การปฏิสันถารทาง วาจากับพระภิกษุสงฆ์ วิชาสังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม ปีการศึกษา 25 6 5
สารบัญ เนื้อหา มารยาทชาวพุทธที่ดี หน้า มารยาททางวาจา ระเบียบปฏิบัติการใช้คำ พูดกับพระภิกษุสงฆ์ วิธีปฏิบัติขณะสนทนากับพระภิกษุสงฆ์ ตัวอย่างคำ ที่ใช้กับพระภิกษุสงฆ์ ตัวอย่างสถานการณ์การปฏิสันถาร ทางวาจากับพระภิกษุสงฆ์ 1 2 3 4 5 6
การไปพบพระสงฆ์ควรแต่งกายให้ สุภาพเรียบร้อย แสดงกิริยาต่าง ๆ ด้วย ความเคารพและสำ รวม เมื่อพูดกับท่า ชาวพุทธควรประนมมือ ไม่ควรล้อเล่น พูดคำ หยาบ หรือเล่าเรื่องส่วนตัว ส่วนผู้ หญิงไม่ควรสนทนากับพระสงฆ์ตาม ลำ พังสองต่อสอง หมายถึง กิริยาวาจาที่ถือว่า สุภาพเรียบร้อยและงดงามที่ชาว พุทธพึงปฏิบัติต่อกัน ซึ่งแบ่งได้ เป็นการปฏิบัติตนต่อพระสงฆ์ ทางกาย ทางวาจา และทางใจ และการปฏิสันถารที่เหมาะสม ต่อพระสงฆ์ในโอกาสต่าง มารยาท ชาวพุทธ ที่ดี ทางกาย ทางกาย ทางวาจา&ใจ การปฏิบัติตนต่อพระสงฆ์ทางวาจา เราควรประนมมือพูดกับท่าน ไม่ควร ล้อเล่น พูดคำ หยาบ หรือเล่าเรื่อง ส่วนตัว ส่วนผู้หญิงไม่ควรสนทนากับ พระสงฆ์ตามลำ พังสองต่อสอง การปฏิบัติตนต่อพระสงฆ์ทางใจ ชาวพุทธควรมีความเคารพทางใจต่อ พระสงฆ์ โดยคิดถึงท่านด้วยจิตที่ บริสุทธิ์ ปราศจากอคติ การปฏิบัติตนต่อพระสงฆ์ทางกาย เช่น ๑) การไปหาพระสงฆ์ ๒) การลุกขึ้นต้อนรับ เมื่อพระสงฆ์เดิน มายังสถานที่ในพิธี ๓) การให้ที่นั่งแก่พระสงฆ์ ๔) การตามส่งพระสงฆ์ ๕) การหลีกทางให้พระสงฆ์ 1
มารยาท ทาง วาจา ในหลังสือเล่มนี้จะกล่าวถึงเฉพาะเรื่องการปฏิบัติตน ต่อพระสงฆ์ทางวาจา การปฏิสันถารต่อพระภิกษุสงฆ์ ทางวาจา เป็นหนึ่งในมารยาทชาวพุทธที่พึงปฏิบัติต่อ พระสงฆ์ การกล่าวคำ ทักทายกับพระ นิยมใช้คำ ว่า นมัสการพระคุณเจ้า, กราบนมัสการครับ/ ค่ะ, หรือนมัสการครับ/ค่ะ ใช้ได้ทั้งเมื่อพบท่านจริง ๆ หรือพูดคุยผ่านโทรศัพท์มือถือ นิยมใช้ กราบนมัสการครับ/ ค่ะ, นมัสการลาครับ/ค่ะ การกล่าวลา การกล่าวขอบคุณ นิยมใช้ ขอบพระคุณครับ/ ค่ะ พระคุณเจ้า, ขอบคุณ ครับ/ค่ะ คำ แทนตัวผู้พูด (ฆราวาสผู้พูด) นิยมใช้ ดิฉัน, ผม, โยม(ใช้แทนตัว ฆราวาสผู้พูด รวมถึงคำ ที่พระใช้เรียกฆราวาส ผู้นั้นด้วย) คำ เชื้อเชิญ นิยมใช้ นิมนต์, อาราธนา เช่น นิมนต์รับ อาหารบิณฑบาต, นิมนต์ฉันภัตตาหารเช้าเพล, นิมนต์ไปสวด/เจริญพระพุทธมนต์ อาราธนาหลวงพ่อให้ศีลครับ/ค่ะ 2 ดังนั้นชาวพุทธจึงควรเรียนรู้มารยาททางวาจาต่อพระสงฆ์ใน ระดับต่าง ๆ ซึ่งชาวพุทธควรแสดงความสุภาพ และมีหาง เสียงขณะพูด ย่อมจะส่งผลดีต่อตัวผู้พูดเอง
