เล่าเรื่องกายนคร เรียบเรียงขึ้นจากตนษมุตรกายนครฉบับจังหวัดนครศรีธรรมราช

เล่าเรื่องกายนคร เรียบเรียงขึ้นจากตนษมุตรกายนครฉบับจังหวัดนครศรีธรรมราช

เล่าเรื่องกายนคร จากหนังสือตนษมุตรกายนครฉบับจังหวัดนครศรีธรรมราช นวัตกรรมชุด องค์ความรู้วรรณกรรมศาสนาปักษ์ใต้เรื่องกายนคร เล่มที่๒ â¤Ã§¡Òà : ¡Ò¹¤Ã ¡ÒáÃдѺáÅоѲ¹Ò¹Çѵ¡ÃÃÁ Ê×èÍÇѲ¹¸ÃÃÁ áÅмÅÔµÀѳ±ì¨Ò¡Í§¤ì¤ÇÒÁÃÙéÇÃó¡ÃÃÁ ÈÒʹһѡÉìãµéàÃ×èͧ¡Ò¹¤Ã ÀÒÂãµé¡ÒÃʹѺʹع â¤Ã§¡ÒáÃдѺ¹Ñ¡ÇԨѠ¹Ñ¡»ÃдÔÉ°ì à¾×èÍ¡ÒþѲ¹Ò·ÕèÂÑè§Â×¹ INNOVENTION TO BUSINESS (I-2B) »ÃШӻէº»ÃÐÁÒ³ òõöõ â´ÂÊӹѡ§Ò¹ÇÔ¨ÑÂáËè§ªÒµÔ ËÑÇ˹éÒâ¤Ã§¡ÒÃÇԨѠ: ´Ã.Ã×è¹Ä·Ñ ÃÍ´ÊØÇÃó ¼Ùéáµè§/»ÃдÔÉ°ì¹Çѵ¡ÃÃÁ : ÇÊÇѵµÔìÃÔÂҾѹ¸ì »Õ·Õè¾ÔÁ¾ì : òõöö ¨Ó¹Ç¹¾ÔÁ¾ì : õð àÅèÁ µÔ´µèÍ â·ÃÈѾ·ì : ðøò ðóð öóðø E-Mail riyapun_w@silpakorn.edu

ความนํา เล$าเรื่องกายนคร จากหนังสือตนษมุตรกายนครฉบับจังหวัดนครศรีธรรมราช เป@นผลงานนวัตกรรมชุด องคBความรูDวรรณกรรมศาสนาปFกษBใตDเรื่องกายนคร เล$มที่ ๒ โครงการ : กายนคร การยกระดับและพัฒนานวัตกรรม สื่อวัฒนธรรม และผลิตภัณฑB จากองคBความรูDวรรณกรรม ศาสนาปFกษBใตDเรื่องกายนคร ภายใตDการสนับสนุน โครงการยกระดับนักวิจัย นักประดิษฐB เพื่อการพัฒนาที่ ยั่งยืน INNOVENTION TO BUSINESS (I-2B) ประจำปbงบประมาณ ๒๕๖๕ โดยสำนัก งานวิจัยแห$งชาติซึ่งเป@นการพัฒนาผลงานนวัตกรรมสรDางสรรคBต$อเนื่องจาก ผลงานชุด จิตรกรรมไทยประเพณีสรDางสรรคB ภาพสะทDอนปริศนาธรรมกายนคร ในการประกวด นวัตกรรมสายอุดมศึกษา ประจำปbพุทธศักราช ๒๕๖๔ โดยผูDวิจัยไดDนำองคBความรูDมา พัฒนาวรรณกรรมศาสนาปFกษBใตDเรื่องกายนคร ใหDสามารถเขDาถึงไดDอย$างง$าย เนื้อหาอ$าน ไดDโดยง$าย โดยคงใจความไวDเช$นเดิม หากแต$เป@นการพัฒนาและเรียบเรียงเนื้อหา ใหDเป@น ภาษาที่ใชDในปFจจุบัน กระชับ และรับรูD เขDาใจไดDโดยทั่วกัน กายนคร เป@นวรรณกรรมศาสนา ซึ่งมีเนื้อหาในเชิงขDอคิดและคติธรรม หากแต$ สาระในเรื่องมุ$งเนDนไปที่การประเทืองปFญญาและใหDขDอคิดในการดำรงชีวิต รวมถึงความ เป@นไปของสรรพสิ่ง ผูDวิจัยหวังว$าทุกท$าน จะทราบซึ่งในสุนทรียรส ผ$านวรรณศิลปmที่ บรรพชนไดDสรDางสรรคBไวD และขอใหDท$านผูDอ$านจงมีความสุขกับนิทานธรรม ผ$านการเล$า เรื่องดDวยความตั้งใจของผูDวิจัยทุก ๆ คน วสวัตติ์ ริยาพันธ. ผู1เรียบเรียง ก

สารบัญ เรื่อง หน*า ความนำ สารบัญ องก5ที่ ๑ จับเรื่องเมืองกายนคร องก5ที่ ๒ ถึงนครมรณา องก5ที่ ๓ เกิดศึกใหญDในเมืองกายนคร องก5ที่ ๔ ปรึกษา องก5ที่ ๕ ทำลายเมืองกายนคร องก5ที่ ๖ สูDนครนิพพาน แก*กระทู*ความ ตามบาลีท*ายสาร จากตนษมุตรกายนคร สำราญท*ายเลDม เกมส5ตDอภาพออนไลน5 จากจิตรกรรมสร*างสรรค5ชุดภาพสะท*อน ปริศนาธรรมกายนคร ก ข ๑ ๖ ๑๒ ๑๖ ๒๒ ๒๖ ๓๐ ๕๕ ข

๑ องก์ที่๑ จับเรื่องเมืองกายนคร

๒ “ร#างกาย”ของเรานี้ จะแถลงให3ทุกท7าน เข3าเนื้อเข3าใจ มีเนื้อความมานานนับแต7สมัยโบราณกาล ได3เปรียบ เปรยผูกไว3เปHนนิทานธรรม โดยเอา “ร#างกาย” เปรียบเปHนเมือง “เมืองหนึ่ง” ชื่อว7า “กายนคร” จะกล7าวถึงกษัตริยOองคOหนึ่ง เปHนเจ3าจอมจักรพรรดิ ปกครอง มหานครอันใหญ7โตโอฬารชื่อว7ากายนคร กษัตริยOผู3ครองนครนี้มีนาม กรว7า ท3าวจิตราชราชา มีข3าทาสบริวาร ทรัพยOสมบัติ มากมาย มโหฬารประมาณมิได3 พระมเหสีท3าวเธอมีนามว7านางอวิชา ทั้งสอง พระองคOพำนักอยู7ในปราสาทรัตนOชั้นใน ท3าวจิตราช มีพระราชบิดา พระนามว7า ท3าวโมหะ และพระราชมารดาพระนามว7า โลพะ ปกครองเมืองกายนครนี้มานานนับด3วยความสิริสุขสวัสดิ์ ปราศจาก นิรันตรายมาหลายยุคหลายสมัย เมืองกายนคร เปHนมหานครโตใหญ7 มีอาณาเขตกว3างอยู7คืบ ยาวอยู7วา มีกำแพงเรียงรายสลับซับซ3อนชั้นนอกใน ที่เมืองกายนคร มีประตูอยู7เก3าแห7ง สร3างมาแต7ครั้งโบราณสมัยเริ่มสร3างพระนคร ทั่ว รอบขอบขันธสีมาเมืองกายนครเรียงรันด3วยประตูน3อยใหญ7ทั้งเก3า ซึ่งมีชื่อเรียกอย7างไพเราะ และมีความวิจิตรพิสดารเปHนอย7างมาก ประตูที่หนึ่งชื่อทิพทวาร ประตูต7อมาชื่อทัตวารา ประตูที่สามชื่อโส ตะทรงไชย ประตูที่สี่ชื่อสุทังสุภทวารา ประตูที่ห3าชื่อมุขทวารา ประตูที่หกชื่อทักขีณทวารัง ประตูที่เจ็ดกานนะไชย ประตูที่แปด

