Đọc thử - LEONARDO DA VINCI bằng tranh

LEONARDO

DA VINCI
CUỘC ĐỜI VÀ TÁC PHẨM QUA 500 HÌNH ẢNH

­2

ROSALIND ORMISTON

LEONARDO

DA VINCI
CUỘC ĐỜI VÀ TÁC PHẨM QUA 500 HÌNH ẢNH
Đỗ Tường Linh dịch

MỘT KHÁM PHÁ MINH HỌA VỀ NGƯỜI NGHỆ SĨ, CUỘC ĐỜI,
BỐI CẢNH, CÙNG BỘ SƯU TẬP 300 TÁC PHẨM VĨ ĐẠI NHẤT

CỦA ÔNG
NHÀ XUẤT BẢN DÂN TRÍ

­4

BAN CỐ VẤN TỦ SÁCH NGHỆ THUẬT
Nghệ sĩ Nguyễn Trần Ưu Đàm, Họa sĩ Đào Quốc Huy, Họa sĩ Trịnh Lữ, Ths Nguyễn Thế Sơn

ĐỘI NGŨ TRIỂN KHAI OMEGA+
Phụ trách xuất bản: Trần Thị Hoài Phương
Điều phối viên: Vũ Thị Dung
Thiết kế bìa: Phạm Ngọc Điệp
Trình bày: Khánh Văn Phương
Thư ký xuất bản: Cao Hồng Ngọc

Original title: Leonardo da Vinci: His Life and Work in 500 Images
An illustrated exploration of the artist, his life and context,
with a gallery of 300 of his greatest paintings
By Rosalind Ormiston
Copyright in text, design and images © Anness Publishing Limited, U.K, 2010
Copyright in the Vietnamese translation © VIETNAM OMEGA BOOKS, JSC, Vietnam, 2021
All rights reserved
LEONARDO DA VINCI: CUỘC ĐỜI VÀ TÁC PHẨM QUA 500 HÌNH ẢNH
Tác giả: Rosalind Ormiston
Bản quyền tiếng Việt © Cổ phần Sách Omega Việt Nam, 2021
Bản dịch tiếng Việt © Công ty Cổ phần Sách Omega Việt Nam, 2021
Công ty Cổ phần Sách Omega Việt Nam xuất bản, bìa cứng, áo ôm, 2021.
Không phần nào trong xuất bản phẩm này được phép sao chép hay phát hành dưới bất kỳ hình thức hoặc
phương tiện nào mà không có sự cho phép trước bằng văn bản của Công ty Cổ phần Sách Omega Việt Nam.
Chúng tôi luôn mong muốn nhận được những ý kiến đóng góp của quý vị độc giả để sách ngày càng hoàn
thiện hơn.

Biên mục trên xuất bản phẩm của Thư viện Quốc gia Việt Nam
Ormiston, Rosalind
Leonardo da Vinci : Cuộc đời và tác phẩm qua 500 hình ảnh / Rosalind Ormiston ;
Đỗ Tường Linh dịch. - H. : Dân trí ; Công ty sách Omega, 2021. - 260tr. ; 29cm
Tên sách tiếng Anh: Leonardo da Vinci: His life and works in 500 images
ISBN 9786043311167

1. Leonardo, da Vinci, 1452-1519, Danh họa, Italia 2. Cuộc đời 3. Tác phẩm 4. Sách ảnh
759.5 - dc23
DTK0141p-CIP

Đơn vị hợp tác:

Góp ý về sách, liên hệ về bản thảo và bản dịch: [email protected]
Liên hệ ebooks, hợp tác xuất bản & truyền thông trên sách: [email protected]
Liên hệ dịch vụ bản quyền, xuất bản, ký gửi và phát hành: [email protected]

MỤC LỤC

GIỚI THIỆU 6

LEONARDO: CUỘC ĐỜI VÀ THỜI ĐẠI 8

VINCI VÀ FLORENCE 10

L’UOMO UNIVERSALE – CON NGƯỜI TOÀN DIỆN 54



BỘ SƯU TẬP HÌNH ẢNH 98

HÌNH VẼ 100

TRANH VẼ 150

NGHỆ THUẬT CỦA KHOA HỌC 200

MỤC TỪ TRA CỨU 254

­6

GIỚI THIỆU

Được nhiều người đánh giá là nghệ sĩ vĩ đại nhất từng sống, thậm chí được tôn sùng như một thiên tài đa
dạng trong chính thời đại của mình, Leonardo da Vinci chỉ để lại một số lượng nhỏ các tác phẩm hội họa đã
hoàn thiện cùng vô số bản vẽ và ghi chép về nhiều khía cạnh của khoa học.

Chúng ta biết khá ít về Leonardo da Vinci, khuôn mình trong nền văn hóa nghệ thuật Hình trên: Người Vitruvius (Vitruvius Man), điêu
cũng như về gia đình hay đời tư của người Florence và những nhà bảo trợ giàu có khắc lớn hơn kích thước thật, chất liệu kim loại,
nghệ sĩ, nhưng tính nhân văn* của ông tỏa của thành phố này. Ngay khi có cơ hội, Bảo tàng Ideale di Leonardo da Vinci, Vinci, Ý,
sáng qua các tác phẩm. Leonardo đã chuyển tới Milan để làm việc theo tỉ lệ ký họa của Leonardo, Tỉ lệ cơ thể người
trong cung điện của gia tộc Sforza, bỏ (Người Vitruvius) (Proportions of the Human
LEONARDO DA VINCI LÀ AI? lại nhiều tác phẩm còn dang dở, xưởng Figure [Vitruvius Man]), khoảng [k.] 1490.
vẽ và các trợ tá của ông. Các lá thư riêng
Leonardo da Vinci được biết đến nhiều gửi đến Công tước Ludovico Sforza có lẽ với thiên nhiên và môi trường sống. Thời
nhất trong vai trò họa sĩ và nhà điêu khắc. là manh mối cho thấy những tham vọng trẻ, ông là một người dễ mến, cao ráo, rất
Công việc kiến trúc sư và kỹ sư bổ sung cho thực sự của Leonardo. Trong những lá đẹp trai và khỏe khoắn. Sức khỏe, sự kiên
những quan sát sắc sảo của ông ở khía cạnh thư này, ông tích cực quảng bá những kỹ nhẫn cũng như lòng tốt của ông đều được
một nhà giải phẫu học và tự nhiên học. Đó năng liên quan tới kỹ thuật hơn là tài năng ghi chép lại. Ông được miêu tả là một người
là một gia tài mà những người cùng thời nghệ thuật của mình. Đây là dấu hiệu cho ăn vận phóng khoáng, mặc đồ sặc sỡ ngay
khó lòng sánh kịp. Khát khao cháy bỏng mà thấy con đường sự nghiệp mà Leonardo cả khi đã đứng tuổi. Ông không phải là người
Leonardo dành cho tri thức ở hầu hết các muốn theo đuổi. Ông đã coi mình là một bắt chước theo kiểu cách nào, mà có lẽ là
lĩnh vực khiến ông ngay từ thời kỳ đầu đã kiến trúc sư hay kỹ sư, chứ không phải người tạo ra nó: ông thích để tóc dài khi mốt
tạo ra một lượng ghi chép phong phú, toàn một nghệ sĩ, dù [ở thời điểm đó] chưa là tóc ngắn, và ở độ tuổi trung niên, ông mặc
bộ được gắn với nhau trong các cuốn sổ có một thiết kế kiến trúc, công cụ chiến áo chẽn ngắn hơn trong khi phong cách cho
tay rời rạc, về rất nhiều chủ đề. Tuy nhiên, tranh hay một thiết bị cải tiến hữu ích thế hệ lớn tuổi là áo dài. Leonardo bộc trực
chúng lại không tiết lộ gì nhiều về con người nào của ông được hoàn thiện. Nếu chúng và được biết tới như một người bạn ngay
của Leonardo. được tạo ra, có lẽ ngày nay chúng ta sẽ nhìn thẳng và trung thành; ông có những tình
nhận Leonardo như một nhà sáng chế hơn bạn kéo dài cả cuộc đời.
TÀI NĂNG NGHỆ THUẬT là một họa sĩ. Các nhà bảo trợ của ông đều
là những người tiếng tăm bậc nhất: từ triều NGHỀ NGHIỆP
Tài năng hội họa của Leonardo được công đình gia tộc Sforza ở Milan tới gia tộc Medici
nhận trong thời gian học nghề tại xưởng vẽ tại Florence hay Vua Pháp, họ đều muốn có Leonardo là một người có sức viết dồi dào,
của nhà điêu khắc và thợ kim hoàn Andrea ông góp sức. Đối với Leonardo, sự bảo trợ là ông ghi nhanh những ý tưởng và phác thảo
del Verrocchio ở Florence, nhưng khác yếu tố sống còn. dưới hình thức ghi chép. Giorgio Vasari
với nhiều người đương thời, ông đã không thuật lại rằng, “ông viết ngược, với những
GIA ĐÌNH VÀ BẠN BÈ nét chữ thô sơ, và bằng tay trái, để bất kỳ ai
* Chủ nghĩa Nhân văn thời Phục hưng được khái quát không quen đọc theo cách này đều không
qua tuyên bố của Protagoras rằng “Con người là thước Leonardo may mắn được nuôi dưỡng thể hiểu nổi”. Đó là một phong cách ghi
đo của vạn vật”. Từ đó nhấn mạnh vào việc cá nhân có trong một gia đình trân trọng tài năng chép cá nhân, không có ý định làm cho rối
thể định hình tính cách và quyết định tương lai cho nghệ thuật của ông. Ông đã dành những
chính mình. Tuy nhiên, những người theo Chủ nghĩa năm tháng trưởng thành sống ở miền quê
Nhân văn thời kỳ này không hề chối bỏ đức tin vào Ki-tô thuộc Vinci, vùng Tuscany, hòa làm một
giáo mà chỉ muốn kết nối trực tiếp hơn với Đấng Toàn
năng. (Các chú thích đều là của người dịch.)

Hình trái: Ngôi làng trên sườn đồi Vinci, gần
Florence, Ý. Hiện nay, đây là nơi tọa lạc của một
bảo tàng vinh danh cuộc đời và tác phẩm của
Leonardo, đón khách viếng thăm tới các buổi
diễn thuyết và triển lãm.

GIỚI THIỆU 7

rắm, vì ông đã có kế hoạch xuất bản các ghi ĐIỀU BÍ ẨN LEONARDO Gallerani trong tác phẩm Người đàn bà và
chép của mình thành những luận thuyết. Là con chồn (Lady with an Ermine), 1489 – 1490,
một nhà thông thái, Leonardo có niềm say Được giới quý tộc yêu mến, quãng thời tới những phong cảnh tuyệt vời ẩn hiện qua
mê với nhiều lĩnh vực, [điều này] cho phép gian trưởng thành của Leonardo da Vinci các khung cửa sổ trong bức Đức Mẹ và Chúa
ông có thể làm việc ở nhiều dự án khác phần lớn tại các cung điện hoàng gia. Đối Hài Đồng với hoa cẩm chướng (Madonna
nhau, từ giải phẫu học dựa trên nền tảng khoa với những nhà bảo trợ và có lẽ với chính and Child with a Carnation), k. 1473 - 1476,
học đến kỹ thuật xây kênh đào, từ [thiết kế] Leonardo, ông là một l’uomo universale hay nụ cười bí ẩn của nàng Mona Lisa, k.
công sự thành phố đến vẽ chân dung. Sự nhạy (con người toàn diện), thông qua việc thể 1503 - 1506. Đứng trước tác phẩm hội họa
bén với thiết kế kỹ thuật và kiến trúc có lẽ là lý hiện tài năng trên nhiều lĩnh vực; một thiên của Leonardo da Vinci, người ta tưởng như
do tại sao Leonardo chỉ vẽ 28 bức tranh trong tài phi thường đã trở thành hiện thân cho mình được hiện diện cùng người nghệ sĩ
suốt sự nghiệp của mình. Trong số đó hiện thời kỳ Phục hưng tuyệt vời ở Ý. Nhưng tại vào khoảnh khắc ông tạo tác. Từ tiểu sử của
chỉ còn 22 bức. Các tác phẩm còn lại được sao Leonardo lại có một danh tiếng hiếm Leonardo, ta có thể dễ dàng khám phá ông
chúng ta biết tới qua những bản sao của bản có đến vậy khi chỉ hoàn thiện một vài bức đã dành bao nhiêu thời gian cho mỗi tác
gốc hay qua các ghi chép của ông. tranh? Xét về các tác phẩm nghệ thuật, phẩm, cũng như ông đã mất bao lâu cho các
danh tiếng này dựa trên vẻ đẹp của những bản thiết kế, từ những con kênh, cây cầu
Hình dưới: Bản đồ Tuscany, Theatrum orbis mô tả và kỹ năng đáng kinh ngạc của ông tới những cỗ máy chiến tranh. Nghệ thuật,
terrarium, Abraham Ortelius, 1570. trong việc diễn tả hiện thực, từ ánh nhìn thiết kế và ghi chép của Leonardo nên được
thoáng qua trong cặp mắt của Cecilia coi là một tổng thể công việc hợp nhất.

