Bahan Ajar
kangge SMP Kelas VII
dening:
Retno Wulan, S.Pd
SMP NEGERI 2 SAPTOSARI
Indikator
Kompetensi Dasar dan Indikator
3.3.1Menganalisis penggunaan angka Jawa
Kompetensi Dasar dalam kalimat beraksara JawInadi.k(aCto4r)
3.3.2Mengkritisi penulisan kalimat beraksara
3K.3o. mMpeneertaepnkasni Dsaansdaharngan Jawwyaanbjaenrias,i a3n.3g.k1a MJaewngaaynaanligsitsidakpesnegsguuaniaan angka
angka Jawa dalam kalimatkaseiddaehrhpaneanulisan aJnagwkaadJaalawma.k(aCli5m)at beraksara Jawa.
beraksara Jawa. (C4)
3.3.2 Mengkritisi penulisan kalimat
3.3. Menerapkan beraksara Jawa berisi angka Jawa
sasean4dng.3edk.rhahaaMJnnaegawnauanbliesdwraayklkaaasnmlaimjraakanataJl,iasmweadaet.rhana4bm.ee3bren.a1rgkagksMusaaenrrnaaagkaa4Jln.i3haa.1awnkgMasaykeaananrngkaggJkekaaalawitJhindaaaaawkk.kkas(sa.Paasl(r4iCream)as5kua)aatnli asktkaeialndiimdeaarhythaaspennedganeurhliasanna
Jawa menggunakan s4a.3nd.2hangMaennulis kmbaeelrniamgksgaautrnaakJsaaenwdaaenrgkhkeaaanJkaaswaaray. a(laPnt4gin) yang
wyanjana, angka Jawa. menggunaka4n.3.a2ngMkaenJualiws a kkaelimaakt sasreadeJrhaawnaa. yang
(P5) menggunakan angka Jawa ke aksara
Jawa. (P5)
4.3. Menulis kalimat
sederhana beraksara Jawa
menggunakan sandhangan
wyPanejratenma,uaanngk1a Jawa.
Melalui model pembelajaran PBL (Problem Based Learning), peserta didik
dapat:
1. menganalisis penggunaan angka Jawa dalam kalimat beraksara Jawa
dengan teliti. (C4)
2. mengalihaksarakan kalimat sederhana beraksara Jawa ke aksara
Latinyang menggunakan angka Jawa dengan bertanggungjawab. (P4)
Pertemuan 2
Melalui model pembelajaran PBL (Problem Based Learning), peserta didik
dapat:
1. mengkritisi penulisan kalimat beraksara Jawa berisi angka Jawa yang
tidak sesuai kaidah penulisan angka Jawa dengan santun. (C5)
2. menulis kalimat sederhana yang menggunakan angka Jawa ke aksara
Jawa dengan kreatif. (P5)
2_Bahan Ajar Angka Jawa/VII/1
1. Nggatosaken dhawuhipun bapak-ibu guru.
2. Rembagan mawi kelompok kangge pados cara anggenipun nggarap solusi saking
perkawis ing materi.
3. Siswa ngandharaken asilipun pirembagan, kanthi nggarap gladhen ingkang sampun
samapta ing LKPD.
4. Siswa ngandharaken pamanggih saha nyerat ukara/pada mawi aksara Jawa.
3_Bahan Ajar Angka Jawa/VII/1
Fase 1 Identifikasi Masalah
Materi Faktual
A. Para siswa samenika badhe sinau materi angka Jawa, sumangga dipunsemak
materi ngapalaken wujud angka Jawa saking video ngandhap menika!
B. Naliti panganggening angka Jawa wonten ing ukara prasaja.
Ukara ing ngandhap menika pundi ingkang nyerat angka Jawa?
4_Bahan Ajar Angka Jawa/VII/1
Fase 2 Mengorganisasikan Peserta Didik
Materi Konseptual
Para siswa sumangga dipunsinau kanthi kelompok materi angka Jawa ing ngandhap
menika kanthi premati!
