Lembar kerja peserta didik
unggah-ungguh pitepangan
Kangge SMP Kelas VII Semester Gasal
dening:
Retno Wulan, S.Pd
SMP NEGERI 2 SAPTOSARI
LEMBAR KERJA PESERTA DIDIK (LKPD)
SMP NEGERI 2 SAPTOSARI
Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Tanggal Pelaksanaan:
Materi Pokok : Unggah-ungguh
pitepangan
Nama Kelompok: Waktu mengerjakan:
1. ……………………………. 20 Menit
2. …………………………….
3. …………………………….
4. …………………………….
A. Identitas : VII/Gasal
Kelas/Semester : Bahasa Jawa
Mata Pelajaran : Unggah-ungguh Pitepangan
Materi
B. Kompetensi Dasar
3.1 Menjelaskan unggah-ungguh Jawa untuk berkenalan, berpamitan,
tatakrama berjalan, bertegur sapa.
4.1 Mendemonstrasikan unggah-ungguh Jawa untuk berkenalan,
berpamitan, tatakrama berjalan, bertegur sapa.
C. Indikator
3.1.1. Menganalisis penggunaan unggah-ungguh bahasa Jawa dalam
teks pacelathon untuk berkenalan. (C4)
3.1.2. Mengkritisi teks pacelathon untuk berkenalan karya teman. (C5)
4.1.1 Melengkapi kalimat rumpang untuk berkenalan sesuai unggah-
ungguh bahasa Jawa. (P3)
4.1.1 Membuat teks pacelathon untuk berkenalan sesuai unggah-ungguh
bahasa Jawa. (P3)
4.1.2 Mempraktikkan pacelathon untuk berkenalan sesuai unggah-
ungguh bahasa Jawa. (P3)
D. Tujuan Pembelajaran
Pertemuan 1
Melalui kegiatan pembelajaran dengan model PBL (Problem Based
Learning), peserta didik dapat:
1. menganalisis penggunaan unggah-ungguh bahasa Jawa dalam teks
pacelathon untuk berkenalan dengan teliti. (C4, HOTS)
2. melengkapi kalimat rumpang untuk berkenalan sesuai unggah-ungguh
bahasa Jawa dengan bertanggungjawab. (P3, HOTS)
2|Unggah-ungguh Basa Jawa Kelas VII Semester 1
3. membuat teks pacelathon untuk berkenalan sesuai unggah-ungguh
bahasa Jawa dengan kreatif. (P3, HOTS)
Pertemuan 2
Melalui kegiatan pembelajaran dengan model PBL (Problem Based
Learning), peserta didik dapat:
1. mengkritisi teks pacelathon untuk berkenalan karya teman dengan
santun. (C5, HOTS)
2. mempraktikkan pacelathon untuk berkenalan sesuai unggah-ungguh
bahasa Jawa dengan percaya diri. (P3, HOTS)
Untuk keperluan PPL maka akan mempraktekkan pertemuan 1
E. Materi Pembelajaran
1. Faktual : Video pacelathon unggah-ungguh bahasa Jawa
untuk berkenalan.
2. Konseptual : Pengertian unggah-ungguh bahasa Jawa untuk
berkenalan, ragam unggah-ungguh bahasa Jawa
3. Prosedural : Cara menganalisis dan membuat pacelathon untuk
berkenalan sesuai unggah-ungguh bahasa Jawa
4. Metakognitif : Mempraktikkan pacelathon untuk berkenalan
sesuai unggah-ungguh bahasa Jawa.
F. Sumberipun Pasinaon
Poerwadarminta, W.J.S. 1939. Bausastra Jawa. Batavia:
J.B.Wolters, 1939.
Winarti,Sri.,dkk. 2019. Kartika Basa Kelas.Yogyakarta: Dinas
Pendidikan Pemuda dan Olahraga Derah Istimewa Yogyakarta.
Video youtube:
https://youtu.be/1qjFDLn2arI
https://youtu.be/DUyo0Ij9pdg
Jurnal Penelitian :
Rinaldi, I. M. (2020). Peningkatan Kemampuan Menulis Dialog
Sederhana Sesuai Unggah-Ungguh Bahasa Jawa Dengan
Menggunakan Metode Role Playing. Jurnal Review
Pendidikan Dasar: Jurnal Kajian Pendidikan dan Hasil
Penelitian, 6(2).