Hình dưới bên trái: Chuyến hành hương của các
hiền sĩ tới Bethlehem (The Journey of the
Magi to Bethlehem) (chi tiết), Benozzo Gozzoli,
k. 1460. Trên dãy tường của nhà nguyện thuộc
cung điện Palazzo Medici-Riccardi, Gozzoli đã vẽ
nhà Medici như những vị khách hoàng gia đang
trên đường tới Bethlehem để chiêm bái Chúa Jesus
mới chào đời.

FLORENCE NĂM 1452

Leonardo da Vinci chào đời tại thời điểm
then chốt trong giai đoạn Phục hưng Ý.
Do Sultan Mehmet II đã lên kế hoạch bao
vây thành phố, nên tình trạng bất ổn tại
Constantinople năm 1451 đã đi đến hồi
kết đầy bạo lực vào năm 1453 khi nơi này
rơi vào tay những người Thổ thuộc Đế chế
Ottoman. Các học giả Hy Lạp, bao gồm
những nhà triết học, thầy tu và giáo viên,
đã chạy trốn khỏi Constantinople. Nhiều
người tới Florence và lưu lại đây dưới vai
trò là khách của các gia đình quý tộc và
đảm nhiệm công việc gia sư. Những người
Hy Lạp đã mang đến nhiều cổ thư cùng
kiến thức về Hy Lạp và La Mã cổ đại. Họ đã
truyền cảm hứng để các gia tộc Florence
chìm đắm trong các tác phẩm của Plato,
Aristotle và Virgil, cũng như nghiên cứu
Chủ nghĩa Nhân văn và Chủ nghĩa Tân
Platon. Hệ quả là mối quan tâm tới quá khứ
La Mã của thành phố trở nên phổ biến, cùng
với việc tạo ra các tòa nhà dựa trên ngôn
ngữ kiến trúc cổ điển và các công trình điêu
khắc theo phương pháp La Mã. Phác họa
cái nhìn Nhân văn về con người như một sự
phản chiếu chứ không phải đầy tớ của Chúa
đã thúc đẩy địa vị của những nhà bảo trợ
giàu sang và các nghệ sĩ của họ.



LEONARDO:
CUỘC ĐỜI
VÀ THỜI ĐẠI

Cuộc đời cá nhân và sự nghiệp của Leonardo da Vinci
có thể được chắp ghép từ nhiều nguồn khác nhau. Ngay
từ đầu, ông nội của Leonardo đã vui mừng ghi chép lại
mốc thời gian, ngày tháng và nơi sinh của đứa cháu trai
đầu tiên, và cái chết của Leonardo đã được thông tin tới
gia đình bằng những lời tiếc thương sâu sắc khi ông qua
đời. Leonardo để lại các bức tranh, tiền bạc, tài sản và
khoảng 13.000 trang ghi chép, bản vẽ và bản thảo, trong
số đó chỉ còn 6.500 trang tồn tại đến ngày nay. Các
cuốn sổ tay của ông ghi lại chi tiết những tác phẩm đang
được thực hiện, đơn đặt hàng vật liệu, phí tổn và các
khoản khác. Các [tư liệu] hỗ trợ thêm là hai tác phẩm
Cuộc đời (Lives) về Leonardo, được viết ngay sau khi
ông qua đời. Một là, Leonardi Vincii Vita, do triết gia,
nhà vật lý, nhà sử học Paolo Giovio (1483 – 1552) viết
vào k. 1520 – 1527, là bài tụng ca tóm lược dài một trang.
Chúng tôi cũng tham khảo cuốn Cuộc đời các nghệ sĩ
(Lives of the Artists) của Giorgio Vasari để biết thêm về
tiểu sử của Leonardo.

Hình trái: Chân vịt và bánh xe nước Archimedes, 1478 − 1515.
Một trang trong số các bản vẽ bằng bút và mực trong các cuốn sổ tay của
Leonardo (Codex Atlanticus, mặt sau tờ 36).



VINCI VÀ FLORENCE

Leonardo da Vinci sinh ra tại Vinci, một ngôi làng nằm trên sườn đồi vùng Tuscany,
gần Florence. Là con trai ngoài giá thú của một chưởng khế, ông lớn lên trong sự
chăm sóc của ông nội và chú. Tại Vinci, mối quan tâm của Leonardo với thiên nhiên
và miền quê đã nở rộ. Ông vẽ các phác thảo, quan sát thiên nhiên dưới mọi dạng
thức, từ động vật hoang dã tới côn trùng, hoa cỏ và cây cối, đồng thời chú ý tới

những loài khác nhau.
Việc Leonardo chuyển hẳn đến sống tại Florence, quê hương của cha ông, đã diễn
ra qua việc học nghề với nghệ sĩ, nhà điêu khắc đáng kính Andrea del Verrocchio.
Tại Florence, ông đã quan sát và nghiên cứu kiến trúc, các tác phẩm hội họa và điêu
khắc của những nghệ sĩ đáng tôn kính nhất của thành phố. Sau khi học hỏi được rất

nhiều điều từ Verrocchio, Leonardo đã bắt đầu một sự nghiệp lẫy lừng.

Hình trên: Đức Mẹ Đồng Trinh (chi tiết), từ bức Lễ truyền tin (Annunciation), 1472 – 1475. Một tác phẩm thời kỳ đầu
của Leonardo, có lẽ được sáng tác khi ông hoàn thiện giai đoạn học việc với Andrea del Verrocchio.

Hình trái: Tỉ lệ cơ thể người (“Người Vitruvius”), k. 1490. Bức vẽ về “Người Vitruvius” của Leonardo gói gọn những lý
tưởng Nhân văn của thời Phục hưng Ý.

­12 V I N C I V À F L O R E N C E

LEONARDO: ĐỨA TRẺ ĐẶC BIỆT

Là đứa con ngoài giá thú của Ser Piero di Antonio da Vinci và Caterina, một thôn nữ trẻ,
Leonardo da Vinci đã sống với ông nội trong một ngôi làng nhỏ thuộc Vinci, nằm ở ngoại ô
thành Florence.

Vì được sinh ra giữa một gia đình nhà nội LÝ LỊCH CHÍNH THỨC Hình trên: Đức Mẹ và Chúa Hài Đồng
gồm các chưởng khế và thẩm phán, còn (Madonna Litta) (chi tiết), k. 1481 – 1497,
bên ngoại là những nông phu và dân lao Ser Piero da Vinci và Caterina đã không được cho là tác phẩm của Leonardo da Vinci.
động, Leonardo da Vinci (1452 – 1519) đã có một mối quan hệ lâu dài. Các sử gia Sự hiện diện vô hình của người xem tại một
chịu sự kỳ thị khi là một đứa con hoang, cho rằng Caterina có thể là một cô hầu khoảnh khắc riêng tư giữa người mẹ và đứa con
điều này hẳn đã hạn chế những triển vọng gái ở nhà ông nội của Leonardo hoặc được ghi lại bằng cái nhìn nguyên sơ của Chúa
sự nghiệp của ông. trong nhà một người bạn của gia đình ở Jesus trong hình hài một đứa trẻ.
Florence. Ser Antonio, ông nội của danh
SỰ RA ĐỜI CỦA MỘT THIÊN TÀI họa, đã ghi lại lễ rửa tội cho Leonardo. Hình dưới: Nghiên cứu một bông hoa lily, được
Một linh mục tên là Piero di Bartolomeo cho là tác phẩm của Leonardo, k. 1475. Một trong
Leonardo da Vinci sinh ngày 15 tháng Tư di Pagneca đã thực hiện việc này, có số những bức tranh hé lộ sự quan sát tỉ mỉ [của
năm 1452, có mẹ là Caterina, một thôn thể tại nhà thờ Chiesa di Santa Croce ông] về cấu trúc thực vật.
nữ, và cha là Ser* Piero di Antonio da ở Vinci. Các ghi chép cho thấy có năm
Vinci (1426 – 1504), một chưởng khế trẻ người đàn ông và năm người phụ nữ làm
tuổi. Ông ra đời tại Anchio, một ngôi làng chứng cho sự kiện đó, nhưng tên của
nhỏ thuộc Vinci, cách phía tây thành Caterina không hề xuất hiện trong giấy
Florence 46 km (29 dặm). Các sử gia chứng nhận rửa tội của Leonardo. Một
khẳng định rằng căn nhà hai tầng lợp mái ngày sau đó, Ser Antonio đã ghi lại tại
ngói đất nung, cách Vinci 1,5 dặm, chính Phòng Địa chính rằng “Leonardo, con
là trang trại của nhà da Vinci. Nền móng trai của Ser Piero như đã ghi ở trên,
của một ngôi nhà nhỏ hơn trong khu đứa con ngoài giá thú của con trai tôi và
đất có thể là nơi Leonardo đã chào đời. Caterina” trú ngụ tại dinh thự của ông. Sự
Leonardo là một đứa con ngoài giá thú, trình bày này cho biết hoàn cảnh ra đời
nhưng tại Ý [thời điểm đó] chấp nhận của Leonardo, nhưng nơi đứa trẻ sống
việc một đứa trẻ như vậy được gia đình những năm đầu đời vẫn còn gây nhiều
chào đón và nuôi dưỡng bên cạnh những tranh cãi. Một số ghi chép ám chỉ rằng
đứa con hợp pháp khác. ban đầu Leonardo hẳn đã ở với mẹ ông,

* Ser (tiếng Ý): viết tắt của từ “Messere”, là cách gọi Hình dưới: Vinci, Ý. Leonardo sinh ra tại Anchio,
riêng dành cho các nhân vật có thứ bậc trong xã hội trong một ngôi làng nhỏ ở Vinci. Khi còn nhỏ,
Ý như các luật gia, thẩm phán, chưởng khế. Leonardo sống trong nhà của ông nội.

L E O N A R D O : Đ Ứ A T R Ẻ Đ Ặ C B I Ệ T 13

Hình phải: Những đám mây trên phong

cảnh đồi núi (Clouds over a Hilly Landscape),
Francesco Melzi, sau 1517. Bức tranh của Melzi
có liên quan tới mối quan tâm cả đời của
Leonardo về sự hình thành của mây, đã bắt
đầu từ năm 4 tuổi, khi Leonardo quan sát một
cơn bão ở Florence năm 1456. Melzi từng là
trợ lý của Leonardo.