๓ สุวรรณคงคา และประตูที่เก3าชื่อว7าอุถะวารา ประตูทั้งเก3า เปHนสถานที่เข3าออกและทำหน3าที่แตกต7างกันออกไป ซึ่งเมื่อมี ชาวเมืองล3มตาย จะนำออกทางประตูอุถทวารา ซึ่งเปHนประตูที่สร3าง มาแต7ครั้งสร3างเมือง สำหรับประตูทั้งเก3านี้ท7านเปรียบไว3ด3วยทวาร ทั้งเก3าของประตูธาตุในเรือนกาย เมืองกายนคร มีปราสาทสวยสดงดงาม และวิจิตรพิสดารอยู7 ด3วยกันห3าหลัง ทั้งยังเปHนที่อาศัยของราชครูพระมุณี ปราสาทหลัง แรกชื่อว7าจักขุปราสาท เปHนที่ประพาสสำหรับทอดพระเนศนิเวศนO ในเมืองกายนคร ปราสาทหลังที่สองชื่อโมหะปราสาท หลังที่สาม เปHนที่สำหรับความสนานและรื่นเริงพระทัยนามว7าโสตะปราสาท ปราสาทหลังที่สี่ชื่อสิงคามหาปราสาท เปHนปราสาทไว3สำหรับลงสรง และมีสระใหญ7ไว3สำหรับชำระร7างกาย หลังที่ห3าชื่อมหาปราสาท เปHนที่อาศัยของพระบิดาพระมารดาของท3าวจิตราช และเปHนที่ สำหรับนางวิเศษแต7งเครื่องเสวยโภชนาอาหาร หลังที่ห3าชื่อกายา ปราสาท เปHนปราสาทสำหรับทรงเครื่องศิราภรณOพัตราภรณOอย7าง วิจิตรโอฬาร ซึ่งท3าวจิตราชได3เสด็จประพาสปราสาททั้งห3าอยู7เปHน อาจิน ท3าวจิตราชมีมหาดเล็กคอยเฝZาดูแลปราสาทและบริเวณ ชั้นในเมืองกายนครชื่อนายพันโส เปHนคนสนิทชิดใกล3ท3าวจิตราช และทำหน3าที่รับใช3อยู7ใกล3ชิด โดยมีนายสัญญา เปHนคนทำหน3าที่ สนองพระเนตรพระกรรณในการสอดส7องดูแลอาณาประชาราษฏรO กับอีกนายหนึ่งทำหน3าที่มักคุเทศนOในการท7องเที่ยวไปในสถานที่ต7าง ๆ

๔ ชื่อว7านายเวทนา และมีทหารคอยอารักขาชื่อนายจิตรา ทำหน3าที่ ปกปZองดูแลท3าวจิตราชในยามที่ท3าวจิตราชมีภัย กับอีกนายหนึ่งซึ่ง เปHนคนซื่อตรง ไม7เข3าใครออกใคร และซื่อสัตยOต7อท3าวจิตราช อย7างเปHนที่สุด ชื่อว7านายเอกะตา ทำหน3าที่รับใช3ในยามที่มีใครเข3า เฝZาและเข3าออกเขตพระราชฐานชั้นใน ส7วนเสนาอำมาตยOที่คอยเปHน ที่ปรึกษาราชการงานเมืองชื่อว7าอินทะอินทรียO ส7วนนายมานะติกะ เปHนคนรอบคอบละเอียดและสุขุมทำหน3าที่ ดูแลความปกติและ เปHนไปของเมืองกายนคร ทหารทั้งเจ็ดคนนี้ เปHนคนรับใช3ท3าวจิตราช อย7างใกล3ชิด ทั้งยังมีพราหมณOปุโรหิต เปHนที่ปรึกษาฤกษOผานาทีใน การทำกาลมงคลของเมืองกายนคร นามว7า ตักโกปุโรหิต คนที่สอง นามว7าวีจาโร และคนที่สามนามว7าอะทียโมกโข วีจาโร และอะทีย โมกโข เปHนคนใจร3อน เต็มไปด3วยโทสะและความโกรธครอบงำอยู7 เปHนนิจ นอกเหนือจากพราหมณOปุโรหิต เมืองกายนครยังมีราชมุณี _ษีดาบสสามองคO ซึ่งทรงวิสุทธญาณ และคอยดำรงสั่งสอนพระ ธรรมวินัยแก7ประชาราษฏรOเมืองกายนครเสมอ เมืองกายนคร มีเสนาอำมาตยOอารักขาชั้นนอก สิบสี่คน ประกอบด3วย นายอะนะโลโพ นายโมโห นายหิยรีตับปง นายอุนหิ นายรีกัง นายอะนะมะโน นายตับป`งคะโล นายอุณนะ นายทิตสียO นายวิยจินายมะหิกิจฉา นายสิละมาตา นายอะนุกุสะ และนายชีวะ อุทะ กายนคร ดำรงเวียนว7ายในโลกสังสารวัฏอยู7เปHนนิจนิรันดรO โดยท3าวจิตราชได3ทำนุบำรุงชาวปราชาให3อยู7เปHนสุขสวัสดิ์

๕ ที่ตกทุกขOได3ยากก็ช7วยบำราศจนผองภัยพาลทุเลาเบาลง ที่มีสุขก็ เสริมส7งให3สุขนั้นเพิ่มพูนขึ้นนับทวี เสียงแซ7ซร3องสรรเสริญ กู7ก3อง พระนครอยู7เช3าค่ำ ด3วยท3าวจิตราชทรงเปHนกษัตริยOที่ดูแลข3าไทไพร7 ฟZาให3ได3รับความสุขสวัสดิ์เสมอกัน พระพันปc และเจาฟZา รวมทั้ง นางอวิชามเหสี ทรงปcติสุขยินดีทุกวี่วัน ที่ในปรางรัตนOชั้นใน ประดิษฐานพระประติมา อันเปHนรูป แทนแห7งองคOพระตถาคตเถราจารยO ไว3ศูนยOกลางเปHนที่ยึดเหนี่ยว จิตใจ และที่สักการะของเหล7าเทพไททั่วในไตรภพ

