กำเนิดมะกะโท

รำชำธิรำช

ตอน กำเนดิ มะกะโท

เจ้าพระยาพระคลงั (หน) เป็นบุตรของเจา้ พระยาสรุ บดินทร-์
สรุ นิ ทรฦๅไชยกับทา่ นผ้หู ญงิ เจรญิ มนี ามเดมิ วา่ หน

เจ้าพระยาคลงั (หน) รับราชการตาแหน่งหลวงสรวชิ ติ ในสมเด็จ
พระเจา้ กรุงธนบุรี ตอ่ มาได้เล่อื นบรรดาศักดิเ์ ปน็ เจา้ พระยาพระคลัง ใน

รชั กาลที่ ๑ แหง่ กรงุ รัตนโกสนิ ทร์

นอกจากความสามารถในการรบและการปฏิบัติราชการแผน่ ดนิ ใน
ตาแหน่งเสนาบดีผู้ใหญแ่ ลว้ เจ้าพระยาพระคลงั (หน) ยงั เชี่ยวชาญใน
การกวีท้งั ร้อยแก้วและร้อยกรอง งานนิพนธ์ทีส่ าคญั ของทา่ น เชน่
สามก๊ก ราชาธริ าช กากคี ากลอน

ประวัตผิ ้แู ตง่

ราชาธริ าชเป็นวรรณคดีประเภทรอ้ ยแกว้ เร่ืองที่ ๒ แห่งกรงุ

รัตนโกสนิ ทร์ต่อจากสามกก๊ ซึ่งพระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟ้าจุฬาโลก

มหาราชโปรดเกล้าฯ ใหก้ วี ๔ ทา่ น คือ เจา้ พระยาพระคลัง (หน) พระยา

อินทรอคั ราช พระภริ มรศั มี และพระศรีภรู ปิ รชี า ชว่ ยกันแปลและเรยี บเรียง

จากพงศาวดารมอญเมื่อ พ.ศ. ๒๓๒๘ ดว้ ยมพี ระราชประสงคจ์ ะใหม้ ี

หนงั สือ ซง่ึ ใหค้ ติบารุงสติปญั ญาแกป่ ระชาชนเป็นสมบัติของพระนครสบื ไป
ราชาธิราช สานวนของพระเจ้าพระยาคลงั ท่ีนิยมอ่านกนั แพร่หลายทกุ

วันน้ี เปน็ ฉบบั ซง่ึ พมิ พ์มาจากฉบบั ของโรงพิมพ์หมอบรัดเลย์ โดยจดั พิมพ์

ขนึ้ คร้งั แรกใน พ.ศ. ๒๔๒๓

บทนาเรือ่ ง

ราชาธิราชได้รับการยกย่องวา่ เปน็ วรรณคดรี อ้ ยแกว้ ทม่ี สี านวนโวหาร
ไพเราะมขี ้อความเปรยี บเทยี บ อา่ นเข้าใจง่าย ให้ขอ้ คิดและคติสอนใจหลาย
ประการ เชน่ ความเปน็ ผ้นู า ความซื่อสัตย์ ความรกั ชาติ ความจงรกั ภักดตี ่อ
พระมหากษัตรยิ ์ ความสามารถและการใช้ปฏิภาณไหวพรบิ ในการรบ
นอกจากน้ี เนอื้ เรื่องยังสนุกสนานนา่ ติดตาม เปน็ เรื่องราวการทาสงคราม
ระหวา่ งพระเจา้ ราชาธริ าชกษตั รยิ ม์ อญแห่งกรุงหงสาวดีกบั พระเจา้ ฝรงั่ มัง
ฆอ้ งกษตั ริย์พมา่ แหง่ กรุงรัตนบรุ ะองั วะ

