Φυσική Γ´ Γυμνασίου - Σύνοψη Θεωρίας

Φυσική Γ´ Γυμνασίου - 1 - Σχολικό Έτος 2021 – 2022

ΣΥΝΟΨΗ ΘΕΩΡΙΑΣ

Κεφ. 1 – Ηλεκτρική Δύναμη & Φορτίο είναι δηλαδή ηλεκτρικά ουδέτερα. Η μάζα του
πρωτονίου είναι σχεδόν ίση με τη μάζα του
Τι είναι το ηλεκτρικό εκκρεμές; νετρονίου. Όλα τα πρωτόνια είναι όμοια μεταξύ
Το ηλεκτρικό εκκρεμές αποτελείται από ένα τους, δηλαδή έχουν ίδια μάζα και ίδιο φορτίο.
ελαφρύ, μη ηλεκτρισμένο, αντικείμενο (π.χ. μικρό
μπαλάκι φελιζόλ) το οποίο κρέμεται μ' ένα νήμα Με ποιό τρόπο γίνεται η ηλεκτρική φόρτιση των
από σταθερό σημείο. Το χρησιμοποιούμε για να σωμάτων;
ελέγξουμε αν ένα σώμα είναι ηλεκτρισμένο. Η ηλεκτρική φόρτιση των σωμάτων γίνεται με τη
Πλησιάζουμε ένα σώμα στο μπαλάκι του μεταφορά ηλεκτρονίων. Όταν ένα σώμα
εκκρεμούς κι αν το σώμα έλκει το μπαλάκι, τότε το προσλαμβάνει ηλεκτρόνια, έχει πλεόνασμα
σώμα είναι ηλεκτρισμένο. ηλεκτρονίων, οπότε έχει αρνητικό φορτίο. Όταν
ένα σώμα αποβάλλει ηλεκτρόνια, έχει έλλειμμα
Πότε λέμε ότι δύο σώματα είναι ηλεκτρικά ηλεκτρονίων, οπότε έχει θετικό φορτίο.
φορτισμένα;
Όταν δύο σώματα αλληλοεπιδρούν με ηλεκτρικές Να διατυπώσετε την αρχή διατήρησης του
δυνάμεις (δηλαδή όταν ασκεί ηλεκτρική δύναμη το ηλεκτρικού φορτίου.
ένα στο άλλο), τότε λέμε ότι είναι ηλεκτρικά Σύμφωνα με την αρχή διατήρησης του ηλεκτρικού
φορτισμένα, δηλαδή το καθένα διαθέτει ηλεκτρικό φορτίου, τα ηλεκτρόνια ούτε παράγονται ούτε
φορτίο. καταστρέφονται και επειδή η φόρτιση των
σωμάτων οφείλεται στη μετακίνηση ηλεκτρονίων,
Οι ηλεκτρικές δυνάμεις είναι πάντοτε ελκτικές; το συνολικό φορτίο στη φύση διατηρείται
Οι ηλεκτρικές δυνάμεις με τις οποίες σταθερό.
αλληλοεπιδρούν δύο ηλεκτρισμένα σώματα
άλλοτε είναι ελκτικές και άλλοτε απωστικές. q1 + q2 = q '1 + q '2

Πότε έλκονται δύο ηλεκτρικά φορτισμένα Να διατυπώσετε την αρχή της κβάντωσης του
σώματα και πότε απωθούνται; ηλεκτρικού φορτίου.
Δύο ηλεκτρικά φορτισμένα σώματα έλκονται όταν Σύμφωνα με την αρχή της κβάντωσης του
έχουν ετερώνυμα φορτία, ενώ όταν έχουν ομώνυμα ηλεκτρικού φορτίου, το φορτίο κάθε φορτισμένου
φορτία απωθούνται. σώματος είναι ακέραιο πολλαπλάσιο του
στοιχειώδους ηλεκτρικού φορτίου.
Πότε λέμε ότι ένα σώμα είναι ηλεκτρικά
ουδέτερο; q = ±N⋅e
Όταν το συνολικό φορτίο ενός (ή περισσοτέρων
σωμάτων) είναι ίσο με το μηδέν, τότε το σώμα (ή Με ποιούς τρόπους μπορεί να γίνει η ηλέκτριση
το σύνολο των σωμάτων) λέμε ότι είναι ηλεκτρικά ενός σώματος;
ουδέτερο. Η ηλέκτριση ενός σώματος μπορεί να γίνει με
τριβή, με επαφή και με επαγωγή (από απόσταση).

