42

โครงงานอาชีพ

สบกู่ ากกาแฟ

นำเสนอ
คณุ ครู วนิดำ บญุ พเิ ชฐวงศ์

จดั ทำโดย
น.ส. ศศิมล อนุ่ อก ม.5/16 เลขท่4ี 2

โรงเรยี นสตรรี าชนิ ูทศิ
สานกั เขตพน้ื ทก่ี ารศกึ ษามธั ยมศกึ ษา เขต20 อดุ รธานี

สานักงานคณะกรรมการการศึกษาขนั้ พืน้ ฐาน

กรรมการการศึกษาขนั้ พน้ื ฐาน

บทคดั ยอ่

กากกาแฟทไ่ี มส่ ามารถนาไปใชป้ ระโยชน์อย่างอน่ื ไดอ้ กี นอกจากจะทง้ิ ใหเ้ สยี เปล่า นามารวม
กบั สบทู่ ม่ี สี ารตงั้ ตน้ เป็นกลเี ซอรนี ไวใ้ ชใ้ นการผลติ สบู่ มขี นั้ ตอนในการทาไม่ยงุ่ ยากซบั ซอ้ น เพยี งนากลี
เซอรนี ไปละลายแลว้ ใสก่ ากกาแฟเขา้ ไป ใสใ่ นแมพ่ มิ พร์ อใหส้ บู่แขง็ ตวั เทา่ น้กี ไ็ ด้เป็นสบู่กากกาแฟ
ออกมา สามารถนาไปใชง้ านไดจ้ รงิ ใชส้ ะสางร่างกายใหส้ ะอาดหมดจด ผวิ พรรณดแี ละเรยี บเนยี นมาก
ขน้ึ การทดลองทาสบูก่ ากกาแฟครงั้ น้ี เป็นการทดลองทไ่ี ดผ้ ลผลติ ทด่ี ี เพม่ิ มลู คา่ ใหก้ บั กากกาแฟทไ่ี ร้
ประโยชน์ไปแลว้ และเพม่ิ มลู ค่าใหก้ บั สบเู่ ดมิ ๆ ไดอ้ กี ดว้ ย ผทู้ าการทดลองไดค้ วามรใู้ นการทาสบแู่ ละ
สามารถนาไปใชห้ ารายไดร้ ะหว่างเรยี นได้

กิตติกรรมประกาศ

โครงงานสามารถบรรลุ สาเรจ็ ไดด้ ว้ ยดี ดว้ ยความรว่ มมอื จาก ผปู้ กครอง อาจารยแ์ ละเพอ่ื น ๆ
ผจู้ ดั ทาขอขอบพระคุณ คณุ พอ่ คณุ แม่ ของคณะผจู้ ดั ทาทช่ี ว่ ยในการชว่ ยหาวสั ดุ อุปกรณ์ ในการทาสบู่
กากกาแฟครงั้ น้ี ขอขอบคุณพๆ่ี และเพอ่ื น ๆ ทช่ี ่วยในการทดลองใชส้ บ่กู ากกาแฟทจ่ี ดั ทาขน้ึ ทา
ใหง้ านชน้ิ น้ผี ่านไปไดด้ ว้ ยดี

บทท่ี1

บทนำ

ที่มาและความสำคญั

ในปัจจบุ ันสบู่ทข่ี ายตามท้องตลาดมีการใชส้ ารเคมี จนไม่คำนึงถึงผลเสยี ทีจ่ ะเกดิ กับผิวหนงั ในภายหลัง สบู่
มีมากมายหลายชนิดใหเ้ ราเลือกใชต้ ามความเหมาะสม และความชอบสว่ นบุคคล จึงไม่มีใครท่จี ะใส่ใจใน
รายละเอียดวา่ สบ่มู สี ว่ นประกอบใดบ้าง และผลท่จี ะตามมาหลงั ใชจ้ ะเป็นอยา่ งไร

