากผู้สอน มาระบายลงไปในต�ำแหน่งที่ร่างแบบไว้
ในตอนแรก

5. ทดสอบการเปลย่ี นสีโดยใช้ไดรเ์ ปา่ ผม เป่าอากาศรอ้ นกบั วัสดนุ นั้ ๆ ก็จะเหน็ การเปลี่ยนสีได้

นิตยสาร สสวท. 8

ภาพ 5 นักั เรียี นกำ�ำ ลัังออกแบบและลงสีี

จากกิิจกรรมนี้� ผู้�เรีียนหรืือผู้้�ทำ�ำ กิิจกรรมสามารถออกแบบลวดลายหรืือรููปภาพของตนเองและเข้้าใจหลัักการ
การเปลี่�ยนสีีของแก้้วน้ำ�ำ � กระเป๋๋าผ้้า เข็็มกลััด หรืือวััสดุุอื่�นๆ ผู้้�ทำำ�กิิจกรรมบางกลุ่�มยัังเสนอแนะการต่่อยอดกิิจกรรมนี้้�ว่่า
จะไปทำ�ำ เสื้�อหรืือร่ม่ ขายเพื่�อนๆ ที่�โรงเรีียน ซึ่ง�่ เป็็นการส่่งเสริิมให้้เกิิดความคิดิ สร้้างสรรค์แ์ ละหารายได้้เสริิมได้อ้ ีีกด้ว้ ย
ตัวั อย่่างของผลิิตภัณั ฑ์์ที่่�นำ�ำ สารเทอร์ม์ อโครมิกิ ไปใช้้

ภาพ 7 เสื้�อยืดื
ที่�มา https://cheechongruay.smartsme.co.th/

content/21386
ภาพ 6 แถบวััดไข้้
ที่�มา https://www.sistempatent.com.tr/detaylar/1/haberler/1427/-ate-

es-yukseldiginde-uyaran-kol-bandi-gelistirildi.aspx

9 ปที ่ี 48 ฉบบั ท่ี 222 มกราคม - กมุ ภาพันธ์ 2563

ภาพ 8 ขวดชาเขีียว (พลาสติิก)
ที่�มา https://positioningmag.com/1111568

ภาพ 9 แก้ว้ กาแฟ (เซรามิิกส์์)
ที่�มา https://www.thehunt.com/the-hunt/euUVNN-off-on-coffee-mug

บรรณานุกุ รม

Photochromic and Thermochromic Colorants in Textile Applications. Retrieved December 18, 2019, from https://www.jeffjournal.org/
papers/Volume9/V9I1.13.B.Butola.pdf.

THERMOCHROMIC PIGMENTS AND COATINGS. Retrieved December 3, 2019, from https://www.hallcrest.com/our-products/
special-effect-pigments/thermochromic-ink-and-coating.

บุญุ รักั ษ์์ กาญจนวรวณิชิ ย์.์ (2553). หมึกึ เปลี่ย� นสีตี ามอุณุ หภูมู ิ.ิ สืบื ค้น้ เมื่�อ 16 ธันั วาคม 2562, จาก https://www2.mtec.or.th/th/e-magazine/
admin/upload/251_21-25.pdf.

พรรณพร กะตะจิติ ต์์. (2560). นวัตั กรรมสีีย้้อมผมเปลี่่�ยนสีตี ามอุณุ หภูมู ิ.ิ สืบื ค้้นเมื่�อ 24 ธัันวาคม 2562, จาก https://www.scimath.org/
article-science/item/7464-2017-09-08-02-50-13.

นิตยสาร สสวท. 10

ดร.วชิิร ศรีคีุ้�ม • นักั วิชิ าการ สาขาวิทิ ยาศาสตร์ภ์ าคบังั คับั สสวท. • e-mail: [email protected] รอบรู้ว� ิทิ ย์์

“Potato Cup” ทางเลือื กใหม่่ของ
การจัดั การเรียี นรู้เ�้ รื่่อ� งออสโมซิิส

หากกล่่าวถึึงการจััดการเรีียนรู้�วิทยาศาสตร์์ โดยเฉพาะอย่่างยิ่�งเนื้�อหาวิิทยาศาสตร์์ชีีวภาพซึ่่�งมีีความเชื่�อมโยงกัับ
ชีีวิิตนั้�น ในบางครั้�งเป็็นการจำำ�ลองหรืือเลีียนแบบกระบวนการที่�เกิิดขึ้�นจริิงในสิ่�งมีีชีีวิิต แต่่มีีข้้อจำำ�กััดหลากหลายประการ
เช่น่ 1) ระยะเวลา ในบางครั้�งผู้�สอนมีเี วลาไม่เ่ พียี งพอในการจัดั การเรียี นรู้�ให้เ้ ห็น็ ความเปลี่�ยนแปลงหรือื ผลที่�เกิดิ ขึ้�น 2) เครื่�องมือื
และอุปุ กรณ์์ กระบวนการบางอย่า่ งที่�เกิดิ ขึ้�นในเนื้�อเยื่�อหรือื เซลล์์ ซึ่ง�่ ต้อ้ งใช้เ้ ครื่�องมือื และอุปุ กรณ์ส์ ูงู กว่า่ ในระดับั โรงเรียี นจะมีไี ด้้
อาจเป็น็ ผลให้ผู้้�เรียี นไม่ส่ ามารถเข้า้ ใจได้ด้ ้ว้ ยหลักั ฐานเชิงิ ประจักั ษ์์ หรือื 3) การใช้ส้ิ่�งมีชี ีวี ิติ มาทดลองในห้อ้ งปฏิบิ ัตั ิกิ าร มีคี วามเสี่�ยง
ในประเด็็นทางด้้านชีีวจริิยธรรม (Bioethical Issues) อย่่างไรก็็ตามการหลีีกเลี่�ยงไม่่ใช้้สิ่�งมีีชีีวิิตในการจััดกิิจกรรมการเรีียนรู้�
ตามเนื้�อหา และพัฒั นาทักั ษะทางด้า้ นวิทิ ยาศาสตร์ช์ ีวี ภาพก็เ็ ป็น็ เรื่�องที่�เป็น็ ไปได้ย้ าก เนื่�องจากมีงี านวิจิ ัยั เกี่�ยวกับั ความคงทน
ของการเรียี นรู้�สรุปุ ประเด็น็ สำ�ำ คััญไว้้ว่า่ การเรีียนรู้�จากการลงมือื ปฏิิบัตั ิหิ รืือผ่่านประสบการณ์์ตรง จะช่่วยส่ง่ เสริมิ ให้้ผู้�เรีียนมีี
ความเข้้าใจและจดจำ�ำ ได้้ในระยะยาว รวมทั้�งช่ว่ ยพััฒนาทั้�งความรู้� ทัักษะ และเจตคติไิ ด้้ดีกี ว่า่ วิธิ ีีอื่�นๆ (Dale, 1969)

นามธรรมระ ัดบของนามธรรม วัจั นสัญั ลัักษณ์์
ข้อ้ มูลู สารสนเทศ
ทักั ษะการเรียี นรู้�/การคิิด ทััศนสัญั ลัักษณ์์
ทักั ษะกระบวนการและเจตคติิ ภาพนิ่ �งประกอบเสีียง

รููปธรรม ภาพยนตร์์/วีดี ิิทัศั น์์
นิิทรรศการ

ทัศั นศึกึ ษา
การสาธิิต
ประสบการณ์์นาฏการ

ประสบการณ์์จำำ�ลอง
ประสบการณ์์ตรงที่่�มีีความหมาย

ภาพ 1 การคงทนของการเรีียนรู้�

ด้้วยเหตุุนี้�การเรีียนรู้้�ผ่่านแบบจำำ�ลองจากสถานการณ์์จริิงจึึงมีีความสำำ�คััญ ผู้�เขีียนจึึงขอนำ�ำ เสนอแนวทางการจััด
กิิจกรรมในเนื้�อหาวิิทยาศาสตร์ช์ ีีวภาพ เรื่�องการลำ�ำ เลียี งสารผ่า่ นเซลล์์ โดยให้น้ ักั เรียี นได้ส้ ำ�ำ รวจตรวจสอบ เพื่�อให้้ได้ห้ ลัักฐาน
เชิงิ ประจัักษ์์ในการสร้้างคำ�ำ อธิิบาย และเชื่�อมโยงหลัักการทางวิทิ ยาศาสตร์ท์ี่�เกี่�ยวข้อ้ งในการลำ�ำ เลีียงสารผ่า่ นเซลล์์ ในทุกุ ๆ ปีี
ผู้�เขีียนมีีโอกาสแลกเปลี่�ยนความรู้�ในการจััดการเรีียนการสอนวิิชาวิิทยาศาสตร์์ชั้�นมััธยมศึึกษาปีีที่� 1 ร่่วมกัับคณะครููและ
นักั เรียี นในชั้�นเรียี น Gifted English Program (GEP) ของโรงเรียี นปทุมุ คงคา จึงึ ได้ถ้ อดประสบการณ์์ และนำ�ำ มาเสนอแลกเปลี่�ยน
กับั เพื่�อนครูู เพื่�อเป็น็ ประโยชน์ต์ ่อ่ การประยุกุ ต์ใ์ ช้ใ้ นการจัดั การเรียี นรู้� ให้น้ ักั เรียี นได้ม้ ีโี อกาสเสริมิ สร้า้ งทักั ษะในห้อ้ งปฏิบิ ัตั ิกิ าร
และเรีียนรู้�เนื้�อหาวิิทยาศาสตร์์ตามแนวทางการเรีียนรู้�แบบสืืบเสาะทางวิิทยาศาสตร์์ (Scientific Inquiry) โดยมีีรายละเอีียด
กิิจกรรม ดังั นี้�

11 ปีท่ี 48 ฉบบั ท่ี 222 มกราคม - กมุ ภาพันธ์ 2563

ชื่อ�่ เรื่�อ่ ง กิิจกรรม Potato Cup หรือื ถ้้วยมัันฝรั่�ง (ดัดั แปลงจาก Lobo, 2018)
ชั้้�น มััธยมศึึกษาปีีที่� 1
เวลาที่�ใช้้ 100 นาทีี
แนวคิดิ สำำ�คัญั

เซลล์์เป็็นหน่่วยพื้�นฐานของสิ่�งมีีชีีวิิต มีีโครงสร้้างพื้�นฐานที่่�ทำำ�หน้้าที่�แตกต่่างกััน เพื่�อให้้สิ่�งมีีชีีวิิตดำำ�รงชีีวิิต
อยู่�ได้้ เช่น่ ในเซลล์พ์ ืชื และเซลล์ส์ ัตั ว์ม์ ีนี ิวิ เคลียี สทำ�ำ หน้า้ ที่�ควบคุมุ การทำ�ำ งานของเซลล์์ และในเซลล์พ์ ืชื จะมีคี ลอโรพลาสต์์
เป็น็ แหล่ง่ เกิดิ การสังั เคราะห์ด์ ้ว้ ยแสงเพื่�อสร้า้ งพลังั งาน นอกจากนี้� ในเซลล์ส์ิ่�งมีชี ีวี ิติ ยังั มีเี ยื่�อหุ้�มเซลล์ท์ ำำ�หน้า้ ที่่�ห่อ่ หุ้�มเซลล์์
และควบคุมุ การลำำ�เลียี งสารเข้า้ และออกจากเซลล์์ ซึ่ง�่ การนำ�ำ สารเข้า้ สู่�เซลล์ม์ ีหี ลายวิธิ ีี เช่น่ การแพร่เ่ ป็น็ การเคลื่�อนที่�ของสาร
จากบริเิ วณที่่�มีคี วามเข้ม้ ข้น้ สูงู ไปสู่�บริเิ วณที่่�มีคี วามเข้ม้ ข้น้ ของสารต่ำำ�� ออสโมซิสิ เป็น็ การแพร่ข่ องน้ำำ��ผ่า่ นเยื่�อหุ้�มเซลล์จ์ าก
ด้า้ นที่่�มีคี วามเข้้มข้้นของสารละลายต่ำ�ำ �กว่่าไปยัังด้า้ นที่่�มีคี วามเข้ม้ ข้น้ ของสารละลายสูงู กว่า่
จุดุ ประสงค์ก์ ารเรีียนรู้� นักั เรีียนสามารถ

1. อธิบิ ายกระบวนการแพร่่และออสโมซิิสจากหลักั ฐานเชิงิ ประจัักษ์์
2. ยกตััวอย่่างการแพร่แ่ ละออสโมซิสิ ในชีวี ิติ ประจำ�ำ วันั
ความรู้�พื้�นฐานก่่อนเรียี น นัักเรียี นควรมีีความรู้�เกี่�ยวกับั
• สิ่�งมีีชีวี ิิตประกอบด้ว้ ยเซลล์์เดีียว หรืือหลายเซลล์์
• โครงสร้า้ งและหน้า้ ที่�ของเซลล์แ์ ละองค์ป์ ระกอบของเซลล์์
• สารละลาย ตััวทำ�ำ ละลาย และตััวละลาย
• การคำ�ำ นวณความเข้้มข้้นของสารละลาย
วสั ดแุ ละอปุ กรณ์ (ตอ่ กล่มุ กลุ่มละ 5-6 คน)

รายการ จำ�ำ นวน หมายเหตุุ
มัันฝรั่�ง 1 หัวั ควรใช้ก้ ลุ่�มละอย่่างน้้อย 2 จาน
มีีดโกนแบบมีดี ้้าม 1 อััน
ช้อ้ นโลหะแบบสั้�น 1 คััน
บีกี เกอร์์ 50 มิลิ ลิลิ ิติ ร 3 ใบ
แท่่งแก้ว้ คนสาร 1 อันั
ด่า่ งทับั ทิิม 4-5 เกล็็ด
กระดาษเยื่�อ หรือื ผ้้าสะอาด 1 ม้ว้ น หรืือ 1 ผืนื
จานเพาะเชื้�อ หรือื จานกระดาษ 3 ใบ

นิตยสาร สสวท. 12

รายการ จำ�ำ นวน หมายเหตุุ
เกลือื 200 กรััม สำ�ำ หรัับทั้�งห้อ้ งเรียี น
น้ำ�ำ �กลั่�น หรือื น้ำ�ำ �สะอาด 2,000 มิิลลิลิ ิติ ร
มีดี บางปลอกผลไม้้ 2 อันั
ช้้อนสำำ�หรัับตัักเกลืือ 2 คััน

หมายเหตุุ: วััสดุแุ ละอุุปกรณ์ส์ ามารถปรับั เปลี่�ยนได้้ตามบริบิ ทของชั้�นเรียี น
แหล่่งเรีียนรู้ �เพิ่่�มเติิม

1. ครสู ามารถใชเ้ วบ็ ไซต์ Kahoot เพอื่ กระตนุ้ ความสนใจ และทบทวนเรอื่ งโครงสรา้ งและหนา้ ทขี่ องเซลลแ์ ละ
องคป์ ระกอบของเซลล์ โดยค�ำสบื คน้ ทส่ี �ำคญั ไดแ้ ก่ โครงสรา้ งเซลล์ และหนา้ ทข่ี ององคป์ ระกอบในเซลล์

2. ใชว้ ดี ทิ ศั นจ์ าก YouTube เพอ่ื ชว่ ยสรปุ ความเขา้ ใจ โดยมคี �ำคน้ ส�ำคญั เชน่ การแพรห่ รอื การแพรธ่ รรมดา
ออสโมซิสิ หรือื การแพร่แ่ บบออสโมซิสิ (Osmosis Diffusion) หลักั การ Reverse Osmosis การแลกเปลี่�ยน
แก๊๊สในปอด หรือื เครื่�องกรองน้ำ�ำ �แบบ RO เพื่�อใช้้ในขั้�นการขยายความรู้�

3. ใบกจิ กรรมเรอ่ื งการเคลอื่ นทขี่ องอนภุ าคสารในการแพรแ่ ละออสโมซสิ (ตวั อยา่ งบางสว่ นทา้ ยบทความ)

หลัังจากศึึกษาข้้อมููลและเตรีียมความพร้้อมในการจััดการเรีียนรู้้�ด้้านต่่างๆ แล้้ว ผู้�เขีียนจะขอเล่่าลำ�ำ ดัับขั้�นการจััด
การเรีียนรู้�เรื่�องการลำำ�เลีียงสารผ่่านเซลล์์ ในหััวข้้อ “แนวทางการจััดกิิจกรรมการเรีียนรู้�” เพื่�อให้้ผู้้�อ่่านได้้เรีียนรู้�ร่วมกััน และ
นำ�ำ ไปประยุุกต์์ใช้้ต่่อไป ในส่่วนของการประเมิินผลผู้�เขีียนเน้้นที่�การประเมิินระหว่่างเรีียน โดยให้้โอกาสนักั เรียี นได้ส้ ะท้อ้ น
ความคิดิ ในรูปู แบบต่า่ งๆ อย่า่ งสม่ำ�ำ �เสมอ สำ�ำ หรับั การจัดั การเรียี นรู้� “กิจิ กรรมถ้ว้ ยมันั ฝรั่�ง” มีรี ายละเอียี ดและลำำ�ดับั ดังั นี้�

แนวทางการจัดั กิจิ กรรมการเรียี นรู้้�

1. น�ำเขา้ สบู่ ทเรยี นดว้ ยการทบทวนความรพู้ น้ื ฐานทสี่ �ำคญั เกย่ี วกบั เซลลแ์ ละองคป์ ระกอบของเซลลโ์ ดยการเลน่
เกมผ่่านเว็็บไซต์์ Kahoot (ศึกึ ษาเพิ่�มเติิมที่� www.kahoot.com) ในส่่วนนี้�ผู้�สอนจะได้้ทราบความเข้้าใจพื้�นฐาน
ที่�เกี่�ยวข้อ้ งกับั เรื่�องนี้�ของนักั เรียี น การสอนครั้�งนี้�พบว่า่ นักั เรียี นรู้้�จักองค์ป์ ระกอบต่า่ งๆ ภายในเซลล์เ์ ป็น็ อย่า่ งดีี
แต่่ตกหล่่นในเรื่�องหน้้าที่�ของบางองค์ป์ ระกอบ ซึ่ง�่ ผู้�เขียี นก็็อธิิบายสรุปุ ให้ท้ั้�งชั้�นเรีียนเข้า้ ใจร่ว่ มกััน

ภาพ 2 เกม Kahoot เกี่�ยวกัับองค์ป์ ระกอบและหน้้าที่�ของส่ว่ นต่า่ งๆ ของเซลล์์

13 ปีท่ี 48 ฉบบั ที่ 222 มกราคม - กมุ ภาพนั ธ์ 2563

2. ผเู้ ขยี นใชค้ �ำถามทจ่ี �ำเปน็ เชน่ “สง่ิ มชี วี ติ คอื อะไร” “สง่ิ มชี วี ติ ประกอบขนึ้ จากอะไร” “สงิ่ มชี วี ติ อยรู่ อดไดอ้ ยา่ งไร”
หรืือ “เซลล์์สำ�ำ คััญอย่่างไร” เพื่�อให้้นัักเรีียนเห็็นความสำ�ำ คััญของเซลล์์และกิิจกรรมต่่างๆ ที่�เกิิดขึ้�นในเซลล์์
และทำำ�ให้้กระบวนการต่่างๆ ในสิ่�งมีชี ีีวิติ เกิิดขึ้�นได้้ เช่่น การกิิน การขัับถ่่าย การเคลื่�อนที่�

3. ใช้ค�ำถามเชื่อมโยงไปสู่เรื่องกระบวนการที่เกิดข้ึนในเซลล์ที่ท�ำให้ส่ิงมีชีวิตด�ำรงชีวิตอยู่ได้ เช่น การล�ำเลียง
สารต่่างๆ เข้า้ ไปในเซลล์์ การลำ�ำ เลียี งของเสีียต่่างๆ ออกจากเซลล์์ โดยทบทวนหลักั ของการแพร่แ่ บบธรรมดา
ที่่�นัักเรีียนได้้เรีียนรู้�มาแล้้วว่่า เป็็นการเคลื่�อนที่�ของสารจากบริิเวณที่่�มีีความเข้้มข้้นมากกว่่าไปยัังบริิเวณ
ที่่�มีีความเข้้มข้้นน้้อยกว่่า แต่่ในกิิจกรรมนี้�ผู้�เขีียนให้้นัักเรีียนทำ�ำ กิิจกรรมการแพร่่ธรรมดาอีีกครั้�ง โดยใช้้
เกล็ด็ ด่า่ งทัับทิิมหย่อ่ นลงในน้ำำ�� และวาดภาพอธิบิ ายว่่าเกิิดอะไรขึ้�นในความคิิดของตนเอง

4. ตั้งค�ำถามว่า “ในส่ิงมีชีวิตมีเซลล์และแต่ละเซลล์มีเย่ือหุ้มเซลล์ก้ัน นักเรียนคิดว่าสารต่างๆ ผ่านเข้าออก
ได้อ้ ย่่างไร” หรืืออาจจะตั้�งคำ�ำ ถามว่่า “นอกจากการแพร่่แบบธรรมดาแล้้วยัังมีีการแพร่่แบบอื่�นๆ อีีกหรืือไม่่”
ให้น้ ัักเรีียนระดมความคิิด ซึ่ง่� ควรได้ข้ ้อ้ สรุุปว่า่ ในสิ่�งมีีชีวี ิติ มีีการลำ�ำ เลีียงหลายแบบ แบบที่�สามารถขนส่ง่ สาร
ผ่า่ นเยื่�อหุ้�มเซลล์ไ์ ด้้ คือื การออสโมซิสิ แล้ว้ ตั้�งคำ�ำ ถามต่อ่ เนื่�องเพื่�อนำ�ำ เข้า้ สู่่�กิจิ กรรมว่า่ “นักั เรียี นคิดิ ว่า่ ออสโมซิสิ
เกิดิ ขึ้�นอย่า่ งไร มีกี ระบวนการอย่า่ งไร และส่่งผลต่อ่ สิ่�งมีชี ีีวิิตอย่า่ งไร”