๖ องก์ที่๒ ถึงนครมรณา

๗ ในสังสารวัฏที่หมุนเปลี่ยนเวียนเปHนวงล3อของโลก ย7อมมี “เกิด..ดับ” เปHนธรรมดา ในขณะที่ในโลกอุบัติมหานครขึ้นมากมาย “กรรม” ชั่วดีทั้งหลายก็เพิ่มพูลพันทวีขึ้น ในห3วงแห7งวัฏสงสาร จึง ต3องมีผู3ทำหน3าที่สร3างสมดุลเพื่อวงล3อชีวิต จะได3หันเหียนไปอย7าง ปกติ นครนี้ นามว7า “มรณา” ในโลกสังสารวัฏไปในทิศอาคเนยO ยังมีมหานครที่เรืองอำนาจ อยู7เมืองหนึ่ง นามว7ามรณานคร มีผู3ปกครองนามว7าพระยามัจจุราช มัจจุราชราชา มีฤทธิอำนาจมาก ชอบการรณรงคOยงยุทธ และทำ สงครามกับหัวเมืองต7าง ๆ ทั้งน3อยใหญ7 เพื่อยึดครองมาเปHนของตน เปHนที่เกรงกลัวไปทั่วสารทิศ เมืองใหญ7หนึ่งร3อย เมืองน3อยหนึ่งพัน ครั้นได3ยินชื่อเสียงเรียงนามของนครมรณา ก็พากันขวัญหนีดีฝdอเปHน ไม7สมประดีได3 เมื่อข7าวจากเหล7าเสนาทหารที่ทำหน3าที่เปHนสารถีสอดแนมใน ทุกทิศ ส7งข7าวมายังนครมรณาว7า เมืองกายนครเปHนเมืองใหญ7อีก เมือง และเปHนมหานครเจริญวัยขึ้นจวบจนถึงยุครุ7งเรือง มัจจุราช ราชา จึงได3ส7งให3ทหารม3าไปสืบความเปHนไปในเมืองกายนครนี้ การณOเมื่อรู3แจ3งการณOสำคัญและความเปHนไปได3มั่นคง จึงได3ตรัส เรียกเสนามาร นามว7าชาติ ให3ปลอมแปลงแต7งกลทำทีเข3าไปแฝงตัว เปHนชาวเมืองอยู7ภายในเมืองกายนคร ชาติทหารมาร รับราชโองการแห7งราชาธิราชมาร เดินทาง ด3วยอิทธิฤทธิ์ จวบจนเข3าถึงเมืองกายนคร ได3ครั้นแล3วจึงถวายตัว เข3าเฝZาท3าวจิตราช และทูลความเวทนาของชีวิตสารพัน

๘ สร3างความสังเวชแก7ท3าวจิตราช จึงเกิดความสงสารชาติทหารมาร เปHนพ3นที่ เมื่อท3าวจิตราชผู3ใจเมตตาทรงทอดพระเนตรเห็นความย ถาของนายชาติ จึงชวนกันปรึกษาเหล7าทหาร เสนาอำมาตยO และ ราชครู พร3อมด3วยทั้งปุโรหิต ว7าจะช7วยกันอย7างไรให3ชาติทหาร จะมี ความอยู7ดีกินดีเฉกเช7นชาวเมืองกายนครคนอื่น ๆ จึงได3ตกลงปลงใจ รับนายชาติทหามารเข3ามาไว3ในเมืองกายนคร ทำหน3าที่เปHนเสนา เสมอด3วยนายพันโส ชาติทหาร มีกลอุบายเปHนจริต สร3างความน7าสงสาร นอบ น3อม และขยันขันแข็งเปHนฉากละครขึ้นแสดงแก7ชาวเมืองกายนคร จนเปHนที่รักใคร7และเมตตาของ ท3าวโมหะและนางโลพะมเหสีผู3เปHน พระพันปcแห7งเมืองกายนครนี้ครั้นเห็นว7าสำเร็จดังกลอุบายของ นายชาติที่มุ7งหมายจึงได3ส7งพระราชสารไปแจ3งคดีถึงความเปHนไปแก7 พระยามัจจุราช ทั้งนี้ยังค7อย ๆ ใช3อิทธิฤทธิ์สร3างความหายนะแก7 เมืองกายนคร ใช3เวทยOมนตOคาถา ไสยวิชา แก7ท3าวจิตราชให3ลุ7มหลง ในกาเม และเมรัย อีกทั้งยังเรียกฟZาเรียกฝน จนผิดไปไม7เปHนฤดู ปราสาทราชวังล3วนแต7สัจจะวัสดุอันเกิดแต7ธาตุทั้งสี่ คือ ดิน น้ำ ลม และไฟ เมื่อกาลแห7งฤดูไม7เปHนไปตามที่เคย จึงค7อย ๆ ทรุดโทรมลง ไป และด3วย บัดนี้ท3าวจิตราชหลงใหลด3วยนางอวิชาด3วยฤทธิ์แห7ง นายชาติ จึงไม7ได3สอดส7องดูแล ทำนุบำรุงความเปHนไปของเมืองกาย นคร ให3บริบูรณOเช7นแต7ก7อนมา ครั้น พระยามัจจุราชทราบความเปHนไปของเมืองกายนคร ว7า บัดนี้อ7อนแอเหลือกำลังจะทำการศึกด3วย จึงได3ตรัสสั่งเสนามาร เก3า สิบหกตน เข3าไปทำลายเมืองกายนคร โดยมีนายพยาธิ และนายชรา

๙ เปHนแม7ทัพ ครั้นถึงยังกายนคร นายชาติทหารเมืองกายนครผู3ใจคด ได3เปeดประตูเมืองกายนครให3เหล7าเสนามาร ขุนมารทั้งหลาย อันเปHนข3าศึกมาแต7มรณานครเข3าทำลาย เมืองกายนคร เข3าหักทำลายยอดพระปรางคOปราสาทรัตนO ประตู นคร ปZอมค7ายทั้งหลาย จนพินาศไป ฝdายพระ_ษี ครั้นเห็นเหตุการณOแห7งความเปHนไปว7าบัดนี้ เมืองกายนครนี้ได3เกิดความย7อยยับอัปราลง จึงต3องเร7งแก3ป`ญญา สืบหาสาเหตุแห7งหายนะที่ได3มาถึงเมืองกายนครในครั้งนี้ จึงได3ทูล เตือนสติท3าวจิตราชว7า ท7านจะทรงเสวยสุขอยู7ด3วยนางอวิชาเช7นนี้ มิได3 จงออกไปดูเหตุการณOภายนอกเถิด บัดดนี้เมืองกายนคร เกิด กลียุคขึ้นแล3ว เมืองกายนครบัดนี้ถึงคราววิบัติปราสาท ปรางคOรัตนO พังทลายลง จงเร7งออกไปทอดพระเนตรเถิด ครั้นฟ`งคำพระ_ษี ท3าวจิตราชจึงออกทอดพระเนตรเมืองกายนครที่บัดนี้เหลือไว3แต7 ร7องรอยความย7อยยับอัปรา ของซากปราสาท จึงให3เกิดความเศร3า ระทมและเศร3าหมอง เกิดความระทมจนสุดจะพรรณนาได3 สุดพ3น ป`ญญาจะแก3ไขเหตุร3ายในครั้งนี้ กล7าวโทษพระองคOเองถึงการลุ7มหลงในอบาย และไว3เนื้อเชื่อ ใจ ให3คนร3ายเข3ามาบ7อนทำลายอยู7ภายในเมืองของตน

๑๐ เหล7าเสนามารและพระยามารผู3เปHนนายทัพ แต7งทัพเข3า ครอบงำเพื่อทำลายเมืองกายนครเข3าแฝงตัวอยู7ภายเมืองกายนคร และคอยสร3างความพินาศแก7เมืองกายนคร ทีละน3อย จนกายนคร ค7อย ๆ เสื่อมสลายลง

๑๑ “ครั้นสร3างความเสียหายแก7เมืองกายนครจนย7อย ยับแล3ว เหล7าทหารมารของพระยามัจจุราช จึงพา กันยกทัพกลับเมืองมรณานคร พระยามัจจุราชครั้ง เห็นเหตุเปHนไปดังใจหมาย จึงคิดจะจับตัวท3าวจิต ราชให3ได3 เพื่อที่เมืองกายนครจะได3เปHนเมืองขึ้นของ ตน จึงสั่งให3ขุนมารนามว7ามรณะ ไปจับตัวท3าวจิต ราช มาเมืองมรณานครให3จงได3”