Wulandari, F. A. Daya Pangaribawane Media Video Pembelajaran
Tumrap Undhaking Kawasisan Unggah Ungguh Basa Jawa
Siswa Kelas VII SMP Negeri 1 Pucuk Lamongan Taun Ajaran
2012/2013 (Doctoral dissertation, State University of
Surabaya).
3|Unggah-ungguh Basa Jawa Kelas VII Semester 1
Wahyuni, A. T. (2021). Meningkatkan Kemampuan Siswa
Menerapkan Unggah Ungguh Basa dalam Pelajaran Bahasa
Jawa Melalui Strategi Pemberian Peran Pada Siswa SMPN 2
Mejayan Kabupaten Madiun. Jurnal Dieksis ID, 1(2), 40-46.
https://ejournal.unesa.ac.id/index.php/baradha/article/view/3815
https://journal.unesa.ac.id/index.php/PD/article/view/9349/4124
Kamus online: https://www.sastra.org/leksikon
Pitedah Pasinaon
1. Para peserta didik mangsuli pitakenan pretest mawi google form
pepanggihan 1 : https://forms.gle/NJ42m7Eg74VLsMdS9
pepanggihan 2 : https://forms.gle/kB4hmJ19n5Bx5Km66
2. Para peserta didik ningali video unggah-ungguh pitepangan saking link
youtube https://youtu.be/kcGO5Y2T8LE saha
https://youtu.be/XirF4BeIgms
3. Kadamela kelompok ingkang anggotanipun wonten sakawan siswa,
salajengipun para peserta didik mangsuli pitakenan ing LKPD kanthi
jangkep.
4. Para peserta didik saged nganalisis undha-usuk basa Jawi ingkang
dipunginakaken wonten ing teks pawicantenan unggah-ungguh
pitepangan pawicantenan unggah-ungguh pitepangan.
5. Asilipun teks pawicantenan dipunpraktikaken ing ngajeng kelas,
wondene kelompok sanes suka pamanggih saha panyaruwe.
6. Para peserta didik mangsuli pitakenan posttest mawi google form
pepanggihan 1 : https://forms.gle/vB5xX4hJeNPdngNF9
pepanggihan 2 : https://forms.gle/s6pw3BF5HikW36Xu5
4|Unggah-ungguh Basa Jawa Kelas VII Semester 1
AKTIVITAS PEMBELAJARAN
Fase 1 Identifikasi Masalah
Materi Faktual
1. Para siswa mangsuli pitakenan (pretest) saking google form kanthi link
https://forms.gle/NJ42m7Eg74VLsMdS9
2. Para siswa sumangga saged dipunsemak video youtube unggah-
ungguh pitepangan mawi link https://youtu.be/kcGO5Y2T8LE saha
https://youtu.be/XirF4BeIgms
3. Para siswa salajengipun mangga para siswa dipuntliti
panganggenipun basa saking tuladha pawicantenan unggah-ungguh
pitepangan ing ngandhap menika!
Taun Ajaran Anyar
Miwiti taun ajaran anyar jam pitu kurang selawe menit swasana ing ngarep
regol SMP 45 Bantul isih durung rame. Ora adoh saka regol ana siswa loro
mlaku nyedhaki regol. Sinambi mlaku bocah loro iku padha tetepungan.
Briantara : “Eh. Kowe kelas pitu apa?”
Pawening : “Aku kelas pitu A. Lha kowe kelas pitu apa?”
Briantara : “Padha aku ya kelas pitu A. Ditepungake jenengku
Briantara. Jenengmu sapa?”
Pawening : “Aku Pawening. Aku saka SD Bangunjiwa. Kowe saka SD
ngendi?”
Briantara : “Aku saka SD Bibis.”
Bocah loro marani ibu kepala sekolah kang wis jumeneng diampingi ibu guru
lan bapak guru kanggo nyalami para siswa kang padha teka. Kadhangkala karo
mundhut pirsa marang siswa kang anyar. Pakulinan iki kanggo nguri-uri
budaya “3S” yaiku Senyum, Salam lan Sapa.
Kepala Sekolah : “Wah, sragam anyar iki siswa anyar, ya? Kelas pitu apa,
Mas?”
Briantara : “Kula kelas pitu A, Bu!”
Kepala Sekolah : “Sapa jenengmu, Mas?”
Briantara : “Ndherek nepangaken nama kula Briantara, Bu!”