ดงั นนั้ ทางคณะผ้จู ัดทำจึงสนใจทจี่ ะศึกษาการทำสบ่สู มุนไพรจากกลเี ซอรีน โดยใชส้ มนุ ไพร คอื “กากกาแฟ”
และมีส่วนผสมหลกั ในการทำสบู่ คือ กลีเซอรีน จะชว่ ยดดู ความชืน้ ในอากาศ ไม่ทำใหอ้ ุดตนั รขู ุมขน อกี ท้ังยงั
สามารถชำละลา้ งส่งิ สกปรกออกโดยไมม่ สี ารเคมีหรือสารพิษปนมา และตกค้างอย่ภู ายในผวิ กาย และทดลอง
หาค่า pH มาตรฐานในการทำสบู่ คืออยู่ระหวา่ ง 8-10 ซง่ึ ไม่เป็นอันตรายต่อผิวกาย

วัตถปุ ระสงค์

1.ศกึ ษาวธิ กี ารทำสบ่สู มนุ ไพรจากกลเี ซอรนี
2.เพ่ือทำสบสู่ มุนไพรจากกลีเซอรนี ดว้ ยตัวเอง
3.ศกึ ษาสรรพคุณของสมุนไพรชนดิ ตา่ งๆทีน่ ำมาเปน็ สว่ นผสม
ระยะเวลา
โดยการศกึ ษาทดลองและประดษิ ฐ์ใชเ้ วลาในการศึกษาทดลองและประดิษฐ์ประมาณวนั ที่
24 ตลุ าคม ถึง 25 ตุลาคม 2563
ประโยชนท์ คี่ าดวา่ จะไดร้ ับ
1.เพือ่ สร้างหารายได้ด้วยตวั เอง
2.ใชเ้ วลาใหเ้ กดิ ประโยชน์
3.เพื่อสร้างรายได้ชว่ งโควดิ
งบประมาณคา่ ใช้จ่าย
200 บาท
ขอบเขตของโครงงาน
1. โดยการศึกษาทดลองและประดิษฐใ์ ชเ้ วลาในการศึกษาทดลองและประดิษฐป์ ระมาณวันที่

24 ตุลาคม ถึง 25 ตลุ าคม 2563

2. วัสดุ อุปรกรณท์ ีใ่ ช้ในการดำเนนิ งาน
2.1 กลีเซอรีน
2.2 กากกาแฟ
2.3 หมอ้ ตม้
2.4 แมพ่ ิมพ์
2.5 ทัพพี
2.6 กระทะ
2.7 น้ำเปลา่

นยิ ามศพั ท์เฉพาะ
1. สบู่ หมายถึง ผลติ ภณั ฑ์ทใ่ี ชใ้ นการขจัดสงิ่ สกปรก เป็นช่วยให้ร่างกายเราสะอาดและหอมสด
ชน่ื มที ง้ั สบูก่ ้อนและสบ่เู หลว
2. กากกาแฟ (Ground coffee) คือ เศษท่ไี ด้จากการค่วั บดกาแฟแล้วนำไปชงดื่มเรียบร้อยแล้ว จะ
ถูกท้ิงภายหลังจากการสกัดเพื่อใหไ้ ด้กาแฟออกมา

บทท2่ี

เอกสารที่เกีย่ วข้อง
ในการศกึ ษาโครงงานวทิ ยาศาสตร์ เรือ่ งสบู่กากกาแฟคร้งั นี้ คณะผู้จัดทำได้ศึกษาเอกสาร
งานวิจยั ครง้ั น้ีทเ่ี กย่ี วขอ้ ง ดังน้ี
1. ขอ้ มลู ทว่ั ไปของ
2. คณุ ประโยชนข์ องสบู่
3. ข้อมูลท่ัวไปของกาแฟ
4. คณุ ประโยชน์ของกากกาแฟ
1. ข้อมลู ทว่ั ไปของสบู่

สบู่ (SOAP) คือสารเคมีที่เกิดจากการท าปฏิกริ ยิ ากนั ระหว่างโซเดยี มไฮดรอกไซด์ (ดา่ ง,โซดาไฟ)
และน้ ามันที่มาจากสตั ว์หรอื พชื ปฏิกิรยิ าท่ีเกิดข้นึ น้เี รียกว่า สปองซิฟิเคช่ัน (Saponfication) คณุ สมบตั ิของสบู่
หรอื ผลที่ได้จากการ สปองซิฟิเคชัน่ นี้ จะสามารถละลายได้ทง้ั ในน้ าและไขมนั และสามารถเก็บไขมนั ไวไ้ ด้
จงึ มปี ระสิทธภิ าพในการท าความสะอาดไดเ้ ป็นอย่างดี (Saponfication: ออนไลน)์