5. น�ำเขา้ สู่กจิ กรรม Potato Cup โดยมีขั้นตอนการเตรียมถ้วยมนั ฝร่ัง ดงั นี้
1) ล้า้ งทำ�ำ ความสะอาดเปลือื กมันั ฝรั่�งไม่่ให้้มีคี ราบดินิ จากนั้�นปอกเปลือื กออกและตัดั แบ่ง่ หัวั มันั ฝรั่�ง

เป็น็ สองส่ว่ นเท่า่ กันั ตามแนวขวาง
2) ใช้ป้ ลายด้า้ มช้อ้ นโลหะแบบสั้�นทางแหลม เจาะรูตู รงกลางของด้า้ นกว้า้ งของหัวั มันั ฝรั่�งให้ม้ ีลี ักั ษณะ

เป็น็ รูทู รงกระบอก พยายามเจาะให้้ลงไปลึึกมากที่่�สุุดเท่่าที่่�ทำ�ำ ได้้ แต่่ไม่่ให้้ทะลุลุ งไปอีีกด้้านหนึ่�ง ดังั ภาพ 3

นติ ยสาร สสวท. ภาพ 3 ขั้้�นตอนในการเตรีียมถ้ว้ ยมัันฝรั่�ง

14

3) วางถ้ว้ ยมัันฝรั่�งที่�ได้้จากข้้อ 2 ลงบนจานเพาะเชื้�อหรืือจานเติมิ สารละลายน้ำ�ำ �เกลืือความเข้ม้ ข้้น
ร้อ้ ยละ 10 ลงในรูทูี่�เจาะไว้้ และเติมิ น้ำ�ำ �กลั่�นรอบๆ ถ้้วยมัันฝรั่�ง ดัังภาพ 4

ภาพ 4 การเตรียี มจััดวางชุดุ ทดลอง

ในขั้�นนี้�ผู้�เขีียนใช้้กลวิธิ ีสี อนที่�เรียี กว่่า Predict-Explain-Observe-Explain หรือื PEOE (Bajar-Sales,
et al. 2015). โดยให้น้ ักั เรียี นพยากรณ์์ (Predict) ผลที่�จะเกิดิ ขึ้�นพร้อ้ มคำำ�อธิบิ าย (Explain) ว่่าจะเกิดิ อะไรขึ้�น
และให้้สัังเกต (Observe) และอธิิบายผลที่�ได้้อีกี ครั้�งหนึ่�งว่่าเหมืือนหรือื ต่่างกับั คำ�ำ อธิิบายแรกอย่า่ งไร (Explain)
ในการอธิิบายครั้�งหลัังนัักเรีียนควรได้้แลกเปลี่�ยน หาข้้อมูลู เพิ่�มเติิม และอภิิปรายร่ว่ มกันั ซึ่ง�่ ควรได้้ข้อ้ สุุปว่่า
จะเกิิดการออสโมซิิสของน้ำ�ำ �ที่่�อยู่�รอบๆ ถ้้วยมัันฝรั่�งเข้้าไปสู่่�รููตรงกลางที่�ใส่่สารละลายน้ำ�ำ �เกลืือความเข้้มข้้น
ร้อ้ ยละ 10 โดยสัังเกตได้้จากระดัับน้ำ�ำ �ในถ้ว้ ยมัันฝรั่�งเพิ่�มสูงู ขึ้�นนั่�นเอง
6. ใหน้ กั เรยี นบนั ทกึ ปจั จยั ทต่ี นเองสนใจทจ่ี ะทดสอบ ซงึ่ อาจจะแตกตา่ งกนั ดงั ภาพ 5 แตค่ วรเนน้ ใหน้ กั เรยี นบนั ทกึ
สิ่�งต่่างๆ อย่่างละเอีียดและสื่�อสารข้อ้ มูลู ภายในกลุ่�ม รวมทั้�งพยายามตอบคำำ�ถามในใบกิิจกรรมที่�ให้น้ ักั เรียี น
แสดงภาพการเคลื่�อนที่�ของอนุภุ าคเกลือื แกงจากหลักั ฐานที่�ได้จ้ ากการทดลอง และอนุญุ าตหาข้อ้ มูลู เพิ่�มเติมิ ได้้

ภาพ 5 นัักเรีียนทำำ�กิจิ กรรม โดยมีกี ารเปรีียบเทียี บผลการทดลองในหลายตัวั แปร

15 ปที ่ี 48 ฉบับที่ 222 มกราคม - กุมภาพนั ธ์ 2563

7. ในข้ันสดุ ท้าย ผู้เขยี นเปดิ โอกาสใหน้ ักเรียนได้สะท้อนความคิดลงในใบกจิ กรรม (ดงั ภาพ 6) จากหลกั ฐานท่ีพบ
ในการทดสอบ การสืบื ค้น้ ข้อ้ มูลู และคำ�ำ อธิบิ ายที่�สร้า้ งขึ้�นด้ว้ ยตนเอง โดยผู้�เขียี นใช้ข้ ้อ้ มูลู ส่ว่ นนี้�ในการประเมินิ
การเรียี นรู้� และประเมินิ การสอนของตนเอง จากนั้�นนำำ�สรุปุ เนื้�อหาหลักั ได้แ้ ก่่ การแพร่ธ่ รรมดา การออสโมซิสิ
ที่�เกิิดในการทดลอง และขยายความรู้�ไปยัังปรากฏการณ์์ต่่างๆ ในธรรมชาติิ เช่่น การแพร่่ของกลิ่�นน้ำำ��หอม
การออสโมซิสิ ที่�เกิิดในการดองผลไม้้

สารละลาย สารละลาย
น้ำ�ำ �ตาลเข้้มข้น้ น้ำำ��ตาลเจืือจาง เยื่�อเลือื กผ่่าน

โมเลกุุลน้ำ�ำ �ตาล โมเลกุุลน้ำ�ำ �

ภาพ 6 ตััวอย่่างคำำ�ถามสะท้้อนความคิดิ ในใบกิจิ กรรม

ข้้อเสนอแนะในการประยุกุ ต์์ใช้้กิจิ กรรม

หลัังจากที่�ผู้�เขีียนจััดกิิจกรรมการเรีียนรู้�เรื่�องถ้้วยมัันฝรั่�งแล้้ว พบว่่ามีีหลายประเด็็นที่�เป็็นข้้อเสนอแนะให้้ผู้�ที่�สนใจ
นำำ�ไปปรัับใช้ไ้ ด้้อย่า่ งมีีประสิทิ ธิภิ าพดังั นี้�

1. ควรมกี ารทดสอบกจิ กรรมกอ่ นการสอน เนอื่ งจากมนั ฝรงั่ หรอื ภาชนะมผี ลตอ่ ผลการทดลอง เชน่ ภาชนะกน้ ตน้ื
และกว้้างจะให้้ผลช้้ากว่า่ ภาชนะที่่�ก้น้ ลึึกและแคบ เพราะสารละลายควรสูงู ประมาณ 2-3 เซนติเิ มตร

2. ความเข้มข้นของสารละลายเกลือแกงที่เหมาะสมควรใช้ร้อยละ 20 เพราะจะมีผลต่อระยะเวลาในการท�ำ
การทดลอง เช่น่ สารละลายลายที่�ความเข้ม้ ข้น้ สูงู จะเกิดิ ผลเร็ว็ ขึ้�น แต่ใ่ ช้เ้ วลาผสมสารนานขึ้�น ผู้�สอนอาจจะเตรียี ม
สารละลายไว้้ล่ว่ งหน้้า อย่่างไรก็็ตาม ขึ้�นอยู่่�กับั ขนาดของหัวั มัันฝรั่�งและถ้้วยมัันฝรั่�งด้ว้ ยเช่น่ กันั

3. ควรใช้กจิ กรรมนีเ้ สริมความเขา้ ใจหลังจากทีน่ กั เรียนเรยี นรู้การแพร่และองค์ประกอบของเซลล์มาแล้ว หากจะ
เชอื่ มโยงไปยังการขนส่งสารเขา้ และออกจากเซลล์ ผ้สู อนควรทบทวนความรู้ของผ้เู รียนใหด้ กี ่อน

4. ผู้สอนควรต้งั ค�ำถามท่ีจ�ำเป็นในแตล่ ะชว่ งของการท�ำกิจกรรม เพ่อื ควบคุมแนวทางการกจิ กรรม และสง่ เสรมิ
การคิดิ ของนักั เรียี นอยู่�ตลอดเวลา เช่น่ ในการออกแบบการทดลอง ควรมีคี ำำ�ถามเกี่�ยวกับั ปัจั จัยั และตัวั แปรต่า่ งๆ
ให้น้ ักั เรียี นได้พ้ ิิจารณา หรืือตั้�งคำำ�ถามขยายความเข้า้ ใจไปยัังเหตุุการณ์์ในชีวี ิิตประจำำ�วััน

5. เตรยี มพรอ้ มรบั ความเปน็ ไปไดต้ า่ งๆ เพราะในบางครงั้ ผลการทดลองอาจจะไมไ่ ดต้ ามทคี่ าดหวงั ผสู้ อนควรมี
แนวทางเสริิม เช่น่ มีผี ลการทดลองที่่�ทำำ�ขนานกันั ไป หรือื ในกรณีที ี่่�นัักเรีียนคิดิ ออกแบบการทดลองที่�แตกต่า่ ง
จากที่่�กำ�ำ หนดไว้้ ผู้�สอนควรเปิิดโอกาสให้้นัักเรีียนทำำ�ได้้ แต่่ต้้องพยายามให้้เหตุุผลทั้�งก่่อนและหลัังการทำำ�

นิตยสาร สสวท. 16

กิิจกรรม เช่่น นัักเรีียนต้้องการใส่่เกลืือในถ้้วยมัันฝรั่�งแทนการเทสารละลายไว้้ด้้านนอก โดยให้้เหตุุผลว่่าน้ำำ��
จะออสโมซิิสได้้เช่่นเดีียวกััน ซึ่�่งแสดงให้้เห็็นว่่านัักเรีียนเชื่�อมโยงเนื้�อหาได้้ ดัังนั้�น ผู้�สอนจึึงไม่่ควรปิิดโอกาส
ดัังภาพ 7

ภาพ 7 นักั เรียี นออกแบบการทดสอบด้้วยตนเอง
บทสรุุปจากกิจิ กรรมถ้้วยมันั ฝรั่่�ง

กิจิ กรรมถ้ว้ ยมันั ฝรั่�งนี้� ผู้�เขียี นมีเี จตนาจะแสดงให้เ้ ห็น็ ตัวั อย่า่ งการสอนที่�เน้น้ การเรียี นรู้�จากการลงมือื ปฏิบิ ัตั ิกิ ับั
สิ่�งต่่างๆ ที่�เป็็นรููปธรรม และใกล้้ตััวสามารถที่�จะหยิิบฉวยได้้ง่่าย ผู้�สอนสามารถใช้้กิิจกรรมนี้�ในการกระตุ้�นความสนใจ
ร่่วมกัับการสอนเรื่�องการลำ�ำ เลีียงสาร หรืือใช้้เสริิมให้้ผู้�เรีียนมีีความเข้้าใจและจดจำ�ำ แนวคิิดหลัักของการแพร่่แบบต่่างๆ
ได้อ้ ย่่างสนุุกสนาน

บรรณานุกุ รม

Bajar-Sales, P. A. & Avilla, R. A. & Camacho, V. M. I. (2015). Predict-explain-observe-explain (PEOE). approach: Tool in relation
metacognition to achievement in chemistry. Electronic Journal of Science Education, 19(7), 1-21.

Dale, Edgar. (1969). Audio-Visual Methods in Teaching, 3rd Edition, New York: Holt, Rinehart & Winston.
Lobo, Tricia. (2018). Science Experiments on the Osmosis of a Potato. Retrieved February 5, 2020, from https://sciencing.com/

science-experiments-osmosis-potato-8360195.html.
Reece, J. B., & Campbell, N. A. (2011). Campbell biology. Boston: Benjamin Cummings / Pearson.
สถาบันั ส่ง่ เสริมิ การสอนวิทิ ยาศาสตร์แ์ ละเทคโนโลยีี (สสวท.). (2561). หนังั สือื เรียี นรายวิชิ าพื้้น� ฐานวิทิ ยาศาสตร์ ์ ชั้้น� มัธั ยมศึกึ ษาปีที ี่่� 1 เล่ม่ 1.

กรุุงเทพมหานคร: ศููนย์ห์ นัังสืือแห่่งจุุฬาลงกรณ์ม์ หาวิทิ ยาลัยั .

17 ปที ี่ 48 ฉบับที่ 222 มกราคม - กมุ ภาพนั ธ์ 2563

รอบรู้ว� ิทิ ย์์ วีีระพงษ์์ พิิมพ์์สาร • ครูชู ำ�ำ นาญการ โรงเรียี นมัธั ยมสุวุ ิทิ ย์เ์ สรีอี นุสุ รณ์์ กรุงุ เทพฯ • e-mail: [email protected]

ข้อมลู เพมิ่ เติม “ปุ๋ย๋� หมักั ”
bit.ly/222-v3
กัับการจััดการเรียี นการสอน
วิทิ ยาศาสตร์์

การจัดั การเรียี นการสอนวิทิ ยาศาสตร์์หรือื ประเด็น็ การเรียี นรู้� โดยอาศัยั “Phenomenon” หรือื ปรากฏการณ์์ เพื่�อ
เป็็นฐานหรืือเป็็นประเด็็นการเรีียนรู้�ที่�เรีียกว่่า “Theme” ต้้องยกให้้ประเทศฟิินแลนด์์ การกำำ�หนด Theme เดีียวกััน
มีคี วามสอดคล้อ้ งกันั สามารถใช้เ้ พื่�อส่ง่ เสริมิ การจัดั การเรียี นรู้�ร่วมกันั ได้ห้ ลายวิชิ า หลายท่า่ นอาจสงสัยั ว่า่ ทำำ�ไมต้อ้ งมีี Theme
ให้้ครูยู กตััวอย่่าง เล่า่ เรื่�องแล้้วเข้า้ สู่�ประเด็็นไม่ไ่ ด้้หรืือ แต่น่ั่�นคืือรูปู แบบการจััดการเรียี นรู้้�ที่่�ฟินิ แลนด์ไ์ ม่ท่ ำำ� เนื่�องจากการสร้า้ ง
แรงจููงใจในการเรีียนรู้�ให้ก้ ัับผู้�เรีียนเป็็นเรื่�องสำ�ำ คััญมาก การยกตัวั อย่่างในห้อ้ งนั้�นไม่เ่ พีียงพอ ด้้วยเหตุุผลดังั กล่า่ วจึงึ เป็็นที่�มา
ของเนื้�อหาในบทความนี้� เพื่�อให้้ครูวู ิทิ ยาศาสตร์น์ ำ�ำ มาพัฒั นาวิธิ ีจี ััดการเรียี นการสอนตลอดจนการประเมิินผลตามสภาพจริิง
และขอยกตััวอย่า่ งหลักั การจััดการเรีียนรู้�โดยใช้้ “ปุ๋๋ย� หมััก” เป็็นฐานการเรีียนรู้� ซึ่ง่� มีกี ิจิ กรรมที่�เกี่�ยวข้อ้ ง ดัังนี้�

1. การเลืือกประเด็็น
ต้อ้ งมีทีี่�มาที่�ไป มีรี ายละเอียี ดชัดั เจน และที่่�สำำ�คัญั คือื ต้อ้ งเป็น็ ประเด็น็ ที่�สามารถจัดั การเรียี นการสอนแบบบูรู ณาการ
ข้า้ มรายวิิชาได้้ ในที่�นี้� “ปุ๋๋�ยหมักั ” เป็็นประเด็น็ การเรียี นรู้� เนื่�องจากหลายคนรู้้�จักหรืือเคยทำำ�มาแล้้ว
2. การค้้นหาคำ�ำ สำำ�คัญั
เป็น็ ขั้�นตอนสำำ�คัญั ในลำ�ำ ดับั ต่อ่ มา โดยการศึกึ ษาเอกสารที่�เกี่�ยวข้อ้ งกับั ประเด็น็ ที่�เลือื ก ซึ่ง�่ ก็ค็ ือื ปุ๋�ยหมักั เพื่�อเชื่�อมโยง
กับั รายวิิชา สาระ มาตรฐานการเรีียนรู้้�ต่่างๆ

ตััวอย่่างบทความเรื่�่องปุ๋ย๋� หมักั
“ปุ๋�ยหมักั ” เป็น็ อินิ ทรีีย์์วััตถุทุี่�เกิิดจากการหมัักซากพืชื ซากสัตั ว์์ โดยมีีจุุลิินทรีีย์์เป็น็ ตััวย่่อยสลาย แล้้วนำำ�ปุ๋๋�ยอินิ ทรียี ์์

ที่�ได้ม้ าใช้ป้ รับั ปรุงุ บำ�ำ รุงุ ดินิ โดยไม่ต่ ้อ้ งรอจากการสลายตัวั ของอิินทรีีย์์สารตามธรรมชาติิ การหมัักเป็็นอีีกวิิธีีหนึ่�งที่�จะช่่วย
ให้ไ้ ด้ปุ้๋�ยอินิ ทรียี ์์ ตามความต้อ้ งการในระยะเวลาสั้�น ถ้า้ มีกี ารจัดั การที่่�ดีทีั้�งสััดส่่วนของวััสดุทุี่�ใช้้ สภาพแวดล้้อมที่�เหมาะสมต่อ่
การเจริญิ เติบิ โต การย่อ่ ยสลายวัสั ดุอุ ินิ ทรียี ์ข์ องจุลุ ินิ ทรียี ์ท์ี่�ใช้ท้ ำ�ำ ปุ๋๋�ยหมักั ทำ�ำ ให้ไ้ ด้ปุ้๋�ยหมักั ที่่�ดีแี ละมีคี ุณุ ภาพในระยะเวลาอันั สั้�น
การทำ�ำ ปุ๋๋�ยหมักั ยังั ช่ว่ ยลดปัญั หาการเผาเศษวัสั ดุเุ หลือื ทิ้�งทางการเกษตรที่�เป็น็ สาเหตุขุ องการเกิดิ หมอกควันั PM 2.5 และภาวะ
โลกร้้อน วัสั ดุทุี่�ใช้้ทำ�ำ ปุ๋๋�ยหมัักแบ่่งเป็น็ 2 ประเภทใหญ่่ๆ คืือ วััสดุทุ ี่่�ย่อ่ ยสลายง่่ายกับั วััสดุทุ ี่่�ย่่อยสลายยาก โดยใช้ส้ ััดส่ว่ นที่�เป็็น
องค์์ประกอบหลัักในวัสั ดุุเป็น็ เกณฑ์์ คืือ สััดส่ว่ นของคาร์บ์ อนกัับไนโตรเจน หรือื C/N ratio (C/N ratio of the organic matter)
หรือื ความเข้ม้ ข้น้ ของไนโตรเจนในดินิ ค่า่ C/N ratio มีชี ่ว่ งแคบหรือื กว้า้ ง มีผี ลต่อ่ การเจริญิ เติบิ และการออกดอกออกผลของพืชื

นติ ยสาร สสวท. 18

ค่า่ C/N ratio แคบ หมายถึึง ตััวเลขของคาร์บ์ อน
และไนโตรเจนอยู่่�ห่า่ งกันั ไม่ม่ าก สัดั ส่ว่ นค่า่ C/N ratio ต่ำ�ำ �กว่า่
100:1 เช่น่ ผักั ตบชวา มีีค่า่ C (Carbon) = 43.56 และ N
(Nitrogen) = 1.27 สัดั ส่ว่ นค่า่ C/N ratio = 43.56/1.27 = 34
(ดัังตาราง 1) ซึ่�่งถืือว่่าเป็็นวััสดุุที่่�มีีค่่าไนโตรเจนสููงและ
ย่่อยสลายง่่าย ทำำ�ให้้พืืชนำำ�ไนโตรเจนไปใช้้ได้้ง่่าย โดยปกติิ
พืืชจะได้้รัับไนโตรเจนที่�ละลายน้ำ�ำ �ได้้ง่่ายและรวดเร็็วกว่่า
ปุ๋�ยอื่�นๆ ทั้�งที่�อยู่�ในรููปของไนโตรเจน แอมโมเนีีย ยูเู รียี หรือื
ที่�ละลายน้ำำ��อยู่�ในรููปอื่�นๆ ก็็ตาม ทำ�ำ ให้้ค่่าไนโตรเจนในพืืช
เพิ่�มขึ้�นทัันทีี ในขณะที่�คาร์์บอนหรืือคาร์์โบไฮเดรตในต้้นพืืช
เท่่าเดิิม มีีผลให้้ค่่า C/N ratio แคบอย่่างรวดเร็็ว ลัักษณะ ภาพ 1 การทำำ�ปุ๋๋�ยหมัักในเสวียี น
ดัังกล่่าวทำำ�ให้้พืืชเกิิดการเจริิญทางใบคืือแตกยอดและ ที่�มา รายาบุรุ ีรี ีสี อร์์ท จ.ภููเก็็ต
ใบอ่อ่ นง่า่ ย ออกดอกยาก