TẬP CUỘC ĐỜI VIẾT một giả thuyết tự nhiên đối với một đứa giàu có và được Piero cũng như gia đình
VỀ LEONARDO trẻ mới chào đời, nhưng qua những văn ông coi là có địa vị xã hội cao hơn mẹ đẻ
bản chính thức, chúng ta biết rằng từ của Leonardo. Năm 1453, Caterina kết
Vào năm 1511, tám năm trước khi khi lên năm tuổi, Leonardo đã sinh sống hôn với Accattabriga di Piero del Vacca
Leonardo da Vinci qua đời, họa sĩ và thường xuyên trong gia đình da Vinci (không rõ năm sinh năm mất), một người
người viết tiểu sử Giorgio Vasari (1511 tại Anchio. Leonardo được liệt kê trong thợ nung vôi và lao động chân tay, theo
– 1574) đã chào đời tại Arezzo. Ông đã danh sách hoàn thuế của ông nội vào ghi chép thì đã sống ở Vinci từ tháng Ba
dành những năm tháng trưởng thành ngày 28 tháng Hai năm 1457 như một năm 1449 tới tháng Tám năm 1453. Có thể
ở Florence để giao thiệp với những bocco (miệng ăn), một người phụ thuộc cuộc hôn nhân này chính là lý do khiến
gia tộc mà Leonardo quen biết, đặc được khấu trừ thuế. Leonardo chuyển hẳn tới ở tại dinh thự
biệt là nhà Medici. Vasari đã viết cuốn của ông mình.
lịch sử nghệ thuật hiện đại đầu tiên, SER PIERO KẾT HÔN Ngôi làng ở Vinci, tọa lạc trên sườn
xuất bản vào năm 1550, Cuộc đời của núi Montalbano sở hữu cảnh quan tươi
các họa sĩ, nhà điêu khắc và kiến trúc Nếu không thực sự sinh sống trong gia tốt với những lùm cây ô liu và vườn nho.
sư nổi danh nhất (Vite de’ più eccellenti đình Vinci, Caterina hẳn cũng đã được Khi lớn lên, Leonardo tận hưởng cuộc
architetti, pittori, et scultori). Ông đã chào đón trong nhà. Tuy nhiên, theo lời sống trong gia đình Vinci và đặc biệt trân
cho ra mắt ấn bản bổ sung và có sửa nhà viết tiểu sử người Florence Giorgio trọng việc bầu bạn với ông nội và người
đổi [của cuốn sách này] vào năm 1568. Vasari, ngay sau khi Leonardo ra đời, Ser chú Francesco, người đã khuyến khích
Trong cuốn lịch sử về cuộc đời của các Piero di Antonio đã kết hôn với Albiera di Leonardo nghiên cứu về thế giới xung
nghệ sĩ Ý này, Vasari là người đầu tiên sử Giovanni Amadori (1436 – 1464), một cô gái quanh, từ phong cảnh tuyệt đẹp đến hệ
dụng thuật ngữ rinascita (Renaissance/ 16 tuổi xuất thân từ một gia đình Florence thực vật và động vật xung quanh.
Phục hưng). Trong tập Cuộc đời của
“Leonardo da Vinci: Họa sĩ và nhà điêu
khắc của Florence”, chúng ta có thể
chấp nhận rằng phần lớn những gì Vasari
thuật lại đều dựa trên nền tảng của sự
thật lịch sử, những hồi ức trực tiếp và
những ghi chép chính thống. Ông cũng
là một người Florence như Leonardo,
và trong cuốn sách ấy, các nghệ sĩ của
thành phố và khu vực này cũng được yêu
thích hơn hẳn. Ở những đoạn mở đầu về
tiểu sử Leonardo, Vasari đã cho chúng
ta biết rằng danh họa được trời phú cho
“vẻ đẹp, sự duyên dáng và tài năng”,
mỗi thứ đều ở mức độ trọn vẹn nhất
nơi ông. Vasari nhắc tới “thiên tài vĩ đại”
và “những hành động thần thánh” của
Leonardo. Đây là cách gọi cho thấy lòng
tôn kính đáng mến dành cho Leonardo
mà Vasari vẫn còn giữ được 30 năm sau
khi danh họa qua đời. Vasari chỉ ra rằng
Leonardo đã tự đặt ra nhiều mục tiêu
nhưng thường phải từ bỏ những dự án
không giải quyết được hoặc còn dang
dở vì [ông] khó lòng tập trung vào duy
nhất một mục đích. Đó là bản chất thiên
tài của ông.

­14 V I N C I V À F L O R E N C E

TỪ VINCI TỚI FLORENCE

Tuổi thơ tại miền quê ở Vinci với một nền giáo dục tại gia đã cho phép Leonardo tự do theo
đuổi mối quan tâm với nghệ thuật. Điều này hướng cha ông tới việc cân nhắc thử tìm cho
Leonardo một nơi học việc tại Florence.

Nhà viết tiểu sử Vasari thuật lại rằng ngay
ở tuổi thanh niên, Leonardo đã cho thấy
một trí tuệ đặc biệt. Điều này là hiển
nhiên đối với thành viên trong gia đình và
các gia sư của ông, cũng như với bất kỳ
ai đã gặp gỡ Leonardo, tuy vậy ông cũng
thấy rất khó khăn để tập trung vào một
vấn đề nên thường bỏ dở các nghiên cứu
hoặc nhiệm vụ.

PHÁ VỠ TRUYỀN THỐNG GIA ĐÌNH

Là con ngoài giá thú không phải lúc nào
cũng là hạn chế đối với một sự nghiệp,
nhưng với Leonardo, điều này sẽ cản trở khả
năng kế thừa vị trí đáng kính của cha ông
– một notaio – chưởng khế, công việc vốn
là truyền thống gia đình. Cụ của Leonardo,
Ser Piero da Vinci (qua đời năm 1417), là
một chưởng khế danh tiếng của Signoria
ở Florence. Trong khi ông của Leonardo,
Ser Antonio, và người chú Francesco đã
chọn sống như những quý ông vùng quê
ở Vinci, thì cha của Leonardo, Ser Piero di
Antonio, là một người đàn ông tham vọng
và đã tiếp nối thành công truyền thống của
nhà da Vinci với vai trò là một chưởng khế
và thẩm phán nổi tiếng ở Florence. Có lẽ vì
là con ngoài giá thú, Leonardo đã được gia
đình khuyến khích xem xét một sự nghiệp
khác, cũng như nghiên cứu văn chương và
thực hành nghệ thuật, những điều mà ông
rất yêu thích.

TƯƠNG LAI MỘT TÀI NĂNG ĐẦY CẢM HỨNG Hình trên: Hình vẽ một nắm tay đang đóng lại
ĐƯỢC DỰ BÁO (chi tiết), k. 1480 – 1515. Một nghiên cứu ban
Leonardo từng là một đứa trẻ xinh xắn, đầu cho một tác phẩm lớn hơn, bức vẽ này là
Trong sổ tay của mình, Leonardo thuật khi lớn lên trở thành một thanh niên khôi của Leonardo.
lại ký ức đầu tiên thời thơ ấu là một ngô, tuấn tú với thể lực mạnh mẽ, theo
cuộc chạm trán với một con chim Vasari, ông có thể dùng tay không uốn trí ham học hỏi. Ông được dạy đọc và viết.
lớn. “Trong lúc tôi còn nằm trong nôi, cong móng ngựa. Ông cũng được biết tới Ông vẽ và viết bằng tay trái, tạo nên kỹ
dường như có một con diều hâu đã bay là một người tốt bụng. Tính cách dễ mến thuật viết qua gương khó giải mã của riêng
tới chỗ tôi. Nó bành môi tôi ra bằng này thu hút nhiều sự chú ý, khiến gia đình mình. Sau này, góp nhặt từ những quan sát
những chiếc lông đuôi và đập chúng và những người gia sư càng nuông chiều kỹ lưỡng và được lưu giữ một cách nghiêm
vào miệng tôi”. Leonardo cho rằng ông hết mực cũng như quan tâm tới tương túc qua phong cách viết chữ kiểu soi gương
đây là một điềm báo cho tương lai của lai của ông. Trong giai đoạn trưởng thành, của ông, nhiều ghi chép cho thấy mọi thứ
ông, một kiểu “rửa tội” của thiên nhiên ông luôn thách thức các vị gia sư của mình trong thế giới của Leonardo đều khiến ông
đã đưa đẩy ông tới số phận của mình. bằng những câu hỏi hóc búa và một tâm thích thú.

T Ừ V I N C I T Ớ I F L O R E N C E 15

Hình trên: Nghiên cứu đầu của một đứa trẻ, MỘT NGHỆ SĨ CHỚM NỞ ruộng nho xung quanh nhà, nơi ông quan
k. 1498 – 1499. Được cho là sáng tác của sát cẩn thận rồi vẽ lại chúng. Việc học của
Leonardo, chân dung nhìn nghiêng ba phần tư Ngay sau khi Leonardo ra đời, cha ông ông, đặc biệt là những thứ căn bản về đọc,
bên phải và nhìn nghiêng bên trái của một đứa kết hôn với cô gái trẻ người Florence tên viết và số học, do những vị gia sư đáng
trẻ được liên kết với những nghiên cứu chuẩn Albiera, nhưng Leonardo đã không sống kính đảm nhận, nhưng không có ghi chép
bị cho những em bé trong bức Đức Mẹ Đồng chung với họ; họ cũng không có con trong về việc ông đi học chính thức tại Florence.
Trinh và Chúa Hài Đồng với Thánh Anne và suốt 12 năm hôn nhân và kết thúc đột Sau này, ông tự học tiếng Latin. Có lẽ
Thánh John Tẩy giả (Virgin and Child with St ngột bởi cái chết của Alberia năm 1464. Dù Leonardo đã chọn một sự nghiệp có địa
Anne and Infant St John), k. 1508. vậy, ở Vinci, Leonardo luôn được nuông vị cao hơn nhiều so với công việc tay chân
chiều như là đứa cháu trai đầu tiên của như vẽ tranh hoặc điêu khắc, nhưng đây là
CẬU HỌC TRÒ THIẾU KIÊN NHẪN Ser Piero. Niềm đam mê lịch sử tự nhiên thứ mà ông vượt trội hơn hẳn, và chính vì
của ông được nuôi dưỡng, thúc đẩy bởi sự lý do này mà cha ông đã tìm cách đảm bảo
Mối quan tâm của Leonardo rất rộng: trải say mê với những chú thằn lằn, những chú cho Leonardo đi học nghề tại Florence.
dài từ lịch sử tự nhiên, âm nhạc, khoa học giun phát sáng và những sinh vật hoang
và nghệ thuật. Ông kiểm tra chéo gia sư dã khác sống trên những cánh đồng và
của mình, thường khiến họ phát bực với vô
số câu hỏi; và ông cũng là một người quan
tâm tới nhiều thú vui đa dạng, gồm cả chơi
đàn lia để có thể chơi ngẫu hứng và tự
đệm đàn hát. Thời trẻ, ông thường nhanh
chóng chuyển từ thú vui này sang thú
vui khác, thiếu kiên nhẫn và luôn mong
muốn học thứ gì đó mới. Những mô tả về
Leonardo trẻ tuổi, tài năng, bốc đồng, có
năng khiếu học hành nhưng lại quá thiếu
kiên nhẫn để theo đuổi đến cùng được
phản ánh rõ trong cuộc đời ông sau này,
khi ông thường xuyên bỏ dở các dự án mà
không lời giải thích.

Hình phải: Một phần của một trang ghi chép
cho thấy một bản thiết kế nhà thờ, 1478 – 1519.
Những ghi chép của Leonardo, sau này được
đóng lại thành sổ, bao gồm nhiều trang văn bản
với những phác thảo nhỏ bên lề hay rải rác giữa
những câu viết để minh họa cho nhiều luận điểm
khác nhau.

­16 V I N C I V À F L O R E N C E

NĂM 1469: HỌC NGHỀ

Ở Florence, cha Leonardo làm chưởng khế tại Palagio del Podestà (còn được gọi là Bargello),
trụ sở của thẩm phán đứng đầu thành phố, một nơi đầy lý tưởng để hỗ trợ Leonardo trong
việc lựa chọn sự nghiệp nghệ sĩ của mình.

Quyết định đảm bảo cho con trai mình
được học việc với Andrea del Verrocchio
của Ser Piero da Vinci là mấu chốt trong
quá trình Leonardo trở thành họa sĩ, nhà
điêu khắc và kiến trúc sư.