Από τι αποτελείται το άτομο; Ποιά σώματα ονομάζονται ηλεκτρικοί αγωγοί;
Κάθε άτομο αποτελείται από τον πυρήνα, που Ηλεκτρικοί αγωγοί ονομάζονται τα σώματα που
είναι θετικά φορτισμένος, και από τα ηλεκτρόνια, επιτρέπουν το διασκορπισμό του ηλεκτρικού
τα οποία περιφέρονται γύρω από τον πυρήνα σε φορτίου σε όλη τους την έκταση. Αγωγοί είναι
κυκλικές τροχιές και είναι αρνητικά φορτισμένα. όλα τα μέταλλα.
Ο πυρήνας έλκει τα ηλεκτρόνια, ενώ τα
ηλεκτρόνια μεταξύ τους απωθούνται. Ποιά σώματα ονομάζονται ηλεκτρικοί μονωτές;
Ηλεκτρικοί μονωτές ονομάζονται τα σώματα που
Από τι αποτελείται ο πυρήνας του ατόμου; δεν επιτρέπουν το διασκορπισμό του ηλεκτρικού
Ο πυρήνας του ατόμου αποτελείται από τα φορτίου σε όλη τους την έκταση. Μονωτές είναι
πρωτόνια, τα οποία είναι θετικά φορτισμένα, και το πλαστικό, το γυαλί, κλπ.
τα νετρόνια, τα οποία δεν έχουν ηλεκτρικό φορτίο,

Φυσική Γ´ Γυμνασίου - 2 - Σχολικό Έτος 2021 – 2022

Να διατυπώσετε το νόμο του Κουλόμπ. Τα αποτελέσματα του ηλεκτρικού ρεύματος
(διατύπωση, τύπος, επεξήγηση συμβόλων) διακρίνονται σε θερμικά (π.χ. θερμοσίφωνας),
ηλεκτρομαγνητικά (π.χ. μίζα αυτοκινήτου),
Σύμφωνα με το νόμο του Κουλόμπ, το μέτρο της χημικά (π.χ. μπαταρίες) και φωτεινά (π.χ.
ηλεκτρικής δύναμης (F) με την οποία λαμπτήρες).
αλληλεπιδρούν δυο σημειακά φορτία (q1, q2) είναι
ανάλογο του γινομένου των φορτίων και Με ποιά όργανα μετράμε την ένταση του
αντιστρόφως ανάλογο του τετραγώνου της μεταξύ ηλεκτρικού ρεύματος;
τους απόστασης (r). Τα αμπερόμετρα είναι όργανα μέτρησης, τα οποία
μετράνε την ένταση του ηλεκτρικού ρεύματος που
F = k ⋅ |q1⋅ q2| διαρρέει έναν αγωγό.

r2 Πότε ένα ηλεκτρικό κύκλωμα λέγεται κλειστό και
πότε ανοικτό;
Το k είναι μια σταθερά αναλογίας. Ένα ηλεκτρικό κύκλωμα λέγεται κλειστό όταν
διαρρέεται από ηλεκτρικό ρεύμα και ανοικτό όταν
Ο νόμος του Κουλόμπ ισχύει για όλα τα δεν διαρρέεται.
φορτισμένα σώματα;
Με ποιά όργανα μετράμε τη διαφορά δυναμικού
Ο νόμος του Κουλόμπ ισχύει μόνο για φορτισμένα ή ηλεκτρική τάση;
σώματα των οποίων οι διαστάσεις είναι πάρα Τη διαφορά δυναμικού στα άκρα μια ηλεκτρικής
πολύ μικρές σε σχέση με τη μεταξύ τους συσκευής την μετράμε με το βολτόμετρο.
απόσταση ή για ομοιόμορφα φορτισμένες
σφαίρες. Τα σώματα αυτά ονομάζονται και Τι ονομάζουμε πηγές ηλεκτρικής ενέργειας και τι
σημειακά φορτία. καταναλωτές ενέργειας;
Πηγή ηλεκτρικής ενέργειας ονομάζεται κάθε
Κεφ. 2 – Ηλεκτρικό Ρεύμα συσκευή στην οποία μιας μορφής ενέργεια
μετατρέπεται σε ηλεκτρική. Ενώ καταναλωτής
Τι ονομάζουμε ηλεκτρικό ρεύμα; ενέργειας ονομάζεται κάθε συσκευή η οποία
μετατρέπει την ηλεκτρική ενέργεια σε ενέργεια
Ηλεκτρικό ρεύμα ονομάζεται η προσανατολισμένη άλλης μορφής.
κίνηση των ελεύθερων ηλεκτρονίων ή γενικότερα
των φορτισμένων σωματιδίων. Ποιά είναι η βασική διαφορά μεταξύ της τάσης
στους πόλους μιας ηλεκτρικής πηγής και της
Τι ονομάζουμε ένταση του ηλεκτρικού ρεύματος; τάσης στα άκρα ενός καταναλωτή ενέργειας;
(ορισμός, τύπος, επεξήγηση συμβόλων) Η τάση στα άκρα ενός καταναλωτή ενέργειας
είναι μηδέν, όταν από αυτόν δεν διέρχεται
Η ένταση (Ι) του ηλεκτρικού ρεύματος που ηλεκτρικό ρεύμα. Ενώ η τάση στους πόλους μιας
ηλεκτρικής πηγής είναι διάφορη από το μηδέν,
διαρρέει έναν αγωγό ορίζεται ως το πηλίκο του είτε διέρχεται από αυτήν ηλεκτρικό ρεύμα είτε όχι.

φορτίου (q) που διέρχεται από μια διατομή του

αγωγού σε χρονικό διάστημα (t) προς το χρονικό
διάστημα αυτό. Η ένταση του ηλεκτρικού

ρεύματος είναι θεμελιώδες μέγεθος και η μονάδα

μέτρησης της στο S.I. είναι το 1Α (Ampere).