บทนาเร่อื ง

ราชาธิราช ตอน กาเนดิ มะกะโท

มะกะโทเป็นบุตรมะปะนาย เปน็ พ่อค้าใหญ่อยูบ่ า้ นเกาะวาน
แขวงเมืองเมาะตะมะ แลมะกะโทนนั้ มีนอ้ งหญงิ คนหนึ่งช่ือนางอนุ่
เรอื น น้องชายถัดนางอุน่ เรือนช่ือมักกะตา มะกะโทมีอายุปีบดิ านน้ั สบิ สี่
ถึงสบิ หา้ ปี บิดานน้ั กถ็ งึ แก่ความตาย มะกะโทไดเ้ ปน็ นายพ่อค้า
คมุ ลกู คา้ สามสิบคน หาบขน้ึ ไปค้าเมืองสุโขทยั คร้ันมาจะใกล้ถงึ ตาบล
ภูเขาปะเตวะ ลูกค้าคนหน่ึงป่วย มะกะโทจึงเข้ารับเอาหาบลูกค้า เมอ่ื ขน้ึ
ไปถึงยอดเขานัน้ มใิ ชฤ่ ดฝู น ก็บงั เกดิ เป็นพายุใหญแ่ ล้วฝนตกฟา้ รอ้ ง
อสนีผ่าลงมาถกู คลานซึ่งมะกะโทหาบหักลงจากบ่ามะกะโท มะกะโท
ทาคานผลัดถงึ สามครงั้ อสนีกบ็ นั ดาลผา่ ลงถกู คานถงึ สามหน

ตัวละคร

ผทู้ านาย นายชา้ ง

มะกะโท มักกะตา นางอุ่นเรือน
พระร่วง

จนหาบน้นั ตกลงไปในเหว มะกะโทตกใจยนื ตะลงึ อยู่
ในท่ีนน้ั แลไปในบรู พาทศิ เห็นแสงอรุณสวา่ งขนึ้ ครัน้ แลมาฝา่ ย
ประจิมทิศฟา้ แลบขนึ้ เหน็ เปน็ วิมาน แลปราสาทราชมณเทียร
ปรากฏแกต่ ามะกะโท มะกะโทจงึ คดิ แตใ่ นใจว่า เหตุใหญเ่ ป็น
มหศั จรรยถ์ งึ เพยี งนี้...

ฝ่ายลูกคา้ ท้งั ปวงก็มีเป็นอันตราย จงึ คดิ วา่ ตวั กูนีเ้ ห็นจะมวี าสนา
ไปภายหนา้ แลว้ มะกะโทก็พาลกู หาบพอ่ คา้ ท้ังปวงไปถงึ ตาบลบา้ น
มะเตวะ พอเวลาเยน็ กเ็ ขา้ อาศัยอยู่ แลในบ้านนัน้ มีผู้ใหญเ่ ปน็ บัณฑติ
ผ้หู นง่ึ มสี ตปิ ัญญารูท้ านายนิมติ มะกะโทจงึ แต่งเครือ่ งสักการะบชู า
อนั สมควร แลว้ กไ็ ปหาผูน้ ้นั

จึงแจ้งนิมิตอันเป็นมหศั จรรย์ใหฟ้ ังทุกประการ ผูร้ ทู้ านาย
นิมติ น้นั จงึ วา่ แก่มะกะโทว่า นิมติ ของท่านนใ้ี หญ่หลวงนัก จงเอาทรัพย์
มากองลงสูงเพยี งศรี ษะเมื่อใดแลว้ เราจึงจะทานายให้แกท่ ่าน
มะกะโทจึงคดิ แตใ่ นใจวา่ ครง้ั นี้เรามาในท่กี ันดาร มเี งนิ อยแู่ ตส่ ามสิบ
บาทจะทาเปน็ ประการใด ในเม่อื ขณะคดิ อยู่นนั้ พอมะกะโทแลเหน็ จอม
ปลวกอันหนึง่ อยทู่ ี่นั้นสูงเทียมศีรษะ มะกะโทคดิ ข้นึ ได้ดว้ ยอุบายปัญญา
จงึ เอาเงินตราสามสิบบาทขึ้นบนจอมปลวกกระทาสกั การบูชา แลว้ จึงบอก
แก่ผทู้ านายนมิ ิตนั้นว่า ข้าพเจ้าบชู าแลว้ ผู้ทานายนนั้ จึงคิดวา่ บุรษุ ผนู้ ี้มี
ปญั ญา ฉลาดในอบุ ายย่ิงนกั ควรทจ่ี ะมีบุญอยู่แล้ว จงึ ทานายว่า แตน่ ้ี
สืบไปเมอ่ื หนา้ หาบไม่ต้องบ่าท่านแลว้ ซงึ่ จะค้าขายสืบไปน้นั