5|Unggah-ungguh Basa Jawa Kelas VII Semester 1
Kepala Sekolah : “Ya. Kana enggal nggoleki kelase!”
Briantara : “Inggih, Bu. Matur nuwun. Pareng, Bu!”
Kepala Sekolah : “Iya-iya.”
Ibu guru : “Yen mbake iki kelas pitu apa ya?”
Pawening : “Kula kelas pitu A, Bu!”
Ibu guru : “Wah yen ngono sakelas karo mas Brian kae mau! Sapa
jenengmu mbak?”
Pawening : “Nama kula Pawening, Bu!”
Ibu guru : “Ya kana enggal tumuju kelas!”
Pawening : “Inggih Bu!”
Kapethik saking : Buku Kartika Basa Kelas VII, 2019
Fase 2 Mengorganisasikan Peserta Didik
Materi Konseptual
Para siswa sumangga dipunsinau kanthi kelompok materi ing
ngandhap menika!
Peta Konsep
Unggah-ungguh Pitepangan
Unggah-ungguh
pagesangan
Unggah-ungguh
Basa
Basa Ngoko Basa Krama
Ngoko Lugu Ngoko Alus Krama Lugu Krama Alus
6|Unggah-ungguh Basa Jawa Kelas VII Semester 1
Pangretosan unggah-ungguh
Unggah-ungguh basa inggih menika tata pranataning basa miturut lenggahing
tatakrama. Tembung tatakrama kedadosan saking „tata‟ ingkang tegesipun sae
anggenipun ngecakaken, saha „krama‟ tegesipun pratingkah utawi patrap,
(Poerwadarminta, 1939). Unggah-ungguh basa kaperang dados kalih inggih
menika basa ngoko saha basa krama.
Tataran unggah-ungguh basa
Basa Ngoko Ngoko lugu
Basa Krama Ngoko alus
Krama lugu
Krama alus
Ngoko Lugu
Wujud tembung Cak-cakanipun ngoko lugu Tuladha ngoko lugu
Ngoko lugu ngginakaken 1. Dhateng sinten kemawon - Jenengmu sapa?
ingkang sampun kulina - Omahmu ing ngendi?
tetembungan ngoko
2. Tiyang sepuh dhateng
sedaya. putranipun.
3. Guru dhateng murid.
4. Bendara dhateng
rewangipun.
Ngoko Alus
Wujud tembung Cak-cakanipun ngoko alus Tuladha ngoko alus
Ngoko alus ngginakaken 1. Sedherek sepuh dhateng - Aku mapan ing
tetembungan ngoko saha sedherek enem ingkang wonosari, menawa
kacampuran krama alus. ibuku pidalem ing
langkung inggil drajatipun. Bantul.
2. Priyayi dhateng priyayi Yen kersa ayo
pinarak ing omahku.
ingkang sampun kulina -
migunakaken basa ngoko.
7|Unggah-ungguh Basa Jawa Kelas VII Semester 1
Krama Lugu Cak-cakanipun krama lugu Tuladha krama
Wujud tembung lugu
Krama lugu ngginakaken 1. Lare dhateng tiyang sepuh. - Nama kula Ibnu.
tetembungan krama, ater-
ater saha panambangipun 2. Pawicantenan tiyang sepuh - Griya kula
ugi kedah ingkang sampun kulina. Tawarsari.
dipunkramakaken. 3. Dipunginakaken kangge:
andharan, sarasehan,
khotbah.
Krama Alus
Wujud tembung Cak-cakanipun krama alus Tuladha krama
alus
Krama alus ngginakaken 1. Putra dhateng tiyang - Panjenengan
sepuh. asmanipun
tetembungan krama sinten?
kacampuran krama inggil. 2. Murid dhateng Guru. - Menawi
dalemipun Bapak
3. Andhahan dhateng wonten ing pundi?
pangagengipun.
Unggah-ungguh Pitepangan
Pitepangan asalipun saking tembung “tepung” ingkang tegesipun wanuh
utwai ngertos, tepang. Adhedhasar andharan kasebat, saged
dipunandharaken bilih tegesipun pitepangan inggih menika nepangaken
utawi pitepangan. Salebetipun sesrawungan ampun kesupen tansah
ngginakaken unggah-ungguh supados kita saged sesrawungan kanthi
sae saha boten dados rerasanipun tiyang sanes. Pramila tiyang ingkang
dereng tepang badhe sami pitepangan kedah ngecakaken tatakrama
ingkang trep kaliyan unggah-ungguh basa. Pitepangan menika wigatos
sanget amargi saged: (1) nambahi kanca enggal, (2) nambahi rumaket
anggenipun sami kekancan, (3) nambahi rukun pagesangan.