I = q
t

Ποιά είναι η πραγματική φορά του ηλεκτρικού Ποιά είναι η ταχύτητα των ελεύθερων
ρεύματος και ποιά η συμβατική; ηλεκτρονίων στο ηλεκτρικό κύκλωμα;
Η πραγματική φορά του ηλεκτρικού ρεύματος Η ταχύτητα της προσανατολισμένης κίνησης των
είναι η φορά κίνησης των ελεύθερων ηλεκτρονίων. ελεύθερων ηλεκτρονίων σε ένα κύκλωμα είναι
Η συμβατική φορά του ηλεκτρικού ρεύματος είναι πολύ μικρή, ενώ το ηλεκτρικό πεδίο το οποίο είναι
αντίθετη από την πραγματική φορά. υπεύθυνο για αυτήν την προσανατολισμένη
κίνηση διαδίδεται με την ταχύτητα του φωτός.
Σε ποιές κατηγορίες διακρίνονται τα
αποτελέσματα του ηλεκτρικού ρεύματος; Να Τι ονομάζουμε ηλεκτρικά δίπολα;
δώσετε από ένα παραδείγμα για κάθε κατηγορία. Ηλεκτρικά δίπολα ονομάζουμε τις ηλεκτρικές

Φυσική Γ´ Γυμνασίου - 3 - Σχολικό Έτος 2021 – 2022

συσκευές, επειδή έχουν δύο άκρα (πόλους) με τα Κεφ. 3 – Ηλεκτρική Ενέργεια
οποία συνδέονται στο ηλεκτρικό κύκλωμα.
Τι είναι το φαινόμενο Τζάουλ; Να αναφέρετε
Τι ονομάζουμε ηλεκτρική αντίσταση; (ορισμός, ορισμένες εφαρμογές του.
τύπος, επεξήγηση συμβόλων)
Όταν ένας αντιστάτης διαρρέεται από ηλεκτρικό
Ηλεκτρική αντίσταση (R) ενός διπόλου ρεύμα, τότε η θερμοκρασία του αυξάνεται. Το
ονομάζεται το πηλίκο της ηλεκτρικής τάσης (V) φαινόμενο αυτό ονομάζεται φαινόμενο Τζάουλ και
που εφαρμόζεται στους πόλους του διπόλου προς ορισμένες εφαρμογές του είναι οι εξής:
την ένταση (I) του ηλεκτρικού ρεύματος που το
διαρρέει. Η ηλεκτρική αντίσταση είναι παράγωγο • Λαμπτήρας πυρακτώσεως
μέγεθος και η μονάδα μέτρησής της στο S.I. είναι
το 1Ω. • Ηλεκτρική κουζίνα και ηλεκτρικός
θερμοσίφωνας

• Τηκόμενη ασφάλεια

R = V Τι ονομάζουμε μαγνητικό πεδίο;
I
Μαγνητικό πεδίο ονομάζεται ο χώρος στον οποίο
Τι είναι οι αντιστάτες; ασκούνται μαγνητικές δυνάμεις. Και η γη ασκεί
μαγνητικές δυνάμεις, δηλαδή στον χώρο γύρω
Οι αντιστάτες είναι μια κατηγορία ηλεκτρικών από τη γη υπάρχει μαγνητικό πεδίο.
διπόλων, για τους οποίους η ηλεκτρική αντίσταση
R είναι σταθερή. Οι αντιστάτες μετατρέπουν όλη Ποιο είναι το γενικό συμπέρασμα που προκύπτει
την ηλεκτρική ενέργεια σε θερμική. από το πείραμα του Έρστεντ;

Να διατυπώσετε το νόμο του Ωμ. (διατύπωση, Το ηλεκτρικό ρεύμα, δηλαδή τα κινούμενα
τύπος, επεξήγηση συμβόλων) ηλεκτρικά φορτία, δημιουργούν το μαγνητικό
πεδίο. Τελικά ένα φορτίο που κινείται δημιουργεί
Σύμφωνα με το νόμο του Ωμ, η ένταση (Ι) του τόσο ηλεκτρικό όσο και μαγνητικό πεδίο. Δηλαδή
ηλεκτρικού ρεύματος που διαρρέει ένα μεταλλικό δεν υπάρχουν μαγνητικά φορτία αλλά μόνο
αγωγό σταθερής θερμοκρασίας, είναι ανάλογη της ηλεκτρικά τα οποία δημιουργούν τόσο το
διαφοράς δυναμικού (V) που εφαρμόζεται στα ηλεκτρικό όσο και το μαγνητικό πεδίο.
άκρα του.

Ι = V ή V = I⋅R Τι είναι ο ηλεκτρομαγνήτης;
R
Κάθε πηνίο από το οποίο διέρχεται ηλεκτρικό
Πότε λέμε ότι δύο αντιστάτες είναι συνδεδεμένοι ρεύμα συμπεριφέρεται ως μαγνήτης. Γι’ αυτό
σε σειρά και πότε παράλληλα; ονομάζεται και ηλεκτρομαγνήτης.