BUỔI GẶP GỠ QUAN TRỌNG

Leonardo đã sáng tác nhiều bức vẽ và phác
thảo khi sống tại Vinci. Các tác phẩm nghệ
thuật đáng kể của Leonardo đã thúc đẩy
cha ông gửi chúng tới một người bạn của
gia đình, nhà điêu khắc, thợ kim hoàn, họa
sĩ và thợ vẽ kỹ thuật, Andrea di Michele
Cione, hay được biết đến nhiều hơn với
cái tên Andrea del Verrocchio (k. 1435 –
1488), đang điều hành một xưởng nghệ
thuật đáng chú ý nhất tại Florence. Vasari
kể lại rằng “Ser Piero… đã mang một vài
bức vẽ tới cho Andrea del Verrocchio…
và khẩn cầu ông đầy tuyệt vọng [sic] để
xem Leonardo, nếu toàn tâm toàn ý theo
nghiệp vẽ, liệu có đạt được thành tựu nào
không”. Câu trả lời, Vasari đã kể lại rất rõ
ràng: Verrocchio kinh ngạc trước kỹ năng
của Leonardo. Ông “thúc giục Ser Piero
nên để Leonardo theo học vẽ”. Do đó, mọi
việc được dàn xếp và Leonardo tới làm
việc tại xưởng của Verrocchio trong sự
hân hoan phấn khích của người nghệ nhân.

Hình trái: Palazzo del Bargello, Florence. Vào Hình trên: Đầu của một thiên thần, Andrea del
thế kỷ 15, tòa kiến trúc là nơi ở chính thức của Verrocchio, k. những năm 1470. Có thể là một
nhà Podestà, thẩm phán cai trị thành phố, và là nghiên cứu về Tổng lãnh thiên thần Gabriel, trong
nơi làm việc của cha Leonardo. tác phẩm Tobias và thiên thần (Tobias and the
Angel), k. 1470 – 1475, Verrocchio và xưởng vẽ
THỢ THỦ CÔNG BẬC THẦY của ông thực hiện, gồm cả Leonardo.

Khó có thể xác định chính xác quá trình đã thuê một ngôi nhà ở Via delle Prestanze
học việc bắt đầu vào năm nào. Các sử gia (giờ là Via dei Gondi) cùng năm đó. Đối
cho rằng vào k. 1464 – 1469, còn ý kiến của với Leonardo, sự lựa chọn của cha ông về
phần đông lại là giai đoạn 1468 – 1469. Sự xưởng vẽ của Verrocchio là hoàn hảo; ông
hiện diện của Leonardo ở Florence dựa quan tâm tới mọi khía cạnh của thành tựu
trên bằng chứng ông nội của ông qua nghệ thuật, cho dù là hội họa, điêu khắc
đời năm 1464 và Leonardo hẳn đã về lại hay kiến trúc. Không giống như đối thủ sau
Florence để sống với cha mình. Bà mẹ kế này của mình là một nghệ sĩ, điêu khắc gia,
đầu tiên của ông cũng qua đời năm 1464, kiến trúc sư người Florence, Michelangelo
và cha ông nhanh chóng tái hôn. Sự hiện Buonarroti (1475 – 1564) với mong muốn
diện của Leonardo trong thành phố được chỉ là một nhà điêu khắc, chứ không phải
xác định từ năm 1469, khi tên ông xuất hiện là họa sĩ, Leonardo lại là người muốn nắm
trong bản khai thuế của cha mình. Cha ông
được nhiều hình thức nghệ thuật.

N Ă M 1 4 6 9 : H Ọ C N G H Ề 17

HỌC NGHỀ TRỌN VẸN

Qua Vasari, chúng ta biết nhiều hơn về
tiến trình sự nghiệp của Leonardo trong
thời gian học việc. Vasari viết: “… Ông là
một nhà hình học xuất sắc, ông không chỉ
làm việc với điêu khắc, với đất sét, một vài
chiếc đầu phụ nữ mỉm cười, trong đó phôi
thạch cao vẫn được sử dụng, cũng giống
như vậy, một vài cái đầu của các cậu bé
trông như được thực hiện từ bàn tay của
một bậc thầy; mà [còn] ở cả kiến trúc…
và hội họa”. Những ghi chép thực tế của
Vasari về việc tham gia của Leonardo tại
xưởng vẽ đã tập hợp lại những thành tựu
sẽ được biết đến sau này của người nghệ
sĩ. Vasari cho chúng ta biết rằng Leonardo
đã tham gia chế tác những tấm thạch cao;
ông đã vẽ những bản thiết kế mặt bằng
cho những tòa nhà; và là người đầu tiên
đề xuất ý tưởng, cũng như thực hiện bản
vẽ kỹ thuật, về việc thu nhỏ dòng sông
Arno thành một kênh đào để tàu bè có thể
đi lại được; ông tạo nên “các bản thiết kế
máy xay bột, máy tạo sợi và động cơ” có
thể chạy bằng nước. Vasari liệt kê một loạt
những nhiệm vụ phi thường mà Leonardo
đã được đảm nhận và hoàn thành trong
suốt thời gian học việc của mình.

VỊ THẾ CỦA NGƯỜI Hình trên cùng: Chân dung Andrea del Hình trên: Dante đọc cuốn “Thần khúc”
NGHỆ SĨ Verrocchio (Portrait of Andrea del (Dante Reading from the “Divine Comedy”),
Verrocchio) (?), Lorenzo di Credi, k. 1500. Domenico di Michelino, 1465. Phía bên trái
Vào thế kỷ 15 ở Ý, vẽ tranh và điêu Lorenzo di Credi (1459 – 1537) và Leonardo theo Dante là Florence vào thời điểm Leonardo bắt
khắc được xem như kỹ thuật chân tay Verrocchio học việc cùng thời gian. đầu quá trình học việc.
- buôn bán hơn là một nghề nghiệp.
Tuy nhiên, tại Florence, người ta đã
nhận thấy những dấu hiệu của việc
vị thế người nghệ sĩ đang dần nâng
cao. Điều này bắt đầu vào khoảng thế
kỷ 14 với nghệ sĩ vĩ đại đầu tiên của
thời Phục hưng Ý, Giotto di Bondone
(k. 1267 – 1337). Phong cách vẽ của
ông là nguyên mẫu cho “phong cách
ngọt ngào mới” của chủ nghĩa tự
nhiên trong nghệ thuật. Sang đầu
thế kỷ 15, sự công nhận đối với người
nghệ sĩ lại được tiếp tục, đáng chú ý
với tác phẩm của các nghệ sĩ thành
Florence như Tommaso di Masaccio
(1401 – k. 1428), và đã đạt tới đỉnh cao
vào đầu thế kỷ 16 nhờ nghệ thuật của
Leonardo, Michelangelo và Raphael,
(Raffaello Sanzio, 1485 – 1520).

­18 V I N C I V À F L O R E N C E

THỢ THỦ CÔNG BẬC THẦY

Giorgio Vasari viết rằng Leonardo da Vinci đã thực hành mọi hình thức nghệ thuật trong xưởng
của Verrocchio, nơi các nhà bảo trợ giàu có của Florence đặt mua nhiều tác phẩm điêu khắc bằng
đồng và đá cẩm thạch, tranh vẽ và tranh bích họa.

Ngày nay, tên tuổi của Andrea del 1470, Verrocchio đã nổi tiếng với những Hình trên: Chân dung nhìn nghiêng của
Verrocchio luôn đi cùng với những học trò tác phẩm điêu khắc được trưng bày trong Alexander Đại đế (Profile portrait of
nổi tiếng của ông, và Leonardo da Vinci chỉ thành phố Florence. Một đơn đặt hàng lúc Alexander the Great), Andrea del Verrocchio
là một trong số rất nhiều người đó. Đóng bấy giờ là một bức tượng đứng tự do bằng và Andrea della Robbia, k. 1480. Sự kết hợp của
góp của Verrocchio cho sự phát triển của đồng lấy tên David cho Piero di Cosimo hai tài năng đã tạo nên tấm huy hiệu tráng men
các hình thức nghệ thuật mới ở Florence là de’ Medici (1416 – 1469). Từ năm 1464 cho nhiều màu bằng đất nung tuyệt vời này.
không thể đo đếm. tới khi qua đời vào năm 1469, Piero đã thực
sự là người cai trị của thành Florence, điều đồng và đá Pietra Serena. Nó được đặt
TIẾP THU NHỮNG KỸ THUẬT này có thể lý giải cho mong ước của ông tại nhà thờ San Lorenzo, nhà thờ giáo xứ
ĐIÊU KHẮC BẰNG ĐỒNG là đặt một bức tượng đồng của người bảo Medici ở Florence.
trợ thành phố, hình tượng mang nguồn
Andrea del Verrocchio sinh ra là người gốc Kinh Thánh về David. Mối liên kết giữa LÀM THEO TRUYỀN THỐNG
Florence. Trong những năm tháng niên bức tượng này với Verrocchio và Leonardo
thiếu, sự kiện người cha qua đời đã thúc là khả năng Leonardo chính là người mẫu Verrocchio làm việc cho các gia đình có
đẩy ông nhanh chóng trở thành một người cho tác phẩm David này. Leonardo hẳn ảnh hưởng nhất tại Florence, bao gồm
thợ lành nghề để có thể nuôi sống mẹ và đã tham gia vào việc sáng tác bức tượng nhà Medici và Tornabuoni. Tại xưởng của
các em. Là một người vẽ phác tài năng, đồng lớn bằng kích thước người thật được ông, những người học việc được dạy cách
ông đã từng theo chân điêu khắc gia danh đặt ngay ngắn trong hốc tường [bên ngoài chuẩn bị màu vẽ bằng cách nghiền và trộn
tiếng thành Florence là Donatello (Donato nhà thờ Orsanmichele] có tên Chúa Jesus các nguyên liệu thô. Verrocchio cũng dạy
di Niccolò di Betto Bardi, k. 1386 – 1466) để và Thánh Thomas (Christ and St Thomas), cho thợ học việc kỹ thuật vẽ tranh bích họa
học việc, và đã học được rất nhiều bài học được Mercantazia đặt hàng năm 1467 và tranh sơn dầu. Họ sẽ học ngay tại chỗ,
về điêu khắc từ người thầy này. Có nhiều cho nhà thờ Orsanmichele. Cùng lúc ấy, ở bất kỳ nơi nào mà Verrocchio đang làm
kỹ thuật mà Verrocchio sẽ dạy cho những trong giai đoạn 1469 – 1472, Verrocchio việc: cho dù đó là ở một nhà nguyện hay
người thợ học nghề của mình. Ngay từ và nhóm của ông đã thiết kế và tạo một cung điện, ông đều tạo cơ hội cho thợ
đầu, Leonardo đã tham gia vào việc chuẩn nên lăng mộ của Piero và Giovanni de’ học việc của mình cải thiện và nâng cao kỹ
bị mô hình đất sét cho nhiều bức tượng Medici, kết hợp các chất liệu giá trị như: thuật và kỹ năng đang phát triển của họ.
đồng, giống như những tác phẩm mà thầy đá cẩm thạch, đá Pocfia, đá Serpentin, Khi một người thợ đã được coi như đủ lành
của ông đã làm cho Donatello. Vào năm nghề, anh ta sẽ hoàn thiện trọn vẹn một
Hình dưới: Chúa Jesus và Thánh Thomas, vài phần của những tác phẩm lớn hơn. Một
Hình dưới: Lăng mộ của Piero và Giovanni de’ Andrea del Verrocchio, 1467 – 1483. Một ví dụ cho những đóng góp kết hợp giữa
Medici, Verrocchio, 1469 – 1472. Làm bằng đá điêu khắc dành cho nhà thờ Orsanmichele, Andrea del Verrocchio và xưởng của ông
cẩm thạch, đồng, đá Pocfia, đá Serpentine và đá Florence. Có lẽ Leonardo đã cùng tham gia là bức tranh sơn dầu trên vải canvas có
Pietra Serena, nhà thờ San Lorenzo, Florence. thực hiện tác phẩm này. tên Tobias và thiên thần, được người nghệ
nhân và các trợ lý của ông thực hiện trong
giai đoạn 1470 – 1475, [hiện được trưng bày]
tại Bảo tàng Quốc gia ở London. Một số
phần nhất định trong tác phẩm có sự tham
gia đóng góp của Leonardo.