ค่่า C/N ratio กว้้าง หมายถึงึ ตัวั เลขของคาร์บ์ อนและไนโตรเจนอยู่่�ห่า่ งกััน สัดั ส่ว่ นค่่า C/N ratio สููงกว่า่ 100:1
เช่น่ ไม้ย้ างพาราใหม่่ มีคี ่า่ C (Carbon) = 58.41 และ N (Nitrogen) = 0.19 สัดั ส่ว่ นค่า่ C/N ratio = 58.41/0.19 = 307 (ดังั ตารางที่� 1)
ซึ่ง่� ถือื ว่า่ เป็น็ วัสั ดุทุ ี่่�ย่อ่ ยสลายยาก การให้ปุ้๋�ยหมักั ที่่�มีคี ่า่ ไนโตรเจนน้อ้ ยๆ พืชื จะสังั เคราะห์ด์ ้ว้ ยแสงเพื่�อสะสมอาหารมากขึ้�น โดย
สร้้างกลููโคส จากนั้�นเปลี่�ยนเป็็นซููโครส (น้ำ�ำ �ตาลทราย) แล้้วเปลี่�ยนเป็น็ แป้ง้ หรืือคาร์์โบไฮเดรตอื่�นสะสมอยู่�ในกิ่�ง ก้้าน ลำ�ำ ต้้น
รากหรือื หััว ในธรรมชาติิ เมื่�อฝนหยุุดตกหรือื งดการให้น้ ้ำำ�� น้ำำ��ในดิินจะลดน้้อยลงเรื่�อยๆ จนไนโตรเจนละลายออกมาได้น้ ้้อย
ในที่่�สุุดจะดููดไนโตรเจนเข้้าลำ�ำ ต้้นไม่่ได้้ แต่่พืืชยัังคงสัังเคราะห์์ด้้วยแสงที่�ใบทุุกวัันเมื่�อมีีแสงแดด ค่่า C/N ratio จึึงกว้้างขึ้�น
เรื่�อยๆ ใบพืชื จึึงมีีบทบาทที่่�สำำ�คััญมากเพราะทำ�ำ หน้า้ ที่�เป็็นโรงงานผลิติ อาหารสะสมให้ต้ ้น้ พืืช ผลของการมีีอาหารสะสมมาก
ทำ�ำ ให้พ้ ืืชออกดอกได้้ง่่าย ผลอ่่อนร่ว่ งน้อ้ ย ผลแก่ม่ ีีคุุณภาพดีี เมื่�อผลแก่แ่ ล้้วก็ส็ ุุกได้ง้ ่า่ ย

ตัวั อย่า่ ง การเติิบโตของต้น้ ลำำ�ไยในช่่วงที่่�ต้้นลำ�ำ ไยกำ�ำ ลังั แตกตาระหว่่าง “ตาออกใบ” กับั “ตาออกดอก” ในช่่วงนั้�น
การปรับั ค่่า C/N Ratio ให้้แคบหรือื กว้า้ งขึ้�นอยู่่�ที่่�วัตั ถุปุ ระสงค์์ ถ้า้ ต้้องการให้้ออกดอกต้้องทำ�ำ ให้้ C/N ratio กว้้าง เช่น่ งดการ
ให้้น้ำำ�� งดการให้ปุ้๋�ยไนโตรเจนจะเป็็นการบังั คัับให้้พืืชออกดอก

ภาพ 2 ดอกลำำ�ไย ปีที่ 48 ฉบับที่ 222 มกราคม - กุมภาพนั ธ์ 2563

19

ตารางที่� 1 เปรียี บเทียี บค่า่ N (Nitrogen) P2O5 (Phosphorus) K2O (Potassium) C (Carbon) C/N (ค่่า C/N ratio) และค่่า
pH (ค่า่ ความเป็น็ กรด-เบส) ของวััสดุจุ ากธรรมชาติิ

ชนิดิ ของวัสั ดุุ N % P2O5% K2O % C % C/N pH

ฟางข้้าว 0.55 0.09 2.39 48.82 89 8.20
ผักั ตบชวา 1.27 0.71 1.84 43.56 34 7.80
หญ้้าขน 1.38 0.34 3.69 48.66 35 7.10
ต้้นข้้าวโพด 0.53 0.15 2.21 33.00 62 8.20
มันั สำำ�ปะหลัังเปลืือก (แห้้ง) 0.59 0.19 0.77 31.52 53 4.45
ขี้�เลื่�อยไม้เ้ บญจพรรณ 0.32 0.16 2.45 62.70 196 5.40
ไม้้ยางพาราใหม่่ 0.19 0.36 0.40 58.41 307 7.40
ใบอ้้อย 0.40 0.15 0.44 57.69 146 7.50
ขุุยมะพร้้าว 0.36 0.05 2.94 60.13 167 6.20
แกลบ 0.36 0.09 1.08 54.72 152 6.05

ที่�มา: กรมพััฒนาที่่�ดินิ , 2540

จุุลินิ ทรียี ์ท์ ี่่เ� กี่่ย� วข้้องกัับการสลายตัวั ของวัสั ดุุอิินทรียี ์์
จุลุ ินิ ทรียี ์ม์ ีบี ทบาทสำ�ำ คัญั ที่่�สุดุ ในการย่อ่ ยสลายวัสั ดุอุ ินิ ทรียี ์ใ์ ห้เ้ ป็น็ สารประกอบที่่�มีโี มเลกุลุ เล็ก็ ลง จนเป็น็ อินิ ทรียี วัตั ถุุ

ที่�สามารถใช้้ประโยชน์์ได้้ จุุลิินทรีีย์์เหล่่านี้้�ส่่วนใหญ่่ประกอบด้้วยแบคทีีเรีียและเชื้�อรา โดยมีีบทบาทและหน้้าที่�แตกต่่างกััน
ในแต่่ละกลุ่�มของจุุลิินทรียี ์์ โดยมีีสภาพแวดล้อ้ มและชนิิดของวััสดุุเป็็นตััวกำ�ำ หนด

แบคทีีเรียี (bacteria) เป็็นจุุลิินทรีีย์ท์ี่�พบมากที่่�สุุดในการทำ�ำ ปุ๋๋�ยหมััก และเจริิญเติิบโตได้้ในอุุณหภููมิิสูงู กว่า่ 40 ๐C
ถึึง 65 ๐C แบคทีเี รียี ที่�พบในกองปุ๋�ยหมักั คือื Bacillus sp., Pseudomonas sp., Cellulomonas sp., Flavobacterium sp.,
Micrococcus sp. และ Achromobacter sp.

เชื้้�อรา (fungi) มีบี ทบาทสำำ�คัญั ในการย่อ่ ยสลายวััสดุอุ ิินทรียี ์์ เนื่�องจากสามารถปลดปล่่อยเอนไซม์์ช่่วยย่อ่ ยสลาย
สารประกอบที่่�มีีโมเลกุุลใหญ่่ แต่่เชื้�อรามีขี ้้อจำำ�กััดในการเจริิญเติิบโต คือื ต้อ้ งมีีอากาศถ่า่ ยเทได้ด้ ีี อุณุ หภููมิิและความชื้�นไม่่สูงู
มากนักั เชื้�อราที่�พบในกองปุ๋�ยหมััก คือื Aspergillus sp., A.niger, A.flavus, A.fumigatus, A.terreus, A.awamori, Penicillium
sp., P.lilaciunm, P.digitatum, Fusarium sp.

ภาพ 3 แบคทีเี รียี Cellulomonas sp. ภาพ 4 เชื้�อรา Aspergillus sp.
ที่�มา http://agri360.vn/ ที่�มา https://commons.wikimedia.org/

นิตยสาร สสวท. 20

ปััจจัยั ที่่�สนับั สนุุนการสลายตัวั ของวััสดุุอินิ ทรียี ์์

ชนิดิ และคุณุ สมบัตั ิขิ องวัสั ดุุ วัสั ดุทุ ี่่�นำำ�มาทำำ�ปุ๋๋�ยหมักั ควรเป็น็ วัสั ดุุ
ที่�ชิ้�นไม่ใ่ หญ่ม่ ากนักั เพื่�อสะดวกแก่ก่ ารกองปุ๋�ยและมีพีื้�นที่่�ผิวิ มาก ทำ�ำ ให้จ้ ุลุ ินิ ทรียี ์์
เจริญิ ได้้ทั่�วถึงึ ซึ่�่งจะทำำ�ให้้วัสั ดุสุ ลายตััวได้้เร็็วขึ้�น
ความชื้้�น ความชื้�นในกองปุ๋�ยหมััก เป็็นตััวควบคุุมกิิจกรรมและ
การดำ�ำ รงชีีวิิตของจุุลิินทรีีย์์ ความชื้�นที่�เหมาะสมต่่อการย่่อยสลายอยู่�ที่�
ประมาณ 50-60% โดยน้ำ�ำ �หนักั ถ้า้ ความชื้�นต่ำำ��กว่่า 40% การย่่อยสลายของ
วัสั ดุจุ ะช้า้ ลงเพราะจุลุ ินิ ทรียี ์ข์ าดน้ำำ�� แต่ถ่ ้า้ ความชื้�นเกินิ 80% ทำำ�ให้ก้ องปุ๋�ยหมักั
มีีน้ำำ��มากเกิินไป
อากาศ อากาศหรืือออกซิเิ จนมีีความจำำ�เป็็นในการดำ�ำ รงชีวี ิิตของ ภาพ 5 การวััดค่่าความเป็็นกรดเบส ความชื้�น
อุุณหภูมู ิิในดิิน
จุลุ ินิ ทรียี ์์ ซึ่ง่� จุลุ ินิ ทรียี ์ท์ ี่่�ทำำ�หน้า้ ที่่�ย่อ่ ยสลายวัสั ดุอุ ินิ ทรียี ์ใ์ นกองปุ๋�ยหมักั ส่ว่ นใหญ่่
เป็น็ ชนิดิ ที่่�ต้อ้ งการออกซิเิ จน เพื่�อเป็น็ ตัวั รับั อิเิ ล็ก็ ตรอนในกระบวนการหายใจ ที่�มา http://www.mvchamber.org/

อุุณหภููมิิ ในกองปุ๋�ยหมัักที่่�มีีสััดส่่วนของวััสดุุและเชื้�อจุุลิินทรีีย์์ที่�เหมาะสม อุุณหภููมิิภายในกองปุ๋�ยจะเพิ่�มสููงขึ้�น
ค่อ่ นข้า้ งรวดเร็ว็ ความร้อ้ นที่�เกิดิ ขึ้�นมาจากการทำำ�งานของเชื้�อจุลุ ินิ ทรียี ์์ ในการย่อ่ ยสลายเนื้�อเยื่�อพืชื ให้เ้ ป็น็ อาหารในการเจริญิ
เติบิ โตโดยทั่�วไปพบว่า่ อุณุ หภูมู ิจิ ะขึ้�นสูงู ถึงึ 50-60๐Cภายในระยะเวลา2-4 วันั หลังั จากการหมักั ความร้อ้ นที่�เกิดิ ขึ้�นจะถูกู กักั เก็บ็
ไว้้ในกองปุ๋ �ย
ความเป็็นกรด-เบส (pH) จะมากหรือื น้้อยขึ้�นอยู่่�กัับวััสดุุที่�ใช้้ทำำ�ปุ๋๋�ยหมักั โดยเฉพาะเศษซากพืืช โดยทั่�วไปมีคี ่า่ เป็็น
กลางหรือื เป็น็ กรดเล็ก็ น้อ้ ย เมื่�อนำำ�มากองเป็น็ ปุ๋�ยหมักั ในช่ว่ งแรกความเป็น็ กรด-เบสจะลดลงเล็ก็ น้อ้ ย เนื่�องจากการปลดปล่อ่ ย
กรดอิินทรีีย์์จากเชื้�อจุุลิินทรียี ์์ที่�เจริญิ เติิบโตอย่า่ งรวดเร็็ว

เมื่�อวิิเคราะห์์ความรู้�ที่�เกี่�ยวข้้องกัับกระบวนการทำำ�ปุ๋๋�ยหมัักแล้้ว สามารถกำ�ำ หนดคำำ�สำ�ำ คััญ และรายวิิชาต่่างๆ ที่�
เกี่�ยวข้อ้ งกัับคำ�ำ สำ�ำ คัญั ดัังกล่า่ วได้้ดัังนี้�

1. แสง อุณุ หภูมู ิิ ความชื้�น ทฤษฎีีจลน์ข์ องแก๊๊ส เกี่�ยวข้อ้ งกัับวิชิ าฟิสิ ิกิ ส์์
2. กรด-เบส ธาตุแุ ละสารประกอบ เกี่�ยวข้้องกัับวิิชาเคมีี
3. อิินทรีียวัตั ถุุ จุลุ ิินทรีีย์์ เกี่�ยวข้อ้ งกัับวิชิ าชีวี วิทิ ยา
4. สัดั ส่่วน อััตราส่ว่ น การวัดั สถิติ ิิ เกี่�ยวข้อ้ งกัับวิชิ าคณิิตศาสตร์์

ฟิิสิิกส์์ ปุ๋ย๋� หมักั เคมีี

แสง อุุณหภูมู ิิ ความชื้�้น กรดเบส ธาตุุและ
ทฤษฎีีจลน์ข์ องแก๊ส๊ สารประกอบในดิิน

ชีีววิทิ ยา คณิิตศาสตร์์

อินิ ทรียี วััตถุุ จุุลินิ ทรีีย์์ และ สัดั ส่ว่ น อััตราส่ว่ น
สิ่่�งมีชี ีวี ิติ ในดิิน การวัดั สถิติ ิิ

จากนั้�น นำำ�คำ�ำ สำ�ำ คััญมากำำ�หนดเป็น็ มาตรฐานการเรีียนรู้�ของแต่่ละรายวิิชาหรืือสาระวิชิ า

21 ปที ่ี 48 ฉบับที่ 222 มกราคม - กมุ ภาพนั ธ์ 2563

ลัักษณะการจัดั การเรียี นการสอน
ในกรณีีที่�โรงเรีียนขาดแคลนครููที่�เป็็นวิิชาเอกโดยตรงหรืือมีีเพีียงสาขาใดสาขาหนึ่�ง จะเป็็นการเรีียนการสอน

ที่่�บูรู ณาการหลายวิชิ า แต่ม่ ีคี รูผูู้�สอนไม่ค่ รบทุกุ รายวิชิ าหรือื มีเี พียี งครูคู นเดียี ว ก็จ็ ะทำำ�ให้ก้ ิจิ กรรมน่า่ สนใจมากขึ้�นได้้ หรือื โรงเรียี น
ที่่�มีีครููครบทุุกรายวิิชาก็็สามารถจััดการเรีียนการสอนได้้ตามรายวิิชาที่�ตนเองสอนโดยใช้้ Theme เดีียวกัันได้้ ทำ�ำ ให้้ผู้�เรีียน
สามารถเรีียนรู้�ในเชิิงลึึกได้้เป็็นอย่่างดีี โดยครูจู ััดเตรียี มกิิจกรรม เอกสารการสอน เช่น่ ใบความรู้� ใบงาน แบบประเมิินต่า่ งๆ
ได้้ด้้วยตนเอง แต่่เนื่�องจากกระบวนการที่�ครููใช้้อาจแตกต่่างกันั ไปตามความถนััดของครูแู ต่่ละคน เช่น่ บางคนถนััดการสอน
แบบ STEM / 5E / 4 MAT ก็ส็ ามารถจััดการเรีียนรู้�ในรายวิิชา/เรื่�อง ที่�ตนเองสอนได้้

ตัวั อย่่างการสอนรายวิิชาเคมีี เรื่�่อง ความเป็็นกรด-เบส ธาตุุและสารประกอบในดินิ
ขั้้น� ความรู้� ใช้้ใบความรู้�เรื่�องกรด-เบส ธาตุุและสารประกอบในปุ๋�ยหมักั และในดินิ
ขั้้น� ทดลอง ใช้ใ้ บงานเรื่�องการทดลองกรด-เบสธาตุแุ ละสารประกอบในปุ๋�ยหมักั และในดินิ ทดลองทำำ�ปุ๋๋�ยหมักั สูตู รต่า่ งๆ

เพื่�อเก็็บข้อ้ มูลู ความเป็น็ กรด-เบส ธาตุอุ าหารในดิินและในปุ๋�ย เพื่�อนำำ�มาเปรียี บเทีียบกััน

1 2

3 ภาพ 6 การทำำ�กิจิ กรรมของผู้�เรีียน
1. ผู้�เรียี นเก็็บตัวั อย่า่ งดิินและปุ๋�ยหมักั
นติ ยสาร สสวท. 2. วััดค่่า pH ของดิิน
3. การวััดค่่า DO ในน้ำ�ำ �
ที่�มา โรงเรียี นมััธยมสุวุ ิทิ ย์เ์ สรีอี นุสุ รณ์์

22

ขั้้น� วิเิ คราะห์์ ให้เ้ ชื่�อมโยงปัญั หา สาเหตุุ ผลกระทบที่่�ทำำ�ให้ค้ วามเป็น็ กรด-เบส ธาตุแุ ละสารอาหารในดินิ เปลี่�ยนแปลง
และปุ๋�ยที่�ใส่่ลงไปในดินิ มีีผลกระทบอย่า่ งไรกับั ดินิ โดยใช้้กิจิ กรรม เช่น่ การทำ�ำ Mind Mapping

ขั้้น� ลงมืือปฏิบิ ัตั ิิ นำำ�ผลการวิเิ คราะห์ม์ าเป็น็ แนวทางในการแก้ไ้ ขปัญั หาดินิ ให้น้ ักั เรียี นลงมือื ปฏิบิ ัตั ิกิ ารแก้ป้ ัญั หาดินิ
โดยใช้้ปุ๋�ยหมัักที่่�ทำำ�ไว้้ เก็็บข้้อมููลเพื่�อเปรีียบเทีียบปุ๋�ยหมัักสููตรต่่างๆ หรืืออาจทำำ�โครงงานวิิทยาศาสตร์์ โครงงาน STEM
หรือื อื่�นๆ ที่�ครููและนัักเรีียนร่ว่ มกัันกำำ�หนดรููปแบบ

ขั้้น� สรุปุ และอภิปิ รายผล นักั เรีียนสามารถสร้า้ งองค์ค์ วามรู้�ใหม่ๆ่ (Constructionism) และเชื่�อมโยงให้้เข้า้ กับั ชีวี ิติ
ความเป็็นอยู่�ในชุุมชนได้้เป็็นอย่่างดีี มีีความสุุขในการเรีียนรู้� สามารถประยุุกต์์เพื่�อพััฒนานวััตกรรมใหม่่ๆ เช่่น เทคนิิค
การปรับั ปรุุงดินิ เทคนิคิ การปลููก เทคนิิคการบำำ�บัดั น้ำำ�� ประดิิษฐ์์เครื่�องมือื ต่่างๆ

12

ภาพ 7 1. ผู้�เรียี นกำ�ำ ลังั ลงมืือการแก้ป้ ััญหาดิิน
2. ผู้�เรีียนสรุปุ และอภิิปรายผลการดำ�ำ เนิินการ

ที่�มา โรงเรีียนมััธยมสุวุ ิิทย์เ์ สรีอี นุสุ รณ์์

การจััดการเรีียนรู้้�ดัังกล่่าวสามารถสอนทำ�ำ ไปพร้้อมกััน
ทั้�งในรายวิิชาฟิิสิิกส์์ คณิิตศาสตร์์ ชีีววิิทยาและเคมีี โดยจััดเป็็น
ฐานการเรีียนรู้�เวียี นไป แต่่ละฐานมีกี ารเก็บ็ ข้้อมูลู ใบงาน กิจิ รรม
การทดลองต่า่ งๆ เพื่�อให้ผู้้�เรียี นสามารถนำำ�ความรู้�มาเชื่�อมโยงกันั ได้้
การจัดั การเรียี นการสอนโดยใช้ป้ รากฎการณ์เ์ ป็น็ ฐาน และกำ�ำ หนด
ให้้ “ปุ๋�ยหมััก” เป็็นประเด็็นการเรีียนรู้� จึึงเป็็นตััวอย่่างที่่�ดีีเพื่�อให้้
เกิิดการจััดการเรีียนรู้�แบบบููรณการ ที่่�ช่่วยให้้เกิิดการขัับเคลื่�อน
พัฒั นาเศรษฐกิิจ สังั คม โดยใช้้การศึึกษาเป็็นฐาน จึงึ เป็็นการตอบ
โจทย์์ของการศึึกษาในศตวรรษที่� 21 สู่�การเป็็นไทยแลนด์์ 4.0
อย่่างแท้้จริงิ
บรรณานุกุ รม

วีรี ะพงษ์์ พิมิ พ์ส์ าร. (2562). การศึกึ ษาไทยกับั การประยุุกต์์ใช้้ Phenomenon - Based Learning. นิติ ยสาร สสวท. 47(220), 46-50.
สมศักั ดิ์์� จีรี ัตั น์.์ (2562). การผลิิตปุ๋๋�ยหมัักเพื่่อ� ใช้้ในการปรับั ปรุุงดิินและรักั ษาสิ่่�งแวดล้้อม. เชีียงใหม่่: มหาวิิทยาลััยเชีียงใหม่่.