Όταν δύο αντιστάτες διαρρέονται από το ίδιο Το μαγνητικό πεδίο ασκεί δυνάμεις στους
(κοινό) ρεύμα, λέμε ότι είναι συνδεδεμένοι σε ρευματοφόρους αγωγούς;
σειρά. Ενώ όταν στα άκρα τους εφαρμόζεται η
ίδια (κοινή) τάση, λέμε ότι είναι συνδεδεμένοι Όταν ένας αγωγός βρίσκεται μέσα σε μαγνητικό
παράλληλα. πεδίο και τον διαρρέει ηλεκτρικό ρεύμα, τότε το
μαγνητικό πεδίο ασκεί δύναμη στον αγωγό.

Rολ = R1 + R2 (σε σειρά ) Τι ονομάζουμε ισχύ;

1 = 1 + 1 ( παράλληλα ) Ισχύς (P) είναι η ποσότητα της ενέργειας (Ε) που
R ολ R1 R2 παράγει ή καταναλώνει μια μηχανή σε κάποιο
χρονικό διάστημα (t) προς αυτό το χρονικό
Πώς συνδέονται οι ηλεκτρικές συσκευές στο σπίτι διάστημα.
μας;
P= E
Οι ηλεκτρικές συσκευές του σπιτιού μας t
συνδέονται παράλληλα.

Τι αγοράζουμε από τη ΔΕΗ;

Ο ηλεκτρικός μετρητής της ΔΕΗ μετράει τη
συνολική ηλεκτρική ενέργεια που προσφέρεται

Φυσική Γ´ Γυμνασίου - 4 - Σχολικό Έτος 2021 – 2022

στις ηλεκτρικές συσκευές του σπιτιού μας. (Hertz).
Συνεπώς, ο λογαριασμός της ΔΕΗ αντιστοιχεί στο
κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας που f = N
χρησιμοποιήθηκε για τη λειτουργία των συσκευών Δt
κι όχι στην ισχύ τους.
Ποια μαθηματική σχέση συνδέει την περίοδο και
Κεφ. 4 – Ταλαντώσεις
τη συχνότητα μιας ταλάντωσης;
Τι ονομάζουμε περιοδική κίνηση; Να αναφέρετε
ένα παράδειγμα. f = 1 ή Τ = 1
Περιοδική ονομάζουμε την κίνηση που T f
επαναλαμβάνεται κατά τον ίδιο τρόπο σε ίσα
χρονικά διαστήματα. Η περιφορά της Γης γύρω Τι ονομάζουμε πλάτος μιας ταλάντωσης;
από τον Ήλιο είναι περιοδική κίνηση.
Η μέγιστη απομάκρυνση από τη θέση ισορροπίας
ονομάζεται και πλάτος της ταλάντωσης.

Τι ονομάζουμε ταλάντωση; Να αναφέρετε ένα Από τι εξαρτάται η περίοδος ενός εκκρεμούς;
παράδειγμα.
Ταλάντωση ονομάζεται η περιοδική κίνηση που Η περίοδος ενός απλού εκκρεμούς:
γίνεται ανάμεσα σε δύο ακραία σημεία μιας
τροχιάς. Η κίνηση μιας κούνιας είναι ταλάντωση. • δεν εξαρτάται από τη μάζα του

Να αναφέρετε ένα παράδειγμα περιοδικής • δεν εξαρτάται από το πλάτος της ταλάντωσης
κίνησης που δεν είναι ταλάντωση. (για μικρές γωνίες εκτροπής)
Η περιφορά της Γης γύρω από τον Ήλιο αν και
είναι περιοδική κίνηση, δεν είναι ταλάντωση. • εξαρτάται από το μήκος του νήματος (αυξάνεται
όταν αυξάνει το μήκος του νήματος)

• εξαρτάται από τον τόπο που βρισκόμαστε (το
ίδιο εκκρεμές έχει μεγαλύτερη περίοδο στον
Ισημερινό από αυτήν που έχει στους Πόλους)

Τι ονομάζουμε θέση ισορροπίας σε μια Κεφ. 5 – Μηχανικά Κύματα
ταλάντωση;
Τι ονομάζουμε κύμα;
Θέση ισορροπίας μια ταλάντωσης, είναι η θέση Κύμα ονομάζουμε τη διάδοση μιας διαταραχής
γύρω από την οποία το σώμα πραγματοποιεί την στο χώρο. Κατά τη διάδοση του κύματος
ταλάντωση. Στη θέση ισορροπίας, η συνισταμένη μεταφέρεται ενέργεια, χωρίς να μεταφέρεται ύλη.
των δυνάμεων που ασκούνται στο σώμα είναι
μηδέν. Τι ονομάζουμε μηχανικά κύματα;
Τα κύματα που μεταφέρουν μηχανική ενέργεια
Τι ονομάζουμε περίοδο μιας ταλάντωσης; ονομάζονται μηχανικά κύματα. Τα μηχανικά
(ορισμός, μονάδα μέτρησης) κύματα διαδίδονται σε όλα τα υλικά μέσα (στερεά,
υγρά, αέρια), όχι όμως και στο κενό (σε αντίθεση
Περίοδος (Τ) μιας ταλάντωσης ονομάζεται ο με τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα που διαδίδονται
χρόνος μιας πλήρους ταλάντωσης. Μονάδα και στο κενό).
μέτρησης της περιόδου στο S.I. είναι το 1s
(second). Αν ένα σώμα κάνει Ν πλήρεις Ποια κύματα ονομάζονται εγκάρσια και ποια
ταλαντώσεις σε χρόνο Δt, τότε η περίοδος του διαμήκη;
δίνεται από τον τύπο: Εγκάρσια ονομάζονται τα κύματα στα οποία τα
σωματίδια του μέσου διάδοσης ταλαντώνονται
Τ = Δt κάθετα στη διεύθυνση διάδοσης του κύματος
N (σχηματίζονται «όρη» και «κοιλάδες»).
Διαμήκη ονομάζονται τα κύματα στα οποία τα
Τι ονομάζουμε συχνότητα μιας ταλάντωσης; σωματίδια του μέσου διάδοσης ταλαντώνονται
(ορισμός, τύπος, μονάδα μέτρησης) παράλληλα στη διεύθυνση διάδοσης του κύματος
(σχηματίζονται «πυκνώματα» και «αραιώματα»).
Συχνότητα (f) μιας ταλάντωσης ονομάζεται ο
αριθμός των πλήρων ταλαντώσεων (Ν) που
εκτελεί το σώμα σε κάποιο χρονικό διάστημα (Δt)
προς αυτό το χρονικό διάστημα. Μονάδα
μέτρησης της συχνότητας στο S.I. είναι το 1Hz