Peta Konsep
Wujud angka Jawa
Angka Jawa
tata panyeratan angka Jawa Alih aksara angka Jawa
5_Bahan Ajar Angka Jawa/VII/1
Wujud Angka Jawa
Angka Jawa inggih menika peranganipun aksara Jawa ingkang dipunginakaken kangge
mratelakaken wilangan utawi angka.
Aksara angka Jawa wonten sedasa, inggih menika 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 wondene wujud
aksaranipun:
꧐ ꧑ ꧒꧓꧔
0 1 23 4
꧕ ꧖ ꧗꧘ ꧙
5 6 78 9
Fungsi Angka Jawa
Angka Jawa gunggungipun wonten sedasa (10) wilangan ingkang gadhah fungsi inggih
menika nggampilaken anggenipun badhe nyerat:
1. Panjang,bobot,isi, saha wiyaripun barang.
2. Tanggal saha wekdal.
3. Gunggungipun arta.
4. Gunggungipun barang.
5. Nomer margi, griya, kode pos, nomer telpon.
6. peranganipun karangan saha kitab suci.
7. Wilangan pecahan.
6_Bahan Ajar Angka Jawa/VII/1
Fase 3 Membimbing Penyelidikan individu dan kelompok
Materi Prosedural
Sasampunipun para siswa mangretosi wujud saha fungsi angka Jawa, wonten ing
perangan menika sumangga saged dipunsinau bab tata panyeratipun angka Jawa.
Tata Panyeratipun Angka Jawa
a. Nyerat angka Jawa dipunwiwiti saha dipunpungkasi mawi pada pangkat. Pramila
panyeratipun angka Jawa dipunapit dening pada pangkat ( …… ). Ancasipun
supados saged mbedakaken antawisipun aksara Jawa kaliyan angka Jawa.
Tuladha:
1. 11 = ꧇꧑꧑꧇
2. Artaku Rp. 3500 = ꧋ꦲꦠꦂ ꦏꦸ꧇꧓꧕꧐꧐꧇ꦫꦸꦥꦪꦶ ꦃ꧉
b. Menawi wonten ing sawingkingipun angka Jawa wonten pada lingsa utawi koma (,)
saha pada lungsi utawi titik (.), wonten ing wingkipun angka Jawa boten prelu pada
pangkat.
Tuladha:
1. Kursiku ing kamar ana 2. = ꧋ꦏꦸꦂꦱꦏꦶ ꦸꦲꦁꦶꦏꦩꦲꦂ ꦤ꧇꧒꧉
2. Adhiku lair tahun 2005. = ꧋ꦲꦣꦏꦶ ꦸꦭꦲꦂꦠꦶ ꦲꦸꦤ꧀꧇꧒꧐꧐꧕꧉
7_Bahan Ajar Angka Jawa/VII/1
c. Wilangan ingkang kadhapuk mawi urut-urutan angka Jawa.
Tuladha:
Tuladha:
1. Gang Melati 2, Nomer 8, Wonosari. =
d. Menawi wonten ing sangajengipun angka Jawa wonten aksara mati, pramila aksara
mati kalawau kedah dipunpangkon ꧀
Tuladha:
1. Adhiku lair tahun 2005. = ꧋ꦲꦣꦶꦏꦸꦭꦲꦠꦂꦶ ꦲꦸꦤ꧀꧇꧒꧐꧐꧕꧉
Tuladha panyeratan angka Jawa
No. Aksara Latin Aksara Jawa
1. Ana sapi 12 ꧋ꦲꦤꦱꦥꦶ꧇꧑꧒꧇
2. Ana sapi 12. ꧋ꦲꦤꦱꦥꦶ꧇꧑꧒꧉
3. Rega bukuku ꧋ꦉꦒꦧꦸꦏꦸꦏꦸ꧇꧑꧗꧕꧐꧐꧇ꦫꦸꦥꦪꦶ ꦃ꧉
17.500 rupiah.
4. Kucingku manak 3,
lanang 2, wadon 1.