๑๒ องก์ที่๓ เกิดศึกใหญ่ในเมืองกายนคร

๑๓ ทุกขOเกิดขึ้นเพราะด3วยการกระทำ “อบายทั้งหลายเป;น อกุศล” เมื่อลุ7มหลง เมามัวในโลกียOรส เปHนธรรมดา ที่นำมาซึ่ง ความทุกขO เมื่อไว3เนื้อเชื่อใจและปราศจากซึ่ง “สติ” จิตย7อมเข3าสู7 ภวังคOแห7ง “ทุกขA” และ “อบายภูมิ” อุทาหรณOปรากฏขึ้นเปHน นุสรณOอันท7านจะพิจารณาได3ในลำดับต7อไป ครั้นกลับคืนสติ ท3าวจิตราชรำพึงนึกขึ้นอย7างใจหาย เฝZาแต7 รำพันพิลาปต7อการกระทำของตนที่เปHนไป บัดนี้ อนิจจาเอgย กรรม ใดเลยสร3างให3เกิดความโกลาหลขึ้นเช7นนี้ กายนครบุรี แต7เดิมเคย เปHนที่บำราศจากเภทภัยทั้งปวง ใยมาบัดนี้ เวทนาขึ้นเหลือใจ จะ ซ7อมบ3านสร3างเมืองขึ้นอย7างไร ให3กลับมารุ7งเรืองเฉกเช7นครั้งเก7า ก7อน แล3วจึงอนิจจารำพึงว7า “ เปHนกรรมเวรา เสียแรงสร3างมา มากมายเหลือใจ เพราะว7าชาติ มันเข3ามาใน มาอยู7อาศัย ในนครพารา มันช7างคบคิด ให3เราหลงจิต เชื่อถือนั้นหนา เราพลอยซื่อไป ให3มันเข3ามา ไม7แจ3งกิจจา แลกรรมภายใน เปHนกรรมลำบาก แต7นี้จะพราก จากนครกรุงไทย” สำนวนในต'นฉบับ ตนษมุตรกายนครฉบับจังหวัดนครศรีธรรมราช ท3าวจิตราชรู3ซึ้งในกรรมลำบากแห7งชะตาว7าครานี้ ถึงทีซึ่ง ความวิบัติต7อชาวเมืองกายนครทุกทั่วตัวคน บัดนี้ จากที่เคยมีข3าไท ไพร7ฟZาอยู7เฝZาปรนนิบัติ กลับว7างเปล7า ไร3ผู3ใดพึงเหลียวแล

๑๔ ในยามทุกขOยามยากเช7นนี้ ท3าวจิตราชได3แต7กำสรดโศกเศร3าอยู7ไม7 วางวาย ทั้งประชาชนพากันหนีหาย ข3างฝdายนายมรณะขุนมารแห7งมัจจุราชราชา สั่งให3พลเสนา มาร เร7งจับตัวท3าวจิตราชราชาเมืองกายนครให3จงได3 ครั้นแล3วทำ ตบะ สร3างอิทธิปาฏิหาริยO ทำลายเมืองกายนคร จนพังทลายลง ปราสาททั้งหลาย ทลายลงย7อยยับในพริบตา เหล7าเสนามารที่รับ อาสา ก็พลันเข3าถึงปราสาทชั้นในอันเปHนที่อยู7อาศัยของจิตราชราชา เข3าจับตัวและนำพาตัวท3าวจิตราชออกมา แจ3งแก7นายมรณะ ว7านี้ จับได3แล3วซึ่งเจ3าพาราเมื่องกายนคร นายมรณะเมื่อเห็นกาลอันรับโองการแห7งมัจจุราชราชา สำเร็จดั่งประสงคO จึงนำตัวท3าวจิตรราช ไปสู7เมืองมรณานคร แล3วนำ ขึ้นถวายแก7มัจจุราชราชา แล3วกราบทูลว7า “บัดนี้ข3าพเจ3านำตัวท3าว จิตราชราชา มาถึงยังเมืองมรณานครแล3ว สุดแท3แต7พระผ7านเกล3า จะพิพากษาตามแต7เจตนาเถิดพระพุทธเจ3าข3า” ครั้นเมื่อมัจจุราชราชา เห็นตัวท3าวจิตราช จึงมีพจนาถ กล7าว ขึ้นด3วยวจีรสอันน7าเกรงขาม กล7าวท3าวความเปHนไป ถึงที่มาที่ไปแห7ง เมืองกายนคร แรกเริ่มประการใด ประชาชีมีสุขดีหรือไม7 บัดนี้เปHน ไฉน ได3ร3อนได3ทุกขO ทั่วทุกคนไป ท7านจะทำประการใด ต7อไปภาย หน3า ข3างท3าวจิตราช เมื่อได3ฟ`งคำกล7าวมัจจุราช ให3น้ำตานองหน3า กล7าวว7าเรานี้มิได3นำพา สารพันนานาล3วนบำรุงเมืองกายนครให3อยู7 ร7มเย็นมาเสมอ เห็นแต7ครั้งนี้ที่ศึกร3ายเหลือ เพราะได3หลงเชื่อนาย ชาติคนไพร เข3ามาแต7งกลปลอมตนอยู7ภายในแล3วสร3างเภทภัยที่ใน นคร

๑๕ พระยามัจจุราชราชา ครั้นเมื่อได3ฟ`งวาจาท3าวจิตราช ให3รู3สึก เมตตา และคิดที่จะปล7อยตัวไป ให3ท3าวจิตราชกลับไปชดใช3ในกรรม ตามแต7สัตวOโลก เหตุเปHนเช7นนี้ ก็ด3วยเพราะหน3าที่ในโลกอุปโลกนO เราทำหน3าที่เพื่อให3สมดุลแห7งโลกเปHนไป มีชั่วมีดี มีกรรมมากมาย ตามแต7นิสัย จึงให3เหล7าทหารเสนามารของเรานี้ไซร3ยกทัพนำไปถึง เวียงชัยเมืองกายนคร ถ3าแม3นตัวท7านเห็นแล3วซึ่งผลแห7งกุศลกรรม จงกลับคืนไปฟhiน บ3านแปลงเมืองเถิด เราจะปล7อยท7านไป แต7เมื่อใดก็ตาม ที่กายนคร บุรี เข3าสู7กลียุค เรานี้จะเปHนผู3บุกไปทำลายด3วยตัวของเราเอง ท7าน จงรักษาศีลธรรม และทำนุบำรุงพระศาสนาไว3ให3เปHนเลิศเถิด ข3าพเจ3าจะสาธุอนุโมธนา ครั้งเมื่อพระยามัจจุราชเข4าครอบงำภายในและเร<งจับตัวท4าว จิตราช