Φυσική Γ´ Γυμνασίου - 5 - Σχολικό Έτος 2021 – 2022

Τι είναι το επιφανειακό κύμα; διάδοσης έχουν τα εγκάρσια ή τα διαμήκη
Αν και τα κύματα που δημιουργούνται στο βάθος μηχανικά κύματα;
μιας λίμνης ή της θάλασσας είναι διαμήκη, τα Σε ένα στερεό υλικό μέσο τα διαμήκη μηχανικά
κύματα που δημιουργούνται στην επιφάνεια του κύματα διαδίδονται με μεγαλύτερη ταχύτητα σε
νερού δεν μοιάζουν με αυτά. Καθώς διαδίδεται ένα σχέση με τα εγκάρσια, γεγονός που μας βοηθά
κύμα στην επιφάνεια ενός υγρού, τα σωματίδια στη Σεισμολογία.
κινούνται τόσο παράλληλα όσο και κάθετα στη
διεύθυνση διάδοσης του κύματος, με τελικό Να γράψετε το θεμελιώδη νόμο της Κυματικής
αποτέλεσμα οι τροχιές τους να είναι κυκλικές. Το (τύπος, επεξήγηση συμβόλων).
κύμα που διαδίδεται με αυτό τον τρόπο αποτελεί
ένα μίγμα εγκαρσίων και διαμηκών κυμάτων και u = λ⋅f
λέγεται επιφανειακό κύμα. u: ταχύτητα διάδοσης του κύματος
λ: μήκος κύματος του κύματος
Σε ποια υλικά μέσα διαδίδονται τα εγκάρσια f: συχνότητα του κύματος
μηχανικά κύματα και σε ποια τα διαμήκη;
Τα εγκάρσια μηχανικά κύματα διαδίδονται μόνο Τι είναι τα ηχητικά κύματα;
στα στερεά, ενώ τα διαμήκη διαδίδονται σε Τα ηχητικά κύματα είναι διαμήκη μηχανικά
στερεά, υγρά και αέρια. κύματα που παράγονται από τις δονήσεις των
σωμάτων στον αέρα.
Τι ονομάζουμε περίοδο του κύματος;
Περίοδος (Τ) του κύματος είναι το χρονικό Τι ονομάζουμε ήχους, τι υπόηχους και τι
διάστημα στο οποίο ένα σωματίδιο του μέσου υπέρηχους;
διάδοσης εκτελεί μια πλήρη ταλάντωση. Το ανθρώπινο αυτί αντιλαμβάνεται ηχητικά
κύματα με συχνότητες μεταξύ 20Hz και 20kHz, τα
Τι ονομάζουμε συχνότητα του κύματος; οποία ονομάζονται ήχοι. Ηχητικά κύματα με
Η συχνότητα (f) με την οποία ταλαντώνονται τα συχνότητα μικρότερη από 20Hz λέγονται υπόηχοι,
σωματίδια του μέσου διάδοσης ονομάζεται και ενώ ηχητικά κύματα με συχνότητα μεγαλύτερη
συχνότητα του κύματος. από 20kHz λέγονται υπέρηχοι.