Katrangan analisis seratan werni jene wonten ing inggil inggih menika:
Nomer 1. Ana sapi 12 ukara kaserat boten ngginakaken sandhangan titik, pramila anggenipun
nyerat angka Jawa dipunapit sandhangan pada pangkat.
Nomer 2. Ana sapi 12. ukara kaserat ngginakaken tandha titik ing pungkasan ukara, pramila
anggenipun nyerat angka Jawa ngginakaken sandhangan pada pangkat wonten ing ngajeng
angka Jawa kemawon, wonten ing wingking angka Jawa dipunsukani pada lungsi.
8_Bahan Ajar Angka Jawa/VII/1
Nomer 3. Rega bukuku 17.500 rupiah. ukara kaserat ngginakaken angka Jawa ananging
mapan wonten ing madyaning ukara, pramila anggenipun nyerat angka Jawa dipunapit
sandhangan pada pangkat.
Nomer 4, Kucingku manak 3, lanang 2, wadon 1. ukara kasebat ngginakaken angka Jawa
ingkang diserat mawi urut-urutan, pramila angka ingkang pungkasan ingkang mawi tandha titik
anggenipun nyerat angka Jawa ngginakaken sandhangan pada pangkat wonten ing ngajeng
angka Jawa kemawon, wonten ing wingking angka Jawa dipunsukani pada lungsi.
Transliterasi Utawi Alih Aksara
Mulyani (2011: 102) ngandharaken bilih transliterasi inggih menika alih tulis serataning teks
mawi aksara ingkang boten sami kalihan aksaraning teks. Upaminipun, teks kaserat mawi
aksara Jawa kadamel alih tulisipun mawi aksara Latin saha kosok wangsulipun.
Tuladha alih aksara kados ta wonten ing ngandhap menika: Ukara mawi aksara Latin
Ukara mawi aksara Jawa Rina tuku roti 5.000 rupiah.
Joko lahir ing 13 Maret 1995.
Ukara mawi aksara Latin Ukara mawi aksara Jawa
Dawane 375 meter.
Coba waca kaca 130.
9_Bahan Ajar Angka Jawa/VII/1
Fase 4 Mengembangkan dan Menyajikan Hasil Karya
Materi Metakognitif
Para siswa ing bab menika dipundhawuhi alih aksara saking aksara Jawa dhateng
aksara Latin saha nyerat angka Jawa saking aksara Latin dhateng aksara Jawa.
1. Alih aksara saking aksara Jawa dhateng aksara Latin.
a) Anggenipun badhe alih aksara, siswa kedah sampun mangretosi wujud angka Jawa,
fungsi angka Jawa saha cara nyeratipun angka Jawa.
b) Siswa saged alih aksara saking aksara Jawa dhateng aksara Latin kanthi cara
ngecakaken tata panyeratipun angka Jawa ing salebetipun ukara prasaja.
c) Siswa saged alih aksara kados ta tuladha wonten ing perangan inggil.
2. Nyerat angka Jawa saking aksara Latin dhateng aksara Jawa.
a) Anggenipun badhe nyerat angka Jawa dhateng aksara Jawa kedah sampun maos materi
tata panyeratipun angka Jawa saha sampun gladhen maos.
b) Siswa anggenipun nyerat angka Jawa saking aksara Latin dhateng aksara Jawa kedah
tlaten, sampun ngantos lira-liru anggenipun nyerat angka Jawa.
c) Siswa kedah migunakaken pada pangkat nalika nyerat angka Jawa. Bab menika supados
siswa saged bedakaken antawisipun angka jawa kaliyan saperangan aksara Jawa
ingkang sami, kados ta angka 1, 7 saha 9 ingkang sami kaliyan aksara Jawa “Ga”; “La”;
saha “Ya”
Siswa saged nyerat angka Jawa saking aksara Latin dhateng aksara Jawa kados tuladha
wonten ing perangan inggil.
Tuladha soal:
Ukara ing ngandhap menika kagantosa mawi aksara latin!
Aksara Jawa Aksara Latin
Sêpatu 10 rusak kabèh.
Ukara ing ngandhap menika kaserata mawi aksara Jawa!