T H Ợ T H Ủ C Ô N G B Ậ C T H Ầ Y 19

Hình phải: David (chi tiết), Andrea del
Verrocchio, k. 1470. Những đặc trưng của bức
tượng đồng đứng tự do có khả năng đã được lấy
mẫu từ một người học việc.

Hình dưới, bên trái: David, Donatello, k. 1412.
Điêu khắc bằng đá cẩm thạch lớn bằng kích thước
người thật. Một dòng chữ phía dưới (bằng tiếng
Latin) ghi: “Gửi tới những người đã chiến đấu dũng
cảm cho quê nhà những vị thần đã trợ giúp chống
lại ngay cả những kẻ thù khủng khiếp nhất”.

Hình dưới, bên phải: David, Donatello,
k. 1440 – 1442. Điêu khắc đồng khỏa thân đứng
tự do đầu tiên từ thời cổ đại đã được tạc như một
đơn đặt hàng cá nhân của gia tộc Medici.

DAVID

David là một người hùng trong Kinh
Thánh (I Samuel 17:12–54), một chàng
chăn cừu trẻ đã xoay vần Goliath, gã
kẻ thù thô lỗ khổng lồ, mà chỉ dùng
một chiếc súng cao su và một hòn
đá. David đã được người Florence lựa
chọn làm biểu tượng cho nền Cộng
hòa Florence và sự chịu đựng ngoan
cường của chính thành phố chống lại
kẻ thù lớn hơn về cả số lượng và kích
thước. Hai phiên bản tượng David của
điêu khắc gia Donatello đã thể hiện
những tính cách tương đối khác nhau.
Một David bằng đá cẩm thạch, cao 6ft
3in (1m 90cm), k. 1412, nhìn thẳng về
phía trước sau trận đấu. Mặc một chiếc
áo choàng dài, cậu đứng trên chiếc
đầu đã bị chặt của Goliath. Còn bức
tượng David bằng đồng của Donatello,
k. 1440 – 1442, một đơn đặt hàng cá
nhân của nhà Medici, là bức tượng nam
giới khỏa thân bằng đồng đầu tiên từ
thời cổ đại. Tác phẩm hình dung cậu
bé David chỉ đội mỗi chiếc mũ chăn
cừu và bộ giáp huy hiệu phần ống chân
(bộ giáp từ đầu gối đến mắt cá chân).
Bộ lông từ chiếc mũ sắt của Goliath
bị chặt đầu nhẹ nhàng vuốt ve phía
đùi trong của David. Bức tượng David
bằng đồng của Andrea del Verrocchio
là một cậu bé trẻ tuổi. Cậu đứng trên
đỉnh đầu của Goliath, và những đặc
điểm trên khuôn mặt David được nhiều
người cho rằng chính là của Leonardo
da Vinci thời trẻ. Một phiên bản sau đó
của Michelangelo (1501 – 1504) khám
phá David như một biểu tượng của sự
hoàn hảo cho con người.

­20 V I N C I V À F L O R E N C E

SỐNG THEO PHONG THÁI ALL’ANTICA

Do sự hồi sinh của Florence với mối quan tâm về Hy Lạp và La Mã cổ đại, những nhà bảo trợ giàu có
đã muốn sống theo phong thái all’antica, “giống như người cổ đại”, khao khát đặt hàng những ngôi
nhà, nhà nguyện hay những điêu khắc dựa trên những thiết kế riêng thuộc về tổ tiên lừng lẫy của họ.

Vào thời điểm Leonardo học việc, xưởng an Angel), k. những năm 1460, một nghiên Hình trên: Putto và chú cá heo (Putto with
vẽ của Verrocchio chật kín đơn đặt hàng cứu trực tiếp từ một trong những người thợ a Dolphin), Andrea del Verrocchio, k. những
cho những điêu khắc bằng đồng. Leonardo học nghề. năm 1470. Tác phẩm điêu khắc đứng tự do bằng
đã lĩnh hội các kỹ thuật để sáng tác nhiều đồng mô phỏng phong cách thời cổ đại.
tác phẩm ở kích thước lớn, bao gồm những NGÀNH CÔNG NGHIỆP NGHỆ THUẬT
bức tượng người cưỡi ngựa, theo phong
cách cổ đại. Với những nhà bảo trợ giàu có, mối quan
tâm chính [của họ] nằm ở việc mô phỏng
NHỮNG ĐIÊU KHẮC BẰNG ĐỒNG nghệ thuật và kiến trúc của quá khứ, và
Verrocchio cùng nhóm nghệ sĩ của ông
Verrocchio điều hành một xưởng vẽ cần luôn được ưu ái thực hiện các đơn đặt
mẫn, đã sản sinh ra nhiều nghệ sĩ tài năng, hàng dựa trên những nguyên mẫu cổ. Mặc
như là Pietro Perugino (1446 – 1524) và dù là người tự học, Verrocchio có một
Domenico Ghirlandaio (1449 – 1494). Trong thư viện sách chất lượng, bao gồm nhiều
những năm tháng học nghề của mình, văn bản Hy Lạp được dịch ra tiếng Latin
Andrea đã được đào tạo một thời gian như mà ông có thể đọc được. Verrocchio và
một thợ kim hoàn dưới sự giám sát của Leonardo đã biết tới tác phẩm của Leon
Francesco di Luca Verrocchio, một thợ kim Battista Alberti (1404 – 1472) và lý thuyết
hoàn thành đạt người Florence. (Trong suốt của ông về kiến trúc cổ trong cuốn Bàn
thời kỳ học việc, Andrea đã đổi họ từ Cioni về nghệ thuật kiến trúc (De re aedificatoria,
sang Verrocchio.) Ở Florence thời đó, ông 1450). Alberti đã [hoạt động] rất tích cực
luôn là lựa chọn đầu tiên cho những tác ở Florence với một thiết kế mặt tiền mới
phẩm đặt hàng bằng đồng. Giống như nhiều
nghệ nhân khác, ông sử dụng những người Hình dưới: Nhà thờ Santa Maria Novella,
thợ được thuê để làm mẫu vẽ cho những Florence. Mặt tiền, được xây dựng trong giai
khuôn mặt và hình dáng trong tác phẩm của đoạn 1458 – 1470, được thiết kế bởi kiến trúc sư
mình, ví dụ Đầu của một thiên thần (Head of Leon Battista Alberti, tác giả cuốn Bàn về nghệ
thuật kiến trúc, 1450.

Hình dưới: Chân dung tự họa (Self-portrait),
Pietro Perugino, k. 1497 – 1500. Theo lời kể
của Vasari, Perugino là một thợ học việc cùng
với Leonardo.

S Ố N G T H E O P H O N G T H Á I A L L ’ A N T I C A 21

cho nhà thờ Santa Maria Novella (1458
– 1470) và mặt tiền all’antica nổi bật của
[cung điện] Palazzo Rucellai (1452 – 1470)
dựa trên mặt tiền cổ của Đấu trường La
Mã (70 – 82) ở Roma.

NHỮNG BỨC TƯỢNG NGƯỜI CƯỠI NGỰA

Sự trở lại với phương pháp “đúc mẫu
chảy” cổ xưa để đúc đồng đã cho phép các
điêu khắc gia chế tác nên những tượng
đài người cưỡi ngựa lớn hơn kích thước
thật. Những tiền lệ cổ bao gồm tượng
đồng Hoàng đế La Mã Marcus Aurelius
(121 – 180) cưỡi ngựa, đứng bên ngoài
Vương cung Thánh đường La Mã Thánh
Gioan ở Laterano, Roma, và bốn tượng
ngựa bằng đồng cổ được đặt trên bệ của
Vương cung Thánh đường Thánh Marco ở
Venice, đã được lấy cắp từ Constantinople
k. 1204. Ở Ý, tượng người cưỡi ngựa đầu tiên
trong gần 1.000 năm đã được Donatello tạo
ra trong giai đoạn 1446 – 1450. Tượng bằng
đồng Condottiere* “Gattemelata” Erasmo da

*. Condottiere: cách gọi tướng, nhà lãnh đạo quân
đội Ý.

PHƯƠNG PHÁP ĐÚC Narni đầu trần cưỡi ngựa (k. 1370 – 1443) Hình trên: Tượng đồng Condottiere
MẪU CHẢY làm say mê tất cả những ai nhìn thấy nó Bartolomeo Colleoni cưỡi ngựa, Andrea del
tại [quảng trường] Piazza del Santo, Padua. Verrocchio, k. 1480, Venice. Leonardo chắc hẳn
Để tạo ra một điêu khắc bằng đồng, một Verrocchio và Leonardo đều quen thuộc đã tham gia vào khâu thiết kế của dự án này.
phương pháp đúc được gọi là cire-perdue với tác phẩm này.
hay quá trình “đúc mẫu chảy” đã được các sắc sảo, đã tái hiện rất nhiều tranh vẽ ngựa
nghệ sĩ thành Florence áp dụng. Lịch sử CONDOTTIERE BARTOLOMEO chuyển động, bao gồm những phác thảo
của nó bắt nguồn từ thời Ai Cập cổ đại. COLLEONI của tượng đài người cưỡi ngựa theo phong
Phương pháp này đã được những người Hy cách này. Leonardo hẳn đã đến Venice
Lạp cổ đại hoàn thiện, đặc biệt từ thế kỷ Một trong những dự án đáng chú ý nhất cùng Verrocchio để thăm viếng những nhà
thứ 5, và cũng được sử dụng trong những trong xưởng của Verrocchio đến vào cuối bảo trợ. Một bức họa đã được ông sáng
xưởng đúc La Mã. Với những công trình thời kỳ học việc của Leonardo: một đơn đặt tác k. 1475 – 1480, Chân dung một chiến
lớn hơn, đúc đồng được sản xuất từ một hàng từ Thượng viện của Cộng hòa Venice binh (Portrait of a Warrior) (Bảo tàng Anh,
khuôn đất sét hoặc thạch cao rỗng, khuôn tượng Condottiere Bartolomeo Colleoni London), mang nét tương đồng rõ rệt với
này sẽ bao gồm tất cả những chi tiết tinh (1400 – 1475) cưỡi ngựa k. 1478. Colleoni đã phần đầu do Colleoni do Verrocchio chạm
xảo nhất cần thiết cho một vật thể hoàn để lại 100.000 ducat cho Thượng viện để khắc. Verrocchio đã sáng tác thiết kế ở
thiện. Khuôn được bao phủ bởi một lớp đảm bảo tác phẩm sẽ được thực hiện. Mục Florence và chế tác điêu khắc này ở Venice
sáp dày, và sáp được bao phủ bởi một lớp tiêu là mô tả lại [cảnh] vị tướng đang cưỡi từ năm 1482. Sự ra đi đột ngột của ông vào
đất sét dày hơn nữa. Khi hoàn thiện, khuôn ngựa. Chân trái phía trước của chú ngựa năm 1488 đã nhường lại quá trình đúc đồng
sẽ được làm nóng tới nhiệt độ khiến cho được nâng lên, một sự táo bạo mới mẻ cho người thợ kim hoàn người Venice là
sáp tan chảy và rút khỏi những chiếc lỗ trong việc đúc đồng. Leonardo, một kỵ sĩ Alessandro Leopardi (1466 – k. 1512).
được đặc biệt đặt trong bức tượng (vì thế
nên người ta gọi đây là phương pháp “lost
wax” – làm mất sáp). Đồng nóng chảy sẽ
được đổ vào những không gian được bỏ
trống bởi sáp tan chảy, và một khi nó hoàn
thiện, phần bề ngoài đất sét được phá vỡ
và bỏ đi để lộ ra tượng bằng đồng.

­22 V I N C I V À F L O R E N C E

PHONG CÁCH ĐẶC TRƯNG

Năm 1472, Leonardo da Vinci đã hoàn thành các yêu cầu của việc học nghề và tham gia vào hội ái
hữu của các họa sĩ Florence có tên Compagnia di San Luca, một động thái tự tin để khuyến khích
sự bảo trợ.