๑๖ องก์ที่๔ ปรึกษา

๑๗ “ปDญญา” เปHนหาทางแห7งการดับ “ทุกขA” ในภวังคOแห7ง อบายทั้งหลาย เมื่อเกิดป`ญญา เปรียบเสมือนแสงสว7างจาก “ชาวาลา” โชตนาขึ้นท7ามกลางความมืดมิด ครั้นเมื่อท3าวจิตราชถูกปล7อยตัวมาจากเมืองมรณานคร จึงได3 ทบทวนเหตุการณOต7าง ๆ เพื่อหาสาเหตุ และคิดแก3ไขมิให3เมืองกาย นคร เกิดภัยพิบัติขึ้นอีก จึงได3ตรัสสั่งให3มหาดเล็กทั้งสองนาย นิมนตO ราชครู_ษี เข3ามาในท3องพระโรงเพื่อทำการปรึกษาและหารือ เหล7ามหาดเล็กรับพระราชโองการ จึงไปตามพระบัญชา นิมนตOพระ_ษีทั้งสามรูปเข3าในปราสาทท3องพระโรงใน เมื่อถึงยังที่ ประชุม ท3าวจิตราชจึงแจ3งความอันเปHนนุสนธิ์ ที่เกิดขึ้นแต7หนหลัง ว7าเมืองกายนครที่สร3างขึ้น ถูกพระยามัจจุราชแต7งทัพเข3าย้ำยีบีฑา หลายครั้งหลายครา เพราะด3วยเหตุว7า ตัวข3าพเจ3า มิได3อยู7ใน ศีลธรรม มีกรรมอบายทั้งหลายเข3าครอบงำ อีกทั้งลุ7มหลงในภวังคO แห7งตัณหา มัจจุราชราชา จึงมาแจ3งการณO อันการทำลายเมืองกาย นครเรานี้ เปHนกุศโลบายไฉน พระมุณีจงแจ3งแถลงให3ข3าพเจ3านั้นเกิด ความเข3าใจ ฝdายพระมุณี ครั้งแจ3งคดีที่ท3าวจิตราชกระทู3ถาม จึงได3แก3 ความไป ดังปรากฏในบาลี มีความว7า

๑๘ สุรางคนางค( ๒๘ อัยกายนคร พาราเรานี้ มิใช7อื่นไกล คือว7าดวงจิต เราท7านนี้ไซร3 กายนครหญิงชาย ใช7อื่นเลยหนา คือร7างเราเล7า ทั้งหนุ7มทั้งเฒ7า ให3พิจารณา คือพระทุกขัง อนิจจังอนัตตา จงเร7งพิจารณา ให3เห็นทุกขOภัย ทั้งหมู7เสนา อีกทั้งประชา เปHนที่สงสัย ฝdายข3างพระวิชา มาครอบงำไว3 อกุศลนั้นไซร3 ทำโทษโทษา ฝdายพวกอกุศล เข3ามาปลอมปน สิ้นทั้งหนักหนา จึงมาถามไถ7 ตามข3อกังขา ด3วยเหตุใดหนา ได3มาทำภัย ทั้งพระภูธร บิดามารดร ขององคOจอมไตร เข3าด3วยกันผิด มาคิดจองภัย คบคิดกันไซร3 ปองทำอันตราย คบเอา ศัตรูพาเข3ามาอยู7 แล3วทำอันตราย กายพระนคร หลายครั้งโดยหมาย แต7ท7านทำลาย อย7างนั้นเพื่อใด โทษตัวทำผิด เราท7านจงคิด มากล3นพ3นไป เปHนหลายศัตรูมาทำอยู7ใน กายนครนั้น หลายครั้งหลายครา จับตัวผู3ร3าย ได3แล3วมากมาย ถวายแก7ท3าวไท องคOพระ_ษี ผู3ปรีชาไว ทูลแก7ท3าวไท ท7านท3าวจิตรา อันเปHนศัตรู เราสืบเสาะดู ได3ตัวเข3ามา มิใช7อื่นไกล คนในพารา พระองคOจึงมา แจ3งในพระทัย เปHนเชื้อวงศOษา ขององคOราชา บิดาเล7าไซร3 อีกทั้งมารดา มิใช7อื่นไกล ตามแต7ท3าวไท จะคิดเมตตา

๑๙ เมื่อนั้นภูมี ฟ`งคดีที่ทูลมา ตรัสสั่งแก7เสนา ให3ตรัสถามในทันใด ทั้งองคOมเหสี ของพระภูมีนั้นเล7าไซร3 ให3เอกะตาไป เร7งถามในคดี ทั้งชาตีตา เปHนเจ3านายของภูมี ชักถามให*ถ*วนถี่ คนเหล2านี้ที่จับมา ถามเป8นกระทู*หลวง ตามต2อทรวงกษัตรา เหตุใดตัวจึงมา คบคนร3ายเข3าไว3ใน ทำลายพระพารา เสียหลายคราด*วยเหตุใด เอ็งเร2งให*การไป ตามความสัตยFแต2หลังมา มิใช2อื่นไกล ในเชื้อวงศOของราชา ไม7คิดหรือกระไรหนา จงเร7งมาว7าจึงไป ทั้งองคOมเหสี พระภูมีรักเหลือใจ น3อยหรือมาเปHนไป จงให3การตามสัจจา ขัดสนจนใจครัน มาอัศจรรยOเปHนหนักหนา ด3วยตัวเราผิดมา เร7งจนจิตเปHนพ3นใจ ครั้นเขาชักถาม ไถ7ถามวาจา จามาแก3ไข ทั้งนี้ตามแต7ใจ จะโปรดให3ทรงเมตตา อันโทษข3านี้ผิด ทำทุจริตแต7หลังมา ตามแต7พระผ7านฟZา จะมาโปรดเกล3าเกษี จึงนำนายเอกะตา มีวาจาไปทันที ทั้งชาติตานี้ จิตบานชื่นไวทันใด สำเร็จแล3วมิช3า ทั้งสองราก็คลาไคล กราบทูลแก7ท3าวไท ครั้นถึงแล3วกราบดุษฎี จึงทูลซึ่งคำถาม แต7ใจความเปHนถ3วนถี่ ตามแต7ในคดี ที่ให3การแต7หลังมา เข3ารับสภาพโทษ ตามแต7จะโปรดเกล3าเกศา ได3ผิดแต7หลังมา ได3ชั่วช3าทำมิดี ได3คบคิดผู3ร3าย มาทำลายพระบุรี ตามแต7พระภูมี จะมาโปรดเกล3าเกศา สำนวนในต'นฉบับ ตนษมุตรกายนครฉบับจังหวัดนครศรีธรรมราช

๒๐ ครั้นแจ3งความในบาลี แก7ท3าวจิตราชจนสิ้นสงสัย จึงได3ทูลแก7 ท3าวจิตราชไปว7า กาลอันพระองคOต3องพระที่นั่งลำบาก นี้เปHนกรรม เวรที่กระทำขึ้นแต7หนหลังมา อันนางอวิชาก็มาพลอยเปHนไปให3เกิด ลุ7มหลง การทั้งปวงนี้เล7า เปHนสามัญธรรมดา ของมนุษยOทั้งปวงทุกผู3 ทุกนามต3องเปHนไปตามวัฏจักร อันความลุ7มความหลง ความหลงใน กำหนัด นั้นเปHนความใคร7 ความไว3เนื้อเชื่อใจนั้นเปHนความประมาท ในสติสัมปชัญญะ ความพลั้งเผลอ นั้นได3อุปมาเสมือนว7า ได3ขาดสติ ไป อีกทั้งเมืองกายนคร คือร7างกายเราหญิงชาย มีความเสื่อมไปเปHน ธรรมดา ตามแต7กาลเวลาจะนำพาไป ท3าวจิตราชนั้นเสมือนดวงจิต อยู7ภายในที่ดำรงเพื่อบัญชาใช3ให3เปHนไปตามครรลองครองธรรม อันพระยามัจจุราชราชา เปรียบเสมือนเจ3าฟZาในโลกสงสาร ท7านมีหน3าที่สำหรับกำชับดวงจิตวิญญาณ ที่ผ7านโลกสงสารมา ตามแต7ช7วงเวลาที่เปHนไป นายชาติทหาร นายมรณะขุนมา อีกทั้ง นายพยาธิ คือโรคาพยาภัยทั้งหลายที่คอยเข3ามาเบียดเบียน การณOอันพระองคOจะทรงชำนะ พระยามัจจุราชได3 จำต3อง สร3างพระขรรคOขึ้นสามเล7ม เพื่อทำลายอกุศลทั้งปวง “ในภายหน)าพระขรรค/ศักดิ์สิทธิ์จะประสิทธิ์ขึ้นหรือไมAก็สุดแท)แตA พระองค/แล)วจิตราชราชา”