23 ปีท่ี 48 ฉบบั ที่ 222 มกราคม - กมุ ภาพนั ธ์ 2563

รอบรู้�คณิติ ชนิสิ รา เมธภัทั รหิิรัญั • อาจารย์์ สาขาวิิชาคณิิตศาสตร์์ คณะวิทิ ยาศาสตร์์และเทคโนโลยีี มหาวิทิ ยาลััยสวนดุสุ ิติ

• e-mail: [email protected]

การแก้้ปััญหาเชิงิ สร้้างสรรค์์

(Creative Problem Solving)

ในปัจั จุบุ ันั สังั คมโลกมีคี วามเจริญิ ก้า้ วหน้า้ และเปลี่�ยนแปลงไปอย่า่ งรวดเร็ว็ ในหลายๆ ด้า้ น ทั้้ง� การดำำ�รงชีวี ิติ
การทำำ�งาน รวมถึึงการศึกึ ษา ทำ�ำ ให้ค้ รููต้้องเตรีียมนักั เรีียนให้ม้ ีีความพร้อ้ มทั้้ง� ด้า้ นความรู้� ความสามารถ และทักั ษะที่�
จำำ�เป็็นในการดำำ�รงชีีวิิต เพื่�่อให้้ทัันต่่อกระแสและการเปลี่�ยนแปลงที่�เกิิดขึ้้�นในศตวรรษที่� 21 ครููจะต้้องปรัับเปลี่�ยน
รููปแบบการจััดการเรีียนรู้�ให้้ทัันสมััย ที่�จะช่่วยพััฒนาความสามารถและทัักษะของนัักเรีียน เพื่�่อให้้นำำ�สิ่่�งที่�ได้้เรีียนรู้�
ไปแก้้ปััญหาสถานการณ์์ที่�เกิดิ ขึ้้น� ในชีวี ิติ

การเตรียี มความพร้อ้ มของนักั เรียี นในการดำ�ำ รงชีวี ิติ ในศตวรรษที่� 21 จะต้อ้ งให้เ้ กิดิ ทักั ษะต่า่ งๆ ในสาระวิชิ าหลักั 8 วิชิ า
คือื 3R x 7C โดย 3R ประกอบด้ว้ ย อ่่านออก (Reading) เขียี นได้้ (Writing) และคิดิ เลขเป็็น (Arithmetic) และ 7C
ประกอบด้้วย ทัักษะด้้านการคิิดอย่่างมีีวิิจารณญาณและการแก้้ปััญหา (Critical Thinking and Problem Solving)
ทัักษะด้้านการสร้้างสรรค์์และนวััตกรรม (Creativity and Innovation) ทัักษะด้้านความเข้้าใจต่่างวััฒนธรรม
ต่่างกระบวนทััศน์์ (Cross-cultural Understanding) ทัักษะด้้านความร่่วมมืือ การทำำ�งานเป็็นทีีมและภาวะผู้้�นำ�ำ
(Collaboration, Teamwork and Leadership) ทัักษะด้้านการสื่่�อสารสารสนเทศและรู้�เท่่าทัันสื่่อ� (Communication,
Information and Media Literacy) ทักั ษะด้้านคอมพิวิ เตอร์์ และเทคโนโลยีสี ารสนเทศและการสื่่�อสาร (Computing
and ICT Literacy) และทักั ษะอาชีพี และทัักษะการเรีียนรู้� (Career and Learning Skills) (วิจิ ารณ์์ พานิิช, 2558)

จะเห็็นได้้ว่่ามีีทัักษะที่่�สำ�ำ คััญหลายทัักษะที่่�ต้้องพััฒนาให้้กัับผู้�เรีียน การเรีียนการสอนจึึงมีีส่่วนสำำ�คััญที่่�ทำำ�ให้้
ผู้�เรีียนเกิิดความสามารถและทัักษะนั้�นๆ โดยรููปแบบการเรีียนการสอนที่่�ช่่วยพััฒนาทัักษะการแก้้ปััญหาและทัักษะด้้าน
การสร้า้ งสรรค์์ คืือ การแก้้ปััญหาเชิิงสร้้างสรรค์์ (Creative Problem Solving) เป็็นการแก้้ปัญั หาที่�หาคำ�ำ ตอบจากสถานการณ์์
ปัญั หาที่�คลุมุ เครือื ไม่ช่ ัดั เจน เป็น็ ปัญั หาที่่�นำ�ำ ไปสู่�การสร้า้ งแนวคิดิ ที่�หลากหลาย โดยผู้�เรียี นจะต้อ้ งใช้ค้ วามคิดิ สร้า้ งสรรค์ค์ วบคู่�ไป
กับั การแก้ป้ ัญั หา เพื่�อให้ไ้ ด้แ้ นวคิดิ ที่�แปลกใหม่แ่ ละมีคี วามหลากหลายของคำ�ำ ตอบ จากนั้�นเลือื กวิธิ ีกี ารแก้ป้ ัญั หาที่�เหมาะสม
แล้ว้ นำำ�ไปใช้้แก้้ปััญหาเพื่�อให้้เกิิดประสิิทธิิภาพสููงสุดุ

การแก้้ปััญหาเชิงิ สร้้างสรรค์์ (Creative Problem Solving)
การแก้้ปััญหาเชิิงสร้้างสรรค์์เป็็นที่�รู้�จักกัันอย่่างแพร่่หลาย มีีกลุ่�มนัักการศึึกษาได้้วิิจััยและพััฒนาการแก้้ปััญหา

เชิิงสร้้างสรรค์์มาตลอดเป็็นระยะเวลาต่่อเนื่�องมากกว่่า 50 ปีี โดยผู้้�ริิเริ่�มการแก้้ปััญหาเชิิงสร้้างสรรค์์ คืือ Osborn เมื่�อปีี
ค.ศ. 1950 ได้้เขีียนกระบวนการแก้้ปัญั หาเชิิงสร้า้ งสรรค์์ ฉบัับที่� 1 (CPS Version 1) ลงในหนัังสือื Applied Imagination
(Osborn, A. 1953) โดยมีี 7 ขั้�นตอนดัังนี้� 1. การปฐมนิเิ ทศ การกำ�ำ หนดปััญหา (Orientation) 2. การจััดเตรียี มรวบรวมข้้อมูลู
(Preparation) 3. การวิเิ คราะห์ข์ ้อ้ มููล (Analysis) 4. การสร้้างสมมติิฐาน(Hypothesis) 5. การบ่่มเพาะความคิิด (Incubation)
6. การสังั เคราะห์์ (synthesis) และ 7. การพิสิ ูจู น์์ความจริิง (Verification) (นิิพิิฐพร โกมลกิิติิศัักดิ์์�, 2553)

จากนั้�น Torrance and Myers (1970). ได้้พััฒนากระบวนการแก้้ปัญั หาเชิิงสร้า้ งสรรค์์ ฉบัับที่� 2 (CPS Version 2)
เป็น็ 5 ขั้�นตอน ต่่อมาในปีี ค.ศ. 1977 Osborn and Parnes (1977). ได้้พััฒนากระบวนการแก้ป้ ััญหาเชิิงสร้้างสรรค์์ ฉบัับที่� 3
(CPS Version 3) ที่�เป็น็ วิธิ ีกี ารค้น้ หาคำำ�ตอบที่่�ปัญั หามีคี วามซับั ซ้อ้ น และทำ�ำ ให้ส้ ามารถค้น้ พบแนวทางแก้ป้ ัญั หาที่�เหมาะสมที่่�สุดุ
โดยมีี 5 ขั้�นตอน ซึ่ง�่ มีกี ารปรับั ในบางขั้�นตอนเดิมิ จากนั้�น Isaksen and Parnes (1985). ได้พ้ ัฒั นาเป็น็ ฉบับั ที่� 4 (CPS Version 4)
ปรัับปรุงุ จาก 5 ขั้�นตอนเดิิมเป็็น 6 ขั้�นตอน และเปลี่�ยนชื่�อขั้�นตอนในบางขั้�น ต่อ่ มาในปีี ค.ศ. 1994 Treffinger, Isaksen and

นติ ยสาร สสวท. 24

Dorval (1994). ได้น้ ำ�ำ เสนอรูปู แบบการแก้ป้ ัญั หาเชิงิ สร้า้ ง ฉบับั ที่� 5 (CPS Version 5) โดยจัดั กลุ่�มองค์ป์ ระกอบเป็น็ 3 องค์ป์ ระกอบ
6 ขั้�นตอน และในปีี ค.ศ. 2000 Treffinger, Isaksen and Dorval (2000). ได้พ้ ัฒั นาเป็น็ ฉบับั ล่า่ สุดุ ฉบับั ที่� 6.1 (CPS Version 6.1)
ซึ่ง�่ มีี 4 องค์ป์ ระกอบ 8 ขั้�นตอน โดยมีที ฤษฎีแี ละงานวิจิ ัยั สนับั สนุนุ ซึ่ง�่ สร้า้ งอยู่�บนหลักั การ 5 ประการ คือื 1. ความคิดิ สร้า้ งสรรค์์
มีีอยู่�ในคนทุุกคน 2. คนทุกุ คนสามารถแสดงออกถึึงความคิิดสร้้างสรรค์์ได้ม้ ากมาย หลากหลายรูปู แบบ 3. ส่ว่ นใหญ่่ความคิิด
สร้า้ งสรรค์จ์ ะขึ้�นอยู่่�กับั ความสนใจ ความชอบ และลักั ษณะเฉพาะตัวั ของบุคุ คล 4. การทำ�ำ งานโดยใช้ค้ วามคิดิ สร้า้ งสรรค์ท์ ำำ�ให้้
ผลงานมีีความแตกต่่างและมีีความหมาย 5. ความเป็็นตััวตนของแต่่ละบุุคคลและความรู้้�สึึกผ่่อนคลายจะทำ�ำ ให้้สร้้างผลงาน
ด้้วยความคิดิ สร้า้ งสรรค์์เพิ่�มขึ้�น (Treffinger, D. J., 1995 และ Treffinger, D. J., Isaksen, S. G., และ Dorval, K.B., 2003)
กระบวนการแก้้ปััญหาเชิิงสร้้างสรรค์์

รูปู แบบกระบวนการแก้ป้ ัญั หาเชิงิ สร้า้ งสรรค์ท์ี่� Treffinger D. J., Isaksen S. G. และ Dorval K. B. ได้พ้ ัฒั นาขึ้�น
ฉบัับล่่าสุดุ เป็็นฉบัับที่� 6.1 (CPS Version 6.1) โดยประกอบด้้วย 4 องค์ป์ ระกอบ 8 ขั้�นตอน (พรสวรรค์์ วงค์์ตาธรรม, 2558)
ดัังภาพ 1 ดังั นี้�

1. ขน้ั ท�ำความเข้าใจปญั หา (Understand the Challenge)
1.1 การสร้้างสรรค์์โอกาส (Constructing Opportunities) มองหาโอกาสที่�เป็็นประโยชน์์และคิิดหาโอกาส
ที่�เป็น็ ไปได้้ พร้อ้ มทั้�งระบุุเป้า้ หมายที่�สร้้างสรรค์์
1.2 ขั้�นสำำ�รวจข้้อมูลู (Exploring Data) รวบรวมแหล่่งข้้อมูลู จากหลายๆ แหล่ง่ และมุมุ มองที่�แตกต่า่ งกััน
เพื่�อเป็็นพื้�นฐานในการแก้้ปัญั หา
1.3 โครงร่่างของปััญหา (Framing Problems) พิิจารณาปัญั หาที่�เกิิดขึ้�นทั้�งหมด และเลือื กปัญั หาที่่�สำำ�คัญั
ที่่�สุดุ เพื่�อค้น้ หาวิธิ ีกี ารแก้้ปััญหาต่่อไป
2. ขั้�นสร้้างแนวคิิด (Generating Ideas) เป็็นการค้้นหา สร้้างแนวคิิด และรวบรวมความคิิดที่�หลากหลาย โดยมีี
ความคิิดคล่่อง ความคิิดยืืดหยุ่�น ความคิิดริิเริ่�ม และความคิิดละเอีียดลออ ช่่วยสร้้างแนวคิิดที่�หลากหลาย เพื่�อนำ�ำ แนวคิิด
เหล่า่ นั้�นมาพิิจารณาและเลืือกแนวคิดิ ที่�เป็น็ ไปได้้มากที่่�สุดุ
3. ขั้�นเตรียี มก่อ่ นลงมือื (Preparing for Action)
3.1 พัฒั นาแนวทางการแก้้ปััญหา (Developing Solutions) ประยุกุ ต์เ์ อากลยุุทธ์์ เครื่�องมืือในการวิเิ คราะห์์
พัฒั นา เพื่�อปรัับปรุุงแนวทางการแก้ป้ ััญหาที่่�มีีความเป็น็ ไปได้้ให้ก้ ลายเป็็นแนวทางที่�ใช้แ้ ก้้ปัญั หาได้้
3.2 สร้้างการยอมรัับ (Building Acceptance) สร้า้ งข้้อสนัับสนุุน แนวทางการแก้ป้ ัญั หา และวางแผนการ
แก้้ปััญหา พร้้อมทั้�งประเมิินผลจากแนวทางการแก้้ปััญหา พิิจารณาถึึงทรััพยากร เช่่น บุุคคล สถานที่� วััสดุุอุุปกรณ์์ เวลา
เพื่�อป้้องกัันอุุปสรรคในการดำ�ำ เนินิ การแก้ป้ ัญั หาต่่อไป
4. การวางแผนการดำำ�เนิินการ (Planning Your Approach)
4.1 ประเมิินภารกิิจ (Appraising Tasks) เป็็นการสำ�ำ รวจวิิธีีที่�แก้้ปััญหา
ที่�ใช้ว้ ่่าสอดคล้้องกัับเป้า้ หมายหลักั หรืือไม่่
4.2 ออกแบบวิธิ ีกี าร (Designing Process) เป็็นขั้�นใช้้องค์ค์ วามรู้้�ที่่�มีี
เกี่�ยวกับั เรื่�องนั้�นๆ เพื่�อกำ�ำ หนดเครื่�องมืือหรืือวิิธีกี ารที่�เหมาะสมเพื่�อให้้บรรลุเุ ป้า้ หมาย

25 ปที ี่ 48 ฉบับที่ 222 มกราคม - กุมภาพันธ์ 2563

องค์์ประกอบที่� 1 องค์ประกอบท่ี 2 4.2 ออกแบบวิธิ ีกี าร องค์ป์ ระกอบที่� 3
ขั้้น� ทำำ�ความเข้า้ ใจปััญหา ข้นั สร้างแนวคิด ขั้้�นเตรียี มก่อ่ นลงมืือ
1.1 การสร้้างสรรค์์โอกาส 2. ข้ันสร้างแนวคดิ 3.1 พัฒั นาแนวทาง

1.2 ขั้้�นสำ�ำ รวจข้้อมูลู 4.1 การแก้้ปััญหา
ประเมิน 3.2 สร้า้ งการยอมรัับ
1.3 โครงร่า่ งของปัญั หา ภารกิจ

องค์ป์ ระกอบที่� 4
การวางแผนการดำ�ำ เนินิ การ

ภาพ 1 กระบวนการแก้ป้ ัญั หาเชิงิ สร้า้ งสรรค์์ฉบับั ที่� 6.1
ที่�มา ดััดแปลงมากจาก https://slideplayer.com/slide/5736407/

แนวทางในการนำำ�กระบวนการแก้้ปัญั หาเชิิงสร้้างสรรค์์ไปใช้้ในการเรีียนการสอน
(ณัฐั พงศ์์ กาญจนฉายา, 2559)

1. ผสู้ อนจะตอ้ งศกึ ษา ท�ำความเขา้ ใจกบั ขน้ั ตอนกระบวนการแกป้ ญั หาเชงิ สรา้ งสรรค์ และวางแผนการจดั กจิ กรรม
การเรยี นรูใ้ หค้ รอบคลุมทกุ ข้ันตอน

2. ผสู้ อนต้องอธบิ ายเก่ียวกับกจิ กรรมการเรียนการสอนตามกระบวนการแก้ปญั หาเชิงสร้างสรรค์ เพื่อให้ผ้เู รียน
ทราบบทบาทและหน้าท่ขี องตนเองในการท�ำกจิ กรรม

3. ในขณะท�ำกิจกรรมการเรียนการสอนผู้สอนมีบทบาทเป็นผู้อ�ำนวยความสะดวกในการจัดการเรียนการสอน
สร้างแรงจูงใจในการเรยี นใหก้ บั ผู้เรยี น กระตุ้นใหผ้ เู้ รยี นมีสว่ นร่วมในการท�ำกิจกรรม

4. ผูส้ อนควรเลือกสถานการณ์ทีน่ �ำมาใช้ในการจัดกิจกรรมใหเ้ หมาะสมกับผู้เรียน หากเปน็ สถานการณท์ ใ่ี กลต้ วั
ผู้�เรียี นจะทำ�ำ ให้้ผู้�เรียี นสามารถทำำ�ความเข้า้ ใจกับั สถานการณ์์นั้�นๆ ได้ด้ ีขีึ้�น

5. ผู้สอนควรเตรียมใบงานหรือใบกิจกรรมให้นักเรียนได้สรุปความคิด เพื่อให้ผู้เรียนคิดอย่างเป็นระบบ รวมถึง
ผู้�สอนสามารถตรวจสอบและประเมินิ ความคิดิ ของผู้�เรีียนในแต่ล่ ะขั้�นตอนได้้

6. ผู้สอนไม่ควรใช้กระบวนการแก้ปัญหาเชิงสร้างสรรค์กับชั้นเรียนที่มีขนาดใหญ่เกินไปเพราะจะท�ำให้ผู้สอน
ไม่ส่ ามารถดูแู ล ควบคุมุ และให้ค้ ำำ�แนะนำ�ำ ได้ท้ั่�วถึงึ หากมีคี วามจำ�ำ เป็น็ จะต้อ้ งใช้ก้ ับั ชั้�นเรียี นที่่�มีขี นาดใหญ่่ ผู้�สอน
ควรแบ่ง่ ผู้�เรียี นออกเป็น็ กลุ่�มเล็ก็ ๆ ในการทำำ�กิจิ กรรม และยืดื หยุ่�นเวลาในการทำ�ำ กิจิ กรรมตามความเหมาะสม

ตัวั อย่า่ งการแก้้ปัญั หาเชิิงสร้้างสรรค์์ในวิชิ าคณิิตศาสตร์์

โจทย์์ 1. หทยั ชนก มเี หรยี ญบาท เหรยี ญห้าบาท และเหรยี ญสิบบาทในกระปกุ ออมสิน
รวมเปน็ เงนิ ท้งั หมด 30 บาท หทยั ชนกมีเหรยี ญแต่ละชนดิ ก่ีเหรียญ

ตััวอย่า่ งคำ�ำ ตอบข้้อ 1 ซึ่ง�่ อาจมีไี ด้ห้ ลายคำ�ำ ตอบ ดัังนี้�
กรณีทีี่� 1 หทััยชนกมีเี หรียี ญสิิบบาท จำ�ำ นวน 1 เหรีียญ เหรีียญห้้าบาท จำำ�นวน 1 เหรีียญ และเหรียี ญหนึ่�งบาท

จำำ�นวน 15 เหรียี ญ รวมเป็น็ เงินิ 30 บาท

นติ ยสาร สสวท. 26

กรณีีที่� 2 หทััยชนกมีเี หรียี ญสิิบบาท จำำ�นวน 1 เหรีียญ เหรีียญห้า้ บาท จำำ�นวน 2 เหรีียญ และเหรีียญหนึ่�งบาท
จำ�ำ นวน 10 เหรีียญ รวมเป็น็ เงิิน 30 บาท

กรณีีที่� 3 หทัยั ชนกมีเี หรียี ญสิบิ บาท จำำ�นวน 1 เหรียี ญ เหรีียญห้า้ บาท จำำ�นวน 3 เหรียี ญ และเหรียี ญหนึ่�งบาท
จำ�ำ นวน 5 เหรีียญ รวมเป็น็ เงินิ 30 บาท

กรณีทีี่� 4 หทัยั ชนกมีเี หรียี ญสิบิ บาท จำ�ำ นวน 2 เหรีียญ เหรีียญห้า้ บาท จำำ�นวน 1 เหรียี ญ และเหรีียญหนึ่�งบาท
จำำ�นวน 5 เหรีียญ รวมเป็็นเงินิ 30 บาท
โจทย์์ ปราชญ์์ต้้องการสร้้างลวดลายบนกระเบื้�องที่่�มีีลัักษณะเป็็นรููปสี่�เหลี่�ยมจััตุุรััส โดยแบ่่งกระเบื้�อง
ออกเป็น็ 4 ส่่วน โดยแต่่ละส่่วนต้อ้ งมีขี นาดเท่่ากันั ปราชญ์จ์ ะแบ่ง่ ได้ท้ั้�งหมดกี่่�วิธิ ีี
ตัวั อย่า่ งคำ�ำ ตอบ

จากที่�กล่่าวไปข้้างต้้น การแก้้ปััญหาเชิิงสร้้างสรรค์์สามารถช่่วยพััฒนาทัักษะที่่�จำำ�เป็็นของผู้�เรีียนในศตวรรษที่� 21
ช่่วยให้้ผู้�เรีียนมีีความพร้้อมในการแก้้ปััญหาที่�เกิิดขึ้�นในชีีวิิตด้้วยวิิธีีการที่�หลากหลายซึ่่�งเกิิดจากความคิิดสร้้างสรรค์์ โดยการ
แก้้ปััญหาเชิงิ สร้า้ งสรรค์์เป็็นการสอนที่�เน้น้ การพััฒนาผู้�เรียี นทางการคิิดมากกว่า่ การสอนที่�เน้น้ เนื้�อหา ครููควรส่ง่ เสริมิ การคิดิ
ของผู้�เรีียนให้้ผู้�เรีียนได้้ใช้้ความคิิดสร้้างสรรค์์และความคิิดในการแก้้ปััญหา พร้้อมทั้�งเปิิดโอกาสให้้ผู้�เรีียนได้้แลกเปลี่�ยน
ความคิิดกัับผู้�อื่�น ซึ่�่งการแก้ป้ ัญั หาเชิิงสร้้างสรรค์์จะช่่วยฝึึกให้ผู้้�เรีียนกล้้าคิิด กล้้าทำำ� และกล้า้ แสดงออก รวมถึงึ ยอมรัับรับั ฟััง
ความคิิดเห็น็ ของผู้�อื่�น ปรัับปรุงุ แก้้ไขเมื่�อเกิิดข้้อผิิดพลาด

บรรณานุกุ รม

Isaksen, S.G. & Parnes, S.J. (1985). Curriculum Planning for Creative Thinking and Problem Solving. Journal of Creative Behavior, 19, 1-29.
Osborn, A. (1953). Applied Imagination: Principles & Procedures of Creative Thinking. New York: Scribner.
Torrance, E. P. & Myers, R. E. (1970). Creative Learning and Teaching. New York: Dodd.
Treffinger, D. J. (1995). Creative Problem Solving: Overview & Educational Implications. Educational Psychology Review (Historical Archive),

7(3), 301-312.
Treffinger, J. D., Isaksen, G. S., & Dorval, K. B. (1994). Creative Problem Solving: An Introduction. Revised Edition. Sarasota, FL: Center for

Creative Learning.
Treffinger, J. D., Isaksen, G. S., & Dorval, K. B. (2000). Creative Problem Solving: An Introduction. Third Edition. Waco, Texas: Prufrock Press.
Treffinger, J. D., Isaksen, G. S., & Dorval, K. B. (2003). Creative problem solving (Cps version 6.1) A contemporary framework for managing

change. Journal of Creative Problem Solving Group. Retrieved December 21, 2019, from https://www.researchgate.net/
publication/237616636_Creative_Problem_Solving_CPS_Version_61_A_Contemporary_Framework_for_Managing_Change.
ณัฐั พงศ์์ กาญจนฉายา. (2559). การจัดั การเรียี นการสอนตามกระบวนการแก้้ปัญั หาเชิงิ สร้้างสรรค์.์ วารสารวิิจัยั มสด. 12(3), 207-224.
พรสวรรค์์ วงค์ต์ าธรรม. (2558). การคิดิ แก้ป้ ัญั หาเชิงิ สร้า้ งสรรค์์ ทักั ษะการคิดิ ในศตวรรษที่� 21. วารสารศึกึ ษาศาสตร์์ มหาวิทิ ยาลัยั ขอนแก่น่ . 38(2), 111-121.
วิิจารณ์์ พานิชิ . (2558). วิิถีสี ร้้างการเรีียนรู้�เพื่�อศิิษย์์ ในศตวรรษที่� 21. วารสารนวััตกรรมการเรียี นรู้้�. 1(2), 3-14.