Những năm tháng mà Leonardo làm việc Tại xưởng của Verrocchio, tất cả các thợ Ở độ tuổi 20, Leonardo bấy giờ chính thức
chăm chỉ để nghiên cứu các kỹ thuật vẽ học việc sống và làm việc cùng nhau. Thêm là một phần của tình ái hữu nghệ sĩ và được
tranh và hội họa, nghệ thuật đổ đồng vào việc đào tạo để Leonardo trở thành công nhận với vị trí này ở Florence. Tư cách
và tượng đất sét, đã giúp ông đạt đến một nghệ sĩ chuyên nghiệp, Verrocchio còn hội viên của nhóm này cho phép ông đảm
một mức độ thành thạo được những truyền lại nhiều kỹ năng khác nhau, bao nhận những đơn đặt hàng độc lập.
phường hội nghệ sĩ ở Florence công nhận. gồm chơi đàn lia, một thú vui yêu thích của Một thợ học việc như Leonardo, khi
Leonardo đã có thể phát triển từ một Leonardo, người vẫn luôn mong muốn cải hoàn thiện quá trình học nghề của mình,
người học việc và làm việc như một nghệ thiện trình độ âm nhạc của mình. thường tiếp tục làm việc như một nghệ sĩ
sĩ chuyên nghiệp cho Verrocchio. chuyên nghiệp cho cùng một người thầy, và
COMPAGNIA DI SAN LUCA trong cùng một xưởng.
TỪ THỢ HỌC VIỆC TỚI BẬC THẦY
Những tài liệu đầu tiên mà chúng ta có về Hình dưới: [Vào ngày của] Đức Mẹ Tuyết,
Tại Florence, những bức bích họa của Leonardo da Vinci với tư cách một nghệ sĩ ngày 5 tháng Tám năm 1473 (Santa Maria
Giotto di Bondone ở Santa Croce và chuyên nghiệp được lưu trữ bởi Compagnia delle Nevi, addì 5 d’aghossto 1473). Bản
Tommaso di Masaccio ở nhà thờ Carmine di San Luca (Hội họa sĩ Thánh Luke), vẽ còn tồn tại sớm nhất của Leonardo, quen
và Santa Maria Novella được các họa sĩ một nhóm họa sĩ đặt trụ sở ở Florence. gọi là Bản vẽ phong cảnh thung lũng Arno
khác sao chép lại nhiều nhất bởi [phong Trong sổ lưu trữ cho năm 1472 có tên của (Landscape drawing of the Arno Valley),
cách theo] chủ nghĩa tự nhiên của chúng. Leonardo, với tư cách một thành viên của được người nghệ sĩ ký và ghi ngày tháng.
Tác phẩm hội họa của Giotto nằm trong hội nghệ sĩ cùng xác nhận đăng ký tham
số những tác phẩm yêu thích nhất của gia của ông.
Leonardo da Vinci.

P H O N G C Á C H Đ Ặ C T R Ư N G 23

CHỮ VIẾT KIỂU GƯƠNG VÀ lũng Arno. Phong cảnh vùng Florence cảnh nền của một bức tranh, có khả
NHỮNG BỨC VẼ ĐẶC TRƯNG được hoàn thiện bằng bút và mực trên năng là Đức Mẹ và Chúa Hài Đồng với hoa
phác thảo ban đầu bằng bút chì. Khung cẩm chướng, k. 1473 – 1476. Có những
Một bức vẽ đặc biệt khác biệt đã làm nổi cảnh là sự trải dài của thung lũng Tuscan khung cảnh tương tự cả ở trong những
bật sự phát triển của Leonardo sau khi được bao vây bởi những ngọn đồi. Xa xa bức tranh chân dung của Verrocchio
được nhận vào nhóm nghệ sĩ. Đó là bức phía bên trái là lâu đài trên đỉnh đồi vững và Leonardo, cả hai đều chuộng khung
họa sớm nhất được ông ký tên. Ở góc phía chãi. Ngày nay, người ta cho rằng đó là cảnh cửa sổ nơi mà ta có thể nhìn thấy
trên bên tay trái, dòng chữ ghi là di Santa cảnh của Montevettolini Monsummano cảnh quan bên ngoài. Kỹ thuật [đó] đã
Maria delle Nevi, addì 5 d’aghossto 1473 (Vào được vẽ từ sườn đồi Montalbano, cách bổ sung luật phối cảnh vào mô tả, đặt
ngày của Đức Mẹ Tuyết, ngày 5 tháng Tám Vinci 16 km (10 dặm). Bức họa này hẳn người ngồi và người xem ở những bối
năm 1473), một chỉ dẫn tới ngày lễ, được đã là một phác thảo ban đầu cho phong cảnh thực tế.
ông viết theo kiểu chữ gương bằng tay
trái đặc trưng, từ phải sáng trái và từ sau Hình dưới: Đức Mẹ và Chúa Hài Đồng với hai Hình dưới: Đức Mẹ và Chúa Hài Đồng
ra trước. Giờ đây nó được biết đến nhiều thiên thần (Madonna and Child with Two (Madonna and Child), Andrea del Verrocchio,
hơn với cái tên Bản vẽ phong cảnh thung Angels) (còn được biết tới như Đức Mẹ cùng k. 1470. Một kiến trúc cổ điển tạo bối cảnh.
quả lựu [Madonna of the Pomegranate]),
Filippino Lippi, k. 1472 – 1475.

MỘT ĐƠN ĐẶT HÀNG Hình trên: Đức Mẹ và Chúa Hài Đồng, Giovanni Hình trên: Đức Mẹ và Chúa Hài Đồng với hoa
ĐỘC LẬP Bellini, k. 1475. Người nghệ sĩ đã nắm bắt tinh tế cẩm chướng, k. 1473 – 1476, bức tranh được
[khoảnh khắc] hài nhi Jesus đang chạm tay lên cho là một tác phẩm thời kỳ đầu của Leonardo
Đức Mẹ và Chúa Hài Đồng với hoa cẩm mặt người mẹ của mình. da Vinci.
chướng là một trong những tác phẩm tôn
giáo đầu tiên được Leonardo vẽ với tư
cách một họa sĩ độc lập. Tác phẩm hé lộ
phong cảnh xa xôi “đặc trưng” của ông
qua những khung cửa sổ hình vòm đằng
sau người ngồi và sự chú ý kỹ lưỡng của
ông vào các chi tiết. Viết về một bức
tranh của Leonardo được biết đến với cái
tên Madonna of the Carafe, Vasari hẳn
đã có ý muốn gọi bức tranh này bằng
một cái tên khác. Trong thảo luận về
chân dung Đức Mẹ và Chúa Hài Đồng
của Leonardo, Vasari viết rằng “trong số
những thứ khác được vẽ, ông làm giả một
cốc đầy nước, có một vài bông hoa… bên
cạnh tính tự nhiên kỳ diệu, ông mô phỏng
những giọt nước trên những bông hoa
tinh tế đến mức trông nó còn thật hơn
cả hiện thực”. Một bình đựng nước với
những bông hoa bên trong xuất hiện phía
dưới bên tay phải trong bức Đức Mẹ và
Chúa Hài Đồng với hoa cẩm chướng. Bức
tranh được biết đã thuộc quyền sở hữu
của Giáo hoàng Clement VII. Khuôn mặt
dịu dàng của Đức Mẹ và tính tự nhiên của
những tác phẩm tạo dáng trong gương
được những nghệ sĩ cùng thời Leonardo
thể hiện [trong tác phẩm của họ], ví dụ
bức Đức Mẹ và Chúa Hài Đồng với hai thiên
thần (Đức Mẹ cùng quả lựu), k. 1475, của
Filippino Lippi, và bức Đức Mẹ và Chúa
Hài Đồng, năm 1475, của Giovanni Bellini.

­24 V I N C I V À F L O R E N C E

THỢ VẼ KỸ THUẬT TÀI NĂNG

Những bức tranh và phác thảo nguyên sơ của Leonardo đã minh họa cho phương pháp làm việc của ông,
làm nổi bật cách ông thực hiện bản vẽ kỹ thuật cho tác phẩm. Dù cho đơn đặt hàng là gì, từ những bức tranh
điện thờ khổ lớn cho tới những chân dung cá nhân, mỗi tác phẩm đều bắt đầu với nét phác thảo đơn giản.

Kỹ năng của Leonardo như một người vẽ sử dụng những tờ giấy lớn cho tranh vẽ MỘT LỜI BUỘC TỘI
phác thảo được minh họa trong hàng ngàn của mình, thường có kích thước 32 x 44,6 cm
trang những bức vẽ trong bộ sưu tập đồ (12 x 17 in). Điều này cho phép ông tạo nên Qua một sự cố đáng tiếc, chúng ta biết
sộ của ông, đã được thực hiện trong nhiều nhiều phác thảo và đường nét trên một rằng Leonardo vẫn cư trú tại xưởng của
năm. Chúng thể hiện phương pháp ông mặt giấy. Nhà nghiên cứu chuyên sâu về Verrocchio vào năm 1476. Vào tháng Tư,
tạo nên một hình ảnh. Leonardo, Carlo Pedretti (sinh năm 1928) đã Leonardo suýt chút nữa đã mất đi sự
gọi đây là “trang chủ đề”. Trên “trang chủ nghiệp đầy triển vọng của mình. Ông
PHƯƠNG PHÁP VẼ CỦA LEONARDO đề”, Leonardo sẽ tạo nên những phác thảo ý cùng ba người khác, Bartolomeo Pasquino
tưởng của ông: có thể là đầu của một người (một thợ kim hoàn), Baccino (một thợ
Leonard vẽ bằng tay trái. Ông sử dụng dụng đàn ông bên cạnh một thiết kế cho thành trì may áo) và Lionardo Tornabuoni, con trai
cụ đa dạng, bao gồm bút chì, bút mực, phấn hay một cánh tay, một bàn tay, tất cả đều của một nhà quý tộc, đã bị cáo buộc nặc
và than, để phác thảo những nét chính hay liên quan đến những tác phẩm đang được danh vì có những hành vi đồng tình luyến
một hình vẽ mẫu chi tiết. Ông thiên về kỹ thực hiện và những dự án khác. Số lượng ái (sodomia – kê gian) với một thanh niên
thuật vẽ bằng bút ngòi bạc, sử dụng một của những bản vẽ kỹ thuật và phác thảo của 17 tuổi tên là Jacopo Saltarelli, một thợ
sợi dây bạc mỏng giữ trong bút viết tay hay Leonardo đã bị thất lạc là một chủ đề còn học nghề kim hoàn. Tại Florence, một
một đồ chứa khác. Phương pháp này đã để gây nhiều tranh cãi, và những quan điểm của
lại một dấu ấn không thể xóa được trên các sử gia rất khác nhau, nhưng có lẽ chúng Hình dưới: Phác thảo những hình vẽ khỏa thân,
những giấy vẽ được chuẩn bị đặc biệt. Nó nằm giữa khoảng một nửa hoặc bốn phần và siphon*, k. 1500 – 1519. Một trang trong
được người nghệ sĩ chuyên nghiệp sử dụng năm tổng các sáng tác của ông. những ghi chép của Leonardo xen kẽ với các
sau nhiều năm vẽ bằng bút chì. Leonardo phác thảo về các hình vẽ những cỗ máy và
người khỏa thân.

*. Siphon (hay ống siphon): ống/vòi truyền nước.