๒๑ “กาลเมื่อองคOพระสัมมาสัมพุทธเจ3า เสด็จขึ้นแสดงปาฏิหาริยO ห3าม พระยามัจจุราชในครั้งเข3าทำลายเมืองกายนคร ทรงแสดงอิทธิฤทธิ์ ยับยั้งเสนามาร ทั้งชาติ พยาธิ มรณะ และพระยามัจจุราช”

๒๒ องก์ที่๕ ทําลายเมืองกายนคร

๒๓ “ปDญหา” เปHนเครื่องพิสูจนOการเดินทางและข3ามผ7าน “อุปสรรค” เมื่อใดก็ตามที่มีป`ญญาบริบูรณOพร3อม ย7อมแสวงหา หนทาง “ขIามผ#าน” ป`ญหาและอุปสรรคไว3ได3เสมอ ครั้นเมื่อพระยามัจจุราช รับรู3ถึงว7าท3าวจิตราชคิดต7อกรและ ต7อสู3ประหัตประหารกับเมืองมรณานคร จึงได3เกิดความพิโรธ พลาง ทบทวนการณOเมื่อครั้งปล7อยตัวท3าวจิตราชไป ว7าเรานี้ปล7อยจิตรา ชราชาไปดำเนินชีวิตตามวัฏสงสาร มิได3ให3ไปก7อการคิดต7อสู3กับเรา ครั้นบัดนี้เจ3าเมืองกายนครคิดการทุรยศและคิดต7อสู3กับมรณรานคร เราจะยกทัพไปทำลายกายนครเสียให3สิ้น ว7าแล3วจึงสั่งเสนามารทั้งหลายให3เตรียมพหลโยธามาร นำ ด3วยนายมรณะ นายพยาธิ นายชาติ และเสนามารมากมายหลาย เหล7าทัพ ล3วนด3วยอิทธิฤทธิ์และกำลังทำลายล3างเปHนอันมาก โดย พระยามัจจุราชเปHนทัพหลวง ให3นายพยาธิเปHนทัพหน3า ตามด3วย นายมรณะเปHนทัพหลัง ครั้นเตรียมกระบวนทัพเมืองมรณานคร พร3อมพรั้ง ทั้งคนธงและสารถี จึงเดินทางยกพหลโยธามุ7งหน3าสู7เมือง กายนคร ฝ`mงเมืองกายนคร ที่บัดนี้ ท3าวจิตราชเตรียมก7อเพลิงการบูชา กูณฑOเพื่อทำการเรียกพระขรรคOศักดืสิทธิ์ตามคำแนะนำของพระราช มุณีทั้งสาม ตามก็ด3วยกุลาหล ในการเตรียมการเพื่อกอบพิธี ศักดิ์สิทธิ์นี้

๒๔ ครั้นแล3วได3ก7อเพลิงกาฬขึ้นมาในเร็วพลัน พลางกอบพิธีใหญ7 ตามแต7ในตำรา บัดดล พระขรรคOแก3วทั้งสามเล7มเกิดขึ้นในกองไฟ ทันใด ด3วยฤทธิ์แห7งพระคาถาที่พระราชมุณีได3อ7านเทวโองการขึ้น พลางทูลความแก7ท3าวจิตราชว7า บัดนี้พระขรรคOแก3วกำเนิด เกิดขึ้นแล3ว ในกองอัคคี ด3วยบุญบารท7านท3าวจิตราชจงเร7งหยิบเอา พระขรรคOแก3วทั้งสามเล7มนั้นโดยเร็วเถิดพระเจ3าข3า ฝdายท3าวจิตราช ครั้นเห็นเช7นนั้นก็ชื่นชมยินดี ใช3พระหัตถO หยิบเอาพระชรรคOแก3วทั้งสามอันเรืองฤทธิ์ พระขรรคOแก3วทั้งสามนี้ มีนามกรต7างกันไปตามฤทธาที่อุบัติขึ้น พระขรรคOเล7มที่หนึ่งนามกร ว7า อะตะทังประหาร เปHนพระขรรคOแก3ว คมกล3า งามเลิศกว7าพระ ขรรคOและอัญมณีใด พระขรรคOแก3วเล7มที่สอง นามกรว7า วิกาศทอด ประหาร ด3ามนั้นล3วนด3วยทองชมพูนุท งามเรืองรองชัชวาล พระ ขรรคOแก3วเล7มที่สาม นามกรสมุทรเรืองศรี มีฤทธิ์เปHนเลิศปราบได3ทั่ว ทั้งไตรภพ ด3ามนั้นทำด3วยแก3วแววจำรัส ครั้นท3าวจิตราชหยิบพระ ขรรคOขึ้นครบคำรพแล3ว จึงตรัสแก7ราชครูทั้งสามถามความถึง อิทธิฤทธิ์ของพระขรรคOแก3วทั้งสาม ครั้นแล3วในทันใด กองทัพของพระยามัจจุราชได3เข3าครอบงำ เมืองกายนครในเร็วพลัน ด3วยอิทธิฤทธิ์ และอำนาจอันมากของพระ ยามัจจุราช ทันใดทั่วทั้งทิศา พลันมืดดับลง ไม7ปรากฏแสงสว7างจาก ทิวา ทั้งเมืองกายนคร และลับไม7เห็นโดยทั่วกันมิรู3เวลาเปHนกลางวัน หรือกลางคืน ข3างพระยามัจจุราช ได3ขว3างเอาพระยาจักรหมาย ทำลายล3างเมืองกายนคร ด3วยแสงแห7งพระยาจักร ที่พุ7งเข3ามาหมาย

๒๕ ทำลายล3าง ข3างพระ_ษีจึงได3กราบทูลให3ท3าวจิตราช ใช3พระขรรคO นั้นปราบอกุศลแห7งพระยาจักรนั้นเสีย ทั้งเสนามารที่เข3าครอบงำ ทำลายล3างเมืองกายนคร ก็ร7ายพระเวทยOเกิดเปHนเปลวเพลิงเผา พลาญเมืองกายนคร จนพินาศย7อยยับในทันที ครั้นแล3วโดยพลัน พระเจ3าจิตราชทรงใช3พระขรรคOแก3วทั้ง สามเล7ม เข3าฟาดฟ`นและทำลายล3างอกุศลกรรมทั้งปวงไปพร3อมกัน เหล7าพระพันปc และนางอวิชา เห็นดังนั้น ก็ได3สำรวลยินดี มีความ ปcติเปHนพ3นที่จะอุปมาได3 ทว7าในขณะที่ปราบเหล7าเสนามารอันอุป มัยได3ดั่งอกุศลกรรม พลันทอดพระเนตรเห็นความพินาศของเมือง กายนครเช7นกัน เมืองกายนครที่ถูกทำลายโดยกองทัพพระยามัจจุราช