วิธีปฏิบัติ ขณะสนทนา กับพระสงฆ์ นิยมประณมมือพูดกับ ท่าน ทุกครั้งที่กราบ เรียนท่าน และรับคำ พูด ของท่าน ขณะสนทนากับพระสงฆ์ ไม่นิยมพูดล้อเล่นกับท่านไม่นิยมพูดคำ หยาบโลนกับ ท่าน ไม่นิยมนำ เอาเรื่องส่วนตัวไปเล่าให้ท่านฟัง ไม่นิยมแสดงอาการยกตนตีเสมอท่านคล้ายเพื่อน เล่น หรือยกตนสูงกว่าท่าน แม้จะเป็นญาติกับพระภิกษุ สงฆ์รูปนั้นก็ตาม ไม่นิยมสนทนากับพระภิกษุ สองต่อสองทั้งภายในห้อง และภายนอกห้อง ทั้งในที่ ลับตาและในที่ลับหู เพราะ ผิดพระวินัยพุทธบัญญัติ พระเถระผู้ใหญ่ การลากลับ ไม่ควรสนทนาอยู่นานเกินควร เพราะ เป็นการรบกวนเวลาของท่าน เมื่อจะลา ท่านกลับ นิยมนั่งคุกเข่า (ตามเพศ) กราบท่านด้วยเบญจางคประดิษฐ์ 3 ครั้ง แล้วเดินเข่าออกไป เฉพาะสตรีเพศ 3
- พระราชาคณะใช้คำ แทนตัวท่านว่า “ท่านเจ้าคุณ” หรือ “ท่าน” - พระครูสัญญาบัตรและพระครูฐานานุกรม ใช้คำ แทนตัวท่านว่า “ท่านพระครู” หรือ “ท่าน” - พระเปรียญ ใช้คำ แทนตัวท่านว่า “ท่านมหา” หรือ “ท่าน” - พระอันดับธรรมดา ใช้คำ แทนตัวท่านว่า “พระคุณเจ้า” หรือ “ท่าน” - พระผู้เฒ่า ใช้คำ แทนตัวท่านว่า “หลวงพ่อ” หรือ “หลวงปู่”ปู่ - ถ้าพระสงฆ์นั้นเป็นญาติกับผู้พูด นิยมใช้คำ พูดแทนตัวท่านตามฐานะที่เป็นญาติกัน เช่น ใช้คำ แทน ตัวท่านว่า “หลวงปู หลวงตา หลวงพ่อ หลวงลุง หลวงอา หลวงน้า หลวงพี่ “ เป็นต้น คำ แทนตัวผู้พูด (ชาย) ว่า “กระผม” หรือ “ผม” คำ แทนตัวผู้พูด (หญิง) ว่า “ดิฉัน” หรือ “อีฉัน” คำ รับผู้พูด (ชาย) ว่า “ครับ” คำ รับผู้พูด (หญิง) ว่า “เจ้าค่ะ” หรือ “ค่ะ” ระเบียบ ปฏิบัติการใช้ คำ พูดกับ พระสงฆ์ คำ แทนตัวพระองค์ท่านว่า“ฝ่าพระบาท”หรือ“ฝ่าบาท” คำ แทนตัวผู้พูด(ชาย)ว่า“เกล้ากระหม่อม”หรือ “กระหม่อม” คำ แทนตัวผู้พูด(หญิง)ว่า“กระหม่อมฉัน”หรือ“หม่อมฉัน” คำ รับพระดำ รัส(ชาย)ว่า“พ่ะย่ะค่ะ”หรือ “กระหม่อม” คำ รับพระดำ รัส(หญิง)ว่า “เพคะ” คำ แทนตัวท่าน ว่า “พระเดชพระคุณ” หรือ ใต้เท้า” คำ แทนตัวผู้พูด (ชาย) ว่า “เกล้ากระผม” หรือ “เกล้า ฯ” คำ แทนตัวผู้พูด (หญิง) ว่า “ดิฉัน” หรือ “อีฉัน” คำ รับคำ พูด (ชาย) ว่า “ขอรับกระผม” หรือ “กระผม” หรือ “ครับผม” คำ รับคำ พูด (หญิง) ว่า “เจ้าค่ะ” ถ้าผู้พูดไม่รู้จักกับพระภิกษุสงฆ์รูปนั้น ไม่ทราบว่าท่านมี สมณศักดิ์ชั้นไหน นิยมใช้คำ พูดสามัญเป็นกลางๆ ดังนี้ว่า “พระคุณเจ้า” หรือ “พระคุณท่าน” หรือ “ท่าน” การใช้คำ ทูลสมเด็จพระ สังฆราช การใช้คำ พูดกับสมเด็จพระราชาคณะ และพระราชาคณะชั้นราชขึ้นไป การใช้คำ พูดกับพระ ธรรมดาสามัญทั่วไป การใช้คำ พูดกับพระราชา คณะชั้นสามัญลงมา คำ แทนตัวผู้พูด (ชาย) ว่า “กระผม” หรือ “ผม” คำ แทนตัวผู้พูด (หญิง) ว่า “ดิฉัน” หรือ “อีฉัน” หรือ “ฉัน” คำ รับคำ พูด (ชาย) ว่า “ครับ” คำ รับคำ พูด (หญิง) ว่า “เจ้าค่ะ” หรือ “ค่ะ” 4
ตัวอย่าง คำ ราชาศัพท์ที่ ใช้กับพระสงฆ์ 5
ตัวอย่างสถานการณ์การปฏิสันถาร ทางวาจากับพระภิกษุสงฆ์ คุณเกษม : นมัสการพระคุณเจ้า พระภิกษุ(ทั่วไป) : เจริญพรโยม คุณเกษม : ในวันเสาร์หน้าที่บ้านของกระผมจะมีงานพิธีขึ้นบ้าน ใหม่ กระผมจึงขออาราธนาพระคุณเจ้าไปเจริญพระพุทธมนต์ครับ ไม่ทราบว่าท่านสามารถมาทำ พิธีที่บ้านกระผมได้หรือไม่ครับ พระภิกษุ(ทั่วไป) : อาตมารับนิมนต์ได้ แล้วโยมจะนิมนต์พระ ทั้งหมดกี่รูปล่ะ คุณเกษม : กระผมจะขอนิมนต์ทั้งหมด 9 รูปครับ พระภิกษุ(ทั่วไป) : แต่ช่วงนี้อาตมาสุขถาพไม่ค่อยดี อาพาธอยู่บ่อย อาตมาจะให้พระสงฆ์รูปอื่นไปแทนนะ คุณเกษม : ได้ครับ ในวันงานกระผมจะนำ รถตู้มารับพระท่านนะ ครับ พระภิกษุ(ทั่วไป) : ได้สิโยม คุณเกษม : ขอบพระคุณครับพระคุณเจ้า กระผมนมัสการลาครับ พระภิกษุทั่วไป : เดินทางปลอดภัยนะโยม คุณวานิช : นมัสการพระคุณท่านค่ะ พระภิกษุ(ทั่วไป) : เจริญพรโยม คุณวานิช : พระคุณท่านฉันภัตตาหารอะไรบ้างหรือยังคะ พระภิกษุ(ทั่วไป) : อาตมาฉันจังหันแล้ว โยมทานอะไรมา บ้างหรือยังล่ะ คุณวานิช : ดิฉันทานมาเรียบร้อยแล้วค่ะ พระภิกษุ(ทั่วไป) : ดีแล้วโยม แล้ววันนี้มาทำ บุญเหรอโยม คุณวานิช : ใช่แล้วค่ะพระคุณท่าน อีกอย่างวันนี้เป็นวัน เกิดของดิฉันค่ะ ดิฉันจึงมาทำ บุญถวายปัจจัยพร้อมด้วย เครื่องไทยธรรมค่ะ พระภิกษุ(ทั่วไป) : งั้นอาตมาให้พรละกันนะโยม ขอให้ สุขภาพร่างกายแข็งแรง ทำ อะไรก็เจริญรุ่งเรือง หมดทุกข์ หมดโศกนะโยม คุณวานิช : สาธุค่ะ 6
จัดทำ โดย น.ส.ฟ้าใส ก้าววิทยาคม ม.4/6 เลขที่7 น.ส.ศศิกานต์ เปียงเจริญ ม.4/6 เลขที่20 น.ส.พฤกษพร เสนาะพรไพร ม.4/6 เลขที่22 น.ส.ไม้แก้ว บุตรคำ ม.4/6 เลขที่31