Aksara Latin Aksara Jawa
Boboté 35 kilo.
10_Bahan Ajar Angka Jawa/VII/1
Fase 5 Menganalisis dan Mengevaluasi Pemecahan Masalah
Wonten ing fase menika saged dipunanalisis saha dipunevaluasi babagan pasinaon angka
Jawa!
Bab menapa ingkang taksih kangelan nalika nyinau materi menika?
1. Siswa kedah telaten anggenipun alih aksara saha nyerat angka Jawa wonten ing salebetipun
ukara prasaja.
2. Siswa kedah apal angka Jawa supados gampil anggenipun maos saha nyerat angka Jawa
wonten ing salebetipun ukara prasaja
11_Bahan Ajar Angka Jawa/VII/1
Dudutan dan Relevansi
Dudutan
1. Angka Jawa minangka peranganipun aksara Jawa ingkang dipunginakaken kangge
mratelakaken wilangan utawi angka.
2. Angka Jawa gunggungipun wonten sedasa inggih menika: ꧇꧐꧇, ꧇꧑꧇ ꧇꧒꧇ ꧇꧓꧇ ꧇꧔꧇
꧇꧕꧇ ꧇꧖꧇ ꧇꧗꧇ ꧇꧘꧇ ꧇꧙꧇ingkang gadhah fungsi kangge nyerat rega, tanggal, warsa,
cacahipun barang, alamat saha sapiturutipun.
3. Panyeratan angka Jawa kedah dipunapit mawi sandhangan pada pangkat ……
Relevansi
Angka Jawa ing kawontenan samenika taksih eksis saha dipunlestantunaken minangka
satunggalipun budaya Jawa tilaran saking jaman leluhur. Wujud nglestantunaken angka
Jawa inggih menika kathah papan panggenan mliginipun ingkang ngginakaken nomer
saged dipunserat mawi angka Jawa.
12_Bahan Ajar Angka Jawa/VII/1
Kapustakan
Darusuprapta, dkk. 2002. Pedoman Penulisan Aksara Jawa. Yogyakarta: Yayasan
Pustaka Nusatama.
Mulyani, Hesti. 2011. Komprehensi Tulis. Yogyakarta: Universitas Negeri Yogyakarta.
Wijayanti, Kenfitriana Diah.2022. Modul 3 Aksara Jawa. Surakarta: Kementerian
Pendidikan, Kebudayaan, Riset, dan Teknologi.
Winarti, Sri,.dkk.2019.Kartika Basa Kelas VII.Yogyakarta: Dinas Pendidikan Pemuda dan
Olahraga Derah Istimewa Yogyakarta.
Jurnal Penelitian :
Ekowati, Venny Indria. "Perubahan sistem pembelajaran aksara Jawa." Seminar Nasional
Pembelajaran Bahasa dan Sastra Daerah dalam Kerangka Budaya Jawa. Vol. 8. 2007.
Fatima, W. Q., Khairunisa, L., & Prihatminingtyas, B. (2020). Metode Pembelajaran
Berbasis Game Untuk Meningkatkan Ketrampilan Membaca Dan Menulis Aksara Jawa.
Inteligensi: Jurnal Ilmu Pendidikan, 3(1), 17-22.
Setiawan, Bamas Apriadi. (2019). Pengaruh Media Puzzle Aksara Jawa Terhadap
Kemampuan Menulis Aksara Jawa. Dinamika Jurnal Ilmiah Pendidikan Dasar, 10(1).14.
Susilowati,G., & Setiawan, D.2019. Pengembangan Media Flash Card Aksara Jawa Untuk
Meningkatkan Keterampilan Membaca Dan Menulis.Joyful Learning Journal: 8(3),150.
http://jurnalnasional.ump.ac.id/index.php/Dinamika/article/view/3874/2308
https://pdfs.semanticscholar.org/fcb1/da33e6f0246bd7aac51b764630d557eff436.pdf
https://lenteramata.com/angka-jawa/
https://www.sastra.org/leksikon
https://budiarto.id/bausastra/
13_Bahan Ajar Angka Jawa/VII/1