ทา่ นอยา่ ไดก้ ระทาเลย หาเป็นประโยชน์ไม่ ทา่ นจงอาสาทา้ ว
พระยาเถิด ซ่ึงวา่ ฝา่ ยบรู พาทิศเห็นเปน็ แสงอรุณสวา่ งขึ้น จะมี
พระมหากษตั รยิ ์องค์หนง่ึ ในทิศตะวันออก จะอนเุ คราะห์ตกแต่งใหม้ ี
ยศถาบรรดาศักด์แิ กท่ ่านเป็นประถมกอ่ น แลซ่งึ ฝ่ายประจิมทิศสายฟา้
แลบขน้ึ เป็นวมิ านแลปราสาทปรากฏแกต่ านั้น ทา่ นจะได้เป็นใหญ่ใน
ทิศตะวนั ตก จะมบี ุญญาธกิ ารทรงศักดานุภาพเปน็ อันมาก ท่านอยา่ ได้
สงสยั เลย

มะกะโทครน้ั ได้ฟงั คาทานาย ก็มคี วามยนิ ดี จึงอาลาบรุ ษุ ผนู้ น้ั
ยกออกจากบา้ นมะเตวะ ก็มายังเมืองสุโขทยั ให้ลกู คา้ หาบเท่ียวขาย
สิง่ ของ ครั้นขายส่ิงของเสรจ็ แล้ว ก็ให้ลกู คา้ ทงั้ ปวงกลบั คนื ไปยัง
เมอื งเมาะตะมะ แตต่ วั มะกะโทน้นั เช่อื คาทานายนิมิต มิไดก้ ลับคืนไป
จึงเท่ยี วหาทพี่ ่ึงซึ่งจะผกู พันอาศัยนนั้ จึงคดิ วา่ ถ้าเราจะไปฝากตัวอยู่
ด้วยเสนาบดีผ้ใู หญ่ บดั น้ีเล่า ก็ยงั หาผา้ นุ่งหม่ ที่ดีมไิ ด้ จงึ เข้าไปอาศยั อยู่
ด้วยนายช้างพระเจ้าสุโขทัย มะกะโทอตุ สาหะมิไดเ้ กียจคร้าน ชว่ ยชาระ
มูลช้าง ทอดหญา้ ช้างทง้ั กลางวันกลางคนื มไิ ด้ขาด นายช้างเหน็ มะกะโท
มีความอุตสาหะกร็ ักใคร่เปน็ อนั มาก คร้ันนายช้างได้รบั พระราชทาน
เงินเดอื นครงั้ ใด ก็แบ่งปนั ใหม้ ะกะโททุกคร้งั

อย่มู าวนั หนง่ึ สมเดจ็ พระรว่ งเจา้ เสด็จไป ณ โรงช้าง
ข้นึ ทอดพระเนตรช้างพระท่ีนั่งอยูบ่ นเกย ทอดพระเนตรเหน็ มะกะโท
กวาดหญ้าช้างอยู่ จึงตรัสถามนายชา้ งว่า อ้ายคนนเ้ี ป็นบตุ รของผู้ใด
นายชา้ งจึงกราบทลู สมเดจ็ พระร่วงเจ้าวา่ มะกะโทคนนเี้ ป็นบตุ รรามัญ
เข้ามาอย่ดู ว้ ยข้าพระพทุ ธเจ้า ชว่ ยทอดหญา้ ชา้ งแลชาระมูลชา้ ง มีความ
อตุ สาหะเปน็ อันมาก สมเดจ็ พระรว่ งเจ้าทรงพระเมตตาแกม่ ะกะโท
จึงตรสั สง่ั นายช้างใหเ้ ล้ยี งดูมะกะโทไว้ อย่าให้ขัดสน เมอ่ื พระองค์
ทอดพระเนตรชา้ งอยนู่ น้ั คายพระสลาออกแลว้ บว้ นพระโอษฐล์ งเหนือ
แผน่ ดนิ ดินกระจายออกไปทอดพระเนตรเห็นเบ้ยี ๆ หนง่ึ จงึ ตรสั ว่าลกู
รามญั น้อยจงเกบ็ เอาเบย้ี ๆ หนึ่งไว้ มะกะโทกราบถวายบังคมแล้วจึง
เกบ็ เอาเบ้ียมาตามรับส่ัง คร้นั สมเด็จพระรว่ งเจา้ ทอดพระเนตรชา้ งแล้ว
กเ็ สด็จกลับเขา้ ส่พู ระราชวัง