T H Ợ V Ẽ K Ỹ T H U Ậ T T À I N Ă N G 25

hoặc một nhóm người nào đó đã dán lời của cha Leonardo, người làm việc trong Hình trên: Một tờ ghi chú với phác thảo hai
buộc tội trên một trong những chiếc hộp cơ quan chính quyền. Chi phí ban đầu là hình dáng, và những quả bom đang nổ
Bocca della Verità (Miệng sự thật). Mặc 25 florin đã được trả cho Leonardo vào (Codex B). Những phác thảo nhanh, đặc trưng
dù không có bằng chứng điều gì đã xảy ngày 16 tháng Ba. Ông đã bắt đầu công việc của Leonardo, đan xen với những ghi chép theo
ra, nhưng lời buộc tội này lại lặp lại vào nhưng không hoàn thành nhiệm vụ. Đó là kiểu chữ qua gương, từ trái sang phải của trang.
tháng Sáu. May mắn thay cho Leonardo đơn đặt hàng đầu tiên mà Leonardo da
khi lời buộc tội được bác bỏ, có thể là Vinci bỏ dở. Chúng ta có thể mường tượng PHONG CÁCH
nhờ sự can thiệp của gia đình quyền lực được cha ông đã khó chịu thế nào. Nhiệm LEONARDO
Tornabuoni. Tiếng tăm của Leonardo đã vụ này cuối cùng được giao cho Filippino
trở nên trong sạch. Trải nghiệm bi kịch Lippi (k. 1457 – 1504) tài năng, và được Vasari cho rằng Leonardo, trong suốt
này có thể là lý do mà chúng ta không biết hoàn thiện vào năm 1485. thời thơ ấu, “vẽ và làm việc luôn tay đầy
gì hơn về những mối quan hệ cá nhân của thoải mái”. Không may thay, những tác
Leonardo. Florence đã có tiếng về những Hình trên: Nghiên cứu cho hình dáng Đức Mẹ với phẩm này đã không còn tồn tại để ta
hành vi đồng tính luyến ái. Các nhà chức một con mèo, k. 1478 – 1480. Leonardo chỉnh thấy được cách vẽ trước khi học nghề
trách trong thành phố đưa vào Những chỉ sửa lại hình ảnh để tìm vị trí tốt nhất cho đầu của của ông. Xem xét những tác phẩm sau
huy ban đêm (Officers of the Night) tuần Đức Mẹ. này, một nghiên cứu Đức Mẹ và Chúa
tra trên đường để ngăn chặn hành vi này. Hài Đồng với con mèo (Madonna and
Nếu một người đàn ông bị bắt và bị truy Child with Cat), k. 1478, cho thấy cách
tố, bản án cuối cùng sẽ là tử hình, [nhưng] Leonardo chơi đùa với bố cục hình ảnh,
thông thường họ sẽ bị kết án phạt tù hoặc dịch đầu của Đức Mẹ để tạo một khuôn
bị trục xuất khỏi thành phố. hình dễ chịu hơn. Chi tiết của Chúa Hài
Đồng và con mèo được phác bằng dụng
NHỮNG KHÁCH HÀNG MỚI cụ ưa thích của Leonardo, bút và mực
trên giấy. Trong một nghiên cứu thuật
Khi mối đe dọa về vụ kiện tụng tại tòa vẽ xếp nếp cho một dáng người ở tư thế
lắng xuống, Leonardo tiếp tục làm việc ngồi, k. 1475 – 1478, gợi nhớ tới Giotto,
cho Verrocchio, cùng với sự giúp đỡ của một phần của hình người vận y phục
cha mình, ông tập trung vào việc thúc đẩy được vẽ và sau đó tô màu chi tiết, kỹ
sự nghiệp nghệ sĩ của bản thân. Leonardo thuật chiaroscuro* làm nổi bật những nếp
cần tìm kiếm những nhà bảo trợ và những gấp mềm mại của bộ xiêm y và hình dáng
đơn đặt hàng. Một cơ hội đến với ông vào cơ thể bên dưới.
ngày 10 tháng Một năm 1478, với một đơn
đặt hàng vẽ bức tranh điện thờ cho Nhà *. Chiaroscuro: kỹ thuật tương phản sáng tối.
nguyện San Bernardo tại Palazzo della
Signoria (Palazzo Vecchio). Đơn đặt hàng
này có thể có được nhờ sức ảnh hưởng

Hình trên: Hình vẽ của hai loại com-pa mở có
thể điều chỉnh (Paris Manuscript tập H, mặt
trước tờ 108), 1493 – 1494. Một phác thảo bút
và mực, có thể về chính com-pa của Leonardo.

­26 V I N C I V À F L O R E N C E

SỰ SÙNG KÍNH CỦA CÁC HIỀN SĨ

Leonardo được đề nghị làm một đơn đặt hàng thứ hai, vẽ một bức tranh điện thờ mô tả Sự sùng
kính của các hiền sĩ, do những tu sĩ của San Donato a Scopeto yêu cầu, một nhà thờ gắn liền với
một tu viện gần Florence.

Việc không hoàn thành đúng kỳ hạn đơn đặt bao gồm cả ghi chép là cơ hội cho các tu sĩ là giao kèo tiền mặt. Những chi chép khác
hàng đầu tiên của ông cũng không ngăn cản đòi lại phần tài sản trong ba năm trị giá 300 cho thấy Leonardo nhận được “khoản thanh
lời đề nghị cho một bức tranh khác đến. Có florin. Sự kỳ lạ của “bản hợp đồng” là nó gồm toán” gồm rượu, gỗ và ngô.
khả năng Ser Piero da Vinci đã nhúng tay điều khoản Leonardo sẽ phải trả 150 florin
kiếm tìm đơn đặt hàng thứ hai này vì ông để cung cấp của hồi môn cho “con gái của Ý NGHĨA ẨN GIẤU
cũng là chưởng khế của tu viện San Donato. Salvestro di Giovanni”, cháu gái của nhà bảo
trợ. Do tác phẩm không được hoàn thiện, Các sử gia đã tranh luận trong nhiều năm
MỘT KHOẢN THANH TOÁN những điều kiện bị vô hiệu hóa, nhưng ghi về bản thảo minh họa cho tác phẩm Sự
BẤT THƯỜNG chép cho thấy khoản thanh toán không chỉ sùng kính của các hiền sĩ. Một vài phác thảo
cho bố cục, kèm thêm những hình khối
Bản ghi điều khoản hợp đồng cho tác phẩm
Sự sùng kính của các hiền sĩ (Adoration of
the Magi) cho thấy có thể chấp thuận trả
công bằng hiện vật cho nghệ sĩ. Số tiền cho
bức tranh điện thờ được một nhà sản xuất
yên ngựa quyên góp vào năm 1479. “Khoản
thanh toán” chính cho Leonardo để đổi lại
công việc được hoàn thiện trong 24 tới 30
tháng là lời đề nghị một phần ba tài sản ở
Valdelsa (giữa Florence và Siena), được các
tu sĩ ghi chép lại rằng “Simone, cha của Thầy
dòng Francesco” quyên tặng. Bản giao kèo

Hình phải: Nghiên cứu dáng hình cho Sự sùng
kính của các hiền sĩ, k. 1481. Một phác thảo sơ
khai cho vị trí của các nhân vật.

PHÂN TÍCH KHOA HỌC

Ngày nay, với lợi thế của công nghệ
hồng ngoại, người ta có thể xem xét
những gì nằm dưới lớp sơn nâu mờ ảm
đạm che phủ bề mặt của bức tranh Sự
sùng kính của các hiền sĩ. Những phân
tích khoa học gần đây của nhà khoa học
và lịch sử nghệ thuật người Florence,
Giáo sư Maurizio Seracini, một học giả
đã nghiên cứu tranh của Leonardo trong
nhiều năm, đã chứng minh rằng những
hình vẽ bên dưới đã được Leonardo tạo
nên, sau đó được che phủ bằng một lớp
sơn nâu nhạt. Phong cách của lớp vẽ đè
lên cho thấy sự bổ sung này có thể không
phải do Leonardo thực hiện. Lý do có thể
là vì để thống nhất nhiều cảnh khác nhau
trong nền và để loại bỏ bất kỳ ngụ ý cộng
hòa nào liên quan tới biểu tượng.

S Ự S Ù N G K Í N H C Ủ A C Á C H I Ề N S Ĩ 27

Hình phải: Sự sùng kính của các hiền sĩ,
1481 – 1482, Bảo tàng Uffizi, Florence. Leonardo
để bức tranh sơn dầu còn dang dở khi ông rời
thành Florence tới Milan làm việc.

cá nhân, cho thấy Leonardo đã vạch ra kế
hoạch với những khác biệt tinh tế trong mỗi
nghiên cứu. Trung tâm của bức tranh là
một khung cảnh truyền thống (Matthew
2:1–12) của Đức Mẹ và đứa trẻ được Magi,
“những người đàn ông thông thái”, tập
trung xung quanh và quỳ dưới chân. Ý
đồ của Leonardo cho hình ảnh này có lẽ
là khám phá sự tập hợp của ba quyền lực
thế giới châu Á, châu Phi và châu Âu, hợp
nhất thông qua sự ra đời của Chúa Jesus
và Ki-tô giáo. Là một nghệ sĩ trẻ và đầy
cảm hứng, ông quan tâm tới một phiên bản
khác lạ của khung cảnh truyền thống này.
Trong bối cảnh, ta có thể nhận thấy một
cuộc xung đột. Liệu điều này có biểu tượng
cho thế giới ngoại giáo đang bị thay thế bởi
thế giới Ki-tô giáo không? Bức tranh khám
phá cách Leonardo sử dụng cảm xúc trong
khuôn mặt của Gia đình Thánh và các hiền
sĩ, liên kết với nhịp điệu chuyển động trên
cảnh nền.

DỰ ÁN DANG DỞ THỨ HAI

Công việc chuẩn bị của Leonardo cho
bức “Sự sùng kính” diễn ra từ tháng Ba tới
tháng Chín năm 1481, nhưng vẫn chưa hoàn
thành khi ông đến Milan. Về những bức vẽ
nguyên bản, Vasari đưa ra nhận xét: “Ông
[Leonardo] bắt đầu một khung hình với Sự
sùng kính của các hiền sĩ, nơi mà nhiều thứ
đẹp đẽ, đặc biệt là những cái đầu…, vẫn
giữ nguyên sự không hoàn hảo như những
thứ khác của ông”. Leonardo đã bỏ ngang
tác phẩm, cùng với bức tranh về Thánh
Hieronymus mà ông đã bắt đầu trước đó.
Nhiều năm sau, rất lâu sau khi những tu sĩ
đã từ bỏ hy vọng về việc Leonardo có thể
hoàn thiện tác phẩm này, Filippino Lippi
được giao nhiệm vụ tạo nên bức tranh
điện thờ mới cho Sự sùng kính của các hiền
sĩ, năm 1496 (Bảo tàng Uffizi, Florence).
Khung cảnh, phong cảnh và vị trí của các
nhân vật có sự tương đồng với phiên bản
của chính Leonardo.

Hình phải: Sự sùng kính của các hiền sĩ,
Filippino Lippi, k. 1496. Lippi nhận đơn hàng vẽ
một bức tranh điện thờ mới cho Sự sùng kính
của các hiền sĩ. Bức tranh có sự tương đồng với
bản gốc còn dang dở của Leonardo.

­28 V I N C I V À F L O R E N C E

ĐƯƠNG THỜI CỦA LEONARDO

Leonardo da Vinci là người nhã nhặn, được nhóm đồng nghiệp yêu thích và được biết tới là một
người hòa đồng, tốt bụng và kiên nhẫn. Trong suốt quãng thời gian tuổi trẻ, ông có được những
tình bạn tốt đẹp với Lorenzo di Credi, Sandro Botticelli và Pietro Perugino.