โดยคำว่า "สบู"่ ในภาษาไทย เพีย้ นมาจากค าวา่ "soap" ในภาษาองั กฤษ ซึ่งมาจากค าว่า "sapo"
ซึ่งหมายถึง สบู่ ในภาษาละติน (วิกเิ ดยี สาราณุกรมเสรี: ออนไลน)์

ในทางเคมีสบ่คู ือเกลือของกรดไขมนั สบูใ่ นบา้ นเรือนใชช้ ะล้าง อาบและใชใ้ นการท าความสะอาดบ้าน
โดยสบทู่ ำหน้าท่เี ปน็ สารลดแรงตึงผิว และน้ ามันอิมัลซไิ ฟเออรเ์ พ่ือให้สบู่ไหลไปกบั น้ าไดใ้ นอตุ สาหกรรม
สบยู่ ังใชก้ บั การป่นั ผา้ และเป็นส่วนประกอบส าคัญของสารหล่อลน่ื บางชนิด

สบูส่ ำหรับการชะล้างได้มาจากน้ ามนั พชื หรือสตั ว์ และไขมันทีม่ ีค่าเบสสูง เชน่ โซดาไฟ
หรอื โพแทสเซียมไฮดรอกไซด์ในสารละลายในน้ าไขมันและน้ ามันเปน็ ส่วนประกอบของไตรกลีเซอไรด์
กลา่ วคือ โมเลกุลของกรดไขมันสามโมเลกลุ ตดิ กบั โมเลกลุ ของกลเี ซอรอลหนง่ึ โมเลกุลสารประกอบอลั คาไลน์
ที่มกั ถกู เรยี กว่า ไล (lye) ชักน้ำให้เกิดกระบวนการการเปลยี่ นเปน็ สบู่ (saponification)

ในปฏิกริ ิยานี้ ไขมนั ไตรกลเี ซอไรด์จะสลายดว้ ยน้ า (hydrolyze) กลายเปน็ กรดไขมนั อิสระ
และกรดไขมันอสิ ระจะรวมกับอัลคาไลจนเกดิ เป็นสบู่หยาบ หรือส่วนผสมของเกลอื สบู่ ไขมนั หรืออัลคาไล
ทเ่ี กนิ มานำ้ และกลีเซอรอลอิสระ (กลีเซอรีน) ผลพลอยได้คือกลีเซอรีนสามารถคงอยูใ่ นรปู ผลติ ภัณฑส์ บู่
ทำหน้าทเ่ี ปน็ สารท่ีท าใหอ้ ่อนโยน หรอื ถกู แยกออกเพอ่ื นำไปใชป้ ระโยชนอ์ ย่างอ่ืน

สงิ่ ทีเ่ กิดขนึ้ นีเ้ รยี กว่า ปฎิกริ ยิ า Saponification หรือการเกดิ สบู่ เปน็ ผลที่มาจาก Ester (ไขมนั )