8|Unggah-ungguh Basa Jawa Kelas VII Semester 1
Para siswa sumangga dipungatosaken tuladha pitepangan wonten
ing ngandhap menika:
Kanca-kanca ditepungake jenengku
Abisheka Ganesha. Aku saka SD
Sendhangsari. Omahku ana ing Kamijara
Pajangan.
Assalamualaikum,
Para siswa, ditepungake ibu guru kang
bakal ngasta basa Jawa. Ibu asmane Ibu
Miranda Ayusitha.
Ibu guru pidalem ana ing Perumahan
Guwasari Pajangan.
Ndherek nepangaken, nama Kinarya Laras
Martuti. Griya kula ing Perumahan Guwasari
blok wolu. Kula saking SD Bantul Timur.
Tuladha undha-usuk tembung ngoko-krama
No. Tembung Ngoko Tembung krama Tembung krama
alus
lugu lugu
Dalem
1. Aku Kula Dalem/pidalem
Asma
2. Omah Griya Panjenengan
Tepang
3. Jeneng Nama Ngendika
4. Kowe Sampeyan
5. Wanuh Tepang
6. Ngomong Matur
9|Unggah-ungguh Basa Jawa Kelas VII Semester 1
7. Mulih Wangsul Kondur
8. Mangkat Budhal Tindak
9. Mangan Nedha Dhahar
10. Teka Dugi Rawuh
Fase 3 Membimbing Penyelidikan individu
dan kelompok
Materi Prosedural
Cara nganalisis panganggening unggah-ungguh basa Jawi wonten ing
teks pawicantenan unggah-ungguh pitepangan
1. Kawaosa teks pawicantenan unggah-ungguh pitepangan kanthi
premati.
2. Kapanggihna paraga wonten ing pawicantenan miturut yuswanipun
supados saged manggihaken cak-cakanipun undha-usuk basa
Jawi.
3. Negesi tetembungan
Tetembungan ingkang angel dipunpadosi rumiyin supados
langkung gampil anggenipun mangretosi wosipun pawicantenan
4. Ngandharaken analisis unggah-ungguh pitepangan ingkang trep
miturut tataran tiyang ingkang rembagan saha mitra tuturipun.
Cara damel teks pawicantenan unggah-ungguh pitepangan
1. Tema utawi topik pawicantenan kedah dipuntemtokaken.
2. Nemtokaken setting papan saha wekdal.
3. Nemtokaken paraga ingkang wonten ing pawicantenan.
4. Ngginakaken basa Jawi ingkang trep miturut unggah-ungguh basa
Jawi.
a. Kangge pitepangan antawisipun lare kaliyan lare limrahipun
migunakaken basa ngoko lugu.
Tuladha: “Ditepungake jenengku Rista. Aku siswa kelas pitu D.”
“Jenengmu sapa?”
b. Kangge pitepangan dhateng tiyang ingkang langkung sepuh
ngginakaken basa krama.
10 | U n g g a h - u n g g u h B a s a J a w a K e l a s V I I S e m e s t e r 1
Tuladha: “Ndherek nepangaken, nama kula Putri, griya kula
Wonosari’”
“Asma Panjenengan sinten?”
c. Kangge tiyang sepuh dhateng lare migunakaken basa ngoko alus.
Tuladha: “Ditepungake, ibu guru iki asma Rahayu.”
“Ibu pidalem ing Bantul, menawa dek Rani ngendi?”
5. Ngginakaken ukara kandha mawi tandha petik (“……”) wonten ing
panyeratan pawicantenan.
6. Ngrembakakaken tema utawi topik dados teks pawicantenan ingkang
7. jaGnglkaedph. en 1
1. Teks pawicantenan unggah-ungguh pitepangan ing ngandhap menika,
kadamela analisis panganggening unggah-ungguh basa Jawi!
Selasa Sumringah
Dina iki dina Selasa, kaya biasane aku tangi mruput kanggo subuhan
banjur siyap-siyap mangkat sekolah. Jam wis 07.30 aku banjur mangkat
sekolah, ora lali pamit nyuwun donga pangestu marang Bapak Ibu supada
lancar anggonku sinau.