๒๖ องก์ที่๖ สู่นครนิพพาน

๒๗ ท3ายที่สุดแล3ว ทุก ๆ สรรพสิ่ง ล3วนย7อมเปHนไปตาม “สังสารวัฏ” เกิดขึ้น ตั้งอยู7 และ “ดับไป” ทุก ๆ สรรพสิ่ง เปHนไปตามแต7ธรรมชาติและเปHนอนัตตา ล3วน แล3วแต7เกิดขึ้นตั้งอยู7 และดับไป ไม7มีสิ่งใดดำรงอยู7เปHนนิรันดรO แม3จะทำการปราบอกุศลกรรมได3ด3วยพระขรรคOแก3วทั้งสาม เล7ม ทว7าบัดนี้เมืองกายนคร ก็โทรมทรุดจนเกินกว7าจะหลงเหลือเค3า โครงความรุ7งเรืองแต7อดีต ประตูนครทั้งเก3าพังทลายลงจนไม7เหลือ ชิ้นดี ปราสาทเรืองรูจีทั้งห3า บัดนี้กลายเปHนเศษซากธุลีปdนปci วัตถุ ธาตุกลับคืนสภาพสู7ศิลาดารดาษเกลื่อนกระจายไปทั่วพื้นที่เมือง กายนคร ด3วยฤทธาอานุภาพแห7งพระยามัจจุราชและเสนามาร ท3าวจิตราชตรัสถามแก7ราชมุณีทั้งสาม ว7าเมื่อเปHนเช7นนี้ จะทำ อย7างไรต7อไปดี เมื่อเมืองกายนครไม7สามารถคงสภาพได3เช7นเดิม เรา และชาวประชาจะทำอย7างไรต7อไป พระ_ษีทั้งสามจึงได3กราบทูลแก7ท3าวจิตราชไปว7า ณ บัดนี้ ถึงที่สุดแล3วของชีวิต พระองคOต3องทรงหยุดห7วงหาอาธรณO และสละ ซึ่งบ7วงทั้งปวง ในลาภ ยศ และทรพยOสมบัติอันผ7าฟZามานา นานัปการ พระองคOต3องเสด็จไปยังเมืองนิพพานเถิดพระเจ3าข3า ว7าแล3ว จึงได3สั่งให3เหล7าเสนาทหาร อัญเชิญท3าวจิตราช เสด็จไปลงสรงเพื่อ ชำระล3างอินทรียO ล3วนแล3วแต7เครื่องสุคนธOเรืองศรี ภูษาอาภรณOรูจี ล3วนแต7แก3วมณีมุกดา เสร็จชำระสระสรง จึงได3แต7งเครื่องทรงอัน

๒๘ วิจิตร แล3วจึงผายผันหันหน3าไปทางมรรคผล บนเส3นทางแห7งพระ ธรรม อันพระดาบสได3สวดเจริญสรรเสริญพระพุทธมนตOก7อเปHน เส3นทางธรรมสว7างไสวโชติช7วง ตลอดแถวทางวิถีล3วนแต7เครื่องทิพยO แก3วนพคุณประดับประดา สว7างไปทั่วทางมรรคผลนั้น เทียบด3วยม3า สินธพ เหล7าประชากรเมืองกายนครห3อมล3อมซ3ายขวา คุณศีลคุณ ทาน ปรากฏขึ้นเพื่อรับเอาชาวเมืองกายนครตลอดเส3นทางสู7เมือง นิพพาน ครั้นเมื่อสิ้นสุดทางมรรคผล ปรากฏเปHนมหานทีกว3างใหญ7 คง คงเชี่ยวไหลสลับไปคดเคี้ยว เรียกว7าห3วงวัฎ จึงปรากฏสำเภาแก3วขึ้น ลอยล7องกลางท3องมหานทีกว3างใหญ7 ท3าวจิตราช และชาวเมืองกาย นคร พลันขึ้นไปยังสำเภาแก3ว ว7าแล3วเรือก็แล7นไปอย7างสงบ เบื้อง ล7าง ท3าวจิตราชทอดพระเนตรดูลงไป ปรากฏสรรพสิ่งเวียนว7ายอยู7 ในมหานที วัฏนั้น อย7างไม7มีที่สิ้นสุด จวบจนเรือสำเภาแก3วแล7นเข3า สู7ที่นครนนิพพาน อันเปHนมหานคร ที่สุดแท3แต7พระยามัจจุราชก็มิ อาจเข3ากร้ำกรายและเดินทางมาพานพบกับท3าวจิตราชได3อีก นครนิพพาน เปHนเมืองแก3ว กำแพงแก3ว และสะอาดบริสุทธิ์ เปHนที่ซึ่งผู3ทรงศีลวิสุทธิญาณพึงปรารถนา และเปHนที่หมายสุดท3าย แห7งองคOพระสัมมาสัมพุทธองคO ณ นครนิพพาน ท3าวจิตราช และชาวเมืองกายนคร ยังรอท7าน ผู3อ7าน ละซึ่งอบายทั้งปวง และชำระจิตให3บริสุทิ์ ก7อนเข3าสู7มหานคร ณ ที่นี้ เรายังคงรอทุกท7านอยู7เสมอ - อวสนานกายนคร -

๒๙

๓๐ แก้กระทู้ความ ตามบาลีท้ายสาร จากตนษมุตรกายนคร

๓๑ จิตราชพระDสาย นั้นมิใช<คนอื่นไกล คือดวงจิตของเราท<าน พระอาจารยGท<านแก4ไข มิรู4ในสิ่งใดๆ ท<านพรรณนาไว4ในกาย ชื่อว<านกายนคร พระเจ4าสอนตกแต<งไว4 ร<างเราทุกหญิงชาย เกิดในภพก<อสงสาร ดวงจิตเปNนที่ตั้ง เปNนรวงรังอันวิฐาน อันกายของเราเท<าน คือนครพระพารา ประตูทั้งเก4าแห<ง ท<านตกแต<งไว4แหละหนา ให4เห็นทางอนิจจัง จงเร<งคิดให4แจ4งการณG คือว<าประตูทวาร

๓๒ ของเราท<านทั้งนี้หนา มีอยู<ในกายา ใช<แห<งอื่นเมื่อใดมี ปราสาททั้งห4าแห<ง ท<านแจ4งไว4ในบาลี จะแจ4งในอินทรียG จงชี้แจงให4แจ4งใจ อันโสตนGและปราสาท ท<านนักปราชญGตกแต<งไว4 จมูกของเราไซร4 จงแจ4งใจนะท<านนา คือหายใจเข4าออก เราจะบอกแก<ท<านรา หอมหมื่นอยู<นานา เราจะว<าให4ท<านเห็น ชื่อชิวหาปราสาท คือลิ้นเราเมื่อยังเปNน จงได4มาคิดเห็น ให4แจ4งกิจพิจารณา

๓๓ รับรสซึ่งอาหาร เปรี้ยวแลหวานอันโอชา รู4รสอันนานา คือลิ้นเราแลท<านเอย มิใช<อื่นไกลเลย ในกายเรานี้แหละหนา ให4เห็นชั่วและดี เปNนถ4วนถี่หูสองรา เปNนที่ฟWงเสียงแหละหนา อุปมาหูทั้งสอง ปราสาททองทั้งห4าแห<ง ท<านย<อมแต<งเรื่องลือชา อันว<าท4าวจิตรา มาเปNนเนื้อคือหัวใจ อันว<าพระมเหสี ชื่อนางมีวิชาไซร4 มิใช<เปNนอื่นไกล คือกิเลศในกายา ปกปYดมาห<อหุ4ม

๓๔ ให4มืดคลุมในทันตา หลงใหลในวิญญา มิคิดสิ่งอันใด นี้แหละพวกอกุศล เข4ามาปนในดวงใจ นิยมผิดให4เห็นไป มิได4คิดอนิจจา โลโพและโมโหเปNนบิดรและ มารดา เปNนญาติเจ4าจิตรา เปNนชาวอกุศล มหาดเล็กและคนใช4 นายอำมาตยGทั้งสี่คน เปNนพวกอกุศล อยู<ชั้นบนนั้นแหละหนา เปNนทางพระนิพพาน ในวิฐานข4างเบื้องบน เปNนฝ\ายอกุศล ได4จุตินั้นลงไป พระธรรมมาตกแต<ง