27 ปีที่ 48 ฉบบั ท่ี 222 มกราคม - กุมภาพันธ์ 2563

รอบรู้เ� ทคโนโลยีี วชิิรพรรณ ทองวิจิ ิติ ร • นัักวิิชาการ สาขาเทคโนโลยีี สสวท. • e-mail: [email protected]

คิิดก่่อน...บลา บลา
นานาโซเชียี ล

สื่่อ� สัังคม หรืือ Social Media ได้เ้ ข้้ามามีีอิิทธิิพลและปรัับเปลี่�ยนวิิถีีชีีวิิตของคนไปหลายเรื่�อง เช่น่ หากต้้องการ
ทราบข่่าวสารต่่างๆ เมื่�อก่่อนเราก็็ไปซื้�อหนัังสืือพิิมพ์์ หรืือเปิิดโทรทััศน์์ ฟัังวิิทยุุ แต่่สมััยนี้�ใช้้เพีียงแค่่ปลายนิ้�วจิ้�มไปที่�
สมาร์ต์ โฟนหรือื แท็บ็ เล็ต็ ที่�เชื่�อมต่อ่ อินิ เทอร์เ์ น็ต็ ก็ส็ ามารถอ่า่ นข่า่ วสารต่า่ งๆ ได้อ้ ย่า่ งรวดเร็ว็ ถ้า้ ต้อ้ งการคุยุ กับั เพื่�อนก็โ็ ทรหา
แต่่เมื่�อมีีสื่�อสัังคม ทำ�ำ ให้้เราสามารถติิดต่่อสื่�อสารกัันได้้ โดยการพิิมพ์์ข้้อความหรืือ “แชท” (Chat) ผ่่านโปรแกรมสนทนา
สามารถส่่งข้้อความได้้ทั้�งแบบส่่วนตััวหรืือในกลุ่�มสนทนา หรืืออาจวิิดีีโอคอลก็็ได้้ นอกจากนี้� ยัังใช้้โพสต์์ข้้อความ รููปภาพ
คลิิปวีดี ิิทััศน์์ หรืือถ่า่ ยทอดสดเหตุกุ ารณ์์ต่า่ งๆ ได้อ้ ย่่างทันั ทีที ันั ใด

จะเห็็นได้้ว่่าสื่�อสัังคมมีีประโยชน์์ในการติิดต่่อสื่�อสาร กระจายข่่าวสารได้้อย่่างรวดเร็็ว แต่่ก็็ต้้องใช้้อย่่างเหมาะสม
และระมัดั ระวังั ไม่่ให้้ส่่งผลกระทบต่่อผู้�อื่�น ผู้�ใช้้จึงึ ต้อ้ งคิิดก่อ่ น ดังั ประเด็น็ ต่่อไปนี้�

คิดิ ก่่อนแชร์์ (Share)

หลายคนเมื่�อได้ร้ ับั ข่า่ วหรือื ข้อ้ มูลู ในสื่�อสังั คม จะแชร์ห์ รือื ส่ง่ ต่อ่ ในโปรแกรมสนทนาทันั ทีทีั้�งในรูปู แบบ
การสนทนาส่ว่ นตัวั หรืือในห้อ้ งสนทนากลุ่�ม เรียี กได้ว้ ่า่ เป็น็ “ม้้าเร็ว็ ส่่งสาร” แต่ช่ ้้าก่่อน!!! ก่อ่ นจะแชร์อ์ ะไรออก
ไป เรามา “คิดิ ” (THINK) กัันสัักนิดิ ดีไี หม

นิตยสาร สสวท. ภาพ 1 คิิดอะไรบ้า้ งก่่อนแชร์ห์ รืือโพสต์์
ที่�มา Sarah Bengtson. (2018). https://iowacity.citymomsblog.

com/2018/06/29/responsible-sharing-social-media/

28

T : True เป็น็ เรื่�องจริิงหรือื ไม่่ ต้้องคิิดไว้้เสมอก่่อนแชร์ว์ ่า่

ข้อ้ มูลู นั้�นเป็น็ เรื่�องจริงิ หรือื ไม่่ โดยตรวจสอบจากแหล่ง่ ข้อ้ มูลู ที่่�น่า่ เชื่�อถือื
ถ้้าข้้อมููลนั้�นไม่่เป็็นความจริิง และหากเป็็นเรื่�องที่�เกี่�ยวข้้องกัับสุุขภาพ
เช่่น กิินสิ่�งนี้�แล้้วจะหายจากโรคนั้�น หรืือเป็็นเรื่�องเกี่�ยวกัับการปฏิิบััติิ

เพื่�อความปลอดภััยต่่างๆ เมื่�อผู้้�รัับข้้อความนำ�ำ ข้้อมููลที่�ไม่่เป็็นความจริิง
ไปปฏิิบัตั ิิตาม อาจจะเกิิดอัันตรายได้้ รวมถึึงในสถานการณ์ฉ์ ุุกเฉิิน เช่่น
เมื่�อเกิิดภััยพิิบััติิ การแชร์์ข่่าวยิ่�งต้้องใช้้ความระมััดระวัังให้้มาก เพราะ
ส่ง่ ผลกระทบต่อ่ คนจำ�ำ นวนมาก นอกจากนี้� การแชร์ข์ ่า่ วหรือื เรื่�องที่�ไม่เ่ ป็น็
ความจริงิ นั้�น ยังั มีคี วามผิดิ ตามพระราชบัญั ญัตั ิวิ ่า่ ด้้วยการกระทำ�ำ ความผิิด
เกี่�ยวกัับคอมพิิวเตอร์์ (ฉบัับที่� 2) พ.ศ. 2560 มาตรา 14 มีีโทษจำำ�คุุก ภาพ 2 ตััวอย่า่ งข้้อความในแชท
ไม่เ่ กิิน 5 ปีี หรือื ปรัับไม่่เกิิน 100,000 บาท หรืือทั้�งจำำ�ทั้้�งปรับั อีีกด้้วย ที่ �มา หนัังสืือเรีียนรายวิิชาพื้ �นฐานวิิทยาศาสตร์์

H : Helpful เป็น็ ประโยชน์ต์ ่อ่ ผู้�อื่�นหรือื ไม่่ แม้ว้ ่า่ ข้อ้ มูลู นั้�น และเทคโนโลยีีชั้�นประถมศึกึ ษาปีทีี่�4สถาบันั
ส่ง่ เสริมิ การสอนวิทิ ยาศาสตร์แ์ ละเทคโนโลยีี
จะเป็็นเรื่�องจริงิ แต่่ถ้้าไม่เ่ ป็น็ ประโยชน์์ต่อ่ ผู้�อื่�นก็็ไม่ค่ วรแชร์์ (สสวท.)

I : Inspiring เป็็นเรื่�องที่�สร้้างแรงบันั ดาลใจ และสร้้างความรู้้�สึกึ ที่่�ดีีต่่อผู้้�อ่่านหรือื ไม่่ ถ้า้ ไม่่ใช่ก่ ็็ไม่่ควรแชร์์
ตััวอย่่างข้้อมููลลัักษณะนี้� เช่่น ข่่าวอุุบััติิเหตุุต่่างๆ ที่่�มีีภาพสยดสยอง น่่ากลััว ผู้�ที่�ได้้รัับข่่าวอาจจะรู้้�สึึกหดหู่� สลดใจ
จึงึ ไม่่ควรแชร์์
N : Neccessary เป็น็ เรื่�องที่�ผู้�อื่�นจำ�ำ เป็น็ ต้อ้ งทราบหรืือื� ไม่่ หากไม่จ่ ำ�ำ เป็น็ หรือื ไม่อ่ ยู่�ในความสนใจ อาจเป็น็
การรบกวนหรือื สร้้างความรำ��คาญได้้ รวมถึงึ ควรเลือื กแชร์ข์ ้้อมููลให้้เหมาะสมกับั กลุ่�มสนทนาด้้วย

K : Kind ต้้องพิจิ ารณาว่า่ ผู้�เผยแพร่เ่ รื่�องนี้้�มีีเจตนาดีตี ่่อผู้�อื่�นหรืือไม่่

มีวี ัตั ถุปุ ระสงค์อ์ ะไรในการเผยแพร่่ ถ้า้ เป็น็ เรื่�องที่�ไม่ด่ ีตี ่อ่ ผู้�อื่�นก็ไ็ ม่ค่ วรแชร์์ เช่น่ ถ้า้ เจอ
โพสต์์ "ส่่งต่่อเพื่�อช่่วยน้้องเหมี่�ยว" ในสื่�อสัังคม ก่่อนอื่�นต้้องพิิจารณาว่่าเจตนา
ของผู้�เผยแพร่่คืืออะไร และถ้้าเราแชร์์ต่่อแล้้ว น้้องเหมีียวจะได้้รัับการช่่วยเหลืือ
อย่่างที่�เราตั้�งใจไว้้จริิงหรืือไม่่ ซึ่่�งโพสต์์ในลัักษณะนี้� ผู้�เผยแพร่่จะได้้ประโยชน์์ใน
การประชาสัมั พัันธ์์แฟนเพจ ได้ย้ อดคนกดถูกู ใจเพิ่�มขึ้�น หรือื อาจจะมีโี ฆษณาแฝง
ถ้า้ เราแชร์ต์ ่่อก็็จะตกเป็็นเครื่�องมืือในการโฆษณาให้้เขาโดยที่�ไม่ร่ ู้้�ตัวั

ภาพ 3 ตัวั อย่่างโพสต์์ "ส่ง่ ต่อ่ เพื่�อช่่วยน้อ้ งเหมี่�ยว"
ที่�มา หนัังสืือเรีียนรายวิิชาพื้�นฐานวิิทยาศาสตร์์และเทคโนโลยีี

ชั้�นประถมศึกึ ษาปีีที่� 4 สถาบัันส่่งเสริมิ การสอนวิิทยาศาสตร์์
และเทคโนโลยีี (สสวท.)

29 ปที ี่ 48 ฉบับที่ 222 มกราคม - กมุ ภาพันธ์ 2563

คิิดก่่อนโพสต์์ (Post)

นอกจากต้้องคิิดก่่อนแชร์์แล้้ว ก่่อนที่�เราจะโพสต์์ภาพหรืือข้้อความใดๆ บนสื่�อสัังคมต้้อง "คิิด" (Think)
เช่น่ เดียี วกััน และต้้องตระหนัักอยู่�เสมอว่า่ สิ่�งที่�เราจะโพสต์ล์ งสื่�อสังั คม จะทำำ�ให้้ผู้�อื่�นเดือื ดร้้อนหรือื ไม่่ เช่น่ การตััดต่่อ
ภาพผู้�อื่�นแล้้วโพสต์์ ทำำ�ให้้ผู้�อื่�นเสีียหายและเสีียชื่�อเสีียง ถืือเป็็นการระรานทางไซเบอร์์รููปแบบหนึ่�ง มีีความผิิดตาม
พระราชบััญญัตั ิิว่่าด้้วยการกระทำำ�ความผิิดเกี่�ยวกับั คอมพิิวเตอร์์ (ฉบัับที่� 2) พ.ศ. 2560 มาตรา 16 มีโี ทษจำำ�คุุกไม่่เกิิน
3 ปีี และปรัับไม่่เกินิ 200,000 บาท และอาจถููกฟ้้องร้อ้ งฐานหมิ่�นประมาท มีีโทษจำ�ำ คุกุ ไม่่เกิิน 2 ปีี และปรัับไม่เ่ กินิ
200,000 บาท ตามประมวลกฎหมายอาญามาตรา 328 อีีกด้้วย

นอกจากการตััดต่่อภาพที่ �สร้้างความเสีียหายให้้กัับ ภาพ 4 ตััวอย่่างการระรานทางไซเบอร์์
ผู้�อื่�นแล้้ว การถ่่ายภาพผู้�อื่�นแล้้วโพสต์์โดยใช้้ข้้อความแสดง ที่�มา หนัังสืือเรีียนรายวิิชาพื้�นฐานวิิทยาศาสตร์์และ
ความคิิดเห็็นที่่�ทำ�ำ ให้้ผู้�อื่�นเสีียหาย ก็็เป็็นพฤติิกรรมที่�ไม่่ควร
ปฏิบิ ัตั ิเิ ช่น่ กันั เราอาจเคยพบข่า่ วต่า่ งๆ เช่น่ กรณีที ี่่�มีผีู้�โพสต์ภ์ าพ เทคโนโลยีี ชั้�นประถมศึกึ ษาปีทีี่� 4 สถาบันั ส่ง่ เสริมิ
แม่่บ้้านนั่�งพื้�นรอนายจ้้างรัับประทานอาหาร และผู้�โพสต์์เขีียน การสอนวิิทยาศาสตร์์และเทคโนโลยีี (สสวท.)
ข้้อความประกอบในลัักษณะต่่อว่่านายจ้้าง ทำ�ำ ให้้นายจ้้าง
ถููกประนาม ด่่าทอ โดยที่�พวกเขาไม่่ได้้ทำ�ำ อะไรผิิดเลย ซึ่่�งใน
ความเป็็นจริิง แม่่บ้้านคนนั้�นเต็็มใจที่�จะนั่�งรอบนพื้�น และก่่อน
หน้้านั้ �นก็็ได้้รัับประทานอาหารร่่วมกัับนายจ้้างเรีียบร้้อยแล้้ว
เรื่�องนี้�สอนให้รู้้�ว่า สิ่�งที่�เห็น็ อาจไม่เ่ ป็น็ อย่า่ งที่่�คิดิ อย่า่ ด่ว่ นตัดั สินิ
ใครไปก่่อนที่�จะรู้�ความจริิงทั้�งหมด เราจึึงมัักได้้ยิินคำ�ำ เหล่่านี้�
“โอละพ่่อ” “เงิิบ” “โป๊๊ะแตก” ดัังนั้�น ก่่อนจะโพสต์์ข้้อความ
วิิพากษ์์วิจิ ารณ์เ์ รื่�องใด ควรตรวจสอบความจริงิ ก่่อน เพราะอาจ
ทำำ�ให้้ผู้�อื่�นเสีียหายด้้วยปลายนิ้�วของเราก็็ได้้ ซึ่่�งการโพสต์์
ลัักษณะนี้� เป็็นการกระทำำ�ผิิดตามพระราชบััญญััติิว่่าด้้วย
การกระทำำ�ความผิดิ เกี่�ยวกับั คอมพิิวเตอร์์ (ฉบับั ที่� 2) พ.ศ. 2560
ทั้�งมาตรา 14 และ 16 เนื่�องจากเป็็นการเผยแพร่่ทั้�งข่่าวลวง
และข่่าวที่�สร้้างความเสีียหายให้้กัับผู้�อื่�น ผู้�เสีียหายสามารถ
ฟ้้องร้อ้ งฐานหมิ่�นประมาทได้เ้ ช่่นเดีียวกันั

นิตยสาร สสวท. 30

คิดิ ก่่อนคอมเมนต์์ (Comment)

พฤติกิ รรมต่อ่ มาที่�ควรตระหนักั และควรระมัดั ระวังั คือื การใช้ข้ ้อ้ ความแสดงความคิดิ เห็น็ อย่า่ ลืมื ว่า่ สื่�อสังั คม
เป็น็ สื่�อสาธารณะ แม้้ว่า่ เราจะตั้�งค่า่ ความเป็น็ ส่ว่ นตัวั เฉพาะเพื่�อนแล้้วก็็ตาม หรือื แสดงความเห็็นในโพสต์ข์ องเราเอง
ก็ค็ วรใช้ค้ ำ�ำ ที่่�สุภุ าพ เหมาะสม ไม่ว่ ่า่ ร้า้ ยผู้�อื่�นหรือื ใช้ค้ ำำ�พูดู ส่อ่ เสียี ด ทำ�ำ ให้ผู้้�อื่�นเสียี หาย ซึ่ง่� นอกจากจะผิดิ จริยิ ธรรมแล้ว้ ยังั
ผิิดกฎหมายอีีกด้้วยเช่่นกััน ถึึงแม้้จะต่่อท้้ายด้้วยคำำ�ว่่า “ความคิิดเห็็นส่่วนตััว งดดราม่่า” หรืือ “คหสต.” แล้้วก็็ตาม
ซึ่่�งข้้อความที่�เราแสดงความคิิดเห็็นใต้้โพสต์์ของแฟนเพจต่่างๆ หรืือกลุ่�มที่�ตั้�งค่่าการแสดงเป็็นสาธารณะ จะแสดงใน
หน้้าแรกของสื่�อสังั คมของเพื่�อนคนอื่�นๆ ของเราด้้วย (ถ้้าไม่่ได้ต้ั้�งค่า่ ให้แ้ สดงข้้อความเฉพาะผู้้�ดูแู ลแฟนเพจ)

บางคนอาจจะแย้้งอีีกว่่า จะกัังวลไปทำ�ำ ไม ในเมื่�อมีีปุ่�มลบหรืือปุ่�มดีีลีีท
(Delete) พิิมพ์์อะไรผิดิ ไปก็ล็ บได้้อยู่�แล้ว้ แต่่อย่่าลืมื ว่่าเหนือื ปุ่�มลบ ยัังมีปีุ่�มบัันทึกึ ภาพ
หน้้าจอ (Print Screen) จะเห็น็ ได้้จากข่่าวหลายๆ ข่่าวของบุุคคลที่่�มีชีื่�อเสียี ง ซึ่่�งโพสต์์
ข้้อความหรืือภาพที่�ไม่่เหมาะสมและลบโพสต์์นั้�นไปแล้้ว แต่่ก็็ยัังมีีคนที่�เก็็บภาพโพสต์์
เหล่า่ นั้�นไว้้ได้้ แล้้วเผยแพร่ต่ ่อ่ ในโลกออนไลน์์ บางคนอาจจะแย้้งว่่า ไม่เ่ ป็น็ ไรหรอก เพราะใน Facebook เราสามารถ
คลิกิ แก้ไ้ ขข้อ้ ความที่�แสดงความคิดิ เห็น็ ใต้โ้ พสต์ไ์ ด้้ ซึ่ง�่ ข้อ้ ความเหล่า่ นั้�นสามารถแก้ไ้ ขได้จ้ ริงิ แต่ผ่ ู้้�อ่า่ นคนอื่�นๆ ก็ส็ ามารถ
เรีียกดููประวััติกิ ารแก้้ไขได้้ โดยความคิิด
เห็น็ ที่่�มีกี ารแก้ไ้ ข จะมีขี ้้อความแสดงว่่า
“มีีการแก้้ไข” ผู้้�อ่่านสามารถคลิิกเรีียก
ดููได้ท้ ัันทีี

คิิดก่อ่ นแฮชแท็ก็ (Hash Tag)

นอกจากจะต้อ้ งคิดิ ก่อ่ นแชร์์ คิดิ ก่อ่ นโพสต์์ และคอมเมนต์แ์ ล้ว้ การใช้ส้ื่�อสังั คมออนไลน์จ์ ะต้อ้ งใช้ว้ ิจิ ารณญาณ
และพิิจารณาข้้อมูลู ให้ร้ อบด้้านก่อ่ นจะเชื่�อหรืือตััดสิินใจอีีกเรื่�องหนึ่�ง คือื การติิดแฮชแท็็ก

31 ปที ่ี 48 ฉบับที่ 222 มกราคม - กมุ ภาพนั ธ์ 2563

เป็็นการพิิมพ์เ์ ครื่�องหมายแฮชแท็ก็ (#) ตามด้ว้ ยคำ�ำ ที่่�บ่่งบอกหมวดหมู่�หรือื สาระสำำ�คัญั ของเรื่�อง เมื่�อผู้้�อ่่าน
คลิกิ คำำ�ที่่�มีเี ครื่�องหมาย # ก็จ็ ะสามารถเชื่�อมโยงไปยังั โพสต์อ์ื่�นๆ ที่่�ติดิ เครื่�องหมาย # เช่น่ เดียี วกับั คำำ�นั้้�นได้้ ใช้ป้ ระโยชน์์
ในการค้น้ หาเพื่�ออ่า่ นเรื่�องราวที่�เกี่�ยวข้อ้ งกันั ได้้ ในบางครั้�งเครื่�องหมาย # ได้ถ้ ูกู นำำ�มาใช้เ้ ป็น็ เครื่�องมือื ในการปลุกุ ระดม
คนในสื่�อสัังคมให้้มีีความเห็็นคล้้อยตามกัันในเรื่�องใดเรื่�องหนึ่�ง โดยคนอื่�นๆ ก็็พิิมพ์์ #ข้้อความเหล่่านั้�น และเชื่�อ
ตามๆ กันั โดยไม่ไ่ ด้ต้ รวจสอบที่�มาที่�ไปของเรื่�องราวหรือื ข่า่ วเหล่า่ นั้�น บุคุ คลที่�ไม่ไ่ ด้ท้ ำ�ำ อะไรผิดิ ก็ถ็ ูกู กล่า่ วหาและถูกู สังั คม
ตััดสินิ ไปแล้ว้ ดัังนั้�น ก่อ่ นจะพิมิ พ์์ # แชร์์ แสดงความคิดิ เห็็น กดถูกู ใจในสื่�อสัังคม จะต้้องใช้้วิิจารณญาณและศึกึ ษา
ข้้อมููลให้้รอบด้า้ น เพราะสิ่�งที่่�ทำ�ำ อาจส่่งผลเสีียมากกว่า่ ที่�เราคิดิ ก็็ได้้

ทั้�งหมดนี้�เป็็นแนวทางปฏิบิ ััติิในการใช้้สื่�อสัังคมโดยไม่่สร้้างความเดืือดร้้อนหรืือเสีียหายต่่อผู้�อื่�น สิ่�งเหล่่านี้�
ควรปลูกู ฝังั ให้เ้ กิดิ กับั ผู้�ใช้ส้ื่�อสังั คมทุกุ คนตั้�งแต่เ่ ด็ก็ จนถึงึ ผู้�ใหญ่่ ก่อ่ นจะทำำ�อะไรต้อ้ งคิดิ ให้ม้ าก และตระหนักั อยู่�เสมอว่า่
สิ่�งเหล่า่ นั้�นจะส่ง่ ผลกระทบถึงึ ใคร หรือื ทำ�ำ ให้ใ้ ครเดือื ดร้อ้ นบ้า้ ง เราควรใช้ส้ ื่อ�่ สังั คมในทางสร้า้ งสรรค์แ์ ละเกิดิ ประโยชน์์
ต่่อสัังคม เช่่น เผยแพร่่เรื่�องราวที่�เป็็นประโยชน์์ สาระความรู้� ช่่วยเหลืือผู้�อื่�น สื่�อสัังคมเปรีียบเสมืือนกระดาษขาว
เราอยากให้้กระดาษใบนี้�เป็็นภาพวาดสวยๆ หรือื เป็็นภาพน่า่ กลััว ก็ข็ึ้�นอยู่่�กับั เรา...

บรรณานุุกรม

Kapook. แชร์ว์ ่อ่ น ! แม่บ่ ้า้ นนั่่ง� พื้้น� รอเจ้า้ นายกินิ ข้า้ ว-โซเชียี ลเสียี งแตก ชี้้อ� ย่า่ เพิ่่ง� เชื่อ� แค่ร่ ูปู ๆ เดียี ว. สืบื ค้น้ เมื่�อ 8 มกราคม 2563, จาก
https://hilight.kapook.com/view/165549.

Khaosod. “ป้้าสมััย” มาเองจบดราม่่าแบ่ง่ ชนชั้้�นแม่่บ้้านนั่่�งพื้้น� แจงเจ้้านายเลี้้ย� งดี ี นั่่ง� เก้้าอี้้ไ� ม่เ่ ป็็น. สืบื ค้้นเมื่�อ 8 มกราคม 2563, จาก
https://www.khaosod.co.th/special-stories/news_679653.

Sarah Bengtson. (2018). T.H.I.N.K. Before You Share: Responsible Sharing on Social Media. Retrieved January 10, 2020, from
https://iowacity.citymomsblog.com/2018/06/29/responsible-sharing-social-media/.

ธรรณพ สมประสงค์.์ Hashtag คือื อะไร และ วิธิ ีกี ารใช้้ #Hashtag ที่่เ� หมาะสม. สืบื ค้น้ เมื่�อ 11 มกราคม 2563, จาก https://www.thanop.com/hashtag/.
นิติ ิธิ ร แก้ว้ โต. รู้�ก่อนทำ�ำ ผิดิ ! พ.ร.บ.คอมพิวิ เตอร์ฉ์ บับั ใหม่ม่ ีอี ะไร. สืบื ค้น้ เมื่�อ 22 มกราคม 2563, จาก https://www.thairath.co.th/content/956490.
ผนวกเดช สุวุ รรณทัตั . (2560). เอกสารประกอบการอบรมครูู วิทิ ยาการคำ�ำ นวณ ชั้้น� ประถมศึกึ ษา. สาขาเทคโนโลยีี สถาบันั ส่ง่ เสริมิ การสอนวิทิ ยาศาสตร์์

และเทคโนโลยีี (สสวท.)
สถาบันั ส่ง่ เสริมิ การสอนวิทิ ยาศาสตร์แ์ ละเทคโนโลยีี (สสวท.). (2561). หนังั สือื เรียี นรายวิชิ าพื้้น� ฐานวิทิ ยาศาตร์แ์ ละเทคโนโลยีี เทคโนโลยี ี ชั้้น� ประถมศึกึ ษา

ปีที ี่่� 4. กรุงุ เทพมหานคร: องค์ก์ ารค้า้ ของ สกสค. ศึกึ ษาภัณั ฑ์พ์ าณิชิ ย์.์
สถาบันั ส่ง่ เสริมิ การสอนวิทิ ยาศาสตร์แ์ ละเทคโนโลยีี (สสวท.). (2562). หนังั สือื เรียี นรายวิชิ าพื้้น� ฐานวิทิ ยาศาตร์แ์ ละเทคโนโลยีี เทคโนโลยี ี ชั้้น� ประถมศึกึ ษา

ปีที ี่่� 5. กรุงุ เทพมหานคร: องค์ก์ ารค้า้ ของ สกสค. ศึกึ ษาภัณั ฑ์พ์ าณิชิ ย์.์
สำ�ำ นักั งานพัฒั นาธุรุ กรรมทางอิเิ ล็ก็ ทรอนิกิ ส์.์ (2560). พระราชบัญั ญัตั ิวิ ่า่ ด้ว้ ยการกระทำ�ำ ความผิดิ เกี่ย� วกับั คอมพิวิ เตอร์์ (ฉบับั ที่่� 2) พ.ศ. 2560. สืบื ค้น้ เมื่�อ

10 มกราคม 2563, จาก https://ictlawcenter.etda.or.th/laws/detail/computer-crime-2-act-2560.

นติ ยสาร สสวท. 32

จันั ทร์น์ ภา อุุตตะมะ • นัักวิชิ าการ สาขาคณิิตศาสตร์ม์ ััธยมศึกึ ษา สสวท. • e-mail: [email protected] รอบรู้�เทคโนโลยีี

การใช้้ซอฟต์์แวร์์
The Geometer’s Sketchpad

ในการสำำรวจเกี่่�ยวกัับภาคตััดกรวย

เนื้้อ� หาในวิชิ าคณิติ ศาสตร์ห์ ลายเรื่อ�่ งค่อ่ นข้า้ งเป็น็ นามธรรม การที่�ครูจู ะจัดั การเรียี นการสอนให้ก้ ับั นักั เรียี นนั้้น�
จะต้อ้ งอาศัยั วิธิ ีกี ารที่�หลากหลาย และใช้ส้ ื่อ่� การเรียี นรู้�หรืือสื่อ�่ การสอนเป็น็ ตัวั กลางในการถ่า่ ยทอดองค์ค์ วามรู้� เพื่อ�่ ช่ว่ ย
กระตุ้�นให้้ผู้�เรีียนเข้้าใจเนื้้�อหาหรืือบทนิิยามต่่างๆ ทางคณิิตศาสตร์์ สำ�ำ หรัับการเรีียนรู้�เรื่่�องเรขาคณิิตวิิเคราะห์์และ
ภาคตัดั กรวย มีกี ิจิ กรรมหนึ่�งซึ่ง่� เป็น็ ที่่�นิยิ มกันั มานานหลายทศวรรษ คืือ กิจิ กรรมการพับั กระดาษ เพื่อ�่ ให้เ้ ห็น็ ภาพของ
กราฟรูปู แบบต่า่ งๆ ซึ่ง�่ มีวี ิธิ ีกี ารและรูปู แบบที่�หลากหลาย และในปัจั จุบุ ันั ก็ม็ ีเี ทคโนโลยีทีี่�ครูสู ามารถนำ�ำ มาช่ว่ ยในการสอน
สิ่�งเหล่า่ นั้้น� ให้เ้ ห็น็ ภาพได้ช้ ัดั เจนยิ่�งขึ้้น� บทความนี้้จ� ะชี้้ใ� ห้เ้ ห็น็ ความสัมั พันั ธ์ข์ องสื่อ�่ กระดาษกับั สื่อ่� เทคโนโลยีี ตลอดจน
เห็น็ การให้เ้ หตุผุ ลทางคณิติ ศาสตร์์ เพื่อ�่ พิสิ ูจู น์ว์ ่า่ กราฟที่่�ได้ด้ ้ว้ ยวิธิ ีกี ารพับั กระดาษดังั กล่า่ ว เป็น็ รูปู นั้้น� ๆ จริงิ ดังั บทนิยิ าม

ในที่�นี้�ขอยกตัวั อย่า่ งการพับั กระดาษบนกระดาษรูปู วงกลม โดยมีวี ิธิ ีกี ารง่า่ ยๆ ดังั นี้�

ภาพ 1 การกำำ�หนดจุดุ ในวงกลม และพับั ขอบของวงกลมไป ภาพ 2 รูปู วงรีแี ละเส้น้ สัมั ผัสั วงรีทีี่�เกิดิ จากการพับั ขอบของ
จรดที่่�จุุดนั้ �น วงกลมหลายๆ ครั้�ง

นำ�ำ แผ่่นกระดาษรูปู วงกลมมาหนึ่�งแผ่น่ (นิิยมใช้้กระดาษไข เพราะจะทำำ�ให้เ้ ห็น็ รอยพัับได้ช้ ัดั เจน) กำ�ำ หนด
จุดุ หนึ่�งจุดุ ใดๆ ในวงกลม จากนั้�นพับั ให้ข้ อบของวงกลมไปจรดที่่�จุดุ นั้�นแล้ว้ กรีดี รอยพับั ดังั ภาพ 1 พับั ตามวิธิ ีกี ารเช่น่ นี้�
ให้ม้ ากครั้�งที่่�สุดุ เท่่าที่�จะทำ�ำ ได้้ จะพบว่่ารอยพับั กระดาษที่�เกิดิ ขึ้�นเหล่่านั้�นทำ�ำ ให้ม้ องเห็น็ เป็น็ เส้น้ โค้้งที่่�ดูคู ล้า้ ยรูปู วงรีี
โดยมีีเส้น้ ตรงที่�เป็็นรอยพัับเหล่่านั้�นเป็น็ เส้้นสััมผััสวงรีี ดังั ภาพ 2 และดููเสมือื นว่่าจุุดศููนย์ก์ ลางของวงกลม และจุุดที่�
เรากำำ�หนดขึ้�น เป็็นจุุดโฟกััสของวงรีนีั้�น

33 ปีท่ี 48 ฉบับที่ 222 มกราคม - กมุ ภาพันธ์ 2563

จากการพัับกระดาษเช่่นนี้�หลายๆ ครั้�ง ซึ่่�งเป็็นการสิ้�นเปลืือง
กระดาษ เวลา และได้ร้ ูปู คล้า้ ยวงรีดี ัังกล่า่ วเพีียงรูปู เดียี วเท่่านั้�น ดังั ภาพ 3
เมื่�อเราต้้องการรููปวงรีีรููปใหม่่ ก็็ต้้องตััดกระดาษรููปวงกลมใหม่่ แล้้วทำำ�
ตามขั้�นตอนเดิิมอีีกครั้�ง เพื่�อช่่วยให้้เราสามารถสำ�ำ รวจและสืืบเสาะรููปได้้
หลากหลายรููป รวมทั้�งยัังประหยััดเวลาในการสร้้างรููปอีีกด้้วย เรามาลอง
สร้า้ งรูปู โดยใช้ซ้ อฟต์แ์ วร์์ The Geometer’s Sketchpad (GSP) เวอร์ช์ ันั 5.06

ขั้้�นตอนการสร้้างรููปที่่�ต้้องการโดยใช้้ GSP ภาพ 3 รููปวงรีีที่�เกิิดจากการพัับขอบของวงกลมให้้
มากครั้�งที่่�สุุด

ขั้้�นตอนที่่� 1
สร้า้ ง AB เพื่�อใช้ก้ ำำ�หนดความยาวของรัศั มีีของวงกลมที่�สามารถปรับั เปลี่�ยนความยาวได้้ โดย

• ใช้เครอ่ื งมอื ส่วนของเสน้ ตรง สร้างส่วนของเส้นตรง
• ก�ำหนดช่อื จดุ A, B โดยใชเ้ คร่ืองมือ ข้อความ

จะได้้ผลดัังรููป

ขั้้�นตอนที่่� 2

สร้้างวงกลม 1 วง ที่่�มีจี ุุด O เป็็นจุดุ ศูนู ย์์กลาง และมีีรัศั มียี าวเท่่ากัับความยาวของ AB โดย
• สรา้ งจดุ ศนู ยก์ ลาง O โดยใชเ้ คร่อื งมือ จุด
จุดน้จี ะใชเ้ ป็นจดุ โฟกสั ของวงรจี ุดหนง่ึ
• คลกิ เลอื กจดุ O และ AB จากนน้ั เลอื กเมนู สรา้ ง
แล้ว้ เลือื กคำำ�สั่่�ง วงกลมที่่ส� ร้า้ งจากจุดุ ศูนู ย์ก์ ลาง
และรัศั มีี

จะได้ผ้ ลดัังรูปู

นิตยสาร สสวท. 34

ขั้้�นตอนที่่� 3
สร้า้ งจุุด C ใดๆ ในวงกลมหนึ่�งจุดุ จุดุ นี้�

จะใช้้เป็็นจุุดโฟกััสของวงรีอี ีีกจุุดหนึ่�ง โดย
ใช้เ้ ครื่�องมือื จุดุ สร้า้ งจุดุ แล้ว้ กำำ�หนด

ชื่�อจุดุ เป็น็ จุุด C
จะได้้ผลดัังรููป

ขั้้�นตอนที่่� 4
สร้า้ งจุดุ D ใดๆ บนวงกลมหนึ่�งจุุด โดย
• คลิกเลอื กที่วงกลม จากน้นั เลือกเมนู สร้าง แล้วเลอื กค�ำสั่ง จุดบนวงกลม
• ก�ำหนดชื่อจุดเปน็ จุด D
จะได้้ผลดัังรููป

ขั้้�นตอนที่่� 5
สร้้างเส้้นตรงที่�เสมืือนรอยพัับของกระดาษ ที่่�ทำ�ำ ให้้จุุด D ที่�อยู่�บนวงกลมมาทัับที่่�จุุด C ซึ่่�งเส้้นนี้�เปรีียบเสมืือน

เส้น้ สะท้้อน หรือื เป็็นแกนสมมาตรของจุดุ สองจุดุ นี้�นั่�นเอง โดย
• สร้าง CD
• สร้างจุดกง่ึ กลาง E บน CD โดยคลิกเลือก CD จากน้นั เลือกเมนู สรา้ ง แลว้ เลือกค�ำสั่ง จุดกึง่ กลาง
• คลิกเลอื กจดุ E และ CD จากน้นั เลอื กเมนู สร้าง แลว้ เลอื กค�ำสง่ั เสน้ ตั้งฉาก

จะได้ผ้ ลดังั รูปู

35 ปีที่ 48 ฉบับท่ี 222 มกราคม - กุมภาพันธ์ 2563

ขั้้�นตอนที่่� 6
ให้้สัังเกตว่่า เมื่�อเลื่�อนจุุด D ที่�อยู่�บน

วงกลมให้เ้ ปลี่�ยนตำำ�แหน่ง่ ไป เส้น้ ตรงที่�เป็น็ รอยพับั
ก็็จะเปลี่�ยนตำ�ำ แหน่ง่ ไปด้ว้ ยเช่่นกันั ดังั รููป

ขั้้�นตอนที่่� 7
สร้า้ งรอยของเส้้นตรง เมื่�อจุุด D เคลื่�อนไปอยู่่�ที่่�ตำ�ำ แหน่ง่ ต่า่ งๆ จะเห็น็ ว่่า แต่่ละตำำ�แหน่่งที่่�จุดุ D เคลื่�อนไป CD

ก็็จะเปลี่�ยนตำ�ำ แหน่่งด้้วย ทำ�ำ ให้้รอยของเส้้นตั้�งฉากเปลี่�ยนแปลงไปด้้วย ซึ่่�งรอยดัังกล่่าวนั้�น ในทางคณิิตศาสตร์์จะเรีียกว่่า
โลคััส ของเส้้นตรง รอยดัังกล่่าวทำ�ำ ได้โ้ ดย

• คลิกเลือกจุด D ซึ่งถือวา่ เปน็ จุดขบั เคล่อื น และคลกิ เลือกเส้นตรงทตี่ งั้ ฉากกบั CD ซ่ึงเป็นตัวทีข่ ับเคลอ่ื นไป
จากนนั้ เลอื กเมนู สรา้ ง แลว้ เลอื กค�ำสง่ั โลคสั (เราสามารถลดหรอื เพมิ่ ความละเอยี ดของโลคสั โดยการคลกิ ขวา
ที่�โลคััส แล้ว้ เลือื กคำำ�สั่่�ง เพิ่�มความละเอียี ด หรืือ ลดความละเอีียด)

จะเห็็นภาพเส้้นโค้ง้ ที่�คล้า้ ยกับั วงรีี ดัังรููป

ขั้้�นตอนที่่� 8
เราสามารถปรับั เปลี่�ยนระยะห่า่ งระหว่า่ งจุุด O และจุุด C โดยลากจุุด C ไปที่่�ตำ�ำ แหน่ง่ อื่�นในวงกลม แล้ว้ สัังเกต

ลัักษณะของเส้้นโค้้งที่�คล้้ายวงรีีนั้�นว่่า เมื่�อทั้�งสองจุุดเข้้าใกล้้กัันมากขึ้�น เส้้นโค้้งที่�ได้้จะมีีลัักษณะคล้้ายกัับวงกลม หรืือมีี
ความอ้้วนกลมมากขึ้�น ถ้า้ ทั้�งสองจุุดเลื่�อนห่่างออกจากกันั เส้น้ โค้ง้ ที่�ได้้จะมีลี ักั ษณะคล้า้ ยวงรีทีี่�ผอมเพรีียวมากขึ้�น

ทั้�งนี้�เราสามารถปรับั เปลี่�ยนขนาดของวงกลม โดยปรับั ความยาวส่ว่ นของเส้น้ ตรง AB ที่�เรากำำ�หนดไว้้ เพื่�อให้ไ้ ด้ข้ นาด
ของวงกลมที่ �หลากหลาย

นติ ยสาร สสวท. 36

จากการพับั กระดาษ หรือื จากการสร้า้ งด้ว้ ยโปรแกรม The Geometer’s Skechpad เราจะมั่�นใจได้อ้ ย่า่ งไรว่า่ เส้น้ โค้ง้
ที่่�ดููคล้า้ ยกัับรูปู วงรีีนั้�น เป็น็ วงรีทีี่�แท้้จริงิ ตามบทนิิยามของวงรีี ที่�กล่า่ วว่่า