Udakara sepuluh menit aku mlebu gerbang sekolah kepanggih karo Bapak
Satpam anyar, polatane sumringah banget banjur ngendika:
Bapak Satpam : “Wah, sugeng enjing mas.”
Joko : “Sugeng enjing bapak, menapa bapak satpam enggal
nggih, kula kok nembe mawon mangretos.”
Bapak Satpam :” Iya Mas, bapak satpam anyar ing sekolah kene.”
Joko : “Oh inggih Pak, ndherek nepangaken kula Joko. Menawi
bapak asmanipun sinten nggih ?”
Bapak Satpam : “Asma kula Pak Muji, mas”.
Joko : “Menawi dalemipun bapak wonten pundi ?”
Bapak Satpam : “Bapak pidalem ing kutha Wonosari, cedhak Taman
Kuliner Wonosari. Wis tau dolan mrana durung?”
Joko : “Sampun Pak, nggih sampun kula badhe mlebet kelas
riyin Pak.”
Bapak Satpam : “Ya Mas.”
Pamitku marang Pak satpam banjur mlebu kelas kanthi atiku kang
sumringah amarga bisa matur basa Jawa kanthi krama kados
ngendikanipun bu guru kalawingi.
Ing kelas 7B
11 | U n g g a h - u n g g u h B a s a J a w a K e l a s V I I S e m e s t e r 1
Fani : “Halo”
Joko : “Eh iya halo, siswa anyar ya ?”
Fani : “Iya, ditepungake jenengku Fani. Menawa jenengmu sapa?”
Joko : “Aku Joko, salam kenal ya.”
Fani : “Alhamdulillah entuk kanca anyar, omahmu ngendi ?”
Joko : “Omahku Playen, yen awakmu?”
Fani : “Omahku Tawarsari, cedhak karo sekolahan.”
Joko : “Oalah, aku arep menyang perpustakaan arep melu apa ora?”
Fani : “Ayo aku melu.”
Siswa loro mau banjur mlaku bebarengan menyang perpustakaan
sadurunge bel mlebu muni.
Joko : “Sugeng enjing Bu Trisna.”
Bu Trisna : “Eh Joko wis mruput, lha iki sapa apa siswa anyar?”
Joko : “Inggih bu, Fani namanipun.”
Fani : “Ndherek nepangeken kula siswa enggal, nama kula Fani bu.”
Bu Trisna : “Pantes nduk lagi pirsa pisan iki, asli ngendi nduk?”
Fani : “Griya kula Tawarsari Bu.”
Bu Trisna : “Oh ya ya, yawis kana gek sinau sik sadurunge mlebu kelas.”
Joko lan Fani : “Nggih Bu.”
Dening: Retno Wulan, 2022.
Tabel 1. Kangge mangsuli pitakenan gladhen 1
No. Paraga/Tokoh Undha-usuk basa Analisis unggah-ungguh
ing Jawi pitepangan
pawicantenn
12 | U n g g a h - u n g g u h B a s a J a w a K e l a s V I I S e m e s t e r 1
13 | U n g g a h - u n g g u h B a s a J a w a K e l a s V I I S e m e s t e r 1
Gladhen 2
1. Ukara-ukara ing ngandhap menika jangkepana miturut undha-
usuk basa Jawi ingkang trep kanthi milih wangsulan ingkang
sampun cumawis!
No. Ukara
1. Kenalke, ……….. Rina. Yen kowe sapa?
2. ………… kula wonten Wonosari. Menawi dalemipun Ibu pundi?
3. ………… Bapak, Bapak Sukirman. Ngasta basa Jawa ing kelas 7B.
4. Nepangake aku Fika, …………… ing Tawarsari.
5. Pak Rudi nembe rawuh amargi ………….. tebih wonten ing Solo.
Pilihan wangsulan:
omahku – dalemipun – jenengku – griya – asma – nama – namaku
Gladhen 3
1. Kadamela teks pawicantenan unggah-ungguh pitepangan jumbuh
kaliyan paraga ingkang cumawis wonten ing gambar ngandhap
menika! Sumangga dipunrembang kaliyan kelompokipun!
a.
14 | U n g g a h - u n g g u h B a s a J a w a K e l a s V I I S e m e s t e r 1
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………….
b.
15 | U n g g a h - u n g g u h B a s a J a w a K e l a s V I I S e m e s t e r 1
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………….