Trong suốt thế kỷ 15, các nghệ sĩ có thể cúng (Holy Trinity, with the Virgin and John
được so sánh với Leonardo phát triển rực and Donors [Santa Trinità]), giai đoạn 1426
rỡ ở cả Florence và Venice. Về mặt phong – 1428. Đó là một bài tập về tỉ lệ hình học,
cách, các nghệ sĩ Florence tập trung vào được vẽ như một tượng đài tang lễ ở nhà
luật phối cảnh và tỉ lệ hình học; các nghệ thờ Santa Maria Novella. Cách sử dụng
sĩ Venice nhấn mạnh vào ánh sáng và luật phối cảnh và vẽ rút gọn của luật xa
màu sắc. gần của Masaccio, cùng với sự ám chỉ của
ông tới thời La Mã cổ đại trong những mái
ĐỜI SỐNG TRONG XƯỞNG vòm khải hoàn và trần nhà hình vòm, đã
thu hút sự chú ý của những nghệ sĩ như
Những người học việc sống và làm việc Leonardo, Bramante và Michelangelo.
cùng nhau trong một nhóm thân thiết,
thường chia sẻ những khu nhà chật chội, TỪ FLORENCE TỚI ROME
sống trong chính nơi đặt xưởng vẽ của
thầy. Họ học hỏi từ nhau và san sẻ công Các nghệ sĩ thành Florence, như Perugino,
việc. Nhiều tình bạn đã được hình thành, Sandro Botticelli, Domenico Ghirlandaio
[và] kéo dài cả cuộc đời. Những xưởng vẽ và Cosimo Rosselli (1439 – 1507), được sự
tại Florence vào thế kỷ 15 chính là chìa bảo trợ của Lorenzo de’ Medici và văn hóa
khóa cho sự nở rộ nghệ thuật và kiến trúc nghệ thuật đang nở rộ tại thành Florence.
của thành phố. Những họa sĩ học việc Điều này khiến cho các họa sĩ người
của thành Florence tiếp nối bước chân Florence được La Mã để mắt tới. Năm 1471,
của Masaccio, tôn kính và sao chép bức
tranh nổi tiếng của ông Ba Ngôi, cùng Đức Hình phải: Ba Ngôi, cùng Đức Mẹ Đồng Trinh,
Mẹ Đồng Trinh, John và những người quyên John và những người quyên cúng, Masaccio,
k. 1426 – 1428. Phong cách đột phá của họa sĩ
đã là niềm cảm hứng cho Leonardo.

Hình trái: Primavera (chi tiết), Sandro Botticelli, Hình dưới: Nghiên cứu ba dáng hình nhảy múa
k. 1478. Ở Florence, các nhà bảo trợ đặt vẽ tranh (chi tiết), k. 1513 – 1515. Leonardo nắm lấy những
và điêu khắc dựa trên những nguyên mẫu cổ để chuyển động nhanh chóng của những vũ công
trang trí cho nhà riêng của họ. trong phác thảo mực màu nâu đỏ và đen này.

Đ Ư Ơ N G T H Ờ I C Ủ A L E O N A R D O 29

Hình trên: Thánh Jerome cầu nguyện ở Hình trên: Thánh Jerome ở chốn hoang vu THỊNH PHỤC HƯNG
chốn hoang vu (St Jerome Praying in the (St Jerome in the Desert), 1480 – 1487,
Wilderness), k. 1480 – 1482. Tác phẩm chưa hoàn Giovanni Bellini. Leonardo cũng thích [lấy] sự Thành phố Florence là trung tâm của
thiện của Leonardo được so sánh với phong cách hình thành đá và khung cảnh vùng Tuscany như thời kỳ Tiền Phục hưng. Một phong
của họa sĩ Giovanni Bellini và Antonio Pollaiuolo. là phông nền cho tranh của ông. cách hội họa mới đã được giới thiệu
bởi Giotto di Bondone vào đầu những
Giáo hoàng Sixtus IV delle Rovere (1414 – Hình trên bên phải: Thánh Jerome năm 1300. Vasari viết rằng Giotto
1484) đã mời một số họa sĩ tới làm việc tại (St Jerome), Antonio Pollaiuolo, “… đã quyết định phá vỡ phong cách
Vatican trong thời gian đương chức của k. 1432 – 1498, Palazzo Pitti, Florence. Byzantine... giới thiệu kỹ thuật vẽ
ông (1471 – 1484). Họ được mời đến để vẽ Thánh Jerome được hình dung theo phong chính xác từ cuộc sống, vốn đã bị
những bức bích họa trong Nhà nguyện cách chân dung thời cổ đại La Mã. lãng quên trong hơn hai trăm năm
Sistine mới của Giáo hoàng từ năm 1477 tới qua”. Thời kỳ Tiền Phục hưng bị gián
năm 1480. Phong cách hội họa của họ là sử các nhân vật đang hoạt động. Một trong đoạn bởi những tác động tàn phá
dụng luật phối cảnh, tính đối xứng, tỉ lệ và những tác phẩm của ông, Trận chiến giữa của Cái Chết Đen đã càn quét châu
chủ nghĩa tự nhiên, mọi thứ đều được thể những người đàn ông khỏa thân (Battle of Âu vào năm 1348. Những năm 1400
hiện rõ ràng trong những bức bích họa lớn the Nude Men), năm 1475, có thể là nguồn ở Florence đã mang lại tinh thần
mà họ đã tạo nên trong nhà nguyện này. cảm hứng cho Leonardo vẽ tác phẩm Trận Phục hưng cho nghệ thuật, vốn lấy
Phong cách này được truyền lại cho những chiến Anghiari (Battle of Anghiari, từ năm cảm hứng từ La Mã cổ đại. Điều này
học trò của họ, ví dụ như trong nhiều bức 1503), và Michelangelo vẽ tác phẩm Trận được minh họa trong các tác phẩm
họa tuyệt vời của Filippino Lippi, người học chiến Cascina (Battle of Cascina, từ năm của người thợ kim hoàn và kiến trúc
việc của Botticelli năm 1472. 1504). Việc so sánh có thể được thực hiện sư Brunelleschi, họa sĩ Masaccio và
giữa bức tranh Thánh Jerome của Antonio nhà điêu khắc Donatello. Các nghệ
TRAO ĐỔI Ý TƯỞNG Pollaiuolo, Thánh Jerome ở chốn hoang vu, sĩ như Andrea del Verrocchio, Pietro
1480 – 1481, của họa sĩ người Venice đầy Perugino, Filippino Lippi, Sandro
Trong một cộng đồng nghệ thuật gắn bó tài năng Jac Bellini (k. 1430 – 1516), và bức Botticelli và Leonardo da Vinci đã
khăng khít ở Florence, các họa sĩ và học tranh dang dở Thánh Jerome, 1480 – 1482 hoàn thiện và nâng cao sự tái sinh
trò đều quen thuộc với công việc của (tại Bảo tàng Vatican), của Leonardo. Các này, dẫn đến thời kỳ Thịnh Phục
nhau; việc trao đổi ý tưởng là dễ dàng. họa sĩ người Venice đã nhận được sự chú hưng ở Rome vào đầu thế kỷ 16, kéo
Một chi tiết trong tác phẩm Primavera ý nhờ sử dụng màu sắc phong phú, trong dài đến tận biến cố Sack of Rome
của Botticelli mô tả ba nàng duyên dáng sự so sánh với việc tập trung vào luật phối (Thành La Mã bị đội quân Visigoth
(Three Graces), con gái của thần Zeus cảnh của các họa sĩ người Florence. Anh tấn công) vào đầu năm 1527. Thời kỳ
trong thần thoại. Cảm giác chuyển động em nhà Pollaiuolo xuất chúng, Antonio và này đã được minh họa bằng thiết kế
mạnh mẽ tương tự có thể thấy trong Piero (1443 – 1496), đã đi trước Leonardo và cho Vương cung Thánh đường Thánh
phác thảo của Leonardo có tên Ba dáng Michelangelo trong việc mổ tử thi để tìm Peter mới của Bramante và các tác
hình nhảy múa và nghiên cứu một cái đầu hiểu về giải phẫu, điều này được biển hiện phẩm của Michelangelo, Raphael và
(Three Dancing Figures and a Study of a rõ trong các tác phẩm của họ. Giuliano Sangallo.
Head) (k. 1515). Trong các bức tranh của Đối với nhân vật Thánh Jerome, có thể
mình, Leonardo đã kết hợp phối cảnh, Leonardo đã tạo ra một maquete (mô hình
ánh sáng và màu sắc phong phú, một quy mô nhỏ ba chiều) để triển khai [vẽ]. Cái
sự kết hợp giữa phong cách Florence đầu, tương tự tư thế của Thánh Jerome của
và Venice. Cũng như Leonardo, Antonio Pollaiuolo, mang phong cách chân dung
Pollaiuolo (1432 – 1498) có khả năng mô tả bán thân La Mã cổ xưa.

­30 V I N C I V À F L O R E N C E

NHỮNG THIÊN THẦN VÀ RỒNG

Leonardo, bấy giờ đang làm việc với tư cách một họa sĩ chuyên nghiệp trong xưởng của Andrea
del Verrocchio, đã sáng tạo phong cách vẽ sau này trở thành “đặc trưng” của ông, nó dễ dàng
được nhận biết dù [ông] mô tả các thiên thần, rồng, các tình nhân hay Đức Mẹ.

Một yếu tố trong phong cách đặc trưng
của Leonardo là khả năng tạo ra những
chân dung nắm bắt được nét riêng của
người ngồi mẫu và khiến người quan sát
cảm thấy như là một phần trong việc sáng
tạo nên tác phẩm, như thể họ thực sự có
mặt lúc Leonardo vẽ người ngồi mẫu.

MỘT CON QUỶ SINH ĐỘNG Leonardo giữ lại chiếc khiên để bán Phía trên: Phúng dụ về Thần Chiến thắng
trong khi đưa cho người nông dân một và Thần May mắn (Allegory of Victory and
Một tình tiết đặc biệt viết về sự khéo léo chiếc bình thường hơn được vẽ hình mũi Fortune), k. 1480 – 1481. Trong một bản phác
mang tính sáng tạo của Leonardo đã được tên bắn xuyên qua một trái tim. Khiên rồng thảo nhỏ bằng bút và mực, Leonardo miêu tả
Vasari thuật lại. Vasari viết rằng cha của được cho là đã được bán cho một lái buôn Thần Chiến thắng có cánh bên trên một chiếc
Leonardo đã được một người nông dân với giá 100 ducat và sau đó được bán lại, với khiên được giữ bởi Thần May mắn bị gió thổi.
tại dinh thự của ông xin hãy trang trí lên giá 300 ducat, cho Công tước Milan. Thành
chiếc khiên gỗ mà ông ta đã làm từ gỗ cây công của công việc đến từ chủ nghĩa hiện MEDUSA
sung. Người đàn ông này là người bắt chim thực của minh họa ma quỷ tuyệt vời, chứ
và đánh cá rất được việc của Ser Piero, vì không phải tên tuổi của Leonardo. Mô tả Tình yêu của Leonardo với rồng và ác quỷ
vậy ông đã mang khiên đến xưởng của của Vasari rất khó để truy ra một tác phẩm được thể hiện trong các bức vẽ của chính
Leonardo, nơi đây tấm khiên được bào và thực tế, nhưng chiaroscuro là một kỹ thuật ông. Ông khuyên rằng để tạo ra một hình
sơn lót trước. Vasari kể lại rằng Leonardo yêu thích của Leonardo, và tình yêu đối với ảnh sống động thực tế, một người nghệ
“bắt đầu nghĩ về những gì ông có thể vẽ các sinh vật giống rồng được thể hiện rõ sĩ nên “lấy cái đầu của một con chim và
lên, thứ có thể khiến tất cả phải sợ hãi khi trong các bức vẽ. cường điệu các đặc trưng của nó”. Vasari
nhìn thấy nó, tạo ra ‘hiệu ứng tương tự ghi lại một bức tranh vẽ Medusa còn dang
từng có khi người ta đối diện với đầu của
Medusa’”. Vasari cho biết thêm, Leonardo
“mang tới một căn phòng… thằn lằn lớn
và nhỏ, dế, rắn, bướm, châu chấu, dơi và
các loại động vật kỳ lạ khác…” Vẽ theo kỹ
thuật chiaroscuro – phương pháp sử dụng
ánh sáng và bóng tối để tăng cường ảo
ảnh về chiều sâu – ông mô tả một con
rồng cơ bắp nổi lên từ những tảng đá lởm
chởm, cái miệng rộng mở của nó phát ra
hơi thở bốc khói.

MỘT BÀI TẬP CÓ ÍCH

Vasari mô tả minh họa ấy như “một sinh
vật xấu xí vĩ đại, kinh khủng nhất và đáng
sợ nhất đang phun nọc độc từ vòm họng
mở…” Theo tường thuật của Vasari thì
dường như mùi hôi thối của những con vật
chết trong phòng Leonardo chỉ làm tăng
thêm tính hiện thực của tác phẩm. Ngay
cả Ser Piero cũng bị sốc và ngạc nhiên bởi
tính chân thực của nó.