และ base(ดา่ ง) รวมกนั ไดเ้ ป็นสบขู่ ้ึนมา

2.คณุ ประโยชน์ของสบู่

สบธู่ รรมชาติจะผลิตโดยใช้ไขมนั จากพชื หรือสัตว์ผสมกบั ด่างNaOH จะได้สบูธ่ รรมชาติถือว่าเปน็ สบ่ทู ี่ดี
เนือ่ งจากคา่ ความเปน็ คา่ pH (Power of hydrogen) คือท่ีอยูใ่ นระดับเดยี วกบั รา่ งกายของเราและเปน็ สภาวะ
ท่ีดีทีส่ ดุ น่ันคือมีค่าเปน็ กลางใกลเ้ คียงกับผวิ พรรณของเรามากท่ีสุดทำใหไ้ ม่ค่อยมีความระคายเคืองต่อผิว สว่ น
สบู่เคมี ได้ถกู พฒั นาขึ้น อนั เนื่องมาจากการผลติ สบูแ่ บบดงั้ เดิม มตี ้นทนุ สงู ใช้เวลานานในการผลติ และผลิตได้
ครงั้ ละจำกัด จึงทำให้มผี ู้คิดค้นสบู่อกี สูตรหนึง่ ขึน้ มาคือสบเู่ คมี ซงึ่ ผลติ โดยใชส้ ารเคมที ่ีมีคณุ สมบตั ิในการชะ
ล้างมาอัดเปน็ ก้อนและผสมกลิ่นนำ้ หอม และเตมิ สี และจัดจำหนา่ ยท่วั ไปมีการเตมิ มอยเจอร์ไรเซอร์ เพื่อ
ทดแทนกลเี ซอรนี ทเ่ี คยใช้ในการผลิตแบบด้งั เดิมสบปู่ ระเภทนีใ้ ห้การชะล้างทด่ี ีมากๆและมกี ลิ่น สี น่าใช้เพราะ
แตง่ เตมิ ไปดว้ ยกรรมวิธีใหมๆ่ แตส่ ่ิงทต่ี ามมาก็คอื การระคายเคืองในบางคนและการสะสมสารเคมที ีผ่ วิ หนงั บน
ร่างกายทุกวันๆ และปัจจุบันคนสว่ นมากมักจะเลือกสบูท่ ี่สามารถทำความสะอาดได้มากๆ ซึ่งสบเู่ หล่านมี้ กั จะมี
สารเคมีตกคา้ งอยู่มาก จะมีสักกคี่ นทใ่ี สใ่ จในรายละเอยี ดสบู่ สบทู่ ด่ี จี ะต้องมสี ่วนประกอบที่จำเป็นและมี
ประโยชน์ต่อผวิ ซงึ่ นอกจากจะทำให้สบทู่ ี่ใช้ทำความสะอาดผิวได้ดแี ลว้ ยงั สามารถบำรงุ ผิวได้อีกดว้ ยท้งั นี้ สบู่
เป็นสิ่งทเ่ี ราตอ้ งใช้เป็นประจำทุกวัน หากเราคดั สรรสบูท่ ่ีดมี ีคุณภาพ จะทำให้เรามีสขุ ภาพผิวทด่ี ีอย่คู กู่ ับเราไป
ตลอดนานเท่านาน

3. คณุ ประโยชน์ของกากกาแฟ
กากกาแฟ (Ground coffee) คอื เศษที่ได้จากการคั่วบดกาแฟแลว้ นำไปชงดื่มเรียบรอ้ ยแล้ว จะถูก

ท้งิ ภายหลงั จากการสกดั เพื่อให้ไดน้ ำ้ กาแฟออกมา แต่ในกากกาแฟจะยังคงเหลือสารอาหารสำคัญ โดยเฉพาะ
สารต้านอนุมลู อสิ ระ เรานยิ มนำเอากากกาแฟมาใชใ้ นการดูแลผิว ด้วยการผสมกับส่วนผสมตามธรรมชาติ ใช้
ขัดหรอื พอก ไม่ว่าจะเป็นผิวหน้าหรอื ผิวกาย กล็ ้วนช่วยดึงเอาสารพิษตกคา้ ง เติมความใสใหผ้ วิ สขุ ภาพดไี ด้

บทที่3

วธิ ีดำเนนิ การศกึ ษาคน้ คว้า
ในการศึกษาโครงงานวิทยาศาสตร์ เรอื่ งสบูก่ ากกาแฟครงั้ น้ี คณะผู้ศึกษาได้ศึกษาข้อมลู การทำงานให้เป็นไป
ตามวัตถปุ ระสงคแ์ ละขน้ั ตอนดังตอ่ ไปน้ี

วสั ดุ อุปรกรณท์ ่ใี ชใ้ นการดำเนนิ งาน
1 กลเี ซอรนี
2 กากกาแฟ
3 หมอ้ ตม้
4 แม่พิมพ์
5 ทพั พี
6 กระทะ
7 น้ำเปลา่
8 แอลกอฮอลล์
ขั้นตอนการทำงาน
1.ละลายกลเี ซอรนี ในหมอ้ เลก็ ตัดชน้ิ สว่ นของกลีเซอรีนใหม้ ากเทา่ ปริมาณทีจ่ ะใสล่ งไปในแม่พิมพท์ ่ีซอ้ื มาให้พอ
แล้วห่ันเปน็ ชน้ิ เลก็ ๆ เพ่ือให้ละลายไดง้ ่ายขึ้น แล้วใสก่ ลีเซอรีนชน้ิ เล็กๆ ลงไปในหม้อสองช้นั เติมน้ำลงไปใน
หมอ้ กลางแล้วอนุ่ ดว้ ยไฟกลางจนกว่ากลีเซอรนี จะละลายทัง้ หมด