16 | U n g g a h - u n g g u h B a s a J a w a K e l a s V I I S e m e s t e r 1
Fase 4 Mengembangkan dan menyajikan hasil
karya
embimbing Penyelidikan individu dan
Matkerei lMoemtapkoogknitif
Sasampunipun damel teks pawicantenan unggah-ungguh
pitepangan, para siswa praktik pawicantenan wonten ing ngajeng
kelas mawi metode role playing.
Praktik pawicantenan unggah-ungguh pitepangan mawi 4W
1. Wicara : anggone pocapan kudu cetha, upamane bisa mbedakake
/t/ karo /th/ utawa /d/ karo /dh/.
2. Wirama : Banter alone swara becik kalarasake karo isine pacelathon.
3. Wiraga : obahing badan lan polatan kudu luwes, prasaja lan ora
katon lamun digawe-gawe.
4. Wirasa : Penjiwaan, nalika pacelathon kudu dilarasake karo isining
sesorah umpamane: nesu, gumbira, sedhih, getun, lsp.
Kangge pandom praktik pawicantenan unggah-ungguh pitepangan ing
ngajeng kelas mawi 4W para siswa saged ningali video kanthi link:
https://youtu.be/kcGO5Y2T8LE
https://youtu.be/XirF4BeIgms
Gladhen 4
1. Kaserata pamanggih saha panyaruwe para siswa ngengingi teks
pawicantenan seratanipun kelompok sanes adhedhasar undha-
usuk basa Jawi ingkang trep!
No. Undha-usuk basa Ukara ingkang lepat Ukara
dipunleresaken
17 | U n g g a h - u n g g u h B a s a J a w a K e l a s V I I S e m e s t e r 1
Gladhen 5
1. Paragakna teks pawicantenan ingkang sampun dipundamel ing
ngajeng kelas kanthi nggatosaken 4W (wicara, wirama, wirasa,
saha wiraga)!
18 | U n g g a h - u n g g u h B a s a J a w a K e l a s V I I S e m e s t e r 1
Fase 5 Menganalisis dan Mengevaluasi
Pemecahan Masalah
Siswaemsbahima bgiunrug Pdeanmyeleldidudikutaann inngdeinvgiindgui dmaanterki eluonmggapho-ukngguh
pitepangan. Salajengipun para siswa kadhawuhan nggarap soal evaluasi
mandhiri utawi posttest mawi google form kanthi link menika :
Pepanggihan 1 : https://forms.gle/vB5xX4hJeNPdngNF9
Pepanggihan 2 : https://forms.gle/s6pw3BF5HikW36Xu5
Refleksi
kSaawsaamngpsuunkeliamepnulabonpmimitappbkaoerianknagnsPwiseownnateynesiilnnigadunikgaabnnadbhianpudmnivgegniadikhua-u! ndgagnuh pitepangan,
1. Kadospundi miturut pamanggih para siswa sabibaripun nyinau unggah-
ungguh basa Jawi, tambahan seserepan menapa ingkang dipuntampi
dening para siswa?
2. Menapa ingkang ngremenaken saking pasinaon menika?
3. Babagan menapa ingkang dereng dipunmangretosi saking pasinaon
unggah-ungguh pitepangan?
19 | U n g g a h - u n g g u h B a s a J a w a K e l a s V I I S e m e s t e r 1
Kapustakan
Poerwadarminta, W.J.eSm. 1b9i3m9.bBianugsastra Jawa. Batavia: J.B.Wolters, 1939.
Winarti, Sri,.dkk.2019Pd.eaKnanrytkikeealildoBamiksapanoKkeilnasdiVvIIi.Ydougyakarta: Dinas Pendidikan
Pemuda dan Olahraga Daerah Istimewa Yogyakarta.
Rinaldi, I. M. (2020). Peningkatan Kemampuan Menulis Dialog Sederhana
Sesuai Unggah-Ungguh Bahasa Jawa Dengan Menggunakan Metode
Role Playing. Jurnal Review Pendidikan Dasar: Jurnal Kajian Pendidikan
dan Hasil Penelitian, 6(2).
Wulandari, F. A. Daya Pangaribawane Media Video Pembelajaran Tumrap
Undhaking Kawasisan Unggah Ungguh Basa Jawa Siswa Kelas VII SMP
Negeri 1 Pucuk Lamongan Taun Ajaran 2012/2013 (Doctoral
dissertation, State University of Surabaya).