Τι ονομάζουμε μήκος κύματος; Να συγκρίνετε τις ταχύτητες με τις οποίες
Μήκος κύματος (λ) είναι η απόσταση στην οποία διαδίδονται τα ηχητικά κύματα μέσα στα στερεά,
διαδίδεται το κύμα σε χρόνο μιας περιόδου. στα υγρά και στα αέρια.
Τα ηχητικά κύματα διαδίδονται σε όλα τα υλικά
Τι ονομάζουμε πλάτος του κύματος; μέσα (στερεά, υγρά και αέρια). Στα στερεά ο ήχος
Πλάτος του κύματος ονομάζεται το πλάτος της διαδίδεται με μεγαλύτερη ταχύτητα απ’ ό,τι στα
ταλάντωσης των σωματιδίων του μέσου στο οποίο υγρά και στα υγρά με μεγαλύτερη ταχύτητα απ’
διαδίδεται το κύμα. Όσο μεγαλύτερο είναι το ό,τι στα αέρια. Δηλαδή ισχύει: uστερ > uυγρ > uαερ
πλάτος του κύματος, τόσο μεγαλύτερη είναι η
ενέργεια που μεταφέρεται από το κύμα. Τι ονομάζουμε ηχώ;
Ηχώ ονομάζουμε το φαινόμενο της επανάληψης
Από τι εξαρτάται η ταχύτητα διάδοσης ενός ενός ήχου λόγω ανάκλασης σε κάποιο εμπόδιο.
κύματος μέσα σε ένα μέσο;
Η ταχύτητα διάδοσης (u) ενός κύματος σε ένα Ποιά είναι τα υποκειμενικά χαρακτηριστικά του
μέσο είναι σταθερή και: ήχου;
α) είναι ανεξάρτητη από το πλάτος του κύματος. Τα υποκειμενικά χαρακτηριστικά του ήχου είναι:
β) είναι ανεξάρτητη από τη συχνότητα f (ή την • το ύψος
• η ακουστότητα
περίοδο T) του κύματος. • η χροιά
γ) είναι ανεξάρτητη από το μήκος κύματος λ.
δ) εξαρτάται μόνο από τις ιδιότητες του μέσου.

Σε ένα στερεό υλικό μέσο μεγαλύτερη ταχύτητα

Φυσική Γ´ Γυμνασίου - 6 - Σχολικό Έτος 2021 – 2022

Τι ονομάζουμε ύψος του ήχου; βιβλίο είναι ετερόφωτα σώματα. Τα ετερόφωτα
Ύψος του ήχου ονομάζεται το υποκειμενικό σώματα τα βλέπουμε επειδή επανεκπέμπουν ένα
χαρακτηριστικό του σύμφωνα με το οποίο μέρος του φωτός που πέφτει πάνω τους
διακρίνουμε έναν οξύ (ή ψηλό) ήχο από έναν βαρύ προερχόμενο από αυτόφωτα σώματα.
(ή χαμηλό). Όσο μεγαλύτερη είναι η συχνότητα,
τόσο πιο οξύς είναι ο ήχος. Τι είναι τα φωτόνια;

Τι ονομάζουμε ακουστότητα του ήχου; Το φως μεταφέρει ενέργεια (φωτεινή ενέργεια),
Ακουστότητα του ήχου λέγεται το υποκειμενικό
χαρακτηριστικό σύμφωνα του με το οποίο που είναι μια ειδική περίπτωση της ενέργειας
ξεχωρίζουμε τους ήχους σε ισχυρούς και ασθενείς.
Η ακουστότητα καθορίζεται κυρίως από την ακτινοβολίας. Η φωτεινή ενέργεια μεταφέρεται με
ένταση του ηχητικού κύματος, δηλαδή από την
ενέργεια που φτάνει στο αυτί μας στη μονάδα του τα φωτόνια. Κάθε φωτόνιο μεταφέρει
χρόνου. Για τη μέτρηση της στάθμης της έντασης
ενός ήχου χρησιμοποιύμε την κλίμακα decibel καθορισμένη ποσότητα ενέργειας, η οποία
(dB). Η ακουστότητα εξαρτάται επίσης και από τη
συχνότητα του ήχου (το ανθρώπινο αυτί είναι πιο εξαρτάται από τη συχνότητα του φωτός. Φωτόνια
ευαίσθητο στις συχνότητες γύρω στα 1.000Hz).
ίδιας συχνότητας (δηλαδή ίδιου χρώματος) έχουν
Τι είναι η κλίμακα ντεσιμπέλ (dB);
Για τη μέτρηση της στάθμης της έντασης ενός ίδια ενέργεια.
ήχου χρησιμοποιείται η κλίμακα ντεσιμπέλ
(decibel, dB) η οποία βασίζεται στις μεταβολές της Σε τι μορφές ενέργειας μπορεί να μετατραπεί η
πίεσης του αέρα, δηλαδή το πλάτος του κύματος. φωτεινή ενέργεια; Να δώσετε παραδείγματα.
Τα μηδέν ντεσιμπέλ (0dB) αντιστοιχούν σε ήχο
που μόλις ακούγεται, ενώ ο ήχος 120dB προκαλεί Η φωτεινή ενέργεια μπορεί να μετατραπεί σε
πόνο στα αφτιά. Μια αύξηση της στάθμης της θερμική (ηλιακοί θερμοσίφωνες), κινητική
έντασης κατά 10dB αντιστοιχεί σε ήχο έντασης 10 (ακτινόμετρο), χημική (φωτοσύνθεση) και
φορές μεγαλύτερης, κατά 20dB αντιστοιχεί σε ήχο ηλεκτρική (φωτοβολταϊκά).
έντασης 100 = 102 φορές μεγαλύτερης έντασης και
κατά 30dB αντιστοιχεί σε ήχο έντασης 1000 = 103 Τι ονομάζουμε φωτεινή πηγή;
φορές μεγαλύτερης. Ήχοι που διαφέρουν κατά
10dB οι περισσότεροι άνθρωποι τους Φωτεινή πηγή ονομάζεται ένα σώμα ή μια συσκευή
αντιλαμβάνονται ως ήχους διπλάσιας που εκπέμπει φως.
ακουστότητας.
Ποιες φωτεινές πηγές ονομάζονται φυσικές και
Τι ονομάζουμε χροιά του ήχου; ποιες τεχνητές;
Χροιά του ήχου είναι το υποκειμενικό
χαρακτηριστικό του σύμφωνα με το οποίο Οι φωτεινές πηγές που υπάρχουν στη φύση
διακρίνουμε τις πηγές των ήχων. Η χροιά λέγονται φυσικές (π.χ. Ήλιος), ενώ αυτές που
καθορίζεται από την πηγή της κυματομορφής. κατασκευάζονται από τον άνθρωπο λέγονται
τεχνητές (π.χ. λαμπτήρας).