2.เตรยี มแม่พิมพ์สบู่.ใช้ขวดสเปรยท์ ีจ่ ุแอลกอฮอลล์ า้ งแผลฉีดในแม่พิมพ์เบาๆ ใหป้ กคลมุ ส่วนที่จะเทกลีเซอรีน
ลงไป แอลกอฮอล์จะช่วยปอ้ งกนั ไม่ใหเ้ กดิ ฟองอากาศทจ่ี ะเกดิ ในสบใู่ นขณะท่มี ันกำลังเย็นและแหง้ ถา้ คุณไมใ่ ช้
แอลกอฮอล์ กจ็ ะไดส้ บทู่ ่ีมฟี องอากาศเป็นชนั้ ๆ

3.รนิ สบู่ลงไป. ยกหมอ้ ช้ันท่ีสองข้ึนมาและค่อยๆ เทสบู่ลงในแม่พิมพ์ โดยเทให้ถงึ ขอบแม่พิมพ์ไปเลย ระวังอยา่
เทเร็วเกินไป ไมเ่ ช่นนั้นสบอู่ าจออกมารูปรา่ งแปลกๆ ถ้ามนั เป็นเรอื่ งยงุ่ ยากที่จะเทสบู่ออกมาจากหมอ้ สองชนั้
ใหเ้ ทลงในกรวยเพือ่ กรอกลงในขวดหรือเหยอื กทีม่ ีพวยย่ืนออกมา แล้วคอ่ ยเทจากขวดลงไปในแม่พมิ พ์สบู่อีกที
โดยตอ้ งทำอย่างรวดเรว็ เลยนะ ถงึ แมว้ ่าสบูจ่ ะยังไมเ่ ยน็ ตัวเกินไปก่อนทจี่ ะเทลงแม่พิมพ์ก็เถอะ ถา้ จำเปน็ ก็
อยากให้อุ่นสบอู่ ีกคร้ังก่อนทจี่ ะรินลงแม่พมิ พ์ กลบั ไปอนุ่ ในหม้อสองชน้ั หรือวางในไมโครเวฟอกี เล็กนอ้ ยเพื่อทำ
ใหร้ นิ สบลู่ งมาได้ง่ายขึน้

4.ฉดี แอลกอฮอลเ์ พมิ่ อีก. ใชข้ วดสเปรย์ฉดี ลงสบูอ่ ีกครั้งหลงั จากทเ่ี ทสบูล่ งไปในแมพ่ ิมพ์ ในขณะท่ีสบูย่ ังอยู่ใน
สถานะของเหลวอยู่ วิธนี ้ีจะช่วยปอ้ งกนั ไมใ่ ห้เกิดฟองอากาศในสบู่ด้านเรยี บเชน่ กนั

5.ปล่อยใหส้ บ่เู ย็นตัวลง และแกะมันออกมา. ทิง้ ให้สบเู่ ยน็ ตัวในแม่พิมพ์ประมาณหนงึ่ ถงึ สองชวั่ โมง จนกว่าจะ
แขง็ ตัวทง้ั หมด แล้วแกะออกมาจากพมิ พด์ ว้ ยการกลบั ด้านแมพ่ ิมพ์ เพ่อื ให้ไดส้ บู่จากกลเี ซอรีนของคุณเอง ตบ
แมพ่ ิมพ์ดา้ นหลงั เบาๆ ถา้ สบู่ไมย่ อมหลุดออกมา เกบ็ สบู่ไวใ้ นภาชนะที่ลมเขา้ ไม่ได้จนกวา่ จะพร้อมใชม้ นั