วงรีี (Ellipse) คืือเซตของจุุดทั้�งหมดในระนาบ ซึ่่�งผลบวกของ
ระยะทางจากจุดุ ใดๆ ไปยังั จุดุ F1 และ F2 ที่�ตรึงึ อยู่่�กับั ที่่�มีคี ่า่ คงตัวั โดยค่า่ คงตัวั นี้�
ต้้องมากกว่่าระยะห่่างระหว่่างจุุดที่�ตรึึงอยู่่�กัับที่�ทั้�งสองจุุด เรีียกจุุดสองจุุดที่�
ตรึงึ อยู่่�กัับที่่�นี้้�ว่่า โฟกัสั (Focus) ของวงรีี

P1F1 + P1F2 = P2F1 + P2F2 = ค่า่ คงตััว
จากรููปที่�สร้้างขึ้�นนี้� จะเห็็นได้้ว่่าจุุดที่�อยู่�บนเส้้นโค้้งที่�คล้้ายวงรีีนั้�น เป็็นจุุดที่�อยู่�บนเส้้นตรงที่�เป็็นรอยพัับนั้�นด้้วย
ซึ่ง�่ คล้า้ ยกับั เป็น็ จุดุ ที่�เส้น้ ตรงสัมั ผัสั กับั เส้น้ โค้ง้ ที่่�จุดุ นั้�น ดังั นั้�น เราสามารถสร้า้ งรอยของเส้น้ โค้ง้ รูปู วงรีนีั้�น โดยสร้า้ งรอยของจุดุ
ที่่�ดููเหมืือนเป็็นจุุดสััมผัสั นั่�นเอง เราจะพิิจารณาจุดุ ดัังกล่่าวได้้โดยสร้้างเพิ่�มเติมิ ดัังนี้�
• ลบรอยของโลคัส โดยคลิกท่ีโลคัส แล้วกดปุ่ม

Delete บนแป้นพิมพ์
• สรา้ ง OD ให้ตัดกบั เสน้ สะท้อน ท่ีจดุ F ดงั รูป

• สรา้ งโลคสั ของจดุ ตดั F โดยคลกิ เลอื กจดุ D และ
จุุด F เลือื กเมนูู สร้า้ ง แล้้วเลือื กคำ�ำ สั่่�ง โลคััส
จะเกิดิ รอยที่่�มีลี ัักษณะเป็น็ วงรีี ดังั รููป

37 ปที ่ี 48 ฉบบั ที่ 222 มกราคม - กมุ ภาพันธ์ 2563

นอกจากนี้� ถ้า้ เราเลือื กแสดงโลคัสั ของเส้น้ สะท้อ้ น ก็จ็ ะพบว่า่ รอยที่�เกิดิ ขึ้�น ก็ค็ ือื รอยของวงรีทีี่�เกิดิ จากจุดุ F นั่�นเอง

จากการสร้า้ ง เราสามารถสร้้างข้้อความคาดการณ์์ได้ว้ ่่า เส้้นโค้ง้ ที่�ได้ม้ าจากการสร้้างนั้�น จะเป็น็ วงรีีที่่�มีจี ุุด O และ
จุดุ C เป็น็ จุุดโฟกััส ซึ่�ง่ มีีจุุด F เป็น็ จุดุ ใดๆ บนวงรีี

เพื่�อให้ม้ั่�นใจว่า่ เส้น้ โค้ง้ ที่�เกิดิ จากจุดุ F เป็น็ วงรีตี าม
บทนิยิ าม เราจะต้อ้ งแสดงว่า่ ผลบวกของระยะทางจากจุดุ ใดๆ
บนวงรีีไปยัังจุุดโฟกััสทั้�งสองจะเป็็นค่่าคงตััว นั่�นคืือ จะต้้อง
แสดงว่า่ OF + CF เท่่ากัับค่่าคงตัวั ค่า่ หนึ่�งเสมอ ซึ่ง่� การพิิสูจู น์์
สามารถทำ�ำ ได้้ดังั นี้�

ลากส่ว่ นของเส้้นตรง CF จะได้้ผลดังั รูปู

พิิจารณารูปู 3DEF และ 3CEF จะได้้ (จากการสร้้างให้้จุดุ E เป็็นจุดุ กึ่�งกลางของ CD)
DE = CE (จากการสร้า้ งให้้ FE = CD)
(EF เป็น็ ด้า้ นร่่วม)
DtEF = CtEF = 90° (รูปู สามเหลี่�ยมสองรูปู เท่า่ กันั ทุกุ ประการแบบ ด.ม.ด.)
EF = EF
ดังั นั้�น 3DEF ≅ 3CEF
จะได้้ DF = CF
จาก OF + FD เท่่ากัับรัศั มีีของวงกลม
ดัังนั้�น OF + FC เท่่ากับั รััศมีขี องวงกลมด้้วย
นั่�นคืือ OF + FC เป็็นค่า่ คงตััว
ทำำ�ให้้สามารถพิสิ ูจู น์์ได้้ว่่า โลคััสของจุดุ F นั้�นเป็็นวงรีตี ามบทนิิยามนั่�นเอง
การพัับกระดาษด้้วยวิิธีกี ารดัังกล่า่ ว จึงึ ได้ร้ อยพัับที่่�ทำำ�ให้เ้ กิดิ รอยเสมืือนวงรีีจริงิ ๆ ตามบทนิิยาม

จากวิธิ ีกี ารพับั กระดาษและจากการใช้ส้ื่�อเทคโนโลยีี เราช่ว่ ยให้ส้ ามารถสร้า้ งกราฟไฮเพอร์โ์ บลาได้เ้ ช่น่ เดียี วกันั หรือื ไม่่
ให้้ผู้้�อ่่านทดลองสร้า้ งและให้เ้ หตุผุ ลด้ว้ ยตนเอง แล้ว้ พบกัันใหม่ฉ่ บับั หน้า้

บรรณานุกุ รม

สถาบัันส่่งเสริิมการสอนวิิทยาศาสตร์แ์ ละเทคโนโลยีี. (2559). หนัังสืือเรียี น รายวิชิ าเพิ่่�มเติิมคณิิตศาสตร์์ เล่ม่ 2 ชั้้น� มััธยมศึกึ ษาปีีที่่� 4–6 กลุ่�มสาระ
การเรียี นรู้้�คณิติ ศาสตร์ ์ ตามหลักั สูตู รแกนกลางการศึกึ ษาขั้น� พื้้น� ฐาน พุทุ ธศักั ราช 2551. พิมิ พ์ค์ รั้�งที่� 10. กรุงุ เทพมหานคร: โรงพิมิ พ์์ สกสค.ลาดพร้า้ ว.

นติ ยสาร สสวท. 38

สุวุ ิินััย มงคลธารณ์์ • ผู้้�ชำ�ำ นาญ โครงการวิทิ ยาศาสตร์์สิ่�งแวดล้อ้ มโลก สสวท. • e-mail: [email protected] การเรีียนกระตุ้�้นความคิดิ

ขอ้ มลู เพม่ิ เติม

bit.ly/222-v4

เส้้นทาง Go Inter….
นักั สิ่�่งแวดล้อ้ มรุ่น�่ เยาว์์

ในยุคุ ปัจั จุบุ ันั ที่�เทคโนโลยีขี องโลกเปลี่�ยนแปลงและพัฒั นาไปอย่า่ งรวดเร็ว็ ปัญั หาสิ่�งแวดล้อ้ มก็ม็ ีคี วามรุนุ แรงมากขึ้�น
และคาดการณ์ไ์ ด้้ยาก ไม่่ว่า่ จะเป็็นปัญั หาฝุ่�นละออง พายุุ น้ำำ��ท่ว่ ม ดิินถล่่ม ความแห้ง้ แล้้ง ไฟป่่า แผ่น่ ดินิ ไหว โรคระบาด
ภาวะโลกร้้อน ซึ่่�งล้้วนเกิิดจากการเปลี่�ยนแปลงตามธรรมชาติิ และการกระทำ�ำ ของมนุุษย์์ที่�เป็็นปััจจััยเร่่งให้้ปััญหาเหล่่านี้�
เกิิดเร็็วขึ้�น และทวีีความรุุนแรงมากยิ่�งขึ้�น การเรีียนรู้�เพื่�อเข้้าใจสิ่�งแวดล้้อมในท้้องถิ่�นของตนตั้�งแต่่อดีีตจนถึึงปััจจุุบััน จึึงมีี
ความสำำ�คััญอย่่างยิ่�งต่่อการดำ�ำ รงชีีวิิตอยู่�ในสิ่�งแวดล้้อมในยุุคปััจจุุบัันที่่�มีีการเปลี่�ยนแปลงอย่่างรวดเร็็วตลอดเวลา และ
การนำ�ำ องค์์ความรู้้�ด้้านวิิทยาศาสตร์์เทคโนโลยีีมาสร้้างนวััตกรรมเพื่�อช่่วยดููแลสิ่�งแวดล้้อมเป็็นสิ่�งที่่�ท้้าทายศัักยภาพนัักเรีียน
ในยุคุ ปัจั จุุบััน

ฝ่่ายโลกศึึกษาและพััฒนาสิ่�งแวดล้้อม (GLOBE) สถาบัันส่่งเสริิมการสอนวิิทยาศาสตร์์และเทคโนโลยีี (สสวท.)
เห็็นความสำำ�คััญในการส่่งเสริิมให้้เยาวชนของชาติิได้้เรีียนรู้� และตระหนัักถึึงความสำำ�คััญในการศึึกษาและเข้้าใจสิ่�งแวดล้้อม
เพื่�อหาวิิธีีการแก้้ไขปััญหาสิ่�งแวดล้้อมในท้้องถิ่�นของตนอย่่างเป็็นวิิทยาศาสตร์์ ตั้�งแต่่เยาวชนระดัับประถมศึึกษาตอนปลาย
(ประถมศึกึ ษาปีทีี่� 4 - 6) จนถึงึ ระดับั มัธั ยมศึกึ ษา (มัธั ยมศึกึ ษาปีทีี่� 1 - 6) ผ่า่ นการทำำ�งานวิจิ ัยั และพัฒั นาสิ่�งประดิษิ ฐ์ห์ รือื นวัตั กรรม
ทางด้า้ นสิ่�งแวดล้อ้ ม โดยเปิดิ โอกาสให้เ้ ยาวชนทั่�วประเทศเข้า้ ร่ว่ ม การประกวดผลงานวิจิ ัยั วิทิ ยาศาสตร์ส์ิ่�งแวดล้อ้ ม (GLOBE
Student Research Competition: GLOBE SRC) และ การประกวดสิ่�งประดิษิ ฐ์แ์ ละนวัตั กรรมในการอนุรุ ักั ษ์ท์ รัพั ยากรน้ำำ��
(Thailand Junior Water Prize: TJWP) ทีีมที่่�ผ่่านการประกวดจากทั้�งสองเวทีีมีีโอกาสก้้าวไปสู่�เวทีีระดัับนานาชาติิที่่�จััด
ในประเทศต่่างๆ เพื่�อแลกเปลี่�ยนองค์ค์ วามรู้�และประสบการณ์์ในการทำ�ำ งานวิิจััยทางด้้านสิ่�งแวดล้อ้ มร่ว่ มกับั เยาวชนทั่�วโลก

เส้น้ ทางสู่�่เวทีีการประกวด

GLOBE SRC

ประกวดในประเทศ

TJWP

ประกวดในประเทศ ปที ่ี 48 ฉบบั ท่ี 222 มกราคม - กมุ ภาพนั ธ์ 2563

39

การประกวด GLOBE SRC กัับ TJWP มีลี ักั ษณะอย่่างไร ?

การประกวดงานวิิจััยวิิทยาศาสตร์์สิ่�ง่ แวดล้้อม การประกวดสิ่�่งประดิิษฐ์แ์ ละนวัตั กรรม

(GLOBE Student Research Competition: ในการอนุุรักั ษ์์ทรัพั ยากรน้ำ��ำ

GLOBE SRC) (Thailand Junior Water Prize: TJWP)

• งานวจิ ัยเนน้ การศกึ ษา ความสมั พนั ธ์ ของส่งิ แวดล้อมทเ่ี ป็น • งานวจิ ัยเนน้ การดูแลและอนุรักษ์ทรพั ยากรนำ�้ ได้แก่
องค์ป์ ระกอบหลักั ของโลก(ดินิ น้ำ�ำ � บรรยากาศ และสิ่�งปกคลุมุ ดินิ - ลดปััญหาความแห้ง้ แล้ง้ และน้ำ�ำ �ท่่วม
/สิ่�งมีีชีวี ิิต) ในลักั ษณะของวิิทยาศาสตร์โ์ ลกทั้�งระบบ - ดูแู ลรัักษาน้ำ�ำ �ผิวิ ดินิ และน้ำำ��ใต้ด้ ินิ
- ผลิิตน้ำ�ำ �จืดื เพื่�อการอุุปโภคบริิโภค
• งานวิจัยเช่ือมโยงกับชีวิตจริง เพื่อแก้ปัญหาส่ิงแวดล้อม - ใช้น้ ้ำ�ำ �อย่า่ งคุ้�มค่่าเพื่�อการเกษตรกรรม
ในท้้องถิ่่น� ของตน - ลดน้ำ�ำ �เสียี ปรับั ปรุุงคุณุ ภาพน้ำ�ำ �เสีีย หรืือนำ�ำ น้ำ�ำ �ที่่�ใช้้แล้ว้ กลับั
มาใช้้ใหม่่
• ใช้ หลักวิธีด�ำเนินการของ GLOBE ในการเก็บข้อมูลและ
ส่ง่ ข้อ้ มูลู เพื่�อแลกเปลี่�ยนเรียี นรู้้�กับั สมาชิกิ ในโครงการ GLOBE • สร้าง สิ่งประดิษฐ์หรอื นวตั กรรมใหม่ อาจเป็นเชงิ เคร่ืองมอื
ทั้ �งในประเทศและต่่างประเทศ หรอื อุปกรณ์ หรือแนวทางการจัดการแนวใหม่

• แบ่งการประกวดเปน็ 3 ระดบั ไดแ้ ก่ ประถมศกึ ษาปที ี่ 4-6, • ผลงานตอ้ งน�ำไป ทดลองใชแ้ ละใชไ้ ดจ้ รงิ อยา่ งกวา้ งขวาง
มธั ยมศึกษาปที ี่ 1-3 และมัธยมศกึ ษาปีท่ี 4-6 ตั้�งแต่่ระดัับท้อ้ งถิ่น�่ จนถึงึ ระดัับโลก

• นักเรยี น 2-3 คน ครูทีป่ รึกษา 1 คน / ทมี • ผลงาน มีประโยชน์ และมคี วามคุ้มคา่ ทางเศรษศาสตร์
• ผลงานวจิ ยั ทไี่ ดร้ บั รางวลั มโี อกาสไดร้ บั การพจิ ารณาใหเ้ ขา้ รว่ ม • จดั ประกวดในระดบั มัธยมศกึ ษาปีที่ 1-5 หรอื อายุ 14-19 ปี
• นกั เรียน 2 คน ครูท่ีปรกึ ษา 1 คน / ทมี
“โครงการแลกเปลยี่ นการนำ� เสนอผลงานวจิ ยั ของนกั เรยี น • ผลงานวิจยั ท่ีชนะเลศิ จะไดร้ บั การเขา้ ร่วมการประกวด
ระดับั ภูมู ิภิ าคเอเซียี แปซิฟิ ิกิ ” เช่น่ สาธารณรัฐั จีนี (ไต้ห้ วันั ) เกาหลีี
ญี่่�ปุ่่�น สาธารณรัฐั อินิ เดียี สหพันั ธ์ส์ าธารณรัฐั ประชาธิปิ ไตยเนปาล “Stockholm Junior Water Prize: SJWP”
สาธารณรััฐสัังคมนิิยมเวีียดนาม สาธารณรััฐฟิิลิิปปิินส์์ ณ กรุุงสต็อ็ กโฮล์ม์ ราชอาณาจักั รสวีเี ดน
สาธารณรััฐมััลดีีฟส์์ และ การประชุุมประจำำ�ปีี “GLOBE
Annual Meeting” ณ ประเทศสหรัฐั อเมริกิ า

ภาพ 1 การประกวดงานวิจิ ััย GLOBE SRC 2019 และการเข้้าร่่วม ภาพ 2 การประกวด TJWP 2019 และการเข้้าร่่วมการประกวด
การประชุุมประจำ�ำ ปีี “GLOBE Annual Meeting 2019” SJWP 2019 ณ กรุุงสต็อ็ กโฮล์์ม ราชอาณาจัักรสวีีเดน
ณ เมืืองดีีทรอยต์์ รัฐั มิิชิแิ กน ประเทศสหรััฐอเมริกิ า

นติ ยสาร สสวท. 40

ตัดั สิินใจเลือื กเส้น้ ทางการประกวด

41 ปที ่ี 48 ฉบบั ที่ 222 มกราคม - กุมภาพันธ์ 2563

ตััวอย่่างงานวิิจัยั GLOBE SRC ที่่�ผ่า่ นการประกวดและเข้า้ สู่่�เวทีีนานาชาติิ

bit.ly/222-info1

ตััวอย่า่ งที่� 1
ศึกึ ษาความสัมั พันั ธ์:์ ความสััมพันั ธ์์ระหว่า่ งคุุณภาพน้ำ�ำ � และสมบััติิดิิน กัับการปกคลุมุ ของหญ้้าทะเล
แต่ล่ ะชนิิดที่�ระยะห่่างจากชายฝั่่ง� แตกต่า่ งกันั
แก้ไ้ ขปัญั หาท้้องถิ่�น: แก้ไ้ ขปัญั หาการลดลงของหญ้า้ ทะเล ซึ่่�งมีผี ลต่อ่ แหล่ง่ อาหารของพะยููน
หลักั วิิธีีการดำ�ำ เนินิ การของ GLOBE: ด้า้ นดินิ (แอมโมเนียี ไนเตรท ฟอสเฟต ความเป็็นกรด-ด่า่ งของดิิน) ด้้านน้ำำ��
(ความเป็็นกรด-ด่า่ งของน้ำ�ำ � อุณุ หภููมินิ ้ำำ�� ค่่าการนำำ�ไฟฟ้้า)

นิตยสาร สสวท. 42

ตััวอย่่างงานวิิจัยั TJWP ที่่�เป็็นนวััตกรรมในการบำ�ำ บััดน้ำ�ำ�เสีียจากโรงงานอุุตสาหกรรม

bit.ly/222-info2

ตัวั อย่่างที่� 2
ลัักษณะผลงาน: ปรัับปรุงุ คุณุ ภาพน้ำำ��เสีีย
สิ่�งประดิิษฐ์/์ นวััตกรรม: พัฒั นานวัตั กรรมที่�เรียี กว่า่ ไฮโดรซาร์ท์ ี่่�มีคี ุุณสมบัตั ิทิ างแม่่เหล็ก็ ดููดซัับโลหะหนัักในน้ำ�ำ �เสียี
จากโรงงานอุุตสาหกรรม
ประโยชน์์/ความคุ้ �มค่่า:
1. การสงั เคราะหไ์ ฮโดรชาลจ์ ากทางปาลม์ ทม่ี คี ณุ สมบตั ทิ างแมเ่ หลก็ สามารถดดู ซบั โลหะหนกั ในนำ้� เสยี ท�ำไดง้ า่ ย
ด้้วยกระบวนการที่�ใช้พ้ ลัังงานน้้อย และเป็็นมิติ รต่่อสิ่�งแวดล้อ้ มมากกว่า่ กระบวนการผลิิตถ่า่ นกัมั มัันต์์
2. ไฮโดรชาล์ที่สงั เคราะหไ์ ด้ สามารถดดู ซับโลหะหนกั ในน้�ำเสยี ไดม้ ากกวา่ หรอื เท่ากบั ถา่ นกมั มนั ต์
3. การก�ำจัดไฮโดรชาล์ออกจากระบบบ�ำบัดน�้ำเสีย โดยใช้ในสนามแม่เหล็กจากภายนอกแยกไฮโดรชาล์ออก
จากน้ำำ��เสีียได้ส้ ะดวก และลดต้้นทุุนในการบำ�ำ บัดั น้ำำ��เสีีย

43 ปีที่ 48 ฉบบั ที่ 222 มกราคม - กมุ ภาพนั ธ์ 2563

เทคนิิคการพััฒนางานวิิจัยั ให้ม้ ีีคุุณภาพ

1. พัฒนางานวจิ ัยจากปัญหาสง่ิ แวดลอ้ มในท้องถน่ิ ของตน หรือปัญหาท่ีมผี ลกระทบต่อคนส่วนใหญ่
2. พฒั นางานวิจยั ให้มรี ายละเอยี ดครบถ้วนตามข้อก�ำหนดของเวทกี ารประกวดท่ีต้องการสมัคร
3. ศึกษาข้อมูลตัวอย่างงานวิจัยจากปีท่ีผ่านมาจากเว็บไซต์ของ GLOBE เพื่อเป็นข้อมูลในการพัฒนางานวิจัย

ของตนเองให้้สมบูรู ณ์์มากยิ่�งขึ้�น
4. ศกึ ษาวธิ ีการเขียนงานวิจยั จากคู่มือการประกวดของเวทกี ารประกวดนนั้ ๆ และปฏิบัตใิ ห้ถกู ตอ้ งครบถ้วน

ฐานข้อ้ มููลงานวิจิ ัยั คู่่�มืือการประกวด GLOBE SRC คู่่�มืือการประกวด TJWP

bit.ly/222-d1 bit.ly/222-globe bit.ly/222-water

การรับั สมััครเข้า้ ร่่วมการประกวดงานวิิจััย ปีี 2563

ส่ง่ เอกสารการสมัคั รให้ค้ รบถ้ว้ น พร้อ้ มรายงานวิจิ ัยั ฉบับั สมบูรู ณ์ท์ างไปรษณียี ์ภ์ ายในวันั ที่� 14 กุมุ ภาพันั ธ์์ 2563
มาที่�ฝ่า่ ยโลกศึกึ ษาเพื่อ่� พัฒั นาสิ่�งแวดล้อ้ ม (GLOBE) สถาบันั ส่ง่ เสริมิ การสอนวิทิ ยาศาสตร์แ์ ละเทคโนโลยีี เลขที่� 924
ถนนสุุขุุมวิิท แขวงพระโขนง เขตคลองเตย 10110 และ ทาง E-mail: [email protected] สอบถามข้อ้ มูลู
เพิ่�มเติมิ ได้้ที่� 0 2392 4021 ต่่อ 1121, 1124, 1128

ลงทะเบียี น ลงทะเบีียน
GLOBE SRC 2020 TJWP 2020

bit.ly/222-r1 bit.ly/222-r2

ประกวดผลงานวิิจััยวิิทยาศาสตร์์
สิ่�งแวดล้้อมระดับั โรงเรียี น

bit.ly/222-v5

บรรณานุุกรม

ฐิติ ิริ ัตั น์์ จันั ทร ยุทุ ธพิชิ ัยั เอียี ดทุ่�ม พงศ์ภ์ ัคั การวินิ พฤติิ และกนกรัตั น์์ สิงิ ห์น์ุ้�ย. (2562). การสังั เคราะห์ไ์ ฮโดรชาล์ท์ ี่่ม� ีคี ุณุ สมบัตั ิทิ างแม่เ่ หล็ก็ จากทางปาล์ม์
เพื่่�อดูดู ซับั โลหะหนัักในน้ำ�ำ� เสีีย. โรงเรีียนวิทิ ยาศาสตร์์จุฬุ าภรณราชวิิทยาลัยั นครศรีธี รรมราช. กุมุ ภาพัันธ์์ 2562.