Ποιες φωτεινές πηγές ονομάζονται ψυχρές και
ποιες θερμές;

Θερμές φωτεινές πηγές είναι τα σώματα που
εκπέμπουν φως λόγω της υψηλής τους
θερμοκρασίας (π.χ. Ήλιος). Ψυχρές φωτεινές
πηγές είναι τα σώματα που εκπέμπουν φως και σε
θερμοκρασία περιβάλλοντος (π.χ. οθόνη
τηλεόρασης).

Κεφ. 6 – Φύση & Διάδοση του φωτός Ποια υλικά ονομάζονται ομογενή και πως
διαδίδεται το φως μέσα σε αυτά;
Ποια σώματα ονομάζονται αυτόφωτα και ποια
ετερόφωτα; Ομογενή ονομάζονται τα υλικά τα οποία έχουν σε
όλη τους την έκταση τις ίδιες ιδιότητες. Ομογενές
Αυτόφωτα είναι τα σώματα που εκπέμπουν δικό υλικό μπορεί να θεωρηθεί και ο αέρας. Στα
τους φως, δηλαδή είναι τα ίδα φωτεινές πηγές. ομογενή υλικά το φως διαδίδεται ευθύγραμμα.
Για παράδειγμα ο Ήλιος ή μια αναμμένη λάμπα
είναι αυτόφωτα σώματα.

Ετερόφωτα είναι τα σώματα που δεν εκπέμπουν
δικό τους φως. Για παράδειγμα η Σελήνη ή ένα

Φυσική Γ´ Γυμνασίου - 7 - Σχολικό Έτος 2021 – 2022

Πότε ένα υλικό χαρακτηρίζεται ως διαφανές, πότε τόπους όπου πέφτει η κύρια σκιά της Σελήνης
ως αδιαφανές και πότε ως ημιδιαφανές; έχουμε ολική έκλειψη Ηλίου, ενώ στους τόπους
όπου πέφτει η παρασκιά της Σελήνης έχουμε
Διαφανή λέγονται τα υλικά τα οποία αφήνουν το μερική έκλειψη Ηλίου.
φως να περάσει από μέσα τους (π.χ. γυαλί).
Τι είναι ο Σεληνιακός κύκλος;
Αδιαφανή λέγονται τα υλικά τα οποία δεν Σεληνιακός κύκλος ονομάζεται το χρονικό
αφήνουν καθόλου το φως να περάσει από μέσα διάστημα των 29,5 ημερών που διαρκεί η περιφορά
τους (π.χ. ξύλο). της Σελήνης γύρω από τη Γη. Οι φάσεις της
Σελήνης επαναλαμβάνονται σε κάθε σεληνιακό
Ημιδιαφανή λέγονται τα υλικά τα οποία αφήνουν κύκλο.
να περάσει από μέσα τους ένα μέρος μόνο από το
φως που πέφτει πάνω τους. Τι είναι η έκλειψη Σελήνης;
Έκλειψη Σελήνης
Το φως διαδίδεται στο κενό; έχουμε όταν η σκιά
της Γης πέφτει
Το φως διαδίδεται στο κενό. Εξαιτίας αυτής της πάνω στη Σελήνη.
ιδιότητας του φωτός, βλέπουμε την ημέρα τον Η έκλειψη της
Ήλιο και τη νύχτα διάφορα αστέρια, το φως των Σελήνης μπορεί να
οποίων φτάνει στην επιφάνεια της Γης περνώντας συμβεί μόνο όταν έχουμε πανσέληνο.
μέσα από περιοχές του διαστήματος όπου δεν
υπάρχει ύλη (κενό). Το φως διαδίδεται με την ίδια ταχύτητα σε όλα τα
υλικά μέσα;
Τι είναι η σκιά και τι η παρασκιά; Το φως διαδίδεται με τη μεγαλύτερη ταχύτητα στο
κενό ή τον αέρα (c = 3·108m/s). Σε όλα τα
Σκιά λέμε τον υπόλοιπα διαφανή υλικά μέσα διαδίδεται με
σκοτεινό χώρο που μικρότερη ταχύτητα.
δημιουργείται
πίσω από ένα Τι ονομάζουμε έτος φωτός;
αδιαφανές σώμα Έτος φωτός είναι η απόσταση που διανύει το φως
όταν πάνω του σε ένα έτος.
πέσει φως. Το
αδιαφανές σώμα Κεφ. 7 – Ανάκλαση του φωτός
εμποδίζει το φως
να περάσει από Τι ονομάζουμε ανάκλαση του φωτός;
μέσα του κι έτσι Ανάκλαση του φωτός ονομάζουμε την αλλαγή της
δημιουργείται η πορείας του φωτός μέσα σ' ένα διαφανές υλικό
σκιά. Η σκιά είναι όταν το φως συναντήσει την επιφάνεια ενός
αποτέλεσμα της σώματος.
ευθύγραμμης
διάδοσης του φωτός. Τι είναι η κατοπτρική ανάκλαση;
Η κατοπτρική
Η παρασκιά δημιουργείται πίσω από ένα ανάκλαση γίνεται σε
αδιαφανές σώμα όταν αυτό φωτίζεται από λεία και επίπεδη
φωτεινή πηγή που έχει διαστάσεις (π.χ. επιφάνεια (επίπεδος
ηλεκτρικός λαμπτήρας). Η παρασκιά που καθρέφτης). Στην
εμφανίζεται γύρω από την σκιά (κύρια σκιά) περίπτωση αυτή η ανακλώμενη δέσμη έχει
οφείλεται στο ότι στον χώρο αυτό φτάνουν συγκεκριμένη κατεύθυνση, που σχετίζεται με την
ακτίνες μόνο από ορισμένα σημεία της φωτεινής κατεύθυνση της προσπίπτουσας δέσμης.
πηγής.