บทท่ี4

ผลการศกึ ษาและอภปิ รายผล

การแปรรปู สบู่กากกาแฟนั้นสามารถทำไดง้ า่ ย เน่ืองจากมสี ตู รในการผสมอยแู่ ลว้ และมกี ลีเซอรนี เปน็ สาร
ตั้งต้นในการทำสบู่ ทำใหง้ ่ายต่อการทำ ทง้ั น้ีกากกาแฟยงั สามารถหาได้ง่ายตามรา้ นชงกาแฟท่วั ไปหรือรา้ น
สะดวกซ้ือ มีขน้ั ตอนในการแปรรปู สมทู่ ไี่ ม่ยุ่งยากซบั ซอ้ น หาข้อผิดพลาดในการแปรรูปสบูก่ ากกาแฟเป็นการ
นำกากาแฟทไ่ี ม่มีประโยชนแ์ ล้วนำมาใช้ใหเ้ กดิ ประโยชน์ได้สูงสุดอีกครั้ง ทำให้ผวิ พรรณสะอาด เรยี บเนียน เป็น
การเพ่ิมมลู คา่ ให้กบั สบู่ธรรมดาอีกดว้ ย

บทที่ 5
สรุปผล ประโยชน์ ข้อเสนอแนะ
สรปุ ผล

จากการแปรรปู สบธู่ รรมดาให้มามคี ุณคา่ จากส่ิงที่ไร้ประโยชน์ไปแล้วนน้ั สรปุ ได้วา่ เปน็ การ
แปรรูปทใี่ ห้ประโยชน์สูงสุด เป็นการเพ่ิมมูลค่าเพิ่มใหก้ บั สบูธ่ รรมดาและใชก้ ากกาแฟให้เกดิ
ประโยชนอ์ กี ครั้ง สบูก่ ากกาแฟสามารถช่วยในการบำรุงผิวพรรณให้สะอาดหมดจด ทำใหผ้ วิ เรียบ
เนียนเนอื่ งจากมกี ารสครบั จากผงกากกาแฟในสบู่ทถ่ี ูตามรา่ งกาย สารถนำมาใชไ้ ดจ้ ริง

ประโยชน์ทไ่ี ดร้ ับจากโครงงาน
1. ทำให้เกดิ ความคดิ สรา้ งสรรค์
2. ฝกึ การทำงานเปน็ ทมี
3. ใชเ้ วลาว่างให้เกดิ ประโยชน์
4. ร้จู กั การวางแผนการทำงาน
5. ฝกึ การเปน็ ผู้นำและผตู้ ามทดี่ ี
6. ฝึกสมาธิ
7. เพม่ิ มลู คา่ ให้กับสนิ คา้
8. สามารถนำไปเป็นอาชพี ได้ระหวา่ งเรยี น

ปญั หาในการดำเนินงาน

1. หลงั การใชว้ ัสดุ อปุ กรณ์ในการทำสบู่กากกาแฟ มกี ลน่ิ สบกู่ ากกาแฟติดภาชนะ
2. สบไู่ มบ่ างก้อนไม่แข็งตัวภายในเวลาที่กำหนดไว้ ทำให้ตอ้ งไวน้ านกวา่ ปกติ

การแกไ้ ขปัญหา

1. ต้องเปน็ อปุ กรณ์ทใ่ี ช้และสามารถท้งิ เลยเพราะเนอื่ งจากมกี ลิ่นของกากกาแฟติดอยู่
2. นำสบกู่ ากกาแฟท่ใี ช้ในแม่พิมพ์แลว้ ไปอยู่ในอุณภมู ติ ่ำ อากาศไม่ร้อนเกินไปเพราะจะทำให้
สบู่แขง็ ตัวช้า

ข้อเสนอแนะ
1. นำสมนุ ไพรอื่น ๆ มาแปรรูปเปน็ สบ่ไู ดอ้ ีก เช่น ขม้ิน ทานาคา น้ำผง้ึ ไพล เปน็ ตน้
2. แม่พิมพใ์ ชเ้ ป็นวสั ดภุ ายในบ้านได้ เช่น ขวดน้ำ แกว้ น้ำ พลาสติกต่าง ๆ ภายในบ้าน เป็นตน้
3. สามารถนำไปขายเพื่อเพิ่มเปน็ อาชพี ระหว่างเรยี นได้

อา้ งองิ
(Saponfication: ออนไลน)์ (วกิ เิ ดยี สาราณกุ รมเสร:ี ออนไลน)์