ฝา่ ยมะกะโทไดเ้ บี้ย ๆ หนง่ึ ก็มีความยินดีนกั จงึ คิดว่า แตเ่ รามา

อยรู่ าชการด้วยนายช้าง พ่งึ ไดร้ ับพระราชทานในวนั นี้ เบยี้ ๆ เดียวนจ้ี ะ

ทากระไรดี อยา่ เลย จะเอาไปซ้อื พนั ธุ์ผกั กาดมาปลกู ไว้ มะกะโทคดิ

แล้ว จึงเอาเบ้ยี ไปซ้ือพนั ธุผ์ กั กาด เจา้ ของพนั ธุ์ผกั กาดจึงว่า เบย้ี ของ

เจา้ เบย้ี เดียวนี้ เรามิรู้ท่ีจะตวงพันธ์ุผักกาดให้ มะกะโทจึงว่า เบยี้ ของ

เราเบย้ี เดียวนี้ เราเอาแตพ่ อติดนิ้วเดยี ว เจ้าของพันธผ์ุ ักกาด

จงึ ว่าเอาเถอะ มะกะโทจงึ เอานว้ิ มือชบุ เขฬะ

แล้วกจ็ ้มิ ลงในกระทายพนั ธุผ์ กั กาดน้ัน

ฝา่ ยเจา้ ของพันธุผ์ กั กาด จงึ สรรเสรญิ แต่ใน

ใจวา่ บุตรรามัญผนู้ ้มี ีปญั ญาฉลาดนกั

ฝา่ ยมะกะโทไดเ้ มล็ดพนั ธ์ุผักกาดแลว้
จงึ มาขุดดินกระทาท่ดี ว้ ยมูลช้าง
จึงปลกู เมล็ดพนธผ์ุ ักกาดไว้
อตุ ส่าหบ์ ารุงรดนา้ ก็งอกงามขึ้น

คร้นั อยู่มา พระร่วงเจ้าเสดจ็ มา
ทอดพระเนตรช้างอกี ครั้งหนึง่
มะกะโทจงึ เลอื กเกบ็ พันธ์ผุ กั กาดมาชาระเสยี
ให้หมดมลู ดนิ แล้ว จงึ ขอยืมโต๊ะพาน
นายช้างใส่พนั ธุผ์ กั กาด นาเข้ามาถวายสมเดจ็ พระร่วงเจา้ ๆ
จึงตรัสถามว่า เอ็งได้พันธ์ุผกั กาดนม้ี าแตไ่ หน มะกะโทจึง
กราบทลู วา่ เบย้ี ซ่ึงพระองคพ์ ระราชทานขา้ พระพทุ ธเจา้
เบยี้ หนงึ่ น้นั ข้าพระพุทธเจ้าเอาไปซ้อื พนั ธุ์ผกั กาดมาปลูก
จึงได้นามาทลู เกล้าฯ ถวาย สมเด็จพระรว่ งเจา้ ได้ทรงฟงั ดังนั้น
กม็ พี ระทยั ยินดนี กั

จงึ ทรงพระดาริวา่ บุตรรามัญนอ้ ยนีฉ้ ลาด ประกอบดว้ ยความเพียร
จะเอาไปเลี้ยงไวใ้ กล้เราจงึ จะชอบ จงึ ตรัสแกน่ ายชา้ งว่า ลกู รามญั นอ้ ยน้ี
เราจะขอไปเลยี้ งไว้ นายชา้ งกถ็ วายมะกะโทไปแก่สมเด็จพระรว่ งเจา้ ๆ
จงึ มอบให้ไปอยดู่ ้วยหัวป่าพอ่ ครัว มะกะโทไปอยดู่ ว้ ยพ่อครัวก็มไิ ด้
เกยี จคร้าน สมเด็จพระรว่ งเจา้ ครนั้ เหน็ มะกะโทอุตสาหะเป็นอันดี
กช็ อบอัธยาศัย จึงทรงพระกรุณาโปรดตัง้ ให้เป็นขุนวงั มอบให้ว่า
กล่าวในนอกพระราชวงั สมเดจ็ พระรว่ งเจา้ ทรงพระเมตตาดุจหนง่ึ