Τι είναι η έκλειψη Ηλίου; Πότε έχουμε ολική

έκλειψη και πότε μερική;

Έκλειψη Ηλίου

έχουμε όταν η

Σελήνη βρεθεί

μεταξύ Γης και

Ηλίου. Στους

Φυσική Γ´ Γυμνασίου - 8 - Σχολικό Έτος 2021 – 2022

Ποιοι είναι οι νόμοι της κατοπτρικής ανάκλασης;

Οι νόμοι της Σε ποια περίπτωση δεν έχουμε διάθλαση;
κατοπτρικής
Όταν η γωνία πρόσπτωσης ισούται με μηδέν,
ανάκλασης του δηλαδή όταν η ακτίνα του φωτός προσπίπτει
κάθετα στην επιφάνεια επαφής, τότε το φως δεν
φωτός είναι οι εξής: διαθλάται αλλά συνεχίζει να διαδίδεται στο άλλο
μέσο με την ίδια διεύθυνση.
• Η ακτίνα
πρόσπτωσης, η

ακτίνα ανάκλασης και η ευθεία η κάθετη στον

καθρέφτη στο σημείο πρόσπτωσης βρίσκονται Να διατυπώσετε το νόμο του Σνελ.

στο ίδιο επίπεδο. Σύμφωνα με τον νόμο του Σνελ, το πηλίκο του
ημιτόνου της γωνίας πρόσπτωσης προς το
• Η γωνία ανάκλασης (α) είναι ίση με τη γωνία ημίτονο της γωνίας διάθλασης είναι σταθερό.

πρόσπτωσης (π)

Τι ονομάζουμε διάχυση; ημ(π^ ) = σταθ .
ημ (δ^ )
Η διάχυση γίνεται
σε τραχιές Τι είναι ο δείκτης διάθλασης ενός υλικού και τι
επιφάνειες, όταν οι
αρχικά τιμές μπορεί να πάρει;
παράλληλες
ακτίνες φωτός Δείκτη διάθλασης n ενός υλικού ονομάζουμε το
ανακλώνται σε πηλίκο της ταχύτητας του φωτός στο κενό c προς
διαφορετικές κατευθύνσεις (διασκορπίζονται).
την ταχύτητα του φωτός μέσα στο υλικό u. Το

φως σε οποιοδήποτε υλικό μέσο διαδίδεται με

μικρότερη ταχύτητα απ’ ότι στο κενό, άρα ο

Κεφ. 8 – Διάθλαση του φωτός δείκτης διάθλασης για όλα τα υλικά είναι

Τι ονομάζουμε διάθλαση του φωτός; μεγαλύτερος της μονάδας. Για τον αέρα και το

Όταν το φως περνά από ένα διαφανές υλικό σε κενό θεωρούμε n = 1.
ένα άλλο διαφανές υλικό, στο οποίο διαδίδεται με
διαφορετική ταχύτητα, η διεύθυνση διάδοσής του n = c
αλλάζει. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται u
διάθλαση.

Ποιοι είναι οι νόμοι της διάθλασης;

Οι νόμοι της διάθλασης
του φωτός είναι οι εξής:

• Η προσπίπτουσα
ακτίνα, η διαθλώμενη
και η ευθεία που είναι
κάθετη στην επιφάνεια
επαφής των δύο
υλικών και περνά από το σημείο πρόσπτωσης
βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο.

• Όταν το φως περνά από ένα διαφανές σώμα σε
άλλο οπτικά πυκνότερο (π.χ. όταν περνά από
τον αέρα στο γυαλί), τότε η γωνία διάθλασης
είναι μικρότερη από τη γωνία πρόσπτωσης.
Αντίθετα όταν το φως περνά από ένα οπτικά
πυκνότερο σε ένα οπτικά αραιότερο μέσο (π.χ.
όταν περνά από το γυαλί στον αέρα), η
διαθλώμενη ακτίνα απομακρύνεται από την
κάθετη στην επιφάνεια, δηλαδή η γωνία
διάθλασης είναι μεγαλύτερη από τη γωνία
πρόσπτωσης.