Wahyuni, A. T. (2021). Meningkatkan Kemampuan Siswa Menerapkan Unggah
Ungguh Basa dalam Pelajaran Bahasa Jawa Melalui Strategi Pemberian
Peran Pada Siswa SMPN 2 Mejayan Kabupaten Madiun. Jurnal Dieksis
ID, 1(2), 40-46.
https://journal.unesa.ac.id/index.php/PD/article/view/9349/4124
https://ejournal.unesa.ac.id/index.php/baradha/article/view/3815
https://pusdig.my.id/dieksis/article/view/75/85
https://www.sastra.org/leksikon
https://youtu.be/kcGO5Y2T8LE
https://youtu.be/XirF4BeIgms
20 | U n g g a h - u n g g u h B a s a J a w a K e l a s V I I S e m e s t e r 1
PANDOM PAMBIJI PENGETAHUAN
Pitaken:
1. Teks pawicantenan unggah-ungguh pitepangan ing ngandhap menika,
kadamela analisis panganggening unggah-ungguh basa Jawinipun!
No. Kriteria Skor
1. Peserta didik dapat menganalisis penggunaan unggah- 5
ungguh bahasa Jawa dalam teks pacelathon untuk 4
berkenalan 5 nomer dengan benar.
2. Peserta didik dapat menganalisis penggunaan unggah- 3
ungguh bahasa Jawa dalam teks pacelathon untuk
berkenalan 4 nomer dengan benar. 2
3. Peserta didik dapat menganalisis penggunaan unggah-
ungguh bahasa Jawa dalam teks pacelathon untuk 1
berkenalan 3 nomer dengan benar.
4. Peserta didik dapat menganalisis penggunaan unggah-
ungguh bahasa Jawa dalam teks pacelathon untuk
berkenalan 2 nomer dengan benar.
5. Peserta didik dapat menganalisis penggunaan unggah-
ungguh bahasa Jawa dalam teks pacelathon untuk
berkenalan 1 nomer dengan benar.
Skor maksimal 5
2. Kaserata pamanggih saha panyaruwe para siswa ngengingi teks
pawicantenan seratanipun kelompok sanes adhedhasar undha-usuk
basa Jawi ingkang trep!
No. Kriteria Skor
Ragam unggah-ungguh bahasa Jawa 5
4
1. Peserta didik dapat mengkritisi teks pacelathon berdasarkan 3
ragam unggah-ungguh bahasa Jawa dengan tepat.
5
2. Peserta didik dapat mengkritisi teks pacelathon berdasarkan 4
ragam unggah-ungguh bahasa Jawa dengan kurang tepat. 3
3. Peserta didik dapat mengkritisi teks pacelathon berdasarkan
ragam unggah-ungguh bahasa Jawa dengan tidak tepat.
Tata tulis bahasa Jawa
1. Peserta didik dapat mengkritisi teks pacelathon berdasarkan
tata tulis bahasa Jawa dengan tepat.
2. Peserta didik dapat mengkritisi teks pacelathon berdasarkan
tata tulis bahasa Jawa dengan kurang tepat.
3. Peserta didik dapat mengkritisi teks pacelathon berdasarkan
21 | U n g g a h - u n g g u h B a s a J a w a K e l a s V I I S e m e s t e r 1
tata tulis bahasa Jawa dengan tidak tepat.
Skor maksimal 10
Skor maksimal = skor pitaken 1 + skor pitaken 2
Nilai = Perolehan skor x 100
Skor maksimal
PANDOM PAMBIJI KETERAMPILAN
Pitaken:
1. Ukara-ukara ing ngandhap menika jangkepana miturut undha-usuk
basa Jawi ingkang trep kanthi milih wangsulan ingkang sampun
cumawis!
No. Kriteria Skor
1. Peserta didik dapat melengkapi 5 nomor kalimat rumpang 5
untuk berkenalan sesuai unggah-ungguh bahasa Jawa 4
dengan tepat.
2. Peserta didik dapat melengkapi 4 nomor kalimat rumpang 3
untuk berkenalan sesuai unggah-ungguh bahasa Jawa
dengan tepat. 2
3. Peserta didik dapat melengkapi 3 nomor kalimat rumpang
untuk berkenalan sesuai unggah-ungguh bahasa Jawa 1
dengan tepat.
4. Peserta didik dapat melengkapi 2 nomor kalimat rumpang
untuk berkenalan sesuai unggah-ungguh bahasa Jawa
dengan tepat.