บตุ รในอุทร มะกะโทผเู้ ป็นขนุ วงั มีความอุตสาหะรกั ษาพระองค์
กลางคืนเปน็ กลางวัน พระรว่ งเจา้ ทรงพระเมตตายง่ิ ขนึ้ ไป
ขา้ ราชการนอ้ ยใหญ่ทั้งปวง กม็ ีความรกั ใครแ่ ละยาเกรงแกข่ ุนวัง

ราชาธิราช ตอน กาเนิดมะกะโท แสดงใหเ้ หน็ ถึงคุณธรรมและ
คุณลักษณะพเิ ศษของมะกะโท ซ่ึงจะเป็นผู้นาในภายหนา้ เช่น
ความกตญั ญู ความจงรกั ภกั ดี ความเมตตา ความมานะอตุ สาหะ สติปัญญา
ไหวพรบิ อนั ชาญฉลาด มองเหน็ การณไ์ กล และรู้จกั แกป้ ัญหาเมอ่ื เกิดเหตุ
ยุ่งยากต่าง ๆ นอกจากจะไดร้ บั ความเพลดิ เพลนิ จากเนื้อเรือ่ งแลว้ ยงั ไดร้ บั
ความรู้เกีย่ วกบั เร่ืองราวในประวตั ศิ าสตร์ วถิ ีชีวติ ความเป็นอยู่ของคนไทย
ในอดีตรวมทง้ั ขอ้ คิดต่าง ๆ ที่นาไปใชใ้ นชวี ติ จรงิ ได้เปน็ อยา่ งดี ส่ิงเหล่าน้ี
คือประโยชนท์ ีไ่ ด้รบั จากวรรณคดี

สรปุ ความรู้

ถ้อยคาสานวน ล้วนต้องศึกษา

ราชาธริ าชเป็นเรอื่ งทีเ่ กยี่ วกบั กษัตรยิ ์ จึงมีการใช้ถ้อยคาท่ี
เป็นคาราศัพทอ์ นั แสดงถงึ วฒั นธรรมชาติทางภาษา การเขา้ ใจ
ความหมายของคาราชาศัพทแ์ ละถอ้ ยคาสานวนของวรรณคดรี อ้ ย
แกว้ จะทาให้เขา้ ใจเรื่องราวได้ละเอียดชดั เจนย่ิงข้นึ

ตวั อยา่ ง

สมเดจ็ พระร่วงเจ้าทรงพระเมตตาแกม่ ะกะโท จึงตรัสสง่ั นายช้างใหเ้ ลย้ี งดมู ะกะโท
อยา่ ให้ขดั สน เมอ่ื พระองคท์ อดเนตรชา้ งอยูน่ ัน้ คายพระสลากออกแลว้ บว้ นพระโอษฐ์ลง
เหนือแผ่นดนิ ดนิ กระจายออกไป ทอดพระเนตรเห็นเบี้ย ๆ หน่ึง

หมายความวา่ สมเดจ็ พระร่วงเจา้ มเี มตตาต่อมะกะโท จงึ สงั่ นายช้างให้
เล้ยี งดูมะกะโทไว้อยา่ ใหล้ าบาก ขณะที่ดูชา้ งอยู่นน้ั พระองคไ์ ดค้ ายหมากออกแล้ว

บว้ นปากลงบนพ้ืนดนิ ทาใหด้ นิ กระจายออก เหน็ เบี้ยท่ใี ชแ้ ทนเงนิ ๑ เบีย้

ตวั อย่าง

มะกะโทจึงเอานิง้ มอื ชบุ เขฬะแลว้ ก็จม้ิ ลงในกระทายพันธ์ุผักกาดนัน้ ฝา่ ยเจ้าของ
พันธุ์ผักกาด จงึ สรรเสริญแตใ่ นใจวา่ บุตรรามัญผู้น้มี ปี ญั ญาฉลาดนัก นานไปจะได้เป็น
ผู้ดมี ัน่ คง