๓๕ มาเปNนแปลงแต<งเอาไว4 ตัวเราท<านนี้ไซร4 ให4เร<งคิดพิจารณา โทโสอยู<ข4างท4าว เมื่อโกรธเล<ามันขึ้นมา ตลอดถึงเกศา ก็ให4เคืองในดวงใจ ดวงจิตมาฟุ^งซ<าน จะทำการสิ่งอันใด มิอาจจะทำได4 ด4วยโมโหมันขึ้นมา กลบเกลื่อนซึ่งกุศล ให4มืดมนทั้งกายา ให4คิดอนิจจา ซึ้งเวราจะติดไป จะทำบุญและให4ทาน ย<อมเสียการไม<ทำได4 อกุศลเข4าดลใจ ให4ฟุ\งซ<านทั่วกายา บางคนโทสมาก

๓๖ ออกตามปปากและหนวยตา โห<ร4องกึกก4องมา โดดโลดเต4นอยู<วุ<นวาย คอยระงับดับลงโดยหมาย จึงค<อยรู4สึกกาย ได4สตินั้นขึ้นมา จึงรู4จักหนักเบา ให4คิดเล<าในวิญญา ว<าโอ4อนิจจา ด4วยโทโสให4ผิดไป จึงรู4จักคุณโทษ เมื่อความโกรธบรรเทาหาย นี้แหละท<านทั้งหลาย ให4พึงคิดพิจารณา ถ4าว<าท<านผู4ใด กุศลไซร4มากหนักหนา โทโสน4อยลงมา มิได4คิดสิ่งอันใด ความรู4พึงเห็นเหตุ เกิดสังเวทในดวงใจ

๓๗ คิดดูเข4าเล<าไซร4 มาแจ4งเหตุทุกประการ อันว<าความศรัทธา คุณแก4วสามประการ พึงให4รู4นะท<านอา คือองคGพระทุกขGขัง อนิจจังอนัตตา อันนั้นแหละครูบา มารักษาอยู<ในกาย พระธรรมมาก<อสร4าง เปNนรูปร<างทุกหญิงชาย จงเร<งคิดถึงกาย ให4หนีหน<ายในตัณหา ครอบงําปYดปWกไว4 ไม<ได4คิดอนิจจา มามืดมัวเปNนพ4นใจ ไม<คิดข4างภายหน4า มากำบังให4หลงไหล คิดแต<จะใคร<จะได4 ไม<ได4คิดอนิจจา

๓๘ โทโสมายึดคลุม ให4ห<อหุ4มทั่วกายา หมายว<าอาตมา ถึงความสัตยGมาแชเชือน ถึงว<าตัวกูรู4 อันตัวกูใครจะเหมือน ครอบงำให4ขวัญเฟabอน เปNนทั้งนี้เพราะวาจา ถึงมาให4สาคัญ เปNนบีบขั้นสั้นทั้งห4า อันตัวเราเกิดมา ยากหนักหนาเปNนพ4นใจ ท<านท4าวจิตตรา ท<านแปรออกมา ให4พึงเข4าใจ อันกายเรานี้ มีอยู<ภายใน ท<านแปรแก4ไข ให4เห็นแลหนา

๓๙ ดวงจิตเรานี้ ตั้งอยู<เปNนที่ ระหว<างตะเภาน4อย รองอยู<บ<คลา แล4วเปNนน้ำมา ชุบแช<อยู<ใน น้ำเสียงดวงจิต ย<อมมาสถิตยG ห<มห<ออยู<ใน มีเส4นสามเส4น นับโยงขึ้นไป อันเส4นนี้ไซร4 ยิ่งยวดนักหนา ไม<โตไม<ใหญ< ตั้งแต<หัวใจ ขึ้นไปชิวหา สองเส4นนั้นไซร4 ตลอดหนวยตา พึงพิจารณา เร<าท<านทั้งหลาย

๔๐ น้ำเสียงดวงจิต สมเด็จนักสิทธิ์ ท<านมาหาไป มาโลภโลโพ โทโสมากมาย ท4าวจึงอธิบาย ว<าตามบาลี โทโสนี้หนา มันเกิดขึ้นมา แต<เท4าด4วยดี ตาทั้งหัวใจ แล4วไซร4ทันที ถึงแล4วด4วยดี ที่หุ4มหัวใจ แล<นเข4าดวงจิต ย<อมมาสถิตยG หุ4มห<ออยู<ใน จึงจะมาพลุ<งพล<าน แล4วแล<นขึ้นไป ตามเส4นนั้นไซร4

๔๑ ทั้งสามแลหนา ครั้นถึงจักขุ มันจะทะลุ ออกทางนัยยGตา คนโมโหมาก สอนยากนักหนา ไม<คิดอนิจจา ทั่วทั้งร<างกาย ตัวเราตัวท<าน ให4เร<งคิดอ<าน ทั้งหญิงทั้งชาย โมโหนับชั่ว เมามัวมากมาย จงท<านทําลาย ดับเสียให4ไกล เอาคุณพระเจ4า มาคุ4มเศียรเกล4า จะบรรเทาหาย ไหว4พระสวดมนตG กุศลมากมาย

๔๒ อุตส<าหGตั้งใจ รักษากายา รู4จักคุณโทษ ประโยชนGภายหน4า จึงคิดดูเรื่อง ท<านท4าวจิตตรา แต<ท4าวย<อมมา พ<ายแพ4อับเฉา พระยามัจจุราช เธอหันพระบาท อย<าได4ดูเบา ไม<เกรงกลัวใคร คนใช4มาเล<า ย<อมจะมาเข4า ย้ำยีบีฑา แต<แรกมาเกิด เอาภพกําเนิด เกิดในมนุษา สอนพูดสอนพลอด อิดออดเจรจา

๔๓ ค<อยไวใหญ<กล4า ขึ้นมาทันใด พระยามัจจุราช ธ จึงประกาศ ทหารผู4ใหญ< ชื่อว<านายชาติ ฉลาดเหลือใจ ให4อาสาไป เหยียบเยียนบ<คลา นายชาตินั้น จึงมาด4วยพลัน รักษากายา มีเนื้อมีหนัง มั่งคั่งนักหนา อยู<เปNนสุขขา บ<มีอันตราย ครั้นอยู<นานมา จึงนายชรา มาเล<าโดยหมาย ให4แก<ชรา

๔๔ ก็ทาวุ<นวาย เสียรูปเสียกาย ร<างกายบัดสี เนื้อหนังหย<อนยาน เห็นเปNนพิการ ทั้งกายอินทรียG ลางคนฟWนหัก หูหนักก็มี ทางกายอีนทรียG ให4พิการไป ผมดํากลับหงอก หน4าตาเว4าวอก มีอายุไขย จึงให4ทหาร คนหนึ่งเล<าไซร4 เข4ามาอยู<ใน ร4ายกาจนักหนา ชื่อนายพยาธิทุกขG เข4ามารานรุก เจ็บทั่วกายา

๔๕ บ4างง4อยบ4างเพลีย เสียแข4งเสียขา เสียหูเสียตา เวทนาพ4นใจ ให4ทนลาบาก อด ๆ อยาก ๆ มิได4ไปไหน จะนั่งจะนอน ให4ร4อนภายใน ทนทุกขGเหลือใจ เปNนพ4นปWญญา ลางคนนั้นเล<า ย<อมมาพลาญเผา พยาธิโรคา ให4เปabอยให4พัง ไปทั่วกายา ลำบากลําบน ให4พุให4พอง แตกเปNนเลือดหนอง สยองพองขน