5. Peserta didik dapat melengkapi 1 nomor kalimat rumpang
untuk berkenalan sesuai unggah-ungguh bahasa Jawa
dengan tepat.
Skor maksimal 5
22 | U n g g a h - u n g g u h B a s a J a w a K e l a s V I I S e m e s t e r 1
2. Kadamela teks pawicantenan unggah-ungguh pitepangan jumbuh
kaliyan paraga ingkang cumawis wonten ing gambar ngandhap menika!
Sumangga dipunrembang kaliyan kelompokipun!
No. Kriteria Skor
Ragam unggah-ungguh bahasa Jawa 5
4
1. Peserta didik dapat membuat teks pacelathon berdasarkan 3
ragam unggah-ungguh bahasa Jawa dengan tepat.
5
2. Peserta didik dapat membuat teks pacelathon berdasarkan 4
ragam unggah-ungguh bahasa Jawa dengan kurang tepat. 3
3. Peserta didik dapat membuat teks pacelathon berdasarkan 5
ragam unggah-ungguh bahasa Jawa dengan tidak tepat.
Tata tulis bahasa Jawa
1. Peserta didik dapat membuat teks pacelathon berdasarkan
tata tulis bahasa Jawa dengan tepat.
2. Peserta didik dapat membuat teks pacelathon berdasarkan
tata tulis bahasa Jawa dengan kurang tepat.
3. Peserta didik dapat membuat teks pacelathon berdasarkan
tata tulis bahasa Jawa dengan tidak tepat.
Kesesuaian teks pacelathon dengan gambar
1. Peserta didik dapat membuat teks pacelathon berdasarkan
gambar tersaji dengan sesuai.
2. Peserta didik dapat membuat teks pacelathon berdasarkan 4
gambar tersaji cukup sesuai.
3. Peserta didik dapat membuat teks pacelathon berdasarkan 3
gambar tersaji tidak sesuai.
Skor maksimal 15
3. Paragakna teks pawicantenan ingkang sampun dipundamel ing ngajeng
kelas kanthi nggatosaken 4W (wicara, wirama, wirasa, saha wiraga)!
No. Kriteria Skor
Kekompakan 5
4
1. Peserta didik dapat mempraktikkan pacelathon unggah- 3
ungguh pitepangan dengan kompak.
2. Peserta didik dapat mempraktikkan pacelathon unggah-
ungguh pitepangan dengan kurang kompak.
3. Peserta didik dapat mempraktikkan pacelathon unggah-
ungguh pitepangan dengan tidak kompak.
23 | U n g g a h - u n g g u h B a s a J a w a K e l a s V I I S e m e s t e r 1
Berdasarkan 4W 5
1. Peserta didik dapat mempraktikkan pawicantenan dengan 4
3
memperhatikan wicara, wirama, wiraga, wirasa dengan
baik.
2. Peserta didik dapat mempraktikkan pawicantenan dengan
memperhatikan wicara, wirama, wiraga, wirasa dengan
kurang baik.
3. Peserta didik dapat mempraktikkan pawicantenan dengan
memperhatikan wicara, wirama, wiraga, wirasa dengan
tidak baik.
Skor maksimal 10
Skor maksimal = skor pitaken 1 + skor pitaken 2 + skor pitaken 3
Nilai = Perolehan skor x 100
Skor maksimal
24 | U n g g a h - u n g g u h B a s a J a w a K e l a s V I I S e m e s t e r 1
LEMBAR PEMBELAJARAN
REMIDI DAN PENGAYAAN
Ketentuan: Apabila peserta didik mendapatkan nilai di bawah
1. Remedial : KKM (75).
Apabila peserta didik mendapatkan nilai sama
2. Pengayaan : dengan atau di atas KKM (75).
Soal Remidi
Wangsulana pitaken menika kanthi migunakaken basa krama!
1. Kadamela satunggalipun ukara kangge pitepangan dhateng Ibu
Guru enggal ing sekolah!
2. Kaandharna kadospundi tata kramanipun nalika badhe
pitepangan!
Soal Pengayaan
Sumangga para siswa pados teks pawicantenan unggah-ungguh
pitepangan saking maneka sumber internet/kalawarti/modul
salajengipun cobi dipunanalisis cak-cakanipun unggah-ungguh
basa!
25 | U n g g a h - u n g g u h B a s a J a w a K e l a s V I I S e m e s t e r 1