หมายความว่า มะกะโทเอาน้ิวมอื ชุบน้าลายของตนจิ้มเมล็ดพันธุ์ผกั กาดทอ่ี ยู่
ในกระทาย เพอ่ื ให้เมลด็ พันธ์ุผกั กาดตดิ นวิ้ ขึ้นมา เจา้ ของพนั ธผ์ุ ักกาดจึงนึกชน่ื
ชมมะกะโทอยู่ในใจว่าเป็นผ้มู ปี ัญญาเฉลยี วฉลาดยง่ิ นกั ต่อไปจะตอ้ ง
เจรญิ รุ่งเรอื งอย่างแนน่ อน

ตวั อย่าง

สมเดจ็ พระรว่ งเจ้าทรงพระเมตตานกั ดุจหนงึ่ บุตรในอุทร มะกะโทผ้เู ปน็ ขนุ วังมี
ความอตุ สาหะรกั ษาพระองค์กลางคืนเป็นกลางวนั พระร่วงเจ้าทรงพระเมตตาย่งิ ข้นึ ไป

หมายความว่า สมเด็จพระรว่ งเจ้ารกั และเมตตามะกะโทเหมอื นลูกของ
พระองค์มะกะโท ซงึ่ ในขณะน้นั เปน็ ขุนวงั มีความขยนั อดทน ปฏบิ ัติหน้าทดี่ แู ล
ปอ้ งกันความปลอดภยั ของพระองค์อยทู่ กุ เวลา พระรว่ งเจา้ ร่วงจงึ ยงิ่ มเี มตตาตอ่
มะกะโทมากข้ึน

คาศพั ท์นา่ รู้

กระทาย กระบงุ เลก็ ปากผาย

เกย ท่สี าหรบั พระมหากษัตริยห์ รือเจา้ นายเสด็จ
ขึ้นลงพาหนะ

เขฬะ(เข-ละ) น้าลาย

คาน ไม้สาหรับหาบหรอื หามสงิ่ ของตา่ ง ๆ

คาศพั ทน์ า่ รู้

ชาระ ชะล้างให้สะอาด ดาร(ิ ดา-หริ) คดิ ไตรต่ รอง

ตรสั (ตรสั ) พดู ทอดพระเนตร ดู

ทอดหญ้า วางหญ้าให้สตั วก์ นิ

ทลู เกลา้ ฯ ถวาย (ทูน-เกล้า-ทูน-กระ-หมอ่ ม-ถะ-หวาย ถวาย

นิมิต(น-ิ มดิ ) ลาง เหตุ เค้ามูล บุตร(บุด) ลกู ลูกชาย

คาศพั ทน์ า่ รู้

บูรพาทิศ(บู-ระ-พา-ทิด) ทิศตะวันออก อุทร ท้อง

ประจิมทศิ (ประ-จมิ -ทิด) ทิศตะวนั ตก โอษฐ์(โอด) ปาก

พระราชทาน ให้ รามัญ(รา-มัน) มอญ

ศักดานุภาพ(สกั -ดา-น-ุ พาบ) อานาจอนั ยิง่ ใหญ่

อสน(ี อะ-สะ-นี) สายฟ้า อบุ าย วิธกี ารอันแยบคาย

บ้านเกดิ ของมะกะโทอยู่ทไ่ี หน เขามีอาชพี อะไร ให้นกั เรียนตอบคาถาม
บณั ฑติ ทานายเหตุการณว์ ่าอย่างไร เร่อื ง พ่อคา้ จากเมาะตะมะ
มะกะโทมีน้องชายและน้องสาวช่ือวา่ อะไร
เหตุใดมะกะโทจึงเข้าไปขออาศัยอยู่กบั นายชา้ ง

นายชา้ งรักใครม่ ะกะโทเพราะเหตุใด
ใครเป็นคนใหเ้ บยี้ แกม่ ะกะโท
มะกะโทนาเบ้ยี ทไ่ี ดม้ าไปซื้อส่ิงใด
นายชา้ งถวายมะกะโทให้กับใคร
มะกะโทมีลักษณะนิสัยอย่างไร
เพราะเหตุใดมะกะโทจงึ ไดเ้ ปน็ ขนุ วัง

ตง้ั ใจเรยี นนะคะ

ทบทวนความรู้เพมิ่ เตมิ ดว้ ยนะคะ