มณีรี ัตั น์์ หงอสกุลุ ธารน้ำำ��ทิิพย์์ รัักษาชัยั อิทิ ธิ์� จับั ปลั่�ง พััชรา พงศ์ม์ านะวุุฒิิ และจารุวุ รรณ ชูแู ทน. (2562). การศึกึ ษาความสัมั พัันธ์ข์ องคุุณภาพน้ำ��ำ
คุุณภาพดินิ กับั การปกคลุุมของหญ้า้ ทะเลแต่ล่ ะชนิดิ ที่่�ระยะห่่างจากชายฝั่ง่� ที่่แ� ตกต่า่ งกันั บริเิ วณหาดปากคลอง ต.บ่่อหิิน อ.สิเิ กา จ.ตรััง.
โรงเรีียนวิทิ ยาศาสตร์์จุุฬาภรณราชวิทิ ยาลััย ตรััง. กุมุ ภาพัันธ์์ 2562.

นติ ยสาร สสวท. 44

ชาติิชาย โคกเขา • ครูโู รงเรีียนแสงทองวิทิ ยา จัังหวััดสงขลา • e-mail: [email protected] การเรีียนกระตุ้้�นความคิดิ

วรรณลา กาหยีี • ครููโรงเรียี นแสงทองวิทิ ยา จัังหวััดสงขลา • e-mail: [email protected]
ศิริ ิศิ วร์์ ธนััตจริิญรัตั น์์ • ครูโู รงเรียี นแสงทองวิทิ ยา จังั หวััดสงขลา • e-mail: [email protected]
สุุพร พงศ์์พิทิ ักั ษ์์ • ครููโรงเรียี นแสงทองวิิทยา จังั หวััดสงขลา • e-mail: [email protected]
วัชั รา ชิินผา • ครููโรงเรียี นแสงทองวิิทยา จังั หวััดสงขลา • e-mail: [email protected]

มมาาเกเัรัรบีียียี นม

การศึกึ ษาไทยมุ่�งผลิติ กำำ�ลังั คนที่�พร้อ้ มใช้ง้ านพ่ว่ งไปกับั ทักั ษะต่า่ งๆ ที่่�จำำ�เป็น็ ในศตวรรษที่� 21 ทำ�ำ ให้ก้ ารศึกึ ษา
กลายเป็็นเครื่่�องมืือสำ�ำ คััญที่�จะนำำ�พาประเทศเข้้าสู่�การแข่่งขััน เพื่�อ่ ให้้เกิิดความเท่่าเทีียมทั้้�งด้้านเศรษฐกิิจ การเมืือง
และสัังคมกัับนานาประเทศ ประเทศไทยจึึงมีีการแก้ป้ ัญั หาคุุณภาพการศึกึ ษามาอย่่างต่อ่ เนื่�อ่ ง จะเห็็นได้้จากการนำ�ำ
เทคนิิคต่่างๆ มาช่่วยปฏิริ ูปู การเรีียนรู้� หนึ่�งในนั้้น� คืือ การสร้้างชุุมชนการเรียี นรู้�ทางวิชิ าชีีพ (Professional Learning
Community: PLC) ที่่�รู้้�จักั กัันอย่่างแพร่่หลายในช่่วงที่่�ผ่่านมา

PLC ในบริบิ ทของครููประถมศึกึ ษา (ป. 1-3) โรงเรียี นแสงทองวิิทยา

ผู้�เขียี นเริ่�มด้ว้ ยคำ�ำ ว่า่ “บริบิ ทครูปู ระถม โรงเรียี นแสงทองวิทิ ยา” ซึ่ง่� เป็น็ โรงเรียี นเอกชนภายใต้ก้ ารดูแู ลของคณะซาเลเซียี น
และไม่่ได้บ้ รรจุลุ ง PLC ในตารางสอนให้เ้ ห็็นเหมือื นโรงเรีียนรัฐั อื่�นๆ ซึ่�่งมีกี ารมอบเป็็น “นโยบาย” ที่่�ถูกู กำำ�กับั ด้้วยอุุดมการณ์์
ในการปฏิิรููปการศึึกษาของชาติิ ครููในโรงเรีียนเกืือบทั้�งหมดไม่่รู้้�จัักคำ�ำ ว่่า PLC แล้้ว PLC ของครููประถมศึึกษาตอนต้้นที่�นี่�
เริ่�มขึ้�นได้้อย่่างไร มีลี ัักษณะเหมือื นหรือื ต่่างจาก PLC ที่�ครููทั่�วไปรู้้�จักหรืือไม่่

PLC เริ่่ม� จากคาบเรียี นวิิชาวิิทยาศาสตร์์ ชั้น�้ ประถมศึกึ ษาปีที ี่่� 2/2

จากอนุทุ ินิ ในรายวิชิ าวิทิ ยาศาสตร์์ ชั้�น ป.2/2 (โปรแกรม Mini ซึ่ง�่ เน้น้ เนื้�อหาตามหลักั สูตู รและเพิ่�มเติมิ ภาษาอังั กฤษ
และคณิติ ศาสตร์)์ ในวันั ที่� 29 กรกฎาคม พ.ศ. 2562 หลังั คาบวิทิ ยาศาสตร์์ เรื่�องสัตั ว์เ์ ลี้�ยงลูกู ด้ว้ ยน้ำ�ำ �นม โดยครูอู ธิบิ ายลักั ษณะ
สำำ�คััญของสััตว์์เลี้�ยงลููกด้้วยน้ำ�ำ �นม และเน้้นย้ำำ��กัับนัักเรีียนว่่า วาฬ โลมา พะยููนแมนนาทีีหรืือพะยููนหางกลม (Family
Trichechidae) และพะยููน (Family Dugongidae) ไม่ใ่ ช่ส่ ััตว์จ์ ำำ�พวกปลา แต่เ่ ป็็นสััตว์เ์ ลี้�ยงลููกด้ว้ ยน้ำ�ำ �นมที่�อาศััยอยู่�ในน้ำ�ำ �

จากนั้�นครููเชื่�อมโยงบทเรีียนกัับประเด็็นในสัังคม ด้้วยข่่าว “พะยููนมาเรีียม เกยตื้�นที่่�จัังหวััดกระบี่�” เพื่�อให้้ทัันกัับ
สถานการณ์ร์ อบตัวั โดยดำำ�เนิินการและร่่วมกัันอภิิปรายในประเด็็น ดัังนี้�

45 ปีท่ี 48 ฉบับที่ 222 มกราคม - กุมภาพันธ์ 2563

1. ครเู ปิดวีดทิ ศั น์เร่อื ง “สารตั้งต้น ตอนมาเรียม ep 1-3” จาก YouTube พบวา่ นักเรียนสว่ นใหญ่ใหค้ วามสนใจ
ตน่ื เต้น เกิดความเอน็ ดู และเริม่ มีจติ อนรุ กั ษ์ตอ่ สิง่ มชี ีวิตทางทะเลอยา่ งเหน็ ไดช้ ดั จากการต้งั ค�ำถามเกี่ยวกบั
อาการของนอ้ งมาเรยี ม และแสดงถงึ ความห่วงใย

2. "มาเรยี ม" คือชือ่ ทช่ี าวบา้ นในพน้ื ที่เรียกพะยนู เพศเมีย อายุประมาณ 6 เดอื น ที่พลดั หลงจากแม่แลว้ เกยตื้นที่
จัังหวััดกระบี่� จากนั้�นถูกู นำำ�มาเลี้�ยงในพื้�นที่�เปิดิ ในธรรมชาติทิี่�เกาะลิบิ ง จังั หวัดั ตรังั

3. มาเรยี มกินอะไรเปน็ อาหาร?
นักั เรีียน A : ครููครัับ มาเรีียมกินิ อะไรเป็็นอาหารครับั ?
ครูู : กิินหญ้า้ ทะเลเป็็นหลักั และสาหร่า่ ยทะเลครัับ
นักั เรีียน A : ในทะเลมีหี ญ้า้ ด้ว้ ยเหรอครับั แล้ว้ มันั ต่า่ งจากหญ้า้ บนบกหรือื ไม่ค่ รับั ?
นักั เรียี น B : เรารู้�ได้อ้ ย่า่ งไรครัับว่า่ พะยูนู กินิ หญ้้าทะเล?

นี่่�คืือตััวอย่่างบทสนทนาที่�อยู่�ในอนุุทิินของผู้�เขีียนจากชั่�วโมงวิิทยาศาสตร์์ในวัันนั้�น และผู้�เขีียนพยายามออกแบบ
การจัดั การเรีียนรู้� โดยการบูรู ณาการเรื่�องน้อ้ งมาเรีียมเข้้ามาในห้้องเรีียน เพื่�อให้ก้ ารจัดั การเรียี นรู้้�น่า่ สนใจ และเชื่�อมโยงกัับ
ประเด็น็ ในสังั คม ซึ่�่งทำำ�ให้้องค์์ความรู้�ในรายวิิชาต่่างๆ นั้�นดููไม่่ไกลตััวและสัมั ผัสั ได้้จริิง

น้้องมาเรียี มกิินอะไร

ผู้�เขีียนได้้พยายามหาคำ�ำ ตอบจากคำำ�ถามที่่�ว่่า “น้้องมาเรีียมกิินอะไร” จนกระทั่�งได้้พบและอ่่านบทความวิิชาการ
ที่�สามารถตอบคำำ�ถามดังั กล่า่ วได้้ คือื บทความที่�ชื่�อว่า่ Stomach Contents of Dugongs (Dugong Dugon) from Trang Province,
Thailand (Adulyanukosol et al., 2010) ซึ่ง�่ อยู่�ภายใต้้พื้�นฐานความคิิดของผู้�เขียี นที่�เชื่�อว่่า ความสนใจที่�มาจากตััวนักั เรีียนเอง
ร่่วมกับั ประเด็็นทางสังั คม จะพััฒนาการเรีียนรู้�ให้้เกิดิ ความคงทนของความรู้� และเข้า้ ใจแก่่นแท้ข้ องรายวิชิ าต่า่ งๆ มากยิ่�งขึ้�น
มากกว่า่ การท่อ่ งจำำ�เฉพาะความรู้้�สำำ�เร็จ็ รูปู ที่�บรรจุุมาในหนัังสืือ

จากการที่่�นัักเรีียนและผู้�เขีียนพยายามศึึกษาบทความวิิจััยดัังกล่่าวร่่วมกััน พบว่่านัักเรีียนยัังไม่่มีีความรู้�เกี่�ยวกัับ
คำำ�ศััพท์์และโครงสร้้างประโยค ซึ่่�งถืือว่่าเป็็นเรื่�องไม่่แปลกและผิิดที่�เด็็กในระดัับชั้�นประถมศึึกษาตอนต้้นจะอ่่านประโยค
ภาษาอังั กฤษไม่เ่ ข้า้ ใจ โดยเฉพาะอย่า่ งยิ่�งกับั บทความวิชิ าการที่�กล่า่ วถึงึ นั้�น แต่เ่ นื่�องจากความพยายามและอยากรู้�อยากเห็น็
ของนัักเรีียนก็็เป็็นเรื่�องที่่�ท้้าทายผู้�เขีียนเป็็นอย่่างมาก ที่�พยายามจะพััฒนาทัักษะด้้านการอ่่านภาษาอัังกฤษ หน้้าที่�ของคำ�ำ
และโครงสร้้างของประโยค ทำำ�ให้้เกิิดความร่่วมมืือกัับครููภาษาอัังกฤษที่�เข้้ามาช่่วยเหลืือในช่่วงแรก โดยจััดให้้มีีการเรีียนรู้�
ศััพท์์ผ่่านการเปิิดพจนานุุกรม (Dictionary) เรีียนรู้�หน้้าที่�ของคำ�ำ และโครงสร้้างของประโยคเพิ่�มขึ้�น จนกระทั่�งเกิิดเป็็น
การจััดการเรีียนรู้�แบบร่่วมมืือร่่วมใจของครููในรายวิิชาอื่�นๆ ที่�เข้้ามาร่่วมกัันออกแบบการจััดการเรีียนรู้� โดยมีีวััตถุุประสงค์์
ร่่วมกัันคืือเน้้นพััฒนาการเรีียนรู้้�ที่่�มีีเด็็กเป็็นศููนย์์กลางโดยไม่่ได้้มีีตารางนััดหมายกัันอย่่างชััดเจน ไม่่ได้้ผ่่านการสั่�งการ
จากผู้้�มีีอำำ�นาจ แต่่เกิิดจากการรวมตััวกัันเพื่�อการจััดการเรีียนรู้�อย่่างมีีอิิสระของครููโดยยึึดผู้�เรีียนเป็็นสำ�ำ คััญ ทำ�ำ ให้้เกิิด
การบูรู ณาการโดยใช้เ้ รื่�องราวของน้อ้ งมาเรียี มเป็น็ กรณีศี ึึกษาดัังนี้�

นิตยสาร สสวท. 46

Part of Sentance
Speech Structure

ภาษาอัังกฤษ

% มาเรียี น สิ่่�งมีชี ีวี ิิต
กัับ วิิทยาศาสตร์์
ร้อ้ ยละ
คณิิตศาสตร์์ มาเรียี ม การใช้้
ทรััพยากร

คอมพิิวเตอร์์

โปPรaแiกntรม
ภาพ 1 การบููรณาการรายวิิชาต่่างๆ ในการเรีียนรู้�เกี่�ยวกับั มาเรีียม

วิิทยาศาสตร์์

จากข้อ้ มููลงานวิจิ ััย พบหญ้า้ ทะเลทั้�งหมด 9 ชนิิด จาก 6 สกุุล ในกระเพาะอาหารของพะยููน ได้้แก่่ หญ้้าคาทะเล
(Enhalus acoroides) 20% หญ้้าชะเงาใบฟันั เลื่�อย (Cymodocea serrulata) 20% เหง้้าหญ้้าทะเล (Rhizome) 20% หญ้า้
กุุยช่า่ ยทะเล (Hulodule pinifolia) 15% หญ้้าใบมะกรูดู (Holophila ovalis) 15% หญ้า้ ชะเงาเต่า่ (Thalassia hemprichii) 8%
และอื่�นๆ 7% ดัังภาพ 2

ภาพ 2 ร้้อยละของหญ้า้ ทะเล อาหารของพะยููน

47 ปีที่ 48 ฉบบั ท่ี 222 มกราคม - กุมภาพนั ธ์ 2563

คณิิตศาสตร์์

จากการคำำ�นวนร้้อยละของหญ้้าทะเลแต่่ละชนิิดในกระเพาะของพะยููน สามารถนำ�ำ มาบููรณาการกัับเรื่�องร้้อยละ
และแผนภููมิวิ งกลมในวิชิ าคณิิตศาสตร์ไ์ ด้ด้ ังั นี้�

1. ครููอธิิบายเรื่�องร้้อยละ 20 %
อัตั ราส่ว่ นที่�เราต้อ้ งการเทียี บกับั 100 หรือื อัตั ราส่ว่ นที่่�มีสี ่ว่ นเป็น็ 100
เรีียกว่า่ เปอร์์เซ็น็ ต์์ ใช้ส้ ััญลัักษณ์์ แทนด้้วยเครื่�องหมาย % เช่น่ 20 % อ่่านว่า่
20 เปอร์์เซ็็นต์์ โดยมีคี วามหมายเป็็นอัตั ราส่ว่ นว่่า 20 : 100
2. นักั เรียี นและครูเู ชื่�อมโยงความรู้�เรื่�องร้อ้ ยละของหญ้า้ ทะเลที่�พะยูนู กินิ 80 %

กัับเรื่�องแผนภูมู ิวิ งกลมดัังนี้�
พบหญ้้าคาทะเล (Enhalus acoroides) 20% หมายถึงึ ใน 100 ส่่วน
เท่่าๆ กััน จะพบหญ้า้ ทะเลชนิดิ นี้� 20 ส่่วน ดังั ภาพ 3
ภาพ 3 ร้อ้ ยละของหญ้า้ คาทะเลที่�พะยูนู กิิน

ภาษาอัังกฤษ

ครููนำ�ำ บทความวิชิ าการเรื่�อง Stomach contents of dugongs (Dugong dugon) from Trang Province, Thailand
(Adulyanukosol et al., 2010) มาใช้้หาคำ�ำ ตอบ จากคำำ�ถามที่่�ว่า่ “น้อ้ งมาเรีียมกิินอะไร” โดยบูรู ณาการเข้า้ กัับวิิชาภาษาอัังกฤษ
ดังั นี้�

1. ครแู บ่งนักเรยี นเปน็ กลมุ่ ๆ ละ 3 คน จ�ำนวน 15 กลุม่ (จ�ำนวนนักเรียนทั้งหมด 45 คน) แลว้ แจกกระดาษซ่งึ มี
ประโยคที่�เลืือกมาจากบทความให้ก้ ลุ่�มละ 3 ประโยค รวมทั้�งหมดจำำ�นวน 45 ประโยค

2. นกั เรยี นแต่ละกลุ่มช่วยกันศึกษาเรือ่ งราวของนอ้ งมาเรียมจากประโยคท่แี จกให้ โดยศกึ ษาตามล�ำดับต่อไปน้ี
นัักเรีียนช่่วยกัันหาความหมายและหน้้าที่�ของคำำ�ในแต่่ละประโยค โดยการเปิิดพจนานุุกรม

จากการทดสอบความเข้้าใจเกี่�ยวกัับคำ�ำ ศััพท์์ ในตอนแรกพบว่่านัักเรีียนส่่วนใหญ่่ยัังไม่่เคยใช้้พจนานุุกรม
มีีเพีียงร้้อยละ 6.67 ที่�เคยใช้้และเข้้าใจหน้้าที่�ของคำำ�และความหมายในพจนานุุกรม ครููจึึงสอนวิิธีีใช้้
พจนานุกุ รมก่อ่ นในลำ�ำ ดับั แรก จากนั้�นให้น้ ักั เรียี นช่ว่ ยกันั หา ประธาน กริยิ า และกรรมของประโยค แล้ว้ ช่ว่ ยกันั
แปลความหมาย นักั เรียี นและครูรู ่ว่ มกันั อภิปิ รายเพื่�อหาข้อ้ สรุปุ เรื่�องราวของน้อ้ งมาเรียี มจากบทความ จนเข้า้ ใจ
วิธิ ีศี ึกึ ษาการกินิ อาหารของพะยูนู และมวลชีวี ภาพของหญ้า้ ทะเลแต่ล่ ะชนิดิ ที่�พะยูนู กินิ หลังั จากเสร็จ็ กิจิ กรรม
ดัังกล่่าว ครููใช้้แบบทดสอบวััดความเข้้าใจการใช้้พจนานุุกรม (สามารถหาความหมายของคำ�ำ ศััพท์์และบอก
หน้า้ ที่�ของคำ�ำ ได้)้ และเปรียี บเทียี บความเข้า้ ใจก่่อนและหลัังกิิจกรรมได้้ดัังนี้�

88.89% ไม่ส่ ามารถใช้พ้ จนานุุกรมได้้

ก่่อนทำ�ำ กิจิ กรรม 8.89% สามารถใช้้พจนานุกุ รมได้้บ้้าง
2.22% สามารถใช้พ้ จนานุุกรมได้้คล่อ่ งแคล่่ว

นิตยสาร สสวท. 48